Streszczenie wystąpień z I Europejskiego Forum Demograficznego

Streszczenie wystąpień z I Europejskiego Forum Demograficznego,
30-31 października 2006 r., Bruksela
Dzień 1
30 października 2006 r.
Tuula Haatainen - fiński minister spraw społecznych
W polityce społecznej warto zwrocić uwagę na elastyczność (flexicurity) i kształcenie
ustawiczne (life-long learning). Należy umacniać partnerstwo między rządem, samorządem i
organizacjami pozarządowymi. Należy dążyć to tego, aby ludzie starsi zachowywali zdrowie,
żyli długo blisko swoich rodzin i społeczności lokalnych. Ludziom w wielu produkcyjnym
należy ułatwiać łączenie ról zawodowych i rodzinnych. Należy dbać o dobrą jakość edukacji.
W niektórych państwach członkowskich UE problemem jest niekończenie studiów,
przerywanie nauki. Posiadanie dobrej pracy sprzyja zachowaniu zdrowia. Należy rozwijać
system zabezpieczenia społecznego, dbać o bezpieczeństwo zatrudnienia.
Finlandia inwestuje w active-ageing (aktywne starzenie się). Promujemy przyjazne
miejsca pracy, pojawia się więcej nowych zawodów dla Europejczyków, nie ma konfliktu
między wzrostem przyrostu naturalnego a zatrudnieniem kobiet.
Ludzie starsi chcą pozostawać we własnych domach tak długo, jak to możliwe. Chcą
korzystać z usług w miejscu zamieszkania, z transportu dostosowanego do ich potrzeb, z
technik komunikacyjnych, potrzebują stymulacji umysłowej, jaką daje uczestnictwo w
kulturze. Należy wyrównywać szanse kobiet na rynku pracy.
Ursula von der Leyen – niemiecki minister ds. rodziny, seniorów, kobiet i młodzieży
Należy przyjrzeć się zależnościom między pracą, ekonomią i demografią. W latach 60
i 70 system edukacji był na wysokim poziomie. W związku z tym na rynku pracy mamy
dzisiaj dobrze wykształconych pracowników. Nigdy nie byliśmy tak wyedukowani i zdrowi
jak dzisiaj. Co należy robić obecnie? Ponosić wysiłek na rzecz edukacji dzieci i imigrantów.
Należy dążyć do tworzenia polityki przyjaznej rodzinom. Tego możemy uczyć się od innych
krajów. Ludzie pragną mieć więcej dzieci. „Młodzi dorośli” (określenie stosowane na forum
przez wielu prelegentów) chcą planować swoje życie rodzinne, brać odpowiedzialność za
dzieci. Rodziny z dziećmi współcześnie napotykają na wiele trudności: uzależnienia,
przemoc, narkotyki (szczególnie widoczne w Wielkiej Brytanii w latach 90-tych). Należy
1
organizować przedszkola, szczególnie w społecznościach wiejskich. Wpływ ekonomii na
zmiany demograficzne: ludzie wyjeżdżają za pracą. Należy kłaść nacisk na udogodnienia i
rozwój infrastruktury dla ludzi starszych, dostosowywać przestrzenie miast do ich potrzeb,
ważne są też relacje międzyludzkie.
Dyskusja:
Stowarzyszenie na rzecz rodzin wielodzietnych – „czujemy się opuszczeni, a przecież
organizacje pozarządowe są kluczowymi partnerami dla samorządów i organizacji
rządowych. Dlaczego rodziny wielodzietne są pomijane w dyskursie?”
Odp. V. Spidli (komisarza europejskiego ds. zatrudnienia, spraw społecznych): organizacje
pozarządowe są bardzo potrzebne.
James Vaupel – Max Planck Institute
Jak wykorzystać dany nam czas? Jak go kształtujemy? Doświadczamy pewnych
ograniczeń w podziale pracy. Żyjemy ileś lat, a płacimy za 90 lat życia. Prawdopodobnie 100
lat będą dożywać dzieci UE. Wpływa na to postęp medycyny, stosowana żywność, palenie
papierosów. Przewiduje się, że w przyszłości warunki życia w UE będą jeszcze lepsze.
Obecnie mamy niskie wskaźniki płodności ogólnej. Dziecko jest drogie i trudne do
pogodzenia z pracą zawodową. Brakuje czasu wolnego dla młodych ludzi.
Omawiając szczegółowo zmiany demograficzne, zauważa się różnice w piramidzie
wieku. W 1910 roku piramida wieku miała kształt trójkąta – liczba ludności w wieku
przedprodukcyjnym (dzieci i młodzieży) była wysoka. W 2005 roku piramida wieku miała
kształt choinki o wąskiej podstawie z kilkoma szerokimi występami w środku (wyże i niże
demograficzne). W 2025 roku piramida wieku będzie miała kształt choinki o bardzo wąskiej
podstawie (minimalny odsetek osób w wieku przedprodukcyjnym).
Chciałbym zaproponować teraz pewną symulację w podziale pracy w przyszłości,
który uwzględniałby pracę osób 60 i 70-letnich: osoby w wieku 20-65 lat pracowałyby 25
godzin w tygodniu, osoby w wieku 65-70 lat - 15 godzin w tygodniu oraz osoby 70-75 –letnie
- 5 godzin na tydzień.
Gdy będą lepsze oferty pracy dla młodych ludzi – będą dzieci. Trzeba pamiętać, że
długie życie nie jest problemem, ale osiągnięciem cywilizacyjnym. Gdy mówi się o zmianach
demograficznych – mówi się więcej o trudnościach niż stronach pozytywnych.
2
Jakob von Weisaecker – Bruegel Think Tank, Brussels
Dziś mamy do czynienia z imigracją młodych ludzi, wręcz odmładzającą starzejącą się
Europę. Jak imigracja pozwala radzić sobie z problemem starzenia się? Austria ma niskie
wskaźniki płodności, zarówno w mieście jak i na wsi. Wiedeń od dawna ma problemy z
płodnością. Młodzi wynoszą się do miast, starsi stają się samotni. Większość przypływu
imigracyjnego (gross immigration inflow) stanowią osoby w wieku produkcyjnym. Jakiego
rodzaju migracji potrzebujemy, aby zwiększyć przyrost naturalny? Prowadzone były sondaże,
czy w twoim kraju imigrantów jest zbyt dużo, zbyt mało, czy liczba ta jest wystarczająca? Jak
wysokie muszą być podatki na emeryturę? W Niemczech ciągle rosną - w 2002 roku
osiągnęły powyżej 20%. Czy imigranci powinni dostać emerytury niższe od mieszkańców
kraju? Zazwyczaj spireo druga generacja imigrantów integruje się.
Wykres
zysk budżetowy (fiscal gain)
wiek przedprodukcyjny
produkcyjny
poprodukcyjny
strata budżetowa (fiscal loss)
Bezrobocie
w
Europie
–
pracownicy
wykwalifikowani
i
niewykwalifikowani.
Prawdopodobnie 25 narodowości UE będzie otwartych na imigrację osób wysoko
wykwalifikowanych. Możliwość wyboru dla Blue Card with Masters Degree (albo
ekwiwalentu, w załączniku). Będzie to „zastrzyk”, coś, co wzmocni europejskie uniwersytety.
Juwei Zhang – Chińska Akademia Nauk Społecznych
Dziś w Chinach obserwujemy konsekwencje szybkich zmian demograficznych. Po
moim wystąpieniu zrozumiecie Państwo, że w UE nie macie problemów demograficznych. W
3
1953 roku w Chinach ludzie powyżej 65 roku życia stanowili 4,4%, zaś w 2005 roku –
9,07%. Osoby w wieku produkcyjnym 15-64 lata stanowiły w 1953 r. 59,3%, a w 2005 roku –
71,38%. Społeczeństwo chińskie bardzo szybko się starzeje. W 2002 roku wskaźnik
przeciętnego trwania życia dla mężczyzn wynosił 72,8%, zaś dla kobiet - 75,25 lata.
Georg Milbrandt - premier Saxonii
Należy promować równowagę pomiędzy pracą i wartościami rodzinnymi. Polepszać
jakość edukacji. Zmiana demograficzna nie pozostawia nas bezbronnymi ofiarami. Należy
zarządzać procesem zmian demograficznych.
Mary Daly – Queen’s University w Belfaście
Nowe, wzrastające ryzyka dla życia rodzin w Europie. Potrzebne są zmiany
polityczne. To nie jest tylko problem ekonomiczny, jest to problem szeroki; dotyczy polityki,
zatrudnienia, życia rodzin. Wzrost zatrudnienia kobiet, przesunięcia w kierunku rodzin
posiadających dwa dochody.
Dyskusja:
•
Należy zastanowić się, jaki powinien być związek między naukowcami i politykami?
Potrzebujemy większych funduszy na prowadzenie badań.
•
Należy polepszać jakość środowiska, otoczenia sprzyjającego rodzinie, poszerzać
wachlarz usług, organizować czas wolny, aby rodzice mieli jakieś oferty. Trzeba
jednak pamiętać o tym, że UE nie odpowiada za polityki rodzinne prowadzone w
państwach członkowskich – tutaj panuje względna autonomia, choć żyjemy w jednej
Europie.
•
Należy inwestować w młodzież, w jej długą edukację. Potrzebujemy więcej osób w
wieku produkcyjnym, aby utrzymać rosnącą liczbę osób zależnych. Współpraca w
realizacji tego zadania powinna mieć charakter międzynarodowy. Europejskie Forum
Demograficzne chcemy organizować co 2 lata, chcemy rozpowszechniać dobre
praktyki. Wydajemy raport o rozwoju społecznym, pragniemy wspierać rodzinę,
ważna jest solidarność i dialog społeczny. Musimy się już teraz troszczyć o młodzież,
aby była zdrowa i mogła potem troszczyć się o innych i o siebie. Należy dołożyć
starań, aby kobieta mogła mieć rodzinę, a równocześnie pracować. Dzisiaj studia są w
Europie bardzo długie i to jest przyczyną, że kobiety rodzą w wieku 30 lat i później.
4
Chcemy krótszych studiów, dobrej jakości edukacji, ale krótszej. Więcej
elastyczności.
•
Żyjemy w Europie o zmienionych relacjach międzypokoleniowych i między płciami.
Mamy do wyboru alternatywę między partnerstwem a rodzicielstwem. Widać
socjoekonomiczne nierówności w różnych typach rodzin. Widać także dwa różne style
życia: zburzony wzór rodziny, związki homoseksualne. Zagrożenia, ryzyka: brak
gotowości do angażowania się w rodzicielstwo, polaryzacja między rodzinami i nierodzinami, przeciążenie kobiet. Niezrealizowane oczekiwania w stosunku do opieki
(ludzi w Europie mają bardzo duże wymagania co do opieki). Opieka środowiskowa w
rodzinach jest dziesięciokrotnie bardziej popularna niż w instytucjach. Powinno się
wypracować jakiś kompromis. Polityka społeczna oferuje usługi opiekuńcze dla
dzieci, lepsze godziny pracy dla rodziców, specjalne dodatki dla rodzin, ewentualnie
ulgi podatkowe dla rodzin, wzrastający wskaźnik zatrudnienia.
•
O czym zapomnieliśmy, a co ważne jest dla rodzin? Nierówny podział nieodpłatnej
pracy w domu, jakość życia rodzinnego, płodność, aktywny udział w podziale
kosztów.
•
Co może zrobić polityka? Mocniej wspierać rodzicielstwo. Kłaść nacisk na płodność
jako zagadnienie polityki społecznej, silniej skoncentrować się na rozwoju usług,
korzystnie dzielić koszty posiadania dzieci, kłaść nacisk na solidarność rodzinną.
Potrzeba zaangażowania polityki zgodnie z zasadą subsydiarności.
Warsztaty:
Aktywne starzenie się jako perspektywa na przyszłość
Kryteria, według których mówi się o dobrym starzeniu się: brak chorób i wypadków
sprawiających problemy w życiu codziennym, brak problemów zdrowotnych, które
ograniczałyby zajmowanie się własnym hobby. Następuje przesunięcie z czasu edukacji na
życie zawodowe (18-25 lat), łączenie rodziny z życiem zawodowym (ok. 25 lat).
Juhani Ilmarinen – Fiński Instytut Medycyny Pracy
Jeśli jesteś dobrym menedżerem możesz sprawić, że seniorzy staną się produktywni.
Dobra praktyka – zatrudnianie pracowników – emerytów, którzy wprowadzają młodych
pracowników w konkretne zadania związane z pracą zawodową. Jest to alternatywa dla
formalnych szkoleń przeznaczonych dla młodych pracowników. Prowadzenie wśród seniorów
5
e-learningu. Badania dotyczące preferencji liczby posiadanych dzieci, przeszkód, jakie stoją
na drodze, propozycje: krótszy czas nauki (studiów), tańszy transport i inne.
Swadhin Ghosh
Chciałbym opowiedzieć o badaniach, które zostały przeprowadzone za pomocą
ankiety pocztowej i skierowane do pracowników powyżej 50 r.ż. wiosną 2005 r. i jesienią
2006 r. Pierwsze badania objęły 225 respondentów z 11 firm. Przeprowadziliśmy także
wywiady z menedżerami działów zasobów ludzkich. Wyniki badan pokazały, że „elastyczna”
emerytura oraz praca w niepełnym wymiarze godzin jest niepopularna. W sytuacji
wykorzystania umiejętności seniorów ważne są i inne dodatkowe kwestie: przyjaźń,
spędzanie czasu na udzielaniu pomocy kolegom. Ludzie starsi chcą dzielić się swoją wiedzą i
doświadczeniem. Panuje stereotyp, że młodzi pracownicy są dobrzy, a starzy źli. Jest to
dyskryminacja, nieelastyczność starszych pracowników ma swoje usprawiedliwienie, może
być częściowo wyeliminowana przez udział w szkoleniach.
Luca Boetti
Celem naszych działań jest: utrzymanie, wzmacnianie, podwyższanie i wymiana
kompetencji pracowników w 6 regionach europejskich. W Europie zaangażowaliśmy 5
sektorów ekonomii: technologię żywienia, przemysł stalowy, budownictwo i tworzywa
sztuczne.
Naszym szczegółowym celem jest podwyższanie, przekazywanie, kompetencji seniorów,
ich umiejętności. Starzejący się pracownicy mogą być problemem dla firmy, ale szkolenia też
są kosztowne. Starsi pracownicy czekają na emeryturę, nie chcą pozostać dłużej w pracy,
chcą być z rodziną. Starsi wykwalifikowani pracownicy często nie są doceniani. Należy
stworzyć sieć nauczania starszych pracowników. Wspierać należy zarówno uczących się jak i
nauczycieli, dzieląc naukę na małe bloki, wykorzystując interakcję oraz opinię uczących się.
Starsi ludzie nie różnią się od młodszych. Zdolności umysłowe nie kończą się na 70 r.ż.
Prawdopodobnie można je polepszyć wykorzystując rodzinne metody uczenia się.
Jitka Rychtarikova - Uniwersytet Karola w Pradze
Dzisiaj dostrzegamy nowe zjawiska: wzrost urodzeń pozamałżeńskich, samotne
rodzicielstwo, rozłamy w związku, późne rodzenie dzieci, uczestnictwo wysoko
wykształconych kobiet w rynku pracy. Oferty opieki nad dziećmi, umożliwienie posiadania
6
dzieci w późniejszym wieku, społeczeństwo powinno być przyjazne dla wszystkich typów
rodziny, priorytetem są bezpłatne usługi, budownictwo mieszkaniowe i bezpłatna edukacja.
Bernard von Praag
Wzrasta koszt utrzymania dziecka. Opieka nad dzieckiem jest częścią jego edukacji i
jest bardzo ważna. Można mieć więcej dzieci, gdy jest więcej instytucji opiekuńczych. Koszty
stanowią barierę psychologiczną przed posiadaniem dziecka. Szkoły kończą się o 15.30 i
dzieci muszą iść do domu. Koszty tego ponoszą kobiety. Może bezrobotni zajmą się dziećmi
– mówi rząd.
Dominique de Legge
W polityce społecznej daje zauważyć się 3 okresy:
- lata 1945-1970 – dodatkowy dochód dla rodzin wielodzietnych,
- lata 90 – te – polityka społeczna i rodzinna,
- lata 2000 – polityka gender, usługi opiekuńcze dla dzieci.
Większość kobiet pracujących chce mieć dzieci. Polityka rodzinna to nie tylko polityka
społeczna.
Marie-Cecilie Renoux
Należy prowadzić zdecydowane działania przeciwko biedzie i wykluczeniu
społecznemu, przeciwko biedzie dzieci. Pojawia się nowa polityka, nowe programy. Jak
rodzice i dzieci mogą uczestniczyć w życiu społecznym? Trzeba mobilizacji, dać dzieciom
szansę na lepszą przyszłość. W szkole dzieci nie mają za dużych możliwości wykazania się
własna aktywnością, co powoduje, że stają się nieśmiałe. Rodzina ochrania dzieci, ale i tak są
codziennie konfrontowane z biedą. Duża rolę w przezwyciężaniu tych problemów mogłyby
odegrać władze lokalne. Dzieci należy chronić, bo są kruche, delikatne. Ubodzy, wykluczeni
rodzice są zestresowani, nie mają znikąd pomocy, doświadczają trudności w prawidłowym
wypełnianiu funkcji społecznych.
7
Dzień II
31 października 2006 roku
Wolfgang Lutz – Wiedeński Instytut Demografii
Przedstawił projekt badawczy na temat oczekiwanej liczby dzieci w rodzinie. Jaka jest
idealna liczba dzieci w rodzinie? Czy chciałbyś w ogóle mieć dzieci? Jaką chciałbyś mieć
liczbę dzieci? Ile dzieci chciałbyś mieć jeszcze w przyszłości? Wśród badanych z 25 krajów
członkowskich UE: 50% chce mieć dwoje dzieci, 8% - czworo albo więcej, 9% - jedno, 4% w ogóle nie chce mieć dzieci (Źródło: Instytut Demografii w Wiedniu, badania organizacji
pozarządowej IIASA, prowadzone w EU 25).
Jakie są przyczyny niechęci posiadania dzieci w ogóle? W 17% przeszkodą do
posiadania dziecka jest zdrowie partnera, jego utrata lub problemy z partnerem. Na problemy
finansowe wskazywało 7% badanych. Na trudności w godzeniu ról rodzinnych i zawodowych
wskazało 5% mężczyzn, 7% kobiet. Bardzo ważne jest zdrowie matki, wspieranie partnera.
1.6 – 2.0 TRF to raczej stabilna płodność. Polityka ma zasadnicze ważne dwa cele:
przystosowanie oraz łagodzenie skutków jakiś działań wskazane z perspektywy społecznej
albo gender.
Pragnienia dotyczące liczby posiadanych dzieci i rzeczywiste ich spełnienie nie
wymaga podejmowania działań przez rząd. Zmiana ról pełnionych przez kobietę i mężczyznę
w rodzinie.
Jerome Vignon – dyrektor DG ds. zatrudnienia, spraw społecznych i wyrównywania różnic
w Komisji Europejskiej
Instytucje bardzo wolno wprowadzają wiedzę przekazywaną przez naukowców.
Porównanie liczby wykształconych i niewykwalifikowanych imigrantów. Strategia dla
aktywnego starzenia się. Szwedzki instytut mikroekonomii przeprowadził badania, z których
wynika, że jeśli osoba pracowała tylko na jednym stanowisku pracy w swoim życiu, nie
zmieniała ani nie podwyższała swoich kwalifikacji nie będzie produktywna ani atrakcyjna na
rynku pracy. Jeśli zmieniała miejsce pracy – jest prawdopodobnie bardziej wyedukowana i
produktywna.
Informacja przygotowana przez panią Dominikę Błasiak z Regionalnego Ośrodka Polityki
Społecznej w Katowicach
8