GESTY W TEATRZE ćwiczenia teatralne
Transkrypt
GESTY W TEATRZE ćwiczenia teatralne
GESTY W TEATRZE ćwiczenia teatralne 2 Ćwiczenia teatralne We wszystkich ruchach, trzeba przede wszystkim zdobyć dokładność, potem ciągłość i w końcu lekkość. Uwagi og†lne 1. Ogromnie lubimy zżymać się. Iluż jest takich, dla ktƒrych „grać” znaczy nasępić się, ściągnąć brwi, ścisnąć pięści, wcisnąć szyję w barki. To ciągłe uciekanie w siebie, zamiast wynikania z siebie! Tak, jak kwiat rośnie z wewnątrz na zewnątrz, tak ciało wasze niech „w grze” rozkwita a nie kurczy się od mrozu. Wyciągajcie się do ciepła, lećcie ku słońcu, witajcie światło, otwierajcie ramiona, obejmujcie świat. 2. Pytanie: czy w teatrze ważniejsze jest uczucie, czy technika? Aby odpowiedzieć na postawione pytanie należy odwołać się do innych sztuk. Czy w śpiewie ważniejsza jest technika czy uczucie? Technika jest pierwszą umiejętnością, ktƒrą musi mieć śpiewak, natomiast uczucie może mieć, albo nie może. Uczucie zachwyca, natomiast za technikę aktora szanujemy. Szacunek bez zachwytu jest czymś możliwym, natomiast zachwyt bez szacunku jet nieprawdopodobieństwem. Dlatego odpowiedź na głƒwne pytanie brzmi tak: brak uczucia w teatrze jest najmniejszym grzechem, natomiast obecność uczucia największą z zalet. Goethe powiedział: „Każdą sztukę winna poprzedzać odpowiednia umiejętność mechaniczna”. 3. Człowiek ma trzy obszary, na ktƒrych może wyraziście przedstawiać przeżywane treści: a) głos – język życia; b) słowa – język umysłu; ruchy ciała – język uczucia. Poniżej przedstawione będą gesty wyraziście przedstawiające uczucia. Rozkaz wyjścia: „Precz!”. Zwykle się myśli, że dość jest „wskazać na drzwi”. Zapomina się przy tym, że gest otrzymuje swe znaczenie psychologiczne od punktu wyjścia, i dlatego wisząca ręka, podnosząca się od biodra, aby pokazać na drzwi, nie może wyrażać rozkazu. Aby go wyrazić, ręka winna iść od tego miejsca, gdzie tkwi ośrodek woli i uczucia, t. j. od piersi, i im bardziej stanowczo, ostatecznie, tym większą część piersi winna ręka określić. „Gest wygnania” składa się z trzech momentˆw. 1. Podnieście rękę naprzˆd na poziomie barku. Obrˆćcie kiść, wskazującym palcem pokazując osobę wyganianą. 2. Zginajcie łokieć, nie zmieniając jego wysokości. Kiedy kiść znajdzie się na poziomie drugiego barku, podnieście łokieć; kiść w tym momencie winna w stawie osłabnąć. – Opuście teraz łokieć, prowadźcie go w tył i rozwijajcie; ten ruch poprowadzi kiść w poprzek całej 3 piersi z lewej strony na prawą. Rozwijajcie dalej. Położenia palca wskazującego nie zmieniajcie. 3. Cała ręka jest teraz wyciągnięta na całą długość, na poziomie z barkiem, nieco w tył. Pˆki łokieć opuszczał się, kiść z osłabionego powracała do położenia dawnego i kiedy cała ręka jest wyciągnięta, kiść znajduje się z dłonią na zewnątrz z palcem wyciągniętym do gˆry; wtedy, na końcu już zupełnie wyciągniętej ręki, kiść obraca się dłonią do dołu, wskazujący poziomo ‘pokazuje drzwi”. (Nie patrzcie na drzwi, lecz nie spuszczajcie okaz z niego). Ch†d A. Ch€d zwykły. Bardzo jest ważne nie pozostawianie tułowia na tylniej nodze. Zawsze tułˆw na przedniej nodze silnej, a noga tylna na palcach z podniesioną piętą. Kiedy idziecie, wyobraźcie sobie, że ziemia pod wami jest to kula, ktˆrą wy nogami obracacie. B. Ch€d wyrażający nieufność (lepiej go unikać). Tułˆw pozostaje na nodze tylnej; przednia wysuwa się naprzˆd z wyciągniętym kolanem i uderza piętą. Chˆd ten czuć już w barkach i od niego aż drży podłoga. C. Ch€d osoby skradającej się lub ukrywającej. Noga wysuwa się naprzˆd, zgięta w kolanie i wyprostowuje się, kiedy staje na ziemi. Chˆd miękki, tajemniczy, cichy. D. Ch€d pijanego i ślepego. Ciężar rozmieszczony jednakowo na obu nogach, - nogi wszerz. E. Ch€d starca. Starzec to osłabienie. Są dwa momenty stąpania starca: rozstawione nogi i krˆtkie kroki. Nie „zajmować się” nogami – aby widz nie czuł, że o nich myślicie; im więcej oko będzie zajęte przedmiotem, lub osobą, ktˆre was zajmują, tym naturalniejszy stanie się obcy dla was chˆd. Ukłon Nachylcie głowę, pˆki podnosicie rękę; nachylajcie tułˆw, pˆki prowadzicie rękę do piersi. Wyprostujcie tułˆw, pˆki rozwijacie rękę, podnoście głowę, pˆki opuszczacie rękę. Siadanie 1. Stańcie przed stołkiem; noga prawa silna; Zginajcie prawe kolano, ile możecie; Naginajcie tułˆw naprzˆd. Zginajcie dalej kolano – siądźcie. Błędem jest, kiedy przy siadaniu zginamy oba kolana od razu, opieramy się rękoma o kolana, i wtedy zanosimy na stołek tę część naszego ciała, na ktˆrej siedzimy. 4 2. Nachylcie tułˆw naprzˆd (najlepiej nie nachylać tułowia), przenoście ciężar na prawą nogę; kiedy tułˆw oddzieli się od stołka, przenoście ciężar na lewą i wstańcie. Siedzenie Jeżeli się nam kłaniają i możemy odpowiedzieć na ukłon, nie zmieniając pozycji – oto wtedy siedzimy prawidłowo: higienicznie i ładnie. Płacz i śmiech Wrażenie śmiechu lub smutku zależy od tego, co jest głośniejsze – wydychanie czy wdychanie powietrza. Śmiech jest to tylko rozdrobnione wydychanie, płacz – rozdrobnione wdychanie. Podstawowe gesty. Nie wolno nadużywać gestu opisowego. Gest ma być dopełnieniem słowa, wyrażać to, czego nie ma w słowie. Nie należy gestem malować to o czym słowo opowiada (skrajnym błędem jest, gdy aktor m€wiąc słowa: „na stole jest arbuz”, palcami określa w powietrzu krąg w celu wyobrażenia arbuza). Gesty z dołu do g†ry (niebo) są podniosłe, umysłowe, moralne, wskazują dążenie do ideału, do nieskończoności. Gesty z g†ry na d†ł (ziemia) sprowadzają się do rzeczy ziemskich, są bardzo zmysłowe, materialne i stanowcze. Gesty z lewej na prawą, czyli z wewnątrz na zewnątrz przeczą, grożą, odpychają; Z prawej na lewą – przyciągają, boją się. Gesty na prz†d – wołają, wyrażają uczucie, rozważają; Gesty w tył – myślą, łączą, sprowadzają. Gesty można wyrażać: całą ręką, kiścią (dłonią), lub palcem wskazującym – w zależności od wagi przedmiotu, albo „wagi” m€wiącego. W zależności od tego w kt€rym kierunku idzie ruch odczytać można istotę intencji m€wiącego. - Pionowo wyraża się twierdzenie. - Poziomo – przeczenie. - Skośno w g†rę – odrzuca to czym pogardzamy. - Skośno w d†ł – odrzuca się to, co nas uciska, od czego chcielibyśmy się uwolnić. - P†łkoliście w d†ł – pomyślność, szczęście, zaufanie. - P†łkoliście w g†rę – tajemnica, milczenie, powaga, władanie 5 Wykonywanie wielkiego promienia. W geście fizycznym kiść działa jako pierwsza, potem łokieć, w końcu bark. Wielki promień nie powinien być wykonywany przy nieznacznym wysiłku fizycznym. (Jeśli ktoś prosi przez stolik o podanie ołˆwka, a my to czynimy, przywołując do pomocy bark i zniewalając kiść do zakreślenia wielkiego łuku, to jest to oznaka ironii – „proszę, czegˆż dla pana nie uczynię”). Gest psychologiczny. Gest otrzymuje znaczenie od ośrodka, kt€rego wychodzi. Jest dziewięć takich ośrodk€w. - „Dziedzina brzucha”. Ludzie, ktˆrych ruchy wychodzą od i wracają do tej dziedziny, jakby sprowadzali wszelkie swe wrażenia do zadowolenia z dobrego trawienia. Typ człowieka „ktˆremu się dobrze powodzi”. - „Dziedzina żołądka”, bardziej duchowa. Stąd wychodzą ruchy życiowe, albo instynktowne (miłość, odraza). - „Dziedzina piersiowa”, najszlachetniejsza w tułowiu. Kiedy gest wychodzi od ośrodka serca i opuszcza się, cała dusza jakby otwiera się. Kiedy gest powraca do tej dziedziny, wtedy mˆwi o godności ludzkiej i honorze. - „Dziedzina ust” jest zmysłowa. Zdradza ona zadowolenie, ktˆre by człowiek smakiem odczuł od jakiegoś wrażenia. - „Dziedzina nosowa” – nos, szczeki, oko. Punkt wyjścia dla ruchˆw najsubtelniejszych, najczulszych. Najwyższe uczucia w dziedzinie duchowej znajdują odbicie w tek części twarzy. - „Dziedzina czołowa” to umysłowa dziedzina twarzy. Gest kieruje się do niej jakby dlatego, aby skupić myśli, a odchodzi od niej, niejako, aby je rozprzestrzenić. - „Dziedzina karku” to ośrodek siły życiowej i instynktu. Kiść podnosi się do niej w zapale wielkiej namiętności. Kiedy człowiek poddaje się zwierzęcej swej istocie. - „Ciemię” to duchowa część dziedziny umysłowej. Ośrodek uniesień moralnych, zachwycenia i porywˆw. - „Skronie” ponieważ są dwa dlatego ta dziedzina wyraża nieokreśloność. Kiść skierowana do tego ośrodka, wskazuje na rozmyślanie, pozbawione szczerości, na zamiar złośliwy (Judasz). Przykłady na znaczenia gestu psychologicznego. Wyrażanie stopni i charakteru skruchy człowieka pijanego, wyrażone przez punkty wyjścia jego gestˆw. Kiść tuż nad karkiem, na tyle głowy: „Otˆż masz! Zdaje się, ze naprawdę przeholowałem”. 6 Kiść na ciemieniu: „Cˆż za wstyd!” Kiść do czoła: „Dawno już mˆwiłem sobie, że czas przestać!” Kiść do nosa, do szczęki: „Jak ja teraz pokażę się na oczy tym, ktˆrzy mnie w takim stanie widzieli?” Kiść do ust: „A jednak dobrego, hultaje, dali wina”. Kiść do piersi: „Dawno już mi sumienie szeptało – przestań pić”. Kiść na żołądku: „I tak za każdym razem żałuje, tak żałuję…” Kiść na brzuchu: „Niech diabli! Co za świństwo! Podlec i basta!”. Dziewięć ruch†w głowy. Ruch głowy naprz†d i przy tym podbr†dek do g†ry – pytanie, wołanie, żądanie. Głowa naprz†d i podbr†dek na d†ł – zwątpienie, pokora. Kiwnięcie – zgoda Mocne kiwnięcie – groźba człowieka silnego. Ruch w tył – zachwyt, egzaltacja. Gwałtowny ruch w tył – groźba człowieka słabego. Kolisty ruch od barku do barku – niecierpliwość, ubolewanie. Zwykły ruch kolisty – przeczenie „nie”. Jeżeli ten ruch kończy się w stronę rozmˆwcy jest to zwykłe przeczenie. Jeżeli zaś w stronę przeciwną – przeczenie z niedowierzaniem. Ruch kolisty z pochyleniem naprz†d – egzaltacja. Gest groźby W og€le groźba cała leży w geście. Przykro patrzeć, jak grubo, prostacko czasami groźba bywa przedstawiana, z jakim nagromadzeniem ruchu i powiększeniem tonu. A jakże mało tu trzeba, o ile tylko to, co czynimy, jest dokładne. Groźbę można pokazać głową. Jest to mało lecz może być silne. Bardzo silna groźba jest wtedy, gdy głowa swˆj niewielki ruch – kiwnięcie prześle ręce, a sama pozostanie nieruchoma, i wtedy nieruchomym pozostaje groźny wzrok, wpatrzony w tego, komu grozimy. Gest uczuć, namiętności. W tych gestach bardzo ważną rolę odgrywa oddech. W uczuciu ręce nie powinny się inaczej podnosić, jak porwane wdychaniem, ktˆre zawsze powinno poprzedzać ich podniesienie się. Bez wdychania gesty są chłodne, banalne, warunkowe. Przeciwnikiem wychowania teatralnego jest wspˆłczesna gimnastyka. Gimnastyka niszczy zdolność wyrazistości. Zasada teatralna brzmi: Kiedy dwa narządy rˆwnoległe dążą w jednym kierunku, nie mogą poruszać się jednocześnie, nie naruszając prawa przeciwwagi. Dlatego ruchy przeciwległe wykonujcie jednocześnie w jednym kierunku, ale w porządku następczym. Zachowanie następstwa w ruchach rˆwnoległych jest sprawą bardzo ważna dla ruchˆw ciała. 7 Odczucia indywidualne Czynność, ktˆrą się wykonuje w wyniku działań woli, jeśli się jej nada określone zabarwienie (charakter) wywoła uczucie w aktorze i w widzu. Np. wykonywanie ruchˆw z zabarwieniem ostrożności budzi uczucie lęku, początkowo delikatne, z czasem intensywne. Zabarwienie to nie uczucie, ale ono pobudza uczucie. Zabarwienia, z ktˆrymi wykonuje się czynności mogą być rˆżne: spokˆj, przekonanie, zdenerwowanie, smutek, cwaniactwo, delikatność, zamyślenie, pośpiech. Wola a gest. Tak, jak zabarwienie jest Kuczem do uczuć, tak gest jest kluczem do woli. Gesty mˆwią o pragnieniach aktora. Jeśli pragnienie (wola) jest silne, to i gest będzie silny i wyrazisty. Z kolei słaby i nieokreślony gest jest znakiem słabej woli. Przy ćwiczeniu aktorskim trudno jest wzbudzić w sobie pragnienie (wolę) zgodną z pragnieniami przedstawianej postaci, ale jeśli wykonasz silny wyrazisty gest, to pojawi się w tobie pragnienie. Jest tak dlatego, ze woli nie można pobudzić wprost rozkazem, ale poprzez wykonywanie gestˆw może się wola obudzić. Po wykonaniu gestu twoja wola zareaguje na niego. Gest chytrości. Ręce zaciskają się w pięści (napięcie woli), ramiona uniesione, całe ciało lekko pochyla się ku ziemi, kolana uginają się (tchˆrzostwo), nogi lekko zwrˆcone ku sobie (skrytość). Gest przerażenia po stracie (Judasz) Ręce szybko (siła) wyrzucane są do gˆry (zdumienie). Pięści zaciskają się (bˆl i siła) i ręce krzyżują się nad głową. Po krˆtkiej chwili (szok) ręce wolno opuszczasz w dˆł trzymając je blisko ciała (przygnębienie). Stopniowo rozwierasz pięści, ramiona opuszczają się, szyja się wyciąga, nogi prostują się i ciasno przylegają do siebie (rozpacz). 8 9 10 11 12 13