WAżNE TEMATY
Transkrypt
WAżNE TEMATY
Food-lex • 1/2012 Nr 1 / 2012 kwartalnik iSSn: 2299-6486 Egzemplarz bezpłatny www.pfpz.pl prawo żywnościowE – { } quo vadis? bezpieczeństwo i jakość żywNości • zNakowaNie • środowisko • Nowe przepisy C M Y CM MY CY CMY K Dlaczego Food-Lex? Sukces na konkurencyjnym rynku przetwórstwa żywności zależy od wielu czynników, jednak niewątpliwie jednym z najważniejszych i podstawowym dla utrzymania i rozwijania działalności jest zapewnienie zgodności z obowiązującymi wymaganiami prawa żywnościowego i ochrony środowiska. Trudno przecenić wagę i znaczenie produkcji i przetwórstwa żywości zarówno dla gospodarki, jak i społeczeństwa. Zakres odpowiedzialności tej największej branży przemysłu w Polsce i w unii europejskiej obejmuje tak ważne społecznie obszary, jak bezpieczeństwo żywności, jakość, oddziaływanie na środowisko, komunikację z konsumentem, bezpieczeństwo żywnościowe. Praktycznie każdy z tych obszarów jest szczegółowo uregulowany przepisami prawa krajowego i unijnego. Bez znajomości tych przepisów trudno wyobrazić sobie, że jakakolwiek firma jest w stanie dostarczać produkt bezpieczny, prawidłowo oznakowany i przyjazny środowisku. Błędy popełnione w tym obszarze mogą w bardzo krótkim czasie doprowadzić do utraty zaufania konsumentów i upadku firmy. Prawo żywnościowe unii europejskiej ze względu na złożoność i szeroki zakres tematyczny należy do jednych z najbardziej skomplikowanych. Sformułowane w wielu aktach prawnych wymaga niezwykłej dokładności w implementacji. Dodatkowe utrudnienie stanowi fakt ciągłej aktualizacji dotychczasowych przepisów oraz powstawanie nowych, co zmusza firmy sektora żywnościowego do stałego śledzenia zmian i dostosowywania się do nich. Jednak sama znajomość już obowiązujących przepisów często nie wystarcza, ponieważ przedsiębiorca musi również znać prawidłowe interpretacje wymagań prawnych oraz z odpowiednim wyprzedzeniem zaplanować wprowadzenie zmian dostosowawczych w swojej firmie. Z myślą o ułatwieniu firmom poruszania się w tym niezwykle trudnym i niosącym spore ryzyko dla prowadzonej działalności obszarze Polska Federacja Producentów Żywności Związek Pracodawców rozpoczyna wydawanie kwartalnika, w którym będziemy koncentrować się na najważniejszych, z punktu widzenia praktycznego stosowania prawa żywnościowego i ochrony środowiska, zagadnieniach. Celem kwartalnika Food-Lex jest podzielenie się z Państwem wiedzą i doświadczeniem najlepszych ekspertów i praktyków. Dostarczenie najnowszej wiedzy z zakresu prawa żywnościowego oraz innych zagadnień ważnych dla przemysłu żywnościowego. Szczegółowe zapoznawanie z aktualnym stanem prawnym z zakresu znakowania, stosowania substancji dodatkowych i aromatów, higieny produkcji, składu produktów, zanieczyszczeń żywności, postępowania w sytuacjach kryzysowych i innych bieżących kwestii legislacyjnych. Kwartalnik zawiera artykuły i informacje pisane z myślą o wszystkich, w których codziennej pracy niezbędna jest znajomość prawa żywnościowego, również osób nieposiadających wykształcenia prawniczego. Jeżeli w swojej firmie odpowiadają Państwo za kwestie zgodności z przepisami prawa żywnościowego i ochrony środowiska na poszczególnych etapach projektów i badań technologicznych produktów spożywczych, procesu produkcji oraz wprowadzania do obrotu – Food-Lex jest właśnie dla Państwa. Szczególnie przydatna w praktycznym wymiarze dostosowywania się do nowych przepisów może okazać się sekcja dotycząca okresów przejściowych ustanowionych w ważniejszych aktach prawnych, a także informacje na temat interpretacji oraz aktualnie prowadzonych prac legislacyjnych. Ponadto dla osób początkujących w tematyce prawa żywnościowego planujemy już od stycznia 2013 r. wprowadzenie sekcji dotyczącej podstawowych zagadnień z zakresu prawa żywnościowego. Dodatkowym wsparciem w Państwa pracy będzie niewątpliwie dostęp w ramach prenumeraty do bazy danych aktów prawnych unijnych i polskich. Zapraszam do lektury i współpracy. Andrzej Gantner redaktor naczelny numer 1 3 W numerze 1/2012 WAżNE TEMATY } WAżNE TEMATY } prawo żywnościowe środowisko 4 NOWE PRZEPISY } FOCUS } SEMINARIA I KONFERENCJE } 7 52 51 59 WYDAWCA Polska Federacja Producentów Żywności Związek Pracodawców 00-613 Warszawa ul. Chałubińskiego 8 Tel. (+048) 22 830 70 55 Faks (+48) 22 830 70 56 Internet: www.pfpz.pl e-mail: [email protected] ZESPÓŁ REDAKCYjNY redaktor naczelny – Andrzej Gantner Tel. (+048) 22 830 70 55 Faks (+48) 22 830 70 56 e-mail: [email protected] Z-ca red. naczelnego – Dorota Kozłowska Tel. (+048) 22 830 70 55 Faks (+48) 22 830 70 56 e-mail: [email protected] Kolegium redakcyjne: Jacek Czarnecki, Krzysztof Skierkowski, Ilona Bernat, Paweł Badowski 60 72 71 75 ADRES REDAKCJI 00-613 Warszawa ul. Chałubińskiego 8 Tel. (+048) 22 830 70 55 Faks (+48) 22 830 70 56 e-mail: [email protected] MARKETING, REKLAMA I PRENUMERATA monika Jonczak Tel. (+048) 22 830 70 55 Faks (+48) 22 830 70 56 e-mail: [email protected] OPRACOWANIE GRAFICZNE Joanna Piekarska DRUK Poligrafia Janusz nowak Sp. z o.o. 76 77 redakcja nie odpowiada za treść ogłoszeń, reklam i innych materiałów płatnych. redakcja zastrzega sobie prawo skracania i adiustacji zamówionych tekstów oraz nieodsyłania materiałów niezamówionych do druku. Przedruk wyłącznie za zgodą wydawcy. Wersją pierwotną czasopisma jest wersja papierowa. nakład: 1500 egz. numer 1 W numerze 7 Postępowanie przedsiębiorcy w przypadku urzędowej kontroli żywności maciej Siwiec – Kancelaria Salans 10 Wkrótce obowiązkowe zmiany etykiet produktów spożywczych Dorota Kozłowska – Polska Federacja Producentów Żywności Związek Pracodawców 16 19 22 27 29 35 43 1/2012 Prace EFSA związane z oceną naukową tzw. funkcjonalnych oświadczeń zdrowotnych Iwona Wiśniewska – Główny Inspektorat Sanitarny, Punkt Koordynacyjny eFSA Barbara Jaworska-Łuczak – urząd rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów medycznych i Produktów Biobójczych Oświadczenia zdrowotne w Nestlé Jacek Czarnecki – nestlé Polska S.A. „życie w sposób zrównoważony” – plan firmy Unilever i doświadczenia w zakresie stosowania oświadczeń zdrowotnych Paweł Badowski – unilever Polska Sp. z o.o. Stosowanie i rola oświadczeń zdrowotnych w komunikacji do konsumenta – praktyczne aspekty i doświadczenia firmy Danone w Polsce Ilona Bernat, Izabela redmer – Danone Sp. z o.o. Aspekty prawne stosowania aromatów w żywności Joanna Gajda-Wyrębek – Zakład Bezpieczeństwa Żywności, narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny Zanieczyszczenia mikrobiologiczne żywności i ogniska zatruć pokarmowych w UE na przestrzeni lat 2009–2011 dr inż. eliza Konecka-matyjek – Pracownia Systemów Zarządzania Jakością, Instytut Żywności i Żywienia Odpowiedzialność za wprowadzenie do obrotu zafałszowanego artykułu rolno-spożywczego w świetle wyroku WSA z 17 października 2011 r., VI SA/Wa 1371/11 Wojciech Olszewski – Kancelaria Salans 45 Akrylamid – kontrowersyjna substancja w żywności Anna Zaborowska, Krzysztof Skierkowski 53 Wymagania zasadnicze dla opakowań i środowiskowe znakowanie opakowań Agnieszka Jaworska – Stowarzyszenie eKO-PAK 58 Najważniejsze wymagania środowiskowe przy uruchamianiu przedsiębiorstwa przetwórstwa żywności ewa rutkowska-Subocz – Kancelaria Salans 60 Okresy przejściowe 62 Nowości legislacyjne 65 Lista opublikowanych przepisów unijnych i polskich 73 Prace legislacyjne 76 Relacja z konferencji PFPż ZP „Znakowanie środków spożywczych – nowe wymagania prawne” numer 1 5 { WAżNE TEMATY prawo żywnościowe 6 numer 1 } urzędowa kontrola MACIEJ SIWIEC Kancelaria Salans Postępowanie przedsiębiorcy w przypadku urzędowej kontroli żywności K ontrole żywności prowadzone przez właściwe organy są nieodłącznym elementem funkcjonowania sektora żywnościowego. Każdy z pracowników sektora żywieniowego musi więc liczyć się z tym, że weźmie w nich bezpośredni bądź choćby pośredni udział. Lista podmiotów mogących prowadzić tego typu inspekcje jest długa i obejmuje m.in.: Państwową Inspekcję Sanitarną, Inspekcję Weterynaryjną, Inspekcję Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych. Rodzaj i przebieg kontroli zależą od organu, przez który zostaje ona wszczęta, jak również od bezpośredniej przyczyny kontroli. Można jednakże wskazać na pewne uniwersalne zasady postępowania, które pomogą przejść okres inspekcji bez zbędnych obaw oraz nie dopuszczą do tego, aby wyniki kontroli zawierały jakiekolwiek nieuzasadnione ustalenia. Zasady takie powinny być znane zarówno pracownikom zakładu, jak i kadrze kierowniczej, tak aby możliwa była świadoma, korzystna dla firmy współpraca w czasie inspekcji. Zasady ogólne Zazwyczaj wszelkie organy państwowe, chcąc przeprowadzić kontrolę działalności gospodarczej, zobowiązane są do uprzedniego uprzedzenia o tym przedsiębiorcy. Zgodnie z art. 78 ust. 1 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej (dalej: SDG) organy kontroli zawiadamiają przedsiębiorcę o zamiarze wszczęcia kontroli. Ta ogólna zasada nie zawsze dotyczy jednak przedsiębiorców działających w branży spożywczej. Zgodnie z art. 3 ust. 2 rozporządzenia (WE) nr 882/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie kontroli urzędowych przeprowadzanych w celu sprawdzenia zgodności z prawem paszowym i żywnościowym oraz reguła- mi dotyczącymi zdrowia zwierząt i dobrostanu zwierząt, kontrole urzędowe przeprowadzane są bez wcześniejszego uprzedzenia. Oznacza to, że większość kontroli przeprowadzanych u przedsiębiorców prowadzących działalność w branży spożywczej będzie miała właśnie taki niezapowiedziany charakter. Przygotowanie do kontroli Pomimo to, że kontrole żywności będą miały zazwyczaj niezapowiedziany charakter, można w pewnym stopniu się do nich przygotować. Podstawowym działaniem w tym zakresie powinno być wyznaczenie osób odpowiedzialnych za kontakt z inspektorami i weryfikację prawidłowości podejmowanych przez nich działań. Powinny być to osoby z odpowiednim doświadczeniem, znające zakres uprawnień i podejmowanych przez kontrolerów działań. Ważne jest zarówno regularne szkolenie takich osób, jak i informowanie pozostałych pracowników, w jaki sposób powinni oni postępować. W tym celu warto przygotować procedury precyzujące działania w trakcie kontroli i opracować przystępne dla pracowników wytyczne zawierające najważniejsze informacje (np. co powinno zawierać upoważnienie do przeprowadzenia kontroli). W każdej chwili w zakładzie powinien znajdować się co najmniej jeden z wykwalifikowanych w zakresie kontroli pracowników, aby to on mógł decydować, jakie działania powinny być podjęte w przypadku wizyty kontrolerów. Wszczęcie kontroli Standardowa kontrola rozpoczyna się od wejścia kontrolujących na teren zakładu. Kontrolerzy kontaktować się będą przede wszystkim z samym kontrolowanym albo z upoważnioną przez niego osobą. Większość kontroli prowadzona numer 1 7 { WAżNE TEMATY 8 prawo żywnościowe może być tylko w obecności kierownika zakładu lub osoby przez niego upoważnionej. Jeśli kontrolerzy nie zastaną w zakładzie żadnej z tych osób, będą mogli rozpocząć działania w obecności przywołanego przez nich świadka (por. np. art. 15 ustawy o Inspekcji Handlowej – dalej IH). Osoba upoważniona w pierwszej kolejności powinna sprawdzić zasadność wszczęcia kontroli oraz ważność przedstawianych przez kontrolujących dokumentów – legitymacji służbowej i upoważnienia do przeprowadzenia kontroli. W szczególności należy zwrócić uwagę na upoważnienie, upewniając się, czy zawiera ono wszystkie niezbędne dane. Na przykładzie kontroli prowadzonej przez Inspekcję Handlową (art. 13 ust. 2) upoważnienie takie powinno zawierać: 1) oznaczenie organu kontroli; 2) wskazanie podstawy prawnej; 3) datę i miejsce wystawienia; 4) imię, nazwisko i stanowisko kontrolującego oraz numer jego legitymacji służbowej; 5) oznaczenie kontrolowanego; 6) określenie przedmiotu i zakresu kontroli; 7) określenie daty rozpoczęcia przewidywanej daty zakończenia kontroli; 8) podpis oraz stanowisko lub funkcję osoby udzielającej upoważnienia; 9) pouczenie o prawach i obowiązkach kontrolowanego. Jeśli brak jest takiego upoważnienia lub jest ono niekompletne, kontrola nie powinna być prowadzona. Szczególnie istotne jest także uzyskanie i przeanalizowanie informacji o tym, jaki jest zakres przedmiotowy i czasowy kontroli. Pracownicy firmy powinni zostać jak najszybciej poinformowani o tym, w jakim zakresie zakład jest kontrolowany i w jakim zakresie kontrolerom udzielane mają być informacje. Należy także dopilnować, aby nie były podejmowane działania wykraczające poza zakres kontroli wskazany w upoważnieniu. Warto także sprawdzić, czy inspekcja może być prowadzona zgodnie z przepisami wskazującymi, że jednocześnie u danego przedsiębiorcy możliwa jest tylko jedna kontrola (art. 82 SDG), oraz określającymi maksymalny czas trwania wszystkich kontroli w danym roku kalendarzowym (art. 83 SDG). Należy jednak pamiętać, że od wskazanych norm istnieje szereg wyjątków (por. np. art. 82, art. 83 ust. 2, art. 84 SDG), a więc znajdą one zastosowanie jedynie w niektórych wypadkach. NAJWAżNIEJSZE DZIAŁANIA: weryfikacja prawidłowości upoważnienia, analiza zakresu kontroli, przekazanie pracownikom informacji o zakresie kontroli. Działania kontrolne Po wszczęciu kontroli urzędnicy przystępują do czynności kontrolnych. W zależności od rodzaju prowadzonej kontroli uprawnienia inspektorów mogą się różnić (por np. art. 23 ust. 2 ustawy o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych oraz art. 16 ust. 1 IH). Typowe czyn- numer 1 } ności kontrolne w ramach urzędowej kontroli żywności obejmują: ● wstęp do pomieszczeń zakładu o każdej porze; ● badanie procesów technologicznych i receptur w zakresie niezbędnym do zrealizowania celu kontroli; ● przeglądanie ksiąg i innych dokumentów kontrolowanego zakładu, jeżeli jest to niezbędne ze względu na cel przeprowadzanej kontroli, oraz żądanie w tym zakresie udostępnienia wszelkich danych; ● podejmowanie innych czynności niezbędnych do wyjaśnienia sprawy, zgodnie z zakresem uprawnień w ramach urzędowych kontroli żywności, w tym nieodpłatne pobieranie próbek środków spożywczych lub materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością w celu wykonania badań laboratoryjnych; ● żądanie pisemnych lub ustnych informacji oraz wzywanie i przesłuchiwanie osób. Podstawowym obowiązkiem kontrolowanego jest współdziałanie z inspektorami. Formalnie obowiązek współdziałania spoczywa przede wszystkim na przedsiębiorcy i osobach przez niego upoważnionych. Wydaje się jednak, że w przypadku utrudniania kontroli przez pozostałych pracowników i braku reakcji ze strony kierownictwa działania takie mogą być przypisane kontrolowanemu podmiotowi jako brak współdziałania z jego strony. Obowiązek współdziałania jest szerokim pojęciem, obejmującym umożliwienie wstępu do zakładu, udzielanie żądanych informacji, udostępnianie dokumentów lub innych nośników informacji. Obowiązek ten nie ma jednak charakteru bezwzględnego. Brak jest konieczności współdziałania, jeżeli działania inspektorów wykraczają poza zakres kontroli. Należy pamiętać, że odmowa przedstawienia żądanych danych lub wyjaśnień może być traktowana jako utrudnianie kontroli. Działanie takie jest penalizowane przez rozmaite ustawy dotyczące różnych rodzajów inspekcji. Dlatego też odmawianie udzielenia informacji inspektorom powinno odbywać się tylko w sytuacji, gdy istnieje pewność co do zasadności takiej odmowy. W przeciwnym wypadku należy rozważyć udzielenie żądanych informacji oraz zgłoszenie urzędowa kontrola do protokołu kontroli zastrzeżeń, że przedsiębiorca, pomimo podania informacji, uważa, że przekraczają one zakres kontroli. Należy podkreślić, że dane zebrane przez organ inspekcji z naruszeniem przepisów (jeżeli naruszenie miało istotny wpływ na wynik kontroli) nie mogą stanowić dowodu w żadnym postępowaniu administracyjnym, podatkowym, karnym lub karnoskarbowym dotyczącym kontrolowanego i być podstawą wydawanych decyzji oraz dalszych postępowań administracyjnych lub karnych (por. art. 77 ust. 6 SDG). Mamy tu do czynienia z tzw. koncepcją owoców zatrutego drzewa, która chronić ma przedsiębiorców przed skutkami niezgodnych z prawem działań funkcjonariuszy. Przedsiębiorcy, zgodnie z art. 84c SDG, przysługuje prawo wniesienia sprzeciwu wobec podjęcia i wykonywania kontroli z naruszeniem przepisów prawa. Sprzeciw taki musi być uzasadniony, wnosi się go do organu kontrolującego w terminie 3 dni roboczych od wszczęcia kontroli, a o jego wniesieniu należy zawiadomić na piśmie kontrolujących. Od chwili doręczenia zawiadomienia do momentu rozpatrzenia sprzeciwu (a w przypadku wniesienia zażalenia na postanowienie do czasu jego rozpatrzenia) prowadzenie kontroli jest wstrzymane. Inspektorzy mogą jednak dokonać na ten okres zabezpieczenia dowodów (art. 84c ust. 6 SDG). Należy także podkreślić, że warto, o ile to możliwe, uczestniczyć w czynnościach wykonywanych przez inspektora. Dzięki temu wiadomo, jakie czynności były prowadzone, w jaki sposób były one wykonywane i jaki był stan faktyczny oraz wynik przeprowadzonych działań. Należy także zaznaczyć, że jeśli kontrola prowadzona jest z naruszeniem przepisów, a przedsiębiorca poniesie w jej PODSTAWOWym DZIAŁAnIem POWInnO Być WyZnACZenIe OSóB ODPOWIeDZIALnyCH ZA KOnTAKT Z InSPeKTOrAmI I WeryFIKACJę PrAWIDŁOWOśCI PODeJmOWAnyCH PrZeZ nICH DZIAŁAń. wyniku szkodę, może on dochodzić odszkodowania (art. 77 ust. 4 SDG). NAJWAżNIEJSZE DZIAŁANIA: współdziałanie z kontrolerem, nadzorowanie działań kontrolera, obecność przy dokonywanych czynnościach, sprzeciw w wypadku prowadzenia kontroli niezgodnie z prawem. Zalecenia pokontrolne Po przeprowadzeniu kontroli sporządzany jest protokół zawierający zbiór dokonanych ustaleń. Kierownik zakładu lub osoba przez niego upoważniona otrzymuje jeden egzemplarz protokołu oraz jest proszony o złożenie podpisu na protokole. Na tym etapie istotne jest, aby protokół, pod którym składany jest podpis, nie zawierał stwierdzenia, że nie ma do niego uwag (chyba że zapoznano się z całą jego treścią i nie ma do niej zastrzeżeń). Przedsiębiorca może także odmówić podpisania protokołu, uzasadniając odmowę na przykład chęcią dokładniejszego zapoznania się z jego treścią. Przedsiębiorca ma zazwyczaj 7 dni na zgłaszanie swoich uwag do protokołu (por. art. 20 ust. 2 IH). Jest to istotny etap – kontroler musi się odnieść do zgłoszonych uwag i może zweryfikować swoje ustalenia. Z tego powodu wskazana jest wnikliwa analiza protokołu oraz zgłoszenie wszelkich zauważonych nieprawidłowości lub niezgodności. Niezgłoszenie części uwag do protokołu lub zaakceptowanie go bez uwag osłabia pozycję przedsiębiorcy, który chciałby w przyszłości kwestionować jego treść. Ustalenia zawarte w protokole są podstawą podjęcia dalszych czynności, np.: sformułowania zaleceń pokontrolnych i przeprowadzenia postępowania pokontrolnego, powiadomienia właściwych organów o popełnieniu przestępstwa lub wykroczenia czy też, wydawanych w ramach czynności tzw. nadzoru, decyzji nakładających sankcje administracyjne. W zależności od tego, jakie działania są następstwem kontroli przeprowadzonej w zakładzie, możliwe są także różne reakcje przedsiębiorcy mające chronić jego interesy. NAJWAżNIEJSZE DZIAŁANIA: dokładna analiza protokołu, zgłaszanie uwag, ewentualnie dalsze czynności, np. kwestionowanie decyzji wydanych w następstwie kontroli. Bez wątpienia prawidłowe działanie przedsiębiorcy może mieć znaczący wpływ na treść ustaleń dokonanych podczas kontroli oraz jej konsekwencje. Prawidłowe przygotowanie do kontroli może pozwolić przeprowadzić ją sprawnie, udzielić niezbędnych informacji, a jednocześnie zapobiec wykraczaniu przez inspektorów poza zakres ich uprawnień. numer 1 9 { WAżNE TEMATY prawo żywnościowe } Dorota kozłoWska dyrektor ds. legislacji Polska Federacja Producentów Żywności Związek Pracodawców Wkrótce obowiązkowe zmiany etykiet produktów spożywczych – czy jesteś na to gotowy? 10 niedługo wszystkie firmy sektora żywnościowego będą zmuszone do wymiany etykiet swoich produktów przeznaczonych dla finalnych konsumentów, w związku z nowymi wymaganiami prawnymi unii europejskiej. N owe zasady znakowania środków spożywczych zostały określone w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1169/2011 z 25 października 2011 r. w sprawie przekazywania konsumentom informacji na temat żywności, zmiany rozporządzeń Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1924/2006 i (WE) nr 1925/2006 oraz uchylenia dyrektywy Komisji 87/250/EWG, dyrektywy Rady 90/496/EWG, dyrektywy Komisji 1999/10/WE, dyrektywy 2000/13/WE Parlamentu Europejskiego i Rady, dyrektyw Komisji 2002/67/ WE i 2008/5/WE oraz rozporządzenia Komisji (WE) nr 608/2004. Rozporządzenie zostało opublikowane 22 listopada 2011 r., jednak przewidziano czas dla przedsiębiorców na dostosowanie się. Większość zmian zacznie obowiązywać już od 13 grudnia 2014 r. W rozporządzeniu nr 1169/2011 znajduje się szereg nowych wymagań w porównaniu z dotychczas obowiązującymi przepisami, m.in. wprowadzono nowe definicje, ustalono minimalną wielkość czcionki dla wielu obowiązkowych informacji, określono nowe zasady i zakres podawania informacji o wartości odżywczej, rozszerzono za- numer 1 sady podawania informacji o pochodzeniu produktów, wprowadzono wymóg uwidaczniania informacji o alergenach, a także wprowadzono szereg szczegółowych zapisów zmieniających dotychczasowe wymagania w zakresie znakowania, np. odnośnie do deklarowania zawartości netto, określania nazw olejów i tłuszczów roślinnych w wykazach składników czy podawania w nieco zmienionym niż dotychczas brzmieniu specyficznych komunikatów, np. zawiera aspartam (źródło fenyloalaniny). Jednak istnieje wiele niejasności interpretacyjnych, a także brakuje wytycznych dla przemysłu. Rozporządzenie określa zasady odpowiedzialności w zakresie przekazywania informacji o żywności i stosuje się do podmiotów działających na rynku spożywczym na wszystkich etapach łańcucha żywnościowego, których działania dotyczą bezpośrednio lub pośrednio przekazywania konsumentom informacji na temat żywności. Odnosi się do wszelkich środków spożywczych przeznaczonych dla konsumenta finalnego, w tym również do środków spożywczych dostarczanych przez zakłady żywienia zbiorowego i środków spożywczych przeznaczonych do dostar- Znakowanie czenia do zakładów żywienia zbiorowego, a także do usług gastronomicznych świadczonych przez przedsiębiorstwa transportowe, jeżeli połączenie transportowe rozpoczyna się na terytorium państw członkowskich, do których zastosowanie mają traktaty. Minimalna wielkość czcionki Po raz pierwszy w przepisach określona została minimalna wielkość czcionki dla obowiązkowych informacji, którą ustalono na 1,2 mm. Odstępstwo od tej wielkości wprowadzono tylko dla małych opakowań lub pojemników, których największa powierzchnia wynosi poniżej 80 cm2, wówczas można zastosować minimalną wysokość czcionki wynoszącą 0,9 mm. Obowiązkowe informacje, których dotyczy wymaganie minimalnej wielkości czcionki, to: ● nazwa żywności; ● wykaz składników; ● wszelkie składniki lub substancje pomocnicze w przetwórstwie wymienione w załączniku II lub uzyskane z substancji lub produktów wymienionych w załączniku II, powodujące alergie lub reakcje nietolerancji, użyte przy wytworzeniu lub przygotowywaniu żywności i nadal obecne w produkcie gotowym, nawet jeżeli ich forma uległa zmianie; ● ilość określonych składników lub kategorii składników; ● ilość netto żywności; ● data minimalnej trwałości lub termin przydatności do spożycia; ● wszelkie specjalne warunki przechowywania lub warunki użycia; ● nazwa lub firma i adres podmiotu działającego na rynku spożywczym; ● kraj lub miejsce pochodzenia w przypadku przewidzianym w art. 26; 11 numer 1 { WAżNE TEMATY prawo żywnościowe ● instrukcja użycia, w przypadku gdy w razie braku takiej instrukcji odpowiednie użycie danego środka spożywczego byłoby utrudnione; ● w odniesieniu do napojów o zawartości alkoholu większej niż 1,2% objętościowo, rzeczywista zawartość objętościowa alkoholu; ● informacja o wartości odżywczej. Wartość odżywcza 12 Duża zmiana dotyczy również zasad podawania informacji o wartości odżywczej produktów. Gdy zacznie obowiązywać rozporządzenie nr 1169/2011, na większości produktów znajdujących się na rynku trzeba będzie obowiązkowo umieszczać informacje o zawartości 7 składników odżywczych (wartość energetyczna, tłuszcz, kwasy tłuszczowe nasycone, węglowodany, cukry, białko, sól). Z obowiązku tego będą zwolnione tylko pewne produkty wymienione w załączniku V do rozporządzenia, czyli: ● produkty nieprzetworzone, które zawierają pojedynczy składnik lub pojedynczą kategorię składników; ● produkty przetworzone, w przypadku których jedynym procesem przetwarzania, jakim je poddano, jest dojrzewanie i które obejmują pojedynczy składnik lub pojedynczą kategorię składników; ● wody przeznaczone do spożywania przez ludzi, w tym wody, których jedynymi dodanymi składnikami są dwutlenek węgla lub środki aromatyzujące; ● zioła, przyprawy lub ich mieszaniny; ● sól i substytuty soli; ● słodziki stołowe; ● produkty objęte dyrektywą 1999/4/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 lutego 1999 r. odnoszą- numer 1 } SPOrO OBAW PrZeDSIęBIOrCóW BuDZą ZAPISy DOTyCZąCe DOBrOWOLneGO PODAWAnIA InFOrmACJI O POCHODZenIu PrODuKTóW. cą się do ekstraktów kawy i ekstraktów cykorii, całe lub zmielone ziarna kawy oraz całe lub zmielone bezkofeinowe ziarna kawy; ● napary ziołowe i owocowe, herbata, herbata bezkofeinowa, herbata instant lub rozpuszczalna lub ekstrakt herbaty, bezkofeinowa herbata instant lub rozpuszczalna lub ekstrakt herbaty, które nie zawierają innych dodanych składników niż środki aromatyzujące, które nie zmieniają wartości odżywczej herbaty; ● octy fermentowane i substytuty octu, w tym te, których jedynymi dodanymi składnikami są środki aromatyzujące; ● środki aromatyzujące; ● dodatki do żywności; ● substancje pomocnicze w przetwórstwie; ● enzymy spożywcze; ● żelatyna; ● składniki powodujące zestalanie się dżemów; ● drożdże; ● gumy do żucia; ● żywność w opakowaniach lub pojemnikach, których największa powierzchnia jest mniejsza niż 25 cm2; ● żywność, w tym żywność wytwarzana ręcznie, dostarczana bezpośrednio przez wytwórcę małych ilości produktów konsumentowi finalnemu lub miejscowym placówkom handlu detalicznego bezpośrednio zaopatrującym konsumenta finalnego. Ponadto przepis ten ściśle reguluje, które składniki odżywcze poza siednioma obowiązkowymi można zadeklarować dodatkowo, na zasadzie dobrowolności. Do dozwolonych dodatkowych składników odżywczych, których zawartość można zadeklarować, należą: ● kwasy tłuszczowe jednonienasycone; ● kwasy tłuszczowe wielonienasycone; ● alkohole wielowodorotlenowe; Znakowanie ● skrobia; ● błonnik; ● każda z witamin lub każdy ze składników mineralnych wymienionych w załączniku XIII do rozporządzenia w części A pkt 1 i obecnych w znaczącej ilości zgodnie z jej definicją zawartą w załączniku XIII do rozporządzenia w części A pkt 2. Dodatkowo w przepisie tym wprowadzono szereg uwarunkowań odnośnie do sposobu przedstawiania informacji o wartości odżywczej, m.in. zdefiniowano umiejscowienie tych informacji – wszystkie (obowiązkowe i dobrowolne) mają znaleźć się w tym samym polu widzenia. Nie można będzie ponadto w sposób dowolny powtarzać informacji o składnikach odżywczych na froncie opakowania lub w innych miejscach etykiety. Rozporządzenie określa, że pewne ograniczone ilościowo informacje można powtórzyć wyłącznie w „głównym polu widzenia” i wówczas bez wyjątków należy zastosować do nich minimalną wielkość czcionki wynoszącą co najmniej 1,2 mm. Wprowadzono też zapisy regulujące możliwość dobrowolnego podawania informacji o wartości odżywczej w porcji produktu, w tym deklarowania zawartości procentowej w odniesieniu do referencyjnych wartości spożycia dla po- szczególnych składników. Wymagania te wiążą się również z koniecznością dokonania zmian dotychczasowego systemu GDA, który w tej chwili podawany jest dobrowolnie na wielu produktach znajdujących się w obrocie handlowym. Pochodzenie produktów Sporo obaw przedsiębiorców budzą zapisy dotyczące dobrowolnego podawania informacji o pochodzeniu produktów, ponieważ nowe rozporządzenie przewiduje również konieczność deklarowania pochodzenia „podstawowego składnika”, jeśli jest ono inne niż komunikowane w znakowaniu pochodzenie całego produktu. Jako składnik podstawowy rozumie się tutaj składnik lub składniki produktu spożywczego, które stanowią więcej niż 50% tego środka spożywczego lub które są na ogół kojarzone przez konsumenta z nazwą tego wyrobu i w odniesieniu do których jest wymagane w większości przypadków oznakowanie ilościowe. Należy również pamiętać, że według obecnie obowiązujących przepisów informację o pochodzeniu należy obowiązkowo podać w przypadku wprowadzania do obrotu handlowego wołowiny, cielęciny oraz kilku innych produktów, np. miodu, owoców, oliwy z oliwek. Nowe rozporządzenie 13 numer 1 { WAżNE TEMATY prawo żywnościowe rozszerza to wymaganie na wieprzowinę, baraninę, mięso kóz oraz mięso drobiowe. Inne specyficzne wymagania 14 Do specyficznych nowych wymagań należy zaliczyć kwestie obowiązkowego wyróżniania obecności składników alergennych, tak aby informacje o alergenach były dobrze widoczne dla konsumentów. Wprowadzono ponadto wiele szczegółowych zasad w zakresie: ● sposobu umieszczania różnych informacji na etykietach; ● deklarowania olejów i tłuszczów roślinnych; ● nazewnictwa mięsa mielonego; ● wartości stanowiących „znaczące ilości” witamin i składników mineralnych w zależności, czy produkt występuje w postaci płynnej czy stałej; ● niektórych obowiązkowych komunikatów dotyczących zawartości określonych składników w środku spożywczym; ● znakowania zwrotnych szklanych butelek, małych opakowań, których największa powierzchnia jest mniejsza niż 10 cm2, napojów alkoholowych, wyrobów sprzedawanych bez opakowań (luzem) lub pakowanych w miejscu sprzedaży na życzenie kupującego; ● podawania informacji o dacie zamrożenia produktu; ● informowania o zawartości substytutów składników wyrobu; ● podawania informacji na temat wody dodawanej do wyrobów; ● sprzedaży środków spożywczych na odległość, np. poprzez sklepy internetowe; ● odpowiedzialności przedsiębiorców w łańcuchu spożywczym za kwestie związane z informowaniem konsumentów o środkach spożywczych. trudności z dostosowaniem etykiet Dostosowanie znakowania i innych form komunikacji do nowych wymagań nastręcza wielu problemów, głównie z powodu trudności interpretacyjnych zapisów rozporządzenia. Problemy te zgłaszane są nie tylko przez przedsiębiorców, lecz również przez urzędowe instytucje kontrolne państw członkowskich. Najwięcej wątpliwości wzbudzają zapisy dotyczące znakowania wartością odżywczą, jednak również inne wymagania często nie są łatwe do zastosowania, zwłaszcza w szczególnych przypadkach. Do najczęściej zgłaszanych szczegółowych pytań i wątpliwości należą: ● Czy informację o wartości energetycznej produktu podawaną na froncie opakowania (jako informację powtórzoną) można wyrażać wyłącznie w kcal, tak jak to miało miejsce do tej pory w ramach systemu GDA? numer 1 } ● Na jakich produktach można podawać komunikat dotyczący wyłącznie naturalnej zawartości soli? ● Czy można deklarować zawartość składników wchodzących w skład głównych składników odżywczych wyszczególnionych w rozporządzeniu, np. podawać w tabeli zawartość kwasów tłuszczowych omega-3 jako składnika kwasów wielonienasyconych? ● Czy według nowego przepisu możliwe jest podawanie informacji o wartości odżywczej wyłącznie w odniesieniu do produktu gotowego do spożycia po przyrządzeniu z pominięciem informacji dotyczącej produktu w formie sprzedawanej (np. koncentratu wymagającego rozcieńczenia przed spożyciem)? ● Czy nadal będzie możliwe stosowanie skrótu GDA? ● W którym miejscu oznakowania należy umieszczać obowiązkowy komunikat dotyczący referencyjnej wartości spożycia dla osoby dorosłej? ● Co to jest „jednostkowa ilość żywności” występująca w treści rozporządzenia oprócz określenia „porcja”? ● Czy można stosować graficzne przedstawienie porcji produktu? ● Jak należy rozumieć określenie „znikome ilości” i czy w takich przypadkach możliwe jest deklarowanie zawartości składnika odżywczego jako „0”? ● Czy w przypadku etykiet wielojęzycznych na produktach przeznaczonych zarówno do sprzedaży na terenie UE, jak i na rynkach krajów spoza UE (np. USA), można umieszczać dodatkowe informacje o wartości odżywczej wymagane w krajach eksportowych? ● Czy możliwe jest wcześniejsze stosowanie wymagań nowego rozporządzenia, zanim zaczną one obowiązywać? ● Jak należy rozumieć określenie „największa powierzchnia” opakowania lub pojemnika? Jak wyznaczać taką powierzchnię w przypadku np. puszek lub butelek, lub innych opakowań o nieregularnych kształtach? Czy do tej powierzchni wliczać obszary nienadające się do zadruku? ● Jak wyróżniać zawartość alergenów, czy możliwe jest powtarzanie informacji o zawartości alergenów? ● Czy miejsce pochodzenia produktu można określać w odniesieniu do regionu geograficznego zamiast wskazywania konkretnego kraju? Trwają dyskusje na poziomie Komisji Europejskiej w celu wypracowania odpowiedzi na powyższe kwestie. W kolejnych numerach kwartalnika będziemy przybliżać bardziej szczegółowo nowe wymagania, a także informować o przyjmowanych interpretacjach rozporządzenia nr 1169/2011 w celu ułatwienia przedsiębiorcom dostosowania się do nowego przepisu. 15 numer 1 { WAżNE TEMATY prawo żywnościowe } IWona WIśnIeWska Główny Inspektorat Sanitarny, Punkt Koordynacyjny EFSA BarBara JaWorska-łuczak Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych Prace EFSA związane z oceną naukową tzw. funkcjonalnych oświadczeń zdrowotnych 16 W artykule przedstawiono prace eFSA nad oceną tzw. funkcjonalnych oświadczeń zdrowotnych z art. 13(1) rozporządzenia (We) nr 1924/2006. Pozytywnie zaopiniowane przez eFSA oświadczenia zostały dozwolone do stosowania i umieszczone w załączniku do rozporządzenia Komisji nr 32/2012 oraz w rejestrze Ke. oświadczenia zdrowotne tzw. funkcjonalne W czerwcu 2011 r. Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) zakończył prace nad oceną oświadczeń zdrowotnych z art. 13(1) rozporządzenia (WE) nr 1924/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 20 grudnia 2006 r. w sprawie oświadczeń żywieniowych i zdrowotnych dotyczących żywności. Według definicji zawartej w tym rozporządzeniu: oświadczenie oznacza każdy komunikat lub przedstawienie, które, zgodnie z przepisami wspólnotowymi lub krajowymi, nie są obowiązkowe, łącznie z przedstawieniem obrazowym, graficznym lub symbolicznym w jakiejkolwiek formie, które stwierdza, sugeruje lub daje do zrozumienia, że żywność ma szczególne właściwości. Oświadczenia z art. 13(1) są numer 1 to tzw. oświadczenia funkcjonalne, inne niż dotyczące zmniejszenia ryzyka choroby oraz rozwoju i zdrowia dzieci. Oświadczenia te mogą opisywać lub odnosić się do poniższych zagadnień: ● roli składnika odżywczego lub innej substancji we wzroście, rozwoju i funkcjach organizmu; ● funkcji psychologicznych lub behawioralnych; ● odchudzania lub kontroli wagi ciała, lub zmniejszania poczucia głodu, lub zwiększania poczucia sytości, lub zmniejszania ilości energii dostępnej z danego sposobu odżywiania się. Zgodnie zapisami ww. rozporządzenia oświadczenia zdrowotne muszą się opierać na ogólnie zaakceptowanych dowodach naukowych i być zrozumiałe dla przeciętnego konsumenta. Oświadczenia zdrowotne Prace EFSA w zakresie oceny oświadczeń zdrowotnych funkcjonalnych Praca EFSA w zakresie oświadczeń zdrowotnych polega na ocenie, czy na podstawie przedłożonych danych naukowych można wykazać związek pomiędzy kategorią żywności, daną żywnością lub jednym z jej składników a deklarowanym efektem zdrowotnym. Ma również na celu zapewnienie, że oświadczenia umieszczone na etykiecie produktu oraz jego reklama lub prezentacja są odpowiednie, precyzyjne i pomocne konsumentowi w dokonaniu świadomego wyboru. Prace EFSA nad oświadczeniami z art. 13(1) zamknęły się w 341 opiniach i objęły 2758 oświadczeń z całkowitej liczby 4637 oświadczeń, jakie napłynęły z Komisji Europejskiej między lipcem 2008 a marcem 2010 r. Lista ta została utworzona przez Komisję poprzez konsolidację ponad 44 000 oświadczeń nadesłanych przez kraje członkowskie. Na tym etapie prac z oceny zostały wyłączone oświadczenia, które odnoszą się do substancji roślinnych lub ziołowych, powszechnie znanych jako substancje botaniczne (botanicals). rozporządzenie komisji nr 432/2012 ustanawiające wykaz dopuszczonych oświadczeń zdrowotnych tzw. funkcjonalnych Na podstawie opinii EFSA Komisja Europejska wydała 16 maja 2012 r. rozporządzenie nr 432/2012 ustanawiające wykaz dopuszczonych oświadczeń zdrowotnych dotyczących żywności, innych niż oświadczenia odnoszące się do zmniejszenia ryzyka choroby oraz rozwoju i zdrowia dzieci. Zgodnie z art. 10 ust. 1 rozporządzenia (WE) nr 1924/2006 mogą być stosowane tylko takie oświadczenia, na które Komisja udzieliła zezwolenia i które zostały włączone do wykazu dopuszczonych oświadczeń. Dopuszczone oświadczania znajdujące się w wykazie wraz z warunkami ich stosowania zostały umieszczone w rejestrze Komisji dostępnym na stronie internetowej (http://ec.europa.eu/nuhclaims/). Rejestr ten jest dokumentem żywym, aktualizowanym w miarę postępu prac nad oceną kolejnych oświadczeń. Rejestr zawiera także wykaz odrzuconych oświadczeń zdrowotnych wraz z powodami ich odrzucenia. Załącznik do rozporządzenia nr 432/2012 obejmuje ogółem 222 oświadczenia. Wśród składników odżywczych, substancji i żywności w nim wymienionych znalazły się następujące substancje, dla których szczegółowo określono treść oświadczenia i warunki stosowania: arabinoksylan z bielma pszenicy, beta-glukany, beta-glukany z owsa i jęczmienia, betaina, białko, biotyna, błonnik jęczmienny, błonnik owsiany, błonnik z otrębów pszennych, błonnik żytni, chitozan, chlorek, cholina, chrom, cynk, fluorek, foliany, fosfor, glukomannan, guma do żucia bez cukru, guma do żucia bez cukru z karbamidem, guma guar, hydroksypropylometyloceluloza (HPMC), jedno- lub wielonienasycone kwasy tłuszczowe, jod, kreatyna, kwas alfa-linolenowy (ALA), kwas dokozaheksaenowy (DHA), kwas eikozapentaenowy/kwas dokozaheksaenowy (EPA/DHA), kwas linolowy (LA), kwas oleinowy, kwas pantotenowy, laktaza, laktuloza, magnez, mangan, melatonina, miedź, mięso lub ryby, molibden, monascus purpureus (fermentowany czerwony ryż), niacyna, orzechy włoskie, pektyny, polifenole w oliwie z oliwek, potas, roztwory węglowodanowo-elektrolitowe, ryboflawina (witamina B2), selen, skrobia oporna, sterole roślinne/ stanole roślinne, substancje zastępujące cukier, tj. substancje o intensywnym działaniu słodzącym (ksylitol, sorbitol, mannitol, maltitol, laktitol, izomalt, erytrytol, sukraloza i polidekstroza D-tagatoza i izomaltuloza), tiamina, wapń, węgiel aktywowany, witamina A, witamina B12, witamina B6, witamina C, witamina D, witamina E, witamina K, woda, zamiennik posiłku w celu kontroli masy ciała, żelazo, żywe kultury jogurtowe, żywność o niskiej lub obniżonej zawartości nasyconych kwasów tłuszczowych, żywność o niskiej lub obniżonej zawartości sodu. Rozporządzenie nr 432/2012 powinno być stosowane od 14 grudnia 2012 r., a więc po upływie sześciu miesięcy od daty jego wejścia w życie. Okres ten ma na celu umożliwienie podmiotom prowadzącym przedsiębiorstwa spożywcze na dostosowanie się do jego wymagań. Wobec numer 1 17 { WAżNE TEMATY prawo żywnościowe } Sanitarnego nakazanie wycofania z obrotu produktów, które zostały nań wprowadzone zgodnie z prawem i nie stanowią zagrożenia dla zdrowia konsumentów, byłoby nadmiernym obciążeniem przedsiębiorców, sprzecznym z zasadą proporcjonalności. Ponowna ocena niektórych oświadczeń zdrowotnych funkcjonalnych 18 licznych zapytań ze strony przedsiębiorców na stronie Głównego Inspektoratu Sanitarnego ukazała się informacja dotycząca interpretacji zapisów umieszczonych w rozporządzeniu. Główny Inspektor Sanitarny opowiedział się za stanowiskiem, zgodnie z którym produkty zawierające oświadczenia zdrowotne, które nie zostały uwzględnione w wykazie dopuszczonych oświadczeń, mogą pozostawać w obrocie po upływie 6-miesięcznego okresu przejściowego, aż do wyczerpania zapasów, jeżeli zostały oznakowane lub wprowadzone do obrotu przed upływem tego terminu. Stanowisko to wynika z tego, że rozporządzenie nr 432/2012 nie określiło skutków upływu okresu przejściowego i nie stwierdziło, aby produkty oznakowane niezatwierdzonymi oświadczeniami musiały być wycofane z obrotu z chwilą upływu 6-miesięcznego okresu przejściowego. Przepisy rozporządzenia nie określają również długości pozostawania żywności w obrocie, a tym samym nie zobowiązują do wycofania żywności z obrotu. Ustanowiony okres przejściowy dotyczy stosowania oświadczeń, a nie obrotu żywnością, w odniesieniu do której te oświadczenia zostały już zastosowane. Zdaniem Głównego Inspektora numer 1 Mimo że ocena oświadczeń zdrowotnych z art. 13(1) została zakończona w 2011 r., Komisja Europejska i kraje członkowskie stwierdziły, że część z nich kwalifikuje się do ponownej oceny – są to oświadczenia dotyczące mikroorganizmów, które we wstępnej ocenie EFSA nie zostały wystarczająco scharakteryzowane (74 oświadczenia), oraz oświadczenia, dla których nie było wystarczających danych do oceny zależności przyczynowo-skutkowej między spożywaniem żywności, której to oświadczenie dotyczy, a deklarowanym efektem zdrowotnym (17 oświadczeń). Kraje członkowskie ponownie przesłały te oświadczenia poprzez Komisję do EFSA w celu dalszej oceny, która powinna zostać dokonana w terminie do grudnia 2012 r. W czerwcu i sierpniu 2012 r. Panel ds. produktów dietetycznych, żywienia i alergii (NDA) opublikował pierwsze 24 opinie dotyczące oświadczeń nadesłanych do ponownej oceny. Jedynie w dwóch przypadkach panel stwierdził, że deklarowane oświadczenie zdrowotne zostało w sposób wystarczający udokumentowane dowodami naukowymi: ● oświadczenie dotyczące związku między spożywaniem suszonych śliwek (Prunus domestica L.) a utrzymaniem prawidłowej funkcji jelit. W celu uzyskania deklarowanego efektu należy spożywać około 100 g dziennie suszonych śliwek; ● oświadczenie dotyczące związku między spożywaniem alfa-cyklodekstryny a zmniejszeniem glikemii poposiłkowej. W celu uzyskania deklarowanego efektu należy spożywać przynajmniej 5 g alfa-cyklodekstryny na 50 g skrobi. Wśród tych 24 ponownie ocenianych oświadczeń nadal negatywnie zostały zaopiniowane oświadczenia dotyczące mikroorganizmów (probiotyków). Należy się spodziewać, że pozytywnie zaopiniowane oświadczenia z grupy oświadczeń ponownie ocenianych zostaną zatwierdzone przez wydanie odpowiedniego rozporządzenia i znajdą się w rejestrze unijnym. Obecnie obydwa oświadczenia znajdują się na liście oświadczeń, w przypadku których procedury jeszcze nie zostały sfinalizowane (Claims for which finalisation is pending). Niewykluczone, że kolejne rozporządzenie dla oświadczeń funkcjonalnych ukaże się jeszcze w tym roku po ocenie wszystkich 91 oświadczeń zakwalifikowanych do ponownej oceny. Oświadczenia zdrowotne – praktyczne zastosowanie JACEK CZARNECKI regulatory affairs manager Nestlé Polska S.A. Oświadczenia zdrowotne w Nestlé A rtykuł przedstawia globalne podejście Nestlé do oświadczeń zdrowotnych oraz praktyczne zastosowanie oświadczeń w Nestlé Polska S.A. na przykładzie deseru dla dzieci wzbogacanego w wapń. Posługując się wspomnianym przykładem, omówiono także system zapewnienia zgodności z przepisami UE w tym obszarze. Globalna polityka Biorąc pod uwagę rolę, jaką komunikacja zdrowotna odgrywa w kształtowaniu nawyków żywieniowych, a jednocześnie rozumiejąc zagrożenia związane z nieprawidłowym informowaniem konsumentów, Nestlé ujęło stosowanie oświadczeń zdrowotnych w ramy globalnej polityki. U podstaw tej polityki leży zasada, że przekaz musi być prosty i zrozumiały dla konsumenta, a jednocześnie zgodny z przepisami obowiązującymi na danym rynku, a w razie ich braku – z wytycznymi Codex Alimentarius. Uzasadnienie naukowe oświadczenia zdrowotnego musi uwzględniać właściwości korzystnego składnika: jego formę chemiczną oraz dostępność i ilość, tak by jego spożycie umożliwiało osiągnięcie poziomu koniecznego do realizacji deklarowanej funkcji, a jednocześnie było w pełni bezpieczne dla zdrowia. Pozytywny efekt nie może być ograniczany przez inne składniki danego produktu i musi być konsumentowi zaprezentowany w kontekście zbilansowanej diety. Oświadczenie należy ponadto dostosować do grupy docelowej, a produkt ma spełniać wymagania numer 1 19 prawo żywnościowe wewnętrznych kryteriów żywieniowych firmy – Nestlé Nutritional Foundation. Nestlé wspiera działania na poziomach poszczególnych państw zmierzające do właściwego uregulowania obszaru oświadczeń zdrowotnych, czyli tworzenia skutecznych, przejrzystych, wyważonych i przewidywalnych przepisów, które będą umożliwiały odpowiednią komunikację towarzyszącą innowacji produktów. Wychodząc z założenia, że każdy produkt spożywany w odpowiedniej ilości może być elementem zbilansowanej diety, przepisy nie powinny dyskryminować żadnej kategorii żywności. Za niekorzystne należy zatem uznać sytuacje, w których naukowo uzasadnione oświadczenia nie są dozwolone na skutek zakazu a priori w odniesieniu do danej kategorii żywności. Istotne jest także, by wymagania i procedury nie blokowały procesów innowacji, np. przez stwarzanie konieczności skomplikowanego uzasadnienia dla prostych i ogólnie znanych kwestii lub poprzez wymaganie niezrozumiałej dla konsumenta naukowej komunikacji prostych przekazów. Stąd też istnieje konieczność tworzenia szybkich procedur, skoncentrowanych na walidowaniu deklarowanego działania, przy jednoczesnym pozostawieniu wnioskodawcy względnej swobody w doborze brzmienia oświadczenia. Kluczowe znaczenie ma też ochrona własności intelektualnej przez zagwarantowanie poufności procesu weryfikacji oraz możliwość uzyskiwania zatwierdzeń wyłącznie dla wnioskodawcy. Na politykę reformulacji produktów w Nestlé składają się trzy zasadnicze kierunki: ograniczanie zawartości składników „wrażliwych”, zwiększanie zawartości składników korzystnych oraz dodatek składników o szczególnym znaczeniu dla konsumenta. Przedmiotem komunikacji zdrowotnej w Nestlé mogą być wyłącznie produkty spełniające wewnętrzne wymagania profilu żywieniowego Nestlé Nutritional Foundation, na który składają się limity wartości energetycznej oraz kluczowych składników pokarmowych, wrażliwych ze względu na ochronę zdrowia publicznego: sodu, cukrów (w tym osobno fruktozy), izomerów trans kwasów tłuszczowych oraz nasyconych kwasów tłuszczowych. Dodatkowo obowiązują specyficzne wymagania dla poszczególnych kategorii, np. poziom wapnia dla lodów czy wyrobów mlecznych, ilość warzyw dla zup. Ponadto dla zapewnienia zgodności zarówno z przepisami, jak i wewnętrznymi standardami stosowane są różne zasady i dobre praktyki. Podstawowe znaczenie odgrywa uzgodnienie warunków stosowania oświadczenia: ustalenie normy prawnej, a na jej podstawie wymaganego brzmienia oświadczenia oraz poziomu składnika aktywnego. Na bazie informacji otrzymanej od dostawców surowców wnoszących dany składnik określa się teoretyczną zawartość tego składnika w produkcie i w ten sposób inicjuje zapewnienie zgodności już na etapie projektu. War- numer 1 } tości teoretyczne są następnie weryfikowane przez badanie prób z pierwszej produkcji przez akredytowane laboratoria wewnątrz Nestlé lub autoryzowane przez Nestlé. Wymagane jest potwierdzenie wcześniejszych wyników dla 2–5 partii produkcyjnych. Zależnie od stwierdzonej zmienności ustala się częstotliwości badań kontrolnych w składnikach i wyrobie gotowym. Od teorii do praktyki Zastosowanie powyższych zasad w praktyce zostanie opisane na prostym przykładzie oświadczenia zdrowotnego o wpływie wapnia na zdrowie dzieci umieszczonego na opakowaniu produktu Winiary budyń z wapniem. estlé 20 fot. N { WAżNE TEMATY Wyniki licznych badań wskazują, iż niedobór wapnia u dzieci jest jednym z najpoważniejszych problemów żywieniowych w Polsce. Zgodnie z wynikiem monitoringu sposobu żywienia mieszkańców Warszawy przeprowadzonego jesienią 2003 r. pod kierownictwem prof. Jadwigi Charzewskiej, kierownika Zakładu Epidemiologii i Norm Żywienia, IŻŻ: Przeciętne dzienne spożycie wapnia wśród dzieci w wieku 1–9 lat wynosiło ok. 600 mg, gdy tymczasem zalecana dzienna norma spożycia dla dzieci w wieku 1–3 lat to 800–1000 mg i 800 mg w wieku 4–9 lat. Aby zaspokoić potrzeby żywieniowe dzieci, Nestlé opracowało koncept marketingowy „Smaczny sposób na zdrowie twojego dziecka”. Koncept ten wykorzystuje rosnącą świadomość roli wapnia w diecie dziecka oraz potrzeby uzupełnienia jego niedoborów. Wiadomo, iż budynie, będące deserami na bazie mleka, są lubiane przez dzieci i doceniane przez matki jako cenne źródło wapnia. Matki chcą sprawiać dziecku przyjemność, podając coś słodkiego, a jednocześnie mieć pewność, że to, co podają, jest dobre dla dziecka. Podstawę prawną do zastosowania oświadczenia o wpływie wapnia na kości dzieci stanowi rozporządzenie Komi- Oświadczenia zdrowotne – praktyczne zastosowanie fot. Nestlé Kompas Żywieniowy Nestlé – sposób komunikacji z konsumentem, stosowany na opakowaniach wszystkich produktów firmy sji Europejskiej (WE) nr 983/2009 z dnia 21 października 2009 r. w sprawie udzielania i odmowy udzielenia zezwoleń na oświadczenia zdrowotne dotyczące żywności i odnoszące się do zmniejszenia ryzyka choroby oraz do rozwoju i zdrowia dzieci. Rozporządzenie to, na podstawie pozytywnej opinii Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) nr Q-2008-322, dopuszcza stosowanie stwierdzenia, iż wapń jest potrzebny do prawidłowego wzrostu i rozwoju kości u dzieci, pod warunkiem pokrycia co najmniej 15% zalecanego dziennego spożycia (ZDS), czyli w odniesieniu do żywności będącej przynajmniej źródłem wapnia zgodnie z oświadczeniem „źródło [nazwa witaminy/witamin] lub [nazwa składnika mineralnego/ składników mineralnych]” wymienionym w załączniku do rozporządzenia (WE) nr 1924/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 20 grudnia 2006 r. w sprawie oświadczeń żywieniowych i zdrowotnych dotyczących żywności. Ponieważ mleko zawarte w produkcie gotowym do spożycia nie wnosi ilości wapnia koniecznej do spełnienia wspomnianego wymagania 15% ZDS, ilość składnika mineralnego została w produkcie uzupełniona przez dodanie węglanu wapnia, jednej z substancji wzbogacających wy- mienionych, jako dopuszczalne źródło wapnia, w rozporządzeniu (WE) nr 1925/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 20 grudnia 2006 r. w sprawie dodawania do żywności witamin i składników mineralnych oraz niektórych innych substancji. Powyższe oświadczenie zdrowotne zostało umieszczone na opakowaniu wspomnianego produktu za pośrednictwem tzw. Kompasu Żywieniowego Nestlé, czyli sposobu komunikacji z konsumentem, stosowanego na opakowaniach wszystkich produktów firmy. Informacja podana na opakowaniu głosi: „Zadbaj, aby w diecie Twojego dziecka nie zabrakło odpowiedniej ilości wapnia, który jest potrzebny do prawidłowego wzrostu i rozwoju jego kości”. W oznakowaniu umieszczono także wymaganą przez rozporządzenie (WE) nr 1924/2006 klauzulę o znaczeniu zbilansowanej diety i zdrowego stylu życia. Powyżej przedstawiono jeden z wielu przykładów praktycznego zastosowania przez Nestlé komunikacji zdrowotnej. Było to możliwe zarówno dzięki spójnej wewnętrznej polityce firmy, jak i dzięki uporządkowanej strukturze przepisów, jakie opracowały i wprowadziły europejskie instytucje. O NESTLé: nestlé stanowi największą korporację spożywczą na świecie. Firma zatrudnia ponad 300 tys. pracowników, posiada fabryki w 86 państwach. Prowadzi działalność niemal we wszystkich krajach świata, sprzedając codziennie około miliarda sztuk produktów reprezentujących najrozmaitsze kategorie żywności. marki takie jak: nescafe, Kit Kat, Gerber i wiele innych, rozpoznawane są przez konsumentów na całym świecie. W Polsce nestlé posiada takie silne lokalne marki, jak m.in. Winiary, nałęczowianka, Princessa czy Bobo Frut. Firma słynie z zaangażowania w nauki żywnościowe, które skutkuje wszechstronną innowacyjnością. Zaplecze naukowe nestlé stanowi Instytut Badawczy nestlé (nrC) w Lozannie stojący na czele światowej sieci jednostek, na którą składają się trzy regionalne centra badań i rozwoju, 28 centrów technologii dla poszczególnych grup produktowych oraz 320 grup aplikacyjnych skupiających technologów żywności. numer 1 21 { WAżNE TEMATY prawo żywnościowe } PaWeł BaDoWskI regulatory affairs manager Unilever Polska Sp. z o.o. „Życie w sposób zrównoważony” – plan firmy Unilever i doświadczenia w zakresie stosowania oświadczeń zdrowotnych 22 Oświadczenia żywieniowe i zdrowotne mają wielkie znaczenie dla firmy unilever i jej marek. Pozwalają zmaksymalizować wysiłki i czerpać korzyści z prowadzonych badań i innowacji, co daje możliwość tworzenia prozdrowotnych produktów i budowania przewagi konkurencyjnej. Priorytetem dla firmy jest dostarczanie konsumentom i klientom najlepszych produktów, które będą zawierały wiarygodne informacje wspierane przez naukę i prawo. K onieczne jest jednak spojrzenie z szerokiej perspektywy. W XXI wieku wielkim wyzwaniem jest zapewnienie dobrych warunków życia 7 miliardom ludzi bez jednoczesnego wyczerpywania zasobów kuli ziemskiej bądź przyczyniania się do narastania ogromnego długu publicznego. Do 2050 r. świat będzie potrzebował zwiększonych zasobów, aby wyżywić prawdopodobnie już 9 miliardów mieszkańców. Aby to osiągnąć zarówno rządy, jak i podmioty gospodarcze, będą musiały znaleźć nowe modele rozwoju zapewniające równowagę w oddziaływaniu na środowisko i gospodarkę. Od 1945 r. system ekonomiczny panujący na świecie przyczynił się do wielu pozytywnych zmian. Pozwolił na zmianę sytuacji milionów ludzi żyjących w ubóstwie. Wspomógł rewolucję w rolnictwie, stał się katalizatorem technologii cyfrowej, która odmienia życie wielu z nas. numer 1 System ekonomiczny to jednak nie wszystko. Gospodarka rynkowa zawiodła niestety w tych aspektach, które trudno wycenić, takich jak bioróżnorodność, węgiel czy kapitał naturalny. W rezultacie żyjemy na Ziemi, na której obserwujemy wzrost temperatury, wyczerpują się zasoby naturalne, coraz szybciej wymierają gatunki, przepaść między bogactwem a ubóstwem rośnie, co jest całkowicie niezgodne z ideą zrównoważonego rozwoju. Biznes musi więc zdecydować, jaką rolę chce odgrywać – czy będzie biernie czekać na podjęcie działań przez władze, czy też wejdzie do gry i zacznie rozwiązywać problemy. W firmie Unilever wierzymy, że biznes musi być częścią rozwiązania, ale oznacza to konieczność poddania się zmianom i działanie w perspektywie długoterminowej. Wymaga to również widzenia biznesu jako części społeczeństwa, a nie jednostki oddzielonej od niego. Przyjdzie moment, w którym firmy zauważą, że potrzeby obywateli Oświadczenia zdrowotne – praktyczne zastosowanie i społeczności stoją na równi z wymaganiami udziałowców. Wierzymy, że w przyszłości będzie to jedyny dopuszczalny model prowadzenia poważnej działalności. Coraz bardziej świadome społeczeństwo będzie wymagać zaprzestania konsumpcji najważniejszych zasobów, jakimi są woda, żywność i energia, bez uwzględnienia ich długoterminowego zużycia w sposób zrównoważony. Sukces firmy Unilever w przyszłości zależy od jej zdolności do oddzielenia własnego rozwoju od wpływu na środowisko, przy jednoczesnym zwiększeniu pozytywnego oddziaływania firmy na społeczeństwo. Są to główne cele firmy Unilever zawarte w planie „Życie w sposób zrównoważony”, który został wprowadzony w listopadzie 2010 r. Plan zakłada: ● pomoc ponad miliardowi osób w poprawie ich zdrowia i samopoczucia, ● zmniejszenie o połowę wpływu naszych produktów na środowisko, ● pozyskiwanie 100% surowców rolnych ze źródeł zarządzanych w sposób zrównoważony. Plan firmy Unilever żYCIE W SPOSÓb ZRÓWNOWAżONY Trzy dziedziny: Pomoc 1 MILIARDOWI ludzi w poprawie zdrowia i samopoczucia ZMNIEJSZENIE O POŁOWĘ „śladu środowiskowego” naszych produktów Pozyskanie 100% surowców rolnych ze źródeł odnawialnych ZDROWIE I DObRE SAMOPOCZUCIE śRODOWISKO NATURALNE POPRAWA WARUNKÓW bYTU Osiągnięcie tych trzech szeroko zakrojonych planów opiera się na realizacji około 60, określonych w czasie, celów z zakresu działań społecznych, ekonomicznych i środowiskowych w całym łańcuchu wartości – od pozyskania surowców aż po użytkowanie naszych produktów w domach konsumentów. Realizacja planu rozpoczęła sie pomyślnie. Odnotowujemy postępy w zakresie pozyskiwania zasobów rolnych ze źródeł zarządzanych w sposób zrównoważony. W naszych zakładach produkcyjnych zwiększyliśmy zużycie energii ze źródeł odnawialnych, zredukowaliśmy zastosowanie gazów HFC w zamrażarkach do lodów i podjęliśmy kroki mające na celu zagwarantowanie naszym produktom spożywczym lepszego profilu żywieniowego. Realizując naszą wizję wspierania lepszej przyszłości, uważamy, że zrównoważony rozwój i rentowny wzrost wzajemnie się nie wykluczają i są sposobem prowadzenia konkurencyjnego biznesu. Osiągnięcie celów nie da jednak pożądanych rezultatów, jeśli nie znajdziemy naśladowców i partnerów. Właśnie dlatego współpracujemy z takimi organizacjami, jak: Forum Dóbr Konsumpcyjnych (CGF), Światowe Forum Ekonomiczne (WEF), Światowa Rada Biznesu na rzecz Zrównoważonego Rozwoju (WBCSD), Okrągły Stół ds. Zrównoważonej Produkcji Oleju Palmowego (RSPO) oraz innymi inicjatywami w wielu sektorach. Uważamy, że włączenie zrównoważonego rozwoju również w zarządzanie markami ma poważne uzasadnienie biznesowe. Rośnie liczba konsumentów szukających potwierdzenia, że nabywane przez nich produkty są wytwarzane z surowców pozyskiwanych ze źródeł zarządzanych w sposób odpowiedzialny, zgodnie z zasadami etyki, a tym samym marki spełniające takie kryteria są bardziej pożądane. Część sieci handlowych posiada swoje własne cele w zakresie zrównoważonego rozwoju oraz promocji zdrowia i potrzebuje wsparcia takich dostawców jak Unilever, aby je zrealizować. Współpraca ta pogłębia relacje, jakie mamy z naszymi klientami. Kolejne zalety to stymulacja innowacji dotyczących produktów i ich opakowań, które dają klientom nowe korzyści. Obniżenie zużycia energii, minimalizacja opakowań i eliminacja odpadów prowadzą do obniżenia kosztów po naszej stronie i oszczędności dla konsumentów. W obszarze zdrowia, a konkretnie w zakresie żywienia nasze podejście opiera się na obserwacji, że wraz ze zmianami stylu życia mamy do czynienia z ciągłymi i uzasadnionymi obawami o wpływ diety na zdrowie publiczne. Ludzie prowadzą coraz bardziej siedzący tryb życia, a wysokokaloryczna żywność jest bardziej dostępna i tańsza. Skutkuje to częstym występowaniem otyłości spowodowanej większą liczbą dostarczanych niż spalanych kalorii. numer 1 23 { WAżNE TEMATY 24 prawo żywnościowe Korzystna dla zdrowia, czyli tzw. zdrowa dieta wymaga zróżnicowanych i zbilansowanych posiłków. Potrzebna jest odpowiednia równowaga tłuszczu (bez nadmiaru kwasów tłuszczowych nasyconych), niezbyt duża ilość soli oraz znaczny udział owoców i warzyw. W przeciwnym razie rośnie ryzyko chorób serca i innych schorzeń. Jednocześnie miliony ludzi na świecie głoduje lub w ich dietach brakuje niezbędnych składników odżywczych. Firma Unilever może uczestniczyć w zapewnianiu rozwiązań tych problemów. Jest to dla nas szansa nie tylko, aby pomóc ludziom w poprawie zdrowia i dobrobytu, ale także na realizację naszych celów rozwojowych. Nasz Program Optymalizacji Wartości Odżywczej stymuluje doskonalenie jakości odżywczej naszych produktów. Od momentu rozpoczęcia programu w 2003 r. poczyniliśmy postępy pod względem obniżenia zawartości kluczowych dla zdrowia składników odżywczych: soli, kwasów tłuszczowych nasyconych, kwasów trans i cukru. Zmierzamy do tego, aby jak najwyższy odsetek produktów w naszym asortymencie spełniał najwyższe standardy żywieniowe oparte na międzynarodowych zaleceniach. Stosujemy tę zasadę do wszystkich produktów spożywczych w naszej ofercie, w tym produktów gastronomicznych wykorzystywanych w restauracjach, szpitalach i szkołach. Postępy optymalizacji produktów Unilever W latach 2005–2008 unilever wyeliminował ze swojego portfolio: • 30 000 ton tłuszczów trans • 18 000 ton tłuszczów nasyconych • 3 500 ton sodu (główny składnik soli) • 37 000 ton cukru. } produkt, w większości będą oni preferować ten pierwszy. Powoduje to dylemat, gdyż smak to główny czynnik motywujący wybór i zakup produktu. Zagadnienia te można rozwiązać na różne sposoby, np.: ● znalezienie alternatywy dla soli sodowych, ● zmiana zawartości ziół, przypraw i innych składników, aby zredukować potrzebę odczuwania podczas spożycia smaku słonego, ● stopniowe odzwyczajanie konsumentów od smaku soli przez obniżanie jej zawartości na przestrzeni czasu. Znalezienie alternatywy dla sodu jest zadaniem złożonym, które będzie wymagało przełomu technologicznego. Niestety mimo ciągłych poszukiwań nie widać jeszcze satysfakcjonującego rozwiązania. Nasi kucharze i technolodzy żywności pracują nad modyfikacją receptur, czyniąc postępy w utrzymaniu pożądanego smaku dzięki odpowiednim kompozycjom przypraw. Trzecie rozwiązanie, obejmujące stopniową redukcję zawartości soli, będzie naprawdę skuteczne wyłącznie w przypadku jednolitych działań w całej branży. Jednym z ważnych obszarów, w którym mamy widoczny pozytywny wkład w rozwiązanie jednego z największych – w skali światowej – problemów zdrowia publicznego, czyli chorób układu sercowo-naczyniowego, jest produkcja wysokiej jakości margaryn i tłuszczów do smarowania. Nasze wiodące marki Flora i Rama zapewniają pokrycie co najmniej 15-procentowego dziennego zapotrzebowania na niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe, a przy tym zawierają nie więcej niż 30% kwasów tłuszczowych nasyconych w odniesieniu do tłuszczów ogółem. Ograniczenie spożycia tłuszczów nasyconych Osiąganie celów w tym zakresie nie jest łatwe. Szczególne wyzwania stawia sól, w przypadku której z punktu widzenia nauki i marketingu trudności związane z obniżaniem jej zawartości są wielorakie. Konsumenci lubią smak soli. Mając do wyboru normalnie posolony i lekko posolony numer 1 100% margaryn (rama, Flora i Flora pro.activ) zapewnia pokrycie co najmniej 15% dziennego zapotrzebowania na niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe. 100% margaryn (Flora, Flora pro.activ i rama) zawiera nie więcej niż 30% tłuszczów nasyconych w tłuszczach ogółem. Oświadczenia zdrowotne – praktyczne zastosowanie Praktycznie margaryny i tłuszcze do smarowania sprzedawane na polskim rynku detalicznym nie zawierają tłuszczów typu trans. W czerwcu 2010 r. na stronie internetowej marki Flora uruchomiliśmy Test Wieku Serca, aby pomóc konsumentom w ocenie i podjęciu decyzji o poprawie stanu zdrowia ich serc. Naszym celem było obniżenie zbyt wysokiego wieku serca średnio o trzy lata u tych osób, które zdecydują się na zalecaną dietę oraz zmianę stylu życia. wprowadza on harmonizację w obszarze naukowo uzasadnionych oświadczeń stosowanych w całym przemyśle żywnościowym w Unii Europejskiej. Ponad 1/3 produktów Unilever zawiera oświadczenia żywieniowe i zdrowotne, przejrzyste, niewprowadzające w błąd i rzetelne informacje istotne dla konsumentów. Proces doboru oświadczenia obejmuje następujące kroki: ocenę profilu żywieniowego, uzasadnienie naukowe, zgodność z prawem. Eliminacja tłuszczów trans Proces doboru oświadczenia PrOFIL ŻyWIenIOWy PrODuKTu (PrOGrAm OPTymALIZACJI WArTOśCI ODŻyWCZeJ) Praktycznie margaryny do smarowania sprzedawane na polskim rynku detalicznym nie zawierają tłuszczów typu trans z częściowo utwardzonych olejów roślinnych. W 2010 r. na stronie flora.pl uruchomiliśmy Test Wieku Serca. Wspieranie prozdrowotnych wyborów konsumentów wymaga przemyślanych i odpowiedzialnych działań. Nie jest niestety możliwe, aby sam smak decydował o podejmowaniu decyzji żywieniowych. Wymagana jest odpowiednia komunikacja i tu ważną rolę odgrywają oświadczenia żywieniowe i zdrowotne. Możliwość ich stosowania stymuluje do rozwijania nowych produktów i ulepszania obecnych, przynosząc jednocześnie potencjał uzyskania przewagi konkurencyjnej na rynku. Naukowe uzasadnienie oświadczeń jest kluczowe dla dostarczenia konsumentom zgodnych z prawem produktów wysokiej jakości opatrzonych oświadczeniami, którym mogą ufać. Unilever zdecydowanie popiera rozwiązania legislacyjne (w tym rozporządzenie (WE) nr 1924/2006 sprawie oświadczeń żywieniowych i zdrowotnych dotyczących żywności) zapewniające uczciwą konkurencję i jednakowe traktowanie producentów na rynku. Wspiera również niezależną rolę Europejskiego Urzędu do spraw Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) w procesie oceny dowodów naukowych dotyczących oświadczeń zdrowotnych i składników produktów oraz proces akceptacji oświadczeń, ponieważ nAuKOWe uZASADnIenIe ZGODnOść Z PrZePISAmI PrAWA Tak więc, oprócz składu produktu (czyli profilu żywieniowego, którego określenie jest również niezbędne na poziomie wspólnotowym) i prawa, o możliwości zastosowania oświadczenia decydują dowody naukowe. W firmie Unilever dossier naukowe opracowywane jest i poddawane rewizji przez zespół ekspertów z dziedziny żywienia i prawa oraz przedstawicieli nauki. Uwzględniane są następujące kluczowe aspekty: charakterystyka danego środka spożywczego i jego składników, związek ze zdrowiem oraz proponowane oświadczenie, kompletność danych i ocena odpowiednich badań naukowych, jak również ocena dowodów naukowych. numer 1 25 { WAżNE TEMATY prawo żywnościowe Cały ten proces ma na celu odpowiedzialne korzystanie z wybranych oświadczeń, do których należą: ● oświadczenia odnoszące się do zdrowia serca i utrzymania prawidłowego poziomu cholesterolu we krwi (Flora Original, Flora Lekka) Produkty firmy Unilever i oświadczenia zdrowotne } ● oświadczenia związane ze zdrowiem i rozwojem dzieci (Rama). Produkty firmy Unilever i oświadczenia zdrowotne • oświadczenia zdrowotne z art. 14 odnoszące się do rozwoju i zdrowia dzieci • oświadczenia zdrowotne z art. 13 odnoszące się do roli składnika odżywczego w funkcjach organizmu Zawiera niezbędne kwasy tłuszczowe omega-3 i omega-6, potrzebne do prawidłowego wzrostu i rozwoju dziecka. 26 Kwasy tłuszczowe omega-3 i omega-6 w połączeniu ze zbilansowaną i zróżnicowaną dietą oraz zdrowym stylem życia pomagają utrzymać prawidłowy poziom cholesterolu we krwi. ● oświadczenia odnoszące się do zdrowia serca i obniżenia poziomu cholesterolu we krwi (Flora pro-activ) Produkty firmy Unilever i oświadczenia zdrowotne • oświadczenia zdrowotne z art. 14 odnoszące się do zmniejszenia ryzyka choroby udowodniono, że sterole roślinne obniżają poziom cholesterolu we krwi. Wysoki poziom cholesterolu jest czynnikiem ryzyka rozwoju choroby wieńcowej serca. numer 1 Problemy, które możemy napotkać, stosując oświadczenia, mogą być związane także ze stroną formalną, na przykład jego brzmieniem. EFSA publikuje opinię o związku między danym składnikiem czy też produktem żywnościowym a jego potencjalnym efektem prozdrowotnym na podstawie przedłożonych dowodów naukowych oraz bada poprawność naukowo sformułowanego oświadczenia, które następnie umieszczane jest na liście dozwolonych oświadczeń. Oświadczenia muszą być jednak rozumiane przez przeciętnego konsumenta, a więc dostosowane do jego możliwości zrozumienia danego przekazu na bazie zaakceptowanego oświadczenia w brzmieniu naukowo-technicznym. Konieczna jest więc efektywna komunikacja: ● która musi uwzględniać, że w różnych krajach i kulturach w różny sposób konsumenci rozumieją i interpretują oświadczenia; ● różne środki komunikacji wymagają różnych rodzajów informacji – ilość i stopień szczegółowości. Wyzwaniem jest więc dotarcie do konsumenta i dlatego konieczne jest uwzględnienie pewnej elastyczności w brzmieniu przy stosowaniu oświadczeń, tak aby mógł on czerpać jak najwięcej korzyści z nabytego produktu. Jak widać, firma Unilever ma ambitny pomysł na rozwój, który konsekwentnie realizuje, wdrażając plan „Życie w sposób zrównoważony”. Warto przypomnieć, że jednym z ważnych jego filarów jest zdrowie i dobre samopoczucie konsumentów. Oświadczenia zdrowotne – praktyczne zastosowanie ILONA BERNAT IZABELA REDMER specjalistki ds. prawa żywnościowego w Danone Sp. z o.o. Stosowanie i rola oświadczeń zdrowotnych w komunikacji do konsumenta – praktyczne aspekty i doświadczenia firmy Danone w Polsce W ejście w życie rozporządzenia 1924/2006 w sprawie oświadczeń żywieniowych i zdrowotnych dotyczących żywności w ogromnym stopniu wpłynęło w firmie Danone na komunikację marketingową produktów. Zmieniliśmy nasz sposób prezentowania korzyści zdrowotnych produktów już obecnych na rynku oraz podejście do pracy nad innowacjami, tak aby sprostać wyzwaniom postawionym przez rozporządzenie. Definicja oświadczenia jest bardzo pojemna. Oświadczenie to Każdy nieobowiązkowy dla producenta komunikat lub przedstawienie, łącznie z przedstawieniem obrazkowym, graficznym lub symbolicznym w jakiejkolwiek formie, który stwierdza, sugeruje lub daje do zrozumienia, że żywność ma szczególne właściwości. Jest skierowane do konsumenta końcowego. Oświadczenie może występować w reklamie, na ulotce, opakowaniu, w internecie. Może być tekstem, grafiką, symbolem, piosenką. Ta wielowymiarowość spowodowała, że musieliśmy przebudować i rozbudować nasz system zarządzania komunikacją, tak aby konsument nadal był dobrze poinformowany. Rewolucja w komunikacji Do niedawna patrzyliśmy na tworzenie komunikacji marek zdrowotnych z perspektywy przede wszystkim faktów naukowych. Analizowaliśmy dostępne piśmiennictwo oraz prowadziliśmy własne badania naukowe. Na tej podstawie oraz opierając się na badaniach konsumenckich, testują- cych zrozumienie przekazów, powstawały oświadczenia, za których wiarygodność odpowiadaliśmy jako producent. Obecnie to zapisy prawa żywnościowego są podstawą do budowania komunikacji zdrowotnej dla naszych produktów. Działania Danone, mające na celu zapewnienie rzetelnej informacji konsumenckiej w ramach polityki zdrowia i żywienia, idą dwutorowo: po pierwsze zapewnienie zgodności z przepisami prawa i po drugie tworzenie komunikacji precyzyjnie dobranej do potrzeb konsumenta oraz ułatwiającej mu wybór w sklepie. Polityka zdrowia i żywienia Danone to nie tylko przestrzeganie przepisów, to wiele zobowiązań w zakresie zdrowia i żywienia, które firma sama przed sobą postawiła. Aby sprostać tym zewnętrznym i wewnętrznym wymaganiom, wdrożyliśmy nowe dla nas rozwiązania i zastosowaliśmy nowe narzędzia. zarządzanie komunikacją w Danone W Danone przestrzegamy korporacyjnej procedury walidacji komunikacji, która obejmuje akceptację wszystkich materiałów tworzonych przez dział marketingu. Zespół specjalistów z dziedziny legislacji, żywienia, komunikacji konsumenckiej oraz rozwoju produktu współtworzy przekazy z działem marketingu oraz zatwierdza pod kątem: ● prawa żywnościowego, ● faktów naukowych i żywieniowych, ● samoregulacji przemysłu, np. w dziedzinie etyki reklamy, numer 1 27 { WAżNE TEMATY prawo żywnościowe ● odpowiedzialności społecznej i środowiskowej. W praktyce stworzyliśmy elektroniczne systemy zarządzania procesami walidacji, w którym każdy dokument musi przejść odpowiednią ścieżkę, aby zostać dopuszczony do publikacji. Dodatkowo analizujemy treść np. reklamy czy ulotki na podstawie doświadczeń z innych krajów Unii Europejskiej. W 2011 oraz do lipca 2012 r. przez ręce zespołu specjalistów przeszło już 220 materiałów komunikacyjnych. Takie podejście gwarantuje, że konsument otrzymuje informację potwierdzoną, wiarygodną i odpowiedzialną. Kluczowy aspekt – spełnienie potrzeb konsumenta fot. Danone 28 Oprócz wyżej wymienionych cech musimy mówić do konsumenta w sposób zrozumiały. W tym celu dążymy do jak najpełniejszego poznania konsumenta pod kątem: ● jego potrzeb żywieniowych i zdrowotnych, ● poziomu wiedzy na temat zdrowia i żywienia, ● źródeł pozyskiwania wiedzy na ten temat, ● rozumienia konkretnych przekazów i sformułowań, ● oczekiwań względem produktów. Podstawą do wzbogacania naszych produktów są potrzeby żywieniowe konsumentów. Takie było nasze myślenie, kiedy tworzyliśmy serek Danonki dla dzieci. Przeanalizowaliśmy ogólnopolskie badania żywieniowe przeprowadzone z udziałem Instytutu Matki i Dziecka na reprezentatywnej grupie polskich przedszkolaków i dowiedzieliśmy się, że: ● niedobory wapnia występują w dietach 50,8% dzieci, ● niedobory witaminy D występują w dietach 98,5% dzieci. Na podstawie tych danych oraz zatwierdzonego oświadczenia zdrowotnego z art. 14 „Wapń i witamina D wywierają korzystny wpływ na rozwój kości u dzieci”, zdecydowaliśmy o właśnie takim wzbogacaniu serka Danonki dla polskich dzieci. Nie dodaliśmy składników, których dzieci nie potrzebują niezależnie od dostępnych na listach oświadczeń. Podsumowując: jest możliwe (i potrzebne) ujednolicenie legislacji dotyczącej oświadczeń zdro- numer 1 } wotnych na poziomie UE, ale nie da się ujednolicić potrzeb zdrowotnych konsumentów. Stąd ogromna rola odpowiedzialnego przemysłu w tworzeniu produktów z benefitami zdrowotnymi zgodnymi z potrzebami konsumenta. Jednak sama dobra i naukowo uzasadniona formuła produktu nie wystarczy, aby odniósł on sukces. Trzeba jeszcze o nim powiedzieć konsumentowi. I tutaj jest największa trudność – jak mówić do konsumenta o produktach z benefitem zdrowotnym w taki sposób, aby to zrozumiał. Unia Europejska zakłada bardzo optymistyczną definicję tzw. przeciętnego konsumenta, który jest „świadomy i dobrze poinformowany”. Ale doświadczenia Danone dotyczące świadomości żywieniowej polskiego konsumenta tego nie potwierdzają. Wiedza żywieniowa konsumentów stoi w opozycji do brzmień wielu oświadczeń zawartych w wykazie. Oświadczenia zdrowotne z wykazu w rodzaju „Spożywanie arabinoksylanu z posiłkami przyczynia się do zmniejszenia poziomu glukozy poposiłkowej” czy „Cynk wpływa na ochronę składników komórek przed uszkodzeniami na skutek stresu oksydacyjnego” są kompletnie niezrozumiałe. Konsument nie wie, dlaczego miałby kupić produkt z takim oświadczeniem. Dlatego, aby spełnić wymogi rozporządzenia 1924/2006 o zrozumieniu treści oświadczeń przez przeciętnego konsumenta, istotne jest elastyczne podejście lokalnych władz do brzmienia oświadczeń. To będzie z korzyścią i dla konsumentów, i dla producentów. Kolejnym aspektem jest wybranie odpowiedniego nośnika skutecznego informowania konsumenta o produktach o właściwościach prozdrowotnych oraz o zdrowym żywieniu. Badania wskazują, że konsumenci czerpią wiedzę żywieniową z programów telewizyjnych, artykułów w popularnych czasopismach, reklam telewizyjnych i internetowych. Literatura specjalistyczna pojawia się w rankingach na dalekich miejscach. Niestety tak jak i etykiety. Dlatego, aby zostać dobrze zrozumianym, producenci muszą dopasować właściwe kanały komunikacji. A jak widać, potrzeba edukacji konsumentów w zakresie zdrowego odżywiania i właściwości produktów jest ogromna. Rozporządzenie 1924/2006 w sprawie oświadczeń żywieniowych i zdrowotnych stało się podstawą zupełnie nowego spojrzenia przemysłu na komunikację produktów posiadających walory zdrowotne. Wpłynęło na zwiększenie odpowiedzialności związanej z dostarczaniem konsumentowi wiarygodnej i zrozumiałej informacji oraz na rozszerzenie działalności edukacyjnej. Unijne przepisy prawa żywnościowego podlegają dynamicznym zmianom, dlatego w kolejnych latach czekają na producentów następne wyzwania. Najważniejsze, aby na tych zmianach skorzystał konsument. Aromaty Joanna gaJDa-WyręBek Zakład Bezpieczeństwa Żywności, Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny Aspekty prawne stosowania aromatów w żywności RODZAJE AROMATÓW I OGÓLNE ZASADY ICh STOSOWANIA W żYWNOśCI Zgodnie z definicją zawartą w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1334/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r. aromaty (zwane również środkami aromatyzującymi) są to produkty nieprzeznaczone do bezpośredniego spożycia i które są dodawane do środków spożywczych w celu nadania im aromatu lub smaku, lub zmiany ich aromatu, lub smaku. Stosowanie aromatów do środków spożywczych powinno zawsze przynieść korzyść konsumentowi. Definicja aromatów zawarta w rozporządzeniu nr 1334/2008 obejmuje: ● substancje aromatyczne Są to pojedyncze substancje aromatyczne o określonej budowie chemicznej, np. wanilina, etylowanilina, aldehyd benzoesowy (nadaje produktom zapach migdałowy), mentol; ● naturalne substancje aromatyczne Są to pojedyncze substancje aromatyczne otrzymane w wyniku odpowiednich procesów fizycznych, enzymatycznych lub mikrobiologicznych z surowców pochodzenia roślinnego, zwierzęcego lub mikrobiologicznego. Naturalne substancje aromatyczne odpowiadają substancjom naturalnie obecnym i zidentyfikowanym w przyrodzie. Przykładami naturalnych substancji aromatycznych są izolaty będące składnikami olejków, wydzielone metodą destylacji frakcjonowanej, m.in. mentol, cytral, eukaliptol, limonen, linalol, tymol; ● preparaty aromatyczne Otrzymywane są z surowców roślinnych, zwierzęcych lub mikrobiologicznych metodami fizycznymi, enzymatycznymi lub mikrobiologicznymi. Są mieszaninami różnych substancji aromatycznych. Przykładami preparatów aromatycznych są: ekstrakt z wanilii, olejki (pomarańczowy, goździkowy, cytrynowy, selerowy), nalewki, napary. numer 1 29 { WAżNE TEMATY 30 prawo żywnościowe Naturalne substancje aromatyczne, ich mieszaniny oraz preparaty aromatyczne są zaliczane do aromatów naturalnych; ● aromaty z przetworzenia termicznego Powstają w wyniku ogrzewania produktów zawierających białko (azot aminowy) oraz cukry redukujące. Aromaty z przetworzenia termicznego zazwyczaj mają zapach mięsno-bulionowy; ● aromaty dymu wędzarniczego Powstają w wyniku frakcjonowania i oczyszczania skoncentrowanego dymu uzyskiwanego przy spalaniu określonych gatunków drewna. Aromaty dymu wędzarniczego mogą być stosowane zamiast tradycyjnego procesu wędzenia, ale mogą też wchodzić w skład innych aromatów, np. aromatu smażonego bekonu czy nawet aromatu waniliowego (nadają odpowiednią nutę zapachową, nie maskując zapachu głównego aromatu); ● prekursory aromatów Są to produkty, które same niekoniecznie posiadają właściwości aromatyzujące, celowo dodane do żywności w celu wytworzenia aromatu w wyniku reakcji ze składnikami żywności podczas procesu technologicznego; ● inne aromaty Do tej grupy aromatów są zaliczane aromaty, które nie są objęte żadną z ww. definicji. W rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1334/2008 zawarta jest również definicja składnika żywności o właściwościach aromatyzujących – jest to składnik żywności inny niż aromaty, który dodaje się do środków spożywczych przede wszystkim w celu nadania im aromatu lub zmiany ich aromatu. Składnikami żywności o właściwościach aromatyzujących są zioła i przyprawy. Stosowanie niektórych z nich może znacznie przyczyniać się do obecności w środkach spożywczych niektórych naturalnie występujących substancji niepożądanych, np. kumaryny w produktach z dodatkiem cynamonu lub tujonów w napojach alkoholowych produkowanych z udziałem jałowca. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1334/2008 obecnie podaje jedynie ogólne warunki stosowania aromatów w żywności. Mogą być one stosowane tylko wtedy, gdy: ● zgodnie z dostępnymi informacjami naukowymi nie zagrażają zdrowiu konsumentów oraz ● ich stosowanie nie skutkuje wprowadzeniem konsumenta w błąd. Kwestia bezpieczeństwa aromatów dla zdrowia jest obecnie przedmiotem intensywnej pracy Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności, który ocenia ryzyko związane ze stosowaniem poszczególnych substancji aromatycznych w produkcji żywności. W ramach zarządzania ryzykiem Komisja Europejska opracowuje projekt numer 1 } rozporządzenia zawierającego listę poszczególnych substancji aromatycznych oraz pozostałych rodzajów aromatów dopuszczonych do żywności. Niektóre aromaty nie wymagają jednak oceny ryzyka ani zatwierdzenia ich stosowania w żywności. Są to: ● preparaty aromatyczne otrzymane z żywności – przykładami są np. destylaty lub olejki otrzymywane z owoców, ekstrakty z roślin jadalnych stosowane w celach aromatycznych (np. ekstrakt chili, ekstrakt wanilii); ● środki aromatyzujące (aromaty) z przetworzenia termicznego wytwarzane ze składników będących żywnością; ● prekursory aromatów otrzymywane z żywności; ● składniki żywności o właściwościach aromatyzujących. Aromaty Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1334/2008 w preambule podaje wyjaśnienie pojęcia „niewprowadzanie konsumenta w błąd” w odniesieniu do stosowania aromatów w żywności. Aromaty nie powinny więc być stosowane w sposób mogący wprowadzać konsumenta w błąd co do kwestii związanych między innymi z właściwościami, świeżością i jakością użytych składników, z naturalnym charakterem produktu lub procesem produkcyjnym, lub z wartością odżywczą produktu. Między innymi jeżeli w wyniku użycia surowców o odpowiedniej jakości i prawidłowo przeprowadzonego procesu technologicznego można uzyskać właściwy aromat produktu, dodatkowe wzmacnianie tego aromatu może wprowadzać w błąd konsumenta. Przykładami takiego niedozwolonego zastosowania aromatów jest dodatek aromatu kawy do kawy lub dodatek aromatu wypieczonej skórki chleba do pieczywa. Aromatyzowanie środków spożywczych ich własnym aromatem może ukrywać wady produktu, sugerując fałszywie jego dobrą jakość (zapach produktu jest jednym z głównych wyróżników jego jakości). Dodatek aromatu może okazać się jednak niezbędny dla przywrócenia naturalnych cech żywności utraconych w procesie technologicznym, np. w przypadku przetworów owocowych czy koncentratów obiadowych. Aromat może też nadać nowe, pożądane cechy produktowi, np. kawa o smaku waniliowym, herbata o smaku truskawkowym. ZNAKOWANIE żYWNOśCI ZAWIERAJąCEJ AROMATY Aby nie wprowadzać konsumenta w błąd, obecność dodanego aromatu musi być zawsze znaczona na etykiecie środka spożywczego. Znakowanie produktów zawierających aromaty musi być zgodne z wymaganiami rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 10 lipca 2007 r. w sprawie znakowania środków spożywczych. Zgodnie z tym rozporządzeniem w wykazie składników środka spożywczego należy podać określenie „aromat” lub „aromaty”. Można podać również bardziej szczegółową nazwę lub opis aromatu, zgodnie z definicjami zawartymi w rozporządzeniu nr 1334/2008, np. aromat dymu wędzarniczego, aromat z przetworzenia termicznego; można też po słowie „aromat” podać nazwę konkretnej substancji, np. aromat wanilina, aromat mentol, lub rodzaj preparatu aromatycznego, np. aromat ekstrakt wanilii, aromat olejek cebulowy, można również określić zapach aromatu, np. „aromat truskawkowy”, nie podając rodzaju aromatu. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1334/2008 zawiera szczegółowe przepisy dotyczące stosowania terminu „naturalny” w opisie aromatów; przepisy te dotyczą zarówno etykiety aromatu przeznaczonego do produkcji żywności, jak też etykiety środków spożywczych zawierających aromat naturalny. Określenia „naturalny” można używać tylko do opisu aromatu zawierającego naturalne substancje aromatyczne lub preparaty aromatyczne. Producenci chcący zaznaczyć naturalność aromatu muszą określić go za pomocą jednego z następujących sformułowań: ● „aromat naturalny + źródło pozyskiwania aromatu”, np. naturalny aromat pomarańczowy Takie określenie musi być podane w przypadku, gdy aromat (składnik aromatyzujący) jest uzyskiwany z danego źródła (w tym przykładzie – z pomarańczy) przynajmniej w 95%. Pozostałe 5% aromatu musi również spełniać definicję aromatu naturalnego, ale może być uzyskiwane z innego źródła niż pomarańcza, np. z innych owoców cytrusowych. W tym przypadku oczywiste jest, że zapach aromatu odzwierciedla źródło pozyskiwania, tzn. aromat pachnie pomarańczą; ● „naturalny aromat + (źródło pozyskiwania aromatu) z innymi naturalnymi aromatami”, np. naturalny aromat pomarańczowy z innymi naturalnymi aromatami Takie określenie musi być stosowane w przypadku, gdy aromat (składnik aromatyzujący) jest częściowo otrzymywany ze wskazanego źródła (w tym przykładzie – z pomarańczy), tj. w ilości mniejszej niż 95%. Pozostała część aromatu musi również spełniać definicję aromatu naturalnego, ale może być uzyskiwana z innego źródła niż pomarańcza. Źródło pozyskiwania aromatu wskazane w nazwie musi być rozpoznawalne, tzn. w podanym przykładzie dominującym zapachem aromatu jest zapach pomarańczowy. OKreśLenIA „nATurALny” mOŻnA uŻyWAć TyLKO DO OPISu ArOmATu ZAWIerAJąCeGO nATurALne SuBSTAnCJe ArOmATyCZne LuB PrePArATy ArOmATyCZne. numer 1 31 { WAżNE TEMATY 32 prawo żywnościowe ● „aromat naturalny” Takie określenie może być stosowane tylko wtedy, gdy aromat jest pozyskiwany z różnych źródeł i odniesienie do tych źródeł nie odzwierciedlałoby zapachu lub smaku źródła (np. aromat tutti frutti – zapach żadnego z owoców nie jest dominujący). Określenie to powinno być zastosowane również wtedy, gdy aromat naturalny ma zapach np. pomarańczowy, ale w ogóle nie jest uzyskiwany z pomarańczy (np. jest otrzymywany z innych owoców cytrusowych). Należy podkreślić, że ww. wymagania szczegółowe dotyczą tylko przypadku, gdy producent w nazwie aromatu chce podać określenie „naturalny”. Jeżeli nie zależy mu na tym określeniu, każdy aromat naturalny może określić na etykiecie jedynie słowem „aromat” lub podać rozszerzenie nazwy określające jego zapach, tj. „aromat pomarańczowy” (bez słowa „naturalny”). W przypadku wątpliwości dotyczących znakowania aromatów warto zajrzeć do przewodnika opracowanego przez Konfederację Producentów Żywności i Napojów Unii Europejskiej CIAA (obecna nazwa tej organizacji to Food Drink Europe). W przewodniku tym podano liczne przykłady, jak znakować aromaty, w rzeczywistości bowiem aromaty stosowane w produkcji żywności są często mieszaniną aromatów należących do różnych kategorii. Przykładowo, jeżeli w produkcji środka spożywczego jest stosowany „naturalny aromat cytrynowy” oraz „aromat waniliowy”, w wykazie składników podanym na etykiecie produktu dopuszczalne są następujące zapisy: ● „naturalny aromat cytrynowy, aromat waniliowy”, ● „aromaty: cytrynowy i waniliowy”, ● „aromaty”. Nie jest dopuszczalny zapis „aromat/y naturalny/e, aromat waniliowy”. UNIJNA LISTA SUbSTANCJI AROMATYCZNYCh W Unii Europejskiej od lat trwają intensywne prace mające na celu utworzenie listy substancji aromatycznych dopuszczonych do żywności. W tym celu Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności dokonuje oceny poszczególnych substancji aromatycznych. Pomimo iż proces oceny nie jest jeszcze zakończony, Komisja Europejska podjęła decyzję o przygotowaniu projektu ww. listy, na której znajdą się substancje już ocenione, jak również te, których ocena nie została jeszcze dokonana. Został opracowany projekt rozporządzenia Komisji (uzgodniony przez grupę numer 1 } Aromaty roboczą ds. aromatów) przyjmującego listę substancji aromatycznych i ustanawiającego załącznik I do rozporządzenia (WE) nr 1334/2008 Parlamentu Europejskiego i Rady. Załącznik do projektu rozporządzenia Komisji jest podzielony na sześć części: ● część A – unijna lista substancji aromatycznych, ● część B – preparaty aromatyczne, ● część C – aromaty przetworzone, ● część D – prekursory aromatów, ● część E – inne aromaty, ● część F – materiały źródłowe. Obecnie projekt rozporządzenia zawiera dane tylko dla części A (część ta dotyczy wyłącznie substancji aromatycznych). Części od B do F są aktualnie puste. Przewiduje się, że ocena produktów, które będą zawarte w tych częściach, ma się zakończyć za cztery lata. Na unijnej liście (w części A) znalazły się 2543 substancje aromatyczne. Wśród nich 2156 substancji posiada już pozytywną ocenę EFSA. Pozostałe substancje (ocena ich bezpieczeństwa jeszcze trwa – jest to 387 substancji) mogą być również stosowane w żywności do czasu zakończenia ich oceny. W przypadku negatywnego wyniku oceny substancje te zostaną usunięte w unijnej listy, gdy ocena będzie pozytywna – pozostaną na liście. Unijna lista ma formę wykazu substancji aromatycznych, które mogą być ogólnie stosowane do żywności na zasadzie quantum satis, tj. zgodnie z dobrą praktyką produkcyjną. Niemniej jednak w projekcie unijnej listy znajdują się też takie związki, dla których zostały podane szczegółowe warunki ich stosowania w żywności. Grupę tych substancji można podzielić na: ● substancje, które są stosowane w żywności również w celach innych niż aromatyzowanie: kofeina, teobromina, chlorek amonu oraz substancje słodzące – diwodorochalkon neohesperydydny, rebaudiozyd A; ● substancje, których ograniczenia w stosowaniu wynikają ze względów zdrowotnych: d-kamfora, chinina (chlorowodorek chininy, siarczan chininy, diwodzian chlorowodorku chininy), kwas glicyryzynowy i jego forma amonowa. Wymienione substancje będą mogły być stosowane tylko do niektórych kategorii żywności w określonych dawkach. Unijna lista substancji aromatycznych zawarta w projekcie rozporządzenia ma zastosowanie również do żywności dla niemowląt i małych dzieci. Kraje członkowskie mogą mieć odstępstwa od rozporządzenia, tzn. mogą mieć własne, bardziej restrykcyjne przepisy w tym zakresie. W konsekwencji stosowanie substancji aromatycznych w żywności dla niemowląt i małych dzieci nie będzie jeszcze w pełni zharmonizowane. ABy nIe WPrOWADZAć KOnSumenTA W BŁąD, OBeCnOść DODAneGO ArOmATu muSI Być ZAWSZe ZnACZOnA nA eTyKIeCIe śrODKA SPOŻyWCZeGO. ZnAKOWAnIe muSI Być ZGODne Z WymAGAnIAmI rOZPOrZąDZenIA mInISTrA rOLnICTWA I rOZWOJu WSI Z DnIA 10 LIPCA 2007 r. W SPrAWIe ZnAKOWAnIA śrODKóW SPOŻyWCZyCH. Przewiduje się, że ww. rozporządzenie Komisji zawierające listę substancji aromatycznych zostanie opublikowane do końca 2012 r., a po 20 dniach wejdzie w życie. Następnie po 6 miesiącach od wejścia w życie rozpocznie się jego stosowanie, a po 18 miesiącach od tej daty będzie miał zastosowanie art. 10 rozporządzenia nr 1334/2008 stanowiący o tym, że można wprowadzać do obrotu i stosować w żywności tylko te substancje aromatyczne i materiały źródłowe podlegające ocenie bezpieczeństwa, które są wymienione w wykazie wspólnotowym. Dlatego do każdej partii aromatu będzie musiała być dołączona deklaracja, iż skład aromatu oraz parametry jego czystości są zgodne z obowiązującymi przepisami Unii Europejskiej. AROMATY DYMU WĘDZARNICZEGO Niezależnie od rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1334/2008 funkcjonuje rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) numer 1 33 { WAżNE TEMATY 34 prawo żywnościowe nr 2065/2003 z dnia 10 listopada 2003 r. w sprawie aromatów dymu wędzarniczego stosowanych lub przeznaczonych do stosowania w środkach spożywczych lub na ich powierzchni. W rozporządzeniu tym są określone m.in. maksymalne dopuszczalne poziomy benzo-a-pirenu i benzo-a-antracenu w kondensatach dymu wędzarniczego stosowanych do produkcji aromatów dymu wędzarniczego. Ponadto ww. rozporządzenie nakłada na Komisję Europejską obowiązek sporządzenia listy produktów początkowych (tj. kondensatów dymu wędzarniczego), dopuszczonych do produkcji preparatów (aromatów) dymu wędzarniczego stosowanych w produkcji żywności. W związku z tym EFSA została poproszona o ocenę bezpieczeństwa produktów początkowych zgłoszonych przez producentów aromatów dymu wędzarniczego. Produkty, które posiadają ocenę EFSA, będą zawarte w rozporządzeniu Komisji w sprawie dopuszczenia produktów początkowych dla aromatów dymu wędzarniczego do stosowania w oraz na środkach spożywczych. Komisja opracowała już projekt tego rozporządzenia, który zawiera następujące dane dotyczące 10 produktów początkowych i określa możliwość ich stosowania w poszczególnych kategoriach żywności. Kategorie żywności podane w projekcie rozporządzenia są takie same jak w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady nr 1333/2008 w sprawie dodatków do żywności. Zakres stosowania produktów obejmuje dodatek aromatów dymu wędzarniczego w celu nadania aromatu (np. chipsy o smaku bekonowym), jak również ich stosowanie w celu zastąpienia tradycyjnego procesu wędzenia (produkty mięsne i rybne). Obecnie w grupie roboczej Komisji Europejskiej ds. aromatów wciąż trwają dyskusje nad ustaleniem dopuszczalnych dawek do żywności dla pięciu (z dziesięciu) produktów początkowych ujętych w projekcie rozporządzenia. W przypadku tych produktów, zgodnie z oceną EFSA, margines bezpieczeństwa dla konsumenta jest zbyt niski (margines uznaje się za wystarczająco wysoki, jeżeli przewidywane spożycie ocenianych produktów początkowych jest co najmniej 300-krotnie niższe od dawki, która nie powoduje niekorzystnych skutków u zwierząt doświadczalnych). W wyniku dyskusji należy wypracować kompromis pomiędzy zastrzeżeniami EFSA a faktem, że stosowanie aromatów dymu wędzarniczego jest korzystniejsze dla zdrowia konsumenta niż proces tradycyjnego wędzenia. Podsumowując, należy stwierdzić, że ustawodawstwo Unii Europejskiej zmierza w kierunku ścisłego uregulowania stosowania aromatów w produkcji żywności. Pomimo niewątpliwych korzyści dla zdrowia konsumenta, wynikających z takiego uregulowania (na unijnych listach znajdą się substancje aromatyczne lub preparaty początkowe dla aromatów dymu wędzarniczego, ocenione pozytywnie przez EFSA), pozostają wątpliwości co do możliwości kontroli numer 1 } wdrożenia i stosowania nowych przepisów. W rezultacie odpowiedzialność za stosowanie omówionych wyżej nowych aktów prawnych będzie spoczywać głównie na producentach aromatów, którzy będą mogli wprowadzać do obrotu tylko aromaty spełniające nowe wymagania. W dniu 2 października 2012 r. w Dzienniku urzędowym ue L 267 ukazały się dwa rozporządzenia Komisji europejskiej dotyczące przyjęcia wykazu dozwolonych substancji aromatycznych i materiałów źródłowych, czyli załącznika I do rozporządzenia nr 1334/2008: • ROZPORZąDZENIE WYKONAWCZE KOMISJI (UE) NR 872/2012 z dnia 1 października 2012 r. w sprawie przyjęcia wykazu substancji aromatycznych przewidzianego rozporządzeniem Parlamentu europejskiego i rady (We) nr 2232/96, włączenia go do załącznika I do rozporządzenia Parlamentu europejskiego i rady (We) nr 1334/2008 oraz uchylenia rozporządzenia Komisji (We) nr 1565/2000 i decyzji Komisji 1999/217/We, • ROZPORZąDZENIE KOMISJI (UE) NR 873/2012 z dnia 1 października 2012 r. w sprawie środków przejściowych dotyczących unijnego wykazu środków aromatyzujących i materiałów źródłowych wskazanego w załączniku I do rozporządzenia Parlamentu europejskiego i rady (We) nr 1334/2008. Wykaz zacznie obowiązywać od 22 kwietnia 2013 r., jednak żywność zawierająca substancje aromatyczne, które są zgodnie z prawem wprowadzane do obrotu lub etykietowane przed 22 października 2014 r., ale nie spełniają wymogów części A załącznika I do rozporządzenia (We) nr 1334/2008, może być przedmiotem obrotu aż do daty jej minimalnej trwałości lub przydatności do użycia. Części B–F załącznika I (czyli środki aromatyczne wymienione w art. 9 lit. b)–f) rozporządzenia 1334/2008), tzn. preparaty aromatyczne, środki aromatyzujące z przetworzenia termicznego, prekursory środków aromatyzujących, inne środki aromatyzujące, materiały źródłowe mają zastosowanie od 22 października 2016 r. Żywność zawierająca środki aromatyzujące i materiały źródłowe wymienione w art. 9 lit. b)–f) rozporządzenia (We) nr 1334/2008, które są zgodnie z prawem wprowadzane do obrotu lub etykietowane przed 22 kwietnia 2018 r., ale nie spełniają wymogów części B–F załącznika I do rozporządzenia (We) nr 1334/2008, może być przedmiotem obrotu aż do daty jej minimalnej trwałości lub przydatności do użycia. Zanieczyszczenia mikrobiologiczne dr inż. ELIZA KONECKA-MATYJEK Pracownia Systemów Zarządzania Jakością, Instytut Żywności i Żywienia Zanieczyszczenia mikrobiologiczne żywności i ogniska zatruć pokarmowych w UE na przestrzeni lat 2009–2011 Z godnie z art. 1 ust. 1 lit. a rozporządzenia (WE) nr 852/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie higieny środków spożywczych, główną odpowiedzialność za bezpieczeństwo produkowanych środków spożywczych ponosi ich producent. Ponadto art. 17 rozporządzenia (WE) nr 178/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 28 stycznia 2002 r. ustanawiającego ogólne zasady i wymagania prawa żywnościowego, powołującego Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności oraz ustanawiającego procedury w zakresie bezpieczeństwa żywności, będącego zarazem podstawą unijnego ustawodawstwa żywnościowego, stanowi, iż podmioty działające na rynku spożywczym i pasz zapewniają, na wszystkich etapach produkcji, przetwarzania i dystrybucji żywności i pasz, ich zgodność z wymogami prawa żywnościowego i kontrolowanie przestrzegania tych wymogów. W celu zapewnienia bezpieczeństwa mikrobiologicznego produkowanej żywności, zgodnie z art. 4 rozporządzenia (WE) nr 852/2004, przedsiębiorstwa spożywcze, tam gdzie to właściwe, muszą zapewnić zgodność produkowanych środków spożywczych z kryteriami mikrobiologicznymi. Kryteria mikrobiologiczne dotyczące niektórych mikroorganizmów określone zostały w rozporządzeniu Komisji (WE) nr 2073/2005 z dnia 15 listopada 2005 r. w sprawie kryteriów mikrobiologicznych dotyczących środków spożywczych. Ustawodawca przeniósł na przedsiębiorstwa obowiązek pobierania próbek produkowanej żywności i wykonywania badań mikrobiologicznych z odpowiednią częstotliwością. Kryteria mikrobiologiczne określone w ww. rozporządzeniu mogą być wykorzystywane przez producentów do oceny jakości mikrobiologicznej procesów technologicznych, a także bezpieczeństwa produktu finalnego, a zatem do weryfikacji systemów zarządzania bezpieczeństwem żywności. Zanieczyszczenia mikrobiologiczne żywności i ogniska zatruć pokarmowych w latach 2009–2011 Z raportów rocznych europejskiego Systemu Wczesnego Ostrzegania o Niebezpiecznych Produktach Żywnościowych i Paszach (Rapid Alert System for Food and Feed – RASFF), publikowanych za lata 2009–2011, oraz danych z portalu RASFF wynika, że liczba powiadomień dotyczących mikrobiologicznych zanieczyszczeń żywności i pasz numer 1 35 { WAżNE TEMATY 36 prawo żywnościowe w handlu wspólnotowym wzrosła z 542 w roku 2009 do 655 w roku 2010 i 710 w 2011 r., przy czym w trzech ostatnich latach zgłoszeń dotyczących zanieczyszczenia patogenami odnotowano odpowiednio 466, 548 i 595. Spośród wszystkich notyfikacji o patogenach w roku 2009 sklasyfikowano 111 jako „powiadomienia o zagrożeniu”. W roku 2010 i 2011 liczba takich powiadomień była zbliżona i wynosiła odpowiednio 152 oraz 150. Blisko 1/5 w roku 2009 oraz 1/4 w latach 2010 i 2011 powiadomień o zanieczyszczeniach mikroorganizmami patogennymi dotyczyła pasz i to prawie wyłącznie pałeczkami Salmonella. Analizując zanieczyszczenie drobnoustrojami patogennymi poszczególnych grup produktów spożywczych, w roku 2011 wyraźnie obserwuje się tendencje wzrostowe dla warzyw i owoców. W roku 2009 najwięcej powiadomień o zanieczyszczeniu żywności patogenami nadesłano dla mięsa drobiowego i jego produktów, mięsa i przetworów innych niż drób oraz ryb i przetworów. Duże zanieczyszczenie wykazano również dla ziół, przypraw oraz żywych małż. W roku 2010 sytuacja wyglądała podobnie, z tym że na pierwszym miejscu było mięso i przetwory inne niż drób, na drugim ryby i przetwory, a na trzecim mięso drobiowe i przetwory. W roku 2011 wyraźnie na pierwsze miejsce wysunęły się owoce i warzywa. Mięso inne niż drobiowe oraz przetwory, następnie ryby i przetwory, zioła i przyprawy oraz drób i przetwory zajęły drugie i trzecie miejsce pod względem zanieczyszczenia. Najczęściej rejestrowanymi patogenami w produktach spożywczych były na pierwszym miejscu Salmonella, następnie Listeria monocytogenes i Escherichia coli (w tym szczepy werotoksyczne), rzadziej Bacillus cereus, norovirusy, Campylobacter i sporadycznie – Cronobacter sakazaki, Clostridium botulinum, Pseudomonas aeruginosa, Vibrio parahaemolyticus, Yersinia enterocolitica, Clostridium perfringens i inne (tabela 1). Ogólnie obserwuje się lekkie tendencje spadkowe w UE w liczbie ognisk zatruć pokarmowych. Według raportu Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności (European Food Safety Authority – EFSA) w roku 2009 było ich 5550, a w 2010 r. – 5262. Przełożyło się to odpowiednio na 48 964 i 43 473 zatruć pokarmowych. Głównymi czynnikami biologicznymi powodującymi zatrucia były na pierwszym miejscu Salmonella, która była odpowiedzialna za występowanie odpowiednio 31,0% i 30,5% ognisk zatruć pokarmowych w latach 2009 i 2010 (tendencja spadkowa), następnie wirusy – 18,8% i 15,0% (tendencja spadkowa), toksyny bakteryjne – 10,1% i 8,8% (tendencja spadkowa), Campylobacter – 6,0% i 8,9% (lekki wzrost) oraz patogenne szczepy Escherchia coli – 1,4% i 0,6% (tendencja spadkowa). Podstawowymi grupami produktów spożywczych odpowiedzialnymi za powstanie ognisk potwierdzonych zatruć pokarmowych w UE w latach numer 1 } uSTAWODAWCA PrZenIóSŁ nA PrZeDSIęBIOrSTWA OBOWIąZeK POBIerAnIA PróBeK PrODuKOWAneJ ŻyWnOśCI I WyKOnyWAnIA BADAń mIKrOBIOLOGICZnyCH Z ODPOWIeDnIą CZęSTOTLIWOśCIą. 2009 i 2010 były jaja i ich produkty (odpowiednio 17,3% w 2009 r. i 22,1% w 2010 r.) oraz gotowe dania mieszane lub posiłki w formie bufetu (8,1% i 13,9%). SALMONELLA Salmonella to pałeczki należące do dużej rodziny bakterii Enterobacteriaceae. Wyróżnia się dwa gatunki – Salmonella enterica i Salmonella bongori. Gatunek Salmonella enterica dzieli się na sześć podgatunków, a te z kolei na typy serologiczne. Spośród blisko 2500 znanych serotypów Salmonella 60% należy do podgatunku enterica, które w większości są patogenne dla człowieka. Pałeczki Salmonella są zdolne do wzrostu w szerokim zakresie temperatur od 5,2ºC do 49ºC, pH 4–9 i Aw >0,94. Są one wrażliwe na wysoką temperaturę, promieniowanie beta i gamma oraz czwartorzędowe zasady amonowe, preparaty chloru i jodofory stosowane jako środki dezynfekujące. Bakterie Salmonella są odporne na proces suszenia oraz niską temperaturę. Dane z literatury donoszą, iż w mrożonym mięsie oraz proszku jajecznym mogą przetrwać nawet rok. Sprzyjającym podłożem do ich wzrostu i rozwoju są przede wszystkim jaja, mleko i jego przetwory, a także drób i mięso inne niż drób. Do środowiska zewnętrznego przedostają się z kałem i moczem chorych ludzi i zwierząt, a także ozdrowieńców i nosicieli. Do zakażenia bakteriami Salmonella dochodzi zwykle drogą pokarmową przez spożycie zanieczyszczonej żywności. Zgodnie z kryteriami mikrobiologicznymi, określonymi dla Salmonella w rozporządzeniu Komisji (WE) nr 2073/2005, za zadowalającą jakość mikrobiologiczną numer 1 2011 2010 2009 ROK 160 710 Ogółem 550 żywność Pasze 655 Ogółem 519 żywność 136 542 Ogółem Pasze 110 432 Pasze żywność Ogółem (drobnoustroje patogenne i niepatogenne) 347 271 548, w tym 152 „o zagrożeniu” 465, w tym 149 „o zagrożeniu” 401 122 123, w tym 5 „o zagrożeniu” 595, w tym 150 „o zagrożeniu” 225 425, w tym 147 „o zagrożeniu” 130 316 466, w tym 111 „o zagrożeniu” 130, w tym 1 „o zagrożeniu” 83 233 Salmonella 87 379, w tym 111 „o zagrożeniu” Patogeny 106 - 106 114 2 112 77 - 77 Listeria monocytogenes 16 16 16 16 12 12 39 39 – ponadnormatywna liczba E.coli 3 – shigatoksyczne E.coli 42 21 – ponadnormatywna liczba E.coli 15 – shigatoksyczne E.coli 1 – enteropatogenne E.coli (EPEC) 2 – potencjalnie patogenne E.coli 4 – podejrzenie shigatoksycznych E.coli 1– podejrzenie enterotoksycznych E.coli (ETEC) 44 11 - 11 20 - 20 7 - 7 10 - 10 3 - 3 6 - 6 6 - 6 6 - 6 6 - 6 B.cereus Norovirus Campylobacter Inne 33 – ponadnormatywna liczba E.coli 5 – E.coli O157:h7 1– E.coli O103:h2 E.coli LICZbA POWIADOMIEń O ZANIECZYSZCZENIACh MIKRObIOLOGICZNYCh Opracowanie własne na podstawie powiadomień umieszczonych na portalu RASFF https://webgate.ec.europa.eu/rasff-window/portal/ Tabela 1. Zanieczyszczenia mikrobiologiczne żywności i pasz w latach 2009–2011 na podstawie powiadomień RASFF 37 { WAżNE TEMATY prawo żywnościowe żywności uważa się taką, w której nie stwierdzono obecności tego drobnoustroju w 10 g dla mięsa mielonego i produktów z mięsa innych gatunków niż drób przeznaczonego do spożycia po obróbce termicznej oraz dla mięsa odkostnionego mechanicznie (MOM) i w 25 g dla pozostałych środków spożywczych. Z powiadomień nadesłanych w ramach systemu RASFF jednoznacznie wynika, iż zanieczyszczenie żywności drobnoustrojami Salmonella utrzymuje się corocznie na wysokim poziomie. W roku 2009 zgłoszono 233 przypadki zanieczyszczenia nią żywności. Na pierwszym miejscu było mięso drobiowe i jego przetwory, następnie mięso i jego przetwory inne niż drób, zioła i przyprawy, orzechy, produkty na bazie orzechów i nasiona, owoce i warzywa. Z kolei najmniej zanieczyszczone pałeczkami Salmonella było mleko i jego przetwory, głowonogi, produkty zbożo- 38 { } drobnoustrojami Salmonella stwierdzono wówczas również w mięsie odkostnionym mechanicznie – 1,2% próbek. W roku 2010, według danych z RASFF, w produktach spożywczych odnotowano 225 przypadków obecności Salmonella, głównie w mięsie innym niż drób i jego przetworach, drobiu i jego przetworach, orzechach, produktach na bazie orzechów i nasionach, również w jajach i jego przetworach oraz wyrobach cukierniczych. Grupami produktów wolnych od bakterii Salmonella były według RASFF żywe małże, skorupiaki, ślimaki oraz zioła i przyprawy. Zidentyfikowano wówczas ponad 70 typów serologicznych gatunku Salmonella enterica, podgatunek enterica, a 14 z nich raportowano w produktach częściej niż 4 razy. Obecność Salmonella typhimurium notyfikowano najczęściej. Z kolei, według raportu EFSA, w 2010 r. podobnie jak w roku ubiegłym najwięcej próbek niespełniających kryteriów W latach 2010 i 2011 blisko 1/4 powiadomień o zanieczyszczeniach mikroorganizmami patogennymi dotyczyła pasz i to prawie wyłącznie pałeczkami Salmonella. we i piekarnicze, a także żywność dietetyczna, wzbogacana i suplementy diety oraz gotowe dania i przekąski. Wyniki prezentowane przez EFSA wskazują, że najwięcej próbek niespełniających kryteriów określonych dla Salmonella w rozporządzeniu Komisji (WE) nr 2073/2005 pobrano w krajach UE w roku 2009 z mięsa mielonego i produktów z mięsa drobiowego przeznaczonego do spożycia po obróbce termicznej (8,7% próbek), żywych małż, szkarłupni, osłonic i głowonogów (3,4% próbek) oraz mięsa mielonego i produktów z mięsa gatunków innych niż drób przeznaczonego do spożycia po obróbce termicznej (2,9% próbek). Szczególnym zagrożeniem dla zdrowia publicznego okazały się wyniki obecności bakterii Salmonella w próbkach mięs przeznaczonych do spożycia na surowo: mięsa mielonego i jego wyrobów (1,2% próbek) oraz produktów mięsnych (1,7% próbek). Wysoki poziom zanieczyszczenia numer 1 rozporządzenia Komisji (WE) nr 2073/2005 dla bakterii Salmonella pochodziło od drobiowego mięsa mielonego i jego produktów (5,3% próbek) oraz mięsa mielonego innego niż drób i jego przetworów – przeznaczonych do spożycia po obróbce termicznej (2,8% próbek). Nieco niższy odsetek próbek (1,5%) zanieczyszczonych Salmonella pobrano z żywych małż, szakarłupni, osłonic i głowonogów. Ze względu na znaczne ryzyko dla zdrowia publicznego szczególne podkreślić należy obecność bakterii w próbkach pobranych z produktów gotowych do spożycia (RTE – ready-to-eat) – mięsie mielonym (1,8% próbek) oraz kiełkach (0,8%). Z danych RASFF publikowanych za rok 2011 wynika, że w stosunku do lat ubiegłych odnotowano znaczący wzrost powiadomień o obecności Salmonella w produktach spożywczych (271 notyfikacji). Jednakże wzrost ten nie do- Zanieczyszczenia mikrobiologiczne tyczy produktów pochodzenia zwierzęcego, lecz żywności z grupy owoców i warzyw, a konkretnie jednego produktu, tzw. liści paan lub też liści betel, zwanych też jako pieprz żuwny. Spośród 101 powiadomień o obecności Salmonella w grupie owoców i warzyw aż 86 dotyczyło właśnie pieprzu żuwnego, pochodzącego z Bangladeszu (72 notyfikacje), Indii (12 powiadomień) oraz z Tajlandii (2 zgłoszenia). Drugą grupą w roku 2011 pod względem zanieczyszczenia produktów spożywczych są zioła i przyprawy (55 powiadomień), pochodzące głównie z Wietnamu, następnie mięso drobiowe i jego produkty (42 powiadomienia) oraz mięso inne niż drób i jego produkty (37 zgłoszeń). Nieco mniej notyfikacji nadesłano dla orzechów, produktów na ich bazie i nasion (12 powiadomień), jaj i jego przetworów oraz małży (po 6 notyfikacji), mleka i jego przetworów (4) i skorupiaków (3 powiadomienia). Pojedyncze powiadomienia raportowano również dla ryb i ich przetworów (2), głowonogów, kakao, kawy, herbaty, produktów zbożowych i piekarniczych (po 1 notyfikacji). Według doniesień RASFF pozostałe grupy produktów były wolne od bakterii Salmonella. Paradoksalnie, według danych EFSA, w krajach Wspólnoty liczba potwierdzonych ognisk zatruć pokarmowych, w których czynnikiem etiologicznym były bakterie Salmonella, wykazuje tendencje spadkowe – z 1888 ognisk w 2008 r. do 1604 ognisk w roku 2010. Zarówno w roku 2009, jak i 2010 Polska zajęła czwarte miejsce w UE pod względem ogółu zgłoszonych ognisk zatruć pokarmowych (ogniska niepotwierdzone i potwierdzone) spowodowanych Salmonella – odpowiednio 161 ognisk (na 324 zgłoszone ogółem) i 187 ognisk (spośród 341 raportowanych ogółem). Zarówno w roku 2009, jak i 2010 podstawowymi serotypami odpowiadającymi za ogniska zatruć pokarmowych Salmonella w UE były Salmonella enteritidis i Salmonella typhimurium. Główne grupy produktów spożywczych odpowiedzialnych za ogniska to: jaja i ich produkty (49,1% w 2009 r. oraz 43,7% w 2010 r.), produkty piekarnicze (odpowiednio 13,9% i 14,4%), dania mieszane i w formie bufetu (5,6% i 12,3%), mięso drobiowe i jego produkty (5,2% i 5,3%), mięso wieprzowe (3,7% i 5,3%) oraz mięso wołowe i jego produkty (3,1% oraz 4,7%). LISTERIA MONOCYTOGENES Listeria monocytogenes to pałeczki należące do rodziny bakterii Listeriaceae, klasy Bacilli. Do rodzaju Listeria należy siedem gatunków, z których chorobotwórcze dla człowieka są głównie Listeria monocytogenes i Listeria ivanovii. Pierwsza jest najbardziej rozpoznawalna. Bakterie Literia rosną zarówno w warunkach tlenowych, jak i beztlenowych, w zakresie temperatur od 0ºC do +45ºC, WeDŁuG DAnyCH eFSA W KrAJACH WSPóLnOTy LICZBA POTWIerDZOnyCH OGnISK ZATruć POKArmOWyCH, W KTórym CZynnIKIem eTIOLOGICZnym ByŁy BAKTerIe Salmonella, WyKAZuJe TenDenCJe SPADKOWe – Z 1888 OGnISK W 2008 r. DO 1604 OGnISK W rOKu 2010. 39 pH od 4,4 do 9,4. Wprawdzie za optymalną temperaturę ich wzrostu przyjmuje się +37ºC, ale mogą one rosnąć również w warunkach chłodniczych (od 0 do +4ºC). Bakterie Listeria dobrze wytrzymują proces mrożenia, a niektóre ich serotypy zachowują swoją żywotność w produktach spożywczych zamrożonych do -18ºC przez okres nawet 5 miesięcy. Ciekawostką jest fakt, że potrafią przeżyć przez 5 minut w temperaturze +80ºC. Listeria jest również odporna na zasolenie. Chorobotwórczość Listeria monocytogenes wiąże się z wytwarzaniem przez nią toksyn i enzymów, w tym między innymi hemolizyny odpowiedzialnej za uszkodzenia krwinek czerwonych. Na listeriozę podatne są przede wszystkim osoby z grupy tzw. podwyższonego ryzyka, tj. kobiety w ciąży, dzieci, osoby starsze i osoby z immunosupresją. Dawkę infekcyjną szacuje się na od 102 jednostek tworzących kolonie (jtk) do 105 jtk. Z listeriozą wiąże się duża liczba zgonów. Listeria monocytogenes może występować w produktach spożywczych pochodzenia zwierzęcego, takich jak: mleko surowe i pasteryzowane, miękkie sery dojrzewające z mleka niepasteryzowanego, fermentowane surowe kiełbasy, drób, mięso surowe i poddane obróbce termicznej, surowe i wędzone ryby, gotowe do spożycia przetwory mięsne o przedłużonej trwałości, zwłaszcza pakowanych próżniowo, rzadziej warzywa takie jak: marchew, brokuły, kalafior, sałata, kapusta i owoce. numer 1 { WAżNE TEMATY 40 prawo żywnościowe Rozporządzenie Komisji (WE) nr 2073/2005 określa kryteria dla Listeria monocytogenes w produktach spożywczych. Jakość żywności gotowej do spożycia przeznaczonej dla niemowląt oraz żywności specjalnego medycznego przeznaczenia uznaje się za zadowalającą dla Listeria monocytogenes, jeżeli w każdej 25-gramowej pobranej do badań próbce nie stwierdza się jej obecności. Z kolei dla żywności gotowej do spożycia niebędącej żywnością dla niemowląt i żywnością specjalnego medycznego przeznaczenia, a w której możliwy jest wzrost tego drobnoustroju, przyjmuje się dwojakiego rodzaju kryteria: jakością zadowalającą dla żywności przed wyjściem spod bezpośredniej kontroli producenckiej, pod względem Listeria monocytogenes, jest brak obecności drobnoustroju w 25 g oraz dla żywności przed upływem jej daty ważności, czyli do końca okresu trwałości, Listeria monocytogenes może być obecna w ilości do 100 jtk/g. Natomiast żywność gotowa do spożycia, niebędąca żywnością dla niemowląt i żywnością specjalnego medycznego przeznaczenia, w której niemożliwy jest wzrost Listeria monocytogenes, może zawierać nie więcej niż 100 jtk/g w ciągu całego okresu trwałości tej żywności. Ten ostatni wariant, według danych EFSA, krajom członkowskim sprawia najwięcej problemów. Trudność stanowi odpowiednie zakwalifikowanie, czy dany produkt ma, czy też nie ma predyspozycji do wzrostu i rozwoju w nim bakterii Listeria monocytogenes. W rzeczywistości zależy to od wielu czynników, takich jak pH, aktywność wodna i skład produktu, który może być różny nawet w obrębie tej samej grupy produktów. W ramach systemu RASFF w roku 2009 nadesłano 77 powiadomień o zanieczyszczeniu środków spożywczych bakteriami Listeria monocytogenes. Zanieczyszczone były na pierwszym miejscu ryby, następnie mleko i jego produkty oraz inne niż drób mięso i jego produkty. Najmniej powia- numer 1 } domień o zanieczyszczeniu Listeria monocytogenes nadesłano dla mięsa drobiowego, skorupiaków i ich produktów, kakao, kawy i herbaty, produktów zbożowych i piekarniczych oraz gotowych dań i przekąsek. Dla pozostałych grup produktów spożywczych nie nadesłano notyfikacji o Listeria monocytogenes. Większość z nadesłanych notyfikacji dotyczyła zanieczyszczenia liczbą do 100 jtk/g produktu, dlatego też zostały sklasyfikowane jako „powiadomienia informacyjne”. Według raportu EFSA w roku 2009 Listeria monocytogenes najczęściej zanieczyszczone były produkty gotowe do spożycia (RTE – ready-to-eat) z ryb oraz RTE pochodzenia mięsnego innego niż kiełbasy fermentowane, a następnie pozostałe produkty RTE i sery – zwłaszcza miękkie i półmiękkie. Najwięcej pojedynczych próbek RTE, niezgodnych z kryteriami rozporządzenia Komisji (WE) nr 2073/2005 dla Listeria monocytogenes, pobranych na etapie produkcji (w ramach odpowiedzialności producenckiej), było: pochodzenia mięsnego innego niż kiełbasy fermentowane (6,7% próbek), następnie z produktów rybnych (6,6%) oraz mlecznych, serów i nabiału (0–0,2% próbek). Z kolei najwięcej pojedynczych próbek RTE niezgodnych pobranych w obrocie (w okresie trwałości produktu) pochodziło od serów miękkich i półmiękkich (1,1% próbek), produktów rybnych (1,0%) oraz produktów mięsnych innych niż kiełbasy fermentowane (0,3%). W roku 2010, w ramach RASFF, zgłoszono o 45% więcej w stosunku do roku ubiegłego przypadków zanieczyszczenia żywności drobnoustrojami Listeria monocytogenes. Otrzymano aż 112 notyfikacji. Izolowano je przede wszystkim z produktów rybnych. 33 zgłoszenia dotyczyły łososia, głównie wędzonego, w tym w 15 przypadkach pochodzącego z Polski, oraz 12 powiadomień nadesłano dla pangi, której krajem pochodzenia był Wietnam. Następnie niezgodności dotyczyły produktów mięsnych, innych niż drobiowe, oraz produktów mlecznych. W mniejszym zakresie izolowano ją również z produktów zbożowych i piekarniczych, produktów z mięsa drobiowego oraz gotowych dań i przekąsek. Według danych EFSA podobnie jak w roku ubiegłym najwięcej pojedynczych próbek, niezgodnych z kryteriami rozporządzenia Komisji (WE) nr 2073/2005, dla Listeria monocytogenes pobranych podczas produkcji pochodziło od RTE produktów rybnych (9,6%), następnie RTE produktów mięsnych innych niż kiełbasy fermentowane lub z serów i innych produktów nabiałowych (0–2,3% próbek). Podobnie badania monitoringowe prowadzone w obrocie (w okresie trwałości produktu) wykazały, że najczęściej ponadnormatywny poziom Listeria monocytogenes był rejestrowany w RTE produktach rybnych (1%), RTE produktach mięsnych innych niż kiełbasy fermentowane (0,4%), a także w serach miękkich i półmiękkich i innych produktach z grupy nabiału (po 0,2% próbek niezgodnych). Zanieczyszczenia mikrobiologiczne W roku 2011 w stosunku do roku 2010, w ramach systemu RASFF, nadesłano 6 powiadomień mniej o Listeria monocytogenes w żywności (w sumie 106 powiadomień). Podobnie jak w roku poprzednim najczęściej była ona notyfikowana dla produktów rybnych (61 razy), w tym 42 razy dla łososia wędzonego w 20 przypadkach pochodzącego z Polski oraz 13 z Holandii. 23-krotnie izolowano ją z serów różnych rodzajów i pochodzenia, jednakże najczęściej ich krajem pochodzenia były Francja i Włochy. Zanieczyszczenie Listeria monocytogenes notyfikowano również dla produktów mięsnych – pasztet z Belgii, szynka i salami z Włoch. W odpowiedzi na wzrost liczby powiadomień w ramach systemu RASFF, dotyczących głównie zanieczyszczenia żywności pochodzenia zwierzęcego bakteriami Salmonella i Listeria monocytogenes, w roku 2011 w Polsce wzmożono nadzór nad badaniami mikrobiologicznymi prowadzonymi w zakładach. Ponadto trzykrotnie zwiększono częstotliwość urzędowych badań laboratoryjnych w tym zakresie. bAKTERIE ESChERIChIA COLI Escherichia coli to nieprzetrwalnikujące pałeczki należące, podobnie jak Salmonella, do rodziny Enterobacteriaceae. Są one zdolne do wzrostu w zakresie temperatur od +6ºC do +46 ºC, przy pH od 4,4 do 9. Pałeczki te wchodzą w skład naturalnej mikroflory przewodu pokarmowego człowieka i zwierząt. Biorą udział w rozkładzie substancji pokarmowych oraz syntezie witamin z grupy B i K. Rozporządzenie Komisji (WE) nr 2073/2005 określa kryteria bezpieczeństwa Escherichia coli dla żywych małż, szkarłupni, osłonic i głowonogów. Escherichia coli traktowana jest tu jako wskaźnik zanieczyszczenia tej grupy żywności bakteriami typu kałowego, gdzie wartością graniczną jest 230 NPL (najbardziej prawdopodobna liczba drobnoustrojów)/100 g mięsa i płynu międzyskorupowego. I tak w roku 2009 liczba nadesłanych powiadomień dotyczących przekroczenia tego limitu w żywności wyniosła 33, w roku 2010 wzrosła do 39, a w roku 2011, z kolei, zmalała do 21 powiadomień. W obrębie gatunku Escherichia coli występują również szczepy, które są patogenne dla człowieka. Te chorobotwórcze szczepy, uwzględniając mechanizmy ich patogenności, podzielono na następujące grupy: ETEC – szczepy enterotoksyczne, EPEC – enteropatogenne, EIEC – enteroinwazyjne, EAEC – enteroagregacyjne, NTEC – martwicowe, oraz EHEC – enterokrwotoczne, których znaczenie na przestrzeni ostatnich kilku lat wydaje się rosnąć. 3.1. ESChERIChIA COLI (VTEC, EhEC) Enterokrwotoczne szczepy Escherichia coli (EHEC) odpowiedzialne są u człowieka za krwawe biegunki i krwotoczne zapalenie jelita grubego, które w następstwie może prowadzić do zespołu hemolityczno-mocznicowego. Znane są z produkowania cytotoksyn – werotoksyn VT, które przypominają mechanizm działania toksyny shiga wytwarzanej przez Shigella dysenterica, stąd też w późniejszym okresie zaczęto je nazywać toksynami shiga, a szczepy je wytwarzające jako shigatoksycznymi Escherichia coli (STEC). Obecnie nazewnictwo Escherichia coli – STEC, i Escherichia coli werotoksyczne – VTEC, a także toksyny SLT i VT stosuje się jako synonimy. Grupa Escherichia coli (VTEC, EHEC) liczy ponad 100 serotypów, z czego w Europie najbardziej rozpowszechnione są O26, O103, O111, O113, O145 oraz najbardziej znany i rozpoznawalny O157. Naturalnymi nosicielami bakterii VTEC są zwierzęta przeżuwające, głównie bydło, owce i kozy. Unia Europejska nakazała krajom członkowskim monitorowanie tych szczepów. W Polsce wymóg ten znalazł swoje odzwierciedlenie w ustawie z dnia 11 marca 2004 r. o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt (Dz.U. z 2008 r. Nr 213, poz. 1342 tekst jednolity) oraz rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 25 listopada 2005 r. w sprawie zakresu, sposobu i terminów przekazywania informacji o występowaniu chorób zakaźnych zwierząt podlegających obowiązkowi zwalczania i rejestracji oraz o wynikach monitorowania chorób odzwierzęcych i odzwierzęcych czynników chorobotwórczych, a także zwią- numer 1 41 { WAżNE TEMATY 42 prawo żywnościowe zanej z nimi oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe (Dz.U. z 2005 r. Nr 242, poz. 2045). Drobnoustroje VTEC mogą występować w żywności takiej jak – surowa wołowina, wieprzowina, baranina, drób oraz w mleku i produktach mleczarskich powstałych z mleka niepasteryzowanego. Doniesienia RASFF wskazują, że w roku 2009 zgłoszono 6 przypadków o obecności patogennych Escherichia coli w żywności, w tym 5 dotyczyły serotypu O157:H7 w wołowinie i jej produktach pochodzących z Niemiec (2 przypadki), Brazylii, Irlandii i Belgii oraz Escherichia coli O103:H2 w serze z surowego mleka koziego pochodzącego z Francji. Z badań monitoringowych prowadzonych w krajach UE w roku 2009 wynika, że spośród 9285 pobranych próbek mięsa wołowego, które zajmuje pierwsze miejsce pod względem zanieczyszczenia szczepami VTEC, 2,3% było VTEC pozytywnych oraz 0,7% VTEC O157 pozytywnych. Na kolejnym miejscu znalazły się surowe mleko krowie – na 998 próbek pobranych do badań 1,2% określono jako VTEC pozytywne, w tym 0,1% – VTEC O157 pozytywne, oraz surowe mięso owcze – spośród 248 próbek 3,2% było VTEC pozytywnych. W żadnej z badanych próbek mięsa owczego nie stwierdzono wówczas bakterii VTEC O157. W roku 2010 w ramach powiadomień RASFF zgłoszono 3 przypadki zanieczyszczenia żywności werotoksycznymi szczepami Escherichia coli. Stwierdzono wówczas obecność Escherichia coli O157, O26:H11 (obydwa w wołowych hamburgerach) i bliżej nieokreślony typ serologiczny w serze wyprodukowanym z surowego mleka. Badania monitoringowe prowadzone przez kraje UE wskazują na jej obecność w mięsie wołowym (0,5% VTEC pozytywnych i 0,1% VTEC O157 pozytywnych/8566 badanych próbek mięsa), surowym mleku krowim (3,3% VTEC pozytywnych/1683 próbek pobranych do badań) oraz mięsie owczym (7,4% VTEC pozytywnych/394 próbek pobranych). W roku 2011 obserwuje się znaczny wzrost liczby nadesłanych powiadomień RASFF dotyczących zanieczyszczenia żywności Escherichia coli VTEC. Zgłoszono wówczas 15 powiadomień o ich potwierdzonej obecności w produktach spożywczych oraz 4 notyfikacje o podejrzeniu ich obecności. Kolejne 4 zgłoszenia dotyczyły: jedno Escherichia coli (EPEC), jedno podejrzenia Escherichia coli (ETEC) oraz dwa Escherichia coli potencjalnie patogennych. Szczepami shigatoksycznymi zanieczyszczone było przede wszystkim mięso wołowe (8 powiadomień), jagnięcina (1 zgłoszenie), mięso kozie (2), dziczyzna (2), ogórki (1), buraki (1). Ogniska zatruć pokarmowych spowodowanych patogennymi szczepami Escherichia coli w 2009 r. stanowiły 75 przypadków (1,4% w stosunku do wszystkich ognisk zarejestrowanych w tym roku), a w roku 2010 o ponad połowę mniej, tj. 31 ognisk (0,6% w stosunku do ogółu numer 1 } ognisk). Zdecydowanie najpoważniejsze ognisko zatruć pokarmowych w ostatniej dekadzie odnotowane w Europie i najbardziej rozgłośnione w roku 2011 było spowodowane przez shigatoksyczny szczep Escherichia coli O104:H4. Dochodzenie epidemiologiczne wykazało, że zatrucia były specyficznie powiązane ze spożyciem kiełków – nasion kozieradki pochodzących z Egiptu. Odnotowano wówczas 3000 przypadków krwistej biegunki, ponad 850 przypadków zespołu hemolityczno-mocznicowego. 50 osób zmarło. Podsumowanie Powiadomienia nadsyłane w ramach sieci RASFF za lata 2009–2011 wskazują, iż najczęstszymi patogenami występującymi w żywności były Salmonella, Listeria monocytogenes i Escherichia coli. Na przestrzeni tego okresu obserwuje się wzrost zanieczyszczenia żywności: drobnoustrojami Salmonella z 233 przypadków zgłoszonych w 2009 r. do 271 w roku 2011, Listeria monoctogenes z 77 (2009 r.) do 106 (2011 r.) oraz Escherichia coli z 39 (2009 r.) do 44 w roku 2011. Obserwuje się wzrost częstości występowania w żywności werotoksycznych szczepów Escherichia coli. EFSA z kolei corocznie rejestruje sukcesywny spadek ognisk zatruć pokarmowych spowodowanych Salmonella. Najpoważniejsze zatrucia pokarmowe w Europie w roku 2011 spowodowała konsumpcja nasion kozieradki zanieczyszczonych shigatoksycznymi szczepami Escherichia coli O104:H4, których krajem pochodzenia był Egipt. Opracowano na podstawie: ● A. Baroń-Kaczmarska, A.J. Furowicz, Choroby odzwierzęce przenoszone drogą pokarmową, PZWL, Warszawa 1999. ● European Food Safety Authority, European Centre for Disease Prevention and Control; The European Union Summary Report on Trends and Sources of Zoonoses, Zoonotic Agents and Food-borne Outbreaks in 2009; EFSA Journal 2011. ● European Food Safety Authority, European Centre for Disease Prevention and Control; The European Union Summary Report on Trends and Sources of Zoonoses, Zoonotic Agents and Food-borne Outbreaks in 2010; EFSA Journal 2012. ● Z. Libudzisz, K. Kowal, Z. Żakowska, Mikrobiologia techniczna. Mikroorganizmy w biotechnologii, ochronie środowiska i produkcji żywności, tom 2, PWN, Warszawa 2008. ● The Rapid Alert System for Food and Feed (RASFF). Annual Report 2009. ● The Rapid Alert System for Food and Feed (RASFF). Annual Report 2010. ● The Rapid Alert System for Food and Feed (RASFF). Annual Report 2011. ● M. Weiner, Shigatoksyczne enterokrwotoczne szczepy Escherichia coli – nowe czy dobrze znane zagrożenie?, „Życie Weterynaryjne” nr 7(86)/2011. ● https://webgate.ec.europa.eu/rasff-window/portal/. Orzecznictwo WOJCIECH OLSZEWSKI Kancelaria Salans Odpowiedzialność za wprowadzenie do obrotu zafałszowanego artykułu rolno-spożywczego w świetle wyroku WSA z 17 października 2011 r. VI SA/Wa 1371/11 N a wokandzie wojewódzkiego sądu administracyjnego (WSA) znalazła się sprawa dotycząca kary pieniężnej nałożonej przez Inspekcję Handlową na przedsiębiorcę sprzedającego zafałszowany produkt spożywczy. Sąd, dokonując kontroli legalności nałożonej kary, wyjaśnił, jak należy rozumieć pojęcie „wprowadzenie obrotu”, oraz określił zakres odpowiedzialności za wprowadzanie do obrotu zafałszowanych produktów spożywczych. Stan faktyczny Na skutek przeprowadzonej kontroli w sklepie spożywczym przedstawiciele Inspekcji Handlowej stwierdzili, że wystawiono do sprzedaży dwie partie produktu o nazwie „masło extra 82% tł. 200 g”. Inspektorzy ustalili, że oznakowanie produktu zawierało nazwę „masło ekstra” oraz jednocześnie w innym miejscu oznaczenia wzajemnie się wykluczające – „produkt złożony maślany” oraz „masło trzyczwarte smarowane jogurtowe z niskim cholesterolem”. Z kolei w wykazie składników produktu wymieniono m.in. tłuszcz mleczny 62%, serwatkę jogurtową z tłuszczem roślinnym. W związku z powyższym Wojewódzki Inspektor Inspekcji Handlowej uznał, że przedsiębiorca prowadzący sklep dopuścił się naruszenia m.in. art. 40a ust. 1 pkt 3 i 4 ustawy o jakości handlowej artykułów rolno- -spożywczych (dalej jako „ustawa o jakości”) i wymierzył mu karę pieniężną w wysokości 10% rocznego przychodu. Ukarany przedsiębiorca odwołał się od decyzji do Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, a następnie do wojewódzkiego sądu administracyjnego. Produkt zafałszowany Przesłanką nałożenia kary na przedsiębiorcę w omawianym stanie faktycznym było wprowadzenie do obrotu zafałszowanego artykułu rolno-spożywczego. Istotne jest zatem precyzyjne określenie, kiedy ma miejsce „wprowadzenie do obrotu” oraz jaki produkt może być określony jako „zafałszowany”. Zgodnie z art. 3 pkt 10 ustawy o jakości jako zafałszowany artykuł rolno-spożywczy należy rozumieć każdy produkt, którego skład jest niezgodny z przepisami dotyczącymi jakości handlowej poszczególnych artykułów, albo produkt, w którym zostały wprowadzone zmiany, w tym zmiany dotyczące oznakowania, mające na celu ukrycie jego rzeczywistego składu lub innych właściwości, jeżeli niezgodności te lub zmiany w istotny sposób naruszają interesy konsumentów. W omawianej sprawie wojewódzki sąd administracyjny potwierdził, że zafałszowanie produktu miało miejsce. Produkt oznakowano jako „masło”, pomimo że nie speł- numer 1 43 { WAżNE TEMATY prawo żywnościowe niał on wymogów zawartych w dodatku do załącznika XV unijnego rozporządzenia nr 1234/2007. W myśl wspomnianych przepisów „masło” to produkt zawierający nie mniej niż 80% i nie więcej niż 90% tłuszczu mlecznego, nie więcej niż 16% wody i nie więcej niż 2% suchej masy beztłuszczowej mleka. W rezultacie produkt oznakowany jako „masło” a niespełniający powyższych wymogów może być uznany za „sfałszowany”. Wprowadzenie do obrotu 44 WSA w wydanym orzeczeniu wskazał również, w jaki sposób powinien być rozumiany termin „wprowadzenie do obrotu”. Precyzyjne określenie znaczenia tego terminu nastręcza trudności nie tylko w odniesieniu do produktów spożywczych. Sytuację dodatkowo komplikuje fakt, iż „wprowadzenie do obrotu” doczekało się odmiennych definicji w różnych ustawach. W rezultacie często pojawia się wątpliwość, czy wprowadzenie do obrotu jest jednorazową czynnością polegającą na sprzedaży produktu przez producenta (tzw. pierwotne wprowadzenie do obrotu) czy też wprowadzenie do obrotu ma miejsce przy każdej sprzedaży produktu. W omawianym orzeczeniu WSA wskazał, że zgodnie z definicją pojęcia „wprowadzenia na rynek”, zawartą w art. 3 pkt 8 unijnego rozporządzenia nr 178/2002, wprowadzenie do obrotu ma miejsce w sytuacji posiadania żywności w celu sprzedaży, z uwzględnieniem oferowania do sprzedaży lub innej formy dysponowania oraz sprzedaży, dystrybucji lub innych form dysponowania. Tak szeroka definicja, zdaniem sądu, obejmuje swoim zakresem nie tylko pierwszą sprzedaż przez producenta, ale również każdą inną formę dysponowania produktem we wszystkich ogniwach łańcucha dystrybucyjnego. Tym samym, w ocenie WSA, pojęcie to w odniesieniu do żywności posiada inne, szersze znaczenie niż w odniesieniu do innych produktów. Wskazać chociażby można uchwałę 7 sędziów Sądu Najwyższego z 21 września 2005 r., I KZP 29/05, w której ustalono, że wprowadzeniem do obrotu handlowego jest tylko pierwsza sprzedaż przez producenta lub importera. odpowiedzialność za oznakowanie produktu Istotnym zagadnieniem poruszanym w omawianej sprawie był również zakres odpowiedzialności za produkt. Ukarany przedsiębiorca próbował bowiem się bronić, twierdząc, że jako placówka prowadząca sprzedaż detaliczną nie ma realnych możliwości szczegółowego sprawdzania składu każdego produktu wprowadzanego do sprzedaży. W ocenie przedsiębiorcy prowadzącego sklep podmiotem wyłącznie odpowiedzialnym za informację o żywności jest producent, który po raz pierwszy wprowadził do obrotu produkt żywnościowy. numer 1 } ISTOTne JeST ZATem PreCyZyJne OKreśLenIe, KIeDy mA mIeJSCe „WPrOWADZenIe DO OBrOTu” OrAZ JAKI PrODuKT mOŻe Być OKreśLOny JAKO „ZAFAŁSZOWAny”. Z takim rozumowaniem nie zgodził się sąd, wskazując, że wymogi prawa żywnościowego w zakresie jakości handlowej, w tym oznakowania produktów, odnoszą się do żywności oferowanej konsumentom, dlatego też zapewnienie zgodności z tymi wymaganiami musi być obowiązkowe na każdym etapie handlu detalicznego. Z kolei art. 40a ust. 1 pkt 4 ustawy o jakości, przewidujący możliwości nałożenia na przedsiębiorcę kary administracyjnej, stanowi prostą normę – niewymagającą dodatkowych założeń i wykładni. W rezultacie samo stwierdzenie faktu wprowadzania zafałszowanego artykułu rolno-spożywczego do obrotu jest przesłanką wystarczającą do nałożenia stosownej kary. WSA uznał, że nie ma przy tym znaczenia, czy zafałszowanie produktu nastąpiło z winy (umyślnej lub nieumyślnej) danego podmiotu czy też nie. Praktyczne konsekwencje Omawiany dyskusyjny wyrok jest sygnałem dla przedsiębiorców, że odpowiedzialność karno-administracyjną za wprowadzanie do obrotu zafałszowanego produktu rolno-spożywczego mogą w praktyce ponosić wszystkie podmioty uczestniczące w łańcuchu dystrybucyjnym, a ponadto że z odpowiedzialności tej nie zwalnia wykazanie braku winy za naruszenie wspomnianych przepisów. Przyjmując, że prezentowana przez sąd wykładnia jest trafna, jeszcze większego znaczenia nabiera prawidłowe ujęcie w umowach sprzedaży produktów spożywczych odpowiednich klauzul umownych, które pozwoliłyby zoptymalizować ryzyko późniejszego kwestionowania przez Inspekcję Handlową sposobu oznakowania produktów oraz regulowałyby kwestie ewentualnego dochodzenia tzw. roszczeń regresowych. Akrylamid ANNA ZABOROWSKA KRZYSZTOF SKIERKOWSKI AKRylAmiD – kontrowersyjna substancja w żywności A krylamid jest substancją chemiczną uzyskiwaną na skalę przemysłową na drodze katalitycznej hydrolizy akrylonitrylu. Jest on stosowany od połowy ubiegłego wieku w różnych branżach przemysłowych, w rolnictwie oraz do uzdatniania wody pitnej i oczyszczania ścieków. Pod względem toksyczności został on w 1994 r. sklasyfikowany jako substancja prawdopodobnie kancerogenna, neurotoksyczna. Pracownicy stykający się z akrylamidem powinni przejść odpowiednie przeszkolenie BHP. Wskutek zaniedbań zwykłych środków bezpieczeństwa albo wskutek wypadków losowych na przełomie wieków odnotowano kilka zdarzeń, które wywołały zatrucia akrylamidem, m.in. doszło do rozszczelnienia przewożącej akrylamid cysterny, jak również do zatrucia robotników rozsypujących akrylamid w pomieszczeniu zamkniętym bez odpowiednich zabezpieczeń. Równolegle ogłoszono wyniki badań stwierdzających zależność obecności pochodnych akrylamidu we krwi szczurów karmionych produktami smażonymi. Ze względu na szczególne wyczulenie europejskiej opinii publicznej na sprawy bezpieczeństwa żywności w związku z tzw. kryzysem dioksynowym (Belgia, 1999) prasa i telewizja nagłośniły w alarmistycznym tonie opublikowane w 2002 r. wyniki badań wykazujących, że akrylamid powstaje także podczas obróbki cieplnej żywności bogatej w węglowodany – czyli praktycznie w większości produktów stanowiących trzon diety europejskiej. Były to pierwsze doniesienia o obecności akrylamidu w żywności. W nieodpowiedzialny sposób postawiono pod pręgierzem opinii publicznej producentów chipsów i frytek, a także pieczywa, epatując opinię publiczną uproszczonym komunikatem: skrobia codzienny produkt spożywczy (pieczywo, ziemniaki) akrylamid rak – mimo że działanie rakotwórcze akrylamidu nigdy nie zostało potwierdzone w odniesieniu do akrylamidu powstającego z substancji organicznych obecnych naturalnie w żywności. Zapomniano lub chciano zapomnieć, że chleb jest synonimem cywilizacji ludzkiej i od tysięcy lat jest spożywany codziennie na wszystkich kontynentach – bez uszczerbku dla zdrowia! Zwołane na fali wywołanego niepokoju wspólne konsultacje ekspertów FAO (Organizacji ds. Wyżywienia i Rolnictwa Narodów Zjednoczonych) oraz WHO (Światowej AKRYLAMID (C3H5nO) jest bezwonną, białą substancją, krystalicznym ciałem stałym o temperaturze topnienia 84–86oC. Akrylamid łatwo ulega polimeryzacji, tworząc poliakrylamid, który jest wysoce usieciowanym żelem mającym wiele zastosowań w przemyśle, m.in. jako wypełniacz filtrów do oczyszczania wody przemysłowej, jako składnik cementu, zapraw murarskich i nawozów sztucznych; wykorzystywany jest także w przemyśle papierniczym, włókienniczym, tworzyw sztucznych i przy produkcji barwników. numer 1 45 { WAżNE TEMATY prawo żywnościowe } Spożyty akrylamid łatwo wchłania się z przewodu pokarmowego, dzięki bardzo dobrej rozpuszczalności w wodzie jest szybko dystrybuowany do różnych tkanek, przenika także barierę łożyskową oraz barierę krew – mleko. W 2009 r. dwa niezależne badania (Instytut Karolinska w Szwecji na próbie 60 000 kobiet przez kilka lat oraz uniwersytet Harvard w uSA na próbie 90 000 kobiet) nie wykazały żadnych powiązań między spożywaniem akrylamidu a zwiększonym ryzykiem występowania raka piersi. Opublikowane w 2011 r. badania Harvard School of Public Health nie wykazały powiązania pomiędzy spożywaniem akrylamidu w dawkach zawartych w zwykłej amerykańskiej diecie a zwiększonym ryzykiem powstawania raka prostaty. najnowsze jeszcze nieopublikowane badania epidemiologiczne przyjmowania akrylamidu wraz z pożywieniem nie wykazały zwiększonego ryzyka zachorowań na raka. niemiecki BFr (Federalny Instytut Oceny ryzyka) podsumował dostępne wyniki badań epidemiologicznych w następujący ostrożny i wyważony sposób: nie można ani wykluczyć, ani potwierdzić związku pomiędzy zawartością akrylamidu w diecie a karcerogennością u ludzi. 46 Organizacji Zdrowia) potwierdziły w czerwcu 2002 r., że istnieje związek pomiędzy zawartością akrylamidu a obecnością węglowodanów w żywności przyrządzanej w wysokiej temperaturze. Uzgodniono również, iż dostępne dane są niewystarczające do oszacowania ryzyka, jakie niesie ze sobą spożywanie przez ludzi akrylamidu występującego w żywności. W wielu ośrodkach akademickich rozpoczęto prace ukierunkowane na zrozumienie mechanizmów powstawania akrylamidu w żywności. Równolegle prowadzono badania kliniczno-epidemiologiczne wpływu akrylamidu na organizm ludzki. Ze względu na fakt, że dotychczasowe badania nie wykazały jednoznacznie związku pomiędzy systematycznym przyjmowaniem akrylamidu w bardzo małych dawkach wraz z pożywieniem a ryzykiem zachorowania na raka, do dzisiaj organizacje i instytucje rządowe odpowiedzialne za bezpieczeństwo żywności, w tym WHO, nadal zalecają, aby konsumenci stosowali zdrową, zrównoważoną dietę i nie odradzają spożywania produktów zawierających akrylamid powstający w naturalny sposób podczas przyrządzania potraw. zawartość akrylamidu w żywności W maju 2007 r. Komisja Unii Europejskiej wydała zalecenie w sprawie monitorowania poziomu akrylamidu w żywności. Celem tego aktu było uspokojenie opinii publicznej poprzez wskazanie na możliwość ustanowienia pewnych limitów poziomu akrylamidu żywności w przypadku stwierdzenia wzrostu jego poziomu w żywności. W Polsce badania monitoringowe akrylamidu są powadzone pod nadzorem Głównego Inspektora Sanitarnego. Niewątpliwie największa ilość akrylamidu powstaje w żywności pod wpływem takich procesów, jak: smażenie, prażenie, pieczenie. Decydujący wpływ na ilość powstają- numer 1 Graficzne przedstawienie cząsteczki akrylamidu Akrylamid Źródło: CAOBISCO ref: 7254-2012-105: Acrylamide mitigation in Fine Bakery Wares (Biscuits, Crackers & Crispbreads) cego akrylamidu ma wysokość temperatury zastosowana w wymienionych procesach. W produktach ogrzewanych lub gotowanych w temperaturze około 100oC bądź nieznacznie wyższej akrylamid nie powstaje. Jednak już przy temperaturze 120oC powstają duże ilości tego związku. Opublikowane do tej pory badania pokazują, że tworzeniu się akrylamidu w produktach spożywczych sprzyja obecność skrobi, jest też zależne od wielu zmiennych parametrów procesów technologicznych, w tym sposobu obróbki cieplnej i zastosowanej do niej temperatury. Poziom akrylamidu mieści się w bardzo szerokim przedziale od 50 µg/kg do 3500 µg/kg, a nawet 7800 µg/kg w przypadku pierników. Są to ogromne rozbieżności, które wyraźnie pokazują, że ten sam produkt w zależności od zastosowanych parametrów przygotowania może zawierać niewielką ilość akrylamidu bądź bardzo wysoką. Na poziom akrylamidu w żywności wpływają różne czynniki. Ważny jest rodzaj surowca, z jakiego produkt spożywczy jest przygotowywany, a konkretnie zawartość wolnej asparaginy i cukrów redukujących w tym surowcu. Istotna jest temperatura zastosowana w procesie technologicznym oraz czas obróbki termicznej (skracanie czasu obróbki przez podnoszenie światowa Organizacja Zdrowia (WHO) dopuszcza obecność 0,5 µg akrylamidu w 1 litrze wody pitnej, natomiast prawo unii europejskiej obniża tę granicę do 0,1 µg w tej samej jednostce objętości. Limity te są wielokrotnie niższe od tych, dla których stwierdzono niekorzystne oddziaływanie na zdrowie człowieka. W 2002 r. FAO i WHO opublikowały raport na temat skutków zdrowotnych przyjmowania akrylamidu z pożywieniem. Przy poziomie spożycia 0,5 mg/kg ciała dziennie nie zaobserwowano żadnych zmian neuropatycznych. Daje to współczynnik bezpieczeństwa 500. Kobieta o masie ciała 60 kg może bezpiecznie spożywać 30 mg akrylamidu dziennie, a mężczyzna o masie 82 kg – 41 mg. W przeliczeniu na pieczywo pszenne odpowiada to spożyciu 100 kg pieczywa na osobę dziennie. numer 1 47 { WAżNE TEMATY prawo żywnościowe Tabela 1. Średnia zawartość akrylamidu w wybranych produktach spożywczych [Fiedman M.: Chemistry, Biochemistry and Safety of Acrylamide. A Review. J. Agric. Food Chem., 2003; 51: 4504-4526] RODZAJ PRODUKTU 48 ZAWARTOśĆ AKRYLAMIDU (G/KG) Chipsy ziemniaczane <50–3500 Frytki 170–2287 Pieczywo (chleb, bułki) 70–430 Płatki śniadaniowe <30–1400 Prażone migdały 260 Kakao <50–100 Czekolada (proszek) 15–90 Kawa (proszek) 170–351 Ciastka, krakersy 30–3200 Orzechy i masło orzechowe 64–457 Piernik 10–7834 Pizza <30–736 hamburger 14–23 Mięso, drób 30–64 Ryby 30–39 Piwo 30–70 Koncentrat zupy cebulowej 1200 Pieczone szparagi 143 } turach wieloskładnikowych, jakimi cechuje się różnorodna żywność. Trwają prace nad zoptymalizowaniem metodyki, przy czym daje się zauważyć wprowadzanie w kolejnych latach nowych, coraz bardziej zaawansowanych technik analitycznych. sformalizowane działania na rzecz obniżenia zawartości akrylamidu Niezależnie od pragmatycznych głosów, sugerujących mniej emocjonalne podejście do wyników badań z 2002 r., brukselscy politycy, pragnący rehabilitacji po zaniedbaniach podczas kryzysu dioksynowego, wdrożyli procedury mające doprowadzić do obniżenia poziomu akrylamidu w żywności, obarczając przemysł spożywczy odpowiedzialnością za skuteczną realizację tych procedur. W celu określenia ryzyka związanego z przetwarzaniem żywności w wysokich temperaturach, a w szczególności powstawania wówczas akrylamidu Komisja Europejska sfinansowała w 2003 r. trzyletni projekt HEATOX. Przeprowadzone wówczas badania wykazały, że na poszczególnych etapach „od pola do stołu” istnieją zróżnicowane temperatury sprzyja powstawaniu większej ilości akrylamidu). Nie bez znaczenia jest też sama receptura produktu, np. zastosowane środki spulchniające. Przytoczone wyniki badań potwierdzają tezę, że największa zawartość akrylamidu występuje w żywności zawierającej skrobię. Głównym źródłem akrylamidu w diecie są przede wszystkim produkty ziemniaczane, np. frytki, chipsy, a także produkty zbożowe (pieczywo, płatki śniadaniowe, ciastka). Najniższe stężenie akrylamidu występuje w produktach zwierzęcych (mięso, drób, ryby). Wydaje się, że tak znaczące rozbieżności mogły również wynikać z braku jednolitej, powtarzalnej metodyki oznaczania akrylamidu w złożonych fizykochemicznych struk- numer 1 nIeWąTPLIWIe nAJWIęKSZA ILOść AKryLAmIDu POWSTAJe W ŻyWnOśCI POD WPŁyWem TAKICH PrOCeSóW, JAK: SmAŻenIe, PrAŻenIe, PIeCZenIe. DeCyDuJąCy WPŁyW nA ILOść POWSTAJąCeGO AKryLAmIDu mA WySOKOść TemPerATury ZASTOSOWAnA W WymIenIOnyCH PrOCeSACH. Akrylamid Tabela 2. Poziomy wskaźnikowe akrylamidu w określonych grupach żywności Zalecenie Komisji Europejskiej (10 stycznia 2011 r.) PRODUKT SPOżYWCZY POZIOM WSKAźNIKOWY [µg/kg] Frytki gotowe do spożycia 600 Chrupki ziemniaczane 1000 Pieczywo 150 Zbożowe produkty śniadaniowe (z wyj. muesli i porridge) 400 biszkopty, krakersy, wafle, pieczywo chrupkie itp., z wyłączeniem pierników 500 Kawa palona 450 Kawa rozpuszczalna 900 baby foods, inne niż na bazie przetworzonych zbóż 80 biszkopty i sucharki dla niemowląt i małych dzieci 250 Produkty na bazie przetworzonych zbóż dla niemowląt i małych dzieci, z wyłączeniem biszkoptów i sucharków 100 sposoby zmniejszenia poziomu akrylamidu w artykułach spożywczych. Opierając się częściowo na wynikach tych badań, Konfederacja Producentów Żywności i Napojów Unii Europejskiej (wówczas CIAA, obecnie FDE) opublikowała we wrześniu 2005 r. materiały zawierające wskazówki, jakie środki powinni stosować producenci żywności oraz konsumenci, aby zmniejszyć zawartość akrylamidu w produktach spożywczych. Treść materiałów była systematycznie aktualizowana. Ostatnia dostępna wersja z roku 2011 zawiera uszczegółowienie wskazówek, opierając się na praktycznych doświadczeniach przemysłu uzyskanych w latach 2004–2011. Od 2007 r. państwa członkowskie Unii Europejskiej monitorują poziom akrylamidu w żywności zgodnie z kolejnymi zaleceniami Komisji Europejskiej (2007/331/EEC, 2010/307/EU). Dzięki konstruktywnej postawie przemysłu nie odnotowano wzrostu poziomu akrylamidu podczas kolejnych monitoringów – a nawet dla pewnych grup żywności wykazano spadki, np. dla chipsów ziemniaczanych najwyższy poziom akrylamidu oznaczony w latach 2007 i 2008 był o blisko połowę niższy niż w latach 2004–2005. Politycy dążyli jednak do dalszego sformalizowania wymogów obniżania poziomu akrylamidu, składając wnioski o wprowadzenie prawnie obowiązujących maksymalnych poziomów akrylamidu w żywności, czemu europejski przemysł spożywczy się sprzeciwiał, przekazując konsekwentnie politykom następujące rzeczowe argumenty: ● Ustanowienie poziomów wskaźnikowych akrylamidu w pewnych grupach produktów jest przedwczesne i może mieć negatywne konsekwencje w praktyce obrotu towarowego. ● Poziomy wskaźnikowe, mimo że nie będą stanowiły prawnych limitów zawartości akrylamidu, w praktyce będą mogły być używane do dyskryminowania i eliminacji pewnych wyrobów na rynku, np. przez sieci handlowe. ● Zamiast ustanawiania limitów wskaźnikowych dla pewnych grup produktów, bardziej wskazane byłoby propagowanie postępowania zmierzającego do maksymalnego ograniczania tworzenia się akrylamidu w żywności. Stanowisko Polskiej Federacji Producentów Żywności Związku Pracodawców w tej sprawie było od początku zgodne ze stanowiskiem Caobisco i Food Drink Europe. PFPŻ ZP zaangażowała się czynnie we współpracę z europejską Konfederacją Przemysłu Żywności i Napojów w zakresie edukacji przedsiębiorców co do metod i technologii zmniejszających poziom akrylamidu w żywności przetworzonej. Opracowano polską wersję podręcznika dobrych praktyk, dotyczącego metod obniżania zawartości akrylamidu w produkcji żywności, z uwzględnieniem specyfiki poszczególnych branż. W maju 2009 r. PFPŻ wspólnie z Głównym Inspektorem Sanitarnym oraz naukowcami ze Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego przeprowadziła seminarium dotyczące sposobów zmniejszania zawartości akrylamidu w żywności. Mimo stanowiska przemysłu 10 stycznia 2011 r. państwa członkowskie przyjęły kolejne zalecenie Komisji Europejskiej, dotyczące monitoringu, którego aneks określa poziomy wskaźnikowe akrylamidu w poszczególnych grupach żywności. Zgodnie z zapisem tego aktu prawnego przekroczenie tych poziomów w wyrobach może skutkować kon- numer 1 49 { WAżNE TEMATY prawo żywnościowe trolą systemu HACCP przez upoważnione organy w zakładzie produkcyjnym. Należy jednak odnotować i pamiętać, że poziomy te jako wskaźnikowe nie mogą służyć do kwestionowania przez organy kontrolujące jakości i zgodności produktów znajdujących się na rynku. Wykładowcy PFPŻ ZP w kwietniu 2012 r. omówili to zagadnienie i jego konsekwencje dla europejskiego przemysłu spożywczego podczas obrad „Akademii PFPŻ ZP – jakość i bezpieczeństwo żywności”, podając argumenty na korzyść dobrowolnego, stopniowego wprowadzania metod służących obniżaniu poziomu akrylamidu, tam gdzie dowiedziono ich skuteczności. Food Drink Europe Acrylamide Toolbox 2011 50 Na podstawie doświadczeń zebranych podczas testowania i wdrażania wskazówek o możliwych kierunkach obniżania poziomu akrylamidu pod koniec 2011 r. Food Drink Europe opublikowała 36 zalecanych metod ograniczenia poziomu akrylamidu w wybranych artykułach spożywczych (pełny tekst zalecanych metod jest opublikowany na stronach Komisji Europejskiej, FDE i PFPŻ). Zgodnie z zaleceniem Komisji Europejskiej z dnia 10 stycznia 2011 r. właściwe organy powinny oceniać, czy przedsiębiorca zastosował stosowne do danej sytuacji metody, czy też zaniedbał ich wdrażania. Zalecenie nie ma mocy obowiązującej. Wdrożenie przez przedsiębiorcę jednej lub kilku zalecanych metod ma charakter dobrowolny, przy czym żadna ze znanych, dostępnych technologii nie umożliwia radykalnego ograniczenia poziomu akrylamidu, a zwłaszcza nie jest znany sposób, aby całkowicie wyeliminować akrylamid z produktów. ALARA to akronim wyrażenia As Low As reasonably Achievable – tak mało, jak to tylko możliwe w granicach rozsądku. Przędsiębiorca musi przedsięwziąć stosowne środki w celu zmniejszenia do minimum obecności danego zanieczyszczenia – w tym przypadku akrylamidu – w produkcie końcowym, uwzględniając ryzyko związane z jego obecnością, a także uwzględniając inne uzasadnione okoliczności, takie jak możliwość zanieczyszczenia innymi substancjami, właściwości organoleptyczne i jakościowe końcowego wyrobu oraz możliwość skutecznego sterowania procesem technologicznym. Aby zapewnić zgodność z zasadą ALArA, przedsiębiorca powinien kontrolować skuteczność zastosowanych środków i weryfikować je w miarę potrzeby. numer 1 } Co więcej, niektóre z proponowanych technologii w nieunikniony sposób niekorzystnie wpływają na pożądane przez konsumentów smak, teksturę czy barwę produktu – a więc ich wdrożenie może doprowadzić do braku konkurencyjności danego produktu. Z tych powodów od 2011 r. FDE wprowadziła do toolboxów zasadę ALARA (As Low As Reasonabaly Achievable). Jeżeli przedsiębiorca wykaże, że przeprowadził w odpowiedzialny sposób próby obniżenia zawartości akrylamidu, lecz wyniki nie uzasadniały wdrożenia ich do praktyki przemysłowej, na przykład ze względu na obniżenie jakości czy okresu przydatności do spożycia produktu lub na znaczne podwyższenie kosztów produkcji, nie będzie zobowiązany do ich wprowadzenia. Mimo powyższych zastrzeżeń 36 metod to najbardziej skuteczny zestaw narzędzi wspomagający producentów w ich wysiłkach na rzecz obniżenia zawartości akrylamidu we wprowadzanej na rynek europejski żywności. Wyróżniono trzy poziomy wdrażania przedstawionych dalej narzędzi zmniejszania zawartości akrylamidu. ● Skala laboratoryjna: do dzisiaj przeprowadzono wyłącznie prace badawcze, przede wszystkim chemiczne. Prawdopodobnie nie ma wyników badań organoleptycznych lub żywieniowych. Nie jest jednoznacznie określone prawo do własności intelektualnej wyników przeprowadzonych eksperymentów. Nie można wykluczyć stosowalności przedstawionych narzędzi do innych kategorii produktów. ● Skala półtechniczna: narzędzia wypróbowano w skali półtechnicznej lub w testach na skalę przemysłową, ale wyniki nie zostały jeszcze wdrożone na skalę przemysłową/produkty nie zostały wprowadzone do obrotu. ● Skala przemysłowa: wyniki przeprowadzonych badań zostały ocenione pozytywnie i wdrożone do zastosowań technologicznych przez niektórych przedsiębiorców. Inni przedsiębiorcy mogą lub nie mogą ich stosować zależnie od lokalnych uwarunkowań. Zweryfikowano deklarowany okres przydatności do spożycia. Znany jest status prawny narzędzia. Niezależnie od określonej skali i kategorii produktu (produkty z ziemniaków, produkty zbożowe, kawa, prażone zboża i cykoria, wreszcie produkty dla niemowląt i dla dzieci) proponowane metody można zestawić w następujące grupy: ● Ograniczenie zawartości cukrów redukujących i asparaginy na etapie uprawy surowców roślinnych (ziemniaków i zbóż), stosowane obecnie na skalę przemysłową poprzez metody agrotechniczne. ● Dodawanie związków chemicznych konkurujących z asparaginą w reakcjach z węglowodanami, np. innych aminokwasów czy chlorku wapnia, skutecznie obniża Akrylamid Zidentyfikowano 14 czynników wpływających na powstawanie akrylamidu w artykułach spożywczych podczas obróbki cieplnej. Są to: • SUROWCE » Cukry redukujące » Asparagina • RECEPTURA » Proszki do pieczenia » Inne składniki, np. glicyna (kwas aminooctowy) i kationy dwuwartościowe » pH » Zawracanie odpadów produkcyjnych do produkcji (rework) » Stopień rozcieńczenia/wielkość kęsa • PROCES » Fermentacja » Dawka ciepła i kontrolowanie poziomu wilgoci » enzym asparaginazy » Obróbka wstępna (np. mycie, blanszowanie) • ObRÓbKA KOńCOWA » Końcowa barwa » Tekstura/smak i zapach » Wskazówki dla konsumentów (sposób przyrządzania) poziom akrylamidu. W Wielkiej Brytanii, gdzie stosuje się obowiązkowo wzbogacanie mąki dodatkiem 0,3% wapnia ze względów żywieniowych, zawartość akrylamidu w pieczywie obniża się nawet o 30%. Podobne wyniki daje zastosowanie magnezu. ● Stosowanie asparaginazy pod warunkiem zapewnienia optymalnych warunków pH i temperatury dla działalności enzymu, stanowiące jak dotąd najskuteczniejszą metodę zmniejszenia poziomu akrylamidu w procesach przemysłowych, zwłaszcza w przypadku produktów zbożowych. ● Zastąpienie fruktozy glukozą będące bardzo skutecznym środkiem obniżania poziomu akrylamidu, zwłaszcza w obecności kwaśnego węglanu amonu. Ponadto obiecujące wyniki daje zastępowanie wodorowęglanu amonu innym środkiem spulchniającym, np. węglanem potasu z winianem potasu, a także difosforanem disodu z wodorowęglanem sodu. ● Na koniec przypomina się, że akrylamid tworzy się przede wszystkim na powierzchni, tzn. w skórce produktów. Zmniejszenie stosunku powierzchni do objętości, np. przez zwiększenie kęsów ciasta lub wymiarów frytek, spowoduje zmniejszenie ilości wytwarzanego akrylamidu na łączną masę produktu. Podsumowanie Sprawa akrylamidu została nagłośniona przez media i przyciągnęłą nieproporcjonalną do rzeczywistego poziomu ewentualnego zagrożenia uwagę opinii publicznej i europejskich polityków jako odreagowanie błędów popełnionych przez władze belgijskie i europejskie w 1999 r. podczas tzw. kryzysu dioksynowego. W konsekwencji przemysł spożywczy został wezwany do dobrowolnych działań na rzecz obniżania poziomu akrylamidu naturalnie powstającego podczas obróbki cieplnej artykułów spożywczych zawierających węglowodany i białka. Od 2007 r. poziom akrylamidu jest monitorowany, a ewentualny jego wzrost może spowodować wprowadzenie niekorzystnych dla przemysłu obligatoryjnych progów zawartości akrylamidu ustalonych dla poszczególnych grup żywności. Aby do tego nie dopuścić, przemysł w istocie wdraża, tam gdzie jest to uzasadnione ekonomicznie i marketingowo, opracowane przez ekspertów ze stowarzyszeń branżowych praktyczne narzędzia służące obniżeniu poziomu akrylamidu. Są to działania w miarę skuteczne, o czym świadczą wyniki kolejnych monitoringów. W 2010 r. dzienny poziom spożycia akrylamidu w Polsce oszacowano na 0,43 µg na kg masy ciała (średnio na świecie przyjmuje się 1 µg na kg masy ciała dziennie). Najwięcej akrylamidu w diecie przeciętnego Polaka przyjmowane jest z chleba. Pełny tekst narzędzi „FoodDrinkeurope Acrylamide Toolbox” dostępny jest na stronach: • Komisji Europejskiej: http://ec.europa.eu/food/food/chemicalsafety/contaminants/acrylamide_en.htm • Federacji FDE: http://www.fooddrinkeurope.eu/uploads/publications_documents/Toolboxfinal260911.pdf • Polskiej Federacji Producentów żywności Związku Pracodawców: www.pfpz.pl/index numer 1 51 { WAżNE TEMATY środowisko 52 numer 1 } Opakowania – środowisko mgr inż. AGNIESZKA JAWORSKA dyrektor generalny, Stowarzyszenie EKO-PAK Wymagania zasadnicze dla opakowań i środowiskowe znakowanie opakowań W Unii Europejskiej zagadnienia związane z odpadami opakowaniowymi reguluje dyrektywa 94/62 o opakowaniach i odpadach opakowaniowych. Najważniejszym obowiązkiem wynikającym z dyrektywy jest zapewnienie odpowiednich poziomów odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych, jednak dyrektywa nakłada również wiele innych obowiązków w zakresie opakowań. Dyrektywy „nowego podejścia” Dyrektywy uchwalane w Unii Europejskiej od 1985 r. określane są jako dyrektywy „nowego odejścia” i uchwalane są zgodnie z zasadami wynikającymi z uchwały Rady Europy, u podstaw której legły kwestie harmonizacji technicznej i normalizacji aktów stanowiących europejskie prawo. Celem „nowego podejścia” jest: ● eliminacja potencjalnego zagrożenia stwarzanego przez wyroby, ● nieutrudnianie handlu i obrotu, ● tworzenie warunków systemu kontroli wyrobów oraz procesów ich wytwarzania przez niezależne podmioty. Wymagania zasadnicze W praktyce realizacja „nowego podejścia” oznacza obowiązek spełniania przez wyroby i produkty wprowadzane na europejskie rynki różnych warunków, które określone są w poszczególnych dyrektywach jako wymagania zasadnicze (ang. Essential Requirements). Potwierdzeniem zgodności danego wyrobu lub procesu jego wytwarzania z wymaganiami zasadniczymi danej dyrektywy, a tym samym spełnienie wyżej wymienionych celów ogólnych wynikających z dyrektyw „nowego podejścia” jest oznakowanie wyrobu specjalnym symbolem CE, jednak nie dotyczy ono opakowań, co wyjaśnione zostanie dalej. Wymagania zasadnicze dotyczące opakowań i odpadów opakowaniowych określone są bezpośrednio w dyrektywie o opakowaniach i odpadach opakowaniowych i są to wymagania odnośnie do maksymalnej zawartości metali ciężkich w opakowaniach; pozostałe wymagania określa załącznik II do dyrektywy. Są to: ● wytwarzanie i skład opakowań, w tym: » ograniczenie masy i objętości zastosowanych opakowań, jednak z zachowaniem bezpieczeństwa zawartego produktu, » projektowanie i produkcja opakowań z uwzględnieniem preferencji do wielokrotnego użycia, odzysku, w tym recyklingu, a przy ich zagospodarowaniu ograniczenie negatywnego wpływu na środowisko, także przez zawarte w nich resztki i pozostałości, » minimalizacja szkodliwych i niebezpiecznych substancji w materiałach opakowaniowych, także powstających z nich w procesach zagospodarowania zużytych opakowań; ● zdolność do wielokrotnego użycia: » opakowania muszą być na tyle wytrzymałe, aby przetrwać normalną ilość użyć lub cykli, » przetwarzanie zużytych opakowań nie może narażać warunków bezpieczeństwa i zdrowia w trakcie ich zagospodarowania, » odpady z opakowań nienadających się do dalszego powtórnego wykorzystania powinny być przydatne do odzysku; numer 1 53 { WAżNE TEMATY środowisko ● przydatność do odzysku, w tym poprzez: » recykling materiałowy – określonej wagowo masy w poszczególnych materiałach opakowaniowych, » odzysk z wykorzystaniem energii – odpady opakowaniowe dla zachowania optymalizacji procesów spalania muszą mieć określoną minimalną wartość kaloryczną, » kompostowanie – odpady opakowaniowe muszą posiadać odpowiednią skłonność do rozkładu, nie powodując jednocześnie negatywnego wpływu w procesie ich selektywnego zbierania, » biodegradację – zużyte opakowania muszą ulegać w procesach fizycznym, chemicznym lub cieplnym rozkładowi do CO2, biomasy i wody. UZNAJE Się, ŻE OPAKOWANiA WyTWORZONE ZgODNiE Z Tymi NORmAmi SPEłNiAJą WymAgANiA ZASADNiCZE DyREKTyWy. Na podstawie norm producenci przeprowadzają własną ocenę, tzw. deklarację zgodności, w formie oświadczenia, że wyrób – w tym wypadku opakowanie – jest zgodny z zasadniczymi wymaganiami dyrektywy. Postępowanie zgodne z normami zharmonizowanymi wprowadza się, określając wewnętrzne procedury, podobnie jak ze stosowaniem systemu EMAS, norm ISO 9000 czy 14 000. Producent produktu, który następnie jest pakowany, może, a wręcz powinien żądać deklaracji zgodności od producenta opakowania/materiału opakowaniowego, w której poświadczy on zgodność danego opakowania z wymaganiami zasadniczymi dyrektywy i tak się dzieje w praktyce. WyPEłNiANiE WymAgAń ZASADNiCZyCh JEST OBOWiąZKOWE, JEDNAK POSTęPOWANiE ZgODNE Z NORmAmi ZhARmONiZOWANymi JEST DOBROWOlNE. Normy zharmonizowane 54 } Należy zauważyć, że jako jedna z niewielu dyrektyw „nowego podejścia” dyrektywa o opakowaniach i odpadach opakowaniowych nie wymaga znakowania regulowanych nią wyrobów znakiem CE, w dyrektywie tej nie ma bowiem procedur dotyczących oceny zgodności i znakowania. Dlatego, aby wspierać wynikające z niej wymagania zasadnicze, niezależny komitet normalizacyjny we współpracy z Europejskim Stowarzyszeniem Wolnego Handlu na podstawie mandatu Komisji Europejskiej opracował stosowne normy. W lutym 2005 r. opublikowane zostały normy CEN (Europejskiego Komitetu Normalizacyjnego), co warunkuje ich uznanie za zharmonizowane z dyrektywą 94/62 o opakowaniach i odpadach opakowaniowych. Europejskie normy uzyskały status norm krajowych przez opublikowanie przetłumaczonych, identycznych tekstów. W Polsce publikacją norm zajmuje się Polski Komitet Normalizacyjny. Są to: ● PN-EN 13427:2007 – Wymagania w stosowaniu europejskich standardów w obszarze opakowań i odpadów opakowaniowych, ● PN-EN 13428:2007 – Wymagania specyficzne dla produkcji i składu opakowań – Prewencja poprzez redukcję „u źródła”, ● PN-EN 13429:2007 – Opakowania – powtórne użycie, ● PN-EN 13430:2007 – Wymagania dla opakowań przydatnych do odzysku poprzez recykling materiałowy, ● PN-EN 13431:2007 – Wymagania dla odzysku opakowań z wykorzystaniem energii, z uwzględnieniem wartości kalorycznej, ● PN-EN 13432:2002 – Wymagania dla odzysku opakowań poprzez kompostowanie i biodegradację – Program badań i kryteriów ostatecznej oceny zgodności opakowań. numer 1 Identyfikacja materiałów opakowaniowych w ue W 1997 r. Komisja Europejska wydała decyzję w sprawie ustanowienia systemu identyfikacji materiałów używanych do produkcji opakowań objętych dyrektywą 94/62, ustanawiając skróty w postaci wielkich liter oraz numerację dla wszystkich materiałów opakowaniowych, w tym materiałów mieszanych (wielomateriałowych). W decyzji podkreślono, że system identyfikacji materiałów opakowaniowych jest dobrowolny. Przykłady znakowania wynikającego z decyzji Komisji Europejskiej: ● Tektura falista: PAP 20 ● Tektura płaska: PAP21 ● Papier: PAP 22 ● Szkło bezbarwne: gl 70 ● Szkło zielone: gl 71 ● Opakowania wielomateriałowe, czyli materiały mieszane oznacza się literą C oraz skrótem literowym materiału dominującego oraz przyporządkowaną w rozporządzeniu liczbą, np. papier i tektura/różne metale: C/PAP 80. Przepisy dotyczące znakowania opakowań różnią się niestety w wielu krajach UE, nie są bowiem zharmonizowane. Wymagania zasadnicze w Polsce Polska jeszcze przed akcesją transponowała wiele przepisów, w tym dyrektywy o opakowaniach i odpadach opakowaniowych. W efekcie w 2001 r. weszły w życie dwie ustawy: o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej; o opakowaniach i odpadach Opakowania – środowisko Rys. 1. Wzór oznakowania opakowań określających możliwość wielokrotnego użytku opakowania opakowaniowych, która transponowała zapisy dyrektywy w zakresie wymagań zasadniczych. Zgodnie z obowiązującymi w Polsce przepisami oceny zgodności opakowań (z wymaganiami zasadniczymi) dokonuje się na podstawie ustawy o systemie oceny zgodności (Dz.U. z 2002 r. Nr 204, poz. 2087). środowiskowe znakowanie opakowań w Polsce Do ustawy o opakowaniach Minister Środowiska wydał rozporządzenie, w którym określono oznakowanie materiałów opakowaniowych w Polsce. Przed wejściem Polski do UE znakowanie było obowiązkowe, jednak obecnie jest dobrowolne, lecz jeśli producent zdecyduje się znakować opakowania, musi to robić zgodnie z prawem, w tym przypadku z rozporządzeniem, i wówczas obowiązkowi oznaczenia podlegają: ● identyfikacja niektórych materiałów – tylko aluminium (ALU) i tworzywa sztuczne (PET, HDPE, PVC, LDPE, PP, PS); ● przydatność do wielokrotnego użytku, jeśli istnieje; ● przydatność do recyklingu, jeśli istnieje. Znakowanie opakowań zgodnie z polskim prawem odbywa się poprzez: ● znaki graficzne, ● skróty literowe, ● numerację. Znak umieszcza się na opakowaniu lub etykiecie, jeśli opakowanie jest zbyt małe, na dołączonej ulotce, ale tak, aby nie stworzyć przeszkody dla późniejszego recyklingu. Oznakowanie ma być wyraźne, widoczne i czytelne również po otwarciu opakowania. Jednym z wymagań zasadniczych dla opakowań jest wprowadzanie na rynek takich opakowań, które po użyciu lub zużyciu w przypadku opakowań zwrotnych mają być przydatne do odzysku, w tym recyklingu. Rodzaj materiałów, a co za tym idzie indywidualne ich właściwości warunkują przydatność do różnych form odzysku. Dlatego oznakowanie identyfikujące przez producenta rodzaj wykorzystanych materiałów jest przydatne dla: ● sortujących odpady oraz recyklerów, w celu właściwej identyfikacji materiału, prowadzącego odzysk w celu określenia kaloryczności odpadów; ● konsumentów, w celu właściwego postępowania z pustym opakowaniem (np. zwrotem do sklepu opakowania zwrotnego czy selektywnego zbierania odpadów opakowaniowych, a nie wyrzucania zmieszanych odpadów do jednego pojemnika (z dużym prawdopodobieństwem znajomość poszczególnych symboli znaków wśród indywidualnych użytkowników można określić jako znikomą). Promocja spełniania norm środowiskowych, do których należy spełnianie obowiązków w zakresie wypełniania wymagań zasadniczych dla opakowań i odpadów opakowaniowych powstałych po ich zużyciu, mogłaby stanowić przykład zaangażowania producentów w ochronę środowiska i wpływać na wzrost wiarygodności producenta oraz jego reputacji. Jednak dla uzyskania odpowiednich efektów potrzebna byłaby długofalowa polityka przedsiębiorcy edukacji w tym zakresie. Rys. 2. Wzór oznaczenia dla opakowań z aluminium numer 1 55 { WAżNE TEMATY środowisko Rys. 3. Wzór oznaczenia dla opakowań z polietylenu małej gęstości 56 Jednocześnie trudnością dla powodzenia takiej polityki informacyjnej jest wielość i różnorodność znaków stosowanych na produktach, także tych, które umieszcza się obowiązkowo, w zależności od rodzaju zawartego w opakowaniu produktu – np. żywnościowego, kosmetycznego czy chemii gospodarczej. sankcje przedsiębiorców i kontrole Mimo że stosowanie norm zharmonizowanych z dyrektywą o opakowaniach i odpadach opakowaniowych w celu zapewnienia zgodności z wymaganiami zasadniczymi jest dobrowolne, opakowania i tak muszą spełniać wynikające z nich wymagania. Postępowanie bez stosowania norm powoduje, że obowiązany podmiot w inny sposób musi udowodnić realizację wymagań. Jest to o tyle istotne, że wprowadzenie do obrotu wyrobów niezgodnych z zasadniczymi wymaganiami, jeżeli zostanie to udowodnione przez } właściwe służby nadzorczo-kontrolne, w tym przypadku Inspekcję Ochrony Środowiska, może wiązać się z karą w wysokości nawet do 100 000 zł. Również znakowanie opakowań, mimo że jego stosowanie jest dobrowolne, jeśli jest prowadzone niezgodnie z przepisami wynikającymi z rozporządzenia ministra środowiska, podlega karze grzywny. W ramach nadzoru rynku Inspekcja Ochrony Środowiska systematycznie kontroluje opakowania oraz prowadzi analizę dokumentacji, deklaracji zgodności, spełnianie wymagań zasadniczych, w tym nieprzekraczanie w opakowaniach dopuszczalnej zawartości metali ciężkich. Wśród najczęściej występujących nieprawidłowości u producentów GIOŚ wymienia: ● niewłaściwe oznakowanie opakowań; ● brak sprawozdawczości OPAK, którą producenci opakowań mają składać na mocy ustawy o opakowaniach i odpadach opakowaniowych; ● składanie sprawozdań nieterminowo, niezgodnie z dokumentami; ● przekraczanie dopuszczalnej maksymalnej zawartości metali ciężkich w opakowaniu. W 2008 r. na 498 kontroli wymagań zasadniczych 171 dotyczyło kontroli opakowań. Skontrolowano 593 opakowania u 93 producentów i 64 sprzedawców, spośród których aż 30% wykazywało niezgodności z wymaganiami zasadniczymi – dotyczyło to głównie właśnie znakowania opakowań. Przepisy w obecnej formie niezmiennie istnieją już od wielu lat i wydaje się, że są stosunkowo proste do interpretacji, a ich stosowanie jest przecież dobrowolne. To zaskakujące, że nadal tak wiele opakowań jest znakowanych niewłaściwie i błędnie. Źródła: ● Ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o opakowaniach i odpadach opakowaniowych (Dz.U. z 2001 r. Nr 63, poz. 638 z późn. zm.). ● Ustawa z dnia 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgodności (Dz.U. z 2002 r. Nr 2087, poz. 204 z późn. zm.). Rys. 4. Wzór oznakowania opakowań określający przydatność opakowania do recyklingu ● Wyniki Kontroli GIOŚ, Warszawa 2009. ● Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 kwietnia 2004 r. w sprawie określenia wzorów oznakowania opakowań (Dz.U. z 2004 r. Nr 94, poz. 927). ● Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 94/62/WE z dnia 20 grudnia 1994 r. w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych (Dz.U. L 365, 31.12.1994) – nowelizacja 2004/12/WE (Dz.U. L 47, 18.2.2004) – nowelizacja 2005/20/WE (Dz.U. L 70, 16.3.2005). ● Decyzja Komisji 97/129/WE z dnia 28 stycznia 1997 r. ustanawiająca system identyfikacji materiałów opakowaniowych zgodnie z Dyrektywą Rady i Parlamentu Europejskiego 94/62/EC w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych (Dz.U. L 50, 20.02.1997). numer 1 Hasło art. PACKAGING IS OUR CORE COMPETENCE 57 PACCOR® jest europejskim producentem wysokiej jakości opakowań jednostkowych. Stale doskonaląc swoje produkty, dostarcza zarówno kompletne rozwiązania jak i opakowania odpowiadające indywidualnym potrzebom klientów z branży spożywczej, kosmetycznej i chemicznej. PACCOR jest specjalistą w technologii ekstruzji folii, termoformowania, formowania wtryskowego, formowania z rozdmuchiwaniem, formowania papieru oraz różnych technik zdobienia. Oferta obejmuje szeroką gamę opakowań z PP, PS, APETu, RPETu, PLA i papieru. Od folii do FFS i barierowych, poprzez plastikowe i papierowe kubki, pojemniki, wieczka, tacki, do opakowań DUOSMART, znakiem firmowym jest wysoka jakość i atrakcyjna cena oraz doskonały serwis. Kubki DUOSMART® to efektowne opakowania powstające dzięki połączeniu dwóch materiałów i dwóch technologii wytwarzania. Plastikowa warstwa wewnętrzna zapewnia funkcjonalność opakowania w wysokich i niskich temperaturach i gwarantuje bezpieczeństwo produktu. Dzięki papierowej warstwie zewnętrznej opakowanie zyskuje sztywność i wyjątkowy wygląd, który może zostać wzbogacony zdobieniami wykonanymi techniką hot-stampingu lub okienkami. Wyjątkowe właściwości kubków DUOSMART pozwalają na ich szerokie zastosowanie także poza branżą spożywczą. Więcej informacji na www.paccor.com Kontakt: [email protected] numer 1 { WAżNE TEMATY środowisko } eWa rutkoWska-suBocz Kancelaria Salans Najważniejsze wymagania środowiskowe przy uruchamianiu przedsiębiorstwa przetwórstwa żywności WYMÓG UZYSKANIA DECYZJI O śRODOWISKOWYCh UWARUNKOWANIACh 58 Przed przystąpieniem do realizacji praktycznie każdej inwestycji musimy pamiętać o wymogach ochrony środowiska. Przede wszystkim należy mieć na względzie przepisy związane z uzyskaniem decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach. Często realizacja różnego typu przedsięwzięć wymaga uzyskania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach (zwanej również decyzją środowiskową). Czasem są to niewielkie inwestycje, czasem zaś rozbudowane, jednak i jedne, i drugie ze względu na ich typ lub skalę mogą znacząco oddziaływać na środowisko i wymagać decyzji środowiskowej1. Musimy więc najpierw zająć się kwalifikacją takiego przedsięwzięcia z uwagi na konieczność uzyskania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach, to klucz to dalszej procedury inwestycyjnej. Jeżeli taka kwalifikacja potwierdzi nam konieczność uzyskania decyzji środowiskowej, musimy pomyśleć o wymaganych dokumentach. Po ich skompletowaniu inwestor składa wniosek o wydanie decyzji środowiskowej do właściwego organu, którym najczęściej będzie wójt, burmistrz lub prezydent miasta, właściwy ze względu na obszar realizacji przedsięwzięcia. 1 Aby odpowiednio zakwalifikować dane przedsięwzięcie, należy sięgnąć do przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2010 r. w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko (Dz.U. Nr 213, poz. 1397). numer 1 Właściwy organ oceni, czy zachodzi potrzeba przeprowadzenia oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko, a tym samym potrzeba sporządzenia raportu środowiskowego. Czasem też na organie spocznie obowiązek przeprowadzenia pełnego postępowania w sprawie wydania decyzji środowiskowej, co oznacza m.in. dopuszczenie do udziału społeczeństwa oraz zasięgnięcia opinii odpowiednich organów. Inwestor, posiadając już decyzję o środowiskowych uwarunkowaniach, może wystąpić o wydanie kolejnych decyzji administracyjnych, wymaganych w procesie inwestycyjnym, m.in. decyzji o warunkach zabudowy (tzw. WZ-ki) oraz pozwolenia na budowę. ObOWIąZKI INWESTORA NA ETAPIE UżYTKOWANIA ObIEKTU Z ZAKRESU bRANżY SPOżYWCZEJ W dalszej kolejności należy wyróżnić obowiązki inwestora już na etapie użytkowania obiektu. W przypadku branży spożywczej należy zwrócić uwagę na kilka aspektów, które mają doniosłe znaczenie w zakresie oddziaływania na środowisko naturalne. Po pierwsze, inwestor podczas procesu produkcji będzie z pewnością wykorzystywał wodę, która w większości przypadków powinna spełniać wymagania odpowiednie dla wodny pitnej, jeżeli będzie miała kontakt z żywnością. Ponadto należy wziąć pod uwagę zanieczyszczenia ścieków odprowadzanych w związku z prowadzoną działalnością. W przypadku branży spożywczej z dużym prawdopodo- środowisko bieństwem może występować duże stężenie BZT i ChZT oraz olejów i tłuszczów w nieoczyszczonych ściekach. W takim przypadku inwestor będzie zobowiązany zapobiegać występowaniu zanieczyszczeń, które odbiegają od określonych w przepisach norm2. Z całą pewnością podczas procesu produkcji inwestor będzie wytwarzał odpady, które powinien zagospodarować zgodnie z przepisami ustawy o odpadach3. W zależności od tego, jakie rodzaje odpadów będzie wytwarzał, będzie zobowiązany posiadać stosowne pozwolenia w tym zakresie, inaczej bowiem sytuacja kształtuje się w przypadku wytwarzania odpadów niebezpiecznych, a inaczej w przypadku odpadów innych niż niebezpieczne, a jeszcze inne uregulowania dotyczą odpadów opakowaniowych4. Następnie w przypadku eksploatacji instalacji w omawianym sektorze należy rozważyć aspekt emisji zanieczyszczeń do atmosfery. W niektórych bowiem przypadkach emisja gazów lub pyłów do powietrza będzie wymagała uzyskania pozwolenia. Wymagania we wskazanym zakresie określają przepisy ustawy – Prawo ochrony środowiska5 oraz aktów wykonawczych do tej ustawy. W dalszej kolejności warto rozważyć zagadnienie emisji hałasu powodowanego przez eksploatację urządzeń niezbędnych podczas prowadzenia działalności, takich jak np. chłodziarki i zamrażarki. Ochrona przed hałasem polega na utrzymaniu poziomu hałasu poniżej dopuszczalnego lub co najmniej na tym samym poziomie oraz zmniejszeniu poziomu hałasu, jeżeli nie jest on dotrzymywany. W tym względzie istotne są postanowienia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, w którym powinny być określone tereny o konkretnym przeznaczeniu, a co za tym idzie postanowienia dotyczące poziomów hałasu, które na danym terenie powinny być dotrzymywane. Inne bowiem poziomy hałasu obowiązują na terenie przeznaczonym na cele rekreacyjne, a inne na cele mieszkaniowo-usługowe. Ponadto w zakresie korzystania ze środowiska i prowadzenia określonej działalności przepisy zobowiązują do ponoszenia opłat z tego tytułu. Zobowiązanymi do ponoszenia 2 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 24 lipca 2006 r. w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi, oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (Dz.U. Nr 137, poz. 984 z późn. zm.). 3 wskazanych opłat są m.in. przedsiębiorcy6. Opłaty z tytułu korzystania ze środowiska będą dotyczyły: ● wprowadzania gazów i pyłów do powietrza, ● poboru wody, ● wprowadzania ścieków do wód lub do ziemi, ● składowania odpadów. Podmiot korzystający ze środowiska jest zobowiązany sam określić wysokość opłat i wnosić je na rachunek właściwego urzędu marszałkowskiego. Aby określić wysokość opłat, należy mieć na uwadze aktualnie obowiązujące stawki7. KONKLUZJE Widzimy więc, iż obowiązki inwestora w zakresie działalności inwestycyjnej związanej z branżą spożywczą są bardzo rozległe i występują na różnych etapach prowadzonej działalności – na etapie planowania, realizacji oraz eksploatacji danego przedsięwzięcia. Przy planowaniu realizacji danego przedsięwzięcia bardzo ważny jest wybór lokalizacji, ponieważ to od niej zależy, jakie zagrożenia i wymagania z zakresu ochrony środowiska zostaną nałożone na inwestora. Szczególnej uwagi wymaga również procedura w sprawie wydania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach, ponieważ od prawidłowo określonych uwarunkowań środowiskowych zależy dalszy proces inwestycyjny oraz wydawane na dalszym etapie decyzje administracyjne. Odpowiednio przeprowadzona procedura oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko oraz w efekcie wydana decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach może znacznie zminimalizować ryzyko wpływania skarg i protestów ze strony społeczeństwa na etapie eksploatacji inwestycji. Jednocześnie inwestor jako podmiot, który prowadzi działalność gospodarczą w celu osiągnięcia zysku, jest zobowiązany do minimalizowania negatywnych skutków, jakie jego działalność może nieść ze sobą dla środowiska naturalnego. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (tekst jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 185, poz. 1243 z późn. zm.). 4 Ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o opakowaniach i odpadach opakowanio- wych (Dz.U. Nr 63, poz. 638 z późn. zm.). 5 Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (tekst jedn. Dz.U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 z późn. zm.). 6 W rozumieniu ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospo- darczej (tekst jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 220, poz. 1447 z późn. zm.). 7 Rozporządzenie z dnia 14 października 2008 r. w sprawie opłat za korzy- stanie ze środowiska (Dz.U. Nr 196, poz. 1217 z późn. zm.). numer 1 59 { NOWE PRZEPISY } Okresy przejściowe Poniżej zamieszczamy informacje o datach obowiązywania nowych wymagań z zakresu prawa żywnościowego dla wybranych tematycznie przepisów, mających wpływ na znaczną część przemysłu spożywczego. 14.12.2012 60 Zakaz stosowania oświadczeń zdrowotnych funkcyjnych spoza opublikowanego wykazu dozwolonych oświadczeń innych niż oświadczenia odnoszące się do zmniejszenia ryzyka choroby oraz rozwoju i zdrowia dzieci (rozporządzenie nr 432/2012). Zakaz nie dotyczy oświadczeń, względem których trwa proces oceny, przede wszystkim odnoszących się do funkcji niektórych składników roślinnych (tzw. oświadczeń botanicznych). Warto zwrócić uwagę na informację Głównego Inspektoratu Sanitarnego dotyczącą okresu przejściowego na stosowanie odrzuconych oświadczeń zdrowotnych funk- cyjnych z art. 13 rozporządzenia nr 1924/2006, które zostały ocenione i podjęto względem nich negatywną decyzję, w związku z czym nie znalazły się w opublikowanym wykazie zawartym w rozporządzeniu 432/2012. Zdaniem GIS, w ciągu tego 6-miesięcznego okresu produkty mogą być jeszcze znakowane niezatwierdzonymi oświadczeniami i wprowadzane na rynek, a także prezentowane i reklamowane. Wyroby, które przed dniem 14 grudnia 2012 r. zostaną oznakowane i/lub wprowadzone na rynek, nie muszą być następnie wycofywane, lecz mogą w dalszym ciągu pozostawać w obrocie przez czas, którego rozporządzenie nr 1924/2006 nie limituje, a więc w praktyce do wyczerpania zapasów rynkowych (upływu terminów trwałości). Od dnia 14 grudnia 2012 r. produkty nie mogą być już dłużej znakowane odrzuconymi oświadczeniami, wprowadzane na rynek i reklamowane. Pełna informacja została opublikowana na stronie: http://www.gis.gov.pl/dep/?lang=pl&dep=5&id=48 31.12.2012 Nowe wymagania w zakresie weryfikacji zgodności z limitami migracji specyficznej i globalnej dla pewnych materiałów i wyrobów (rozporządzenie nr 10/2011). 01.04.2013 Maksymalny dopuszczalny poziom benzo(a)pirenu oraz sumy czterech wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych w ziarnie kakaowym i produktach pochodnych (rozporządzenie nr 835/2011). 22.04.2013 Wykaz dozwolonych substancji aromatycznych i materiałów źródłowych (rozporządzenie nr 872/2012). Żywność zawierająca substancje aromatyczne, które są zgodnie z prawem wprowadzane do obrotu lub etykietowane przed dniem 22 października 2014 r., ale nie spełniają wymogów części A załącznika I do rozporządzenia (WE) nr 1334/2008, może być przedmiotem obrotu aż do daty jej minimalnej trwałości lub przydatności do użycia. numer 1 Okresy przejściowe 01.01.2014 Nowe zasady nazewnictwa mięsa mielonego (rozporządzenie nr 1169/2011). 01.08.2014 Możliwość stosowania laków glinowych wyłącznie wytwarzanych z barwników wymienionych w tabeli 3 części A rozporządzenia nr 380/2012 i tylko w tych kategoriach żywności, dla których przepisy dotyczące maksymalnych poziomów glinu pochodzących z laków są wyraźnie wymienione w części E tego rozporządzenia (rozporządzenie nr 380/2012). 01.09.2014 Maksymalny dopuszczalny poziom benzo(a)pirenu oraz sumy czterech wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych w mięsie wędzonym, mięsie ryb wędzonym, produktach mięsnych wędzonych, produktach rybołówstwa wędzonych (rozporządzenie nr 835/2011). mknięciach tworzących uszczelki, które wraz z tymi kapslami i zamknięciami stanowią co najmniej dwie warstwy różnych rodzajów materiałów. Termin ten dotyczy również stosowania dodatków w apreturze nici szklanych używanych do wzmacniania tworzyw sztucznych (rozporządzenie nr 10/2011). 13.12.2014 22.10.2016 Nowe wymagania w zakresie przekazywania konsumentom informacji o żywności, w tym znakowanie środków spożywczych obejmujące m.in.: minimalną wielkość czcionki, wyróżnianie informacji o alergenach, informowanie o pochodzeniu wyrobów, dobrowolne znakowanie wartością odżywczą (w tym w przypadku dobrowolnego stosowania oświadczeń żywieniowych i/lub zdrowotnych), rozmieszczenie niektórych informacji na etykiecie, podawanie nazw olejów i tłuszczów roślinnych w wykazach składników z odniesieniem do roślin, z których pochodzą, zmienione brzmienie niektórych specyficznych komunikatów (rozporządzenie nr 1169/2011). 01.01.2015 Najwyższy dopuszczalny poziom Ochratoksyny A w przyprawach Capsicum spp. (rozporządzenie nr 594/2012). 31.12.2015 Stosowanie dodatków, innych niż plastyfikatory, do warstw lub powłok z tworzyw sztucznych w kapslach i za- Części od B do F załącznika I do rozporządzenia nr 1334/2008, czyli preparaty aromatyczne, środki aromatyzujące z przetworzenia termicznego, prekursory środków aromatyzujących, inne środki aromatyzujące, materiały źródłowe (rozporządzenie nr 873/2012). Żywność zawierająca środki aromatyzujące i materiały źródłowe wymienione w art. 9 lit. b)–f) rozporządzenia (WE) nr 1334/2008, które są zgodnie z prawem wprowadzane do obrotu lub etykietowane przed dniem 22 kwietnia 2018 r., ale nie spełniają wymogów części od B do F załącznika I do rozporządzenia (WE) nr 1334/2008, może być przedmiotem obrotu aż do daty jej minimalnej trwałości lub przydatności do użycia. 13.12.2016 Podawanie informacji o wartości odżywczej według nowych zasad na produktach, które do tej pory były obowiązkowo znakowane taką informacją, oraz na produktach, na których do tej daty na zasadzie dobrowolności nie umieszczano tego oznakowania (rozporządzenie nr 1169/2011). numer 1 61 { NOWE PRZEPISY } Nowości legislacyjne N owe przepisy krajowe i unijne dotyczące środków spożywczych wprowadzanych do obrotu na terenie Unii Europejskiej są na bieżąco umieszczane w bazie aktów prawnych PFPŻ ZP. Poniżej podajemy bezpośredni link do tej bazy: http://www.pfpz.pl/index/?id=4e732ced3463d06de0ca9 a15b6153677 Wśród przepisów opublikowanych w ostatnich miesiącach warto zwrócić uwagę na rozporządzenia dotyczące dodatków do żywności, szczegółowego trybu pobierania i badania próbek produktów przez organy Inspekcji Handlowej, wykazu laboratoriów referencyjnych, świadectw zdrowia obowiązujących przy przywozie i tranzycie produktów złożonych, zmian maksymalnych dozwolonych poziomów niektórych zanieczyszczeń żywności, a także wykazu dozwolonych oświadczeń zdrowotnych. 62 ROZPORZąDZENIE KOMISJI (UE) NR 232/2012 ZMIENIAJąCE ZAŁąCZNIK II DO ROZPORZąDZENIA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY (WE) NR 1333/2008 W ODNIESIENIU DO WARUNKÓW I POZIOMÓW STOSOWANIA żÓŁCIENI ChINOLINOWEJ (E 104), żÓŁCIENI POMARAńCZOWEJ FCF/żÓŁCIENI POMARAńCZOWEJ S (E 110) I PąSU 4R, CZERWIENI KOSZENILOWEJ A (E 124) W związku z opiniami urzędu EFSA z 2009 r., wydanymi w ramach ponownej oceny bezpieczeństwa stosowania barwników E 104, E 110, 4R, E124 (poprzednia ocena była wykonana w 1983 r.), Komisja Europejska dokonała zmiany dozwolonych poziomów stosowania tych barwników w środkach spożywczych, ogłaszając w rozporządzeniu nr 232/2012 modyfikacje załącznika II do rozporządzenia nr 1333/2008, czyli wykazu określającego zasady stosowania poszczególnych substancji dodatkowych w produktach spożywczych. Stosowanie powyższych barwników zostało ograniczone przez zmniejszenie dozwolonych maksymalnych poziomów użycia w produktach spożywczych. Aby zapewnić przemysłowi spożywczemu niezbędny czas na dostosowanie produkcji do zmienionych warunków i poziomów stosowania, nowe zasady użycia ww. barwników zaczną obowiązywać dopiero od dnia 1 czerwca 2013 r., z możliwością pozostania w sprzedaży zapasów produktów, które legalnie wprowadzono do obrotu przed dniem 1 czerwca 2013 r. numer 1 Ponadto opublikowano siedem dodatkowych rozporządzeń Komisji (nr 675/2012, 583/2012, 570/2012, 470/2012, 471/2012, 472/2012, 380/2012) zmieniających załącznik II do rozporządzenia nr 1333/2008. Rozporządzenia te wprowadzają nowe warunki stosowania niektórych substancji dodatkowych w mleczku kokosowym, w odpowiednikach wina, piwie, wyrobach cukierniczych z twardą powłoką, na skorupkach gotowanych jajek, a także ograniczenie poziomów użycia dla dodatków do żywności zawierających glin niektórych barwników, krzemianów, siarczanów glinu, fosforanów. ROZPORZąDZENIE WYKONAWCZE KOMISJI (UE) NR 468/2012 Z DNIA 1 CZERWCA 2012 R. ZMIENIAJąCE ROZPORZąDZENIE (UE) NR 28/2012 USTANAWIAJąCE WYMOGI DOTYCZąCE śWIADECTW PRZY PRZYWOZIE DO UNII ORAZ PRZY TRANZYCIE PRZEZ JEJ TERYTORIUM NIEKTÓRYCh PRODUKTÓW ZŁOżONYCh Rozporządzenie wprowadza nowy wzór świadectwa zdrowia przy przywozie oraz wzór świadectwa weterynaryjnego przy tranzycie przez terytorium Unii Europejskiej lub przechowywaniu na terenie Unii Europejskiej produktów złożonych przeznaczonych do spożycia przez ludzi. W porównaniu z wcześniejszymi świadectwami: ● Określono szczegółowe warunki w odniesieniu do przetworzonych produktów jajecznych znajdujących się w produktach złożonych wprowadzanych do Unii lub przewożonych tranzytem przez jej terytorium. ● Zmieniono dotychczasowe warunki zawarte we wzorach świadectw określonych w załącznikach I i II do rozporządzenia (UE) nr 28/2012, aby umożliwić użycie produktów mięsnych i mlecznych pochodzących z Unii Europejskiej do wyrobu produktów złożonych w państwach trzecich posiadających zezwolenie na wywóz produktów złożonych do UE. W celu uniknięcia zakłóceń w handlu w okresie przejściowym do dnia 31 grudnia 2012 r. mogą być wprowadzane do Unii Europejskiej przesyłki produktów złożonych opatrzone dotychczasowymi świadectwami wydanymi przed dniem 1 października 2012 r. zgodnie ze wzorami określonymi w załącznikach I i II do rozporządzenia (UE) nr 28/2012 przed zmianami wprowadzonymi rozporządzeniem nr 468/2012. Prawo ROZPORZąDZENIE PREZESA RADY MINISTRÓW Z DNIA 27 KWIETNIA 2012 R. W SPRAWIE SZCZEGÓŁOWEGO TRYbU PObIERANIA I bADANIA PRÓbEK PRODUKTÓW PRZEZ ORGANY INSPEKCJI hANDLOWEJ (DZ.U.2012.496) Rozporządzenie zastępuje dotychczasowe rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 15 kwietnia 2002 r. w sprawie szczegółowego trybu pobierania i badania próbek produktów przez organy Inspekcji Handlowej (Dz.U. Nr 57, poz. 522). Nowy przepis został wydany w związku ze zmianami proceduralnymi w zakresie prowadzanego przez organy Inspekcji Handlowej postępowania kontrolnego, wynikającymi m.in. z nowelizacji ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz.U. z 2010 r. Nr 220, poz. 1447 z późn. zm.). Rozporządzenie określa: ● tryb pobierania i badania próbek produktów lub próbek kontrolnych; ● wzór protokołu pobrania próbki; ● sposób zabezpieczenia oraz przechowywania próbek; ● termin i sposób dostarczenia próbki do badań; ● wzór protokołu przyjęcia próbki do badań; ● wzór sprawozdania z badań oraz wzór sprawozdania z badań organoleptycznych; ● sposób postępowania z pozostałościami po próbkach; ● sposób ustalania wysokości oraz uiszczania należności pieniężnych, o których mowa w art. 30 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o Inspekcji Handlowej, zwanej dalej „ustawą”. Rozporządzenie weszło w życie 25 maja 2012 r. ROZPORZąDZENIE KOMISJI (UE) NR 594/2012 Z DNIA 5 LIPCA 2012 R. ZMIENIAJąCE ROZPORZąDZENIE (WE) NR 1881/2006 W ODNIESIENIU DO NAJWYżSZYCh DOPUSZCZALNYCh ZANIECZYSZCZEń OChRATOKSYNą A, POLIChLOROWANYMI bIFENYLAMI O DZIAŁANIU NIEPODObNYM DO DIOKSYN I MELAMINą W śRODKACh SPOżYWCZYCh Rozporządzenie nr 594/2012 wprowadza kolejne zmiany do bazowego rozporządzenia nr 1881/2006 określającego najwyższe dopuszczalne poziomy niektórych zanieczyszczeń w środkach spożywczych wprowadzanych do obrotu na terenie Unii Europejskiej. Dokonano następujących modyfikacji w zakresie zanieczyszczeń żywności polichlorowanymi bifenylami o działaniu niepodobnym do dioksyn, Ochratoksyną A oraz melaminą: ● Wprowadzono zapis, zgodnie z którym obowiązujące od dnia 1 stycznia 2012 r. najwyższe dopuszczalne poziomy polichlorowanych bifenyli o działaniu niepodobnym do dioksyn nie mają zastosowania do środków spożywczych wprowadzonych zgodnie z prawem do obrotu przed tą datą. numer 1 63 { NOWE PRZEPISY } ● Przesunięto datę rozpoczęcia stosowania najwyższego dopuszczalnego poziomu Ochratoksyny A dla przypraw Capsicum spp. wynoszącego 15 mg/kg z dnia 1 lipca 2012 r. na dzień 1 stycznia 2015. Dla pozostałych przypraw wymienionych w rozporządzeniu poziom 15 mg/kg obowiązuje od dnia 1 lipca 2012 r. ● Określono najwyższy dopuszczalny poziom Ochratoksyny A dla glutenu pszennego niesprzedawanego bezpośrednio konsumentom wynoszący 8,0 mg/kg. ● Wprowadzono najwyższe dopuszczalne poziomy zawartości melaminy i jej analogów strukturalnych w żywności oraz w preparatach do początkowego żywienia niemowląt i do dalszego żywienia niemowląt. Rozporządzenie weszło w życie i obowiązuje od dnia 26 lipca 2012 r., z wyjątkiem wymagań w zakresie dozwolonych maksymalnych poziomów Ochratoksyny A w przyprawach, dla których zostały ustalone odrębne terminy wskazane powyżej. 64 ROZPORZąDZENIE MINISTRA ZDROWIA Z DNIA 19 CZERWCA 2012 R. W SPRAWIE WYKAZU LAbORATORIÓW REFERENCYJNYCh (DZ.U.2012.728) ORAZ ROZPORZąDZENIE KOMISJI (UE) NR 563/2012 Z DNIA 27 CZERWCA 2012 R. ZMIENIAJąCE ZAŁąCZNIK VII DO ROZPORZąDZENIA (WE) NR 882/2004 PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY W ODNIESIENIU DO WYKAZU LAbORATORIÓW REFERENCYJNYCh UE W rozporządzeniu Ministra Zdrowia wskazano polskie laboratoria referencyjne do badania produktów spożywczych pod kątem zawartości składników odżywczych, bakterii probiotycznych, bakterii chorobotwórczych, drożdży i pleśni, materiału genetycznie zmodyfikowanego, azotanów i azotynów, pierwiastków szkodliwych dla zdrowia, mykotoksyn, niektórych barwników, histaminy, migracji szkodliwych składników z materiałów opakowaniowych, zanieczyszczeń procesowych, pestycydów, napromieniania żywności. Natomiast w rozporządzeniu Komisji nr 563/2012 jako unijne laboratorium referencyjne w zakresie pozostałości leków weterynaryjnych i zanieczyszczeń żywności pochodzenia zwierzęcego wyznaczono laboratorium holenderskie RIKILT – Institute for Food Safety, Wageningen Niderlandy. ROZPORZąDZENIE KOMISJI (UE) NR 432/2012 Z DNIA 16 MAJA 2012 R. USTANAWIAJąCE WYKAZ DOPUSZCZONYCh OśWIADCZEń ZDROWOTNYCh DOTYCZąCYCh żYWNOśCI, INNYCh NIż OśWIADCZENIA ODNOSZąCE SIĘ DO ZMNIEJSZENIA RYZYKA ChORObY ORAZ ROZWOJU I ZDROWIA DZIECI Rozporządzenie zawiera wykaz dopuszczonych oświadczeń zdrowotnych tzw. funkcyjnych, które mogą być stosowane w oznakowaniu środków spożywczych zgodnie z określonymi warunkami. Znajdują się w nim 222 oświadczenia pozytywnie zaopiniowane przez Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności, spośród ponad 4600 oświadczeń przekazanych do oceny przez Komisję Europejską. Oświadczenia dotyczące funkcji pewnych składników roślinnych (tzw. oświadczenia botaniczne) zostaną opublikowane w późniejszym terminie. Oświadczenia odrzucone są dostępne na stronie internetowej Komisji Europejskiej: http://ec.europa.eu/ nuhclaims. Oświadczenia, których ocena Urzędu lub rozpatrzenie przez Komisję nie zostały zakończone, mogą nadal być stosowane na dotychczasowych zasadach, zgodnie z okresem przejściowym podanym w art. 28 ust. 5 i 6 rozporządzenia (WE) nr 1924/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 20 grudnia 2006 r. w sprawie oświadczeń żywieniowych i zdrowotnych dotyczących żywności, do czasu rozstrzygnięcia ich statusu. Rozporządzenie weszło w życie 20. dnia po jego opublikowaniu, tzn. 14 czerwca 2012 r., natomiast datę stosowania tego przepisu wyznaczono na dzień 14 grudnia 2012 r. Pełną listę opublikowanych przepisów podajemy na stronie 65. nOWe PrZePISy DOTyCZąCe śrODKóW SPOŻyWCZyCH WPrOWADZAnyCH DO OBrOTu W ue Są nA BIeŻąCO umIeSZCZAne nA STrOnIe pfpz.pl numer 1 Prawo lista opublikowanych przepisów unijnych i polskich 1 sierpnia–30 września 2012 r. PRAWO UNIJNE Higiena i weterynaria 2012-08-28 Decyzja wykonawcza Komisji 2012/489/ue z dnia 24 sierpnia 2012 r. zmieniająca decyzję 2007/453/We w odniesieniu do statusu BSe Belgii, Austrii, Brazylii, Kolumbii, Chorwacji i nikaragui (notyfikowana jako dokument nr C(2012) 5860) 2012-08-04 rozporządzenie Komisji (ue) nr 712/2012 z dnia 3 sierpnia 2012 r. zmieniające rozporządzenie (We) nr 1234/2008 dotyczące badania zmian w warunkach pozwoleń na dopuszczenie do obrotu dla produktów leczniczych stosowanych u ludzi i weterynaryjnych produktów leczniczych nowa żywność i gMo 2012-08-07 Decyzja wykonawcza Komisji 2012/461/ue z dnia 3 sierpnia 2012 r. zezwalająca na wprowadzenie do obrotu nowej bazy gumy do żucia jako nowego składnika żywności zgodnie z rozporządzeniem (We) nr 258/97 Parlamentu europejskiego i rady oraz uchylająca decyzję wykonawczą Komisji 2011/882/ue (notyfikowana jako dokument nr C(2012) 5406) 2012-08-01 Sprostowanie do decyzji wykonawczej Komisji 2011/762/ue z dnia 24 listopada 2011 r. zezwalającej na wprowadzenie do obrotu beta-glukanów z drożdży jako nowego składnika żywności zgodnie z rozporządzeniem (We) nr 258/97 Parlamentu europejskiego i rady ( Dz.u. L 313 z 26.11.2011) Prawo wertykalne – Cukier 2012-09-01 rozporządzenie wykonawcze Komisji (ue) nr 786/2012 z dnia 30 sierpnia 2012 r. w sprawie zmiany i sprostowania rozporządzenia (We) nr 951/2006 ustanawiającego szczegółowe zasady wykonania rozporządzenia rady (We) nr 318/2006 w odniesieniu do handlu z państwami trzecimi w sektorze cukru Prawo wertykalne – Mięso 2012-09-01 rozporządzenie wykonawcze Komisji (ue) nr 787/2012 z dnia 31 sierpnia 2012 r. wprowadzające odstępstwo od rozporządzenia (We) nr 612/2009 w odniesieniu do określenia stawki refundacji dla wieprzowiny w przypadku dostaw, o których mowa w art. 34 tego rozporządzenia, realizowanych w okresie od dnia 1 do 18 kwietnia 2012 r. numer 1 65 { NOWE PRZEPISY } Prawo wertykalne – Napoje 2012-08-09 rozporządzenie wykonawcze Komisji (ue) nr 723/2012 z dnia 8 sierpnia 2012 r. uznające określenie tradycyjne na podstawie rozporządzenia rady (We) nr 1234/2007 [Cream – TDT-uS-n0017] Prawo wertykalne – Owoce i warzywa 2012-09-22 rozporządzenie wykonawcze Komisji (ue) nr 865/2012 z dnia 21 września 2012 r. zmieniające rozporządzenie (We) nr 867/2008 ustanawiające szczegółowe zasady stosowania rozporządzenia rady (We) nr 1234/2007 w odniesieniu do organizacji podmiotów gospodarczych w sektorze oliwek, ich programów prac oraz ich finansowania 2012-08-29 rozporządzenie wykonawcze Komisji (ue) nr 781/2012 z dnia 28 sierpnia 2012 r. zmieniające rozporządzenie (ue) nr 543/2011 w zakresie wartości progowych dla dodatkowych należności celnych za jabłka i pomidory Prawo wertykalne – Produkty mleczne 66 2012-09-28 rozporządzenie delegowane Komisji (ue) nr 880/2012 z dnia 28 czerwca 2012 r. uzupełniające rozporządzenie rady (We) nr 1234/2007 w odniesieniu do współpracy międzynarodowej i negocjacji umownych organizacji producentów w sektorze mleka i przetworów mlecznych 2012-08-22 rozporządzenie wykonawcze Komisji (ue) nr 760/2012 z dnia 21 sierpnia 2012 r. zmieniające rozporządzenie (We) nr 595/2004 w odniesieniu do częstotliwości kontroli przeprowadzanych przez państwa członkowskie w ramach systemu kwot mlecznych Prawo wertykalne – Ryby i skorupiaki 2012-09-27 Sprostowanie do rozporządzenia wykonawczego Komisji (ue) nr 319/2012 z dnia 13 kwietnia 2012 r. dodającego do kwot połowowych na 2012 r. określone ilości zatrzymane w roku 2011 na mocy art. 4 ust. 2 rozporządzenia rady (We) nr 847/96 (Dz.u. L 104 z 14.4.2012) 2012-09-21 Konwencja w sprawie ochrony pełnomorskich zasobów rybnych na południowym Oceanie Spokojnym i zarządzania nimi – Złożenie przez unię europejską dokumentu zatwierdzającego 2012-08-15 rozporządzenie wykonawcze Komisji (ue) nr 737/2012 z dnia 14 sierpnia 2012 r. w sprawie ochrony niektórych stad w morzu Celtyckim 2012-08-10 Informacja w sprawie daty wejścia w życie Protokołu ustanawiającego uprawnienia do połowów i rekompensatę finansową przewidziane w umowie o partnerstwie w sektorze rybołówstwa między unią europejską a republiką mozambiku 2012-08-09 Decyzja wykonawcza Komisji 2012/468/ue z dnia 7 sierpnia 2012 r. zmieniająca decyzję wykonawczą 2012/262/ue zmieniającą decyzję 2008/589/We ustanawiającą indywidualny program kontroli i inspekcji dotyczący zasobów dorsza w morzu Bałtyckim numer 1 Prawo Prawo wertykalne – zboża 2012-08-17 rozporządzenie wykonawcze Komisji (ue) nr 745/2012 z dnia 16 sierpnia 2012 r. ustalające współczynniki mające zastosowanie do zbóż wywożonych w postaci szkockiej whisky na okres 2012/2013 2012-08-15 rozporządzenie wykonawcze Komisji (ue) nr 736/2012 z dnia 14 sierpnia 2012 r. ustalające współczynniki stosowane do zbóż wywożonych w postaci irlandzkiej whiskey na okres 2012/2013 środki żywienia zwierząt 2012-09-25 rozporządzenie wykonawcze Komisji (ue) nr 870/2012 z dnia 24 września 2012 r. dotyczące zezwolenia na stosowanie narynginy jako dodatku paszowego dla wszystkich gatunków zwierząt 2012-09-25 rozporządzenie wykonawcze Komisji (ue) nr 869/2012 z dnia 24 września 2012 r. dotyczące zezwolenia na stosowanie taumatyny jako dodatku paszowego dla wszystkich gatunków zwierząt 2012-09-20 rozporządzenie wykonawcze Komisji (ue) nr 849/2012 z dnia 19 września 2012 r. dotyczące zezwolenia na stosowanie preparatu kwasu cytrynowego, kwasu sorbinowego, tymolu i waniliny jako dodatku paszowego dla kurcząt rzeźnych, kurcząt odchowywanych na kury nioski, wszystkich podrzędnych gatunków ptaków rzeźnych i odchowywanych na nioski oraz odsadzonych od maciory świniowatych innych niż Sus scrofa domesticus (posiadacz zezwolenia Vetagro S.p.A) 2012-09-19 rozporządzenie wykonawcze Komisji (ue) nr 843/2012 z dnia 18 września 2012 r. dotyczące zezwolenia na stosowanie endo-1,4-beta-ksylanazy wytwarzanej przez Aspergillus niger (CBS 109.713) jako dodatku paszowego dla indyków utrzymywanych w celach hodowlanych, podrzędnych gatunków ptaków rzeźnych i odchowywanych na nioski lub utrzymywanych w celach hodowlanych oraz ptaków ozdobnych (posiadacz zezwolenia: BASF Se) 2012-09-19 rozporządzenie wykonawcze Komisji (ue) nr 841/2012 z dnia 18 września 2012 r. dotyczące zezwolenia na stosowanie Lactobacillus plantarum (nCImB 41028) i Lactobacillus plantarum (nCImB 30148) jako dodatków paszowych dla wszystkich gatunków zwierząt 2012-09-19 rozporządzenie wykonawcze Komisji (ue) nr 840/2012 z dnia 18 września 2012 r. dotyczące zezwolenia na stosowanie 6-fitazy (eC 3.1.3.26) wytwarzanej przez Schizosaccharomyces pombe (ATCC 5233) jako dodatku paszowego dla wszystkich gatunków ptaków rzeźnych innych niż kurczęta rzeźne, indyki rzeźne i kaczki rzeźne oraz dla wszystkich gatunków ptaków nieśnych innych niż kury nioski (posiadacz zezwolenia Danisco Animal nutrition) 2012-09-19 rozporządzenie wykonawcze Komisji (ue) nr 839/2012 z dnia 18 września 2012 r. dotyczące zezwolenia na stosowanie mocznika jako dodatku paszowego dla przeżuwaczy 2012-09-19 rozporządzenie wykonawcze Komisji (ue) nr 838/2012 z dnia 18 września 2012 r. dotyczące zezwolenia na stosowanie Lactobacillus brevis (DSmZ 21982) jako dodatku paszowego dla wszystkich gatunków zwierząt 2012-09-19 rozporządzenie wykonawcze Komisji (ue) nr 837/2012 z dnia 18 września 2012 r. dotyczące zezwolenia na stosowanie 6-fitazy (eC 3.1.3.26) wytwarzanej przez Aspergillus oryzae (DSm 22594) jako dodatku paszowego dla drobiu, prosiąt odsadzonych od maciory, tuczników i macior (posiadacz zezwolenia DSm nutritional Products) 2012-09-18 rozporządzenie wykonawcze Komisji (ue) nr 832/2012 z dnia 17 września 2012 r. dotyczące zezwolenia na stosowanie preparatu chlorku amonu jako dodatku paszowego dla jagniąt rzeźnych (posiadacz zezwolenia Latochema Co Ltd) numer 1 67 { NOWE PRZEPISY } 2012-08-14 Sprostowanie do rozporządzenia Parlamentu europejskiego i rady (We) nr 1069/2009 z dnia 21 października 2009 r. określającego przepisy sanitarne dotyczące produktów ubocznych pochodzenia zwierzęcego, nieprzeznaczonych do spożycia przez ludzi, i uchylającego rozporządzenie (We) nr 1774/2002 (rozporządzenie o produktach ubocznych pochodzenia zwierzęcego) (Dz.u. L 300 z 14.11.2009) 2012-08-04 Sprostowanie do rozporządzenia wykonawczego Komisji (ue) nr 227/2012 z dnia 15 marca 2012 r. dotyczącego zezwolenia na stosowanie Lactococcus lactis (nCImB 30117) jako dodatku paszowego dla wszystkich gatunków zwierząt (Dz.u. L 77 z 16.3.2012) środowisko 2012-08-21 rozporządzenie wykonawcze Komisji (ue) nr 755/2012 z dnia 16 sierpnia 2012 r. zmieniające rozporządzenie wykonawcze (ue) nr 543/2011 w odniesieniu do kwalifikowalności określonych kosztów działań na rzecz ochrony środowiska w ramach programów operacyjnych organizacji producenckich sektora owoców i warzyw urzędowa kontrola żywności i pasz 68 2012-09-28 rozporządzenie wykonawcze Komisji (ue) nr 889/2012 z dnia 27 września 2012 r. zmieniające załącznik I do rozporządzenia (We) nr 669/2009 w sprawie wykonania rozporządzenia (We) nr 882/2004 Parlamentu europejskiego i rady w sprawie zwiększonego poziomu kontroli urzędowych przywozu niektórych rodzajów pasz i żywności niepochodzących od zwierząt 2012-08-22 Decyzja wykonawcza Komisji 2012/482/ue z dnia 20 sierpnia 2012 r. zmieniająca decyzję 2002/994/We dotyczącą niektórych środków ochronnych w odniesieniu do produktów pochodzenia zwierzęcego przywożonych z Chin (notyfikowana jako dokument nr C(2012) 5753) 2012-08-18 rozporządzenie wykonawcze Komisji (ue) nr 751/2012 z dnia 16 sierpnia 2012 r. w sprawie sprostowania rozporządzenia (We) nr 1235/2008 ustanawiającego szczegółowe zasady wykonania rozporządzenia rady (We) nr 834/2007 w odniesieniu do ustaleń dotyczących przywozu produktów ekologicznych z krajów trzecich 2012-08-15 Decyzja wykonawcza Komisji 2012/474/ue z dnia 13 sierpnia 2012 r. w sprawie zatwierdzenia przez Komisję planów kontroli wyrywkowych ważenia produktów rybołówstwa zgodnie z art. 60 ust. 1 i 3 rozporządzenia rady (We) nr 1224/2009 oraz planów kontroli ważenia produktów rybołówstwa zgodnie z art. 61 ust. 1 rozporządzenia (We) nr 1224/2009 (notyfikowana jako dokument nr C(2012) 5568) zanieczyszczenia i pozostałości 2012-09-01 rozporządzenie wykonawcze Komisji (ue) nr 788/2012 z dnia 31 sierpnia 2012 r. dotyczące wieloletniego skoordynowanego unijnego programu kontroli na lata 2013, 2014 i 2015, mającego na celu zapewnienie zgodności z najwyższymi dopuszczalnymi poziomami pozostałości pestycydów w żywności pochodzenia roślinnego i zwierzęcego oraz na jej powierzchni, a także mającego na celu ocenę narażenia konsumenta na te pozostałości numer 1 Prawo zapewnienie jakości, oznaczenia geograficzne i nazwy pochodzenia 2012-08-24 rozporządzenie wykonawcze Komisji (ue) nr 766/2012 z dnia 24 lipca 2012 r. zatwierdzające nieznaczne zmiany specyfikacji nazwy zarejestrowanej w rejestrze chronionych nazw pochodzenia i chronionych oznaczeń geograficznych [Patata di Bologna (ChnP)] 2012-08-23 rozporządzenie wykonawcze Komisji (ue) nr 762/2012 z dnia 24 lipca 2012 r. zatwierdzające inną niż nieznaczna zmianę specyfikacji zarejestrowanej w rejestrze chronionych nazw pochodzenia i chronionych oznaczeń geograficznych nazwy [Langres (ChnP)] 2012-08-21 rozporządzenie wykonawcze Komisji (ue) nr 754/2012 z dnia 14 sierpnia 2012 r. rejestrujące w rejestrze chronionych nazw pochodzenia i chronionych oznaczeń geograficznych nazwę [Düsseldorfer mostert/Düsseldorfer Senf mostert/Düsseldorfer urtyp mostert/Aechter Düsseldorfer mostert (ChOG)] 2012-08-21 rozporządzenie wykonawcze Komisji (ue) nr 753/2012 z dnia 14 sierpnia 2012 r. rejestrujące w rejestrze chronionych nazw pochodzenia i chronionych oznaczeń geograficznych nazwę [Bovški sir (ChnP)] 2012-08-17 rozporządzenie wykonawcze Komisji (ue) nr 743/2012 z dnia 9 sierpnia 2012 r. rejestrujące w rejestrze chronionych nazw pochodzenia i chronionych oznaczeń geograficznych nazwę 盐城龙虾 (yAnCHenG LOnG XIA) (ChOG) 2012-08-10 rozporządzenie wykonawcze Komisji (ue) nr 729/2012 z dnia 8 sierpnia 2012 r. rejestrujące w rejestrze gwarantowanych tradycyjnych specjalności nazwę [Bratislavský rožok/Pressburger Kipfel/Pozsonyi kifli (GTS)] 2012-08-10 rozporządzenie wykonawcze Komisji (ue) nr 728/2012 z dnia 7 sierpnia 2012 r. rejestrujące w rejestrze chronionych nazw pochodzenia i chronionych oznaczeń geograficznych nazwę [Ser koryciński swojski (ChOG)] 2012-08-09 rozporządzenie wykonawcze Komisji (ue) nr 723/2012 z dnia 8 sierpnia 2012 r. uznające określenie tradycyjne na podstawie rozporządzenia rady (We) nr 1234/2007 [Cream – TDT-uS-n0017] Żywność produkowana metodami ekologicznymi 2012-08-18 rozporządzenie wykonawcze Komisji (ue) nr 751/2012 z dnia 16 sierpnia 2012 r. w sprawie sprostowania rozporządzenia (We) nr 1235/2008 ustanawiającego szczegółowe zasady wykonania rozporządzenia rady (We) nr 834/2007 w odniesieniu do ustaleń dotyczących przywozu produktów ekologicznych z krajów trzecich Pozostałe przepisy 2012-09-22 Decyzja rady 2012/511/ue z dnia 23 lipca 2012 r. w sprawie podpisania, w imieniu unii europejskiej, Konwencji o wsparciu żywnościowym 2012-09-21 Powiadomienie o wejściu w życie Porozumienia w formie wymiany listów między unią europejską a Królestwem marokańskim dotyczącego wzajemnych środków liberalizacyjnych w odniesieniu do produktów rolnych, przetworzonych produktów rolnych oraz ryb i produktów rybołówstwa, a także zastąpienia protokołów 1, 2 i 3 oraz załączników do tych protokołów, jak również zmian do układu eurośródziemnomorskiego ustanawiającego stowarzyszenie między Wspólnotami europejskimi i ich państwami członkowskimi, z jednej strony, a Królestwem marokańskim, z drugiej strony 2012-09-13 rozporządzenie wykonawcze Komisji (ue) nr 812/2012 z dnia 12 września 2012 r. zmieniające rozporządzenie rady (We) nr 747/2001 w odniesieniu do unijnych kontyngentów taryfowych na niektóre produkty rolne i przetworzone produkty rolne pochodzące z maroka numer 1 69 { NOWE PRZEPISY } 70 2012-09-07 Porozumienie w formie wymiany listów między unią europejską a Królestwem marokańskim dotyczące wzajemnych środków liberalizacyjnych w odniesieniu do produktów rolnych, przetworzonych produktów rolnych oraz ryb i produktów rybołówstwa, a także zastąpienia protokołów 1, 2 i 3 oraz załączników do nich, jak również zmian do układu eurośródziemnomorskiego ustanawiającego stowarzyszenie między Wspólnotami europejskimi i ich państwami członkowskimi, z jednej strony, a Królestwem marokańskim, z drugiej strony 2012-09-07 Decyzja rady 2012/497/ue z dnia 8 marca 2012 r. w sprawie zawarcia Porozumienia w formie wymiany listów między unią europejską a Królestwem marokańskim dotyczącego wzajemnych środków liberalizacyjnych w odniesieniu do produktów rolnych, przetworzonych produktów rolnych oraz ryb i produktów rybołówstwa, a także zastąpienia protokołów 1, 2 i 3 oraz załączników do nich, jak również zmian do układu eurośródziemnomorskiego ustanawiającego stowarzyszenie między Wspólnotami europejskimi i ich państwami członkowskimi, z jednej strony, a Królestwem marokańskim, z drugiej strony 2012-09-07 Decyzja rady 2012/496/ue z dnia 2 grudnia 2010 r. w sprawie podpisania Porozumienia w formie wymiany listów między unią europejską a Królestwem marokańskim dotyczącego wzajemnych środków liberalizacyjnych w odniesieniu do produktów rolnych, przetworzonych produktów rolnych oraz ryb i produktów rybołówstwa, a także zastąpienia protokołów 1, 2 i 3 oraz załączników do nich, jak również zmian do układu eurośródziemnomorskiego ustanawiającego stowarzyszenie między Wspólnotami europejskimi i ich państwami członkowskimi, z jednej strony, a Królestwem maroka, z drugiej strony 2012-08-22 Sprostowanie do rozporządzenia wykonawczego Komisji (ue) nr 1006/2011 z dnia 27 września 2011 r. zmieniającego załącznik I do rozporządzenia rady (eWG) nr 2658/87 w sprawie nomenklatury taryfowej i statystycznej oraz w sprawie Wspólnej Taryfy Celnej (Dz.u. L 282 z 28.10.2011) 2012-08-18 rozporządzenie wykonawcze Komisji (ue) nr 750/2012 z dnia 14 sierpnia 2012 r. dotyczące klasyfikacji niektórych towarów według nomenklatury scalonej 2012-08-18 rozporządzenie wykonawcze Komisji (ue) nr 749/2012 z dnia 14 sierpnia 2012 r. dotyczące klasyfikacji niektórych towarów według nomenklatury scalonej 2012-08-10 rozporządzenie wykonawcze Komisji (ue) nr 727/2012 z dnia 6 sierpnia 2012 r. dotyczące klasyfikacji niektórych towarów według nomenklatury scalonej 2012-08-07 rozporządzenie wykonawcze Komisji (ue) nr 716/2012 z dnia 30 lipca 2012 r. dotyczące klasyfikacji niektórych towarów według nomenklatury scalonej 2012-08-07 rozporządzenie wykonawcze Komisji (ue) nr 715/2012 z dnia 30 lipca 2012 r. zmieniające rozporządzenie (ue) nr 42/2010 dotyczące klasyfikacji niektórych towarów według nomenklatury scalonej PRAWO POLSKIE Prawo wertykalne – Ryby i skorupiaki 2012-08-16 rozporządzenie ministra rolnictwa i rozwoju Wsi z dnia 14 sierpnia 2012 r. w sprawie wprowadzenia zakazu prowadzenia połowów szprota w podobszarach 22-32 morza Bałtyckiego (Dz.u.2012.934) środki żywienia zwierząt 2012-09-12 ustawa z dnia 13 lipca 2012 r. o zmianie ustawy o paszach (Dz.u.2012.1007) numer 1 Prawo środowisko 2012-09-19 rozporządzenie ministra Gospodarki z dnia 4 września 2012 r. w sprawie sposobu obliczania ilości energii pierwotnej odpowiadającej wartości świadectwa efektywności energetycznej oraz wysokości jednostkowej opłaty zastępczej (Dz.u.2012.1039) 2012-09-18 rozporządzenie ministra środowiska z dnia 11 września 2012 r. w sprawie programów ochrony powietrza oraz planów działań krótkoterminowych (Dz.u.2012.1028) 2012-09-18 rozporządzenie ministra środowiska z dnia 14 sierpnia 2012 r. w sprawie krajowego celu redukcji narażenia (Dz.u.2012.1030) 2012-09-18 rozporządzenie ministra środowiska z dnia 24 sierpnia 2012 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz.u.2012.1031) 2012-09-18 rozporządzenie ministra środowiska z dnia 13 września 2012 r. w sprawie dokonywania oceny poziomów substancji w powietrzu (Dz.u.2012.1032) 2012-09-18 rozporządzenie ministra środowiska z dnia 10 września 2012 r. w sprawie zakresu i sposobu przekazywania informacji dotyczących zanieczyszczenia powietrza (Dz.u.2012.1034) 2012-08-27 rozporządzenie ministra Gospodarki z dnia 10 sierpnia 2012 r. w sprawie szczegółowego zakresu i sposobu sporządzania audytu efektywności energetycznej, wzoru karty audytu efektywności energetycznej oraz metod obliczania oszczędności energii (Dz.u.2012.962) urzędowa kontrola żywności 2012-09-21 rozporządzenie ministra rolnictwa i rozwoju Wsi z dnia 7 września 2012 r. w sprawie wprowadzania na terytorium rzeczypospolitej Polskiej ziemniaków pochodzących z Arabskiej republiki egiptu (Dz.u.2012.1049) 2012-09-20 rozporządzenie ministra rolnictwa i rozwoju Wsi z dnia 7 września 2012 r. w sprawie uchylenia zakazu wprowadzania na terytorium rzeczypospolitej Polskiej ziemniaków pochodzących z Arabskiej republiki egiptu (Dz.u.2012.1040) 2012-08-07 rozporządzenie ministra rolnictwa i rozwoju Wsi z dnia 24 lipca 2012 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie nabywania uprawnień do wykonywania niektórych czynności związanych z oceną jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych oraz dokumentowania tych czynności (Dz.u.2012.902) zanieczyszczenia i pozostałości 2012-08-02 rozporządzenie ministra rolnictwa i rozwoju Wsi z dnia 26 lipca 2012 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie zawartości substancji niepożądanych w paszach (Dz.u.2012.883) Pozostałe przepisy 2012-08-03 ustawa z dnia 13 lipca 2012 r. o zmianie ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi oraz ustawy o Państwowej Inspekcji Sanitarnej (Dz.u.2012.892) numer 1 71 { FOCUS } 72 numer 1 Prace legislacyjne Prace legislacyjne Prawo żywnościowe ulega ciągłym zmianom. Każdy przedsiębiorca, chcąc uniknąć zaskoczenia nowymi wymaganiami, powinien śledzić prace legislacyjne, mające istotny wpływ na funkcjonowanie jego firmy. W celu ułatwienia tego zadania poniżej zamieszczamy informacje o trwających pracach na poziomie unii europejskiej oraz krajowym w ważniejszych obszarach tematycznych. OśWIADCZENIA ● Komisja Europejska opracowuje przewodnik dotyczący szczególnych warunków stosowania oświadczeń zdrowotnych według art. 10 rozporządzenia (WE) nr 1924/2006. Dokument ten będzie skierowany do przedsiębiorców oraz jednostek urzędowej kontroli żywności. Zawarte w nim wskazówki będą dotyczyć takich kwestii, jak: zakaz stosowania nieautoryzowanych oświadczeń, obowiązkowych informacji towarzyszących oświadczeniom zdrowotnym, odnoszenia się do ogólnych nieswoistych korzyści dla zdrowia. ● Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności przygotowuje opinie naukowe dotyczące kolejnych oświadczeń zdrowotnych, dotyczących funkcji niektórych składników roślinnych (tzw. oświadczenia botaniczne). ● Trwają prace nad zmianą wykazu dozwolonych oświadczeń żywieniowych. Projekt rozporządzenia został przekazany do Parlamentu Europejskiego. Zawiera on propozycję dodania nowego oświadczenia „bez dodatku sodu/soli” oraz zmiany warunków stosowania dotychczasowego oświadczenia „o obniżonej zawartości…”. W przypadku braku zastrzeżeń Parlamentu publikacja jest spodziewana pod koniec bieżącego roku. ZNAKOWANIE ● Komisja Europejska opracowuje wytyczne, które mają pomóc w stosowaniu rozporządzenia nr 1169/2011, w szczególności odnośnie do sposobu podawania informacji o pochodzeniu środków spożywczych, dopuszczalnych tolerancji składników odżywczych deklarowanych w oznakowaniu wyrobu, metod oznaczania laboratoryjnego zawartości błonnika. Ponadto spodziewane jest wypracowanie przez Komisję Europejską wraz z państwami członkowskimi odpowiedzi na pytania zgłaszane w związku z trudnościami interpretacyjnymi konkretnych zapisów tego rozporządzenia. ● Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi przygotowuje zmianę krajowych rozporządzeń dotyczących znakowania oraz jakości handlowej soków i nektarów. Prace te wynikają z konieczności wprowadzenia do krajowych przepisów nowych wymagań Dyrektywy 2012/12/UE z dnia 19 kwietnia 2012 r. zmieniającej dyrektywę 2001/112/WE odnoszącą się do soków numer 1 73 { FOCUS } owocowych i niektórych podobnych produktów przeznaczonych do spożycia przez ludzi. Zmiany dotyczą znakowania soków i nektarów owocowych oraz szczególnych wymagań w zakresie jakości handlowej tych produktów, w szczególności w zakresie dodawania cukrów, odtwarzania aromatu, dokwaszania sokiem z limonek, dodatku przecierów, definicji owoców przeznaczonych do produkcji soków, parametrów w skali Briksa dla określonych rodzajów soków, a także wody stosowanej jako surowiec. DODATKI DO żYWNOśCI, AROMATY, ENZYMY 74 ● Trwają prace nad poprawkami i uzupełnieniami do załącznika II do rozporządzenia nr 1333/2008. Dotyczą one stwierdzonych nieścisłości względem bazowych dyrektyw o dodatkach do żywności, a także rozważane są możliwości wprowadzenia kolejnych pozycji, m.in. w zakresie stosowania dimetylodiwęglanu (E 242) w niektórych wyrobach alkoholowych, użycia tlenków i wodorotlenków żelaza (E 172) oraz hydroksypropylometylocelulozy (E 464) do nadruku w celu znakowania niektórych owoców, stosowania neutralnego kopolimeru metakrylanu i anionowego kopolimeru metakrylanu w suplementach w postaci stałej, w tym w postaci kapsułek i tabletek, z wyłączeniem suplementów diety do żucia, stosowania substancji słodzących w produktach do smarowania na bazie owoców, użycia steroli z roślin bogatych w stygmasterole w napojach alkoholowych, stosowania substancji dodatkowych na powierzchnię owoców egzotycznych oraz do nadruku żywności, zastosowania ekstraktu rozmarynu w nadzieniach maka- ● ● ● ● ronu, substancji E 900 w suplementach diety, różnych substancji dodatkowych w produktach winiarskich i na bazie wina, stosowania difosforanu magnezu w pieczywie cukierniczym, pochodnych dwutlenku siarki oraz E 405 w napojach na bazie moszczu gronowego. Do końca 2012 r. planowane jest ponowne wydanie jednolitej wersji załącznika II do rozporządzenia nr 1333/2008 (wykaz dozwolonych dodatków do żywności). W 2012 r. planowane jest zakończenie przez Komisję Europejską prac nad projektem unijnego przewodnika dotyczącego żywności o właściwościach barwiących. Opracowywane jest rozporządzenie Komisji Europejskiej dotyczące listy aromatów dymu wędzarniczego dopuszczonych do żywności w Unii Europejskiej. Komisja Europejska przygotowuje propozycję kategoryzacji enzymów stosowanych do produkcji żywności, w tym kryteriów umożliwiających określenie, czy dany enzym należy uznać za składnik żywności/ substancję dodatkową czy też za substancję pomagającą w przetwarzaniu. Ma to istotne znaczenie dla właściwego znakowania produktów spożywczych zawierających enzymy. ZANIECZYSZCZENIA ● Przygotowywane są przez Komisję Europejską zalecenia w zakresie obecności toksyn T-2 i HT-2 w zbożach i produktach zbożowych przeznaczonych do spożycia przez ludzi. numer 1 Prace legislacyjne ● Trwają dyskusje na poziomie Unii Europejskiej dotyczące ewentualnego ustanowienia najwyższych dopuszczalnych poziomów zanieczyszczenia maku alkaloidami opium. ● Przygotowywane są zmiany rozporządzenia nr 1881/2006 w zakresie najwyższych dopuszczalnych poziomów kadmu i ołowiu w wybranych grupach środków spożywczych. brych praktyk związanych z produkcją wody butelkowanej w Unii Europejskiej. śRODKI SPECJALNEGO PRZEZNACZENIA żYWIENIOWEGO ● Trwają prace unijne dotyczące wydania rozporządzenia w sprawie żywności przeznaczonej dla niemowląt i małych dzieci oraz żywności specjalnego przeznaczenia medycznego. Publikacja przepisu jest planowana do końca 2012 r. OPAKOWANIA I ODPADY OPAKOWANIOWE MIĘSO ODKOSTNIONE MEChANICZNIE ● Komisja Europejska zaproponowała zmianę wytycznych do rozporządzenia (WE) nr 853/2004 przez dodanie zapisów dotyczących mięsa odkostnionego mechanicznie, poprzez doprecyzowanie warunków, jakie powinien spełniać ten surowiec. WODY bUTELKOWANE ● W najbliższych miesiącach spodziewana jest publikacja przez Komisję Europejską wytycznych dotyczących do- ● Komisja Europejska przygotowała projekt rozporządzenia zmieniającego dotychczasowe przepisy dotyczące wyrobów ceramicznych przeznaczonych do kontaktu z żywnością. Trwają dyskusje z państwami członkowskimi. ● Komisja Europejska opracowuje trzecią zmianę rozporządzenia UE nr 10/2011 w sprawie tworzyw sztucznych przeznaczonych do kontaktu z żywnością, uwzględniając substancje, które otrzymały pozytywną opinię EFSA i zostaną włączone do wspólnotowego wykazu substancji dozwolonych do stosowania w materiałach i wyrobach z tworzyw sztucznych przeznaczonych do kontaktu z żywnością. ● Trwają prace Komisji Europejskiej i państw członkowskich dotyczące wydania unijnych wytycznych nt. stosowania rozporządzenia UE nr 10/2011 w sprawie materiałów i wyrobów z tworzyw sztucznych przeznaczonych do kontaktu z żywnością. ● Komisja Europejska zamierza opracować przy współpracy z państwami członkowskimi i organizacjami przemysłu wytyczne dotyczące deklaracji zgodności dla materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością. Celem wytycznych ma być wyszczególnienie informacji, jakie na poszczególnych etapach produkcji powinien dostarczyć producent. Wytyczne będą dotyczyć zarówno materiałów i wyrobów wykonanych z tworzyw sztucznych, jak i z innych tworzyw. Planowane jest przygotowanie projektu wytycznych do końca 2012 r. ● Trwają prace na poziomie krajowym nad nową ustawą o gospodarowaniu opakowaniami i odpadami opakowaniowymi, a także nad nową ustawą o odpadach. Akty te zastąpią dotychczas obowiązujące polskie ustawy z tego zakresu i spodziewane są do końca 2012 r. numer 1 75 { SEMINARIA I KONFERENCJE } Relacja z konferencji PFPŻ ZP „Znakowanie środków spożywczych – nowe wymagania prawne” P 76 rawidłowe oznakowanie produktów spożywczych zgodne z wymaganiami prawa żywnościowego było głównym tematem konferencji, która odbyła się 11 października 2012 r. w Warszawie. Konferencja została zorganizowana przez Polską Federację Producentów Żywności Związek Pracodawców w celu przybliżenia zmian wymagań prawnych z zakresu znakowania produktów spożywczych, w tym sposobów podawania informacji dotyczących wartości odżywczej, a także stosowania oświadczeń żywieniowych i zdrowotnych. Zainteresowanie tematem było bardzo duże, w konferencji wzięło udział ok. 120 przedstawicieli przedsiębiorstw spożywczych z całej Polski, reprezentujących różne branże. Uczestników powitał Andrzej gantner – dyrektor generalny Polskiej Federacji Producentów Żywności Związku Pracodawców – zwracając uwagę na znaczenie dla przedsiębiorców bieżącego pozyskiwania informacji o nowych wymaganiach prawnych z zakresu znakowania żywności oraz praktycznych interpretacji przepisów. Pani Joanna markowska z Departamentu Rynków Rolnych ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi w swoich dwóch wykładach przedstawiła nowe uregulowania z zakresu znakowania wyrobów tzw. ogólnymi informacjami o produkcie, które są zawarte w nowym rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady UE nr 1169/2011 w sprawie przekazywania konsumentom informacji na temat żywności. Zmiany, które zaczną obowiązywać od grudnia 2014 r., będą dotyczyć m.in. zakresu odpowiedzialności przedsiębiorców za oznakowanie produktów, czytelności informacji umieszczanych na etykietach, znakowania alergenów, podawania informacji o pochodzeniu produktów. W trakcie dyskusji zwrócono uwagę na interpretację zapisu dotyczącego okresu przejściowego przewidzianego na dostosowanie się do nowych wymagań oraz zakresu informacji o pochodzeniu produktów. Pani Joanna Furs z Departamentu Bezpieczeństwa Żywności i Żywienia głównego inspektoratu Sanitarnego przedstawiła zaproponowane przez Komisję Europejską zmiany obowiązującego wykazu oświadczeń żywieniowych w zakresie oświadczeń „bez dodatku sodu/soli” oraz „o obniżonej zawartości…”. Omówiła okresy przejściowe dotyczące opublikowanego wykazu dozwolonych oświadczeń zdrowotnych, aktualne prace dotyczące oświadczeń tzw. botanicznych, a także przekazała praktyczne wskazówki, jak posługiwać się rejestrami oświadczeń zdrowotnych dostępnymi na stronach internetowych Komisji Europejskiej, urzędu EFSA oraz Głównego Inspektoratu Sanitarnego. Krótką prezentację na temat technologii znakowania towarów i dokumentów, stanowiącej zabezpieczenie przed możliwością dokonywania fałszerstw, przedstawili prof. Jivko Jelev – prezes KEiT lTD, oraz Roman izdebski – właściciel firmy ROmiZ, podkreślając szerokie możliwości zastosowania tej technologii, również w przemyśle spożywczym. numer 1 Znakowanie środków spożywczych – nowe wymagania prawne W drugiej części konferencji pan Dominik lisiewski z firmy DNV omówił zasady zarządzania zmianami etykiet i informacji o wyrobach w ramach zakładowych systemów zarządzania jakością. W swoim wystąpieniu skoncentrował się na przyczynach i konsekwencjach dokonywanych zmian, najczęściej popełnianych błędach w oznakowaniu wyrobów spożywczych, procedurach komunikacji wewnątrz firmy oraz komunikacji z klientami, a także na samej procedurze zarządzania etykietami. Pani Barbara Ratkovska z Departamentu Żywności Prozdrowotnej głównego inspektoratu Sanitarnego przypomniała nowe wymagania unijne z zakresu podawania na etykietach obowiązkowych i dobrowolnych informacji o wartości odżywczej, określone w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady nr 1169/2011. Zwróciła uwagę na nową listę obowiązkowo deklarowanych składników odżywczych, zmienione zasady prezentacji informacji o wartości odżywczej na opakowaniach, ograniczenia co do możliwości powtarzania na etykietach określonych informacji, a także na zwolnienia niektórych produktów spożywczych z obowiązku stosowania znakowania wartością odżywczą. Ponadto krótko omówiła prace Komisji Europejskiej dotyczące kwestii interpretacyjnych oraz wytycznych z zakresu tolerancji deklarowanych składników odżywczych. Uczestnicy konferencji mieli możliwość wcześniejszego przysłania do Polskiej Federacji Producentów Żywności pytań na temat znakowania produktów oraz umieszczania oświadczeń żywieniowych i zdrowotnych. Pytania te z wy- przedzeniem zostały przekazane prelegentom, co znacznie usprawniło wszystkie sesje pytań i odpowiedzi oraz dało możliwość wykładowcom dokładniejszego przygotowania odpowiedzi. Konferencję prowadziła Dorota Kozłowska – dyrektor ds. legislacji Polskiej Federacji Producentów Żywności Związku Pracodawców. PARTNERZY STRATEGICZNI PFPż ZP • PKO Bank Polski S.A. • Det norske Veritas Bussiness Assurance Poland Sp. z o.o. • Stigen Sp. z o.o. • Paccor Sp. z o.o. • Patpol Kancelaria Patentowa Sp. z o.o. • mercedes-Benz Warszawa Sp. z o.o. • mercedes-Benz Polska Sp. z o.o. • Kancelaria SALAnS PARTNER PFPż ZP • ministerstwo rolnictwa i rozwoju Wsi PARTNER KONFERENCJI • www.oswiadczenia.pl PATRONI KONFERENCJI PFPż ZP • Krajowa rada Drobiarska Izba Gospodarcza • Krajowa unia Producentów Soku • Związek Polskie mięso • Związek Polskich Przetwórców mleka numer 1 77 ZAMÓWIENIE ROCZNEJ PRENUMERATY KWARTALNIKA FOOD-LEX Zamawiam prenumeratę kwartalnika Food-Lex na rok 2013, cztery wydania papierowe w cenie: 4 x 90 zł brutto = 360 zł brutto ZAMAWIAJąCY (dane do wysyłki) 20% zniżki przy zamówieniu do 15 grudnia 2012 r.! nazwa firmy/instytucja Cena prenumeraty zawiera: Imię i nazwisko ulica Kod pocztowy miasto nIP Tel./faks e-mail ZAMAWIAJąCY (dane do faktury) • 4 papierowe wydania kwartalnika Food-Lex • dostęp do elektronicznej bazy aktów unijnego i polskiego prawa żywnościowego PFPŻ ZP nazwa firmy/instytucja ulica Kod pocztowy miasto nIP 78 Prenumerata Food-Lex gwarantuje otrzymanie: • 25% zniżki na udział w konferencjach szkoleniowych PFPŻ ZP w roku 2013 Data, pieczątka i czytelny podpis osoby upoważnionej Przesłanie prawidłowo wypełnionego i podpisanego formularza jest równoznaczne z zawarciem umowy pomiędzy PFPŻ ZP a podmiotem deklarującym prenumeratę kwartalnika Food-Lex. Wynikającą z zawartej umowy należność należy uregulować przelewem na podstawie otrzymanej faktury VAT na rachunek: 53 1020 1097 0000 7802 0170 4972, PKO Bank Polski SA, Oddział 9 w Warszawie, Polska Federacja Producentów Żywności Związek Pracodawców, ul. Chałubińskiego 8, 00-613 Warszawa. Osoba podpisująca formularz zgłoszeniowy oświadcza, że posiada stosowne uprawnienie do działania w imieniu i na rzecz zgłaszającego, a w szczególności do zawarcia umowy z PFPŻ ZP oraz że jest płatnikiem VAT i upoważnia PFPŻ ZP do wystawienia faktury bez podpisu Zamawiającego. Wyrażam zgodę na przetwarzanie moich danych osobowych zgodnie z ustawą z 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych (t.j. Dz.u. z 2002 r. nr 101, poz. 926 ze zm.) przez PFPŻ ZP., z siedzibą w Warszawie. PFPŻ ZP zapewnia Państwu prawo wglądu do swoich danych i ich aktualizacji. Wyrażam zgodę na otrzymywanie od PFPŻ ZP informacji handlowych w rozumieniu ustawy z 18 lipca 2002 r. o świadczeniu usług drogą elektroniczną (Dz.u. nr 144, poz. 1204). • Segregatora Food-Lex 2013 ZAMÓWIENIE PRZEśLIJ FAKSEM: +48 22 830 70 56 LUb POCZTą NA ADRES: Polska Federacja Producentów Żywności Związek Pracodawców ul. Chałubińskiego 8 00-613 Warszawa Podpis Polska Federacja Producentów żywności Związek Pracodawców ul. Chałubińskiego 8, 00-613 Warszawa, zarejestrowana w Sądzie rejonowym dla m.st. Warszawy w Warszawie, XII Wydział Gospodarczy Krajowego rejestru Sądowego, pod numerem KrS 0000313586, nIP 701-017-35-79, reGOn 141761215. C M Y CM MY CY CMY K Food-lex • 1/2012 Nr 1 / 2012 kwartalnik iSSn: 2299-6486 Egzemplarz bezpłatny www.pfpz.pl prawo żywnościowE – { } quo vadis? bezpieczeństwo i jakość żywNości • zNakowaNie • środowisko • Nowe przepisy