WYNIKI BADAŃ PRÓBEK ZAPRAW I POLICHROMII Z KOŚCIOŁA

WYNIKI BADAŃ PRÓBEK ZAPRAW I POLICHROMII
Z KOŚCIOŁA p.w. św. TRÓJCY W STRZELNIE
Do badań ot rzymano nas tępu ją ce pró bk i:
I Ma lowidła ścienne z absydy
Prób ka 1 -I:
st ro na południowo- wschod nia , ści ana ok. 50 c m nad podł ogą
Prób ka 2 -I:
odkr yw ka jw.
Prób ka 3 I
t ynk
I I kru cht a południowa
Prób ka 1 -II :
odkr yw ka n a p ołu dni owo- zachodni m spływie skl epienia
Prób ka 2 -II :
t ynk
Prób ka 3 -II :
warst wa tynku leżąca pod t yn kie m ko nser wowanym, z tej sa me j odkrywki co 1-I I
Prób ka 4 -II ;
warst wy mal ars kie na zaprawie z te j sa me j o dkrywki
I II Kru cht a północn a
Prób ka 1 -II I:
d ru ga wa rst wa ch ron olo giczna
Prób ka 2 -II I;
szarość na zaprawce auto rs kie j
I V Absyda
Prób ka A:
t ynk leżący b ezpośre dni o n a wąt ku ka m ie nny m
Prób ka B:
t ynk leżący n a tyn ku p rób ki A
Prób ka 1p;
czerwień k rzyża, st r ona połud nio wo -wscho dni a
Prób ka 2p:
zieleń z tła sceny ce nt ra lne j , środ e k ko mp ozycji
Prób ka 3p:
wysklepienie glif u wscho dniego, ma r mo ryzacja , czer wień
Prób ka 4p:
obr a mie ni e glif u ws cho dni eg o, czerwień z cegiełe k
Prób ka 5p:
czerwień z kwi ata róży, z her bu w gl if ie o kna wscho dniego, st ron a
północno - wschod nia
1. Chemiczne badanie zapraw
Zaprawy z pró bek 2- I, 3- I, 1 -II , 2- II , 3-I I, 4 -I I, 1- I II, 2 -I II , A i B odważono na wadze
analitycznej i zadano 2n HCl w sto sun ku 1 :50. Po 24 godzinach r oztwory p rzesączono, prze mywają c pozostały na są czka ch osad ma łymi po rcja m i wody destylowanej
do zaniku re ak cji na jo n H + . Są czki z zawartości ą u mie szczon o w su szar ce w t e m pera tu rze 105 o C i wysuszono do s tałe j ma sy. Z różnicy ma s wyliczono pro cent ową
zawarto ść części nier ozpuszczalnych w kwasie. Pozostały po t rawieniu wypełniacz
p rób ek 2- 1, 1II I, 2 -I I, A i B z zawartoś cią m at e riałów ilastych p rzesiano przez sit o o
boku 0, 065 m m w celu ich oddzielenia. Na st ępnie wyliczono st osu ne k spoiwa do
wypełniacza.
W ye kst rah owany w t en sp osób wypełniacz podd ano obse rwa cjo m mi kr o sk op owym w
celu ok reśl enia przybliżonego skł adu ja koś ciowego.
W yni ki badań zawarto w tab eli
2
Nr
pró
bki
Spoiwo
% zawartości
części nierozpuszczalnych w
HCl
% zawartości
wapna
% ilości
części
ilastych
stosunek
spoiw
a do
wypełniacz
a
główny składnik wypełniacza
2 -I
ilasto-wapienne
74, 97
25,0 3
17, 01
1:1, 4
kwarc o różnej
wielkości ziaren i
różnym
stopniu
obtoczenia
2 -II
ilasto-wapienne
46, 84
33,1 6
16, 62
1:0, 6
kwarc o różnej
wielkości ziaren i
różnym
stopniu
obtoczenia
B
ilasto-wapienne
39, 27
60,7 3
8,63
1:0, 5
kwarc o bardzo
różnej wielkości
ziaren i różnym
stopniu obtoczenia
1 -II
ilasto-wapienne
64, 56
35,4 4
12, 81
1: 1
kwarc o różnej
wielkości ziaren i
różnym
stopniu
obtoczenia
wapienne
76, 15
24,3 3
1: 3
kwarc o różnej
wielkości ziaren i
różnym
stopniu
obtoczenia
ilasto-wapienne
66, 01
33,9 9
1: 1
kwarc o różnej
wielkości ziaren i
różnym
stopniu
obtoczenia
2 - II I wapienne
75, 57
24,4 3
1: 3
1 - II I wapienne
57, 28
42,7 2
1:1, 4
kwarc z przewagą
średnioziarnistego, średnio obtoczony
kwarc z przewagą
średnioziarnistego, różnie obtoczony
klej glutynowy
4 -II
A
12, 89
inne składniki
skalenie, glaukonit,
biała
substancja
mineralna,
niezidentyfikowane
minerały ciemne,
mika, włókna roślinne i drewniane,
okruchy ceramiczne
skalenie, niezidentyfikowane minerały ciemne, węgiel
drzewny,
włókna
roślinne i drewniane, okruchy ceramiczne
skalenie,
mika,
glaukonit,
żużel,
węgiel
drzewny,
okruchy ceramiczne, macerał roślinny
skalenie,
żużel,
węgiel
drzewny,
okruchy ceramiczne, włókna drewniane i roślinne
skalenie, niezidentyfikowane minerały
ciemne,
glaukonit, okruchy
ceramiczne, macerał roślinny
skalenie, niezidentyfikowane minerały ciemne, żużel
(mało), mika, okruchy
ceramiczne,
macerał drewniany
skalenie, niezidentyfikowane minerały ciemne, okruchy
ceramiczne
skalenie, glaukonit,
węgiel drzewny,
okruchy ceramiczne
3
2. Badania pigmentów i spoiw
W s zyst kie pr óbki poddano oględzinom mi kr o sk op owym. St wierdzono, że w prób kac h
3 -I, 3 -II , 1-I II i A nie m a na powierzchni tynku pobiały ani war st w ma lar ski ch . Z
p rób ek 1- I, 4- II , 2-I I I o raz 1p – 5p wypreparowano warstwy ba rwne i zidentyf ik owano obecn e w nich pigm en ty oraz wst ępnie o kre ślo no rodzaj spoiwa. W tych i pozosta łych prób kac h zbadano skła d pobiał.
W yni ki badań zawarto w tab eli
Nr
próbki
1I
4 II
2 III
Partia pobrania
absyda,
ściana
kruchta
pd.
kruchta
pn.
Nr
warstwy
Barwa
1
ceglastoczerwona
czerwień żelazowa
kazeina
2
żółtawa
kreda
klej glutynowy
3
biała
kreda
4
kremowa
kreda
kazeina
1
jasnoczerwona
czerwień żelazowa
wapienne
2
biała
kreda
kazeina
1
ciemnoczerwona
czerwień żelazowa
mleczko
kazeinowe (?)
2
biała
kreda
kazeina
Pigment
Spoiwo
1 II
kruchta
pd.
1
czarna
okopcona kreda
kazeina
2I
absyda,
ściana
1
biała
kreda
kazeina
2 II
kruchta
pd.
1,2,3
białe
kreda
kazeina
B
absyda
1
kremowa
kreda
kazeina
3I
absyda
1
biała
kreda
2
biała
kreda
3
kremowa
kreda, gips
1
ciemnoczerwona
czerwień żelazowa
2
biała
kreda
1
jasnozielona
zieleń malachitowa
2
biała
kreda
1
jasnoczerwona
czerwień żelazowa
1p
2p
3p
kopuła
absydy
kopuła
absydy
absyda
kazeina
białko
białko
węglowodany
4
Biorąc pod uwagę skł ad p rzebadanych zapraw można j e pog rupować nast ępu jąc o:
Prób ka 2 -I ze ściany ab sydy r óżni się od pozost ałych. Zawier a spoiwo ila st o- wapien ne z dużym udziałe m gliny ( 17, 01% ). Jest k ruc ha , kre m owa , o wygładzonej po wierzchni, pok ryta kazeinowo -wapienną pobiałą.
Prób ki 2- I I z kr u chty połu dniowe j i B z absydy na wąt ku ka m ien nym. W p róbce 2 -II
w spo iwie ilas to- wapiennym wyst ępuje więk szy dodat ek iłów ( 16, 62% ) p rzy zawart ości wapna 33,1 6% , w prób ce B iły sta nowią zaledwie 8,6 3%, wapno 60, 73% . Pró bka 2- II jes t k re m owa , k ru cha , na powierzchni znajdu ją się t rzy wa rstwy pobiały
kazeinowo-k re dowej ; B je st żółt awa, k ruch a z kre m ową war stwą pobiały.
Prób ki 1-I I i A pob rane na zachodni m spływie s klepi enia kru ch ty połu dniowej i kop u le ab sydy. O bok spoiwa ilast o- wapiennego w prób ce 1- I I wykryto obecn ość kle ju
glutynowego. Je st ona żółt a, k ru cha z czarną war stewką na powierzchni, kt ó ra jest
o ko pco ną pobiałą kazeinowo -kr ed ową. W p róbce A nie znaleziono śla dów po lich ro mii na szare j, kr u che j zaprawie. Zawar to ść wapna i iłów w obu pró bk ach jest
zbliżona ( ok. 35% i ok. 13% ).
Prób ki 4- I I i 2- II I zostały po bra ne z k ru chty południowej o raz z półno cne j. W yst ę pu je w nic h spoiwo wapienne przy st osu nku spoiwa do wypełniacza 1: 3. Obie są białe,
cie nkie , p rzykryte pobiałą kazeinowo -wapienną. Na pobiale w p rób ce 4 -I I znajduje
się warstwa jasn oczerwona, bar dzo cien ka, mi e jsca m i prześwit ując a, ale dob rze
związana z podłożem. Prawdopodo bnie zost ała naniesiona w te ch nice wapienne j na
m ok r ą pobiałę.
W a r st wa c ie m no czerwona z p rób ki 2 -I II odspa ja się w 2n HCl w po sta ci cien kiej
błon ki. Być m oże ja ko spoiwo warstwy mala rs kie j zostało użyte ml eczko kazeinowwapienne albo po post u mle k o lub serwat ka .
Jedna ko wy s kład ma ją pr óbki 1-I I I z k ru chty północn ej, 3-I z ab sydy i 3-I I z kru ch ty
połu dniowe j. Sto sune k spoiwa do wypełniacza wynosi w nich 1:1 ,4, s poiwo – wapien ne. W prób ka ch 1 -II I i 3- I zaprawa jest biała, t warda; w p rób ce 3 -I I szara, rozsypują ca się. Na odwro ciu prób ki 1-I II zachowane odbici e wcześnie jszej warstwy
5
m ala rsk ie j w cie mno bru na t nym k olo rze. W p róbce 3- I na powie rzchni tynku są t rzy
war st wy pobia ły.
W pró bka ch polichr o mii z absydy zidentyfikowano głównie pig men ty żelazowe oraz
zieleń m ala ch it ową.
W a r st wy m al ars kie próbe k 1 – 4 leżą na pobiale, prób ka 5 skł ad a się z dwu wa rstw
czerwieni: cie mni ejsze j i ja śnie jsze j. Rozdzielenie ic h j est nie możliwe, ponieważ są
cie nkie i silnie ze so bą spo jon e. W rea kc ji z Na 2 S w roztworze pojawiają się bru nat ne s mu gi , co su ger uje obe cnoś ć ołowiu w kt ó re jś z war st w. Niewykluczony je st do date k
bieli
ołowianej.
W
wię kszości
pró bek
wykryto
obecno ść
su bs tanc ji
biał kowych. Prawdopo dobnie je st to t e mpe ra ja jowa .
Zdecydowanie inna je st p rób ka 3p. Pobiała wraz cien ką jas no czerwoną warstwą
m ala rsk ą st anowi ela styczną błonę, mie js ca mi p rzejrzystą. Rea kc ja z ninhydryną na
biał ko nie dała pozytywnych rezult atów. Stwierdzono t u obecno ść węglowodanów.
Mog ą to być gu my owocowe lub gu możywice ( np. gum a ara bs ka) .
Bardzo podobne do sieb ie są prób ki 1p i 4p. cie mn ocze rwona o cegla stym od cie niu
war st wa ma lar sk a leży na pobiale . Zawie ra czerwień żelazową i spoiwo ja jowe.
B ada nia wyko nała:
m gr E lżbieta O rł ows ka
Toru ń 23. 02. 2004 r.
6