Plik źródłowy - Urząd Gminy Międzyrzec Podlaski
Transkrypt
Plik źródłowy - Urząd Gminy Międzyrzec Podlaski
Strategia Rozwoju Lokalnego Gminy Międzyrzec Podlaski Spis treści I. Wstęp .............................................................................................................................................. 2 II. Diagnoza obszaru ............................................................................................................................ 4 1. Położenie ......................................................................................................................................... 4 2. Mieszkańcy ...................................................................................................................................... 5 3. Edukacja........................................................................................................................................... 9 4. Rynek pracy ................................................................................................................................... 13 5. Przedsiębiorczość .......................................................................................................................... 17 6. Rolnictwo ....................................................................................................................................... 23 7. Gospodarstwa domowe ................................................................................................................ 26 8. Infrastruktura sieciowa.................................................................................................................. 27 9. Walory turystyczne ........................................................................................................................ 31 10. Opieka społeczna ....................................................................................................................... 34 11. Budżet gminy ............................................................................................................................. 36 12. Promocja gminy ......................................................................................................................... 44 III. Cele strategiczne i operacyjne ................................................................................................... 46 IV. Uwarunkowania zewnętrzne ..................................................................................................... 55 V. Zgodność z dokumentami strategicznymi krajowymi, regionalnymi i powiatowymi ................... 64 VI. System wdrażania strategii........................................................................................................ 71 VII. Wskaźniki monitoringu strategii ................................................................................................ 73 VIII. Źródła finansowania Strategii .................................................................................................... 76 Spis wykresów ....................................................................................................................................... 80 Spis rysunków ........................................................................................................................................ 81 Spis tabel ............................................................................................................................................... 81 Spis map ................................................................................................................................................ 82 Bibliografia............................................................................................................................................. 82 1 I. Wstęp Strategia rozwoju jest kluczowym elementem planowania rozwoju lokalnego. Jest to dokument, którego celem jest wskazanie wizji oraz strategicznych kierunków rozwoju gminy. Strategia jest podstawowym instrumentem długofalowego zarządzania gminą. Pozwala na zapewnienie ciągłości i trwałości w realizacji przyjętych priorytetów rozwojowych, niezależnie od zmieniających się uwarunkowań politycznych. Strategia umożliwia również efektywne gospodarowanie własnymi, zwykle ograniczonymi zasobami, takimi jak: mienie komunalne, zasoby ludzkie, infrastruktura czy też środki finansowe. Z punktu widzenia rozwoju lokalnego szczególne znaczenie wydaje się mieć problematyka form wydatkowania. Gmina ma bowiem możliwość finansowania zadań za pośrednictwem własnych jednostek organizacyjnych, powoływanych spółek, bądź też innych podmiotów spoza sektora publicznego (np. przedsiębiorców, organizacji pożytku publicznego). Z każdym z tych wariantów wiąże się inny system (tryb, zasady) rozdysponowywania środków i uzyskiwanych efektów. Niebagatelne znaczenie ma przy tym dobór formy finansowania pod kątem rodzaju zadań. Każda z form realizacji wydatków wiąże się - poprzez dokonywanie zasilenia finansowego na rzecz realizującego zadanie - z wyborem nie tylko ekonomicznym, ale równocześnie z poparciem dla istnienia danej instytucjonalizacji podmiotów. Zatem od organizacji finansowania wydatków w danej gminie zależy m.in. kondycja i rozwój danych kategorii przedsiębiorstw, organizacji non-profit, czy innych podmiotów. To zaś przekłada się bezpośrednio na ocenę jednego z kryteriów rozwoju lokalnego. Podejmowanie przez gminy działań prorozwojowych wymaga stosownego potencjału konkurencyjnoinnowacyjnego, co nie jest łatwe z uwagi na ograniczoność zasobów własnych. Stąd też ważne jest pozyskiwanie środków zewnętrznych finansujących takie działania. Mają one odmienny od instrumentów dochodowych charakter i nie powinny ich zastępować. Generalnie zewnętrzne źródła finansowania można podzielić na dwie kategorie – zwrotne (kredyty, pożyczki, obligacje) i bezzwrotne. Ważne jest ich uzyskiwanie z jak najmniejszym udziałem kosztów własnych. Dlatego gminy powinny skupić się przede wszystkim na pozyskiwaniu bezzwrotnych środków zagranicznych (głównie z UE), które pokrywają znaczącą część kosztów zadań. Ubieganie się o tego typu finansowanie i korzystanie z niego to obecnie jeden z fundamentów rozwoju gmin. Konieczność optymalizacji wydatków i ich efektów w czasie wymaga podejmowania decyzji w ramach określonej strategii. W odniesieniu do finansów chodzi tu przede wszystkim o wytyczne formułowane w planach o krótko- i długookresowych, tj. m.in. w budżecie, wieloletniej prognozie finansowej, wieloletnich programach inwestycyjnych. Istotny związek z zarządzaniem rozwojem ma także wewnętrzny system kontroli finansowej. Jest to narzędzie wspomagające kierowanie jednostką, które wprawdzie ma ograniczoną skuteczność, niemniej przy jego pomocy można uzyskać pewien stopień prawdopodobieństwa, że jednostka osiągnie swoje cele. 2 W niniejszym opracowaniu przyjęto, że zaktualizowana strategia będzie dokumentem średniookresowym, a okres jej realizacji przypadnie na lata 2014-2020. Przyjęcie takiego horyzontu czasowego jest zgodne z zaleceniami planistycznymi oraz pozwala na dostosowanie strategii do wymogów wynikających z obowiązującej perspektywy finansowej Unii Europejskiej na lata 20142020. Z uwagi na dość długi okres obowiązywania strategii, założono, że musi to być dokument uniwersalny, koncentrujący się na rozwiązaniu najważniejszych problemów rozwojowych gminy i jej mieszkańców. Niniejsza strategia składa się z następujących części: 1. Diagnoza obszaru (najważniejsze, strategiczne aspekty mające wpływ na wysokość wydatków budżetu gminy) 2. Cele strategiczne i operacyjne 3. Zgodność z dokumentami strategicznymi krajowymi, regionalnymi i powiatowymi 4. System wdrażania strategii, w tym potencjalne źródła finansowania 5. Wskaźniki monitoringu strategii Przy opracowaniu strategii przyjęto metodę ekspercką. Niniejszy dokument wymaga przeprowadzenia procesu konsultacji oraz przygotowania dokumentu operacyjnego – planu projektów realizujących cele strategiczne zgłoszone przez urząd gminy, jednostki organizacyjne gminy oraz partnerów społeczno-gospodarczych. Przy przygotowaniu diagnozy kluczową rolę odgrywają dane statystyczne Banku Danych Lokalnych GUS. Pomimo znacznych rozbieżności pomiędzy danymi statystycznymi a danymi w posiadaniu gminy posłużono się tymi pierwszymi w celu zachowania standardów porównań danych gminnych do danych powiatowych, regionalnych bądź krajowych. Ze względu na przejrzystość analiz, w dokumencie zastosowano podsumowanie mocnych, słabych stron, szans i zagrożeń w postaci analiz SWOT po każdym z podrozdziałów diagnozy obszaru. Celowo nie wyodrębniono podrozdziału uwarunkowania zewnętrzne, zaznaczając takie aspekty w strategicznych punktach styczności z elementami diagnozy obszaru. Dodatkowo, ze względu na brak aktualizacji dokumentów o charakterze strategicznym dla powiatu bialskiego oraz gmin ościennych w odniesieniu do dokumentów strategicznych odnoszono się głównie do dokumentów krajowych i regionalnych. Niezwykle istotną barierą w trakcie przygotowania niniejszego opracowania jest brak zatwierdzonych przez Komisję Europejską programów operacyjnych na lata 2014-2020. W trakcie przygotowania podrozdziału „System wdrażania strategii” posiłkowano się głównie Umową partnerstwa (maj 2014) oraz projektami programów operacyjnych. 3 II. Diagnoza obszaru 1. Położenie Gmina Międzyrzec Podlaski położona jest w północnej części województwa lubelskiego, w zachodniej części powiatu bialskiego. Jest gminą wiejską prawie w pełni otaczającą miasto Międzyrzec Podlaski. Rysunek 1 Położenie gminy Międzyrzec Podlaski w województwie lubelskim i w powiecie bialskim Źródło: http://pl.wikipedia.org/wiki/Międzyrzec_Podlaski_gmina_wiejska oraz http://bialski.e-mapa.net/ Wzdłuż gminy przebiegają najważniejsze szlaki komunikacyjne Europy: kolejowa magistrala Berlin Moskwa oraz międzynarodowa droga łącząca Europę zachodnią z Moskwą. Przez teren gminy przebiegają dwie drogi krajowe (2 i 19) oraz dwie drogi wojewódzkie (806 i 813). Mapa 1Mapa gminy Międzyrzec Podlaski Źródło: geo-system.com.pl Powierzchnia gminy wynosząca 262 km2 plasuje gminę Międzyrzec Podlaski w rankingu pod względem powierzchni gmin na czwartym miejscu w województwie lubelskim. Na terenie gminy znajduje się 35 miejscowości, z czego 33 z nich to sołectwa. 4 2. Mieszkańcy Gminę Międzyrzec Podlaski zamieszkuje ponad 10 000 mieszkańców (por. wykres 1). W porównaniu do powierzchni gminy, jest to stosunkowo mała liczba. Uwzględniając ranking gęstości zaludnienia, z wynikiem 40,1 osób na km2 wynik gminy plasuje ją na 154 miejscu (dane za 2013r.). Gmina wiejska okalająca miasto ma potencjał rozwojowy wynikający z możliwości semiurbanizacji1. Obserwując krzywą populacji można zauważyć wyraźny wzrost liczby ludności gminy w 2010 r. Od tego jednak czasu ludność gminy spada średnio o 20 osób. W planach rozwojowych gminy konieczne jest podjęcie działań zmierzających do zatrzymania i odwrócenia tej tendencji. Wykres 1 Ludność gminy Międzyrzec Podlaski Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS, www.stat.gov.pl Wśród 10 504 mieszkańców gminy, kobiety stanowią mniejszość. Sytuacja jest raczej nietypowa, gdyż średnio w powiecie, województwie i kraju liczba kobiet przewyższa liczbę mężczyzn. Według rankingu gmin w województwie lubelskim, 49,71% udział kobiet w populacji (por. wykres 2), plasuje gminę Międzyrzec Podlaski na 169 miejscu. Na wykresie 3 wskazano piramidę wiekową ludności gminy w podziale na płeć. Jak wynika z danych liczebność kobiet przekracza liczebność mężczyzn dopiero w grupie wiekowej 65 i więcej lat. Kształt piramidy wskazuje na stacjonarny (zastojowy) tryb społeczeństwa – przejściową fazę pomiędzy społeczeństwem młodym a starym. 1 Semiurbanizacja – proces umiastowienia wsi. Teren wiejski zaczyna przypominać miasto, również pod względem warunków społeczno-bytowych. Następuje podniesienie poziomu życia (pozytywny skutek), jak i upowszechnienie się miejskiego stylu bycia (negatywny skutek). Takie procesy można zaobserwować szczególnie często w południowej Polsce. Źródło: http://pl.wikipedia.org/wiki/Semiurbanizacja 5 Wykres 2 Ludność wg płci, rozkład procentowy Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS, www.stat.gov.pl Wykres 3 Piramida wieku mieszkańców gminy Międzyrzec Podlaski – dane za 2012 r. Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS, www.stat.gov.pl W roku 2012 udział ludności w wieku produkcyjnym (por. wykres 4) wyniósł prawie 61%, czyli mniej niż średnia dla województwa lubelskiego (63%). Pozytywnym trendem jest spadek liczby osób w 6 wieku poprodukcyjnym (średni dla województwa wynosi 18,9%), jednak niepokojący jest fakt spadku liczby osób w wieku przedprodukcyjnym (chociaż wskaźnik ten jest wciąż wyższy niż średni dla województwa – 18,6%). Wykres 4 Udział ludności wg ekonomicznych grup wieku w % ludności ogółem Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS, www.stat.gov.pl Wysoki wskaźnik ludności w wieku produkcyjnym powinien być utrzymywany, przy równoczesnym zapewnieniu stabilności rynku pracy. Pozytywne uwarunkowania będą miały wpływ zarówno na przyrost naturalny (w gminie notuje się tendencje zmienne) jak i saldo migracji (przez ostatnie lata naprzemiennie notowało się saldo ujemne z dodatnim). Wykres 5 Przyrost naturalny i saldo migracji w gminie Międzyrzec Podlaski Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS, www.stat.gov.pl Z danych statystycznych wynika dosyć dobra sytuacja demograficzna w gminie Międzyrzec Podlaski: - spada wskaźnik obciążenia demograficznego (wykres 6), - liczba osób w wieku przedprodukcyjnym w gminie jest wyższa niż średnia dla województwa, - maleje udział osób w wieku poprodukcyjnym. 7 Sytuacja ekonomiczna mieszkańców zależy jednak od rynku pracy oraz gospodarki gminy, które będą omawiane w kolejnych rozdziałach niniejszej strategii. Wykres 6 Ludność w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS, www.stat.gov.pl Mocne strony -liczba osób w wieku przedprodukcyjnym w gminie jest wyższa niż średnia dla województwa -maleje udział osób w wieku poprodukcyjnym Szanse - semiurbanizacja terenów wiejskich w związku z naturalnymi procesami rozwoju miast (w tym wzrost ludności, poprawa warunków społecznobytowych) Słabe strony -niestabilny trend migracji oraz przyrostu naturalnego Zagrożenia - nasilające się trendy migracji ludności z terenu gminy, - spadek przyrostu naturalnego 8 3. Edukacja Zgodnie z organizacją sieci publicznych szkół i gimnazjów oraz oddziałów przedszkolnych w szkołach podstawowych w gminie Międzyrzec Podlaski funkcjonuje 17 oddziałów przedszkolnych, 8 szkół podstawowych (w tym 7 prowadzonych przez gminę) i 3 gimnazja (w tym jedna szkoła podstawowa i jedno gimnazjum tworzące Zespół Szkół). Tabela 1 Sieć oddziałów przedszkolnych zorganizowanych w szkołach podstawowych w Gminie Międzyrzec Podlaski Lp. 1 1 2 3 4 5 6 7 Nazwa szkoły przy której zorganizowano oddziały przedszkolne 2 Publiczna Szkoła Podstawowa im. Henryka Sienkiewicza w Halasach Publiczna Szkoła Podstawowa im. Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Kożuszkach Publiczna Szkoła Podstawowa im. Marii Konopnickiej w Misiach Publiczna Szkoła Podstawowa im. Marii Konopnickiej w Misiach Oddziały zamiejscowe Szkoły Podstawowej w Strzakłach Zespół Szkolno-Przedszkolny w Rogoźnicy Publiczna Szkoła Podstawowa im. Karola Krysińskiego w Rudnikach Publiczna Szkoła Podstawowa im. Kornela Makuszyńskiego w Rzeczycy Publiczna Szkoła Podstawowa im. Mikołaja Kopernika w Tłuśćcu Publiczna Szkoła Podstawowa w Tuliłowie Adres 3 Halasy 41, 21-560 Międzyrzec Podlaski Kożuszki 37, 21-560 Międzyrzec Podlaski Misie 118, 21-560 Międzyrzec Podlaski Strzakły 89A, 21-560 Międzyrzec Podlaski Rogoźnica 96, 21-560 Międzyrzec Podlaski Rudniki 2, 21-560 Międzyrzec Podlaski Rzeczyca ul. Gościniec 74 , 21-560 Międzyrzec Podlaski 8 Tłuściec 112, 21-560 Międzyrzec Podlaski 9 Tuliłów ul. Łukowska 61a, 21-560 Międzyrzec Podlaski Źródło: Uchwała nr XLIX/321/14 Rady Gminy Międzyrzec Podlaski z 29 sierpnia 2014 r. w sprawie ustalenia sieci publicznych szkół i gimnazjów oraz oddziałów przedszkolnych w szkołach podstawowych w gminie Międzyrzec Podlaski Od 2010 roku do oddziałów przedszkolnych uczęszczają również dzieci 3 i 4 letnie. (por. wykres 8) W grupie trzylatków tylko niecałe 20% wszystkich dzieci objętych jest opieką przedszkolną. Wśród grupy czterolatków udział objętych opieką przedszkolną wynosi około 40%. Oznacza to, że 80% trzylatków oraz 60% czterolatków może uczęszczać do przedszkoli w innych gminach (np. w mieście Międzyrzec Podlaski) lub pozostaje w domu pod opieką członków rodziny lub opiekunek. Oznacza to, że w gminie istnieje popyt na nowe przedszkola zwłaszcza, że po nowelizacji ustawy „przedszkolnej”2nowe przepisy nakładają na gminy m.in. obowiązek zapewnienia miejsca realizacji wychowania przedszkolnego każdemu dziecku 4-letniemu (od dnia 1 września 2015 r.) i 3-letniemu (od dnia 1 września 2017 r.). Wspomniana wyżej ustawa nakłada na gminy również obowiązek: - umożliwienia realizacji wczesnego wspomagania rozwoju dziecka w innych formach wychowania przedszkolnego, oraz - umożliwienia szkołom niepublicznym oraz szkołom publicznym prowadzonym przez osoby prawne niebędące jednostkami samorządu terytorialnego lub osoby fizyczne udziału w programach 22 Ustawa z dnia 13 czerwca 2013 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 827), 9 rządowych umożliwiających rozwijanie kompetencji, zainteresowań i uzdolnień dzieci i młodzieży oraz innych grup społecznych. Oznacza to konieczność wprowadzania innowacyjnych metod pobudzania i rozwoju kreatywności i kreowania postaw przedsiębiorczych dzieci. Gmina powinna nawiązywać współpracę z instytucjami kultury i organizacjami pozarządowymi w celu wprowadzania takich metod zgodnie ze sprawdzonymi w Stanach Zjednoczonych i krajach Unii Europejskiej metodami uczenia kreatywnego myślenia (creativethinking). Wykres 7Rozkład dzieci w oddziałach przedszkolnych wg wieku (w 2012r.) Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS, www.stat.gov.pl Wykres 8Udział dzieci w oddziałach przedszkolnych w odniesieniu do liczby dzieci w danym wieku w gminie Międzyrzec Podlaski Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS, www.stat.gov.pl Zgodnie z Ustawą z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz.U. 1991 nr 95 poz. 425 z późn. zm), gmina jest organem prowadzącym publicznych szkół podstawowych i gimnazjalnych (za wyjątkiem szkół specjalnych). W gminie Międzyrzec Podlaski jest 8 publicznych szkół podstawowych i 3 gimnazja (tabela nr 2). Tabela 2 Sieć publicznych szkół i gimnazjów w Gminie Międzyrzec Podlaski 10 Źródło: Uchwała nr XLIX/321/14 Rady Gminy Międzyrzec Podlaski z 29 sierpnia 2014 r. w sprawie ustalenia sieci publicznych szkół i gimnazjów oraz oddziałów przedszkolnych w szkołach podstawowych w gminie Międzyrzec Podlaski Lp 1 1 Nazwa szkoły 2 Publiczna Szkoła Podstawowa im. Henryka Sienkiewicza w Halasach Adres 3 Halasy 41, 21-560 Międzyrzec Podlaski Granice obwodu szkoły 4 wsie: Halasy, Dołhołęka, Łukowisko 2 Publiczna Szkoła Podstawowa im. Marii Konopnickiej w Misiach Publiczna Szkoła Podstawowa im. Marii Konopnickiej w Misiach Oddziały Zamiejscowe Szkoły Podstawowej w Strzakłach Publiczna Szkoła Podstawowa im. Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Kożuszkach Zespół Szkolno-Przedszkolny w Rogoźnicy Publiczna Szkoła Podstawowa Misie 118, 21-560 Międzyrzec Podlaski wsie: Misie, Przychody, Jelnica, Sawki, Strzakły Strzakły 89A, 21-560 Międzyrzec Podlaski wieś: Strzakły Kożuszki 37, 21-560 Międzyrzec Podlaski wsie: Kożuszki, Łuby, Łuniew, Krzewica Rogoźnica 96, 21-560 Międzyrzec Podlaski Publiczna Szkoła Podstawowa im. Karola Krysińskiego w Rudnikach Publiczna Szkoła Podstawowa im. Kornela Makuszyńskiego w Rzeczycy Rudniki 2, 21-560 Międzyrzec Podlaski wsie: Rogoźnica, Kolonia Rogoźnica, Rogoźniczka, Koszeliki, Zawadki, Manie, Przyłuki, Zasiadki, Zaścianki wsie: Wysokie, Rudniki, Sitno, Puchacze, Utrówka Rzeczyca ul. Gościniec 74, 21-560 Międzyrzec Podlaski wsie: Rzeczyca, Bereza 8 Publiczna Szkoła Podstawowa w Tuliłowie Tuliłów, ul. Łukowska 61a, 21-560 Międzyrzec Podlaski wsie: Tuliłów, Pościsze Stare, Pościsze Nowe 9 Publiczna Szkoła Podstawowa im. Mikołaja Kopernika w Tłuśćcu Publiczne Gimnazjum Nr 1 im. Józefa Ignacego Kraszewskiego w Jelnicy Tłuściec 112, 21-560 Międzyrzec Podlaski wsie: Tłuściec, Żabce, Wólka Krzymowska, Kolonia Wolańska, Krzymoszyce wsie: Misie, Przychody, Sawki, Strzakły, Jelnica, Rzeczyca, Bereza 11 Zespół Szkolno-Przedszkolny w Rogoźnicy Publiczne Gimnazjum Nr 3 Rogoźnica 96, 21-560 Międzyrzec Podlaski 12 Publiczne Gimnazjum Nr 2 im. Adama Mickiewicza w Krzewicy Krzewica 44, 21-560 Międzyrzec Podlaski 3 4 5 6 7 10 Jelnica 84, 21-560 Międzyrzec Podlaski wsie: Rogoźnica, Manie, Przyłuki, Zasiadki, Koszeliki, Zaścianki, Sitno, Rudniki, Wysokie, Puchacze, Kolonia Rogoźnica, Rogoźniczka, Utrówka, Zawadki wsie: Krzewica, Łuniew, Kożuszki, Łuby, Tłuściec, Żabce, Halasy, Łukowisko, Dołhołęka, Wólka Krzymowska, Krzymoszyce, Kolonia Wolańska, Pościsze Stare, Pościsze Nowe, Tuliłów W 9 szkołach podstawowych w 2012 roku, w 53 oddziałach uczyło się 709 uczniów (652 w szkołach prowadzonych przez samorząd i 57 w szkole społecznej), z czego 118 uczniów zostało absolwentami szkół podstawowych (z czego 3 uczyło się w szkole prywatnej). Wyniki nauczania w szkołach podstawowych kształtują się na średnim poziomie. Na 40 punktów możliwych do zdobycia podczas testu szóstoklasistów, średni wynik 127 uczniów w gminie, którzy przystąpili do testu plasował się w 2013 roku na poziomie 22,7 pkt (na terenie powiatu najwyższy wynik osiągnęli uczniowie z gminie Konstantynów 24,8 a najmniejszy w gminie Tuczna 18,8). Według rankingu Okręgowej Komisji Egzaminacyjnej w Krakowie na 127 uczniów, tylko 20 zdało test na 11 poziomie wysokim, 66 na poziomie średnim i 41 na poziomie niskim. Na podstawie wyników z testów 7 szkół zakwalifikowano na poziomie średnim, 1 na niskim i żadnej na poziomie wysokim.3 W 3 gimnazjach w roku 2012, w 18 oddziałach uczyło się 383 uczniów, z czego 147 ukończyło szkołę. W 2013 roku do egzaminu gimnazjalnego przystąpiło 118 uczniów, z czego 41 absolwentów przystąpiło do egzaminu gimnazjalnego w Publicznym Gimnazjum nr 3 w Rogoźnicy, również 41 w Publicznym Gimnazjum nr 1 w Jelnicy oraz 36 w Publicznym Gimnazjum nr 2 w Krzewicy. Tabela 3Wyniki egzaminu gimnazjalnego w gminie Międzyrzec Podlaski. uczniowie gimnazjum nr 1 gimnazjum nr 2 gimnazjum nr 3 uczniowie z dysleksją wyniki część humanistyczna wyniki matematyka wyniki j. angielski podstawowy wyniki j. angielski rozszerzony wyniki j. rosyjski podstawowy wyniki j. rosyjski rozszerzony 41 4 67,50% 48% 80,20% 39,20% 59,60% 36 9 63% 37,80% 47,10% 52,90% 70% 37,90% 41 7 70,50% 40,30% 60% 26,30% 61,50% 28,90% - Źródło: Wyniki uczniów i szkół podstawowych w gminach w 2013 roku, Wydział Badań i Analiz OKE w Krakowie. Na podstawie wyników z egzaminów OKE w Krakowie zakwalifikowała wszystkie gimnazja w gminie na poziomie średnim. Mapa 2Rozkład placówek oświatowych w gminie Międzyrzec Podlaski Źródło: google.maps.pl Zgodnie z priorytetami dokumentu Edukacja i szkolenie 2020 przyjętego przez Radę UE ds. Edukacji, Młodzieży i Kultury w maju 2009 roku: 1. uczenie się przez całe życie i mobilność w celach edukacyjnych; 2. poprawa jakości i wyników kształcenia oraz skuteczności oferty; 3. promowanie sprawiedliwości i aktywnej postawy obywatelskiej; 4. zwiększanie innowacji i kreatywności na wszystkich poziomach kształcenia; szkoły w gminie Międzyrzec Podlaski powinny wprowadzić powyższe zalecenia organizując w trakcie godzin dodatkowych oraz programowych innowacyjne metody nauczania opracowane podczas projektów innowacyjnych w latach 2007-2013, szczególnie w dziedzinach zwiększania kreatywności uczniów, kształtowania postaw przedsiębiorczych i obywatelskich, podniesienie kompetencji czytania ze zrozumieniem oraz przetwarzania informacji i wnioskowania. 3 Wyniki uczniów i szkół podstawowych w gminach w 2013 roku, Wydział Badań i Analiz OKE w Krakowie. 12 Elementami wspierającymi edukacje są technologie i narzędzia informatyczno-komunikacyjne. Każda ze szkół posiada pracownie komputerową. W szkołach podstawowych 709 uczniów w 2012 roku miało dostęp do 147 komputerów (5 uczniów na komputer) w tym 142 komputery z dostępem do internetu (w tym 96 z dostępem do szerokopasmowego internetu). Podobnie w gimnazjach – 383 uczniów miało dostęp do 63 komputerów (6 uczniów na 1 komputer) w tym wszystkie z dostępem do internetu (w tym 52 z dostępem do szerokopasmowego internetu). Mocne strony - przestrzenne dopasowanie sieci szkół, - istnienie oddziałów przedszkolnych dla dzieci młodszych niż 5 letnie w każdej szkole podstawowej - dobry stan ilościowy wyposażenia w komputery -wysoki udział komputerów z dostępem do szerokopasmowego internetu Szanse - wykorzystanie wyników projektów innowacyjnych zrealizowanych w latach 20072013 (baza projektów www.kiw-pokl.org.pl) - mobilność nauczycieli (podnoszenie kwalifikacji oraz wymiany międzynarodowe w ramach projektu ERASMUS) - wzmocnienie współpracy z organizacjami pozarządowymi wspomagającymi edukację obywatelską, kreatywną i nakierowaną na rozwój postaw przedsiębiorczych, - rozwój platform edukacyjnych umożliwiającym uczniom e-learning. Słabe strony -brak samodzielnych żłobków i przedszkoli - średnie i niskie oceny z testu szóstoklasistów oraz egzaminu gimnazjalnego Zagrożenia - brak miejsc w oddziałach przedszkolnych dla dzieci 3 i 4 letnich, -konieczność pokrycia kosztów edukacji przedszkolnej dzieci 3 i 4 letnich uczęszczających do przedszkoli w innych gminach - utrzymujący się średni poziom edukacji absolwentów szkół podstawowych i gimnazjum zmniejszający ich szanse na dorównanie poziomu rówieśnikom w szkołach ponadgimnazjalnych 4. Rynek pracy 13 Rynek pracy to obszar geograficzny, w obrębie którego występuje wyraźna specyfika określonych przestrzennie możliwości zatrudnienia, dostępnych pracownikom, bez konieczności zmiany miejsca zamieszkania. Sytuacja na rynku pracy w znacznym stopniu jest konsekwencją uwarunkowań gospodarczych oraz kondycji ekonomicznej nie tylko danego obszaru, ale również uwarunkowań zewnętrznych. Międzyrzec jest częścią powiatu bialskiego, w którym stopa bezrobocia (14,1) jest wyższa niż średnia województwa (12,4). Rysunek 2 Bezrobocie w powiatach – stan na koniec września 2014r. Źródło: http://www.wup.lublin.pl Na koniec czerwca 2014r. w gminie jako bezrobotne zarejestrowanych było 543 osoby (w tym 261 kobiet), z czego 145 osób to długotrwale bezrobotni i tylko 45 osób jest uprawnionych do zasiłku. Według danych GUS w 2013 roku pracujący (852 osoby) stanowili 0,81% ogółu mieszkańców. Od 2007 roku jest to najwyższa wartość, chociaż w porównaniu ze średnią dla województwa i powiatu jest to niski wynik. (por. Wykres nr 9) Wykres 9 Pracujący na 1000 ludności 14 Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS, www.stat.gov.pl Niski udział pracujących na 1000 osób może wynikać z rolniczego charakteru gminy. Według danych sprzed 12 lat (Spis Powszechny 2012) tylko 22% mieszkańców utrzymywało się z pracy poza rolnictwem. Wykres 10Główne źródła utrzymania mieszkańców (dane Spisu Powszechnego 2002) Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS, www.stat.gov.pl Na własny rachunek w 2013 roku pracowało w gminie 460 osób prowadzących działalność gospodarczą. Jest to najwyższy wskaźnik od lat. Mocne strony - wzrost samozatrudnienia Słabe strony -wysoki odsetek osób długotrwale 15 - zróżnicowanie źródeł utrzymania – podobny odsetek osób utrzymujących się z pracy jak z rolnictwa Szanse - rozwój przedsiębiorczości, - utrzymanie tendencji wzrostowej liczby osób prowadzących działalność gospodarczą (samozatrudnienie) bezrobotnych, - mała liczba potencjalnych pracodawców (16 małych przedsiębiorstw i 1 duże), - brak informacji o zatrudnieniu w szarej strefie (tzw. Umowy śmieciowe) Zagrożenia - wyludnianie się gminy na skutek migracji za pracą 16 5. Przedsiębiorczość Główną dziedziną gospodarki gminy jest rolnictwo (głównie produkcja pasz i hodowla bydła domowego). Rozwija się tutaj także uprawa warzyw i owoców oraz chów trzody chlewnej i drobiu. W ostatnich latach wzrasta liczba osób prowadzących działalność gospodarczą. Wykres 11Osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą w gminie Międzyrzec Podlaski Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS, www.stat.gov.pl Pomimo wzrostu przedsiębiorczości w gminie Międzyrzec Podlaski, wskaźniki gminne są nieco niższe niż średnia powiatu i znacząco niższe niż średnia województwa (por. wykresy 12, 13, 14). Wykres 12 Podmioty wpisane do rejestru REGON na 10 tys. ludności - porównanie wskaźnika dla gminy, powiatu i województwa Ź ródło: Bank Danych Lokalnych GUS, www.stat.gov.pl 17 Wykres 13 Osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą na 100 osób w wieku produkcyjnym - porównanie wskaźnika dla gminy, powiatu i województwa Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS, www.stat.gov.pl Wykres 14 Podmioty na 1000 mieszkańców w wieku produkcyjnym - porównanie wskaźnika dla gminy, powiatu i województwa Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS, www.stat.gov.pl Osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą (460 w roku 2013) stanowią ponad 83% wszystkich podmiotów gospodarki narodowej w gminie Międzyrzec Podlaski. Sektor publiczny ma 2% udział w rynku (12 podmiotów, z czego 11 to państwowe i samorządowe jednostki prawa budżetowego). Niewiele więcej (16 podmiotów) udziału w rynku mają spółki handlowe (w tym jedna z udziałem kapitału zagranicznego). Ponadto na terenie gminy działają 2 spółdzielnie, 1 fundacja i 36 stowarzyszeń i organizacji pozarządowych. Tabela 4 Podmioty gospodarki narodowej w gminie Międzyrzec Podlaski w latach 2007-2013 2007 podmioty gospodarki narodowej ogółem sektor publiczny - ogółem sektor publiczny - państwowe i samorządowe jednostki prawa budżetowego sektor prywatny - ogółem sektor prywatny - osoby fizyczne prowadzące działalność 18 2008 2009 2010 2011 2012 2013 438 14 469 14 465 14 466 12 486 12 517 12 549 12 13 424 13 455 13 451 11 454 11 474 11 505 11 537 368 396 388 391 410 433 460 gospodarczą sektor prywatny - spółki handlowe sektor prywatny - spółki handlowe z udziałem kapitału zagranicznego sektor prywatny - spółdzielnie sektor prywatny - fundacje sektor prywatny - stowarzyszenia i organizacje społeczne Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS, www.stat.gov.pl 7 8 9 9 9 14 16 0 2 0 0 2 0 1 2 1 1 2 1 1 2 1 1 2 1 1 2 1 26 27 30 32 32 33 36 Największy udział w rynku mają przedsiębiorstwa sekcji G (handel hurtowy i detaliczny). Takich przedsiębiorstw w gminie jest ponad 140. Co czwarte przedsiębiorstwo w gminie to przedsiębiorstwo nastawione na handel. Kolejne miejsce zajmują przedsiębiorstwa w sekcji budownictwo (19%), rolnictwo (15%) oraz transport i gospodarka magazynowa (12%). (por. wykres 14). Przedsiębiorstwa w gminie Międzyrzec Podlaski nie charakteryzują się wysokim poziomem innowacyjności, tym bardziej, że sekcje G oraz sekcje A były wyłączone ze wsparcia na projekty innowacyjne w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Lubelskiego na lata 2007-2013.4 Wśród istniejących przedsiębiorstw tylko nieliczne pozyskały dofinansowanie na podniesienie konkurencyjności swoich przedsiębiorstw. W latach 2007-2013 przedsiębiorstwa z terenu gminy pozyskały dofinansowanie z Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Lubelskiego na lata 2007-2013 na następujące projekty: - Zakup koparki gąsienicowej oraz zestawu komputerowego wraz z oprogramowaniem w celu wprowadzenia nowych usług, ulepszenia dotychczas świadczonych usług oraz poprawy zarządzania firmą. (Halasy, "MIKPOL" Karol Michaluk; dofinansowanie z Unii Europejskiej 299895,3zł); - Wzrost konkurencyjności poprzez zakup nowoczesnej betonowni w celu poszerzenia palety produktów i poprawy jakości dotychczas świadczonych usług. (Halasy, "MIKPOL" Karol Michaluk; dofinansowanie z Unii Europejskiej 425 000 zł); - Wzrost konkurencyjności firmy MIKPOL poprzez zakup nowoczesnej pompo gruszki (Halasy, "MIKPOL" Karol Michaluk; dofinansowanie z Unii Europejskiej 691167,47 zł) - "Budowa hotelu przy Wiejskim Zajeździe nowym obiektem na mapie turystycznej w Powiecie Bialskim" (Rogoźniczka, BARK s.c Krzysztof Filipek, Władysława Filipek; dofinansowanie z Unii Europejskiej 840247,92zł); - Nowoczesny zakład obsługi pojazdów samochodowych (Żabce, Zakład Usług Transportowych Wiesław Nowiński, dofinansowanie z Unii Europejskiej 1618645,65zł); - Podniesienie konkurencyjności przedsiębiorstwa poprzez wprowadzenie innowacji produktowych, procesowych i organizacyjnych (Zaścianki, Przedsiębiorstwo Wydobywczo - Produkcyjne "KRUSZBUD" Elżbieta Michaluk, dofinansowanie z Unii Europejskiej 624166,3 zł).5 4 Zestawienie rodzajów działalności gospodarczej wyłączonych ze wsparcia w ramach RPO WL 2007-2013 według kodów PKD, Zarząd Województwa Lubelskiego 2011 5 Zestawienie podpisanych umów, SIMIK, Ministerstwo Inwestycji i Rozwoju Regionalnego 19 6 Wykres 15 Podmioty gospodarki narodowej wg sekcji PKD 2007 dane za 2012 r. Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS, www.stat.gov.pl W gminie planowana jest strefa przedsiębiorczości (mapa 3). Strefa (68 ha) jest uzbrojona w energię elektryczną (WN 110 kV), sieć wodociągową (420 m3/d), sieć gazową (ø 700 mm) oraz linię telefoniczną (1 linia analogowa, 5 łączy ISDN). Walorem strefy jest m.in. bliskie sąsiedztwo od Międzyrzeca Podlaskiego - ośrodka gospodarczego specjalizującego się w produkcji przemysłowej (branże – spożywcza, drzewna, odzieżowa, meblarska, metalowa i budowlana), obsłudze transgranicznej i obsłudze turystyki. 6 A – Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo; B – Górnictwo i wydobywanie; C – Przetwórstwo przemysłowe; D – Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych; E – Dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność związana z rekultywacją; F – Budownictwo; G – Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle; H – Transport i gospodarka magazynowa; I – Działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi; J – Informacja i komunikacja; K – Działalność finansowa i ubezpieczeniowa; L – Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości; M – Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna; N – Działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca; O – Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczenia społeczne; P – Edukacja; Q – Opieka zdrowotna i pomoc społeczna; R – Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją; S – Pozostała działalność usługowa; T – Gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników; gospodarstwa domowe produkujące wyroby i świadczące usługi na własne potrzeby; U – Organizacje i zespoły eksterytorialne 20 Mapa 3 Planowana strefa przedsiębiorczości w gminie Międzyrzec Podlaski Źródło: Uchwała Nr CXCVIII/4048/2013 Zarządu Województwa Lubelskiego z dnia 10 września 2013 r. w sprawie przyjęcia opracowania "Zmiana Katalogu Stref Przedsiębiorczości w Województwie Lubelskim". 21 Mocne strony - wzrastająca liczba przedsiębiorstw (w tym liczba osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą) Szanse - sieciowanie i wzmocnienie powiązań dostawców i odbiorców usług - pozyskanie dotacji oraz pożyczek na rozwój działalności - możliwość pozyskania inwestora w uruchamianej strefie przedsiębiorczości - możliwość skorzystania z dotacji na podniesienie kwalifikacji kadry zarządzającej przedsiębiorstwami Słabe strony -rozdrobnienie przedsiębiorstw konkurujących ze sobą - brak przedsiębiorstw średniej wielkości (od 50 do 249 pracowników), - mała konkurencyjność większości przedsiębiorstw na rynku lokalnym i regionalnym Zagrożenia - konkurencja - niskie możliwości inwestycyjne mikro przedsiębiorstw - niskie zdolności zarządzające do zapewnienia i utrzymania sprawności biznesowej firm mikro - 22 6. Rolnictwo Rolnictwo jest podstawową dziedziną gospodarki gminy. Z uwagi na niewysokie w większości klasy bonitacyjne gleb, w gminie notuje się wysoki udział użytków zielonych, na których wypasa się bydło. Użytki rolne opierają się na glebach IV - V klasy. Jedynie w północnej części gminy, w okolicach wsi Halasy występuje niewielki fragment gleb II i III klasy. W gminie w 2010 roku (Spis rolny 2010) zanotowano 2070 gospodarstw rolnych, z czego 2054 prowadzi działalność rolniczą. Wykres 16 Liczba gospodarstw rolnych wg powierzchni gospodarstw (dane za 2010r.) Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS, www.stat.gov.pl Najwięcej w gminie jest średnich gospodarstw (od 1 do 10 ha). Prawie 500 gospodarstw ma ponad 10ha z czego 213 to gospodarstwa duże (ponad 15 ha). Średnia wielkość gospodarstwa wynosi ponad 8ha, z których średnio 7,3 ha to użytki rolne. Wykres 17Powierzchnia gospodarstw rolnych (ha) wg użytkowania Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS, www.stat.gov.pl Z 18387,88 ha powierzchni ponad 11 tys. ha to obszar pod zasiewami, ponad 3 tys. ha to łąki i pastwiska, prawie 300 ha stanowią sady. Lasy w gospodarstwach rolnych w gminie zajmują prawie 2,5 tys. ha. Łącznie w gospodarstwach i poza nimi lasy zajmują prawie 7,3 tys. ha (27% powierzchni 23 gminy). Największy kompleks leśny tworzą Lasy Międzyrzeckie, na pozostałym obszarze gminy lasy są w miarę równomiernie rozdrobnione. Wykres 18 Powierzchnia zasiewów (ha). Dane ze Spisu Rolnego 2010 Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS, www.stat.gov.pl Największy areał upraw w gminie stanowią zboża. Marginalnie uprawia się buraki cukrowe, warzywa gruntowe, rzepak i rzepik oraz uprawy przemysłowe. Tabela 5 Pogłowie zwierząt hodowlanych liczba gospodarstw bydło razem drób ogółem razem trzoda chlewna razem konie pogłowie 695 662 659 75 6116 1097763 24273 192 średnie pogłowie na gospodarstwo 8,8 1658,3 36,8 2,6 Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS, www.stat.gov.pl W gminie hodowane są kury, trzoda chlewna, bydło oraz konie. W przeliczeniu pogłowia na ha wskaźniki w gminie są wyższe nić średnia dla województwa. Takie warunki sprzyjają rozwojowi przedsiębiorstw przetwórstwa żywności oraz magazynów. Niskie klasy bonitacyjne gleb wymagają używania nawozów sztucznych, których rocznie zużywa się ponad 2,6 ton. W porównaniu jednak do średniej wartości stosowania nawozów w województwie zużycie nawozów w gminie jest znacząco mniejsze. 24 Tabela 6 Zużycie nawozów (w kg) na 1 ha powierzchni (dane Spisu Rolnego 2010) mineralne azotowe fosforowe potasowe wapniowe Zużycie nawozów (w kg) na 1 ha powierzchni Gmina województwo 75,7 44,2 14,9 16,6 21,6 103,8 56,7 22,7 24,5 27,0 Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS, www.stat.gov.pl Rolnictwo jest dobrze zmechanizowane. W 1276 gospodarstwach jest ponad 1700 ciągników. Mocne strony - wzrastająca liczba przedsiębiorstw (w tym liczba osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą) - wysoki udział areału gospodarstw rolnych w powierzchni ogółem (prawie 50%) Szanse - sieciowanie i wzmocnienie powiązań grup producenckich - rozwój przetwórstwa (zatrzymanie w gminie łańcucha wartości dodanej: rolnictwo-> przetwórstwo spożywcze -> dystrybucja) Słabe strony -niskie klasy bonitacyjne gleb, - konieczność nawożenia upraw, Zagrożenia - niskie możliwości prowadzenia rolnictwa ekologicznego w związku z praktyką stosowania nawozów sztucznych 25 7. Gospodarstwa domowe Gmina Międzyrzec Podlaski okala miasto Międzyrzec Podlaski, którego odsetek mieszkańców z związku z procesem suburbanizacji przenosi się z miast na obszary podmiejskie. Suburbanizacja to naturalne zjawisko związane z rozwojem miast oraz realokacji z miast miejsc zamieszkania oraz usług i pracy. Na terenach gminy dominuje zabudowa jednorodzinna. Przeważają wsie zwarte. Drugim rodzajem wsi pod względem liczby ludności są miejscowości o luźnej zabudowie. Do trzeciej grupy należy zaliczyć wsie o zabudowie rozproszonej nieregularnie oraz o zabudowie kolonijnej. Wykres 19Mieszkania w gminie Międzyrzec Podlaski Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS, www.stat.gov.pl Z 2845 budynków mieszkalnych do sieci wodociągowej przyłączonych jest 2 418 budynków. Na terenie gminy brakuje systemu kanalizacji. Do jednej oczyszczalni biologicznej dowożone są ścieki z przydomowych szamb (2026 zbiorników bezodpływowych). Ponadto na terenie gminy jest 378 przydomowych oczyszczalni. W miejscowym planie zagospodarowania należy przewidzieć minimalną powierzchnię zabudowy jednorodzinnej oraz konieczność instalacji przydomowych oczyszczalni ścieków na obszarach o zabudowie rozproszonej. Dla obszarów o zabudowie zwartej należy zaplanować realizację inwestycji kanalizacyjnych. Wykres 20 Mieszkania wyposażone w instalacje (w procentach mieszkań ogółem) Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS, www.stat.gov.pl Kwestie związane z gospodarką komunalną opisano szerzej w Planie Zagospodarowania Odpadami Powiatu Bialskiego. 26 8. Infrastruktura sieciowa Gmina Międzyrzec Podlaski położona jest w środkowo-zachodniej części województwa lubelskiego. Leży w dorzeczu rzek: Krzna, Krzna Północna, Piszczka i Złota Krzywula. Największa wśród nich - Krzna - obejmuje swoim zasięgiem centralną część równinnego, miejscami pofałdowanego lekko terenu gminy. Na obszarze gminy krzyżują się ważne szlaki komunikacyjne: linia kolejowa Moskwa-Warszawa-Berlin i droga międzynarodowa K-2 Berlin-Moskwa. Istniejący system transportowy gminy Międzyrzec Podlaski zapewnia możliwości zewnętrznych powiązań komunikacyjnych (kolejowych i drogowych) obszaru gminy poprzez przebiegającą równoleżnikowo linię kolejową relacji Warszawa - Terespol oraz układ dróg krajowych (nr 2 i nr 19)i wojewódzkich (806 i 813). Obsługę lokalną i powiązania bliskie zapewnia układ dróg powiatowych i gminnych. Rysunek 3 Powiązania komunikacyjne gminy Międzyrzec Podlaski Źródło: Zmiana Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Lubelskiego Uwarunkowania zewnętrzne - SYNTEZA Lokalne powiązania odległych obszarów gminy oraz bliskie powiązania z obszarami otaczającymi stanowią przede wszystkim drogi powiatowe. 27 Przez obszar gminy przebiegają następujące drogi powiatowe lub ich odcinki: • Droga nr 02316 (odcinek) relacji: Olszanka - Korczówka - Krzewica - Krzymoszyce, • Droga nr 02317 (odcinek) relacji: Próchenki - Mostów - Huszlew, • Droga nr 02318 relacji: Międzyrzec Podlaski - Huszlew - Łuzki, • Droga nr 02320 relacji: Halsy - Żabce, • Droga nr 02324 (część) relacji: Rogoźnica - Kownaty, • Droga nr 02325 relacji: Rogoźnica - Zasiadki, • Droga nr 02326 (odcinek) relacji: Zawadki - do drogi nr 02131, • Droga nr 02327 (dwa odcinki) relacji: Rogoźnica - Żerocin, • Droga nr 02328 (odcinek) relacji: Zahajki - Żerocin - Witoroż - Korczówka, • Droga nr 02330 relacji: Wysokie - Sitno - Szachy, • Droga nr 02331 relacji: Międzyrzec Podlaski - Krzymoszyce, • Droga nr 02332 relacji: Pościsze - Jelnica - Misie Lipinki, • Droga nr 02333 relacji: Międzyrzec Podlaski - Brzozowica Mała, • Droga nr 02355 (odcinek) relacji: Międzyrzec Podlaski - Szóstka –Bezwola, • Droga nr 02356 (odcinek) relacji: Rzeczyca - Wygnanka, • Droga nr 02395 (odcinek) relacji: Dębowierzchy - Strzakły - Pościsze, • Droga nr 02398 relacji: Łuniew - Łukowisko - Manie. Przez obszar gminy przebiega linia kolejowa z zachodu (Warszawa) w kierunku wschodniej granicy kraju (Terespol). Przewozy pasażerskie i towarowe mogą być realizowane pośrednio poprzez stację kolejową położoną w obszarze miasta Międzyrzeca Podlaskiego. Obsługa ruchu pasażerskiego w zakresie bliskich powiązań odbywa się poprzez dwa przystanki kolejowe położone w obszarze gminy, są to: przystanek Misie w zachodniej części gminy oraz Sitno, położony na wschód od miasta Międzyrzec Podlaski. Niewielkie obszary gminy, przy zachodniej i wschodniej jej granicy mogą być obsługiwane przez przystanki położone poza granicą gminy, w bezpośrednim jej sąsiedztwie, tj. Brzozowica na zachodzie i Szachy na wschodzie. Linia kolejowa stanowi element dzielący obszar, utrudniający powiązania drogowe części północnej z niniejszymi enklawami południowymi. W zakresie przewozów pasażerskich, zasadniczym środkiem dla bliskich i dalekich powiązań zewnętrznych jest sieć linii autobusowych przebiegających przez obszar gminy, łączących go z miastem Międzyrzec Podlaski, gdzie znajduje się siedziba władz gminnych oraz z sąsiednimi miastami powiatowymi: Radzyń Podlaski, Łuków, Siedlce, Łosice, a przede wszystkim z Białą Podlaską - siedzibą powiatu, do którego należy gmina. Dworzec autobusowy znajduje się w Międzyrzecu Podlaskim, a przystanki autobusowe rozmieszczone są w rejonach skupisk sieci osadniczej gminy. Najbliższa stacja kolejowa jest w mieście Międzyrzec Podlaski a najbliższe lotnisko w Świdniku (odl. ok. 114 km). Gmina została dobrze wyposażona w infrastrukturę techniczną. Przez jej teren przebiega linia wysokiego napięcia 110 kV, linia światłowodowa oraz magistrala gazownicza O 600 wysokiego i niskiego ciśnienia. Gmina ma też wysokie tempo kompleksowej telefonizacji sięgający blisko 100%. Obszar pokryty jest również siecią telefonii komórkowej. 28 Tabela 7 Długość czynnej sieci rozdzielczej wodociągowej, kanalizacyjnej i gazowej długość czynnej sieci rozdzielczej wodociągowej długość czynnej sieci kanalizacyjnej długość czynnej sieci gazowej przesyłowej 2007 174,8 2008 174,7 2009 175,9 2010 175,0 2011 175,0 2012 175,0 1,1 1,1 1,1 1,1 1,1 11,6 24 20 20 20 20 20 Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS, www.stat.gov.pl Na terytorium gminy możliwy jest rozwój hydroenergetyki. Zgodnie z zapisami dokumentu Stan i perspektywy rozwoju hydroenergetyki w województwie lubelskim z 2012 (BPP w Lublinie) jednym z obiektów do potencjalnego wykorzystania na cele energetyczne jest jaz Puchacze na rzece Krzna o wysokości 2 m. Mapa 4 Perspektywy rozwoju hydroenergetyki – budowle piętrzące możliwe do wykorzystania energetycznego Źródło: Stan i perspektywy rozwoju hydroenergetyki w województwie lubelskim, BPP w Lublinie, Lublin 2012 Mocne strony - dobre wyposażenie w infrastrukturę techniczną, - wysokie tempo kompleksowej telefonizacji sięgający blisko 100%. Słabe strony -Drogi zaliczone do układu dróg krajowych nie posiadają jeszcze wymaganych dla nich parametrów. Dodatkowe utrudnienia stanowią: kolizyjne skrzyżowania z drogami podrzędnymi oraz występujące odcinki obudowane, stanowiące bezpośrednią obsługę ciągnącej się wzdłuż nich zabudowy. Sytuację łagodzi fakt, że drogi te nie są jeszcze nadmiernie obciążone ruchem. — Układ dróg powiatowych generalnie ma charakter układu promienistego, wychodzącego z obszaru miasta Międzyrzeca Podlaskiego. W układzie tym brak powiązań na kierunku wschód - zachód, szczególnie w północnej części gminy. — Parametry techniczne i stan nawierzchni dróg powiatowych i gminnych w wielu przypadkach wymaga poprawy. 29 Szanse - przeprowadzenie dróg układu krajowego w sposób gwarantujący uzyskanie właściwych im parametrów technicznych oraz zabezpieczenia przed zagospodarowaniem terenów z nimi sąsiadujących, pogarszającym warunki eksploatacji dróg, a także właściwe powiązanie ich z układem dróg niższych klas - sprawne powiązanie obszaru gminy ze stanowiącym jej centrum usługowo - administracyjne miastem Międzyrzec Podlaski oraz sąsiednimi miastami powiatowymi: Białą Podlaską, Łukowem, Radzyniem Podlaskim, Siedlcami i Łosicami - skomunikowanie obszaru gminy z jednostkami układu osadniczego w gminach sąsiednich - powiązania drogowe pomiędzy poszczególnymi obszarami gminy i bezpośrednią obsługę komunikacyjną terenów zabudowy zagrodowej oraz potencjalnych zespołów zabudowy mieszkaniowej i usługowo produkcyjnej - możliwość rozwoju hydroenergetyki — Kolej nie może być wykorzystywana przez mieszkańców jako środek codziennych dojazdów z uwagi na oddalenie skupisk zabudowy od przystanków kolejowych. Zagrożenia - brak środków finansowych na modernizację układu drogowego (zwłaszcza współfinansowania ze środków unijnych), 30 9. Walory turystyczne Główne urozmaicenie równinnego krajobrazu gminy stanowi mozaika lasów i pasma dolin rzecznych. Jest to obszar typowo rolniczy, mało skażony, odpowiedni dla agroturystyki. Główną rzeką na obszarze gminy jest Krzna, która w zachodniej części płynie jeszcze w rozdzieleniu na Krznę Północną i Krznę Południową, łączy się też z Kanałem Wieprz - Krzna. Trzy mniejsze cieki wodne: Krzymoszka, Piszczka i Złota Krzywula płyną z północy i wpadają do Krzny. Szczególną atrakcją jest obszar po eksploatowanych niegdyś złożach żwiru na południowych krańcach miasta i akweny po wyrobiskach przystosowane na kąpieliska. Liczne zbiorniki wodne są zarybiane wieloma gatunkami ryb przez lokalne koło wędkarskie. Stanowią prawdziwy raj dla wędkarzy.7 Duże powierzchnie leśne obfitują jesienią w grzyby. Na terenie gminy działają cztery koła myśliwskie obejmujące swym zasięgiem 30850 ha terenu. Na terenie gminy występują następujące cenne przyrodniczo kompleksy leśne: - "Las Woroniec" - zlewnia bezimiennego cieku spod wsi Swory, lewostronnego dopływu Krzny; chociaż w obszar gminy wchodzi skrawkiem, ma istotne znaczenie dla stabilizacji stosunków wodnych i walorów przyrody żywej związanych z ekosystemem leśnym, z udziałem środowisk wodno bagienno - torfowiskowych. Dla ochrony walorów przyrodniczych i roli obszaru w strukturze przyrodniczej wskazana jest dominacja funkcji leśnej. - "Las Dubicz" - zwarty kompleks leśny, który pełni rolę wodochronną w zlewni Piszczki i Krzny. Cenne przyrodniczo i hydrograficznie torfowiska. Podstawowa funkcja to leśnictwo, uzupełnione rekreacją. - "Las Dębina" - podstawowy dla PSG węzeł ekologiczny; kompleks leśny o charakterze wodochronnym, projektowany rezerwat przyrody "Dębina Halastowska". Dominująca funkcja ekologiczna i ochrony stosunków wodnych. - "Las Zabirów" - położony w strefie źródliskowej strug zasilających Krzymoszę. Ważna rola regulacyjna w procesie krążenia wody i zasilania systemu przyrodniczego w gatunki leśne. Należy utrzymać te funkcje terenu. - "Las Okopy - Rezy" - o roli i znaczeniu podobnym do przedstawionego wyżej. Funkcja ochronna w zlewni Krzny Północnej skorelowana z leśną.8 Tereny leśne, szczególnie w wyznaczonych rejonach rekreacyjnych wzdłuż doliny Krzny i Lasy Międzyrzeckie, powinny pełnić ważne funkcje rekreacyjne, ograniczone jednak ilościowo i jakościowo względami ochrony lasów. W rejonie Międzyrzecczyzny znajduje się wiele pomników przyrody: są to dęby, sosny, świerki, wiąz, kasztanowiec, jesion, modrzew europejski, jałowiec pospolity oraz głazy narzutowe: granit, gnejs, pegmatyt. Na szczególną uwagę zasługuje dąb szypułkowy rosnący w Leśnictwie Zahajki, o obwodzie pnia 510 cm oraz dwa głazy o obwodach 11,50 i 12 m. Akweny wodne, zwłaszcza w okolicach wsi Berezy, dolina Krzny i jej dopływów mogą stanowić dogodne warunki do rozwoju turystyki i rekreacji zwłaszcza codziennej i weekendowej. Na obszarze gminy występują tereny o wysokich walorach przyrodniczych, malownicza dolina Krzny i paru mniejszych cieków wraz z naddolinnym osadnictwem wiejskim. 7 http://www.powiatbialski.eu/miedzyrzecpodlaski/index.php?pid=75 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Międzyrzec Podlaski, Lublin, czerwiec 2000 8 31 Projektowany jest Bialskopodlaski Obszar Chronionego Krajobrazu obejmujący swym zasięgiem łąki położone właśnie w dolinie Krzny i lasów międzyrzeckich. Obszar tej doliny na całym odcinku stanowi korytarz ekologiczny o randze krajowej w systemie ECONET Polska. Znajdują się tu również dwa projektowane rezerwaty przyrody: starodrzew dębowy Dębina Halasowska i gatunki wodnotorfowiskowe Starorzecze Krzny. Występują również lasy chronione w rejonie rezerwatu LISKI (przy granicy gminy). Region ten wykorzystując sprzyjające warunki ma szansę rozwinąć turystykę kwalifikowaną (kajakarstwo, żeglarstwo) oraz specjalistyczną (myślistwo). Utworzona jest zlewnia chroniona Piszczki dla zachowania stosunków wodnych, głównie zasobów i jakości wód podziemnych. Rzeki i ich doliny są obszarami o szczególnym znaczeniu ekologicznym i krajoznawczym. Możliwość przebywania w środowisku, gdzie nadal jest obecna architektura drewniana chat wiejskich, budowle sakralne oraz kultywowane są zwyczaje i obrzędy ludowe, podnosi atrakcyjność oferty gminy. Serdeczność i otwartość mieszkańców wsi stwarza klimat psychicznego komfortu, który sprzyja odprężeniu i wypoczynkowi. Ważniejsze obiekty zabytkowe: • • • w Krzymoszycach: kaplica św. Antoniego Padewskiego, murowana, z końca XIX w. w Rogoźnicy: zespół dworski z XIX w. (dwór, stodoła, pozostałości parku krajobrazowego) w Zawadkach Zespół Dworski, w tym dwór drewniany i budynek gospodarczy z przełomu XIX i XX w. • w Żabcach: kaplica pw. św. Andrzeja Boboli z 1858r. • w Wólce Krzymowskiej: kaplica pw. Matki Boskiej Nieustającej Pomocy z 1907r. • kuźnia drewniana z 1926 r. w Misiach: • drewniana plebania w Łukowisku, z końca XIX w. Poza tym: • cmentarz w Maniach z okresu Powstania Listopadowego 1831 r. • cmentarz wojenny w Tuliłowie • grodzisko Przyłuki • cmentarz choleryczny w Pściszach z 1873 r. - założony był poza wsią, pod lasem na Starowsi, cmentarz choleryczny w Utrówce • krzyż na cmentarzu cholerycznym z 1873 r. w Rzeczycy • kościół Matki Boskiej Nieustającej Pomocy w Maniach, kościół Matki Bożej Szkaplerznej w Krzewicy oraz kościół Niepokalanego Poczęcia w Kożuszkach • kapliczka z 1851 r. i krzyż z 1942 w Maniach • pomnik z 1915 r. w Zasiadkach 32 Mocne strony -malownicze tereny brzegów rzek Krzna, Piszczka - współpraca z innymi JST w ramach stowarzyszeń (np. Bialskopodlaska Lokalna Grupa Działania) mająca na celu turystyczne -wykorzystanie doliny Krzny - bliskość wód powierzchownych - bliskość większych lasów - piękny krajobraz - zdrowe środowisko - atrakcje kulturowe - bliskość ewentualnych zabytków Szanse - Możliwość rozwoju agroturystyki - Możliwość zagospodarowania obszarów nadrzecznych na obszary rekreacyjne Słabe strony - nisko poziom rozwoju infrastruktury turystyki i rekreacji - niewypromowane walory turystyczne gminy Zagrożenia - zabudowa cennych przyrodniczo dolin rzecznych, - zanieczyszczenie rzek z powodu niewłaściwej gospodarki ściekowej - niewykorzystanie szans rozwojowych związanych z biernością w pozyskiwaniu dotacji na projekty inwestycyjne z zakresu rekreacji 33 10. Opieka społeczna Opieka społeczna to dział, na który przeznacza się 20% budżetu gminy (w roku 2013 roku wydatki wyniosły ponad 5,7 mln zł). Ze środowiskowej pomocy społecznej korzystało w 2013 roku prawie 600 gospodarstw domowych (ponad 23% ludności ogółem). W stosunku do średniej dla obszaru województwa jest to wysoki prawie 3 krotnie wyższy wynik. Wykres 21 Gospodarstwa korzystające z opieki społecznej Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS, www.stat.gov.pl Ponad 780 rodzin otrzymywało w 2013 roku zasiłki rodzinne na ponad 1700 dzieci. Dzieci do lat 17, na które przyznawany jest zasiłek stanowią aż 64% ogółu wszystkich dzieci w tej grupie wiekowej (średnia dla województwa wynosi 39,1%). Wykres 22 Osoby korzystające z opieki społecznej Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS, www.stat.gov.pl Wykres 23 Udział korzystających z opieki społecznej 34 Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS, www.stat.gov.pl Mocne strony -dobrze rozwinięta tożsamość lokalna mieszkańców - duża wiedza i kompetencja kadry na temat aktywnych form wsparcia osób potrzebujących Słabe strony - mała dostępność do powszechnego i bezpłatnego poradnictwa specjalistycznego: prawnego, psychologicznego dla osób potrzebujących w gminach - bardzo duży odsetek osób i rodzin korzystających ze wsparcia Szanse - ograniczenie zjawiska wykluczenia zawodowego. Przygotowanie osób zagrożonych wykluczeniem społecznym i zawodowym oraz osób niepełnosprawnych do wejścia na rynek pracy oraz utrzymanie zatrudnienia, - ograniczenie zjawiska długotrwałego bezrobocia i jego przyczyn poprzez –wsparcie osób bezrobotnych i długotrwale bezrobotnych w zakresie reintegracji zawodowej oraz wsparcie tych osób i ich otoczenia przez specjalistyczne instytucje wsparcia społecznego i reintegracji społecznej, - ograniczenie zjawiska wykluczenia społecznego osób starszych przez utworzenie systemu wsparcia dziennego oraz włącznie osób starszych w programy integracyjne - włącznie środowisk lokalnych do rozwiązywania problemów społeczności lokalnych - organizacja zintegrowanego systemu wolontariatu obejmującego środowiska szkolne, akademickie, seniorów, niepełnosprawnych Zagrożenia - niewystarczające środki finansowe na realizację zadań określonych ustawą o pomocy społecznej - ogólne zubożenie mieszkańców, - zwiększanie się obszarów problemowych (bezrobocia, ubóstwa, bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych - niebezpieczeństwo uzależniania się klientów pomocy społecznej od udzielanych świadczeń 35 11. Budżet gminy Polityka inwestycyjna gmin i ponoszone w jej ramach wydatki inwestycyjne stanowią jedną z ważniejszych sfer objętych zarządzaniem finansami lokalnymi. Struktura i zakres podejmowanych przez gminy wydatków inwestycyjnych odpowiada realizowanym przez te jednostki zadaniom, które zostały im przypisane na mocy przepisów ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym. Podejmując próbę systematyzacji wydatków inwestycyjnych gmin według ich podstawowych kategorii, wyodrębnić należy wśród nich nakłady: – ponoszone przez gminy w związku z rozwojem i utrzymaniem infrastruktury technicznej (m.in. drogi gminne, wodociągi, kanalizacja, komunikacja zbiorowa), – na rozwój i utrzymanie infrastruktury społecznej (m.in. szkoły, ochrona zdrowia, opieka społeczna, budownictwo mieszkaniowe), – związane z ochroną i bezpieczeństwem publicznym (m.in. ochrona przeciwpożarowa i bezpieczeństwo sanitarne), – dokonywane w sferze gospodarki przestrzennej i ochrony środowiska. Wydatki inwestycyjne stanowią szczególną sferę aktywności gminy przede wszystkim z uwagi na bezpośredni i pośredni związek oraz rolę, jaką pełnią w procesie kreowania rozwoju lokalnego. Szczególny charakter wydatków inwestycyjnych jako przedmiotu finansowania ze strony gminy determinowany jest ich istotą i specyfiką przejawiającą się w: – konieczności objęcia ich procedurą planowania wieloletniego z uwagi na okres trwania cyklu inwestycyjnego, – wymogu objęcia ich (z uwzględnieniem wyłączeń ustawowych) procedurą zamówień publicznych, – wysokiej kapitałochłonności tego rodzaju wydatków, co implikuje konieczność integracji w długim okresie kilku źródeł ich finansowania najczęściej o komplementarnym charakterze, – pieniężnym i często niepieniężnym charakterze nakładów i efektów związanych z realizacją przedsięwzięcia inwestycyjnego, co sprawia, że zakres analiz poprzedzających finalną decyzję o wydatkowaniu środków na inwestycje jest często bardziej zróżnicowany i czasochłonny niż w przypadku inwestycji w sektorze prywatnym, – wielości potrzeb i priorytetów w sferze planowanych wydatków inwestycyjnych (mnogość interesariuszy i związana z tym konieczność osiągnięcia kompromisu i konsensusu w zakresie określenia kolejności ponoszonych wydatków inwestycyjnych oraz ostatecznych parametrów zadania inwestycyjnego). Sytuację finansową gmin oraz ich zdolności inwestycyjne przedstawiają kolejne wykresy. Aby porównać zasobność budżetów zestawiono dochody i wydatki budżetów województwa, powiatu i gminy na 1 mieszkańca. Tabela 8 Porównanie dochodów i wydatków na 1 mieszkańca w województwie, powiecie i gminie za lata 2007 i 2013. Jednostka terytorialna LUBELSKIE Powiat bialski Międzyrzec Podlaski (2) 2007 2013 dochody wydatki dochody wydatki [zł] [zł] [zł] [zł] 2248,03 2254,41 3402,56 3393,03 2109,45 2091,08 3137,28 3010,73 2155,75 2092,91 3087,04 2687,54 Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS, www.stat.gov.pl 36 Wykres 24 Dochody i wydatki budżetu gminy w latach 2007-2013 Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS, www.stat.gov.pl Dochody w gminie Międzyrzec Podlaski kształtują się od kilku lat na poziomie około 30 mln zł (28 mln zł w roku 2010 – 32 mln zł w roku 2013). W roku 2013 odnotowany dodatni bilans budżetu. W latach 2009-2010 oraz w roku 2012 odnotowany ujemny bilans nie przekraczający 10% budżetu ogółem. Wykres 25 Główne składniki dochodu gminy w latach 2009-2013 Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS, www.stat.gov.pl Głównym składnikiem dochodu gminy jest subwencja ogólna. Subwencja ogólna dla gminy składa się z części wyrównawczej, równoważącej i oświatowej: część wyrównawcza- składa się z sumy kwoty podstawowej i uzupełniającej. Kwotę podstawową otrzymuje ta gmina, w której wskaźnik dochodów podatkowych w przeliczeniu na jednego mieszkańca jest mniejszy niż 92% wskaźnika dochodu podatkowego dla wszystkich gmin w przeliczeniu na 1 mieszkańca. Kwotę uzupełniającą otrzymuje gmina, w której gęstość zaludnienia jest niższa niż średnia gęstość zaludnienia kraju. Część równoważąca - dla gmin ustala się w wysokości sumy łącznej kwoty wpłat gmin oraz łącznej kwoty uzupełniającej (części wyrównawczej) i dzieli się ją następująco: 25% dla gmin wiejskich i miejskowiejskich, gdzie dodatek mieszkaniowy w przeliczeniu na 1 mieszkańca był wyższy niż 90% średnich wydatków mieszkaniowych we wszystkich gminach wiejskich i wiejsko-miejskich w przeliczeniu na 1 mieszkańca, 25% dla gmin (podział między miejsko-wiejskie oraz wiejskie), w których suma dochodów (PIT, podatek leśny, podatek rolny) w przeliczeniu na 1 mieszkańca jest niższa niż 80% średnich dochodów z tych samych tytułów we wszystkich gminach miejskich i miejsko-wiejskich w 37 przeliczeniu na 1 mieszkańca. Udział subwencji ogólnej w budżecie roku 2013 stanowił wg danych GUS ponad 50%. Kolejnym elementem dochodów są dotacje celowe i rozwojowe. W 2013 roku dotacje stanowiły ponad 27% dochodów. Dotacje celowe są to środki przeznaczone na finansowanie lub dofinansowanie: • • • • • • zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych jednostkom samorządu terytorialnego ustawami, ustawowo określonych zadań, w tym zadań z zakresu mecenatu państwa nad kulturą, realizowanych przez jednostki inne niż jednostki samorządu terytorialnego, bieżących zadań własnych jednostek samorządu terytorialnego, zadań agencji wykonawczych, zadań zleconych do realizacji organizacjom pozarządowym, kosztów realizacji inwestycji; Dotacja rozwojowa (klasyfikowana na paragrafach 200 i 620), zgodnie z zapisami ustawy o finansach publicznych (art. 106 ust. 2 pkt 3a) to wydatki budżetu państwa, podlegające szczególnym zasadom rozliczania, przeznaczone na realizację programów finansowanych z udziałem środków pochodzących z funduszy strukturalnych lub projektów realizowanych w ramach tych programów, przekazywane w formie zaliczki lub refundacji. Zasady przekazywania oraz rozliczania dotacji rozwojowej określają Wytyczne Ministra Rozwoju Regionalnego z 24.9.2007 r. w zakresie trybu dokonywania płatności i rozliczeń oraz rozporządzenie Ministra Rozwoju Regionalnego z 7.9.2007 r. w sprawie wydatków związanych z realizacją programów operacyjnych (Dz.U. Nr 175, poz. 1232). Ustawa z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego Dz. U. z 2003 r. Nr 203, poz. 1966 dzieli dochody gminy na grupy. Pierwszą z nich są wpływy z ustalonych i pobieranych na podstawie odrębnych ustaw podatków. Zaliczamy do niej następujące podatki: • Podatek od nieruchomości • Podatek rolny • Podatek leśny • Podatek od środków transportowych • Opodatkowanie w formie karty podatkowej • Podatek od spadków i darowizn • Podatek od czynności cywilnoprawnych Drugą grupą dochodów własnych gminy stanowią wpływy z opłat. Ustawa o dochodach j.s.t. szereguje wpływy z opłat jako: a) wpływy z opłaty skarbowej, b) wpływy z opłaty targowej, c) wpływy z opłaty miejscowej, uzdrowiskowej i od posiadania psów d) wpływy z opłaty eksploatacyjnej – w części określonej w ustawie z dnia 4 lutego 1994 r. – Prawo geologiczne i górnicze Dz. U. z 1994 r. Nr 27, poz. 96 e) i z innych opłat stanowiących dochody gminy, uiszczanych na podstawie odrębnych przepisów. Udziały w podatkach dochodowych stanowiących dochód budżetu państwa są powszechnie stosowaną formą dochodów jednostek samorządu terytorialnego, traktowaną jako metoda równoważenia budżetów samorządu terytorialnego. Stanowią one: 38 - 37,53% wpływów z podatku dochodowego od osób fizycznych, zamieszkałych na terenie gminy, stawka podstawowa określoną w ustawie wynosi 39,34%, jednak zostaje ona pomniejszona wskaźnik określony w ustawie, obliczany corocznie. - 6,71% wpływów z podatku dochodowego od osób prawnych i jednostek organizacyjnych niemających osobowości prawnej, posiadających siedzibę na terenie gminy. Ponadto, jako odrębne kategorie dochodów gminy wyróżniamy: dochody uzyskiwane przez jednostki budżetowe gmin oraz wpłaty od zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych gminy oraz odsetki od środków finansowych gminy, gromadzonych na rachunkach bankowych, dochody z majątku gminy. Należy podkreślić, iż podstawowym dochodem własnym gmin jest podatek od nieruchomości oraz udział w podatku dochodowym od osób fizycznych. Pozostałe źródła są zdecydowanie mniej istotne Wykres 26 Składniki dochodu własnego gminy Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS, www.stat.gov.pl Analiza budżetu gminy powinna prowadzić do efektywnej gospodarki finansowej gminy. Możliwości finansowania zadań (potencjał finansowy) w powiązaniu z właściwym zarządzaniem finansami warunkują prawidłowe funkcjonowanie i rozwój jednostek samorządu terytorialnego. Podstawowymi zagadnieniami dla racjonalnego zarządzania finansami lokalnymi są: wydatki i ich struktura, priorytety projektów rozwojowych, pozyskiwanie środków służących realizacji zadań i przedsięwzięć 39 oraz rozstrzyganie o ich kolejności w czasie. Decyzje podejmowane w procesie zarządzania finansami samorządu dotyczą z jednej strony zarządzania gromadzeniem środków pieniężnych (co znajduje odzwierciedlenie w dochodach budżetowych), a z drugiej – zarządzania sposobami ich wykorzystania (co znajduje odzwierciedlenie w strukturze i kierunkach wydatków budżetowych). Proces podejmowania decyzji uwarunkowany jest czynnikami ekonomicznymi i socjalnymi określającymi potrzeby społeczności lokalnej i zasoby, którymi dysponuje gmina, oraz strukturą organizacyjną władz lokalnych, która uzależniona jest od centralnych regulacji prawnych. W kształtowaniu lokalnej polityki finansowej i gospodarki budżetowej zasadnicze znaczenie mają wydajność i stabilność poszczególnych źródeł dochodów. Wysoki udział dochodów własnych pochodzących z potencjału bazy ekonomicznej, korzystnej struktury demograficznej i dobrego zagospodarowania infrastrukturalnego sprzyja samodzielności podejmowania decyzji, dając możliwość kształtowania racjonalnej gospodarki budżetowej.9 Stąd też niezmiernie istotne dla budżetu gminy i jej rozwoju jest wspieranie rozwoju przedsiębiorczości oraz efektywne utrzymywanie infrastruktury gminnej. Wykres 27 Dochody budżetu gminy wg klasyfikacji budżetowej Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS, www.stat.gov.pl Dochody i wydatki powinny być zrównoważone. Niestety gminy przejmują coraz to więcej zadań ustawowych nie otrzymując proporcjonalnych do zadań subwencji i dotacji. Tak jest w przypadku dwóch „najdroższych” zadań gminnych: oświata i opieka społeczna. (por. wykres 27) 9 Antoni Kożuch, Zmiany w zarządzaniu finansami lokalnymi, Katedra Ekonomiki i Organizacji Rolnictwa Akademia Rolnicza w Krakowie 40 Efektywne zarządzanie wydatkami na wyżej wymienione działy to pozyskiwanie środków zewnętrznych na projekty oświatowe i z zakresu opieki społecznej. W latach 2007-2013 gmina Międzyrzec pozyskała na te cele ponad 7 mln zł (por. tabela nr 9). Wykres 28 Wydatki budżetu wg klasyfikacji budżetowej Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS, www.stat.gov.pl Porównując wysokość dochodów i wydatków w poszczególnych działach klasyfikacji budżetowej widoczne są olbrzymie dysproporcje. Poza wymienionymi wcześniej wydatkami na pomoc społeczną i oświatę znaczną część wydatków pochłaniają również administracja publiczna oraz transport i łączność a także bezpieczeństwo i ochrona przeciwpożarowa. W związku z utrzymującym się poziomem tych wydatków przy niskim udziale subwencji na te wydatki gmina powinna tak racjonalnie prowadzić gospodarkę finansową aby zrównoważyć ww. wydatki. Brak adekwatności pomiędzy wielkością środków finansowych znajdujących się do dyspozycji w budżetach gmin a kapitałochłonnością powierzonych tym jednostkom zadań jest jedną z przyczyn konieczności poszukiwania przez nie dodatkowych źródeł finansowania zewnętrznego. Zewnętrzne, obce źródła finansowania stanowią istotne uzupełnienie ograniczonych środków budżetowych gmin i pozwalają tym samym na zachowanie ciągłości realizacji ich zadań.10 Tabela 9 Projekty europejskie w ramach programów operacyjnych realizowanych przez gminę lub jej jednostki organizacyjne. 10 Zioło M. Zewnętrzne, obce źródła finansowania wydatków inwestycyjnych gmin i determinanty ich doboru, w: Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, Zeszyty Naukowe nr 10, Kraków 2011. 41 Nazwa beneficjenta Tytuł projektu Kwota dofinansowania Program Operacyjny Kapitał Ludzki 2007-2013 Gmina Międzyrzec Od bierności do aktywności klientów Podlaski/Gminny Ośrodek pomocy społecznej poprzez prace socjalną Pomocy Społecznej w w Gminie Międzyrzec Podlaski Międzyrzecu Podlaskim Gmina Międzyrzec Podlaski Zmiana dla rozwoju. Nowe perspektywy zawodowe dla mieszkańców Gminy Międzyrzec Podlaski Gmina Międzyrzec Podlaski Modernizacja oddziałów przedszkolnych w szkołach podstawowych. Gmina Międzyrzec Podlaski Szczęśliwa siódemka. Punkty przedszkolne w Gminie Międzyrzec Gmina Międzyrzec Podlaski Młodzi, aktywni, ciekawi świata Publiczna Szkoła Podstawowa Wiedza + Umiejętności = Sukces im. Marii Konopnickiej w Misiach Publiczna Szkoła Podstawowa Rozwijam się badając świat im. Mikołaja Kopernika w Tłuśćcu Gmina Międzyrzec Akademia kreatywności Podlaski/Publiczna Szkoła Podstawowa im. Kornela Makuszyńskiego w Rzeczycy Gmina Międzyrzec Kożuszański Uniwersytet Dziecięcy Podlaski/Publiczna Szkoła Podstawowa im. Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Kożuszkach Gmina Międzyrzec Podlaski Sukces szkoły - szkoła sukcesu Gmina Międzyrzec Forum Kobiet w Gminie Międzyrzec Podlaski/Gminny Ośrodek Podlaski Kultury w Międzyrzecu Podlaskim Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 Gmina Międzyrzec Podlaski Pobudzenie aktywności społeczności lokalnej szansą rozwoju gminy Międzyrzec Podlaski Gmina Międzyrzec Podlaski Remont i modernizacja świetlicy wiejskiej w miejscowości Misie Gmina Międzyrzec Podlaski Remont i modernizacja świetlicy wiejskiej w miejscowości Rzeczyca Gmina Międzyrzec Podlaski Remont i modernizacja świetlicy wiejskiej w miejscowości Łukowisko ŁĄCZNIE 1361705,48 413095,75 584819,55 3 470 414,86 524017,31 245 144,85 159301,56 218854,12 180 711,93 260412,27 35207 40868 125 389 136 511 149 506 7 905958,68 Źródło: Dane SIMIK oraz dane gminy Międzyrzec Podlaski W procesie strategicznego zarządzania gminą finanse odgrywają podstawową rolę. Każda podejmowana decyzja, niezależnie od tego, czy dotyczy spraw jej bieżącego funkcjonowania czy 42 rozwoju, ma swój wymiar finansowy. Możliwości finansowe gminy w ścisłym powiązaniu z jakością zarządzania stanowią więc podstawę do wyznaczania strategicznych celów jej funkcjonowania i rozwoju.11 Podsumowując analizę finansów z ostatnich lat z listą projektów dofinansowanych z funduszy europejskich, można zauważyć brak dofinansowania projektów inwestycyjnych realizowanych przez Urząd Gminy w ramach RPO WL czy programów krajowych. Ciężar niezbędnych inwestycji rozwojowych poniosła gmina z własnego budżetu, przeznaczając na wydatki inwestycyjne nawet ponad 20% wydatków budżetowych (lata 2009-2010). Tabela 10 Wydatki inwestycyjne w latach 2007-2013 wydatki inwestycyjne udział w budżecie gminy wartość wydatków majątkowych inwestycyjnych 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 14,01% 13,08% 20,42% 22,36% 16,65% 19,36% 5,44% 2917621,92 5349379,13 6860784,95 4960603,94 3025039,41 6163600,63 1531484,04 Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS, www.stat.gov.pl Mocne strony -dodatni bilans budżetu - wsparcie koniecznych wydatków na oświatę i pomoc społeczną pozyskanymi projektami z dofinansowaniem ze środków europejskich. - wysoki odsetek wydatków inwestycyjnych - przeznaczenie środków budżetowych na fundusz sołecki na finansowanie inwestycji potrzebnych mieszkańcom (podejście partycypacyjne). Szanse - rozwój przedsiębiorczości i wzrost dochodów z podatków od osób prawnych (wzrost dochodów lokalnych firm bezpośrednio przekłada się na wzrost udziału dochodów budżetu gminy z tytułu udziału w podatkach dochodowych) - Zwiększanie dochodów własnych pochodzących z udziału gminy w podatkach państwowych może nastąpić przez stymulację rozwoju gospodarczego oraz stwarzanie warunków do osiedlania się nowych mieszkańców. Taka polityka rozwojowa gminy w długim okresie wpłynie na wzrost poziomu uzyskanych dochodów. Słabe strony - wysoki udział subwencji i dotacji w dochodach budżetu - niewykorzystanie szans europejskich w latach 2007-2013 w konkursach na dotacje z zakresu dróg, kanalizacji, bezpieczeństwa. Zagrożenia - pogłębiająca się różnica w poziomach wydatków i dochodów na 1 mieszkańca w stosunku do wartości wskaźników dla powiatu i województwa - 11 RUDZKA-LORENTZ CZ., SIERAK J.: Zarządzanie finansami w gminach. [w:] Zarządzanie gospodarką i finansami gminy, 2006. 43 12. Promocja gminy Wyróżnia się dwa strategiczne wektory działań promocji Gminy Międzyrzec Podlaski służące wykorzystaniu jej atutów i szans rozwojowych: • do wewnątrz; integracja społeczności lokalnej i włączenie jej w działania promujące gminę. Sukces wizerunkowy Gminy Międzyrzec Podlaski wymaga intensywnych działań komunikacyjnych skierowanych do jej mieszkańców. Działania te powinny być fundamentem dla dalszych inicjatyw, wychodzących poza Gminę. Promocja wewnętrzna nie tylko realizuje cel samorządu jakim jest aktywna komunikacja z mieszkańcami i zapewnienie im satysfakcjonującej oferty zachęcającej do utożsamiania się ze wspólnotą lokalną, stanowi ponadto istotny czynnik promocji zewnętrznej. W tym ujęciu mieszkańcy Gminy są z jednej strony adresatami działań promocyjnych, z drugiej strony sami stają się ich nośnikami, ambasadorami dobrego wizerunku Gminy, stają się nadawcami promocji skierowanej do odbiorcy zewnętrznego. • na zewnątrz; spowodowanie napływu kapitału, a także zasobów tj. inwestorów, turystów, sponsorów. Działania powinny być skierowane szczególnie na osoby i podmioty zamieszkujące region – województwo lubelskie, ale również województwo podlaskie. Ponadto z racji dogodnego położenia Gmina powinna starać się wykorzystać szanse na przyciągnięcie turystów i inwestorów z większych metropolii w szczególności Warszawy jak i turystów tranzytowych. W ujęciu turysty tranzytowego grupą docelową działań promocji gminy stają się mieszkańcy Polski w ogóle jak i wybrani mieszkańcy z zagranicy. W tym kontekście istotne jest stworzenie bazy materiałów promujących gminę również w językach obcych. Silne strony (czynniki wewnątrz gminne) • Rozwój usług lokalnych • Występowanie bogatego dziedzictwa kulturowego związanego z lokalnymi tradycjami, istnieniem aktywnie działających zespołów ludowych • Wysokie walory przyrodnicze gminy – tereny leśne, żwirownie • Rosnąca liczba wydarzeń kulturalnych i społecznych • Rosnąca liczba imprez promujących zdrowy styl życia • Korzystna lokalizacja u zbiegu szlaków komunikacyjnych • Rosnąca aktywność społeczności lokalnych, rozwój NGO`s Słabe strony (czynniki wewnątrz gminne) • Niewystarczający poziom integracji młodych mieszkańców z miejscem • • • • • 44 Szanse (czynniki zewnętrzne) Duże znaczenie lokalnej tradycji, kultury ludowej we współczesnej ofercie turystycznej Moda na aktywny, zdrowy tryb życia Rosnąca liczba źródeł finansowania aktywności społecznej szczególnie funduszy dla NGO`s Duża ilość osób podróżujących przebiegającymi przez gminę szlakami komunikacyjnymi DK19 i E30 Zagrożenia (czynniki zewnętrzne) Duża konkurencja pomiędzy gminami/ destynacjami realizującymi funkcje • zamieszkania Niewielka ilość miejsc noclegowych, infrastruktura turystyczna dopiero się rozwija • 45 turystyczne Niewystarczający popyt na usługi niższego rzędu w ujęciu regionalnym wynikający z relatywnie niskiej zamożności mieszkańców regionu III. Cele strategiczne i operacyjne W niniejszej strategii obowiązuje hierarchiczny układ celów, składający się z dwóch poziomów: - celów strategicznych (priorytetów), pozwalających na strategiczne ukierunkowanie działań gminy w dłuższym horyzoncie czasowym, - celów operacyjnych, uszczegóławiających priorytety i będących podstawą do zaplanowanych działań realizacyjnych. Hierarchia celów została skomponowana na podstawie doświadczeń i obserwacji procesów rozwojowych gmin o najlepszej kondycji finansowej oraz cieszących się społeczną akceptacją i dobrym samopoczuciem mieszkańców a także na podstawie kluczowych zdiagnozowanych problemów. Nieprzypadkowa kolejność celów zwraca uwagę na etapy planowania rozwoju i na oczekiwane efekty. Powiązania pomiędzy celami strategicznymi i operacyjnymi są konsekwentne – sukces w realizacji celów początkowych będzie wzmacniał potencjał realizacji kolejnych celów strategicznych i operacyjnych. Dodatkowo należy podkreślić, że innowacyjnie zarządzane gminy powinny znaleźć i konsekwentnie realizować własne, charakterystyczne dla tej właśnie jednostki cele. Pomimo podobieństw rozwojowych i podobnych problemów, każda gmina jest odrębną jednostką, inną od pozostałych. Znalezienie własnej drogi rozwoju (bazującej na najlepszych i najgorszych doświadczeniach własnych i innych jednostek samorządu terytorialnego) jest jedyną drogą na wzrost konkurencyjności gminy oraz poprawę warunków życia mieszkańców. Mając na uwadze powyższe proponuje się następujące cele strategiczne i operacyjne: CS 1: Efektywna i sprawna administracja CO 1.1: zastosowanie nowoczesnych narzędzi ICT w procedurach administracyjnych, wzmocnienie zastosowań TIK dla e-administracji, włączenia społecznego, e-kultury, w tym: - wprowadzenie elektronicznego obiegu dokumentów we wszystkich jednostkach organizacyjnych gminy, - wprowadzenie elektronicznych formularzy wniosków oraz kart informacyjnych dla klientów urzędu, - upublicznienie dokumentów jawnych w formie elektronicznej w Biuletynie Informacji Publicznej Urzędu Gminy Międzyrzec Podlaski oraz w jednostkach podległych gminie, - wprowadzenie aplikacji mobilnych wspomagających dialog z administracją lokalną (system zgłoszeń awarii, zagrożeń, kalendarz wydarzeń kulturalnych itp.), - zintegrowanie baz danych oraz danych przestrzennych w posiadaniu gminy, w celu bieżących analiz, monitoringu i ewaluacji prowadzonej polityki rozwoju, - zwiększenie dostępności informacji sektora publicznego w zakresie digitalizacji zasobów kulturalnych, naukowych (w tym bibliotecznych i archiwalnych), będących w posiadaniu instytucji szczebla lokalnego, ich udostępniania, zapewniających powszechny i otwarty dostęp w postaci cyfrowej do zasobów - rozwój elektronicznych usług publicznych w zakresie tworzenia i cyfryzacji nowych usług, poprawy funkcjonalności i e-dojrzałości istniejących usług, integracji usług oraz zwiększenia stopnia dostępności dla obywateli, w tym projekty z zakresu m.in. e-administracji, e-kultury. - inne wyżej nie wymienione inwestycje związane ze zwiększeniem dostępności, stopnia wykorzystania i jakości TIK CO 1.2: Kontynuacja partycypacyjnego modelu zarządzania gminą, w tym: - utrzymanie funduszu sołeckiego (dla mikroinwestycji), 46 - wprowadzenie budżetu partycypacyjnego – system głosowań na najbardziej strategiczne inwestycje w gminie w ramach rokrocznie przyznawanego limitu na budżet partycypacyjny, - outsourcing zadań możliwych do realizacji przez organizacje pozarządowe lub przedsiębiorstwa z sektora BPO (business process outsourcing) CO 1.3: Wspieranie procesu samokształcenia oraz uczenia się poprzez wymianę doświadczeń z partnerami społeczno-gospodarczymi oraz innymi jednostkami administracji publicznej (w tym z doświadczeń międzynarodowych), - weryfikacja istniejących sieci powiązań i współpracy ze stowarzyszeniami JST i innymi gminami oraz kosztów w stosunku do korzyści z tej współpracy, - uczestnictwo w bezpłatnych tematycznych szkoleniach i konferencjach organizowanych przez inne instytucje administracji rządowej i samorządowej oraz fundacje i stowarzyszenia, CS 2: Monitorowanie zmian demograficznych, aktywna polityka prospołeczna i rynek pracy CO 2.1 Poprawa jakości kształcenia dzieci i młodzieży - wzmożenie działań motywujących uczniów do nauki, - podniesienie poprzeczki dla uczniów ubiegających się o przyjęcie do szkół ponadgimnazjalnych i uświadomienia uczniom konieczności wkładu pracy, niezbędnego do tego, aby zostać przyjętym do szkoły ponadgimnazjalnej, - wprowadzenie kształcenia uzupełniającego drogą elektroniczną (platformy edukacyjne szkół) - modernizacja programów nauczania, wykorzystywanie najlepszych praktyk i efektów edukacyjnych projektów oświatowych w Polsce i w Europie - indywidualizacja kształcenia uczniów zdolnych i ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, - wspieranie i promowanie twórczych postawy nauczycieli oraz kadr kierowniczych w działaniach na rzecz podnoszeniu efektywności pracy dydaktyczno-wychowawczej przedszkoli i szkół. CO 2.2 Powszechna edukacja przedszkolna najmłodszych umożliwiająca rodzicom podjęcie pracy zarobkowej - przystosowanie sal szkolnych na oddziały przedszkolne, - wsparcie organizacyjne tworzenia nowych przedszkoli prywatnych, CO 2.3 Inwestowanie w edukację, umiejętności i uczenie się przez całe życie: - ograniczenie przedwczesnego kończenia nauki szkolnej oraz zapewnienie równego dostępu do dobrej jakości edukacji elementarnej, kształcenia podstawowego i ponadpodstawowego - poprawa dostępności i wspieranie uczenia się przez całe życie, podniesienie umiejętności i kwalifikacji pracowników i osób poszukujących pracy, zwiększenie dopasowania systemów kształcenia i szkolenia do potrzeb rynku pracy m.in. przez poprawę jakości kształcenia i szkolenia zawodowego oraz utworzenia i rozwijanie systemów uczenia się poprzez praktyczną naukę zawodu realizowaną w ścisłej współpracy z pracodawcami -lepsze dostosowanie systemów kształcenia i szkolenia do potrzeb rynku pracy, ułatwianie przechodzenia z etapu kształcenia do etapu zatrudnienia oraz wzmacnianie systemów kształcenia i szkolenia zawodowego i ich jakości, w tym poprzez mechanizmy prognozowania umiejętności, dostosowania programów nauczania oraz tworzenia i rozwoju systemów uczenia się poprzez praktyczną naukę zawodu realizowaną w ścisłej współpracy z pracodawcami - inwestycje w edukację, umiejętności i uczenie się przez całe życie poprzez rozwój infrastruktury edukacyjnej i szkoleniowej CO 2.4 Rozwój przedsiębiorstw społecznych wspierających podopiecznych systemu opieki społecznej oraz dających zatrudnienie mieszkańcom gminy Miedzyrzec Podlaski - Rozwój przedsiębiorstw społecznych świadczących usługi asystentury rodziny - Rozwój przedsiębiorstw społecznych świadczących usługi opiekuńcze 47 - Rozwój przedsiębiorstw społecznych świadczących usługi asystentury osób niepełnosprawnych CO 2.5 Promowanie przedsiębiorczości, w szczególności poprzez ułatwianie gospodarczego wykorzystywania nowych pomysłów oraz sprzyjanie tworzeniu nowych firm, w tym również poprzez inkubatory przedsiębiorczości: -działania związane z organizacją terenów inwestycyjnych oraz kompleksowe ich zagospodarowanie - zwiększenie liczby obiektów odpowiedniej infrastruktury na rzecz rozwoju gospodarczego oraz dostosowanie do potrzeb potencjalnych inwestorów otoczenia gospodarczego - wsparcie w zakresie rozwoju lokalnej przedsiębiorczości. CO 2.6: Promowanie trwałego i wysokiej jakości zatrudnienia oraz wsparcie mobilności pracowników - wspieranie wzrostu gospodarczego sprzyjającego zatrudnieniu poprzez rozwój potencjału endogenicznego jako elementu strategii terytorialnej dla określonych obszarów, w tym poprzez przekształcanie upadających regionów przemysłowych i zwiększenie dostępu do określonych zasobów naturalnych i kulturalnych oraz ich rozwój - zapewnianie dostępu do zatrudnienia osobom poszukującym pracy i nieaktywnym zawodowo, w tym podejmowanie lokalnych inicjatyw na rzecz zatrudnienia oraz wspieranie mobilności pracowników - samozatrudnienie, przedsiębiorczość oraz tworzenie nowych miejsc pracy -równouprawnienie płci oraz godzenie życia zawodowego i prywatnego(zwiększenie poziomu zatrudnienia osób opiekujących się dziećmi do 3 lat) -inne formy wsparcia na rzecz zmniejszenia bezrobocia na terenie gminy. CO 2.7: Rozwój społecznego budownictwa mieszkaniowego - Budowa mieszkań socjalnych - Poprawa stanu mieszkań socjalnych będących w zasobie majątku gminy poprzez remont i modernizację - Inne działania mające na celu zwiększenie zasobu gminy w zakresie polityki mieszkaniowo socjalnej CO 2.8 Wspieranie włączenia społecznego i walka z ubóstwem, w tym: -inwestycje w infrastrukturę zdrowotną i społeczną, które przyczyniają się do rozwoju lokalnego, zmniejszania nierówności w zakresie stanu zdrowia, promowanie włączenia społecznego poprzez lepszy dostęp do usług społecznych, kulturalnych i rekreacyjnych oraz przejścia z usług instytucjonalnych na usługi na poziomie społeczności lokalnych - wspieranie rewitalizacji fizycznej, gospodarczej i społecznej ubogich społeczności na obszarach należących do gminy wiejskiej, - przebudowa i adaptacja istniejących budynków na cele społeczne, gospodarcze, kulturalne wraz z możliwością funkcjonalnego zagospodarowania okolicznych terenów, - dostosowanie terenów publicznych do nowych funkcji. - inwestycje dokonywane w kontekście strategii na rzecz rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność - aktywna integracja, w szczególności w celu poprawy zatrudnialności, - ułatwianie dostępu do niedrogich, trwałych oraz wysokiej jakości usług, w tym opieki zdrowotnej i usług społecznych świadczonych w interesie ogólnym - wspieranie gospodarki społecznej i przedsiębiorstw społecznych - inne działania mające na celu promowanie włączenia społecznego i walki z ubóstwem, CS 3: Ochrona środowiska, efektywność energetyczna oraz gospodarka niskoemisyjna CO 3.1: Termomodernizacja budynków użyteczności publicznej 48 - przeprowadzenie audytów energetycznych w budynkach użyteczności publicznej (w tym przede wszystkim urząd gminy, szkoły, biblioteki i ośrodki kultury), - realizacja projektów termomodernizacyjnych, - wymiana oświetlenia ulicznego oraz w budynkach użyteczności publicznej na oświetlenie energooszczędne. CO 3.2: Wspieranie przejścia na gospodarkę niskoemisyjną - Wspieranie efektywności energetycznej, inteligentnego zarządzania energią i wykorzystywania odnawialnych źródeł energii w infrastrukturze publicznej i w sektorze mieszkaniowym - montaż urządzeń pozyskujących energię ze źródeł odnawialnych, - inne inwestycje mają cena na celu promowanie efektywności energetycznej, strategii niskoemisyjnych dla wszystkich terytoriów oraz działań adaptacyjnych mających oddziaływanie łagodzące na zmiany klimatu, wykorzystanie Kogeneracji ciepła i energii elektrycznej w oparciu o zapotrzebowanie na ciepło użytkowe oraz korzystania z odnawialnych źródeł energii CO 3.3 Edukacja ekologiczna - kampanie informacyjne (np. szkodliwości emisji produktów spalania odpadów oraz węgla; selekcja i recykling odpadów, promocja alternatywnych źródeł energii), - podnoszenie poziomu świadomości ekologicznej i kształtowanie postaw ekologicznych społeczeństwa poprzez promowanie zasad zrównoważonego rozwoju. CO 3.4: Modernizacja stacji uzdatniania wody - przebudowa stacji uzdatniania wody oraz budowa nowego zbiornika w Hałasach - przebudowa stacji uzdatniania wody w Rogoźnicy - przebudowa stacji uzdatniania wody oraz budowa nowego zbiornika w Rzeczycy CO 3.5: Inwestycje w infrastrukturę wodno-kanalizacyjną - Budowa sieci wodociągowej Tłuściec-Krzewica, - Budowa sieci wodociągowej w miejscowości Utrówka, - Budowa sieci wodociągowej w miejscowości Dołhołęka, - Budowa sieci kanalizacji sanitarnej wraz z przyłączami w miejscowości Rzeczyca, - Budowa sieci kanalizacji sanitarnej wraz z przyłączami w miejscowości Wysokie, - Budowa sieci kanalizacji sanitarnej wraz z przyłączami w miejscowości Halasy, - Budowa sieci kanalizacji sanitarnej wraz z przyłączami w miejscowości Tuliłów, - Budowa przydomowych oczyszczalni ścieków, - Inne inwestycje związane z zachowaniem i ochron a środowiska naturalnego oraz wspieranie efektywnego zagospodarowania zasobami. CO 3.6: Inwentaryzacja terenów zielonych oraz ochrona obszarów cennych przyrodniczo i zagospodarowanie pozostałych obszarów zielonych na tereny rekreacyjne. - adaptacja terenów przy Jeziorkach Międzyrzeckich - modernizacja szlaku kajakowego i przystani w Tuliłowie CO 3.7: Mobilność, zwiększenie dostępności i poprawa warunków drogowych - zwiększenie mobilności poprzez budowę lub modernizację dróg lokalnych, - poprawa bezpieczeństwa ruchu drogowego w sieci dróg lokalnych, - tworzenie i modernizacja tras i ścieżek rowerowych, - promocja i wspieranie przyjaznych środowisku form transportu. CO 3.8 Bezpieczeństwo Ekologiczne 49 - Zakup specjalistycznego sprzętu i wyposażenia obiektów dla OSP, niezbędnego dla skutecznego prowadzenia akcji ratowniczych oraz usuwania skutków zagrożeń naturalnych i poważnych awarii. CO 3.9 Zachowanie, ochrona, promowanie i rozwój dziedzictwa naturalnego i kulturowego -renowacji, restauracji, rewaloryzacji i zabezpieczenia obiektów wpisanych do rejestru zabytków i zespołów tych obiektów wraz z ich otoczeniem, - konserwacji oraz zabezpieczenia przed kradzieżą i zniszczeniem ruchomych obiektów dziedzictwa kulturowego, - rozwoju oraz poprawy stanu infrastruktury kultury, - adaptacji obiektów dla nowych funkcji kulturalnych, - rozwoju atrakcyjnych turystycznie miejsc dziedzictwa naturalnego. -inne inwestycje związane z zachowaniem, ochroną, promowaniem i rozwojem dziedzictwa naturalnego i kulturowego, CS 4: Rozwój powiązań funkcjonalno-przestrzennych z miastem Międzyrzec Podlaski CO 4.1 Racjonalna gospodarka przestrzenna - weryfikacja dokumentów planistycznych, w tym racjonalne wyznaczenie stref budownictwa jednorodzinnego, wyznaczenie potencjalnych terenów inwestycyjnych w celu przyciągnięcia nowych mieszkańców oraz tworzenie nowych miejsc pracy przez przedsiębiorstwa inwestujące na terenie gminy - wyznaczenie terenów rekreacyjnych obsługujących mieszkańców gminy i miasta Międzyrzec Podlaski, CO 4.2 Zacieśnienie współpracy z miastem Międzyrzec Podlaski w celu wspólnej promocji inwestycyjnej - rozwój małej i średniej przedsiębiorczości oraz samozatrudnienia w sieciach podażowo-popytowych obejmujących teren gminy i Miasta Międzyrzec Podlaski oraz sąsiadujących gmin - wprowadzenie systemu ulg podatkowych dla małych i średnich przedsiębiorstw inwestujących w gminie zatrudniających minimum 50% pracowników z obszaru gminy Międzyrzec Podlaski CO 4.3 Zaspokajanie wyższych potrzeb mieszkańców gminy (kulturalnych, społecznych, przynależność do grupy, samorealizacja, tożsamość lokalna, rekreacyjnych, z zakresu bezpieczeństwa) we współpracy z miastem Międzyrzec Podlaski - wsparcie istniejących oraz tworzenie nowych centrum aktywności społecznych, - organizacja wydarzeń kulturalnych, rekreacyjnych, sportowych przez jednostki gminy oraz partnerów społeczno-gospodarczych na terenie gminy Międzyrzec Podlaski lub terenu gminy i terenu miasta (np. rajdy rowerowe, biegi przełajowe i mikromaratony), - współpraca ze służbami ochrony zdrowia i ratownictwa (wprowadzanie działań profilaktycznych, usprawnienie działań interwencyjnych, zapobieganie zagrożeniom). CS 5: Konsekwentne budowanie rozpoznawalności i pozytywnego wizerunku gminy w oparciu o spójną koncepcję odzwierciedloną w działaniach promocyjnych CO 5.1 integracja społeczności lokalnej i włączenie jej w działania promujące gminę - Utrzymanie i optymalizacja kanałów przepływu informacji pomiędzy Gminą a mieszkańcami, opartych na zasadzie transparentności i otwartości - Informowanie organizacji pozarządowych oraz innych podmiotów jak zespoły ludowe oraz koła gospodyń wiejskich o planowanych przez Gminę przedsięwzięciach, włączanie we wspólną organizację uroczystości i imprez, 50 CO 5.2 Napływ kapitału, a także zasobów tj. inwestorów, turystów, sponsorów - Zainteresowanie Gminą Międzyrzec Podlaski mediów lokalnych i regionalnych, - regularne zapraszanie przedstawicieli mediów na uroczystości i imprezy na terenie gminy; - regularne przesyłanie do mediów lokalnych i regionalnych informacji nt. zrealizowanych uroczystości, imprez; - włączanie się Gminy w popularne inicjatywy budzące zainteresowanie mediów i budujące pozytywny wizerunek Gminy np. zbieranie paczek bożonarodzeniowych. - budowa zbioru dokumentacji fotograficznej interesujących wydarzeń z terenu Gminy - Udział w regionalnych, krajowych oraz zagranicznych targach, konkursach samorządności, forum inwestorów itp. CO 5.3 Zacieśnienie współpracy instytucji gminnych oraz wspólna promocja gminy - utrwalanie konstruktywnej współpracy Gminy Międzyrzec Podlaski z Gminnym Ośrodkiem Kultury w Międzyrzecu Podlaskim, Gminną Biblioteką Publiczną, organizacjami pozarządowymi, zespołami ludowymi i innymi podmiotami z terenu Gminy Międzyrzec Podlaski, - zorganizowanie uroczystości i podjęcie działań aktywizujących lokalne społeczności i ukierunkowanych na zachowanie od zapomnienia tradycji i kultury naszych obszarów, - organizacja uroczystości upamiętniających historię ziemi międzyrzeckiej; - tworzenie izb pamięci, zbiorów tradycyjnych przedmiotów użytkowych; - organizacja kolejnej edycji imprez cyklicznych uroczystości jak Marszu Pamięci Szlakiem Powstańców Listopadowych; - organizacja uroczystości upamiętniających jubileusze miejscowych ochotniczych straży pożarnych, kół gospodyń wiejskich; - organizacja przeglądów pieśni ludowych, umożliwienie zespołom ludowym cyklicznej prezentacji ich dorobku; - organizacja tradycyjnych dożynek gminnych; - organizacja warsztatów, debat, spotkań dotyczących zagadnień kultury, tradycji, historii, skierowanych do dzieci i młodzieży; - organizacja gminnych konkursów dotyczących tradycji, kultury, historii - Zorganizowanie imprez o charakterze sportowo-rekreacyjnym promujących aktywny wypoczynek i walory naturalne Gminy, - organizacja dużych plenerowych imprez rodzinnych o charakterze cyklicznym - np. Gminny Dzień Dziecka; - organizacja rajdów rowerowych poprzez atrakcyjne krajobrazowo obszary Gminy; - organizacja turniejów opartych o gry zespołowe ; - organizacja gminnych biegów poprzez atrakcyjne krajobrazowo obszary Gminy - Zorganizowanie uroczystości promujących najaktywniejszych i najzdolniejszych mieszkańców Gminy spośród dzieci, młodzieży i osób dorosłych - cykliczna organizacja Gali Mistrzów – imprezy promującej najzdolniejszych uczniów z terenu naszej Gminy, stawiającej ich za wzór do naśladowania oraz motywującej młodzież do wytężonych wysiłków na polu intelektualnym; - cykliczna organizacja uroczystości podczas której wręczone zostaną stypendia motywacyjne dla dzieci i młodzieży z obszary Gminy; - promocja osób zasłużonych dla gminy poprzez nadawanie tytułów: Tytułu Zasłużony dla Gminy Międzyrzec Podlaski, Tytułu Honorowego Obywatela Gminy Międzyrzec Podlaski ze szczególnym uwzględnieniem inicjatyw mieszkańców. Organizacja uroczystej gali wręczenia odznaczeń, jeśli przyznane. 51 52 Tabela 11Tabelaryczny układ celów strategicznych i celów operacyjnych na lata 2014-2020 CS 5: Konsekwentne budowanie rozpoznawalności i pozytywnego wizerunku gminy w oparciu o spójną koncepcję odzwierciedloną w działaniach promocyjnych CS 1: Efektywna i sprawna administracja CS 2: Monitorowanie zmian demograficznych i aktywna polityka prospołeczna i rynek pracy CS 3: Ochrona środowiska, efektywność energetyczna oraz gospodarka niskoemisyjna CS 4: Rozwój powiązań funkcjonalno-przestrzennych z miastem Międzyrzec Podlaski CO 1.1: zastosowanie nowoczesnych narzędzi ICT w procedurach administracyjnych, wzmocnienie zastosowań TIK dla eadministracji, włączenia społecznego, e-kultury CO 2.1 Poprawa jakości kształcenia dzieci i młodzieży CO 3.1: Termomodernizacja budynków użyteczności publicznej CO 4.1 Racjonalna gospodarka przestrzenna CO 5.1 integracja społeczności lokalnej i włączenie jej w działania promujące gminę CO 1.2: Kontynuacja partycypacyjnego modelu zarządzania gminą CO 2.2 Powszechna opieka i edukacja najmłodszych umożliwiająca rodzicom podjęcie pracy zarobkowej CO 3.2: Wspieranie przejścia na gospodarkę niskoemisyjną CO 4.2 Zacieśnienie współpracy z miastem Międzyrzec Podlaski w celu wspólnej promocji inwestycyjnej CO 5.2 Napływ kapitału, a także zasobów tj. inwestorów, turystów, sponsorów CO 1.3: Wspieranie procesu samokształcenia oraz uczenia się CO 2.3 Inwestowanie w edukację, umiejętności i uczenie się przez całe życie CO 3.3 Edukacja ekologiczna CO 4.3 Zaspokajanie wyższych potrzeb mieszkańców gminy we współpracy z miastem Międzyrzec Podlaski CO 5.3 Zacieśnienie współpracy instytucji gminnych oraz wspólna promocja gminy CO 2.4: Rozwój przedsiębiorstw społecznych wspierających podopiecznych systemu opieki społecznej oraz dających zatrudnienie mieszkańcom gminy Miedzyrzec Podlaski CO 3.4: Modernizacja stacji uzdatniania wody 53 CO 2.5 Promowanie przedsiębiorczości, w szczególności poprzez ułatwianie gospodarczego wykorzystywania nowych pomysłów oraz sprzyjanie tworzeniu nowych firm, w tym również poprzez inkubatory przedsiębiorczości CO 2.6 Promowanie trwałego i wysokiej jakości zatrudnienia oraz wsparcie mobilności pracowników CO 3.5: Inwestycje w infrastrukturę wodnokanalizacyjną CO 3.6: Inwentaryzacja terenów zielonych oraz ochrona obszarów cennych przyrodniczo i zagospodarowanie pozostałych obszarów zielonych na tereny rekreacyjne CO 2.7 Rozwój społecznego budownictwa mieszkaniowego CO 3.7: Mobilność, zwiększenie dostępności i poprawa warunków drogowych CO 2.8 Wspieranie włączenia społecznego i walka z ubóstwem CO 3.8 Bezpieczeństwo Ekologiczne CO 3.9 Zachowanie, ochrona, promowanie i rozwój dziedzictwa naturalnego i kulturowego 54 IV. Uwarunkowania zewnętrzne W niniejszym podrozdziale wskazane są główne polityki krajowe i europejskie oraz dokumenty strategiczne, które zostały uwzględnione przy wyborze danych do analizy oraz do hierarchizacji celów strategicznych niniejszej strategii. 1. Krajowa polityka rozwoju regionalnego Polska w ostatnich latach stworzyła kompleksowy system zarządzania rozwojem kraju. Na system te składają się dokumenty strategiczne, w oparciu o które prowadzona jest polityka rozwoju w Polsce: · długookresowa strategia rozwoju kraju - Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju. Polska 2030.Trzecia fala nowoczesności (DSRK)12, określająca główne trendy, wyzwania oraz koncepcję rozwoju kraju w perspektywie długookresowej, · średniookresowa strategia rozwoju kraju - SRK 202013, najważniejszy dokument określający cele strategiczne rozwoju kraju do 2020 r., kluczowy dla określenia działań rozwojowych, w tym możliwych do sfinansowania w ramach przyszłej perspektywy finansowej UE na lata 2014-2020. Ramy przestrzenne dla prowadzenia polityki rozwoju w Polsce, w tym realizacji poszczególnych strategii rozwojowych stanowi KPZK, przyjęta przez Radę Ministrów 13 grudnia 2011 r. Jest to główny dokument strategiczny kreujący ład przestrzenny w Polsce oraz porządkujący zagadnienia związane z rozwojem, w którym przestrzeń traktowana jest jako płaszczyzna odniesienia dla działań rozwojowych. Prace nad krajowymi dokumentami strategicznymi zbiegły się w czasie z wypracowywaniem celów rozwojowych dla Unii Europejskiej (UE) w jej podstawowym dokumencie – Strategia Europa 2020, a w szczególności z przygotowywaniem KPR na rzecz realizacji Strategii Europa 2020 (KPR), a następnie jego kolejnych aktualizacji. Wskazane w dokumentach krajowych cele rozwojowe i priorytety w znacznym zakresie wpisują się zatem w cele europejskie i są z nimi spójne: cel w zakresie zatrudnienia - działania głównie przewidziane są w SRKL, cel w zakresie innowacyjności - głównie działania przewidziane w SIEG, cel w zakresie energii i klimatu - głównie działania przewidziane w BEiŚ, cel w zakresie edukacji - głównie działania przewidziane w SRKL i SIEG, cel w zakresie ubóstwa - głównie działania przewidziane w SRKL. Dodatkowo, do realizacji celów Strategii Europa 2020 przyczyniać się będą pozostałe strategie zintegrowane oraz dokumenty wdrożeniowe do tych strategii.14 2. Polityka energetyczna Polityka energetyczna jest kluczowym obszarem polityki Unii Europejskiej. Jej założenia Komisja Europejska ogłosiła w postaci Zielonej Księgi w sprawie racjonalizacji zużycia energii. Dokument ten jest ważnym narzędziem do realizacji polityki energetycznej w UE. Cele energetyczne do 2020 roku zawarte zostały w dokumencie Trzeci pakiet energetyczny. Głównym celem pakietu energetycznego jest ustanowienie nowej polityki energetycznej dla Europy, która ma się koncentrować wokół kwestii zapobiegania zmianom klimatu oraz zwiększania konkurencyjności rozwoju gospodarki w skali globalnej, jak również oszczędzania energii pierwotnej. 12 przyjęta przez Radę Ministrów w dniu 5 lutego 2013 r. przyjęta przez Radę Ministrów w dniu 25 września 2012 r. 14 Umowa Partnerstwa podpisana 21 maja 2014r. 13 55 Gazownictwo i gospodarka paliwami są sektorem energetyki, którego zasady działania regulują dokumenty UE i dokumenty krajowe dotyczące całej sfery energetyki. Dodatkowo na potrzeby rynku gazownictwa zostały wdrożone Dyrektywy UE, które określają obowiązki krajów unijnych w zakresie zaopatrzenia w gaz ziemny. Należą do nich m.in. bilansowanie podaży i popytu gazu ziemnego na rynkach lokalnych, prognozowanie zapotrzebowania, eksploatacja sieci gazociągów, przestrzeganie zasad i procedur równego dostępu do systemów przesyłowych. Dyrektywy wprowadzają również harmonogram liberalizacji rynku, przyspieszając jednocześnie tempo wprowadzania konkurencji na rynek europejski. W ciągu ostatnich 10 lat w Polsce dokonał się ogromny postęp w zakresie efektywności energetycznej. Energochłonność Produktu Krajowego Brutto spadła bowiem blisko o 1/3. Dodatkowo, zużycie energii pierwotnej w Polsce, odniesione do liczebności populacji, jest niemal 40% niższe niż w krajach „starej 15”. Powyższe świadczy o ogromnym potencjale w zakresie oszczędzania energii w Polsce, charakterystycznym dla gospodarki intensywnie rozwijającej się. W tym kontekście należy podkreślić, że znaczący potencjał zwiększenia efektywności energetycznej istnieje również w przemyśle. Do głównych czynników powodujących obecną, wysoką energochłonność przemysłu w Polsce zaliczyć można m.in.: · niedoskonałości termodynamiczne procesów produkcyjnych, · niewłaściwą eksploatację urządzeń wytwórczych i użytkowych, · nadmierną energochłonność procesów produkcyjnych, · nadmierny udział wyrobów energochłonnych w produkcji i eksporcie, · niedostateczne wykorzystanie surowców wtórnych, · niedostateczna sprawność odbiorników energii, · niedostateczne wykorzystanie energii odpadowej. Uzyskane wielkości oszczędności energii końcowej, o których mowa w Krajowym Planie działań dotyczącym efektywności energetycznej dla Polski 2014 potwierdzają ww. tezę. Polska do roku 2012 zredukowała zużycie energii końcowej o 9% w porównaniu do średniego poziomu zużycia dla lat 2001-2005. Sumaryczna wielkość oszczędności energii końcowej 53558 GWh wynikała z 13864 GWh oszczędności w sektorze mieszkalnictwa, 25198 GWh w sektorze przemysłu oraz 14501 GWh w sektorze transportu. Należy spodziewać się dalszych oszczędności w powyższych sektorach także w kolejnych latach. Zgodnie z opracowaniem Głównego Urzędu Statystycznego pt. „Efektywność wykorzystania energii w latach 2001-2011”, gospodarstwa domowe odpowiadają za największy, bo 30%, udział w krajowym zużyciu energii końcowej (dane na rok 2011). W większości energia ta jest zużywana do ogrzewania (około 70%) oraz do przygotowania ciepłej wody użytkowej (ok. 14%). Tak duże zużycie energii końcowej w gospodarstwach domowych związane jest często z dużymi stratami spowodowanymi niską izolacyjnością cieplną przegród zewnętrznych, nieodpowiednią wentylacją, zawilgoceniem pomieszczeń, mało efektywnymi systemami ogrzewania i przygotowania ciepłej wody użytkowej powodującymi duże straty ciepła m. in. na przesyle. Zgodnie z obowiązującymi przepisami w zakresie oszczędności energii i izolacyjności cieplnej zawartymi w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 75 poz. 690, z późn. zm.), nowo wznoszony budynek mieszkalny wielorodzinny powinien cechować się wskaźnikiem EP równym lub mniejszym niż 105 kWh/(m2·rok) oraz powinien spełnić wymogi dotyczące maksymalnej dopuszczalnej wartości współczynnika przenikania ciepła dla przegród zewnętrznych oraz dotyczące wyposażenia technicznego. W przypadku budynku istniejącego poddawanego przebudowie należy wypełnić jedynie wymagania w zakresie maksymalnej wartości współczynnika przenikania ciepła dla przegród zewnętrznych oraz dotyczące wyposażenia technicznego. 56 Wymagania zawarte w ww. rozporządzeniu zostały określone dla wszystkich rodzajów budynków, m. in. dla budynków mieszkalnych jednorodzinnych, mieszkalnych wielorodzinnych, użyteczności publicznej, na podstawie art. 4 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/31/UE z dnia 19 maja 2010 r. w sprawie charakterystyki energetycznej budynków (wersja przekształcona) (Dz. U. UE L 153 z 18.06.2010, str. 13). W wymaganiach tych wskazano tzw. „ścieżkę dojścia” do wymagań na rok 2021, kiedy to budynki nowo wznoszone powinny charakteryzować się niemal zerowym zużyciem energii (wymóg ten zostanie wprowadzony 2 lata wcześniej w stosunku do budynków będących własnością i zajmowanych przez władze publiczne). Charakterystyka energetyczna większości istniejących zasobów mieszkaniowych w Polsce jest niesatysfakcjonująca w stosunku do obecnych wymagań. Około 22% zasobów mieszkaniowych ma trzykrotnie słabszą wartość EP, a 36% dwukrotnie. Z kolei, izolacyjność cieplna przegród w budynkach wzniesionych przed 1982 r. jest pięciokrotnie mniejsza od obecnie obowiązujących wymagań, zatem w ponad 50% zasobów mieszkaniowych (przy założeniu, że nie były one poddane termomodernizacji). Najbardziej efektywnym kosztowo sposobem ograniczenia energochłonności (emisyjności) gospodarki Polski jest zwiększanie efektywności energetycznej. W przypadku Polski obszarami posiadającymi największy potencjał uzyskania poprawy efektywności energetycznej są budynki (użyteczności publicznej, przemysłowej, mieszkalne wielorodzinne) oraz ciepłownictwo. Najbardziej skutecznymi działaniami w obszarze poprawy efektywności energetycznej w pierwszym obszarze jest głęboka modernizacja energetyczna budynków (oparta o system monitorowania i zarządzania energią). Uzupełniająco, w celu zainicjowania zmian środki powinny być również przeznaczone na stworzenie ogólnopolskiego systemu wsparcia doradczego dla sektora publicznego i mieszkaniowego oraz przedsiębiorców w zakresie efektywności energetycznej oraz OZE. Zgodnie z zapisami dyrektywy 2012/27/UE, 3% całkowitej powierzchni budynków będących własnością centralnych instytucji rządowych oraz przez nie zajmowanych powinno być co roku poddawane renowacji. Podkreślić należy, że budynki zajmowane przez władze publiczne powinny pełnić rolę wzorcową w zakresie efektywności energetycznej w budownictwie. Przyjęte przez Polskę zobowiązania stanowią istotne wyzwanie dla polskiego sektora energetycznego, opartego w znacznej mierze na węglu. W 2012 r. udział węgla kamiennego w produkcji energii elektrycznej wynosił 50,6%, węgla brunatnego 33,5%, gazu ziemnego 3,3%, odnawialnych źródeł energii (OZE) (biomasa, biogaz, woda, wiatr) 10,8% a pozostałych źródeł ok. 2,3%. Mając na względzie posiadane zasoby węgla oraz kwestie bezpieczeństwa energetycznego wyzwaniem jest opracowanie technologii umożliwiających zwiększenie efektywności korzystania z nich przy zminimalizowaniu emisyjności z tym związanej. Udział energii ze źródeł odnawialnych w finalnym zużyciu energii brutto w 2010 r. wynosił 10,8%, a zgodnie z pakietem klimatyczno-energetycznym udział ten ma osiągnąć 15% w 2020 r. Z uwagi na krajowe uwarunkowania geologiczne i klimatyczne, energia pozyskiwana ze źródeł odnawialnych pochodziła w 2011 r. z biomasy stałej (85,5%), biopaliw (5,5%), energii wiatru (3,5%), energii wody (2,6%), biogazu (1,8%), energii geotermalnej (0,2%), odpadów komunalnych ulegających biodegradacji (0,4%) oraz energii promieniowania słonecznego (0,1%). Największym udziałem OZE w wytwarzaniu energii elektrycznej charakteryzują się województwa: warmińsko-mazurskie (70,5%) oraz kujawsko-pomorskie (60,5%), a najniższym lubelskie (0,9%) i łódzkie (1,8%). 3. Innowacyjność i konkurencyjność gospodarki Podnoszenie konkurencyjności przestrzeni europejskiej będzie się opierać na endogenicznych potencjałów poszczególnych regionów, stanowiących podstawę przewag konkurencyjnych w określonych dziedzinach. Instrumenty wspomagające specyficznych przewag konkurencyjnych zawarte są w licznych programach 57 wykorzystaniu do tworzenia wykorzystanie społeczno – gospodarczych na poziomie UE, jak również kraju. Wśród głównych programów europejskich, koncentrujących się na podnoszeniu konkurencyjności gospodarki, należy wymienić Strategię Lizbońską, Programy Ramowe Badań, Rozwoju Technologicznego i Wdrożeń Wspólnoty Europejskiej oraz Wieloletnie Programy dla Przedsiębiorstw i Przedsiębiorczości. Polska zmaga się z problemami dotyczącymi słabych powiązań pomiędzy środowiskiem naukowym i przedsiębiorstwami oraz poważnego niedoinwestowania badań i innowacji w sektorze prywatnym. Istniejące zachęty są niewystarczające, aby zapewnić skuteczne wsparcie poprzez finansowanie ze środków publicznych (w tym poprzez większą współpracę publiczno-prywatną). W 2012 r. nakłady poniesione na działalność innowacyjną w grupie przedsiębiorstw przemysłowych wyniosły 21,5 mld zł, z czego 17% środków przeznaczono na działalność badawczo-rozwojową, natomiast w sektorze usług 15,1 mld zł – w tym 40% na B+R. Ponad połowa (53%) dużych przedsiębiorstw ponosiła nakłady na działalność innowacyjną w przemyśle, a ponad 40% w sektorze usług. W przypadku średnich firm było to odpowiednio 23,5% i 17,7%, a w małych firmach: 6,7% i 7,2%. Analizując strukturę nakładów na działalność innowacyjną pod względem liczby pracujących, największe nakłady w przedsiębiorstwach zarówno przemysłowych, jak i z sektora usług poniosły duże przedsiębiorstwa. Nakłady podmiotów w tej klasie wielkości stanowiły 70,7% wszystkich nakładów poniesionych na innowacje przez przedsiębiorstwa przemysłowe oraz 73,8% przez podmioty z sektora usług. O dużych wyzwaniach w obszarze innowacyjności gospodarki świadczy również pozycja kraju w unijnym Rankingu Innowacyjności (Innovative Union Scoreboard). W 2014 r. Polska została sklasyfikowana na 25. miejscu – ostatnim w grupie tzw. „umiarkowanych innowatorów” („moderate innovators”). Sumaryczny wskaźnik innowacyjności dla Polski w 2013 r. wyniósł 50,5% średniego wskaźnika dla krajów UE. Dystans dzielący Polskę od europejskich liderów innowacji oraz od średniego poziomu innowacyjności w UE jest nadal znaczny zarówno w odniesieniu do kształtowania się syntetycznego wskaźnika innowacyjności, jak i większości jego składowych. Na konieczność intensyfikacji wysiłków w tym obszarze wskazuje również obniżenie pozycji kraju w międzynarodowych rankingach. Obszarami budzącymi szczególny niepokój są: niski poziom wskaźników związanych z działalnością kreatywną (zgłaszanie patentów, rejestracja znaków towarowych lub modeli biznesowych i organizacyjnych), niska jakość i poziom umiędzynarodowienia sektora badań (publikacje o międzynarodowym standardzie, doktoranci spoza UE) oraz niska jakość otoczenia biznesu. Niski poziom innowacyjności kraju potwierdza również ocena innowacyjności polskich regionów - wg raportu Regional Innovation Scoreboard 2014, 11 województw należało do „skromnych innowatorów”, a jedynie pięć województw zostało sklasyfikowanych w grupie „umiarkowanych innowatorów” (mazowieckie, małopolskie, podkarpackie, śląskie, dolnośląskie). Niewystarczający jest również zarówno w środowisku przedsiębiorstw, świata nauki jak i po stronie władz publicznych – poziom przygotowania kadr do realizacji innowacyjnych przedsięwzięć, jak i świadomości znaczenia postaw proinnowacyjnych oraz wykorzystanie roli kapitału ludzkiego (budowa zdolności zasobów pracy do podejmowania działalności innowacyjnej). MŚP cechuje niższy poziom innowacyjności niż przedsiębiorstwa duże. Udział przedsiębiorstw przemysłowych i z sektora usług innowacyjnych w latach 2010-2012 w ogólnej liczbie tych przedsiębiorstw wyniósł odpowiednio 16,5% i 12,4% (w porównaniu z latami 2009-2011 zwiększył się o 0,4 p.p. i 0,8 p.p.)8. Najwięcej innowacji produktowych lub procesowych wprowadzały podmioty o liczbie pracujących 250 i więcej osób (56,2% przedsiębiorstw przemysłowych oraz 44,7% z sektora usług), zaś odsetek firm wprowadzających innowacje o liczbie pracujących 50-249 osób wyniósł odpowiednio 29,4% w przemyśle i 20,9% w usługach. Najrzadziej innowacje wprowadzały podmioty o liczbie pracujących 10-49 osób- 9,6% przedsiębiorstw w przemyśle i 9,5% w usługach. Należy również podkreślić, że choć dostęp do komputera i Internetu jest standardem dla ogółu polskich przedsiębiorstw (w 2012 r. odsetek przedsiębiorstw z dostępem do komputera wyniósł 94,7%, a odsetek przedsiębiorstw z dostępem do Internetu 93,2%), to zaledwie 19,3% polskich przedsiębiorstw wykorzystywało sieci komputerowe do składania zamówień. Wyróżniał się 58 relatywnie wysoki odsetek takich firm w województwie mazowieckim (24,5%), dolnośląskim (21,5%), pomorskim (20,8%) oraz zachodniopomorskim (20,1%), natomiast niższy od średniego był on w 9 województwach (w tym we wszystkich – poza podlaskim - województwach Polski Wschodniej). Jednym z warunków wsparcia nowych inwestycji w Polsce, jest stworzenie atrakcyjnych lokalizacji dla rozwoju przedsiębiorczości, szczególnie w sektorach wzmacniających konkurencyjność zarówno gospodarki kraju, jak i jego regionów. Szczególnie istotne są przedsięwzięcia na obszarach zdegradowanych, których ponowne wykorzystanie na cele gospodarcze przyczyni się do ożywienia gospodarczego i rozwoju lokalnych MŚP. Z dużymi wyzwaniami strukturalnymi (w tym ukryte bezrobocie, niska wydajność pracy, niska specjalizacja) oraz niewystarczającym ukierunkowaniem rynkowym zmagają się sektory rolnictwa i rybołówstwa. 4. Przedsiębiorczość Sektor małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP) pełni kluczową rolę w rozwoju przedsiębiorczości w Polsce, generując blisko połowę PKB. W 2011 r. liczba aktywnych przedsiębiorstw niefinansowych wynosiła w Polsce 1784,6 tys. podmiotów - z czego 99,8% stanowiły MŚP (zatrudniające blisko 60,5% osób zatrudnionych w przedsiębiorstwach niefinansowych). Mikroprzedsiębiorstwa – o liczbie pracujących do 9 osób- stanowiły – 95,9% populacji przedsiębiorstw niefinansowych (zatrudniając 38,9% ogółu pracujących w przedsiębiorstwach niefinansowych). Do barier rozwoju sektora MŚP zalicza się przede wszystkim kwestie związane z jakością sfery regulacyjnej (z czym wiążą się bariery natury biurokratycznej), trudniejszy – niż w przypadku dużych przedsiębiorstw – dostęp do wykwalifikowanych kadr, a także czynniki natury finansowej – takie jak trudności z pozyskaniem finansowania zewnętrznego oraz jego wysokie koszty (połączone z niedostrzeganiem przez część przedsiębiorców możliwości szybszego rozwoju firmy dzięki zastosowaniu „dźwigni finansowej”). Na tym tle zaznacza się niewystarczające dostosowanie usług oferowanych przez instytucje otoczenia biznesu (IOB) do potrzeb rozwojowych przedsiębiorstw oraz brak kompleksowego wsparcia ze strony instytucji publicznych. Wynika to m.in. z ograniczonej współpracy i przepływu informacji pomiędzy instytucjami poziomu centralnego i regionalnego, a także niewystarczającej współpracy IOB z otoczeniem, w tym z przedsiębiorcami. Wśród czynników ograniczających dostępność usług świadczonych przez IOB należy wymienić fakt, że są one zlokalizowane głównie w większych miejscowościach. Ponadto podkreślić należy, że IOB w większości współpracują z przedsiębiorstwami „tradycyjnymi”, które są w mniejszym stopniu – niż przedsiębiorstwa działające w nowoczesnych branżach – zorientowane na dążenie do modernizacji technologicznej.15 5. Wykorzystanie technologii ICT Pomimo wzrostu znaczenia sektora technologii informacyjno-komunikacyjnych (TIK) w polskiej gospodarce obecne nasycenie usługami szerokopasmowego dostępu do Internetu jest znacznie poniżej średniej UE. Oferowana prędkość Internetu jest niska, w szczególności na obszarach wiejskich, gdzie według danych KE na koniec 2012 r. jedynie ok. 37,7% gospodarstw domowych miało możliwość dostępu do stacjonarnego szerokopasmowego internetu (xDSL,TVK, FTTP, WiMax), przy czym możliwość dostępu do sieci klasy NGA wyniosła jedynie 0,7%. 15 Umowa Partnerstwa podpisana 21 maja 2014r. 59 Według inwentaryzacji UKE przeprowadzonej w 2013 r. na koniec 2012 r. w Polsce ok. 8% miejscowości (głównie poniżej 100 mieszkańców) stanowi „zupełnie białe plamy” znajdujące się poza zasięgiem jakichkolwiek sieci. Jednocześnie udział miejscowości, na terenie których przedsiębiorcy telekomunikacyjni nie posiadają zakończeń sieci światłowodowej waha się w poszczególnych województwach od ok. 62% (woj. małopolskie) do ok. 92% (woj. łódzkie). Szczególnie trudna jest sytuacja w miejscowościach poniżej 500 mieszkańców – w tej grupie ok 90% miejscowości nie posiada zakończenia sieci światłowodowych.16 6. Rolnictwo Udział rolnictwa w PKB kraju jest znacznie wyższy niż średnio w UE, a sektor rolno-spożywczy (z udziałem blisko 8% w wartości dodanej brutto, blisko 20% w liczbie osób czynnych zawodowo oraz blisko 12% eksportu) stanowi ważną część potencjału gospodarczego państwa. Do najważniejszych barier rozwoju rolnictwa należą: duże rozdrobnienie gospodarstw rolnych i zbyt powolny proces przekształceń strukturalnych, niskie kwalifikacje zawodowe rolników, postępujący proces starzenia się populacji obszarów wiejskich. W obliczu powyższych uwarunkowań utrzymanie konkurencyjnego i wielofunkcyjnego rolnictwa stanowi warunek konieczny dla zapewnienia bezpieczeństwa żywnościowego kraju – należy przy tym podkreślić, że rozwój sektora rolno-spożywczego wymaga kształtowania produkcji rolnej w zgodzie z wymogami środowiska i zachowania krajobrazu przy jednoczesnym podejmowaniu przez gospodarstwa rolne i MŚP na obszarach wiejskich wysiłków nakierowanych na dywersyfikację prowadzonej działalności, podnoszenie jej innowacyjności, wartości dodanej, produktywności oraz umiędzynarodowienia, a także dążenie do specjalizacji. Wsparciem dla procesu przekształceń strukturalnych na wsi jest odpowiednie otoczenie instytucjonalne ułatwiające dywersyfikację działalności oraz umożliwiające reintegrację zawodową rolników. 7. Rynek pracy W Polsce większe różnice w poziomie bezrobocia zachodzą pomiędzy powiatami niż między województwami. Zła sytuacja na lokalnych rynkach pracy jest wypadkową kilku czynników - zarówno niedostatecznego poziomu rozwoju infrastruktury, niedostatecznej jakości kapitału ludzkiego jak i niewielkiej skali działalności gospodarczej, co skutkuje niższym zatrudnieniem. Ta niekorzystna tendencja występuje przede wszystkim na obszarach wiejskich, w regionach dotkniętych we wcześniejszych latach głęboką restrukturyzacją przedsiębiorstw sektorów schyłkowych, oraz na terenach o niższym poziomie rozwoju gospodarczego. W Polsce widoczne jest zjawisko depopulacji regionów słabiej rozwiniętych na rzecz tych województw, gdzie dostęp do pracy jest lepszy. Dla bardziej efektywnego wykorzystania zasobów na rynku pracy niezbędna jest koncentracja na tych grupach, dla których wskaźnik zatrudnienia jest najniższy. Istotny wpływ na rynek pracy ma zmieniająca się sytuacja demograficzna. obserwuje się w tym kontekście dwa główne trendy – spadek liczby ludności oraz wzrost długości życia (starzenie się społeczeństwa). W najbliższej przyszłości spadek liczby ludności będzie przebiegał jeszcze szybciej. Na podstawie wyników Narodowego Spisu Powszechnego (NSP) z 2011 r., Główny Urząd Statystyczny (GUS) szacuje, że w ciągu następnych 15 lat (do roku 2025), z rynku pracy w Polsce zniknie prawie 3 miliony osób. Jednocześnie, zgodnie z wynikami NSP, z Polski wyemigrowało w latach 2004-2012 pond 2 miliony osób (Główny Urząd Statystyczny, 2012 r.). Dla niektórych lokalnych rynków pracy takie trendy mogą powodować poważne konsekwencje, takie jak depopulacja, znaczny niedobór wykwalifikowanej siły roboczej czy problemy związane z 16 Umowa Partnerstwa podpisana 21 maja 2014r. 60 niedopasowaniem umiejętności pracowników do oczekiwań pracodawców. Wzrost długości życia oznacza, że całe społeczeństwo stopniowo staje się coraz starsze. Prognozy GUS wskazują, że proces starzenia się społeczeństwa utrzyma się, a w przyszłości nawet przybierze na sile. W związku z tym, osoby aktywne zawodowo będą w najbliższej przyszłości stanowić grupę mniej liczną i bardziej zaawansowaną wiekowo. Sytuacja ta spowoduje znaczące zmiany na rynku pracy – wzrośnie liczba starszych pracowników, a zmniejszy się liczba osób, które dopiero wchodzą na rynek pracy, jednakże jej zakres jest zróżnicowany geograficznie i w związku z tym wymaga zróżnicowanych interwencji, w zależności od stopnia nasilenia tego zjawiska. W przypadku Polski niepokojący jest niski (na tle średniej unijnej) poziom zatrudnienia osób młodych, kobiet oraz osób starszych. Wśród przyczyn niskiego poziomu zatrudnienia należy wskazać, poza mało elastycznym rynkiem pracy, niedostosowaniem systemu edukacji i nabywania kompetencji do potrzeb rynku pracy, niską mobilnością zawodową, jak również czynniki wynikające z przemian demograficznych, takie jak starzenie się społeczeństwa, niski poziom dzietności, migracje wewnętrzne i zewnętrzne (mobilność przestrzenna i zawodowa). 8. Polityka społeczna Ratyfikowana przez Polskę Zrewidowana Europejska Karta Społeczna w art. 14 zobowiązuje do tworzenia sieci służb opieki społecznej dla pomocy w rozwiązywaniu problemów społecznych. Również w Odnowionej Agendzie Społecznej „Możliwości, dostęp i solidarność w Europie XXI w.” za jeden z priorytetów Europejskiego Modelu Społecznego traktuje się zwalczanie ubóstwa i promowanie inkluzji społecznej. Ubóstwo jest istotną lecz nie jedyną przyczyną wykluczenia społecznego. W Polsce wykluczenie społeczne, niezależnie od pozycji materialnej wynika z relatywnie niskiego dostępu do usług publicznych, w tym do usług zdrowotnych. Badania OECD wskazują, że zmiany demograficzne powodują wzrost popytu na nowe usługi społeczne, w szczególności skierowane do osób starszych, a także zmianę struktur usług rynkowych i publicznych. Szczególnie ważna jest poprawa dostępu do usług opiekuńczych (w tym opieki długoterminowej) – niewystarczające jest wsparcie na rzecz przygotowania i rozwijania polityki kadrowej oraz wprowadzania nowych form świadczenia usług społecznych czy też wsparcia dla nowych mikroprzedsiębiorstw i przedsiębiorstw społecznych działających na tym polu. 9. Edukacja Polskę charakteryzuje bardzo wysoki poziom uczestnictwa w edukacji na poziomie podstawowym i gimnazjalnym, stąd głównym wyzwaniem na tych etapach jest zapewnienie jak najwyższej jakości nauczania. W 2012 r. w badaniu OECD PISA mierzącym poziom umiejętności 15-latków, Polska zajęła – wśród 65 badanych państw – 10. miejsce w zakresie umiejętności czytania i interpretowania tekstów, 13. miejsce w zakresie umiejętności matematycznych oraz 9. miejsce w zakresie rozumowania w obszarze nauk przyrodniczych. W 2012r. pod względem umiejętności matematycznych polscy uczniowie i uczennice znaleźli się powyżej średniej krajów OECD. Średni wynik z matematyki polskich uczniów wzrósł aż o 23 punkty. Polska jest jedynym krajem europejskim, który tak znacznie poprawił wyniki. W zakresie rozumowania w naukach przyrodniczych wynik polskich uczniów poprawił się o 18 punktów, co lokuje Polskę w czołówce badanych krajów. Badanie PISA 2012 wskazuje, że polskie szkoły lepiej niż w poprzednich dekadach rozwijają u uczniów umiejętność samodzielnego myślenia. Można mówić o przełomie w nauczaniu matematyki - o ile do roku 2009 polscy uczniowie wykazywali się głównie umiejętnościami prostymi, wymagającymi jedynie zastosowania gotowego algorytmu, w ten sposób osiągając średni wynik wśród krajów OECD, o tyle w 2012r., nie tracąc tych umiejętności, 61 przewyższyli uczniów z innych krajów także w rozwiązywaniu zdecydowanej większości zadań na rozumowanie. W przypadku szkolnictwa ponadgimnazjalnego tendencje demograficzne wskazują że obserwowany jest spadek liczby uczniów w szkołach ogólnokształcących, przy niewielkim wzroście liczby uczniów w szkołach zawodowych. Dane te wskazują na stopniowe odwracanie się trendu dominacji edukacji ogólnokształcącej - młodzież zaczyna częściej wybierać szkoły zawodowe, przede wszystkim technika. Wyzwaniem w tym kontekście jest realizacja programów rozwojowych, pozwalających na wyrównywanie poziomu kompetencji społecznych i umiejętności uniwersalnych (np. językowych, cyfrowych, komunikacyjnych), niezbędnych w celu rozpoczęcia kolejnego etapu edukacji lub wejścia na rynek pracy. Zgodnie z badaniami przeprowadzonymi wśród pracodawców, kompetencje kształtowane w procesie edukacji formalnej nie są wystarczające do efektywnego wykonywania pracy bezpośrednio po zakończeniu szkoły. Pracodawcy oczekują od absolwentów zarówno bardziej praktycznych umiejętności - najlepiej powiązanych bezpośrednio z danym sektorem/branżą – jak i umiejętności bardziej uniwersalnych, pozwalających szybko adaptować się do nowych warunków i wymagań i możliwych do wykorzystania na różnych stanowiskach. Poszukują także osób dysponujących zestawem tzw. „kompetencji miękkich”, obejmujących m.in. interpersonalne, umiejętności pracy grupowej, przejrzystego komunikowania się, samoorganizacji, nowatorskiego podejścia do rozwiązywania problemów itp. Jakość nauczania w dużym stopniu zależy też od jakości pracy nauczycieli, którzy cechują się bardzo wysokim poziomem posiadanych kwalifikacji formalnych – 97% z nich posiada wyższe wykształcenie. Analizując rozwój kwalifikacji nauczycieli należy zauważyć, że oferta kierowanych do nich szkoleń jest bardzo szeroka. Dla większości z nich nie funkcjonuje jednak system kontroli ich jakości czy efektywności. Według danych z Systemu Informacji Oświatowej, ze zorganizowanych form rozwoju zawodowego korzysta jedynie 12% nauczycieli. Najmniej popularne są te formy rozwoju zawodowego, które są wskazywane w literaturze jako najbardziej efektywne np. udział w sieciach współpracy nauczycieli czy korzystanie z mentoringu lub coachingu. Szczególnie istotna jest kontynuacja rozpoczętych już działań, rozwijających kompetencje w zakresie wykorzystywania technologii informacyjno-komunikacyjnych (TIK) do nauczania wszystkich przedmiotów. Należy podkreślić, iż jednym z podstawowych zadań współczesnej szkoły jest rozwijanie kompetencji uczniów przygotowujących ich do życia w społeczeństwie informacyjnym, oraz że rozwój kompetencji uczniów powinien dokonywać się w szkole poprzez działania kompetentnych nauczycieli, świadomych korzyści edukacyjnych z wykorzystania technologii informacyjno-komunikacyjnych. Zastosowanie TIK w edukacji ma kluczowe znaczenie dla rozwoju nieformalnych form kształcenia i samokształcenia uczniów i nauczycieli oraz przygotowania do udziału w procesie uczenia się przez całe życie. 10. Ochrona środowiska Udział ludności korzystającej z oczyszczalni ścieków w 2012 r. wynosił 68,6% (w tym w miastach 91,7%, a na wsi 33,1%). 0dnotowano poprawę nie tylko dostępności infrastruktury, ale również jej jakości. W ciągu dziesięciu lat ponad dwukrotnie wzrosła ilość ścieków oczyszczanych w oczyszczalniach o wysoko efektywnych technologiach oczyszczania, umożliwiających zwiększoną redukcję związków azotu i fosforu (w 2012 r. na terenie Polski funkcjonowało 820 takich oczyszczalni – wobec 421 w 2000 r.). W ostatnich latach rozbudowie uległa również sieć kanalizacyjna. W 2012 r. długość sieci kanalizacyjnej w Polsce wynosiła ok. 125,6 tys. km i była dłuższa w porównaniu z 2003 r. o 56,7 tys. km. Pomimo jednak zauważalnego w ostatnich latach postępu w zakresie budowy infrastruktury komunalnej zapewniającej odprowadzanie i efektywne oczyszczanie ścieków, ok. 31% mieszkańców Polski nadal pozostaje bez dostępu do oczyszczalni ścieków. Szacuje się, że nadal około 8% ścieków przemysłowych i komunalnych (ok. 144 mln m3) jest nie oczyszczanych. W przypadku odsetka ludności korzystającej z oczyszczalni ścieków najwyższe wartości osiągnięto w 2012 r. w 62 województwach pomorskim (81,8%) oraz zachodniopomorskim (80,9%), a najniższe w województwach: świętokrzyskim (53,6%), lubuskim (54,9%) i małopolskim (58,1%). Duże dysproporcje w tym zakresie występują pomiędzy obszarami miejskimi i wiejskimi – z analiz KPOŚK wynika, że ponad 60% aglomeracji powyżej 2 tys. RLM wymagających interwencji, obejmują gminy wiejskie i miejsko – wiejskie. W przypadku miast największym odsetkiem ludności korzystającej z oczyszczalni ścieków charakteryzowały się województwa warmińsko-mazurskie (97,9%) i pomorskie (96,3%), natomiast najniższym mazowieckie (86,1%) i śląskie (87,3%); podczas gdy w przypadku obszarów wiejskich największy dostęp ludności, ponad 50%, do oczyszczalni ścieków odnotowano w podkarpackim, zachodniopomorskim i pomorskim, a najniższy w łódzkim (18,8%), podlaskim (20,1%) i lubelskim (20,6%). Wyzwaniem związanym z gospodarką odpadami jest zwiększenie efektywności gospodarowania odpadami, m.in. poprzez spełnienie wymogów unijnego acquis. Działania podejmowane w zakresie gospodarki odpadami są ściśle powiązane z wymogami tzw. Dyrektywy Składowiskowej oraz tzw. Dyrektywy ramowej o odpadach, która m.in. nakłada obowiązek osiągnięcia określonych poziomów przygotowania do ponownego użycia i recyklingu. Do roku 2020 niezbędne jest przygotowanie do ponownego użycia i recykling odpadów, przynajmniej takich frakcji jak papier, metal, tworzywa sztuczne i szkło z gospodarstw domowych wagowo na poziomie minimum 50% oraz innych niż niebezpieczne odpadów budowlanych i rozbiórkowych na poziomie minimum 70%. W związku z przeprowadzoną reformą systemu gospodarki odpadami, od 1 lipca 2013 r. gminy są w pełni odpowiedzialne za zorganizowanie odbierania (m.in. wybór firmy odbierającej odpady, ustalenie zasad selektywnego zbierania i stawek opłat, pobór opłat od mieszkańców) i przetwarzania odpadów komunalnych. Nowy system gospodarki odpadami komunalnymi został, właściwie zaprojektowany i zdefiniowany, ale niezbędne jest usprawnienie mechanizmów jego wdrażania oraz konsekwentna realizacja zaplanowanych działań w oparciu o zintegrowane podejście do gospodarki odpadami – m.in. przy zwiększonym wykorzystaniu istniejących instrumentów ekonomicznych motywujących do rozwoju zbiórki i prawidłowego zagospodarowania odpadów. Zmieszane („resztkowe”) odpady komunalne są przetwarzane w regionalnych instalacjach do przetwarzania odpadów komunalnych w ramach regionów wyznaczonych w wojewódzkich planach gospodarki odpadami. Według stanu na dzień 31 grudnia 2012 r. w kraju istniało 89 regionów gospodarki odpadami, a od 1 stycznia 2016 r. będzie ich 88. Największym wyzwaniem jest więc rozwój systemów selektywnego zbierania odpadów zapewniających pozyskanie odpadów nadających się do recyklingu. Konieczny jest też rozwój: instalacji do sortowania selektywnie zebranych odpadów, instalacji do przetwarzania bioodpadów oraz instalacji do termicznego przekształcania odpadów z odzyskiem energii. Konieczne jest również podejmowanie działań zmierzających do zapobiegania powstawaniu odpadów, w tym działania zmierzające do zmiany zachowań mieszkańców w zakresie ograniczania ilości wytwarzanych odpadów oraz ich właściwej segregacji u źródła. Polska jest krajem o stosunkowo dużej różnorodności biologicznej, charakteryzującym się licznymi siedliskami leśnymi i bagiennymi, mozaikowymi terenami rolniczymi, nieuregulowanym na dużych odcinkach rzekami tworzącymi unikatowe siedliska dla licznych gatunków fauny i flory. Na obszarze Polski zidentyfikowano 48 485 zespołów roślinnych, z czego ok. 12% uznaje się za unikalne, a łączna liczba zarejestrowanych gatunków kształtuje się na poziomie 16 tysięcy w przypadku roślin oraz około 35 tysięcy w przypadku zwierząt). W końcu 2012 r. krajowymi formami ochrony przyrody objęte było ponad 10,15 mln ha (tj. 32,5% powierzchni kraju). Polska praktycznie zakończyła proces wyznaczania sieci Natura 2000, zarówno na obszarach lądowych jak i morskich - do końca 2012 r. wyznaczono 845 obszarów mających znaczenie dla Wspólnoty (OZW) i 145 obszarów specjalnej ochrony ptaków (OSO). Łącznie wszystkie dotychczas wyznaczone obszary zajmują blisko 20% powierzchni kraju. Wyniki prowadzonego monitoringu wskazują, że w przypadku siedlisk przyrodniczych w najgorszym 63 stanie znajdują się zbiorowiska półnaturalne, zagrożone odłogowaniem lub intensyfikacją użytkowania rolniczego oraz siedliska wrażliwe na zmiany warunków hydrologicznych. Zły stan tych siedlisk wpływa również na pogorszenie warunków ochrony populacji gatunków zwierząt i roślin z nimi powiązanych. Biorąc jednak pod uwagę nasilające się zagrożenia dla różnorodności biologicznej, typowe dla procesów cywilizacyjnych, konieczne jest podjęcie szeregu działań służących zahamowaniu spadku różnorodności biologicznej. Problemem jest również dotrzymanie standardów jakości powietrza. Przeprowadzona w Polsce w 2012r. ocena i kontrola jakości powietrza potwierdza, że problem zanieczyszczonego powietrza dotyczy w głównej mierze obszarów zurbanizowanych. Za ww. zanieczyszczenia odpowiada w największym stopniu (ponad 91%) emisja z niskich źródeł (tzw. niska emisja), pochodząca przede wszystkim z sektora bytowo–komunalnego, obejmującego indywidualne źródła wytwarzania ciepła oraz małe ciepłownie komunalne. Kolejne są oddziaływania emisji związanej z intensywnym ruchem pojazdów (zwłaszcza w centrum miast) (3%) oraz emisji z zakładów przemysłowych, ciepłowni i elektrowni (2%). Stosowany przez kilkadziesiąt lat w Polsce ekstensywny model rozwoju gospodarczego prowadził do nadmiernego wykorzystywania gruntów, czemu nie towarzyszyły odpowiednie działania rekultywacyjne. Chociaż gleby zanieczyszczone stanowią (podobnie jak w innych krajach UE) niewielką część ogólnego obszaru, w rejonach silnie uprzemysłowionych i zurbanizowanych obserwuje się procesy degradacji gleb związane z nadmiernym gromadzeniem się substancji powodujących ryzyko, które stanowią także zagrożenie w związku z możliwością rozprzestrzeniania się do wód powierzchniowych i podziemnych. V. Zgodność z dokumentami strategicznymi krajowymi, regionalnymi i powiatowymi 64 Tabela 12 Zgodność celów Strategii z priorytetami rozwoju regionu i celami tematycznymi Unii Europejskiej. Cel SR Gminy zgodność z priorytetami 17 rozwoju powiatu zgodność z priorytetami 18 rozwoju regionu zgodność z priorytetami UE odniesienia do wymagań ustawowych Cel tematyczny 2: CO 1.1: zastosowanie nowoczesnych narzędzi ICT w procedurach administracyjnych, wzmocnienie zastosowań TIK dla e-administracji, włączenia społecznego, ekultury CO 1.2: Kontynuacja partycypacyjnego modelu zarządzania gminą CO 1.3: Wspieranie procesu samokształcenia oraz uczenia się 17 18 zwiększenie dostępności, stopnia wykorzystania i jakości technologii informacyjnych i komunikacyjnych (TIK); Cel strategiczny IV.11: Rozwój społeczeństwa informacyjnego. 3.6. Rozwój społeczeństwa informacyjnego. CT 11: wzmacnianie zdolności instytucjonalnych instytucji publicznych i zainteresowanych stron oraz sprawności administracji publicznej. Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 18 stycznia 2011 r. w sprawie instrukcji kancelaryjnej, jednolitych rzeczowych wykazów akt oraz instrukcji w sprawie organizacji i zakresu działania archiwów zakładowych (Dz.U. 2011 nr 14 poz. 67) - CT 11: wzmacnianie zdolności instytucjonalnych instytucji publicznych i zainteresowanych stron oraz sprawności administracji publicznej. Prawnym oparciem dla budżetu obywatelskiego są m.in.: art. 4 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku (Dz. U. Nr 78, poz. 483), który wprowadza zasadę bezpośredniego sprawowania władzy przez naród (zasadę demokracji bezpośredniej), art. 5a ust. 1 ustawy z dnia 8 marca 1990 roku o samorządzie gminnym (Dz. U. 2013 r. poz. 594, z późn. zm.), wprowadzający możliwość przeprowadzenia konsultacji z mieszkańcami gminy konsultacji w wypadkach wskazanych ustawą oraz w innych ważnych sprawach. Konsultacje przeprowadzane są w trybie określanym w uchwale rady gminy, wydanej na podstawie art. 5a ust. 2 ustawy z dnia 8 marca 1990 roku o samorządzie gminnym (Dz. U. 2013 r. poz. 594, z późn. zm.). - CT 10: inwestowanie w kształcenie, szkolenie oraz szkolenie zawodowe na rzecz zdobywania umiejętności i uczenia się przez całe życie; art. 29 ustawy z 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych 3.4. Rozwijanie systemu kształcenia dostosowanego do specyfiki regionu. Strategia rozwoju powiatu bialskiego na lata 2007 – 2015 Strategia Rozwoju Województwa Lubelskiego na lata 2014-2020 65 CO 2.1 Poprawa jakości kształcenia dzieci i młodzieży Cel strategiczny IV.9: Wyrównanie szans edukacyjnych. CO 2.2 Powszechna opieka i edukacja Cel strategiczny najmłodszych IV.9: Wyrównanie umożliwiająca szans edukacyjnych. rodzicom podjęcie pracy zarobkowej CO 2.3 Inwestowanie w edukację, umiejętności i uczenie się przez całe życie CO 2.4 Rozwój przedsiębiorstw społecznych wspierających podopiecznych systemu opieki społecznej oraz dających zatrudnienie mieszkańcom gminy Miedzyrzec Podlaski Cel strategiczny IV.9: Wyrównanie szans edukacyjnych. Cel strategiczny II.4: Wspieranie lokalnego sektora przedsiębiorstw Cel strategiczny IV.2: Rozwiązywanie problemów społecznych. 3.4. Rozwijanie systemu kształcenia dostosowanego do specyfiki regionu. 3.4. Rozwijanie systemu kształcenia dostosowanego do specyfiki regionu. 3.4. Rozwijanie systemu kształcenia dostosowanego do specyfiki regionu. 2.4. Wspieranie przedsiębiorczości na wsi i tworzenia pozarolniczych miejsc pracy na obszarach wiejskich w najbardziej efektywnych sektorach gospodarki (głównie usług, w tym usług dla rolnictwa). CT 10: inwestowanie w kształcenie, szkolenie oraz szkolenie zawodowe na rzecz zdobywania umiejętności i uczenia się przez całe życie; Ustawa o systemie oświaty Dz.U. 1991 nr 95 poz. 425 z późn. Zm USTAWA z dnia 30 maja 2014 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz niektórych innych ustaw Dz.U 2014.811 CT 9: USTAWA promowanie włączenia społecznego, walka z ubóstwem i wszelką dyskryminacją; z dnia 30 maja 2014 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz niektórych innych ustaw CT 9: USTAWA promowanie włączenia społecznego, walka z ubóstwem i wszelką dyskryminacją; z dnia 30 maja 2014 r. CT 3: wzmacnianie konkurencyjności MŚP, sektora rolnego oraz Sektora rybołówstwa i akwakultury; CT 9: promowanie włączenia społecznego, walka z ubóstwem i wszelką dyskryminacją; o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz niektórych innych ustaw USTAWA z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej Dz.U. 2011 Nr 149 poz. 887 z późn. zm 4.2. Wspieranie włączenia społecznego. CO 2.5 Promowanie przedsiębiorczości, w szczególności poprzez ułatwianie Cel strategiczny II.4: gospodarczego Wspieranie wykorzystywania lokalnego sektora nowych pomysłów przedsiębiorstw oraz sprzyjanie tworzeniu nowych firm, w tym również poprzez inkubatory przedsiębiorczości 2.4. Wspieranie przedsiębiorczości na wsi i tworzenia pozarolniczych miejsc pracy na obszarach wiejskich w najbardziej efektywnych sektorach gospodarki CT 3: wzmacnianie konkurencyjności MŚP, sektora rolnego oraz Sektora rybołówstwa i akwakultury; (głównie usług, w tym usług dla rolnictwa). 66 Ustawa o samorządzie gminnym Dz.U.2013.0.594 t.j. CO 2.6 Promowanie Cel strategiczny II.4: trwałego i wysokiej Wspieranie jakości zatrudnienia lokalnego sektora oraz wsparcie przedsiębiorstw mobilności pracowników 2.4. Wspieranie przedsiębiorczości na wsi i tworzenia pozarolniczych miejsc pracy na obszarach wiejskich w najbardziej efektywnych sektorach gospodarki CT 3: wzmacnianie konkurencyjności MŚP, sektora rolnego oraz Sektora rybołówstwa i akwakultury; Ustawa o samorządzie gminnym Dz.U.2013.0.594 t.j. (głównie usług, w tym usług dla rolnictwa). CT 9: CO 2.7 Rozwój społecznego budownictwa mieszkaniowego Cel strategiczny IV.2: Rozwiązywanie problemów społecznych. 4.2. Wspieranie włączenia społecznego promowanie włączenia społecznego, walka z ubóstwem i wszelką dyskryminacją; CT 9: CO 2.8 Wspieranie Cel strategiczny włączenia IV.2: Rozwiązywanie społecznego i walka problemów z ubóstwem społecznych. CO 3.1: Cel strategiczny Termomodernizacja III.2: Ograniczenie budynków zanieczyszczenia użyteczności powietrza ze źródeł publicznej rozproszonych. CO 3.2: Wspieranie przejścia na gospodarkę niskoemisyjną 4.2. Wspieranie włączenia społecznego 2.5. Wyposażanie obszarów wiejskich w infrastrukturę transportową, komunalną i energetyczną w sposób skoordynowany z innymi przedsięwzięciami i spójny wewnętrznie 4.5. Racjonalne i efektywne wykorzystywanie zasobów przyrody dla potrzeb promowanie włączenia społecznego, walka z ubóstwem i wszelką dyskryminacją; Ustawa z dnia 8 grudnia 2006r. o finansowym wsparciu tworzenia lokali socjalnych, mieszkań chronionych, noclegowni i domów dla bezdomnych (Dz. U. z 2006r., Nr 251, poz. 1844). Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 26 października 2009 r. w sprawie finansowego wsparcia na tworzenie noclegowni i domów dla osób bezdomnych USTAWA z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej Dz.U. 2011 Nr 149 poz. 887 z późn. zm CT 4: wspieranie przejścia na gospodarkę niskoemisyjną we wszystkich sektorach Ustawa z dnia 29 sierpnia 2014 r. o charakterystyce energetycznej budynków Dz.U 2014.1200 CT 4: wspieranie przejścia na gospodarkę niskoemisyjną we wszystkich sektorach; Ustawa o samorządzie gminnym Dz.U.2013.0.594 t.j. 67 gospodarczych i rekreacyjnych, przy zachowaniu i ochronie walorów środowiska przyrodniczego. CT 5: CO 3.3 Edukacja ekologiczna CO 3.4: Modernizacja stacji uzdatniania wody CO 3.5: Inwestycje w infrastrukturę wodnokanalizacyjną CO 3.6: Inwentaryzacja terenów zielonych oraz ochrona obszarów cennych przyrodniczo i zagospodarowanie pozostałych obszarów zielonych na tereny promowanie dostosowania do zmian klimatu, zapobiegania ryzyku i zarządzania ryzykiem; Cel strategiczny III.4: Podniesienie świadomości ekologicznej mieszkańców. 2.5. Wyposażanie obszarów wiejskich w infrastrukturę transportową, komunalną i energetyczną w sposób koordynowany z innymi przedsięwzięciami i spójny wewnętrznie Cel strategiczny III.1: Zwiększenie zasobów oraz stopnia ochrony jakości wód powierzchniowych. 2.5. Wyposażanie obszarów wiejskich w infrastrukturę transportową, komunalną i energetyczną w sposób koordynowany z innymi przedsięwzięciami i spójny wewnętrznie CT 6: zachowanie i ochrona środowiska naturalnego oraz wspieranie efektywnego gospodarowania zasobami; Ustawa Prawo Ochrony Środowiska Cel strategiczny III.1: Zwiększenie zasobów oraz stopnia ochrony jakości wód powierzchniowych. 2.5. Wyposażanie obszarów wiejskich w infrastrukturę transportową, komunalną i energetyczną w sposób skoordynowany z innymi przedsięwzięciami i spójny wewnętrznie CT 6: zachowanie i ochrona środowiska naturalnego oraz wspieranie efektywnego gospodarowania zasobami; Ustawa Prawo Ochrony Środowiska Cel strategiczny III.5: Zachowanie i ochrona różnorodności biologicznej i krajobrazowej powiatu 4.5. Racjonalne i efektywne wykorzystywanie zasobów przyrody dla potrzeb gospodarczych i rekreacyjnych, przy zachowaniu i ochronie walorów środowiska CT 6: zachowanie i ochrona środowiska naturalnego oraz wspieranie efektywnego gospodarowania zasobami; Ustawa Prawo Ochrony Środowiska Ustawa o odpadach Ustawa Prawo Ochrony Środowiska CT 6: zachowanie i ochrona środowiska naturalnego oraz wspieranie efektywnego gospodarowania zasobami; 68 Ustawa o utrzymaniu czystości i porządku w gminach rekreacyjne. przyrodniczego. CO 3.7: Mobilność, zwiększenie dostępności i poprawa warunków drogowych 4.5. Racjonalne i efektywne wykorzystywanie zasobów przyrody dla potrzeb gospodarczych i rekreacyjnych, przy zachowaniu i ochronie walorów środowiska przyrodniczego. CT 4: wspieranie przejścia na gospodarkę niskoemisyjną we wszystkich sektorach; Ustawa o samorządzie gminnym Dz.U.2013.0.594 t.j. CT 5: promowanie dostosowania do zmian klimatu, zapobiegania ryzyku i zarządzania ryzykiem; CO 3.8 Bezpieczeństwo Ekologiczne Cel strategiczny III.4: Podniesienie świadomości ekologicznej mieszkańców. 2.5. Wyposażanie obszarów wiejskich w infrastrukturę transportową, komunalną i energetyczną w sposób koordynowany z innymi przedsięwzięciami i spójny wewnętrznie CO 3.9 Zachowanie, ochrona, promowanie i rozwój dziedzictwa naturalnego i kulturowego Cel strategiczny III.5: Zachowanie i ochrona różnorodności biologicznej i krajobrazowej powiatu 4.3. Wzmacnianie społecznej tożsamości regionalnej i rozwijanie więzi współpracy wewnątrzregionalnej CT 6: zachowanie i ochrona środowiska naturalnego oraz wspieranie efektywnego gospodarowania zasobami; 1.2. Wspieranie ponadlokalnych funkcji miast (np. naukowych, akademickich, CT 11: CO 4.1 Racjonalna gospodarka przestrzenna - CT 6: zachowanie i ochrona środowiska naturalnego oraz wspieranie efektywnego gospodarowania zasobami; wzmacnianie zdolności instytucjonalnych kulturalnych, instytucji publicznych i turystycznych), które zainteresowanych przyczyniają się do stron oraz sprawności dynamizacji rozwoju administracji tych publicznej. miast i otaczających je obszarów. 69 Ustawa Prawo Ochrony Środowiska Ustawa o samorządzie gminnym Dz.U.2013.0.594 t.j Ustawa o samorządzie gminnym Dz.U.2013.0.594 t.j Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym Dz.U. 2003 nr 80 poz. 717 z późn. zm, CO 4.2 Zacieśnienie współpracy z miastem Międzyrzec Podlaski w celu wspólnej promocji inwestycyjnej CO 4.3 Zaspokajanie wyższych potrzeb mieszkańców gminy we współpracy z miastem Międzyrzec Podlaski CO 5.1 integracja społeczności lokalnej i włączenie jej w działania promujące gminę CO 5.2 Napływ kapitału, a także zasobów tj. inwestorów, turystów, sponsorów Cel strategiczny I.1. Zwiększanie atrakcyjności inwestycyjnej powiatu. 3.5. Wspieranie małych i średnich przedsiębiorstw. CT 8: promowanie trwałego i wysokiej jakości zatrudnienia oraz wsparcie mobilności pracowników; CT 11: Ustawa o samorządzie gminnym Dz.U.2013.0.594 t.j. wzmacnianie zdolności instytucjonalnych instytucji publicznych i zainteresowanych stron oraz sprawności administracji publicznej. Cel strategiczny IV.3: Wzrost dostępu do unowocześnionych form opieki zdrowotnej. 1.2. Wspieranie ponadlokalnych funkcji miast, które przyczyniają się do CT 11: dynamizacji rozwoju tych miast i wzmacnianie zdolności Cel strategiczny otaczających je instytucjonalnych IV.5: Rozwój obszarów. instytucji publicznych i profilaktyki i zainteresowanych 4.3. Wzmacnianie edukacji w zakresie stron oraz sprawności społecznej zdrowia. administracji tożsamości publicznej. Cel strategiczny regionalnej i IV.6: Wzmocnienie i rozwijanie więzi wykorzystanie współpracy kapitału wewnątrzregionalnej kulturowego CT 11: 4.3. Wzmacnianie wzmacnianie zdolności Cel strategiczny społecznej instytucjonalnych IV.6: Wzmocnienie i tożsamości instytucji publicznych i wykorzystanie regionalnej i zainteresowanych kapitału rozwijanie więzi stron oraz sprawności kulturowego współpracy administracji wewnątrzregionalnej publicznej. CT 11: 4.3. Wzmacnianie wzmacnianie zdolności Cel strategiczny społecznej instytucjonalnych IV.6: Wzmocnienie i tożsamości instytucji publicznych i wykorzystanie regionalnej i zainteresowanych kapitału rozwijanie więzi stron oraz sprawności kulturowego współpracy administracji wewnątrzregionalnej publicznej. 70 Ustawa o samorządzie gminnym Dz.U.2013.0.594 t.j. Ustawa o samorządzie gminnym Dz.U.2013.0.594 t.j. Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie Dz.U. 2003 nr 96 poz. 873. Ustawa o samorządzie gminnym Dz.U.2013.0.594 t.j. CO 5.3 Zacieśnienie Cel strategiczny współpracy instytucji gminnych IV.6: Wzmocnienie i oraz wspólna wykorzystanie promocja gminy kapitału kulturowego CT 11: 4.3. Wzmacnianie wzmacnianie zdolności społecznej instytucjonalnych tożsamości instytucji publicznych i regionalnej i zainteresowanych rozwijanie więzi stron oraz sprawności współpracy administracji wewnątrzregionalnej publicznej. Ustawa o samorządzie gminnym Dz.U.2013.0.594 t.j. Źródło: Opracowanie własne VI. System wdrażania strategii Warunkiem efektywnego i skutecznego wdrażania Strategii jest zapewnienie odpowiedniej koordynacji działań. Kluczową kwestią jest wskazanie struktury, jak również przypisanie jednoznacznej odpowiedzialności za koordynację procesu zarządzania w poszczególnych obszarach Strategii. We wdrażanie Strategii włączani będą partnerzy społeczno-gospodarczy, w tym m.in. samorządy lokalne, organizacje pozarządowe i podmioty gospodarcze, adekwatnie do zakresu ich kompetencji, poprzez realizowanie projektów własnych, projektów w ramach programów rozwoju, inicjowanie działań systemowych niezbędnych dla powodzenia realizacji strategii, oddziaływanie na instytucje i regulacje prawne tak, aby stanowione rozwiązania systemowe wspierały realizację postanowień Strategii. Rysunek 4 Schemat organizacyjny Urzędu Gminy Źródło: Zarządzenie Nr 5.2015 Wójta Gminy Międzyrzec Podlaski z dnia 28 stycznia 2015 r. 71 Za przygotowanie projektów wdrożeniowych oraz ich realizację odpowiedzialny jest Referat inwestycyjny, gospodarki komunalnej i ochrony środowiska. W dziedzinie projektów teleinformatycznych i edukacyjnych Referat inwestycyjny, gospodarki komunalnej i ochrony środowiska powinien współpracować z Referatem Organizacyjnym i Spraw Społecznych oraz referatem oświaty. Rysunek 5 Schemat wdrażania Strategii w środowisku czterech sektorów gminy Międzyrzec Podlaski MIESZKAŃCY Źródło: Opracowanie własne Administracja publiczna, a zwłaszcza samorząd terytorialny z jednej strony oraz organizacje pozarządowe z drugiej mają wspólny cel – zaspokajanie potrzeb lokalnej społeczności, chociaż różnią się sposobami jego osiągania. Każda z tych instytucji dysponuje własnymi atutami. Samorząd terytorialny ma legitymację do sprawowania władzy. Z kolei atutami organizacji pozarządowych są m.in. niezależność i często również niekonwencjonalność działania, dobre rozeznanie potrzeb społecznych, których nie można dostrzec „z góry”, niższe koszty działania dzięki pracy wolontariuszy, a także możliwość korzystania z różnych źródeł finansowania. Najważniejszym atutem organizacji pozarządowych są jednak ludzie, wolontariusze, mający motywację i zapał do zmieniania świata. To oni są elementem sprawczym innowacji, które odgrywają coraz większą rolę w organizacjach trzeciego sektora. Przedsiębiorstwa działające dla zysku, uiszczające podatki w gminie, zatrudniające jako pracowników mieszkańców danej gminy również odpowiadają za rozwój gospodarki lokalnej. Współpraca wszystkich sektorów przy współpracy i współdziałaniu obywateli jest uznawana dzisiaj za najszybszą drogę do osiągnięcia postępu rozwojowego zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju. Zakłada się aktywny udział wszystkich sektorów we wdrażaniu niniejszej strategii, przy wzajemnym poszanowaniu, włączaniu i informowaniu o potrzebach, planach i efektach realizacji działań wynikających z niniejszej strategii. 72 VII. Wskaźniki monitoringu strategii System monitorowania Strategii oparty jest o wskaźniki jej realizacji oraz wiedzę pozyskiwaną od licznych instytucji współrealizujących Strategię. Celem przyjętego systemu jest ocena, zwiększenie efektywności i skuteczności realizowanych działań prorozwojowych. Monitoring i ewaluacja są immanentnymi elementami procesu planowania strategicznego. Gromadzenie danych, ich analiza i interpretacja pozwalają ocenić stopień realizacji Strategii oraz wprowadzić ewentualne zmiany i korekty. Ze względu na specyfikę gminy proponuje się monitorowanie postępów realizacji Strategii poprzez: - ciągłe gromadzenie danych, - spotkania wójta z dyrektorami jednostek organizacyjnych gminy (min. raz w roku), z którego sporządza się notatkę zawierającą dane dotyczące wskaźników osiągniętych oraz krótki opis dotyczący potencjalnych ryzyk nieosiągnięcia celu, - przygotowanie raportu z realizacji Strategii w roku 2018 (raport śródokresowy) oraz raportu końcowego z realizacji Strategii w roku 2021 (raport końcowy). Zestaw proponowanych wskaźników postępu realizacji celów przedstawiono w tabeli 13. Tabela 13 Wskaźniki monitoringu Strategii Cel SR Gminy proponowany wskaźnik CO 1.1: zastosowanie nowoczesnych narzędzi ICT w procedurach administracyjnych liczba spraw prowadzonych w systemie EZD liczba dokumentów wpływających przez ePUAP (rocznie) CO 1.2: Kontynuacja partycypacyjnego modelu zarządzania gminą wartość budżetu na inwestycje zgłoszone przez mieszkańców, w podziale na fundusz sołecki i budżet partycypacyjny wartość zrealizowanych inwestycji (rocznie) CO 1.3: Wspieranie procesu samokształcenia oraz uczenia się liczba pracowników urzędu korzystających z kształcenia w formie udziału w konferencjach, spotkaniach, szkoleniach zewnętrznych, wizytach studyjnych i wymianach międzynarodowych CO 2.1 Poprawa jakości kształcenia dzieci i młodzieży wyniki testu 6klasisty wyniki egzaminu gimnazjalnego CO 2.2 Powszechna opieka i edukacja najmłodszych umożliwiająca rodzicom podjęcie pracy zarobkowej udział dzieci w wieku 3-5 lat korzystających z edukacji przedszkolnej C0.2.3: Inwestowanie w edukację, umiejętności i uczenie się przez całe życie: Liczba nowych i zmodernizowanych obiektów oświatowych 73 CO 2.4 Rozwój przedsiębiorstw społecznych wspierających podopiecznych systemu opieki społecznej oraz dających zatrudnienie mieszkańcom gminy Miedzyrzec Podlaski CO 2.5 Promowanie przedsiębiorczości, w szczególności poprzez ułatwianie gospodarczego wykorzystywania nowych pomysłów oraz sprzyjanie tworzeniu nowych firm, w tym również poprzez inkubatory przedsiębiorczości CO 2.6 Promowanie trwałego i wysokiej jakości zatrudnienia oraz wsparcie mobilności pracowników liczba pracowników przedsiębiorstw świadczących usługi społeczne na terenie gminy, w tym liczba pracowników zamieszkujących teren gminy Liczba firm korzystających z kredytów na innowacje Liczba nowo zarejestrowanych przedsiębiorstw Wskaźnik bezrobocia Udział długotrwale bezrobotnych w liczbie bezrobotnych ogółem CO 2.7 Rozwój społecznego budownictwa mieszkaniowego Liczba mieszkań socjalnych Powierzchnia użytkowa mieszkań socjalnych CO 2.8 Wspieranie włączenia społecznego i walka z ubóstwem CO 3.1: Termomodernizacja budynków użyteczności publicznej CO 3.2: Wspieranie przejścia na gospodarkę niskoemisyjną CO 3.3 Edukacja ekologiczna Liczba osób otrzymujących wsparcie liczba obiektów podległych termomodernizacji kwota oszczędności na wydatki na energię w stosunku do roku poprzedniego liczba inwestycji mających wpływ na efektywność energetyczną gminy liczba odbiorców kampanii edukacji ekologicznej CO 3.4: Modernizacja stacji uzdatniania wody liczba obiektów podlegających modernizacji CO 3.5: Inwestycje w infrastrukturę wodnokanalizacyjną liczba mieszkańców korzystających z kanalizacji i wodociągów przyrost mieszkańców (w%) korzystających z instalacji wodociągowej i kanalizacyjnej w stosunku do roku poprzedniego CO 3.6: Inwentaryzacja terenów zielonych oraz ochrona obszarów cennych przyrodniczo i zagospodarowanie pozostałych obszarów zielonych na tereny rekreacyjne. obszar terenów zielonych w ha, w tym przeznaczonych i wykorzystywanych w celach rekreacyjnych CO 3.7: Mobilność, zwiększenie dostępności i poprawa warunków drogowych udział dróg gminnych o ulepszonej nawierzchni i bardzo dobrym stanie technicznym w drogach gminnych ogółem średni czas dojazdu do pracy/szkoły mieszkańców gminy CO 3.8 Bezpieczeństwo Ekologiczne liczba jednostek służb ratowniczych doposażonych w sprzęt do prowadzenia akcji ratowniczych i usuwania skutków katastrof. liczba zakupionych wozów pożarniczych wyposażonych w sprzęt do prowadzenia akcji ratowniczych i usuwania skutków katastrof. CO 3.9 Zachowanie, ochrona, promowanie i rozwój dziedzictwa naturalnego i kulturowego Wzrost oczekiwanej liczby odwiedzin w objętych wsparciem miejscach należących do dziedzictwa kulturalnego i naturalnego oraz stanowiących atrakcje turystyczne Liczba osób korzystających z obiektów zasobów kultury objętych wsparciem. Liczba obiektów zasobów kultury objętych wsparciem. Liczba instytucji kultury objętych wsparciem. 74 Liczba zabytków nieruchomych objętych wsparciem. Liczba zabytków ruchomych objętych wsparciem. Liczba obiektów dostosowanych do potrzeb osób z niepełnosprawnościami CO 4.1 Racjonalna gospodarka przestrzenna ilość decyzji - pozwoleń na budowę, zgłoszeń prowadzenia działalności gospodarczej, zmiany przeznaczenia terenu CO 4.2 Zacieśnienie współpracy z miastem Międzyrzec Podlaski w celu wspólnej promocji inwestycyjnej liczba zainteresowanych potencjalnych inwestorów liczba aktywności wspólnej (udział w targach, publikacje promocyjne itp.). CO 4. 3 Zaspokajanie wyższych potrzeb mieszkańców gminy we współpracy z miastem Międzyrzec Podlaski uczestnicy imprez i wydarzeń CO 5.1 integracja społeczności lokalnej i włączenie jej w działania promujące gminę CO 5.2 Napływ kapitału, a także zasobów tj. inwestorów, turystów, sponsorów CO 5.3 Zacieśnienie współpracy instytucji gminnych oraz wspólna promocja gminy nakład druków promocyjnych, liczba edycji Biuletynu Informacyjnego Gminy Międzyrzec Podlaski; nieprzerwane funkcjonowanie strony internetowej – przybliżona liczba wiadomości zamieszczonych w dziale aktualności w ujęciu rocznym oraz statystyki liczby odwiedzin; liczba polubień profilu Gminy Międzyrzec Podlaski w ramach portalu społecznościowego Facebook, bądź podobnych; szacunkowa liczba publikacji/artykułów na tematy związane z przedsięwzięciami promocji gminy w mediach lokalnych i regionalnych. liczba osób odznaczonych za zasługi na rzecz gminy; liczba uczniów szkół podstawowych i gimnazjów z obszaru gminy uhonorowanych w ramach Gali Mistrzów oraz liczba uczniów, którym przyznano stypendia motywacyjne; ilość zorganizowanych imprez/uroczystości o zasięgu gminnym oraz ponadgminnym; ilość imprez/uroczystości zorganizowanych przy współpracy Gminy Międzyrzec Podlaski z Gminnym Ośrodkiem Kultury w Międzyrzecu Podlaskim i/lub Gminną Biblioteką Publiczną; szacunkowa liczba uczestników imprez/uroczystości o zasięgu gminnym oraz ponadgminnym wraz z ilością zaproszeń wysłanych do osób i podmiotów spoza gminy. Źródło: Opracowanie własne Ponadto w raportach (śródokresowym i końcowym) należy przeanalizować dane statystyczne w celu analizy wzrostu społeczno-gospodarczego porównując je z wybranymi wskaźnikami bazowymi. Analiza taka powinna być przeprowadzona w celu sprawdzenia oddziaływania realizacji Strategii. Należy zaznaczyć, iż ze względu na uwarunkowania zewnętrzne regionalne, krajowe jak i międzynarodowe większość wskaźników makroekonomicznych będzie wpadkową wielu czynników (nie tylko realizacji Strategii). Tabela 14 Wskaźniki statystyczne (GUS) mierzące oddziaływanie strategii demografia edukacja rynek pracy • • • • • • Wskaźnik obciążenia demograficznego wskaźnik migracji Udział dzieci w oddziałach przedszkolnych w odniesieniu do liczby dzieci w danym wieku Udział bezrobotnych zarejestrowanych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym Liczba przedsiębiorstw na 10 000 mieszkańców Pracujący na 1000 ludności 75 rolnictwo opieka społeczna • • • • Gospodarka komunalna Kondycja finansowa gminy • • • • • Źródło: Opracowanie własne Powierzchnia gospodarstw rolnych wg użytkowania gleb Powierzchnia zasiewów (w ha) wg roślin udział osób w gospodarstwach domowych korzystających ze środowiskowej pomocy społecznej w ludności ogółem udział dzieci w wieku do lat 17, na które rodzice otrzymują zasiłek rodzinny w ogólnej liczbie dzieci w tym wieku liczba mieszkań liczba mieszkań korzystających z dostępu do wodociągu, kanalizacji, sieci gazowej dochody i wydatki na 1 mieszkańca wydatki inwestycyjne - udział w budżecie gminy środki pochodzące z UE - udział w budżecie gminy VIII. Źródła finansowania Strategii Tabela 15 Źródła finansowania Strategii Cel SR Gminy CO 1.1: zastosowanie nowoczesnych narzędzi ICT w procedurach administracyjnych CO 1.2: Kontynuacja partycypacyjnego modelu zarządzania gminą Źródło finansowania Regionalny Program Operacyjny Województwa Lubelskiego na lata 20142020 Priorytet inwestycyjny 2c: Wzmocnienie zastosowań TIK dla e-administracji, e-uczenia się, ewłączenia społecznego, e-kultury i e-zdrowia Typ projektu: rozwój elektronicznej administracji poprzez rozwój infrastruktury informatycznej, w tym aplikacji i systemów bazodanowych, zapewniających poprawę efektywności zarządzania oraz upowszechnienie komunikacji elektronicznej w instytucjach publicznych (działania dotyczące m.in. budowy systemów elektronicznego zarządzania dokumentacją, polityki bezpieczeństwa teleinformatycznego, podpisu elektronicznego). Regionalny Program Operacyjny Województwa Lubelskiego na lata 20142020 Priorytet inwestycyjny 2c: Wzmocnienie zastosowań TIK dla e-administracji, e-uczenia się, ewłączenia społecznego, e-kultury i e-zdrowia Typ projektu: rozwój elektronicznych usług publicznych koncentrujących się głównie na poziomie co najmniej3, w szczególności w zakresie tworzenia i cyfryzacji nowych usług, poprawy funkcjonalności i e-dojrzałości istniejących usług, integracji usług oraz zwiększenia stopnia dostępności dla obywateli, w tym projekty z zakresu m.in. eadministracji. CO 1.3: Wspieranie procesu samokształcenia oraz uczenia się Środki własne, w ramach działań własnych urzędu gminy 76 Regionalny Program Operacyjny Województwa Lubelskiego na lata 20142020 CO 2.1 Poprawa jakości kształcenia dzieci i młodzieży CO 2.2 Powszechna opieka i edukacja najmłodszych umożliwiająca rodzicom podjęcie pracy zarobkowej Priorytet inwestycyjny 10i: Ograniczenie i zapobieganie przedwczesnemu kończeniu nauki szkolnej oraz zapewnianie równego dostępu do dobrej jakości wczesnej edukacji elementarnej oraz kształcenia podstawowego, gimnazjalnego i ponadgimnazjalnego, z uwzględnieniem formalnych, nieformalnych i pozaformalnych ścieżek kształcenia umożliwiających ponowne podjęcie kształcenia i szkolenia, w tym: - Podniesienie u uczniów kompetencji kluczowych, właściwych postaw i umiejętności niezbędnych na rynku pracy, oraz rozwój indywidualnego podejścia do ucznia, szczególnie ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi Regionalny Program Operacyjny Województwa Lubelskiego na lata 20142020 Priorytet inwestycyjny 10i: Ograniczenie i zapobieganie przedwczesnemu kończeniu nauki szkolnej oraz zapewnianie równego dostępu do dobrej jakości wczesnej edukacji elementarnej oraz kształcenia podstawowego, gimnazjalnego i ponadgimnazjalnego, z uwzględnieniem formalnych, nieformalnych i pozaformalnych ścieżek kształcenia umożliwiających ponowne podjęcie kształcenia i szkolenia, w tym: - Zwiększenie udziału dzieci w wieku przedszkolnym w wysokiej jakości edukacji przedszkolnej Priorytet inwestycyjny 8iv: Równość mężczyzn i kobiet we wszystkich dziedzinach, w tym dostęp do zatrudnienia, rozwój kariery, godzenie życia zawodowego i prywatnego oraz promowanie równości wynagrodzeń za taką samą pracę Regionalny Program Operacyjny Województwa Lubelskiego na lata 20142020 C0.2.3: Inwestowanie w edukację, umiejętności i uczenie się przez całe życie Priorytet inwestycyjny 10a: Inwestowanie w kształcenie, szkolenie oraz szkolenie zawodowe na rzecz zdobywania umiejętności i uczenia się przez całe życie poprzez rozwój infrastruktury edukacyjnej i szkoleniowej Regionalny Program Operacyjny Województwa Lubelskiego na lata 20142020 Priorytet inwestycyjny 9a: Inwestycje w infrastrukturę zdrowotną i społeczną, które przyczyniają się do rozwoju krajowego, regionalnego i lokalnego, zmniejszania nierówności w zakresie stanu zdrowia, promowanie włączenia społecznego poprzez lepszy dostęp do usług społecznych, kulturalnych i rekreacyjnych oraz przejścia z usług instytucjonalnych na CO 2.4 Rozwój przedsiębiorstw społecznych usługi na poziomie społeczności lokalnych wspierających podopiecznych systemu typ projektu: inwestycje z zakresu adaptacji mieszkań do potrzeb osób opieki społecznej oraz dających zatrudnienie potrzebujących i/lub zakup wyposażenia niezbędnego do świadczenia mieszkańcom gminy Miedzyrzec Podlaski środowiskowych form wsparcia w miejscu zamieszkania Priorytet inwestycyjny 8i: Dostęp do zatrudnienia dla osób poszukujących pracy i osób biernych zawodowo, w tym długotrwale bezrobotnych oraz oddalonych od rynku pracy, także poprzez lokalne inicjatywy na rzecz zatrudnienia oraz wspieranie mobilności pracowników Priorytet inwestycyjny 8iii: Praca na własny rachunek, przedsiębiorczość i tworzenie przedsiębiorstw, 77 w tym innowacyjnych mikro-, małych i średnich przedsiębiorstw Priorytet inwestycyjny 9i: Aktywne włączenie, w tym z myślą o promowaniu równych szans oraz aktywnego uczestnictwa i zwiększaniu szans na zatrudnienie CO 2.5 Promowanie przedsiębiorczości, w szczególności poprzez ułatwianie gospodarczego wykorzystywania nowych pomysłów oraz sprzyjanie tworzeniu nowych firm, w tym również poprzez inkubatory przedsiębiorczości Regionalny Program Operacyjny Województwa Lubelskiego na lata 20142020 Oś Priorytetowa 1 Badania i innowacje Działanie 1.5 Bon na patent CO 2.6 Promowanie trwałego i wysokiej jakości zatrudnienia oraz wsparcie mobilności pracowników Regionalny Program Operacyjny Województwa Lubelskiego na lata 20142020 Oś Priorytetowa 3 Konkurencyjność przedsiębiorstw Działania: 3.1 Tereny inwestycyjne 3.5 Bon na doradztwo 3.6 Marketing gospodarczy 3.7 Wzrost konkurencyjności MŚP Oś priorytetowa 9 Rynek pracy Działania: 9.1 Aktywizacja zawodowa 9.2 Aktywizacja zawodowa - projekty PUP 9.3 Rozwój przedsiębiorczości CO 2.7 Rozwój społecznego budownictwa mieszkaniowego Program wsparcia budownictwa socjalnego (BGK) Regionalny Program Operacyjny Województwa Lubelskiego na lata 20142020 CO 2.8 Wspieranie włączenia społecznego i walka z ubóstwem Priorytet inwestycyjny 9a: Inwestycje w infrastrukturę zdrowotną i społeczną, które przyczyniają się do rozwoju krajowego, regionalnego i lokalnego, zmniejszania nierówności w zakresie stanu zdrowia, promowanie włączenia społecznego poprzez lepszy dostęp do usług społecznych, kulturalnych i rekreacyjnych oraz przejścia z usług instytucjonalnych na usługi na poziomie społeczności lokalnych Priorytet inwestycyjny 9b: Wspieranie rewitalizacji fizycznej, gospodarczej i społecznej ubogich społeczności na obszarach miejskich i wiejskich typy projektów: - tworzenie warunków lokalowych do prowadzenia działalności gospodarczej i rozwoju usług, - wsparcie inwestycyjne przedsiębiorstw społecznych Regionalny Program Operacyjny Województwa Lubelskiego na lata 20142020 CO 3.1: Termomodernizacja budynków użyteczności publicznej CO 3.2: Wspieranie przejścia na gospodarkę niskoemisyjną Priorytet inwestycyjny 4a: Wspieranie wytwarzania i dystrybucji energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych Priorytet inwestycyjny 4c: Wspieranie efektywności energetycznej, inteligentnego zarządzania energią i wykorzystania odnawialnych źródeł energii w infrastrukturze publicznej, w tym w budynkach publicznych, i w sektorze mieszkaniowym Regionalny Program Operacyjny Województwa Lubelskiego na lata 20142020 78 Priorytet inwestycyjny 4e: Promowanie strategii niskoemisyjnych dla wszystkich rodzajów terytoriów, w szczególności dla obszarów miejskich, w tym wspieranie zrównoważonej multimodalnej mobilności miejskiej i działań adaptacyjnych mających oddziaływanie łagodzące na zmiany klimatu CO 3.3 Edukacja ekologiczna CO 3.4: Modernizacja stacji uzdatniania wody CO 3.5: Inwestycje w infrastrukturę wodnokanalizacyjną CO 3.6 : Inwentaryzacja terenów zielonych oraz ochrona obszarów cennych przyrodniczo i zagospodarowanie pozostałych obszarów zielonych na tereny rekreacyjne. Priorytet inwestycyjny 6c: Zachowanie, ochrona, promowanie i rozwój dziedzictwa naturalnego i kulturowego Typ projektu: rozwoju atrakcyjnych turystycznie miejsc dziedzictwa naturalnego (w tym trasy rowerowe) Dotacje pozyskane w ramach konkursów ogłaszanych przez: Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej – NFOŚiGW Wojewódzki Fundusz OchronyŚrodowiska i Gospodarki Wodnej– WFOŚiGW Regionalny Program Operacyjny Województwa Lubelskiego na lata 20142020 Priorytet inwestycyjny 6b: Inwestowanie w sektor gospodarki wodnej celem wypełnienia zobowiązań określonych w dorobku prawnym Unii w zakresie środowiska oraz zaspokojenia wykraczających poza te zobowiązania potrzeb inwestycyjnych, określonych przez państwa członkowskie Program Rozwoju Obszarów Wiejskich 2014-2020 Wsparcie inwestycji związanych z tworzeniem, ulepszaniem lub rozbudową wszystkich rodzajów małej infrastruktury, w tym inwestycji w energię odnawialną i w oszczędzanie energii Regionalny Program Operacyjny Województwa Lubelskiego na lata 20142020 Priorytet inwestycyjny 6b: Inwestowanie w sektor gospodarki wodnej celem wypełnienia zobowiązań określonych w dorobku prawnym Unii w zakresie środowiska oraz zaspokojenia wykraczających poza te zobowiązania potrzeb inwestycyjnych, określonych przez państwa członkowskie Program Rozwoju Obszarów Wiejskich 2014-2020 Podstawowe usługi i odnowa wsi na obszarach wiejskich Regionalny Program Operacyjny Województwa Lubelskiego na lata 20142020 Priorytet inwestycyjny 6d: Ochrona i przywrócenie różnorodności biologicznej, ochrona i rekultywacja gleby oraz wspieranie usług ekosystemowych, także poprzez program „Natura 2000” i zieloną infrastrukturę CO 3.7: Mobilność, zwiększenie dostępności i poprawa warunków drogowych Środki własne, w ramach działań własnych urzędu gminy, CO 3.8 Bezpieczeństwo Ekologiczne Regionalny Program Operacyjny Województwa Lubelskiego na lata 20142020 Oś Priorytetowa 6 Ochrona środowiska i efektywne wykorzystanie zasobów CO 3.9 Zachowanie, ochrona, promowanie i rozwój dziedzictwa naturalnego i kulturowego Regionalny Program Operacyjny Województwa Lubelskiego na lata 20142020 7.1 Dziedzictwo kulturowe 79 CO 5.1 Racjonalna gospodarka przestrzenna Środki własne, w ramach działań własnych urzędu gminy CO 5.2 Zacieśnienie współpracy z miastem Międzyrzec Podlaski w celu wspólnej promocji inwestycyjnej Środki własne, w ramach działań własnych urzędu gminy i urzędu miasta Międzyrzec Podlaski CO 5.3 Zaspokajanie wyższych potrzeb mieszkańców gminy we współpracy z miastem Międzyrzec Podlaski Środki własne, w ramach działań własnych urzędu gminy i urzędu miasta Międzyrzec Podlaski CO 6.1 integracja społeczności lokalnej i włączenie jej w działania promujące gminę CO 6.2 Napływ kapitału, a także zasobów tj. inwestorów, turystów, sponsorów Środki własne, w ramach działań własnych urzędu gminy i urzędu miasta Międzyrzec Podlaski Środki własne, w ramach działań własnych urzędu gminy i urzędu miasta Międzyrzec Podlaski Program Rozwoju Obszarów Wiejskich 2014-2020 Podstawowe usługi i odnowa wsi na obszarach wiejskich: Inwestycje w targowiska lub obiekty budowlane przeznaczone na cele promocji lokalnych produktów. CO 6.3 Zacieśnienie współpracy instytucji gminnych oraz wspólna promocja gminy Środki własne, w ramach działań własnych urzędu gminy i urzędu miasta Międzyrzec Podlaski Źródło: Opracowanie własne Spis wykresów Wykres 1 Ludność gminy Międzyrzec Podlaski ....................................................................................... 5 Wykres 2 Ludność wg płci, rozkład procentowy ..................................................................................... 6 Wykres 3 Piramida wieku mieszkańców gminy Międzyrzec Podlaski – dane za 2012 r.......................... 6 Wykres 4 Udział ludności wg ekonomicznych grup wieku w % ludności ogółem ................................... 7 Wykres 5 Przyrost naturalny i saldo migracji w gminie Międzyrzec Podlaski ......................................... 7 Wykres 6 Ludność w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym ............................. 8 Wykres 7 Rozkład dzieci w oddziałach przedszkolnych wg wieku (w 2012r.) ....................................... 10 Wykres 8 Udział dzieci w oddziałach przedszkolnych w odniesieniu do liczby dzieci w danym wieku w gminie Międzyrzec Podlaski .................................................................................................................. 10 Wykres 9 Pracujący na 1000 ludności ................................................................................................... 14 Wykres 10 Główne źródła utrzymania mieszkańców (dane Spisu Powszechnego 2002) ..................... 15 Wykres 11 Osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą w gminie Międzyrzec Podlaski ....... 17 Wykres 12 Podmioty wpisane do rejestru REGON na 10 tys. ludności - porównanie wskaźnika dla gminy, powiatu i województwa ............................................................................................................ 17 Wykres 13 Osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą na 100 osób w wieku produkcyjnym porównanie wskaźnika dla gminy, powiatu i województwa ................................................................. 18 Wykres 14 Podmioty na 1000 mieszkańców w wieku produkcyjnym - porównanie wskaźnika dla gminy, powiatu i województwa ............................................................................................................ 18 Wykres 15 Podmioty gospodarki narodowej wg sekcji PKD 2007 dane za 2012 r. .............................. 20 Wykres 16 Liczba gospodarstw rolnych wg powierzchni gospodarstw (dane za 2010r.) ..................... 23 80 Wykres 17 Powierzchnia gospodarstw rolnych (ha) wg użytkowania .................................................. 23 Wykres 18 Powierzchnia zasiewów (ha). Dane ze Spisu Rolnego 2010 ................................................ 24 Wykres 19 Mieszkania w gminie Międzyrzec Podlaski .......................................................................... 26 Wykres 20 Mieszkania wyposażone w instalacje (w procentach mieszkań ogółem) ........................... 26 Wykres 21 Gospodarstwa korzystające z opieki społecznej ................................................................. 34 Wykres 22 Osoby korzystające z opieki społecznej ............................................................................... 34 Wykres 23 Udział korzystających z opieki społecznej ........................................................................... 34 Wykres 24 Dochody i wydatki budżetu gminy w latach 2007-2013 ..................................................... 37 Wykres 25 Główne składniki dochodu gminy w latach 2009-2013....................................................... 37 Wykres 26 Składniki dochodu własnego gminy .................................................................................... 39 Wykres 27 Dochody budżetu gminy wg klasyfikacji budżetowej .......................................................... 40 Wykres 28 Wydatki budżetu wg klasyfikacji budżetowej ..................................................................... 41 Spis rysunków Rysunek 1 Położenie gminy Międzyrzec Podlaski w województwie lubelskim i w powiecie bialskim.... 4 Rysunek 2 Bezrobocie w powiatach – stan na koniec września 2014r. ................................................ 14 Rysunek 3 Powiązania komunikacyjne gminy Międzyrzec Podlaski...................................................... 27 Rysunek 4 Schemat organizacyjny Urzędu Gminy ................................................................................ 71 Rysunek 5 Schemat wdrażania Strategii w środowisku czterech sektorów gminy Międzyrzec Podlaski ............................................................................................................................................................... 72 Spis tabel Tabela 1 Sieć oddziałów przedszkolnych zorganizowanych w szkołach podstawowych w Gminie Międzyrzec Podlaski ................................................................................................................................ 9 Tabela 2 Sieć publicznych szkół i gimnazjów w Gminie Międzyrzec Podlaski ....................................... 10 Tabela 3 Wyniki egzaminu gimnazjalnego w gminie Międzyrzec Podlaski. .......................................... 12 Tabela 4 Podmioty gospodarki narodowej w gminie Międzyrzec Podlaski w latach 2007-2013.......... 18 Tabela 5 Pogłowie zwierząt hodowlanych ............................................................................................ 24 Tabela 6 Zużycie nawozów (w kg) na 1 ha powierzchni (dane Spisu Rolnego 2010) ............................ 25 Tabela 7 Długość czynnej sieci rozdzielczej wodociągowej, kanalizacyjnej i gazowej .......................... 29 Tabela 8 Porównanie dochodów i wydatków na 1 mieszkańca w województwie, powiecie i gminie za lata 2007 i 2013. .................................................................................................................................... 36 Tabela 9 Projekty europejskie w ramach programów operacyjnych realizowanych przez gminę lub jej jednostki organizacyjne. ........................................................................................................................ 41 Tabela 10 Wydatki inwestycyjne w latach 2007-2013 .......................................................................... 43 Tabela 11 Tabelaryczny układ celów strategicznych i celów operacyjnych na lata 2014-2020 ............ 53 Tabela 12 Zgodność celów Strategii z priorytetami rozwoju regionu i celami tematycznymi Unii Europejskiej. .......................................................................................................................................... 65 Tabela 13 Wskaźniki monitoringu Strategii ........................................................................................... 73 Tabela 14 Wskaźniki statystyczne (GUS) mierzące oddziaływanie strategii ......................................... 75 Tabela 15 Źródła finansowania Strategii ............................................................................................... 76 81 Spis map Mapa 1Mapa gminy Międzyrzec Podlaski ............................................................................................... 4 Mapa 2 Rozkład placówek oświatowych w gminie Międzyrzec Podlaski ............................................. 12 Mapa 3 Planowana strefa przedsiębiorczości w gminie Międzyrzec Podlaski ...................................... 21 Mapa 4 Perspektywy rozwoju hydroenergetyki – budowle piętrzące możliwe do wykorzystania energetycznego ..................................................................................................................................... 29 Bibliografia • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • Antoni Kożuch, Zmiany w zarządzaniu finansami lokalnymi, Katedra Ekonomiki i Organizacji RolnictwaAkademia Rolnicza w Krakowie Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju. Polska 2030.Trzecia fala nowoczesności (DSRK) Programowanie perspektywy finansowej 2014 -2020, Umowa Partnerstwa podpisana 21 maja 2014r. Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020 Regionalny Program Operacyjny Województwa Lubelskiego na lata 2014 - 2020 Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 18 stycznia 2011 r. w sprawie instrukcji kancelaryjnej, jednolitych rzeczowych wykazów akt oraz instrukcji w sprawie organizacji i zakresu działania archiwów zakładowych (Dz.U. 2011 nr 14 poz. 67) Rudzka-Lorentz Cz., Sierak J.: Zarządzanie finansami w gminach. [w:] Zarządzanie gospodarką i finansami gminy, 2006. Stan i perspektywy rozwoju hydroenergetyki w województwie lubelskim, BPP w Lublinie, Lublin 2012 Strategia rozwoju powiatu bialskiego na lata 2007 – 2015 Strategia Rozwoju Województwa Lubelskiego na lata 2014-2020 Studium Uwarunkowań I Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Międzyrzec Podlaski Średniookresowa strategia rozwoju kraju - SRK 2020 Uchwała Nr CXCVIII/4048/2013 Zarządu Województwa Lubelskiego z dnia 10 września 2013 r. w sprawie przyjęcia opracowania "Zmiana Katalogu Stref Przedsiębiorczości w Województwie Lubelskim". Uchwała nr XXXVII/241/13 Rady Gminy Międzyrzec Podlaski z 13 listopada 2013 r. w sprawie ustalenia sieci publicznych szkół i gimnazjów oraz oddziałów przedszkolnych w szkołach podstawowych w gminie Międzyrzec Podlaski Ustawa o odpadach Ustawa o samorządzie gminnym Dz.U.2013.0.594 t.j Ustawa o systemie oświaty Dz.U. 1991 nr 95 poz. 425 z późn. Zm Ustawa o utrzymaniu czystości i porządku w gminach Ustawa Prawo Ochrony Środowiska Ustawa z dnia 13 czerwca 2013 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 827), Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym Dz.U. 2003 nr 80 poz. 717 z późnzm, Ustawa z dnia 29 sierpnia 2014 r. o charakterystyce energetycznej budynków Dz.U 2014.1200 82 • • • • • • • USTAWA z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej Dz.U. 2011 Nr 149 poz. 887 z późnzm ustawa z 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych Wyniki uczniów i szkół podstawowych w gminach w 2013 roku, Wydział Badań i Analiz OKE w Krakowie Zestawienie podpisanych umów, SIMIK, Ministerstwo Inwestycji i Rozwoju Regionalnego Zestawienie rodzajów działalności gospodarczej wyłączonych ze wsparcia w ramach RPO WL 2007-2013 według kodów PKD, Zarząd Województwa Lubelskiego 2011 Zioło M. Zewnętrzne, obce źródła finansowania wydatków inwestycyjnych gmin i determinanty ich doboru, w: Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, Zeszyty Naukowe nr 10, Kraków 2011. Zmiana Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Lubelskiego Uwarunkowania zewnętrzne – SYNTEZA, BPP w Lublinie, Lublin 2009 83