Żeromski Stefan, pseud

Żeromski Stefan, pseud. Maurycy Zych, Józef Katerla,ur. 14 X 1864 w Strawczynie
(Kieleckie), zm. 20 IX 1925 w Warszawie, powieściopisarz, nowelista, dramaturg, publicysta.
Pochodził ze zubożałej rodziny szlacheckiej o żywych tradycjach patriotycznych. Ojciec
Żeromskiego dzierżawił folwarki, na dłużej osiedlił się w Ciekotach, u stóp Gór
Świętokrzyskich, i tam upłynęło dzieciństwo pisarza. W 1874 został on uczniem Kieleckiego
Miejskiego Gimnazjum. Rodziców stracił wcześnie. W starszych klasach utrzymywał się z
korepetycji. Jego pierwszym utworem pisanym w latach szkolnych patronował polonista, A.
G. Bem. Trudna sytuacja materialna, częste choroby ( gruźlica), żywe ambicje pisarskie nie
sprzyjały systematycznej nauce. Nie uzyskując matury, jesienią 1886 roku wyjechał Żeromski
do Warszawy i wstąpił do Szkoły Weterynaryjnej( uczelnia ta nie wymagała matury). Krótki
epizod studiów ( przerwanych w1888 z braku środków finansowych miał doniosłe znaczenie
w życiu pisarza. Pogłębił się jego bunt narodowy i radykalizm społeczny, m.in. dzięki
nawiązaniu kontaktów z czasopismem „Głos”. W powołaniu pisarskim utwierdził się
Żeromski w okresie nast.., kiedy pracował jako guwerner w różnych dworach szlacheckich.
Wzbogacił swoje doświadczenie społeczne obserwacjami życia ziemiańskiego i zetknięciem z
niedolą ludu. W 1890 objął pracę korepetytora w Nałęczowie. W 1892 odbył pierwsze krótkie
podróże zagraniczne( Wiedeń, Zurych, Raspperswil, Monachium, Praga). W tym roku
wyjechał pierwszy raz do Zakopanego, jesienią poślubił wdowę Oktawię z Radziwiłłowiczów
Rodkiewiczową i wyjechał z nią do Szwajcarii, gdzie objął posadę zastępcy bibliotekarza w
Muzeum Narodu Polskiego w Rapperswillu. Poznał wówczas głębiej radykalną myśl polonii
czasów Wielkiej Emigracji, której echa wracały do końca w jego dziełach. W Zurychu zetknął
się z młodą emigracją socjalistyczną, poznał wielu działaczy społecznych i politycznych m.in.
Gabriela Narutowicza, J. Marchlewskiego, E. Abramowskiego. Rosnąca sława literacka długo
nie przyniosła mu stabilizacji życiowej. Po powrocie, 1897-1903, pracował w Bibliotece
Ordynacji Zamoyskich. Co roku wyjeżdżał do Zakopanego dla poratowania zdrowia, 1909 do
Włoch. Dopiero jednak w 1904 – po wydaniu Popiołów – mógł oddać się wyłącznie pracy
pisarskiej. W tym roku zamieszkali Żeromscy z urodzonym w1899 synem Adamem w
Zakopanem. W 1905 w związku z ożywieniem politycznym i wzrostem nadziei na
wyzwolenie narodowe – wrócił Żeromski do Nałęczowa, gdzie wraz z grupą miejscowej
inteligencji o nastawieniu demokratycznym i socjalistycznym prowadził działalność społ.-pol.
( był m. in. Inicjatorem założenia Uniwersytetu Ludowego, wygłaszał odczyty, organizował
kursy dokształcające, był honorowym przewodniczącym Tow. Oświatowego ‘ Światło”. W
domu Żeromskich prowadzono ochronkę i tajną szkołę). W 1907 współdziałał w założeniu
Towarzystwa Bibliotek Publicznych w Warszawie. W tym czasie wyjeżdżał do Włoch ( 1907Mediolan, Florencja, Rzym, Wenecja, Neapol, Capri, gdzie zetknął się m. in. Z M. Gorkim).
W końcu 1908 pod naciskiem władz policyjnych opuścił Królestwo, rok spędził w
Zakopanem i Krakowie. W końcu 1909 wyjechał z rodziną do Paryża na 3 lata. Po powrocie
osiedlił się w Zakopanem, gdzie brał czynny udział w życiu kulturalnym, sprzyjał ruchowi
niepodległościowemu. Wiosną 1913 wyjechał do Florencji w związku z założeniem nowej
rodziny. Z małżeństwa Żeromskiego z Anną Zawadzką, malarką, przyszła na świat w 1913
roku córka Monika. Wybuch wojny światowej zastał pisarza w Wyżynach Hagach ( Tatry),
skąd udał się do Krakowa i zgłosiwszy się do Legionów, próbował bezskutecznie przedostać
się na front. Po ewakuacji Krakowa wrócił do Zakopanego. Brał udział w pracach Naczelnego
Komitetu Zakopiańskiego. W tym czasie przeżył tragedię – śmierć syna. Jesienią 1919 roku
osiedlił się w Warszawie, biorąc czynny udział w życiu odrodzonej Polski( inicjator projektu
Akademii Literatury, 1920 prezes Zw. Zaw. Literatów Polskich. Założyciel Straży
Piśmiennictwa Pol. I polskiego Pen Clubu 1922, uczestniczył w akcji plebiscytowej na
Mazurach, był jednym z założycieli Towarzystwa Przyjaciół Pomorza(1920). Kupił dom w
Konstancinie pod Warszawą, później otrzymał mieszkanie w oficynie Zamku Królewskiego.
Latem 1921-24 przebywał nad Bałtykiem. Syn ziemi Kieleckiej, jej gorący miłośnik,
wrażliwy na górską urodę Tatr, stał się w ostatnich lat życia piewcą Wybrzeża i morza.
Wysuwany na kandydata do nagrody Nobla na rok 1924, stracił szansę m. in. Wskutek opinii
niemieckiej, wrogiej wobec pisarza po ukazaniu się Wiatru od morza 1922. W 1924 za dzieło
to otrzymał pierwszą polską nagrodę literacką. Do końca życia łączył działalność literacką z
organizacyjo-społeczną. W lecie 1925 stan zdrowia pisarza gwałtownie się pogorszył. Jego
śmierci towarzyszyło przekonanie, że odszedł największy polski pisarz współczesny.
Wyrazem wielkiego żalu były liczne pożegnalne utwory poetów, m.in. WL. Broniewskiego,
M. Brauna,M. Jastruna, L. Kruczkowskiego, J. Lechonia, M. Pawlikowskiej. Pogrzeb pisarza
23XI 1925 roku stał się wielką manifestacją narodową. Pochowany został w Warszawie na
cmentarzu ewangelicko – reformowalnym. W 1928 roku w Nałęczowie otwarto Muzeum S.
Żeromskiego oraz wzniesiono pomnik proj. S. Witkiewicza
Twórczość: opowiadania- Siłsczka, Doktor Piotr, Rozdziobią nas kruki i wrony,
powieści: Syzyfowe prace 1897,Ludzie bezdomni, Popioły1919,Przedwiośnie1924
Uroki życia1912, Dzieje grzechu” 1908
dramaty: Róża 1909, Uciekła mi przepióreczka 1924
nowele: Echa leśne1905
poemat prozą: Puszcza jodłowa,
Prowadził też Dzienniki, które opublikowano po raz pierwszy w 1953-56.