docrategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Łańcut
download 
Reklamacja Transkrypt
rategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Łańcut
Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Łańcut Wprowadzenie Wraz z zaliczeniem Polski w poczet państw Unii Europejskiej, samorządy gminne stanęły przed obowiązkiem przejęcia na siebie wielu zadań na obszarze polityki społecznej. Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych na lata 2014-2020 jest wieloletnim dokumentem programowym. Ma istotne znaczenie dla zapewnienia bezpieczeństwa socjalnego jej mieszkańców, w szczególności grup zagrożonych wykluczeniem społecznym. Obowiązek jej opracowania wynika z art. 17 ust.1 pkt. 1 ustawy z dnia 12 marca 2004 roku o pomocy społecznej (Dz. U. 2013 poz. 182 z późn. zm.) „do zadań własnych gminy o charakterze obowiązkowym należy opracowanie i realizacja gminnej strategii rozwiązywania problemów społecznych ze szczególnym uwzględnieniem programów pomocy społecznej, profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych i innych, których celem jest integracja osób i rodzin z grup szczególnego ryzyka”. Strategia rozwiązywania problemów społecznych zorientowana jest na rozszerzenie i pogłębienie form pracy socjalnej, współpracę z różnymi instytucjami i organizacjami pozarządowymi zajmującymi się pomocą społeczną w gminie oraz instytucjami działającymi w szerszym obszarze polityki społecznej jak : edukacja, ochrona zdrowia, bezpieczeństwo publiczne, pomoc osobom niepełnosprawnym, zapobieganie wykluczeniu społecznemu. Celem niniejszej Strategii jest opracowanie takich form działania, które pozwolą na rozwiązanie najistotniejszych problemów w sposób zorganizowany, kompleksowy i wykorzystujący wszelkie możliwe zasoby. W działaniach zaś starano się zwrócić uwagę na czas, źródła finansowania oraz zasoby ludzkie, które powinny mieć charakter możliwy do realizacji. 1 Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Łańcut 1.Zgodność celów Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Łańcut z celami polskich strategii na różnych poziomach oraz polskim ustawodawstwem Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Łańcut wpisuje się w aktualne strategie i programy przyjęte przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, województwo podkarpackie, samorząd powiatu łańcuckiego oraz samorząd gminy. 1.1 Zgodność z krajowymi i lokalnymi strategiami Opracowując Gminną Strategię Rozwiązywania Problemów Społecznych na lata 2014-2020 uwzględniono zapisy aktów prawnych, które mają istotny wpływ na konstrukcję dokumentu i rozwiązywanie zadań społecznych w przyszłości. Są to: - ustawa o pomocy społecznej, - ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, - ustawa o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, - ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii, - ustawa o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, - ustawa o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, - ustawa o zatrudnieniu socjalnym, - ustawa o spółdzielniach socjalnych, - ustawa o ochronie zdrowia psychicznego, 2 Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Łańcut - ustawa o rehabilitacji społecznej i zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, - ustawa o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, - ustawa o zasiłkach rodzinnych, - ustawa o pomocy osobom uprawnionym do alimentów. Oprócz wspomnianych aktów prawnych może również zachodzić potrzeba odwołania się do ustaw i aktów wykonawczych z zakresu ochrony zdrowia, edukacji czy budownictwa socjalnego. Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Łańcut jest dokumentem zgodnym z dokumentami strategicznymi i programowymi, które funkcjonują na poziomie europejskim, ogólnopolskim, wojewódzkim, powiatowym i gminnym. Wielokrotnie w strategii tej znajdują się odniesienia do tychże dokumentów. To dzięki nim tworzone są warunki do wykorzystania zasobów tkwiących w środowiskach lokalnych oraz pobudzania aktywności grup zagrożonych wykluczeniem społecznym. 1.2 Podstawy prawne w zakresie planowania polityki społecznej w Unii Europejskiej Cele polityki integracji społecznej w Polsce wynikają przede wszystkim z priorytetów określonych w przyjętej w czerwcu 2004 roku Narodowej Strategii Integracji Społecznej. Wynikają również z założeń w zakresie zwalczania ubóstwa i wykluczenia społecznego przyjętych w grudniu 2000 roku przez Radę Europejską w Nicei. Polska w pełni zaakceptowała ich zasadność, co zostało oficjalnie potwierdzone poprzez przyjęcie w grudniu 2003 roku Wspólnego Memorandum Polski i Unii Europejskiej o Integracji Społecznej. Zarówno Krajowy Plan Działania na rzecz Integracji Społecznej, jak i Wspólne Memorandum są elementami realizacji 3 Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Łańcut Strategii Lizbońskiej, a zwłaszcza jej konkretyzacji określonej w Celach Nicejskich, sformowanych jako: - zapewnienie dostępu do pracy, zasobów, praw, dóbr i usług dla wszystkich, - zapobiegania ryzyku wykluczenia, - pomoc najbardziej narażonym ( wspierania najsłabszych), - mobilizacja wszystkich organizacji ze sfery polityki, gospodarki oraz życia społecznego. Na arenie międzynarodowej ma również znaczenie Narodowa Strategia Spójności, której głównym zadaniem jest tworzenie warunków sprzyjających dla wzrostu konkurencyjności, gospodarki i bazującej na wiedzy i przedsiębiorczości gwarantującej wzrost zatrudnienia oraz wzrost poziomu spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej. Należy tu również wspomnieć o Programie Operacyjnym Kapitał Ludzki, którego celem jest umożliwienie pełnego wykorzystania potencjału zasobów ludzkich poprzez wzrost zatrudnienia i potencjału adaptacyjnego przedsiębiorstw i ich pracowników, podniesienie poziomu wykształcenia społeczeństwa, zmniejszenie obszarów wykluczenia społecznego oraz wsparcie budowy struktur administracyjnych państwa. 1.3 Procedura tworzenia Gminnej Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Łańcut na lata 2014-2020 Rozwiązywanie problemów społecznych to wprowadzenie optymalnych sposobów reagowania w celu przeciwdziałania negatywnym zjawiskom i minimalizowania ich skutków wśród społeczności Gminy Łańcut. Wyjściowym materiałem diagnostycznym dla budowanej strategii była analiza badawcza problemów społecznych na podstawie dokumentacji 4 Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Łańcut będącej w dyspozycji Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Łańcucie. Korzystano również z informacji pozyskanych od Zespołu Kuratorskiej Służby Sądowej w Łańcucie, Komendy Powiatowej Policji w Łańcucie, Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie w Łańcucie, organizacyjnych gminy oraz instytucji jednostek współpracujących i współdziałających w obszarze polityki społecznej. Punktem wyjścia była analiza sytuacji SWOT polegająca na identyfikacji słabych i mocnych stron istniejących metod rozwiązywania problemów społecznych, pozwalająca określić szanse i zagrożenia w otoczeniu. Podczas opracowywania strategii uznano, że tworzony dokument powinien być wyrazem woli mieszkańców a jej formułowanie i wdrażanie procesem społecznym. Istotnym elementem było przygotowanie ankiet i rozesłanie ich do mieszkańców, organizacji pozarządowych, sołectw, szkół, instytucji współdziałających w obszarze polityki społecznej. Rezultaty osiągnięte z przeprowadzonych ankiet pozwolą na : - identyfikację i analizę głównych problemów społecznych w Gminie , - określenie jakie kategorie problemów społecznych najczęściej determinują zapotrzebowanie na świadczenia społeczne, - określenie rodzaju wsparcia świadczonego przez podmioty pomocy społecznej, - wizję rozwoju społeczności lokalnej, - dostosowanie programów i projektów do zidentyfikowanych potrzeb i problemów społecznych. Strategia jest dokumentem uwzględniającym programy i projekty, które zostały przyjęte do realizacji bądź będą przyjęte w późniejszym terminie. Ma charakter otwarty, może być ciągle aktualizowana, udoskonalana i mogą być modyfikowane kierunki i sposoby realizacji 5 Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Łańcut założonych celów. Będzie służyć do pozyskiwania środków finansowych z budżetu państwa i funduszy Unii Europejskiej na realizacje projektów ze sfery pomocy społecznej. 6 Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Łańcut 2.Charakterystyka gminy Gmina Łańcut jest gminą wiejską, położoną w centralnej części województwa podkarpackiego. Leży w bezpośrednim sąsiedztwie miasta Łańcut na południu doliny Wisłoki. Przez teren gminy przebiega pogranicze Kotliny Sandomierskiej i Pogórza Dynowskiego. Sąsiaduje z gminami Białobrzegi, Markowa, Czarna, Przeworsk, Chmielnik i Krasne. Zajmuje powierzchnię 106,6 km² oraz liczy 21 139 mieszkańców. Historia gminy wiąże się z dziejami Łańcuta, a powstanie najstarszej wsi, podobnie jak i uzyskanie praw miejskich przez Łańcut, datuje się na połowę XIV wieku. W obecnych granicach gmina istnieje od 1976r. i tworzą ją wsie: Albigowa, Cierpisz, Głuchów, Handzlówka, Kosina, Kraczkowa, Rogóżno, Sonina i Wysoka. Północna część gminy ma charakter nizinny, a południowa ma urozmaiconą rzeźbę terenu i jest najatrakcyjniejsza pod względem krajobrazowym. Na terenie gminy znajdują się pomniki przyrody a także grądy i buczyna karpacka oraz fragmenty łęgów w dolinach rzek. Gmina Łańcut posiada liczne walory turystyczne: trasy rowerowe i turystyczne, izby regionalne i muzea, obiekty sakralne i historyczne oraz stanowiska archeologiczne. W gminie można znaleźć również miejsca rekreacyjno-sportowe – basen, wyciąg narciarski, stadniny koni. Warto również wspomnieć o punktach widokowych, które ukazują piękno okolicy. Nadal żywe i bogate tradycje kulinarne podtrzymują gospodynie gminy a w szczególności Koła Gospodyń Wiejskich i firmy rodzinne. W oparciu o tradycyjne surowce i receptury i przepisy wytwarzanych jest 7 Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Łańcut wiele cieszących się uznaniem produktów lokalnych, które degustowane są podczas wielu imprez promujących tradycyjne regionalne przysmaki. . 2.1 Gospodarka gminy Na terenie gminy funkcjonuje ok. 900 publicznych podmiotów gospodarczych. Większość jednostek (97%) to podmioty sektora prywatnego, wśród których przeważają przedsiębiorstwa prowadzone przez osoby fizyczne. Na terenie gminy brak jest dużych firm (zatrudniających powyżej 250 pracowników). Przeważają tutaj drobne, głownie jednoosobowe przedsiębiorstwa. Branżami dominującymi są usługi w zakresie handlu i napraw, w mniejszym stopniu przetwórstwo przemysłowe oraz obsługa nieruchomości i firm. 2.2 Ludność Gmina Łańcut jest jedną ze 114 gmin wiejskich województwa podkarpackiego. Wśród tych gmin plasuje się na 3 miejscu pod względem liczby ludności oraz na 9 miejscu pod względem gęstości zaludnienia. Jest najliczniejszą i najbardziej zaludnioną gminą wiejską powiatu łańcuckiego. Gmina liczy 21 139 mieszkańców, w tym 10 717 stanowią kobiety, a 10422 mężczyźni. Przyrost naturalny w Gminie Łańcut na koniec 2012r. wyniósł 40 osób. Główne źródło utrzymania mieszkańców gminy Łańcut stanowi dochód z pracy (najemnej, na rachunek własny lub w swoim gospodarstwie rolnym). Kolejne stanowią niezarobkowe źródła dochodu (renty, emerytury i inne ), największą grupę stanowią osoby pozostające na utrzymaniu innych. Powyższe dane obrazuje wykres: 8 Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Łańcut Wykres 1. 5% 32% 38% Praca Niezarobkowe źrodła dochodu Pozostające na utrzymaniu Nie ustalono 25% Jak wynika z danych Głównego Urzędu Statystycznego powyższe dane nie odbiegają znacząco od danych krajowych. 2.3 Wykształcenie Jednym z ważniejszych czynników określających rozwój społeczeństwa jest stały wzrost poziomu wykształcenia. W ciągu ostatnich lat obserwuje się dynamiczne zmiany, które wpłynęły w sposób znaczący na zmianę struktury ludności według poziomu wykształcenia. Wśród mieszkańców gminy dominują osoby z wykształceniem podstawowym i średnim. Najmniej liczna grupę stanowią mieszkańcy z wykształceniem policealnym oraz osoby bez wykształcenia. 9 Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Łańcut Wykres.2 12% 3% Wyższe 2% Policealne 22% Średnie 23% Zasadnicze zawodowe Podstawowe 1% 3% Bez wykształcnia Nie ustalony 18% Osoby do 18-go r.ż. 16% Gimnazjalne W ostatnich latach obserwuje się dynamiczny wzrost liczby osób studiujących. Można wiec przypuszczać, że w najbliższych latach współczynnik ten będzie rosnąć. Jest to duże wyzwanie dla władz gminy, ponieważ lokalny rynek pracy dysponuje ograniczonymi możliwościami w zakresie zatrudniania osób z wykształceniem wyższym. W przypadku braku działań istnieje zagrożenie odpływu najlepiej wykształconej części społeczeństwa innych obszarów w kraju i zagranicą. Kolejne badanie obrazuje strukturę wykształcenia w rozbiciu na płeć. Wykres 3. Struktura wykształcenia w Gminie Łańcut w podziale na płeć w % 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 Kobiety Mężczyźni Wyższe Policealne Średnie Zasadnicze zawodowe 10 Podstawowe gimnazjalne Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Łańcut Kobiety w Gminie Łańcut legitymują się lepszym wykształceniem niż mężczyźni. Widać to po analizie trzech grup obejmujących wykształcenie wyższe, policealne oraz średnie. We wszystkich grupach kobiety charakteryzują się wyższym stopniem wykształcenia. Wyjątkiem od tej zasady mówiącej o wyższym wykształceniu kobiet jest sytuacja osób o wykształceniu gimnazjalnym i podstawowym. W tym wypadku widać znaczną przewagę kobiet. Przyczyną tego stanu rzeczy jest niski poziom wykształcenia wśród najstarszych mieszkańców gminy. W tej grupie większość ze względu na długość życia stanowią kobiety. 2.4 Oświata i kultura w gminie Na terenie Gminy Łańcut działa 9 publicznych przedszkoli; 9 publicznych szkół podstawowych ( w każdej miejscowości znajduje się przedszkole i szkoła podstawowa), 7 gimnazjów (w tym jedno niepubliczne o uprawnieniach szkoły publicznej) oraz 1 zespół szkół ponadgimnazjalnych w Wysokiej, w którym prowadzone jest kształcenie na poziomie technikum w czterech zawodach: technik żywienia i gospodarstwa domowego, technik żywienia i usług gastronomicznych, kelner, kucharz oraz technik hotelarstwa. 11 Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Łańcut Tabela 1. Struktura organizacyjna placówek oświatowych prowadzonych przez gminę Łańcut w roku szkolnym 2012/2013 Liczba Placówka uczniów oddziałów ZS Albigowa 341 18 ZS Cierpisz 94 7 ZS Głuchów 252 12 SP Handzlówka 90 6 ZS Kosina 433 21 ZS Kraczkowa 363 18 ZS Rogóżno 117 8 ZS Sonina 242 13 SP Wysoka 179 10 ZS Wysoka 314 14 PP Albigowa 105 4 PP Handzlówka 41 2 PP Kosina 71 3 PP Kraczkowa 91 4 PP Sonina 100 4 PP Wysoka 70 3 2903 147 Razem W Albigowej na terenie byłej Szkoły Ogrodniczej 11 lipca 2005 roku otworzony został przez Politechnikę Rzeszowską Instytut Biotechnologii, w którym znajdują się chemiczne. Laboratoria mają cztery służyć nowoczesne studentom laboratoria Wydziału Chemii o kierunku Biotechnologia, w przeprowadzaniu doświadczeń naukowych. 12 Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Łańcut Gmina Łańcut jest jedną z tych gmin, gdzie duże znaczenie ma upowszechnianie szeroko pojętej kultury oraz funkcjonowanie instytucji kultury. W chwili obecnej w dziewięciu Ośrodkach Kultury Centrum Kultury Gminy Łańcut, funkcjonuje ponad 40 form zajęć artystycznych, kilkanaście o charakterze kół zainteresowań i klubowych oraz rekreacyjno – sportowych. Szczególną troską pracowników i animatorów kultury otaczane są dzieci i młodzież. Dorobek wszystkich form pracy prezentowany jest przy okazji wydarzeń kulturalnych (imprez, festynów, spotkań, wystaw) organizowanych na terenie naszej gminy oraz innych organizatorów krajowych i zagranicznych. Do wydarzeń o szczególnym znaczeniu organizowanych w Gminie Łańcut zaliczamy: - folklor: “Święto chleba", Spotkania Muzyków Ludowych - “Stefanowa Nuta", “Jarmark Wielkanocnego", z Piosenką “Przegląd Biesiadną", Zespołów “Prezentacje Prezentujących Stołu Tradycje i Zwyczaje Bożonarodzeniowe", “Wystawa Bożonarodzeniowa", “Biesiada Pszczelarska", “Festiwal Kwiatów" - muzyka: “Koncert Pieśni Wielkanocnej", “Przegląd Orkiestr Dętych", “Śpiewać Każdy Potrafi", “Festiwal Kapel Podwórkowych" - sport i rekreacja: “Podkarpacka Szachownica", “Rajd Pojazdów Trójkołowych" , “Amatorska Liga Siatkówki", “Diathlon RowerowoBiegowy" - festyny: “Święto Kwitnących Sadów", “Weekend z Rodziną", “Wysockie Dni Kultury". 13 Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Łańcut 2.4 Służba zdrowia Ze względu na bliskie sąsiedztwo miasta Łańcuta mieszkańcy trzech sołectw (Głuchów, Sonina i Wysoka) korzystają z podstawowej opieki zdrowotnej w pobliskim ośrodku miejskim. Natomiast mieszkańcy miejscowości oddalonych od Łańcuta korzystają z ośrodków zdrowia zlokalizowanych na terenie gminy Łańcut. W miejscowościach Albigowa, Kosina, Kraczkowa i Rogóżno zlokalizowane są ośrodki zdrowia, w których znajdują się odpowiednio: - Ośrodek Zdrowia w Albigowej – 2 gabinety lekarskie, gabinet pielęgniarki środowiskowej, gabinet stomatologiczny, gabinet zabiegowy, rehabilitacja oraz apteka, - Ośrodek Zdrowia w Kosinie – 2 gabinety lekarskie, gabinet pielęgniarki środowiskowej, gabinet stomatologiczny, rehabilitacja, pielęgniarki środowiskowe oraz apteka, - Ośrodek Zdrowia w Kraczkowej – gabinet lekarski, gabinet pielęgniarki środowiskowej, gabinet stomatologiczny oraz apteka, - Ośrodek Zdrowia Dla Rodziny w Rogóżnie – gabinet lekarski, gabinet neurologiczny, gabinet ginekologiczny oraz punkt apteczny. 14 Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Łańcut 3. Diagnoza problemów społecznych Do kompleksowej identyfikacji problemów społecznych na terenie gminy Łańcut wykorzystano podstawowe narzędzia statystyczne Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Łańcucie, Gminnej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych oraz Gminnego Zespołu Interdyscyplinarnego ds. Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie. Diagnoza problemów społecznych przeprowadzana jest na bieżąco, zaś analiza dokonywana jest w sprawozdaniach półrocznych przez pracowników Ośrodka Pomocy Społecznej. W oparciu o posiadane materiały ustalono najistotniejsze problemy, z jakimi boryka się gmina. Dominującą przesłanką przyznania pomocy społecznej w 2012 roku było ubóstwo (61% z ogólnej liczby korzystających z OPS), a wraz z nim ściśle związane bezrobocie (63%), a także niepełnosprawność (38%) i długotrwała lub ciężka choroba (28%). Powyższe problemy zostaną omówione w kolejnych częściach strategii. 3.1 Ubóstwo Z analizy danych uzyskanych w Gminnym Ośrodku Pomocy Społecznej w Łańcucie wynika, że jeśli chodzi o powody przyznania pomocy , to na pierwszym miejscu lokuje się ubóstwo. Jest to stan, w którym jednostce lub grupie społecznej brakuje środków na zaspokojenie podstawowych potrzeb, uznawanych w danej społeczności za niezbędne. Pod pojęciem podstawowe potrzeby kryje się wyżywienie, ubranie, 15 Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Łańcut mieszkanie, zachowanie zdrowia, uzyskanie wykształcenia, uczestniczenie w świadczeniach kulturalnych. Sam problem ubóstwa można pojmować w sposób absolutny lub względny (relatywny). W podejściu absolutnym ubogie są te gospodarstwa domowe, te osoby, które nie mają możliwości zaspokojenia potrzeb uznanych w danych warunkach za podstawowe. W podejściu względnym ubóstwo rozważane jest jako forma nierówności, nadmiernego dystansu między poziomem życia poszczególnych grup ludności: ubogie są te osoby, te rodziny, których poziom życia jest znacznie niższy niż pozostałych członków danego społeczeństwa. Bieda w Polsce nie jest zjawiskiem nowym. Zjawiskiem nowym jest natomiast znaczny jej zasięg. Prawdopodobieństwo bycia ubogim zwiększają takie czynniki jak bezrobocie w rodzinie (zwłaszcza długotrwałe), młody wiek, wielodzietność, niski poziom wykształcenia, zamieszkiwanie na wsi lub w małym mieście. Bezrobocie powoduje bierność społeczno-zawodową, zaburza poczucie bezpieczeństwa i przyczynia się do uzależnień i działań kryminogennych. Ubóstwo, bezrobocie i marginalizacja społeczna stanowią zróżnicowane i wieloaspektowe problemy, które implikują wiele negatywnych skutków, mających wpływ nie tylko na rzeczywistość i jakość egzystencji rodziny ale również na jakość funkcjonowania przyszłych pokoleń. Analiza badań wskazuje iż ludność wiejska jest szczególnie narażona na utrwalanie się ubóstwa ponieważ ma gorszy dostęp do infrastruktury społecznej i technicznej, posiada niższe wykształcenie, a dominującym typem gospodarstwa domowego są liczebne gospodarstwa rolne. Panujące i wszechobecne stereotypy, iż nauka i wiedza nie są potrzebne do życia a jak ogólnie wiadomo wychowanie i socjalizacja w złych warunkach 16 Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Łańcut materialnych znacznie determinuje szanse życiowe człowieka w dorosłym życiu. Skalę występowania ubóstwa na terenie gminy Łańcut obrazuje poniższy wykres. Są to dane procentowe wskazujące ilość rodzin ubogich korzystających z pomocy Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w poszczególnych miejscowościach w stosunku do wszystkich korzystających z w/w przyczyny. Wykres 4. UBÓSTWO Życie w ubóstwie oznacza nie tylko niedostatek pewnych dóbr, takich jak dostęp do kształcenia i systemu edukacji, które w efekcie dają człowiekowi możliwości konkurowania na rynku pracy. To także egzystencja w nędzy, ubóstwie, zepchnięcie na margines społeczny. Sytuacja taka wiąże się z kumulacją wielu negatywnych zjawisk towarzyszących biedzie: izolacją społeczną, utrwalaniem się sytuacji i przekazywaniem jej z pokolenia na pokolenie. Można tutaj mówić o zjawisku dziedziczenia biedy. 17 Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Łańcut W gminie Łańcut nie prowadzi się statystyk dotyczących zjawiska dziedziczenia biedy, jednakże wśród klientów korzystających z pomocy Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej można zaobserwować obecność rodzin, które już w kolejnym pokoleniu korzystają ze wsparcia ośrodka. Są to rodziny borykające się z problemem niezaradności życiowej, brakiem dobrych wzorców nabytych w rodzinie, biernością w rozwiązywaniu swoich problemów życiowych. W powyższymi problemami wiąże się często duża roszczeniowość klientów, którzy od ośrodka oczekują całkowitego utrzymania, a nie jedynie częściowego zaspokojenia podstawowych potrzeb. W pomocy społecznej definiuje się ubóstwo na podstawie mieszczenia się dochodu rodziny lub osoby w tzw. minimum socjalnym. Ośrodek pomocy społecznej jest zobowiązany do udzielenia pomocy osobom i rodzinom, których miesięczny dochód nie przekracza kwoty określonej w ustawie o pomocy społecznej na podstawie minimum socjalnego. Tabela 2. Ilość rodzin korzystających ze świadczeń z pomocy społecznej w latach 2010-2012 Lata 2010 2011 2012 Liczba rodzin ogółem, w tym: 403 380 400 z powodu ubóstwa: 230 230 18 242 Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Łańcut Należy jednak pamiętać, że ubóstwo nie posiada jednoznacznej definicji. Określa się je zwykle jako stan, w którym jednostce czy grupie społecznej brakuje środków na zaspokojenie podstawowych potrzeb uważanych w danej społeczności za niezbędne. Ubóstwo jest najbardziej znaczącym problemem wśród klientów Ośrodka , a jego podstawowym czynnikiem jest bezrobocie. Poziom ubóstwa szczególnie widoczny jest w rodzinach wielodzietnych, rodzinach samotnie wychowujących dzieci oraz w rodzinach utrzymujących się ze źródeł niezarobkowych (innych niż renta i emerytura). 3.2 Bezrobocie Bezrobocie jest problemem złożonym i różnie definiowanym. Szerszą kategorią jest pozostawanie bez pracy lub nieaktywność zawodowa. Są to kategorie szczególnie ważne z punktu widzenia opisu klientów pomocy społecznej oraz programów adresowanych do nich w ramach tego systemu. Bezrobocie jest nierozerwalnie związane z transformacją systemu politycznego i gospodarczego w Polsce, zapoczątkowaną pod koniec lat osiemdziesiątych XX wieku, która w znaczny sposób zmieniła sytuację w zakresie zatrudnienia. W ciągu kolejnych lat bezrobocie nieustannie wzrasta i staje się jedną z największych kwestii ekonomicznych, społecznych i politycznych. Wyznacznikiem poziomu zjawiska bezrobocia jest stopa bezrobocia. Najczęściej definiuje się stopę bezrobocia jako stosunek liczby osób bezrobotnych do liczby ludności aktywnej ekonomicznie (zasobu siły roboczej danej populacji). 19 Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Łańcut Analizując powyższą mapę kraju, należy stwierdzić, że obszar podkarpacia charakteryzuje się wysokim poziomem bezrobocia w skali kraju. Według danych z Powiatowego Urzędu Pracy w Łańcucie na dzień 31 grudnia 2012 r. w gminie Łańcut pozostawało zarejestrowanych 1396 bezrobotnych. Wykres 5. % Źródło: dane statystyczne PUP w Łańcucie 20 Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Łańcut Z danych statystycznych wynika, że wskaźnik stopy bezrobocia dla gminy Łańcut wynosi 15,1%, dla województwa podkarpackiego wynosi – 16,3%, dla kraju wynosi – 13,4% W gminie Łańcut najliczniejszą grupą bezrobotnych stanowią osoby znajdujące się w szczególnej sytuacji na rynku pracy: - osoby do 25 roku życia , - długotrwale bezrobotni, - osoby po 50 roku życia, - bez kwalifikacji zawodowych, - bez doświadczenia zawodowego, - bez wykształcenia średniego, - samotnie wychowujący dzieci, - osoby po opuszczeniu zakładu karnego, - niepełnosprawni. Grupa tych osób stanowi 90,8% ogółu osób bezrobotnych zarejestrowanych w PUP. Wśród tej grupy – długotrwale bezrobotne; 60,8% stanowią osoby 28,94 % bez doświadczenia zawodowego; 26,34% osoby do 25 roku życia; 19,71% osoby po 50 roku życia; 15,37% bez kwalifikacji zawodowych; 13,40% bez wykształcenia średniego. W jaki sposób problem bezrobocia rozkłada się pomiędzy mieszkańców gminy korzystających ze świadczeń pomocy społecznej przedstawia poniższy wykres. 21 Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Łańcut Wykres 6. Skala bezrobocia w poszczególnych miejscowościach gminy W walce z bezrobociem znaczącą rolę odgrywa Powiatowy Urząd Pracy. Oferta działań adresowanych do bezrobotnych jest duża. Obejmuje między innymi: szkolenia, doradztwo zawodowe, pośrednictwo pracy, staże, prace interwencyjne, roboty publiczne, prace społecznie użyteczne, jednorazową pomoc na podjęcie działalności gospodarczej. W ostatnich latach ważnym elementem w aktywizacji zawodowej i społecznej osób długotrwale pozostających bez pracy stały się projekty systemowe współfinansowane ze środków unijnych, realizowane w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki. Dzięki możliwościom korzystania z funduszy unijnych pojawiła się szansa na rozwój pomocy społecznej, zwłaszcza w odniesieniu do osób pozostających bez pracy, którym stwarza się możliwość uczestnictwa w różnych instrumentach aktywnej integracji. Mają one pomóc w przezwyciężeniu barier zawodowych, zdrowotnych, edukacyjnych i społecznych w dostępie do zatrudnienia i usług społecznych. W okresie od 2009 do 2012 roku z różnych form wsparcia w ramach aktywnej integracji skorzystało 57 osób niepracujących będących w wieku aktywności zawodowej, korzystających ze świadczeń z pomocy społecznej. 22 Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Łańcut W ramach projektu systemowego uczestnicy projektu skorzystali ze szkolenia z zakresu aktywnego poszukiwania pracy prowadzonego przez doradcę zawodowego, treningu kompetencji i umiejętności społecznych oraz szkoleń zawodowych m.in. opiekunka osób starszych, opiekunka dziecięca, kucharz małej gastronomii, sprzedawca z obsługą kas fiskalnych, operator koparki, przedstawiciel handlowy z prawem jazdy kat. B. spawanie łukowe metodą wolframową, kosmetyczka z wizażem i obsługą klienta. Realizowane działania stwarzają realną szansę nie tylko wzrostu mobilności mieszkańców terenów wiejskich na rynku pracy, ale również przyczyniają się do zmiany mentalności i podniesienia własnej samooceny. 3.3 Niepełnosprawność Niepełnosprawność jest jednym z ważniejszych problemów współczesnego świata. Wynika to z powszechności i rozmiaru tego zjawiska. Wykres 7. 7% Niepełnosprawni Pozostali mieszkańcy gminy 93% 23 Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Łańcut Osoby niepełnosprawne stanowią 7% ogółu mieszkańców gminy. Grupa ta jest silnie zróżnicowana pod względem stopnia niepełnosprawności, wieku, wykształcenia i źródła utrzymania. Z niepełnosprawnością fizyczną i intelektualna wiąże się zazwyczaj tzw. niepełnosprawność społeczna, czyli niemożność pełnego funkcjonowania w społeczeństwie. Skutki niepełnosprawności utrudniają codzienne funkcjonowanie, zatrudnienie, zarobkowanie. Zauważa się, że liczba osób niepełnosprawnych na terenie gminy utrzymuje się na stałym wysokim poziomie. Ma to również odzwierciedlenie w liczbie korzystających z pomocy społecznej. Tabela nr 3. Liczba rodzin korzystających z pomocy z powodu niepełnosprawności Lata Liczba rodzin Liczba osób w rodzinach 2010 149 548 2011 134 499 2012 150 579 Źródło: dane GOPS Łańcut Jak wynika z powyższej tabeli od kilku lat liczba rodzin korzystających z pomocy Ośrodka z powodu niepełnosprawności utrzymuje się na stałym poziomie. Najczęstszymi problemami z jakimi spotykają się w codziennym życiu osoby niepełnosprawne to: - brak odpowiednich ofert pracy, - mała liczba zakładów pracy chronionej, - bariery architektoniczne, - utrudniony dostęp do placówek rehabilitacyjnych, - izolacja społeczna, - ubóstwo, 24 Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Łańcut - brak akceptacji przez rodzinę, - problemy psychologiczne. Na powyższe problemy wskazali respondenci w przeprowadzonych badaniach ankietowych. Z przeprowadzonych badań ankietowych wynika, że głównymi problemami osób niepełnosprawnych na terenie gminy Łańcut są: - bariery architektoniczne - 61% - brak odpowiednich ofert pracy – 25% - izolacja społeczna – 8% - inne – 4% Wykres 8. % 70 60 barirery architektoniczne brak ofert pracy 50 40 30 izolacja 20 inne 10 0 Źródło: dane GOPS Łańcut W związku z trudnym położeniem osób niepełnosprawnych niezbędne jest korzystanie z różnego rodzaju wsparcia instytucjonalnego. Jedna z takich instytucji działających na terenie gminy jest Ośrodek Pomocy Społecznej. Według danych ośrodka jest to trzeci z kolei po 25 Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Łańcut ubóstwie i bezrobociu powód udzielenia pomocy. Ilość rodzin korzystających z tej przyczyny na terenie gminy wygląda następująco: Wykres 9. Niepełnosprawni korzystający z pomocy Ośrodka w poszczególnych miejscowościach gminy % Osoby niepełnosprawne posiadające umiarkowany lub znaczny stopień niepełnosprawności oraz osoby całkowicie niezdolne do pracy i samodzielnej egzystencji, niekorzystające ze świadczeń z innych systemów zabezpieczenia, a spełniające kryteria dochodowe ustawy o pomocy społecznej, maja prawo otrzymywania świadczenia w postaci zasiłku stałego. Liczba osób korzystających z pomocy w formie zasiłku stałego w latach 2010-2012 przedstawia poniższa tabela: Tabela 4. Liczba osób korzystających z pomocy w formie zasiłku stałego w latach 2010-2012 Lata Liczba osób 2010 2011 2012 26 20 22 Źródło: dane GOPS 26 Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Łańcut Postawy społeczne, stopień akceptacji osób niepełnosprawnych i gotowość do wchodzenia w bliskie relacje z nimi, znajomość ich potrzeb i problemów, ale także możliwości przesądzają w znacznej mierze o losie ludzi niepełnosprawnych w społeczeństwie. Niepełnosprawni są często spychani na margines życia społecznego, poniżani i postrzegani przez pryzmat panujących stereotypów. Wyraźnie można zaobserwować ich zależności od innych w wielu dziedzinach funkcjonowania, którego konsekwencje ponoszą przede wszystkim same osoby niepełnosprawne, jak i ich rodziny i społeczeństwo. Kolejną z przyczyn przyznawania pomocy zbliżoną do niepełnosprawności jest długotrwała lub ciężka choroba w rodzinie. Z problemem tym wiążą się znaczne wydatki na zakup leków, leczenia, dojazdy do placówek służby zdrowia, często specjalistycznych, będących w dużej odległości od miejsca zamieszkania. Poniższy wykres wskazuje, że problem ten nie omija żadnej z miejscowości gminy Łańcut. Wykres 10. Skala problemu długotrwałej choroby w poszczególnych miejscowościach gminy wśród % korzystających z pomocy Ośrodka 27 Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Łańcut 3.4 Przemoc w rodzinie Zjawisko przemocy jest niezwykle trudne, złożone i generuje szereg problemów społecznych. Przemoc w rodzinie, zwana też przemocą domową, to jednorazowe lub powtarzające się umyślne działanie na szkodę bliskiego lub zaniechanie działań koniecznych do ochrony zdrowia i życia osób najbliższych. Działania te naruszają prawa i dobra osobiste członka rodziny (osoby najbliższej, a także innych osób zamieszkujących wspólnie lub wspólnie gospodarujących). Przemoc w rodzinie: jest zjawiskiem wynikającym z działania człowieka – działanie lub zaniechanie działań jest dokonywane przez jednego członka rodziny przeciwko pozostałym, jest intencjonalna – zmierza do osiągnięcia jakiegoś celu, wykorzystuje przewagę sił, uniemożliwiając samoobronę i opiera się na władzy i kontroli, narusza prawa i dobra osobiste krzywdzonego członka rodziny, powoduje szkody i cierpienie u osób, których dotyka. Zachowania przemocowe występują we wszystkich środowiskach i rodzinach niezależnie od statusu materialnego, pozycji społecznej i miejsca zamieszkania. Sprawcą może być zarówno mężczyzna, jak i kobieta. Przemoc domowa rzadko jest czynem jednorazowym. Znacznie częściej jest procesem o długiej nawet kilkunastoletniej historii. Ma tendencję do powtarzania się według pewnej prawidłowości zwanej cyklem przemocy. 28 Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Łańcut Realizacja zadań w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie wynikających z ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie z dnia 29 lipca 2005r. i spoczywa na organach administracji rządowej i samorządowej. Działania w tym zakresie podejmują organy ścigania i sprawiedliwości. Ustawa daje możliwość pomocy rodzinom ze strony organizacji pozarządowych, kościoła i związków wyznaniowych. Uchwałą Nr IX/66/11 Rady Gminy Łańcut z dnia 15 czerwca 2011 r. przyjęto Gminny Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie i Ochrony Ofiar Przemocy Gminy Łańcut na lata 2011-2013. W ramach programu wytyczono kierunki działań związane z realizacją zadań w zakresie zapobiegania i zwalczania przemocy domowej: profilaktyka, edukacja i podnoszenie świadomości problemu przemocy w środowisku lokalnym monitorowanie problemu przemocy w rodzinie, gromadzenie informacji i danych związanych z problemem – systematyczne diagnozowanie upowszechnianie informacji na temat zjawiska przemocy i dostępnych w środowisku form pomocy rozwój bazy instytucjonalnej świadczącej pomoc i wsparcie osobom uwikłanym w przemoc - w tym szkolenia i rozwój umiejętności osób zajmujących się pomaganiem w sytuacji przemocy zacieśnianie i koordynacja współpracy pomiędzy instytucjami i organizacjami zobligowanymi do podejmowania działań w obszarze zapobiegania i zwalczania przemocy w rodzinie rozwijanie form wsparcia dla osób uwikłanych w przemoc i poprawa jakości świadczonej im pomocy 29 Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Łańcut prowadzenie działań odnoszących się do sprawców przemocy w tym oferowanie im pomocy terapeutycznej. Celem programu jest: - podniesienie świadomości społecznej na temat zjawiska przemocy w rodzinie, - zapewnienie pomocy rodzinom, w których występuje przemoc z uwzględnieniem potrzeb wszystkich członków rodziny, - pogłębianie wiedzy i doskonalenie umiejętności pracowników z instytucji i organizacji zajmujących się przeciwdziałaniem przemocy i pomaganiem w sytuacji jej wystąpienia. - integracja i koordynacja działań podejmowanych na rzecz zapobiegania i zwalczania przemocy w rodzinie Pomoc ofiarom przemocy w rodzinie wymaga zintegrowanego działania wielu instytucji i podmiotów wykonujących zadania z tego zakresu. Analiza danych zgromadzonych w Gminnym Ośrodku Pomocy Społecznej w Łańcucie pozwala stwierdzić, że poziom korzystania z pomocy społecznej przez rodziny dotknięte przemocą jest niewielki. W latach 2010-2012 z rożnych form wsparcia korzystało 3 rodziny. Przemoc w rodzinie to wciąż temat tabu, dlatego można szacować, że dane statystyczne daleko odbiegają od rzeczywistej liczby i skali zjawiska. Pomoc ofiarom przemocy ułatwiają działania w ramach procedury ”Niebieskiej Karty”, która jest dokumentem służbowym wypełnianym przez przedstawiciela policji, pracownika socjalnego, członka komisji rozwiazywania problemów alkoholowych, przedstawiciela oświaty, przedstawiciela służby zdrowia. Od września 2011r. do grudnia 2012 roku do Zespołu Interdyscyplinarnego Gminy Łańcut wpłynęło 26 Niebieskich Kart, z czego 20 wypełnili policjanci, 5 pracownicy socjalni i 1 pedagog szkolny. Ilość 30 Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Łańcut Niebieskich Kart w stosunku do liczby mieszkańców gminy wynosi 0,12%, jednak jak wspomniano wyżej problematyka przemocy pozostaje ciągle zjawiskiem ukrywanym w rodzinie a symptomy są trudno do dostrzeżenia przez osoby z zewnątrz, dlatego można przypuszczać, że zjawisko dotyczący większego grona mieszkańców. Tabela 5. Liczba Niebieskich Kart w latach 2011-2012 Lata 2011 ( IX-XII) 2012 9 18 Niebieskie Karty Źródło: dane Zespołu Interdyscyplinarnego Gminy Łańcut Z danych statystycznych wynika, że sprawcami przemocy w większości przypadków byli mężczyźni, w jednym przypadku przemoc stosowała kobieta. W większości przypadków przemoc jest związana z nietrzeźwością sprawcy, ale alkoholizm nie powinien być obarczony bezpośrednią i wyłączną odpowiedzialnością za przemoc. Niewątpliwie alkohol przyczynia się do zachowań agresywnych, osłabia kontrolę nad zachowaniem i nasila gotowość do reagowania złością. Należy zatem podnieść świadomość społeczności lokalnej w zakresie mechanizmów występujących w przypadku przemocy i alkoholizmu. Wiedza na te tematy nadal jest niewystarczająca, a wiele rodzin pozostaje samych z problemem. 3.5 Uzależnienia Uzależnienie jest to nabyta i silna potrzeba wykonywania jakiejś czynności lub zażywania jakiejś substancji. W języku potocznym termin 31 Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Łańcut uzależnienie jest stosowany głównie do osób, które nadużywają alkoholu, narkotyków, leków lub papierosów. Jednym z najczęstszych problemów występujących w Polsce, który przynosi ogromne straty na poziomie osobisty, rodzinnym i społecznych, jest uzależnienie od alkoholu. Alkoholizm jest chorobą śmiertelną, chroniczną i postępującą , która wiąże się z licznymi dla organizmu konsekwencjami fizycznymi i psychicznymi. Wpływa również negatywnie na członków rodziny, którzy wówczas nie są zdolni do wykorzystania całego swojego potencjału. Kompleksowe rozwiązanie problemów alkoholowych wymaga zarówno podejmowania działań ukierunkowanych na osoby uzależnione wraz z ich rodzinami, jak również zmierzających do zmniejszenia uciążliwości społecznej, którą niesie ze sobą alkoholizm, a także głęboko przemyślanej i dobrze zorganizowanej profilaktyki. Podstawą prawną działań związanych z rozwiązywaniem problemów alkoholowych jest ustawa o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi. Dokumentem, który poza w/w ustawą stanowi prawną podstawę podejmowanych działań jest Gminny Program Profilaktyki i Rozwiazywania Problemów Alkoholowych uchwalony przez Radę Gminy Uchwałą nr XXVI/233/12 z dnia 28 grudnia 2012 r. Dużą rolę w planowaniu i realizacji założeń programu odgrywa Gminna Komisja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. W realizacji programu nieodzowne jest wsparcie przedstawicieli służby zdrowia, policji, pomocy społecznej, edukacji a także organizacji pozarządowych. Głównymi założeniami programu są następujące przedsięwzięcia: I. Podejmowanie działań związanych z motywowaniem do leczenia i leczeniem osób uzależnionych oraz jego finansowanie. 32 Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Łańcut II. Udzielanie rodzinom, w których występują problemy alkoholowe pomocy psychospołecznej i prawnej, a w szczególności ochrony przed przemocą w rodzinie Prowadzenie III. profilaktycznej działalności informacyjnej i edukacyjnej, a w szczególności dla dzieci i młodzieży. Wspomaganie działalności instytucji, stowarzyszeń i osób IV. fizycznych, służącej rozwiązywaniu problemów alkoholowych. Podejmowanie interwencji w związku z naruszeniem przepisów V. ustawy. VI. Wspieranie zatrudnienia socjalnego. Z danych Gminnej Komisji Rozwiazywania Problemów Alkoholowych wynika, że w latach 2010-1012 liczba osób zgłoszonych na komisje wynosi 88, z czego 90% wezwanych zgłasza się na rozmowy. Ok. 5% podejmuje dobrowolne leczenie odwykowe. Wzrasta liczba osób kierowanych na przymusowe leczenie. Wykres 11. Liczba osób kierowanych na przymusowe leczenie odwykowe w latach 2010-2012 Liczba osób 20 15 10 5 0 2010 2011 2012 Źródło: Dane Gminnej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych 33 Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Łańcut We współpracy z ośrodkiem pomocy społecznej gminna komisja organizuje dla 30 dzieci i młodzieży z rodzin alkoholowych z terenu gminy Łańcut kolonie o charakterze profilaktyczno-terapeutycznym. Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Łańcucie udziela pomocy rodzinom, które borykają się z problemem alkoholowym. Wykres 12. Liczba osób korzystających z powodu alkoholizmu z pomocy społecznej w latach 2010-2012 Liczba osób Źródło: Dane własne GOPS Z przeprowadzonych ankiet wynika, że głównymi przyczynami występowania uzależnień są: - bezrobocie ( 49% ), - wzorce społeczne ( 28%) - dostępność do środków psychoaktywnych ( 20%) - inne ( 7%) 34 Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Łańcut Wykres 13. Główne przyczyny występowania alkoholizmu Bezrobocie 49% Wzorce społeczne 28% Dostepnosc dośrodków psychoaktywnych 20% Inne 7% Źródło: Dane własne GOPS Skala narkomanii na terenie gminy Łańcut jest trudna do ustalenia. Problem narkomanii dotyczy głównie dzieci i młodzieży. O problemie tym niechętnie informują rodzice osób nieletnich lub sama młodzież. Problem narkomanii reguluje ustawa o narkomanii. Gmina Łańcut posiada Gminny Program Przeciwdziałania Narkomanii na lata 2013-2014, którego celem głównym jest: przeciwdziałanie rozszerzaniu się narkomanii oraz problemom jej towarzyszącym na terenie Gminy Łańcut. Cele szczegółowe: podjęcie działań mających na celu zapobieganie wszelkim uzależnieniom przez redukcję dostępności substancji narkotycznych, a przede wszystkim przez pracę profilaktyczną w środowisku lokalnym. dostarczanie fachowej wiedzy wszystkim podmiotom zainteresowanym tematem zagrożeń związanych z narkomanią i uwrażliwienia na wczesne oznaki uzależnienia oraz informowanie o dostępnych formach pomocy. 35 Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Łańcut wypracowanie wśród dzieci, młodzieży i osób dorosłych racjonalnych postaw wobec narkotyków i innych substancji o działaniu odurzającym poprzez wdrażanie i realizację programów profilaktycznych. przeciwdziałanie próbom pierwszych eksperymentów ze środkami psychotropowymi. organizowanie alternatywnych miejsc twórczego spędzania wolnego czasu dla dzieci i młodzieży szczególnie z grup podwyższonego ryzyka. zwiększenie problemów poziomu wiedzy związanych z społeczeństwa używaniem na temat narkotyków ( prowadzenie działalności przez publikacje - afisze, ulotki, i organizowanie kampanii edukacyjnych). wzrost zaangażowania społeczności lokalnych w działania profilaktyczne profilaktycznych, (wspieranie szkół, lokalnych organizacji inicjatyw pozarządowych i związków wyznaniowych). zwiększenie liczby osób, które podejmą i będą kontynuować leczenie. prowadzenie działalności interwencyjnej w środowiskach i miejscach dystrybucji i używania narkotyków. 3.6 Sytuacja osób starszych Na przestrzeni ostatnich lat obserwuje się proces starzenia się społeczeństwa zarówno na skalę światową jak też krajową. Prognozy demograficzne wskazują, że w kolejnych latach procent osób w starszym wieku w całej populacji będzie 36 systematycznie wzrastać. Do Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Łańcut najważniejszych problemów ludzi starszych można zaliczyć: samotność, niepełnosprawność, przewlekłą chorobę i poczucie nieprzydatności. Ludzie starsi objęci systemem pomocy społecznej w Łańcucie korzystają z różnych form wsparcia: - usługi opiekuńcze, - pomoc materialna, - uczestnictwo w klubach seniora, - pobyt w ZOL, - pobyt w DPS. Osoby w wieku poprodukcyjnym w gminie Łańcut stanowią 17,11% ogółu mieszkańców gminy. Wykres 14. Liczba mieszkańców 25000 20000 15000 10000 5000 0 Liczba mieszkańców gminy w tym w wieku poprodukcyjnym Źródło: Dane własne GOPS Większość osób w wieku poprodukcyjnym stanowią kobiety. Wykres 15. Meżczyźni Mężczyźni Kobiety Kobiety 0 20 40 60 37 % Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Łańcut Występująca w kraju ogólna tendencję do starzenia się społeczeństw pozwala przewidywać, że procentowy udział osób w wieku poprodukcyjnym w całości populacji gminy będzie systematycznie wzrastał. Analogiczną sytuację można zaobserwować również w naszej gminie. Zwiększa się zapotrzebowanie na usługi opieki instytucjonalnej o ile w 2010 roku 9 osób starszych, chorych, wymagających całodobowej opieki i pielęgnacji przebywało w domach pomocy społecznej, o tyle już w 2012 roku liczba ta wzrosła do 20 osób. Zjawisko to ma tendencję wzrostową, można więc spodziewać się narastania problemów związanych z ludźmi starszymi, którzy znajdują się często w trudnej sytuacji materialnej oraz mają problemy związane ze stanem zdrowia, poczuciem osamotnienia i ograniczonymi formami aktywności, w tym spędzania czasu wolnego. Problem ludzi starszych jest trudny do rozwiązania zwłaszcza na terenach wiejskich, gdzie często brakuje odpowiedniego zaplecza zdrowotnego, domów opieki i świetlic, gdzie starsi ludzie mogliby się spotykać. Problemem jest też brak środków komunikacji, pozwalającej na dojazd do lekarza, apteki, itd. 3.7 Migracja Migracjami (lub wędrówkami) ludności nazywamy całokształt przemieszczeń prowadzących do stałej lub okresowej zmiany miejsca zamieszkania osób. Migracje dzielimy na: migracje wewnętrzne – zmiany miejsca stałego lub czasowego pobytu, związane z przekroczeniem granicy administracyjnej danej jednostki terytorialnej w celu osiedlenia się na stałe lub czasowo w innej jednostce w granicach kraju, oraz migracje zewnętrzne – jest to przekroczenie granicy państwa związane ze względnie trwałą miejsca zamieszkania. 38 Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Łańcut Podkarpacie można uznać za region zdecydowanie odpływowy, o czym świadczy utrzymujące się od lat ujemne saldo migracji. Od momentu reformy administracyjnej, tzn. Od 1999 roku, kiedy powstało województwo podkarpackie w większości powiatów odpływ ludności dominuje nad napływem. Natomiast powiat łańcucki częściej notował większą liczbę zameldowań niż wymeldowani, a jeżeli saldo migracji przybierało wartości ujemne były one stosunkowo niewielkie. Oczywiste wydaje się przypuszczenie, że zmiana miejsca zamieszkania powinna prowadzić do poprawy warunków mieszkaniowych czy finansowych. Przyglądając się zjawisku migracji należy stwierdzić, że od czasów uprzemysłowienia ukształtował się jeden dominujący kierunek przemieszczeń ludności – ze wsi i małych miasteczek do miast, które stanową centra społeczne i gospodarcze. Równocześnie jesteśmy świadkami nasilającej się zmiany kierunku przemieszczeń z miasta, zwłaszcza dużego do położonej w niewielkiej odległości wsi. Przeprowadzki i osiedlanie się poza miastem jest traktowane jako wyznacznik zamożności oraz awansu społecznego. Migracje Polaków mają negatywne skutki demograficzne dla Polski. W regionach, w których występuje duży odpływ ludności następuje wyludnienie niektórych obszarów, co powoduje ich upadek. Z przeprowadzonych badań wynika że problem migracji dot. 28% ankietowanych, z czego większość przypadków dotyczy migracji zewnętrznej. 39 Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Łańcut Wykres 16. Źródło: Dane własne GOPS Według danych Głównego Urzędu Statystycznego w latach 20022011 migracja zewnętrzna wyniosła 0,30% ogółu mieszkańców gminy, zaś migracja wewnętrzna w tych latach utrzymywała się na poziomie ok. 1,3%. Dane te dotyczą jedynie osób, które urzędowo wymeldowały się z miejsca zamieszkania i przeniosły poza granice kraju lub gminy. Obserwuje się jednak , że zjawisko migracji ma o wiele większą skale, gdyż szereg osób wyjeżdża bez powiadamiania o zmianie miejsca pobytu, na co wskazały również badania respondentów. 3.8 Wspieranie rodziny Rodzina to naturalne środowisko wychowawcze dziecka, które wpływa na jego osobowość, przekazując mu swój system wartości, tradycje. Ukierunkowuje jego aktywności postepowanie na całe życie. Rodzina jest pierwszym i najważniejszym środowiskiem dziecka, której obowiązkiem jest zaspokojenie wszystkich jego potrzeb. Wywiera istotny wpływ na kształtowanie się postaw aspiracji i systemów wartości. 40 Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Łańcut Prawidłowo funkcjonująca rodzina konsekwentnie i z powodzeniem spełniająca swoje zadania jest wartością której w odniesieniu do jednostki jak i globalnie do całego społeczeństwa nie można niczym globalnym zastąpić. Rodzina spełnia w społeczeństwie wiele funkcji: - funkcja materialno-ekonomiczna, - funkcja opiekuńczo- zabezpieczająca, - funkcja prokreacyjna, - funkcja seksualna, - funkcja legalizacyjno-kontrolna, - funkcja socjalizacyjna, - funkcja klasowa, - funkcja kulturalna, - funkcja rekreacyjno-towarzyska, - funkcja emocjonalno-ekspresyjna. Nieprawidłowe funkcjonowanie rodziny, złe wypełnianie ról społecznych powoduje jej destrukcję. W rodzinach dysfunkcyjnych pojawiają się problemy opiekuńczo - wychowawcze, wynikające niejednokrotnie z braku umiejętności wychowawczych a czasami nawet z braku chęci rodzica do zaspokojenia potrzeb dziecka zarówno tych podstawowych jak i emocjonalnych. Bezradność osób w sprawach opiekuńczo – wychowawczych jest jednym z ważniejszych problemów dotyczących w głównej mierze rodzin o niskim statusie społecznym i niskiej świadomości wychowawczej, o zaburzonych relacjach małżeńskich. Dane statystyczne ośrodka wskazują, że liczba rodzin korzystających z pomocy społecznej z powodu bezradności w sprawach opiekuńczo41 Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Łańcut wychowawczych oraz prowadzenia gospodarstwa domowego wyraźnie zmniejsza się. Wynika to w dużej mierze z faktu, że rodziny mogą mieć wiele sprzężonych ze sobą problemów (ubóstwo, bezrobocie, alkoholizm i in.), uprawniających je do otrzymywania świadczeń z pomocy społecznej. Mają na to wpływ również instytucje i organizacje realizujące zadania mieszczące się w zakresie wspierania rodziny: - Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Łańcucie, - Gminna Komisja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w Łańcucie, - Zespół Interdyscyplinarny ds. Przeciwdziałania Przemocy, - Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Łańcucie, - placówki oświatowe, - Zespół Kuratorskiej Służby Sadowej, - Komenda Powiatowa Policji w Łańcucie, - organizacje pozarządowe oraz specjaliści i terapeuci, - placówki służby zdrowia. Tabela 6 Liczba rodzin, w których wystąpił problem bezradności wśród korzystających z pomocy społecznej w latach 2010-2012 Lata 2010 2011 2012 Rodziny- ogółem 403 380 400 Bezradność w sprawach opiekuńczowychowawczych 42 30 24 Źródło: opracowanie własne GOPS Rodzinie mającej trudności w wypełnianiu podstawowych zadań oraz dziecku z tej rodziny udziela się pomocy finansowej, pracy socjalnej, 42 Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Łańcut poradnictwa specjalistycznego, a jeśli to konieczne zapewnia dziecku opiekę i wychowanie poza rodziną poprzez umieszczenie w rodzinie zastępczej lub placówce opiekuńczo-wychowawczej. W Gminie Łańcut funkcjonują 23 rodziny zastępcze, w których przebywa 35 dzieci. Spośród rodzin zastępczych – 10 jest rodzin spokrewnionych, 12 rodzin niezawodowych i 1 rodzina zawodowa. Z danych uzyskanych z Zespołu Administracyjno - Finansowego Zespołu Szkół i Przedszkoli Gminy Łańcut wynika, iż do szkół i przedszkoli uczęszcza łącznie 2770 dzieci. W celu uzyskania informacji o problemach dzieci i młodzieży w lokalnym systemie kształcenia i wychowania zostały rozesłane do szkół ankiety. Pozwalają one zdiagnozować środowisko szkolne pod kątem najczęstszych problemów występujących wśród dzieci i młodzieży szkolnej. Z pozyskanych 10 ankiet ze szkół podstawowych i gimnazjów wyłoniły się następujące problemy: 1. Palenie papierosów – 20 2. Agresja i przemoc – 20 3. Opieka kuratora sądowego – 14, 4. Alkoholizowanie się – 9 5. Zaniedbanie przez dom – 8 6. Niszczenie mienia szkolnego -4 7. Autoagresja – 2 8. Kradzież – 1 9. Narkotyzowanie się – 1, 10. Przestępczość ujawniona – 1 11.Przemoc w rodzinie – 1 12. Ucieczki z domu – 0, 43 Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Łańcut 13. Udział w grupach negatywnych – 0 14. Wykorzystywanie seksualne -0 Do problemów najczęściej występujących na terenie szkoły oraz w domu rodzinnym uczniów zaliczono sięganie po alkohol i papierosy. Zwrócono również uwagę na takie problemy społeczne jak: ,,eurosieroctwo”, bezrobocie wśród rodziców, nieprawidłowe relacje uczeń – rodzic. Uzupełnieniem powyższych opinii pedagogów są informacje z Zespołu kuratorskiej Służby Sądowej w sprawach karnych, rodzinnych i nieletnich Sądu Rejonowego w Łańcucie, z których wynika że na terenie gminy Łańcut pod nadzorem kuratora sądowego pozostają 133 osoby, w tym 56 dzieci. Ponadto z informacji uzyskanych z Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej w Łańcucie wynika, że pod opieką w/w poradni pozostaje 468 dzieci i młodzieży z gminy Łańcut. Działania poradni obejmują pomoc psychologiczną, pedagogiczną i logopedyczną, w tym między innymi: - diagnozę trudności i niepowodzeń szkolnych, zaburzeń rozwojowych dzieci i młodzieży, zaburzeń mowy, - terapie psychologiczną, pedagogiczną i logopedyczną, - doradztwo zawodowe. Wszystkie szkoły posiadają dostęp do Internetu, prowadzą dożywianie uczniów w stołówkach szkolnych – w roku szkolnym 2012/2013 z obiadów korzystało średnio 1297 dzieci, z czego 305 posiłków było finansowanych przez Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej. Ponadto oferują uczniom zajęcia dodatkowe ( kółka przedmiotowe, plastyczne, teatralne, chór, zajęcia sportowe). 44 Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Łańcut Analizując potrzeby dzieci i młodzieży, wskazano na konieczność kształtowania nawyku zdrowego trybu życia, zwiększenia działań w zakresie sportu i wypoczynku. 3.9 Bezdomność Bezdomność to względnie trwała sytuacja człowieka pozbawionego dachu nad głową albo nie posiadającego własnego mieszkania. Bezdomnym jest osoba niezamieszkująca w lokalu mieszkalnym i niezameldowana na pobyt stały a także zameldowany na pobyt stały w lokalu, w którym nie ma możliwości zamieszkania. Z danych w posiadaniu ośrodka pomocy społecznej wynika, że zjawisko bezdomności w gminie Łańcut praktycznie nie występuje. Jednak wobec powyższej analizy widać, iż gmina Łańcut nie jest wolna od problemów społecznych. W każdej miejscowości w różnym nasileniu występuje ubóstwo, bezrobocie, niepełnosprawność i długotrwała choroba – najczęściej wskazywane przyczyny przyznania pomocy społecznej. Nasilenie w/w zjawisk zależne jest od ilości ludności w danej miejscowości, daje się także zauważyć zależność pomiędzy odległością od miasta wojewódzkiego i położeniem przy drodze międzynarodowej E40. Przedstawione dane nie ukazują w pełni wymienionych zjawisk, gdyż nie wszystkie osoby lub rodziny dotknięte w/w problemami trafiają do ośrodka pomocy społecznej. Stanowią jednak znaczny odsetek mieszkańców gminy widoczny nie tylko w danych Ośrodka, ale również dostrzegany przez respondentów, którzy wskazują problemy, jakie na swojej drodze spotykają niepełnosprawni czy starsi. Istotne dla diagnozy problemów i właściwego rozpoznania potrzeb społecznych gminy oraz efektywnego realizowania celów były odpowiedzi respondentów na pytania ankietowe, które 45 Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Łańcut przybliżyły punkt widzenia mieszkańców gminy oraz ich spojrzenie na najistotniejsze problemy i możliwości ich rozwiązania. Mieszkańcom gminy oprócz w/w form pomocy udzielana jest także pomoc w formie pracy socjalnej, która jest działalnością zawodową mającą na celu pomoc osobom i rodzinom we wzmacnianiu lub odzyskiwaniu zdolności do funkcjonowania w społeczeństwie poprzez pełnienie odpowiednich ról społecznych oraz tworzenie warunków sprzyjających temu celowi. Jest to szereg działań realizowanych przez pracowników socjalnych w terenie w miejscu zamieszkania, klientów a także w ich otoczeniu, tj. w społeczności lokalnej. Jest to forma pracy szczególnie przydatna w pracy z osobami długotrwale bezrobotnymi, które nie widzą możliwości poprawy swojej sytuacji materialnej, rodzinnej; rodzinami które cechuje bezradność; a także wszędzie tam, gdzie ma miejsce zjawisko dziedziczenia biedy. Głównym narzędziem wykorzystywanym w pracy socjalnej jest kontrakt socjalny, czyli pisemna umowa zawarta z osobą ubiegającą się o pomoc, określająca uprawnienia i zobowiązania stron umowy, w ramach wspólnie podejmowanych działań zmierzających do przezwyciężenia trudnej sytuacji życiowej osoby lub rodziny. Kolejną forma wsparcia są prace społecznie użyteczne realizowane na podstawie umowy zawartej przez Urząd Gminy z Powiatowym Urzędem Pracy. Klienci skierowani przez pracownika socjalnego do ich wykonywania pracują na terenach swoich miejscowości, przyczyniając się do lepszego wizerunku miejscowości, w której mieszkają. Dbają o czystość miejscowości, do ich obowiązków należy odśnieżanie w sezonie zimowym, koszenie trawy, udrażnianie rowów oraz inne zadania zlecone przez sołtysów wsi. 46 Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Łańcut 4. ZASOBY UMOŻLIWIAJĄCE ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH Zasobami umożliwiającymi rozwiązywanie problemów społecznych określamy instytucje znajdujące się na terenie gminy/samorządu lub obejmujące swym zasięgiem działania jej mieszkańców, które funkcjonują w obszarze polityki społecznej i rozwiązują dane problemy. Są to jednostki publiczne, samorządowe jak i niepubliczne np. organizacje pozarządowe, stowarzyszenia, fundacje, Kościół i organizacje kościelne. I. Instytucje i organizacje pozarządowe oferujące pomoc i wsparcie na terenie gminy Łańcut: 1. Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Łańcucie 2. Zespół Interdyscyplinarny. 3. Gminna Komisja Rozwiazywania Problemów Alkoholowych. 4. Placówka rodzinna w Soninie. 5. Ośrodki zdrowia. 6. Sołectwa. 7. Ochotnicza Straż Pożarna. 8. Kluby Seniora. 9. CARITAS – Zespoły parafialne. 10. Dziewięć parafii kościoła rzymskokatolickiego. 11. Niepubliczny Ośrodek Caritas w Wysokiej 47 Rewalidacyjno-Wychowawczy Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Łańcut II. Instytucje i organizacje pozarządowe działające na terenie powiatu łańcuckiego, z pomocy których korzystają mieszkańcy gminy Łańcut: 1. Polski Komitet Pomocy Społecznej. 2. Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie. 3. Środowiskowy Dom Samopomocy. 4. Dom Pomocy Społecznej. 5. Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna. 6. Powiatowy Urząd Pracy. 7. Sąd Rejonowy. 8. Komenda Powiatowa Policji. 9. Polski Czerwony Krzyż. 10.Polski Związek Niewidomych. 11.Polski Związek Diabetyków. 12.Uniwersytet Trzeciego Wieku. 13.Polski Związek Emerytów i Rencistów. Rozwiązywanie problemów społecznych oraz podejmowanie działań zapobiegających ich występowaniu to jedno z ważniejszych zadań gminy. Pomiędzy sektorem publicznym a pozarządowym istnieje dobry przepływ informacji dotyczący klientów korzystających z pomocy. Samorząd gminy dysponuje uregulowaniami określonymi przez właściwe akty prawa miejscowego dotyczące i organizacjami pozarządowymi. 48 współpracy z podmiotami Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Łańcut 5. Analiza SWOT Technika SWOT jest efektywną metodą analizy strategicznej pozwalającą na określenie siły wpływu wewnętrznych zasobów gminy (mocnych i słabych stron) na mogące pojawić się zewnętrzne szanse i zagrożenia jej przyszłego rozwoju. Nazwa metody jest akronimem angielskich słów strengths (mocne strony), weaknesses (słabe strony), opportunities (szanse potencjalne lub zaistniałe w otoczeniu), threats (zagrożenia prawdopodobne lub istniejące w otoczeniu). Głównym celem realizowanym w analizie SWOT jest opisanie elementów, które wchodzą w skład wymienionych wcześniej składników, przeanalizowaniu ich wpływu na sytuację społeczną gminy Łańcut oraz zaproponowanie rozwiązań. Samo wskazanie szans i zagrożeń, oraz mocnych i słabych stron jest już ważną częścią diagnostyki problemu. Przedstawiona poniżej analiza obejmuje odnosi się wyłącznie do kwestii społecznych. Mocne strony Słabe strony Profesjonalna, wykształcona i stabilna kadra Ośrodka Pomocy Społecznej Wystarczająca do potrzeb liczba zatrudnionych pracowników socjalnych Dobre rozeznanie środowiska lokalnego pod względem problemów społecznych Aktywne działania władz gminy w rozwiązywaniu Bierna postawa świadczeniobiorców w rozwiazywaniu własnych problemów życiowych. Syndrom uzależnienia od pomocy społecznej. Słabo rozwinięty system pomocy społecznej z uwagi na ograniczone środki finansowe na działania zapobiegające wykluczeniu 49 Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Łańcut problemów społecznych Współpraca z różnymi instytucjami i pomiotami realizującymi zadania z zakresu pomocy społecznej Pozyskiwanie na walkę z ubóstwem środków z zewnątrz Podnoszenie kwalifikacji przez osoby bezrobotne Dysponowanie stałymi środkami finansowymi na profilaktykę i rozwiązywanie problemów alkoholowych Reagowanie na potrzeby osób niepełnosprawnych Brak wzrostu świadczeniobiorców Dobre usytuowanie i baza lokalowa instytucji pomocy społecznej Kompleksowa pomoc dla osób zagrożonych przemocą lub doznających przemocy w rodzinie Dobrze funkcjonujące placówki oświatowe Umiejętność pozyskiwania środków zewnętrznych Istnienie określonego standardu usług dla osób starszych Szanse społecznemu. Utrwalenie się wśród klientów pomocy społecznej postaw roszczeniowych oraz zjawiska dziedziczenia biedy. Niski poziom dochodowości ludności. Wysoka skala bezrobocia na terenie gminy Wysokie bezrobocie długotrwałe Niechęć podnoszenia kwalifikacji przez osoby długotrwale bezrobotne. Niewystarczająca oferta pomocy osobom niepełnosprawnym Brak mieszkań socjalnych Niechęć do podejmowania leczenia przez uzależnionych oraz współpracy w tym zakresie przez współuzależnionych Brak dostatecznie rozwiniętej infrastruktury społecznej Proces starzenia się ludności Brak monitoringu miejsc szczególnie zagrożonych różnorodnymi patologiami społecznymi Zbyt małe zaangażowanie liderów lokalnych Bark wolontariatu Migracja ludności za granicę Zagrożenia Korzystne położenie geograficzne i komunikacyjne gminy. Środki pomocowe Marginalizacja spowodowana długotrwałym bezrobociem Ubożenie społeczeństwa Niewielkie perspektywy 50 Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Łańcut i strukturalne Unii Europejskiej Dostęp do nowoczesnych środków komunikowania się (internet; program Emp@tia) Rozwój ekonomii społecznej Napływ ludności z terenów miejskich Tworzenie i realizacja programów przeciwdziałającym wykluczeniu społecznemu Wspieranie zatrudnienia osób bezrobotnych w ramach robót publicznych, prac interwencyjnych, prac społecznie-użytecznych Istnienie systemu wsparcia dla osób i rodzin wymagających specjalistycznej pomocy Dobrze rozwinięta sieć placówek oświatowych 51 zatrudnienia Niski poziom aktywności społecznej Niestabilna polityka społeczna Występowanie zjawisk rozpadu więzi społecznych i zaniku kontroli społecznej Występowanie zagrożeń funkcjonowania rodziny: bezrobocie, uzależnienia i przemoc Długotrwałe uzależnienie rodzin od pomocy społecznej Brak lokali socjalnych Starzenie się społeczeństwa Znieczulica społeczna Przerzucanie zadań na gminę bez dostatecznego zabezpieczenia finansowego Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Łańcut 6. Kierunki rozwoju Gminy Łańcut – Misja i Wizja 6.1 Misja Kluczowym elementem niniejszej strategii jest misja, będąca naczelnym celem polityki społecznej gminy Łańcut. Misja polityki społecznej prowadzonej przez samorząd lokalny jest zapewnienie kompleksowej pomocy rodzinie i wspomagania najsłabszych oraz umożliwienie im pełnego uczestnictwa w życiu społeczności lokalnej. Misja precyzuje jaki powinien być wizerunek gminy w perspektywie następnych kilku lat i jakie są priorytety w działaniach na rzecz zaspokojenia potrzeb społecznych mieszkańców. W procesie prac nad Gminną Strategia Rozwiazywania Problemów Społecznych Gminy Łańcut na lata 2014-2020 określono misję: MISJĄ GMINY JEST PRZECIWDZIAŁANIE MARGINALIZACJI, WYKLUCZENIU SPOŁECZNEMU I PATOLOGIOM SPOŁECZNYM ORAZ POPRAWA JAKOŚCI ŻYCIA MIESZKAŃCÓW Misja ta rozwija i uszczegóławia pojęcie „zapewnienie mieszkańcom wysokiego standardu życia” zawarte w strategii rozwoju gminy Łańcut. 52 Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Łańcut 6.2 Wizja Wiadomości przedstawione w części diagnostycznej dokumentu dają podstawę nakreślenia wizji obszaru w zakresie działań lokalnej polityki społecznej. Wizja, czyli najbardziej ogólny, długookresowy cel nadrzędny, którego realizacji podporządkowane są proponowane cele strategiczne, jest wyrazem pożądanego obrazu gminy w określonym wymiarze czasu. Wizja ma pełnić przede wszystkim funkcję informacyjna i motywacyjną. Wizją gminy Łańcut jest: WSPIERANIE OSÓB I RODZIN W WYSIŁKACH ZMIERZAJĄCYCH DO ZASPOKOJENIA NIEZBĘDNYCH POTRZEB, DĄŻENIE DO ROZWOJU LOKALNEJ SPOŁECZNOŚCI ORAZ AKTYWIZCJA GRUP ZAGROŻONYCH WYKLUCZENIEM SPOŁECZNYM 53 Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Łańcut 7. Cele strategii i kierunki działań Pamiętając, że strategia to przede wszystkim ocena rzeczywistych możliwości rozwojowych oraz wybór najbardziej odpowiednich sposobów postepowania - istotnym z punktu widzenia powodzenia planowanych działań jest określenie poszczególnych celów niniejszej strategii. CEL GŁÓWNY ZASPOKAJANIE PRZECIWDZIAŁANIE POTRZEB SPOŁECZNYCH ZAGROŻENIOM W ORAZ STPONIU ZAPEWNIAJĄCYM RÓWNOWAGĘ SPOŁECZNĄ I ROZWÓJ GMINY, ZE SZCZEGÓLNYM UWZGLĘDNIENIEM OSÓB ZAGROŻONYCH MARGINALIZCJĄ, WYKLUCZENIEM I PATOLOGIĄ SPOŁECZNĄ 54 Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Łańcut Utworzenie zintegrowanego systemu wsparcia dla osób starszych i rozwój integracji międzypokoleniowej Aktywizacja i integracja grup zagrożonych wykluczeniem społecznym Zaspokojenie potrzeb społecznych oraz przeciwdziałanie zagrożeniom w stopniu zapewniającym równowagę społeczną i rozwój gminy, ze szczególnym uwzględnieniem osób zagrożonych marginalizacją, wykluczeniem i patologią społeczną Rozwój zintegrowanego systemu wsparcia rodziny Budowanie zintegrowanego systemu przeciwdziałania uzależnieniom i przemocy domowej. 55 Wyrównanie szans osób niepełnosprawnych i zwiększenie możliwości udziału w życiu społecznym Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Łańcut CEL STRATERICZNY I Aktywizacja i integracja grup zagrożonych wykluczeniem społecznym Cele operacyjne Kierunki działań I. Rozwijanie działań na rzecz ograniczenia ubóstwa jako podstawowego czynnika przyczyniającego się do wykluczenia społecznego - diagnozowanie potrzeb i 2014-2020 możliwość wsparcia osób i rodzin żyjących w ubóstwie - udzielanie pomocy finansowej - wzmacnianie i rozwój zintegrowanej pomocy socjalnej, - zapobieganie, ograniczenie i zmniejszanie skutków wykluczenia społecznego i marginalizacji osób i rodzin, - przeciwdziałanie zjawisku „dziedziczenia biedy” poprzez kompleksową pracę z rodzina - praca socjalna z bezrobotnym 2016-2020 i jego rodzina, - realizacja projektów współfinansowanych ze środków Unii Europejskiej, - współpraca z Powiatowym Urzędem Pracy w zakresie rozwoju form zatrudnienia na terenie gminy: organizowanie prac społecznie użytecznych, prac interwencyjnych, robót publicznych i promowanie szkoleń, objecie pomocą materialną osób i rodzin dotkniętych długotrwałym bezrobociem, - współpraca w ramach instrumentów ekonomii społecznej, w tym kluby integracji społecznej, centra integracji społecznej przez tworzenie spółdzielni socjalnej, II. Wsparcie bezrobotnych i poszukujących pracy 56 Termin Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Łańcut Realizatorzy: Gmina Łańcut, gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Łańcucie, Powiatowy Urząd Pracy w Łańcucie. Partnerzy: Polski Komitet Pomocy Społecznej, Caritas, organizacje pozarządowe, lokalni przedsiębiorcy. CEL STRATEGICZNY II Utworzenie zintegrowanego systemu wsparcia dla osób starszych i rozwój integracji międzypokoleniowej Cele operacyjne Kierunki działań Termin I. Przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu osób starszych - diagnoza potrzeb osób starszych z terenu gminy Łańcut, - współpraca z instytucjami, organizacjami i Kościołem w zakresie pomocy osobom starszym, - podejmowanie działań zmierzających do większego zaangażowania rodziny w sprawowanie opieki nad osoba starszą, - organizowanie usług opiekuńczych, - uwrażliwienie społeczności na potrzeby osób starszych, - wspieranie, w formie pracy 2014-2020 57 Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Łańcut socjalnej rodzin opiekujących się niesamodzielnym członkiem rodziny, - aktywizowanie osób starszych do udziału w życiu społecznym i kulturalnym gminy, - współpraca z policją, służbą zdrowia i organizacjami pozarządowymi w celu doskonalenia systemu pomocy osobom starszym, - wsparcie materialne dla osób starszych znajdujących się w trudnej sytuacji życiowej Realizatorzy: Gmina Łańcut, Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Łańcucie, Powiatowy Urząd Pracy w Łańcucie. Partnerzy: Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie, Caritas, kluby seniora, placówki służby zdrowia, placówki kulturalno-oświatowe, organizacje pozarządowe, policja CEL STRATEGICZNY III Wyrównanie szans osób niepełnosprawnych i zwiększenie możliwości udziału w życiu społecznym. Cele operacyjne Kierunki działań Termin Tworzenie warunków umożliwiających osobom niepełnosprawnym - podnoszenie świadomości społecznej na temat problemów i potrzeb osób niepełnosprawnych 2014-2020 58 Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Łańcut pełnienie społecznie aktywnej roli i integracji ze środowiskiem - pomoc usługowa w formie usług opiekuńczych i specjalistycznych usług opiekuńczych, - współpraca z Powiatowym Centrum Pomocy Rodzinie, PFRON i informowanie osób niepełnosprawnych o możliwościach zakupu sprzętu rehabilitacyjnego i likwidacji barier architektonicznych, - uczestnictwo w zajęciach i terapii w ośrodkach wsparcia dziennego (ŚDS, WTZ) - udzielanie pomocy finansowej, - prowadzenie pracy socjalnej z osobami niepełnosprawnymi, - współpraca z Powiatowym Urzędem Pracy i informowanie osób niepełnosprawnych o możliwościach zatrudnienia, - włączenie osób niepełnosprawnych i ich rodzin do udziału w życiu społecznym i kulturalnym gminy, - tworzenie oraz realizacja projektów dotyczących osób niepełnosprawnych Realizatorzy: Gmina Łańcut, gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Powiatowy Urząd Pracy w Łańcucie 59 Łańcucie, Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Łańcut Partnerzy: Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie, Caritas, placówki służby zdrowia, organizacje pozarządowe, Poradnia Zdrowia Psychicznego, społeczność lokalna CEL STRATEGICZNY IV Budowanie zintegrowanego systemu przeciwdziałania uzależnieniom i przemocy domowej. Cele operacyjne Kierunki działania Termin I. Profilaktyka i rozwiązywanie problemów uzależnień - wdrażanie i realizacja Gminnego Programu Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, - organizowanie wypoczynku letniego dla dzieci z rodzin z problemem alkoholowym, - prowadzenie profilaktycznej działalności informacyjnej i edukacyjnej w zakresie rozwiazywania problemów alkoholowych i przeciwdziałania narkomanii, - wdrażanie i realizacja Gminnego Programu Przeciwdziałania Narkomanii, - prowadzenie kampanii społecznej na temat szkodliwości używek, - współpraca z organizacjami pozarządowymi i instytucjami służby zdrowia działającymi na rzecz rodzin dotkniętych problemami uzależnień. 2014-2020 60 Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Łańcut II. Profilaktyka i przeciwdziałanie przemocy w rodzinie - realizacja Gminnego Programu Przeciwdziałania 2014-2020 Przemocy i Ochrony Ofiar Przemocy, - realizacja procedury Niebieskie Karty, - podnoszenie świadomości społecznej w zakresie zjawiska przemocy i sposobów radzenia sobie z problemem ( plakaty, ulotki, prowadzenie akcji medialnej), - nawiązanie współpracy z policją, prokuratura, sądem oraz pozostałymi podmiotami i instytucjami działającymi w tym obszarze Realizatorzy: Gmina Łańcut, Zespół Interdyscyplinarny Gminy Łańcut, Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Łańcucie, Partnerzy: Policja, Zespół Kuratorskiej Służby Sądowej, Sąd Rejonowy w Łańcucie, Ośrodek Interwencji Kryzysowej, placówki służby zdrowia, placówki oświatowe, organizacje pozarządowe, Poradnia Zdrowia Psychicznego 61 Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Łańcut CEL STRATEGICZNY V Rozwój zintegrowanego systemu wsparcia rodziny. Cele operacyjne Kierunki działania I. Budowanie systemu wsparcia rodziny ze szczególnym uwzględnieniem sytuacji dzieci i młodzieży - diagnoza sytuacji dziecka i 2014-2020 rodziny, - tworzenie i wdrażanie programów wspierania rodziny’ - praca socjalna z rodzina, - udzielanie pomocy z systemy pomocy społecznej oraz świadczeń rodzinnych i alimentacyjnych rodzinom, - pomoc dzieciom z rodzin zagrożonych pozbawieniem lub ograniczeniem władzy rodzicielskiej poprzez wprowadzenie pracy asystenta rodziny, - współpraca ze szkołami w zakresie diagnozowania potrzeb dzieci i młodzieży zagrożonych marginalizacją, - wyrównywanie szans edukacyjnych dzieci i młodzieży, - zapewnienie dzieciom i młodzieży ciepłego posiłku w szkołach, - organizacja wypoczynku letniego dla dzieci z rodzin dysfunkcyjnych, - łagodzenie skutków wewnętrznej i zewnętrznej emigracji, - tworzenie programów i projektów wspierających rodzinę 62 Termin Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Łańcut Realizatorzy: Gmina Łańcut, Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Łańcucie, placówki oświatowe Partnerzy: Policja, Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna, Zespół Kuratorskiej Służby Sądowej, Sąd Rejonowy w Łańcucie, placówki służby zdrowia, organizacje pozarządowe. 63 Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Łańcut 8.Źródła finansowania Źródłami finansowania planowanych działań będą: Środki własne samorządu z dochodów gminy na finansowanie zadań własnych gminy w zakresie pomocy społecznej oraz innych obszarów ujętych w strategii, Środki z budżetu państwa na zadania zlecone gminie przez administrację rządową i zadania własne gminy dotowane, na programy rządowe, Środki funduszy krajowych np. (Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych), Środki pochodzące z funduszy unijnych - decydujące znaczenie dla pełnego wykorzystania środków Unii Europejskiej będzie miał potencjał absorpcyjny gminy, czyli zdolność do uzupełniania środków europejskich środkami własnymi oraz przygotowania, planowania programów i projektów inwestycyjnych w wymiarze współpracy z Unią Europejską. Środki z programów celowych, Środki własne organizacji pozarządowych. 64 Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Łańcut 9.Wskaźniki pomiaru stopnia realizacji strategii. W niniejszej Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych skorzystano z szerokiego wachlarza wskaźników odzwierciedlających ważne wartości zakładane do osiągnięcia i ukierunkowujące proces rozwoju, w tym: w obszarze ludności- przyrost naturalny, saldo migracji, liczba klientów pomocy społecznej, powody korzystania z pomocy, formy udzielanej pomocy, w obszarze rynku pracy- liczba osób bezrobotnych, liczba osób korzystających z pomocy z powodu bezrobocia, liczba osób znajdujących się w szczególnej sytuacji na rynku pracy: - osoby do 25 roku życia , - długotrwale bezrobotni, - osoby po 50 roku życia, - bez kwalifikacji zawodowych, - bez doświadczenia zawodowego, - bez wykształcenia średniego, - samotnie wychowujący dzieci, - osoby po opuszczeniu zakładu karnego, - niepełnosprawni. w obszarze edukacji –liczba dzieci w szkołach i przedszkolach, liczba dzieci objętych kuratelą, liczba dzieci korzystających z pomocy w Poradni Psychologiczno- Pedagogicznej, liczba dzieci korzystających z posiłków w stołówkach szkolnych 65 Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Łańcut Pozostałe wskaźniki to: liczba rodzin korzystających ze świadczeń z pomocy społecznej z powodu ubóstwa, liczba rodzin korzystających z powodu niepełnosprawności, liczba osób i rodzin dotkniętych problemami alkoholowymi, liczba Niebieskich Kart, liczba osób przebywających w DPS. Dane do pomiaru wskaźników pozyskano z: danych statystycznych GUS, Urzędu Gminy Łańcut, jednostek organizacyjnych gminy, Powiatowego Urzędu Pracy, Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie, Poradni Psychologiczno- Pedagogicznej, Zespołu Kuratorskiej Służby Sądowej. 66 Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Łańcut 10. Monitoring i ewaluacja Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych jest jednym z podstawowych narzędzi realizacji polityki społecznej na poziomie lokalnym, dlatego tez niezwykle ważne jest, aby wdrażanie, ewaluacja i aktualizacja poddane były procesowi systematycznego monitoringu. Monitoring i ewaluacja zapisów strategicznych polegają na systematycznej ocenie realizowanych działań oraz modyfikacji kierunków działania w przypadku istotnych zmian społecznych, które mogą pojawić się po przez zmianę regulacji prawnych czy też narastanie poszczególnych dolegliwości społecznej. Monitoring będzie polegał na gromadzeniu i opracowywaniu informacji i danych zebranych od wszystkich realizatorów oraz partnerów. Punktem odniesienia będą wskaźniki określone w strategii odnoszące się do głównych założeń strategicznych. Dane zebrane i opracowane w procesie monitoringu posłużą do ewaluacji strategii. Ewaluacja jest działalnością normatywną, gdyż z jednej strony wykorzystuje się w niej istniejące normy z drugiej zaś w jej wyniku mogą pojawić się propozycje wprowadzenia nowych norm i procedur. Jest także działalnością instrumentalna, ponieważ podstawowym jej celem jest dostarczenie podmiotom polityki społecznej praktycznej wiedzy potrzebnej przy podejmowaniu konkretnych decyzji. Elementami skutecznego monitoringu i ewaluacji będą: 1. Zespół monitorujący w skład którego mogą wejść osoby zajmujące się zawodowo kulturalna oraz pomocą inne, społeczną, np. policja, działalnością przewodniczący Rozwiązywania Problemów Alkoholowych; 67 oświatową, Komisji Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Łańcut 2. Roczna ocena wdrażania strategii ewaluacja dokonywana będzie raz w roku. Dokument w miarę potrzeb będzie poddawany aktualizacji i niezbędnym weryfikacjom wynikającym ze zmieniających się sytuacji społecznych, prawnych, itp. Wnioski z ewaluacji i rekomendacje na przyszłość będą stanowić jeden z elementów aktualizacji strategii. 68 Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Łańcut Zakończenie Realizacja Gminnej Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych to wprowadzenie w życie nowoczesnego modelu polityki społecznej Gminy. Strategia jest drogowskazem i instrumentem działania władz samorządowych, instytucji pomocy społecznej w tym Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej. Strategia ma charakter wieloletni i wyznacza kierunki rozwoju działań pomocowych, ze szczególnym uwzględnieniem tych, które mają na celu wyjście osób zagrożonych wykluczeniem społecznym z kręgu świadczeniobiorców pomocy społecznej. Wskazuje też nowe formy pomocy oraz różnorodne formy aktywności lokalnej konieczne dla budowania spójnego systemu wsparcia społecznego. Strategia i wynikające z niej programy mają charakter otwarty i elastyczny. Podlegają okresowym weryfikacjom i niezbędnym modyfikacjom. Działania te wynikają ze zmieniających się rzeczywistości społeczno-ekonomicznej, pogłębienia diagnozy potrzeb oraz zmieniających się wymogów prawnych. 69 Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Łańcut Spis treści Wprowadzenie .............................................................................................................................. 1 1.Zgodność celów Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Łańcut z celami polskich strategii na różnych poziomach oraz polskim ustawodawstwem .................................. 2 1.1 Zgodność z krajowymi i lokalnymi strategiami ................................................................... 2 1.2 Podstawy prawne w zakresie planowania polityki społecznej w Unii Europejskiej ............ 3 1.3 Procedura tworzenia Gminnej Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Łańcut na lata 2014-2020.......................................................................................................... 4 2.Charakterystyka gminy............................................................................................................... 7 2.1 Gospodarka gminy .............................................................................................................. 8 2.2 Ludność ............................................................................................................................... 8 2.3 Wykształcenie ..................................................................................................................... 9 2.4 Oświata i kultura w gminie ............................................................................................... 11 2.4 Służba zdrowia .................................................................................................................. 14 3. Diagnoza problemów społecznych ......................................................................................... 15 3.1 Ubóstwo ............................................................................................................................ 15 3.2 Bezrobocie......................................................................................................................... 19 3.3 Niepełnosprawność........................................................................................................... 23 3.4 Przemoc w rodzinie ........................................................................................................... 28 3.5 Uzależnienia ...................................................................................................................... 31 3.6 Sytuacja osób starszych..................................................................................................... 36 3.7 Migracja............................................................................................................................. 38 3.8 Wspieranie rodziny ........................................................................................................... 40 3.9 Bezdomność ...................................................................................................................... 45 4. ZASOBY UMOŻLIWIAJĄCE ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH ........................ 47 5. Analiza SWOT .......................................................................................................................... 49 6. Kierunki rozwoju Gminy Łańcut – Misja i Wizja ...................................................................... 52 6.1 Misja .................................................................................................................................. 52 6.2 Wizja ................................................................................................................................. 53 7. Cele strategii i kierunki działań ............................................................................................... 54 8.Źródła finansowania ................................................................................................................. 64 9.Wskaźniki pomiaru stopnia realizacji strategii. ........................................................................ 65 10. Monitoring i ewaluacja ......................................................................................................... 67 Zakończenie................................................................................................................................. 69 70 Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Łańcut 71
