Strategia rozwoju miasta Jarosławia na lata 2000-2010
Transkrypt
Strategia rozwoju miasta Jarosławia na lata 2000-2010
Spis treści WPROWADZENIE.................................................................................................................................................3 I. PROSPEKTYWNA DIAGNOZA STANU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO MIASTA I UWARUNKOWANIA JEGO ROZWOJU...........................................................................................................7 1.1. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA MIASTA.....................................................................................................................7 1.1.1. Potencjał miasta i jego funkcje.............................................................................................................7 1.1.2. Profil społeczno-gospodarczy miasta..................................................................................................13 1.1.3. Synteza uwarunkowań ........................................................................................................................14 1.2. POTENCJAŁ SPOŁECZNY ....................................................................................................................................15 1.2.1. Stosunki demograficzne ......................................................................................................................16 1.2.2. Rynek pracy ........................................................................................................................................24 1.2.3. Poziom dochodów i stopień zaspokojenia potrzeb ludności ..............................................................31 1.2.4. Stan infrastruktury społecznej.............................................................................................................33 1.2.5. Synteza uwarunkowań.........................................................................................................................52 1.3. POTENCJAŁ TECHNICZNY, STOSUNKI EKOLOGICZNE I KULTUROWE MIASTA...................................................................54 1.3.1. Infrastruktura techniczna....................................................................................................................54 1.3.2. Stan środowiska naturalnego i jego ochrona......................................................................................61 1.3.3. Stan dziedzictwa kulturowego i jego ochrona.....................................................................................67 1.3.4. Rewitalizacja obszaru miasta..............................................................................................................70 1.3.5. Synteza uwarunkowań.........................................................................................................................72 1.4. DZIAŁALNOŚĆ GOSPODARCZA.............................................................................................................................72 1.4.1. Podmioty gospodarcze i ich charakterystyka......................................................................................72 1.4.2. Przebieg procesów restrukturyzacji w przemyśle ..............................................................................79 1.4.3. Otoczenie działalności gospodarczej..................................................................................................80 1.4.4. Uwarunkowania rozwoju....................................................................................................................82 1.5. ANALIZA SWOT............................................................................................................................................83 1.5.1. Waloryzacja analizy SWOT.................................................................................................................86 II. PLAN STRATEGICZNY ROZWOJU MIASTA JAROSŁAW...................................................................87 2.1. ZAŁOŻENIA OGÓLNE.............................................................................................................................87 2.2. UJĘCIE SYSTEMOWE MISJI I CELÓW NADRZĘDNYCH, PRIORYTETÓW ROZWOJOWYCH I KIERUNKÓW DZIAŁAŃ ......................88 2.2.1. Misja miasta .......................................................................................................................................88 2.2.2. Obszary i priorytety rozwoju miasta ..................................................................................................89 PROMOCJA MIASTA.......................................................................................................................................95 2.3. PROJEKTY ROZWIĄZAŃ PROBLEMÓW MIASTA W POSZCZEGÓLNYCH OBSZARACH STRATEGICZNYCH..................................103 III. KIERUNKI ROZWOJU MIASTA JAROSŁAWIA DO 2010 ROKU....................................................105 3.1. SCENARIUSZE I WIZJE ROZWOJU........................................................................................................................105 3.2. PROGNOZA DEMOGRAFICZNA I JEJ IMPLIKACJE DLA ROZWOJU INFRASTRUKTURY SPOŁECZNEJ........................................106 3.3. KIERUNKI ROZWOJOWE POTENCJAŁÓW MIASTA, W TYM KOMUNIKACJI, INFRASTRUKTURY TECHNICZNEJ ORAZ OCHRONY ŚRODOWISKA NATURALNEGO I KULTUROWEGO.............................................................................................................108 3.4. KIERUNKI ROZWOJU GOSPODARCZEGO ...............................................................................................................108 3.5. PRZYSZŁOŚCIOWE FUNKCJE MIASTA...................................................................................................................109 IV. ŚRODKI I SYSTEMY WSPARCIA DZIAŁAŃ STRATEGICZNYCH.................................................110 4.1. ZARZĄDZANIE I MONITORING STRATEGII .............................................................................................................110 ZESPOŁY ZADANIOWE i KIEROWNICY PROJEKTÓW..........................................................................115 4.2. POWIĄZANIA ZE STRATEGIĄ POWIATOWĄ, WOJEWÓDZKĄ I NARODOWĄ......................................................................116 4.2.1. Strategia rozwoju powiatu jarosławskiego.......................................................................................116 4.2.2. Strategia rozwoju województwa........................................................................................................116 4.3. PRIORYTETY WSPÓŁPRACY ZEWNĘTRZNEJ............................................................................................................118 4.3.1. Współpraca lokalna...........................................................................................................................118 4.3.2. Współpraca ponadlokalna.................................................................................................................118 4.3.3. Współpraca zagraniczna...................................................................................................................119 4.4. ŹRÓDŁA FINANSOWANIA STRATEGII ...................................................................................................................119 4.4.1. Koszty realizacji strategii .................................................................................................................119 4.4.2. Zabezpieczenie finansowe realizacji zadań ......................................................................................119 4.5. SCENARIUSZE PROJEKTÓW WIODĄCYCH...............................................................................................................123 4.5.1. Wspieranie rozwoju przedsiębiorczości ...........................................................................................123 4.5.2. Program promocji miasta.................................................................................................................125 Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 2 Wprowadzenie Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 jest koncepcją rozwoju społecznego i gospodarczego wskazującą z jednej strony misje i cele, a z drugiej potencjalne możliwości oraz instrumenty ich realizacji w określonym horyzoncie czasowym. Określone w strategii misja i cele wiążą się ściśle z zadaniami samorządu lokalnego i podległych mu placówek, jak również instytucji i podmiotów gospodarczych działających na tym terenie. Zaspokajanie podstawowych potrzeb mieszkańców Jarosławia realizowane jest m.in. poprzez wykorzystanie potencjału ludzkiego, doskonalenie osiągnięć technicznych, infrastruktury społecznej i gospodarczej, jak również ochronę zasobów kultury materialnej. Strategia rozwoju miasta: spełnia funkcje scalające i koordynacyjne dla działań dotyczących planów społeczno-gospodarczych, a także decyzji władz miasta oraz ich wpływu na procesy gospodarcze i społeczne, jest podstawą promocji miasta skierowanej zarówno do mieszkańców jak i do adresatów spoza miasta, która wiąże się m.in. z propagowaniem mocnych stron miasta oraz ukazywaniem jego atrakcyjności dla inwestorów krajowych i zagranicznych, jest narzędziem motywacyjnym dla działalności władz oraz integracji i aktywności społeczności lokalnej, jest podstawą do realizacji projektów w ramach programów pomocowych Unii Europejskiej, głównie w ramach funduszy strukturalnych. Prezentowana „Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010" zawiera trzy segmenty składowe. Pierwszy to prospektywna diagnoza stanu społeczno-gospodarczego miasta w korelacji ze strategią rozwoju powiatu jarosławskiego i województwa podkarpackiego. W zapisie problematyki tego segmentu uwzględniono m.in. zagadnienia potencjału demograficznego i rynku pracy, infrastruktury społecznej oraz warunków bytowych ludności, problemy związane z funkcjonowaniem potencjałów technicznych miasta oraz ochrony środowiska naturalnego, zagadnienia działalności gospodarczej, w tym infrastruktury ekonomicznej. Ten segment strategii obejmuje także identyfikację problemów wymagających rozwiązania. Drugi segment obejmuje określenie misji, celów nadrzędnych, priorytetów rozwoju, kierunków działań i programów operacyjnych. Scharakteryzowano tutaj kierunki rozwoju miasta w dziedzinach wymienionych w segmencie pierwszym, z uwzględnieniem wizji i scenariuszy rozwojowych. Trzeci segment dotyczy środków i systemów wsparcia działań strategicznych, w tym źródeł zabezpieczeniu finansowego. Prace nad strategią rozwoju miasta prowadzone przez Rzeszowską Agencję Rozwoju Regionalnego - Biuro Analiz Ekonomiczno-Prawnych obejmowały część organizacyjną i merytoryczną. W części merytorycznej zgromadzono: materiały źródłowe Urzędu Miasta Jarosław, opracowania Urzędu Statystycznego w Rzeszowie, Przemyślu, GUS-u, opracowania Wojewody Podkarpackiego oraz materiały Podkarpackiego Biura Planowania Przestrzennego. Dane zawarte w tych materiałach stanowiły podstawę m.in. do opracowania publikacji pt. „Jarosław w liczbach" charakteryzującej podstawowe dziedziny społeczne, gospodarcze i infrastrukturalne miasta. W pracach nad budową strategii brali udział członkowie społeczności miasta, w tym członkowie Zarządu Miasta, wg wykazu stanowiącego załącznik do wprowadzenia. Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 3 Wykaz uczestników warsztatów strategicznych Lp. Nazwisko i imię Instytucja 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15 16. 17. 18 19. 20. 21. 22. 23 24. 25. 26. 27. 28. 29 30. 31 32. 33. 34. 35. 36. 37. 38. 39. 40. Radny RM Jarosław Radny RM Jarosław Członek Komisji Rozwoju Miasta RM Muzeum UM Jarosław Członek Komisji Rozwoju Miasta RM Członek Komisji Kultury, Oświaty i Turystyki RM NSZZ „S” Pracowników Oświaty ZM Jarosław Radny RM Jarosław Wiceprzewodniczący Rady Miasta Burmistrz Miasta UM Jarosław Naczelnik Wydziału Rozwoju Gospodarczego NFB Jarosław Radna RM Jarosław Członek Komisji Kultury, Oświaty i Turystyki RM RM Jarosław SP 9 Jarosław - Dyrektor UM Jarosław Radny RM Jarosław Muzeum Radny - Przewodniczący Komisji Kultury Sportu i Rekreacji Starostwo Powiatowe Członek Komisji Rozwoju Miasta RM Radny RM Jarosław UM Jarosław PSSE Jarosław Radny Miasta Jarosław Babinetz Stanisław Babiś Henryk Besińska Jagoda Bieńkowska Zofia Chamuła Barbara Chudzik Barbara Czechowicz Jerzy Ćwierz Andrzej Ćwierz-Superson Elżbieta Dąbrowski Janusz Garczyński Witold Gilowski Jan Górska Ewa Groszek Zbigniew Guziewicz Edward Guzowska Zofia Guzowski Zbigniew Jucha Stanisław Kic Halina Kłoda Bartosz Kornak Adam Kozioł Paweł Kozłowski Marian Kubach Marian Lasek Danuta Łotycz Antoni Mierzwa Stanisława Mokrzycki Edward Możdżeń Zbigniew Niemkiewicz Paweł Ostrowski Romuald Pagacz Jarosław Pałys Krystyna Pawlikowski Alfred Piskorz Zbigniew Puzio Stanisław Różak Maria Słysz Jacek Sowa Władysław Starost Jan Stowarzyszenie Miłośników Jarosławia Wiceprzewodniczący Rady Miasta Członek Komisji Rozwoju Miasta RM UM Jarosław - Naczelnik Wydziału Ochrony Ludności Wiceburmistrz ZiSiCO Jarosław PSSE Jarosław Radny RM Jarosław Radny RM Jarosław UM Jarosław - Naczelnik Wydziału Spraw Obywatelskich Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 4 Opinie tych osób miały istotne znaczenie dla opracowania poszczególnych segmentów strategii i ostatecznej oceny stopnia zaspokojenia potrzeb mieszkańców oraz charakterystyki uwarunkowań rozwoju w poszczególnych dziedzinach działalności społecznej i gospodarczej, zawartych w części diagnostycznej. Jednocześnie pozwoliły prawidłowo określić obszary strategiczne, priorytety, cele i kierunki działań oraz scharakteryzować kierunki rozwoju miasta i wypracować system zabezpieczenia osiągnięcia tych kierunków. Przyjęty w 1999 roku dokument wymaga obecnie, po pięciu latach realizacji, korekty i aktualizacji. Nowe uwarunkowania i czynniki sprawiły, że niektóre zapisy dokumentu nie spełniają już swojej programującej funkcji. Obecna aktualizacja strategii ma charakter porządkujący dotychczasowe zapisy, z uwzględnieniem ważnych dla rozwoju miasta przedsięwzięć na lata 2004 – 2010. Proces uzgodnień i konsultacji na poszczególnych etapach aktualizacji strategii prowadzony był przez Zespół Zarządzająco-Monitorujący i jego realizację. Zorganizowany został cykl roboczych spotkań czterech podzespołów, w których dokonano analizy priorytetów, celów, uwarunkowań wewnętrznych i zewnętrznych wpływających lub mogących wpłynąć na realizację strategii. Zespół współpracował również, stosownie do potrzeb, z komisjami Rady Miasta Jarosławia. Zaktualizowany dokument Strategii Rozwoju Miasta Jarosławia będzie określał pożądane i możliwe kierunki rozwoju na lata 2005 – 2010. Skład osobowy Zespołu Zarządzająco-Monitorującego: Lp. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. Nazwisko i imię Bajdak Marek Biliński Mieczysław Cicirko-Błahuta Małgorzata Gołąb Franciszek Groszek Zbigniew Jucha Stanisław Mierzwa Stanisława Misiąg Stanisław Muzyczka Marian Nowowiejski Andrzej Pagacz Jarosław Pijanowski Tadeusz Stańda Jacek Śliwa Jerzy Wołoszyn Bogdan Woźniak Dariusz 17. 18. 19. Wyczawski Andrzej Ziarnik Agata Zięba Zbigniew Instytucja Urząd Miasta Jarosławia Rada Miasta Jarosławia Urząd Miasta Jarosławia Sekretarz Miasta Jarosławia Urząd Miasta Jarosławia Rada Miasta Jarosławia Urząd Miasta Jarosławia Rada Miasta Jarosławia Z-ca Burmistrza Miasta Jarosławia Rada Miasta Jarosławia Rada Miasta Jarosławia Z-ca Burmistrza Miasta Jarosławia Rada Miasta Jarosławia Urząd Miasta Jarosławia Urząd Miasta Jarosławia Jarosławska Fundacja Rozwoju Przedsiębiorczości Urząd Miasta Jarosławia Urząd Miasta Jarosławia Urząd Miasta Jarosławia Aktualizacji dokumentu dokonał Zespół Zarządzająco-Monitorujący. Korekta - zespół w składzie: Zofia Krzanowska, Marta Hawryszko, Agnieszka Jurczak, Iwona Międlar Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 5 Miasto Jarosław na tle województwa podkarpackiego Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 6 I. PROSPEKTYWNA DIAGNOZA STANU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO MIASTA I UWARUNKOWANIA JEGO ROZWOJU 1.1. Ogólna charakterystyka miasta 1.1.1. Potencjał miasta i jego funkcje Miasto Jarosław położone jest w południowo-wschodniej Polsce, we wschodniej części woj. podkarpackiego, na pograniczu odznaczającego się łagodnymi wzniesieniami Pogórza Rzeszowskiego (zwanego w tej części Pogórzem Jarosławskim) i Doliny Dolnego Sanu, która stanowi dużą głęboką rynnę utworzoną przez erozję w czasie zlodowacenia krakowskiego, wypełnioną osadami piaszczysto-mułowymi o miąższości do 30 m. W układzie pasmowo-węzłowym województwa podkarpackiego miasto znajduje się w paśmie podwyższonej aktywności społeczno-gospodarczej, biegnącym z zachodu na wschód i na szlaku handlowym wiodącym do Lwowa i nad Morze Czarne. Pasmo to obejmuje szlaki komunikacyjne, związki infrastruktury technicznej i ekonomicznej, co stwarza potencjalne możliwości rozwojowe dla podmiotów działających zarówno w sferze produkcyjnej, społecznej, usługowej, jak też w obsłudze ekonomicznej, transportowej, turystycznej itp. Miejsce i rola miasta Jarosławia w powiecie jarosławskim, w woj. podkarpackim i w kraju wiążą się z jego potencjałami społecznymi, kulturowymi i produkcyjnousługowymi. Jarosław zamieszkuje 40,4 tys. osób na powierzchni 34,46 km2, tym samym miasto to znajduje się wśród 5 miast woj. podkarpackiego (Krosno, Jasło, Sanok, Dębica) liczących od 30-50 tys. mieszkańców. Dobrze rozwinięta jest sieć infrastruktury społecznej: przedszkola, szkoły podstawowe, średnie a nawet wyższe, szpitale, przychodnie lekarskie oraz placówki działające w zakresie kultury, świadczące usługi dla mieszkańców miasta, ale także powiatu jarosławskiego i w niektórych przypadkach o znaczeniu regionalnym. W dziedzinie kultury materialnej miasto Jarosław posiada zachowane założenia urbanistyczne o wyjątkowych walorach krajobrazowych z cennymi zespołami zabudowy staromiejskiej i zabytkami wpisanymi do rejestru zabytków o znaczeniu krajowym, co stwarza podstawę rozwoju turystyki miejskiej oraz kulturowej. Miasto Jarosław jest także ośrodkiem przemysłowym o znaczeniu regionalnym w dziedzinie przemysłu spożywczego, szklarskiego i lekkiego. Obejmuje on, obok byłych przedsiębiorstw publicznych /obecnie sprywatyzowanych – Huta Szkła, ZPDz Jarlan, ZPC San, Zakłady Mięsne, PZZ/, liczne małe i średnie podmioty gospodarcze, których nasycenie w Jarosławiu jest stosunkowo duże. Jarosławski ośrodek przemysłowy znajduje się wśród ośrodków zewnętrznych w strukturze policentrycznej przemysłu woj. podkarpackiego, jest on także węzłowym ośrodkiem infrastruktury ekonomicznej województwa. Wymienione ogólne cechy miasta występują z różnym natężeniem w poszczególnych częściach miasta, które posiadają specyficzne profile. Zróżnicowanie Jarosławia pod względem rozwoju gospodarczego jest bardzo wyraźne. Południowa część miasta, w której skupiony jest praktycznie cały potencjał przemysłowy i najważniejsze arterie komunikacyjne, zdecydowanie przewyższa pod tym względem typowo podmiejsko - rolniczą część północną. Biorąc pod uwagę obecną sytuację gospodarstw rolnych można wysnuć wniosek, że zróżnicowanie powyższe dotyczy także poziomu życia mieszkańców tych części miasta. Wniosek taki może być mylący, ponieważ wiele rodzin z dzielnic podmiejskich pracuje zawodowo, a problem bezrobocia warunkujący poziom życia dotyczy wszystkich mieszkańców miasta, bez względu na miejsce zamieszkania. Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 7 Na terenie miasta występują 4 profile społeczno-gospodarcze i kulturowe. Profil 1- nie zmieniony od stuleci średniowieczny układ staromiejski z historycznym układem ulic i prostokątnym rynkiem z ratuszem pośrodku, podlegający ścisłej ochronie konserwatorskiej, ulokowany na wzgórzu lessowym opadającym stromą krawędzią ku płaskiej dolinie, z odległym o około 2 km korytem Sanu oraz układ urbanistyczny zwartej zabudowy XIX-wiecznej i z pierwszej połowy XX wieku podlegający ochronie konserwatorskiej, zlokalizowany w bezpośrednim sąsiedztwie Starego Miasta, Profil 2 - zabudowa współczesna - osiedla z budownictwem wielorodzinnym wysokim (bloki mieszkalne) i jednorodzinnym, zlokalizowane poza zabudową historyczną, Profil 3 - dzielnica przemysłowa, w której zlokalizowano większość dużych zakładów przemysłowych, na obrzeżach miasta od strony wschodniej, Profil 4 - dzielnice podmiejskie (rolnicze) z typową zabudową zagrodową, zlokalizowane na obrzeżach miasta, często w dużym oddaleniu od centrum. Południowa część miasta z zespołami zabudowy zwartej, pod względem zaludnienia zdecydowanie przewyższa znacznie większą obszarowo część północną z luźną zabudową podmiejską i zagrodową, charakterystyczną dla obszarów wiejskich. Tabela 1. Charakterystyka części południowej miasta Powierzchnia [km2] 11,48 Ogólna Ogólna powierzchnia Liczba liczba mieszkańców miasta [%] mieszkańców miasta [%] Zaludnienie [km2] ok. 24 300 60,14 2 116 Ogólna liczba mieszkańców miasta [%] Zaludnienie [km2] 39,86 700 33,31 Źródło: Urząd Miasta Jarosławia 2004 Tabela 2. Charakterystyka części północnej miasta Powierzchnia [km2] 22,98 Ogólna powierzchnia Liczba miasta [%] mieszkańców 66,69 ok. 16 100 Źródło: Urząd Miasta Jarosławia 2004 W administracyjnej strukturze wspólnoty samorządowej Jarosławia funkcjonuje 7 dzielnic - jednostek pomocniczych Gminy. Podział taki wynika z woli mieszkańców, naturalnych uwarunkowań przestrzennych oraz istniejących więzi społeczno-ekonomicznych. Tabela 3. Dzielnice Jarosławia: powierzchnia i ludność Nr dzielnicy Powierzchnia [km2] Powierzchnia miasta [%] Ludność Ludności miasta [%] 1 7,86 22,81 9 071 22,46 2 2,80 8,12 7 653 18,94 3 2,60 7,55 5 116 12,67 4 4,00 11,61 3 595 8,89 5 1,50 4,35 5 553 13,74 6 7,10 20,60 7 239 17,91 7 8,60 24,96 2 180 5,39 Razem: 34,46 100 40 400 100 Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 8 Źródło: Urząd Miasta Jarosławia 2004 Terytorialny zasięg dzielnic: Dzielnica nr 1 - skupiająca największy odsetek ludności miasta (22,46%) i druga pod względem powierzchni (7,86 km2) obejmuje swym zasięgiem całą dzielnicę Staromiejską z historycznym Rynkiem i przyległymi ulicami, Os. im. Marszałka Piłsudskiego z budownictwem wysokim (1998 mieszkańców), osiedle domów jednorodzinnych przy ul. Flisackiej oraz dzielnicę podmiejską Misztale i jedyną dzielnicę po prawej stronie Sanu Garbarze, w większej części z zabudową zagrodową typu wiejskiego. Dzielnica obejmuje: Plac Bóżnic, Cerkiewna, Cygańska Góra, Św. Ducha, Farna, księdza Bronisława Fili, Franciszkańska, Grodzka, Grunwaldzka, Jezuicka, Kasztelańska. Lubelska, plac Mickiewicza, plac Św. Michała, Michalovska, Ogrodowa, Ordynacka, Ostrogskich, Opolska, Ormiańska, Brama Pełkińska, Przemyska numery parzyste od 2 do 4 i numery nie- parzyste od 1 do 9, Przyrynek, Rynek, Mały Rynek, plac księdza Piotra Skargi, Sobieskiego, Spytka z Jarosławia, prof. Zbigniewa Strzeleckiego, plac im. Sybiraków, Świętojańska, Tatarska, Trybunalska, Wąska, Węgierska. Asnyka, Benedyktyńska, Górnoleżajska, Różana, Zacisze, Jarowa, Anny Jenke, Klasztorna, Konopnickiej, Kraszewskiego wszystkie numery parzyste od 2 do 68 i numery nieparzyste od 25 do 47, Lelewela, Mochnackiego, Panieńska, Pasieka, Romana Koby, Burmistrza Stanisława Hanusa, Pełkińska, os. im. Marszałka Józefa Piłsudskiego, Baśki Puzon, Pogodna, Polna, Raszyńska, Sandomierska, prof. Kazimierza Skarbowskiego, Szopena, Ujejskiego, Zgody, Zielona. Blichowa, Na Blichu, prof. Tadeusza Broniewskiego, Dojazdowa, Długosza, Wiśniowa, Ustronie, Flisacka, Fredry, Garbarze, Boczna Garbarze, Jana Harlendera, Jasna, Wiesława Kielara, Stanisława Kopystyńskiego, Misztale, Okrzei, Boczna Okrzei, Podgórze, Podzamcze, Przygrodzie, Rybacka, Sanowa, Nad Sanem, Boczna Sanowa, Sąsiedzka, Starosanowa, hetmana Jana Tarnowskiego, Wodna, Wróblewskiego, Zamkowa, Zduńska, Zwierzyniec, Zwierzyniecka. Dzielnica nr 2 - położona w śródmieściu, jedna z mniejszych terytorialnie (2,80 km2) skupia aż 18,94% ogółu mieszkańców i należy do najgęściej zaludnionych rejonów miasta. Wynika to z lokalizacji w tym rejonie kilku osiedli mieszkalnych z budownictwem wysokim. Ponadto w skład dzielnicy wchodzi przedwojenne osiedle domów jednorodzinnych, tzw. Lachmanówka i zespół bloków mieszkalnych przy ul. Zielińskiego (354 mieszkańców). Jest to typowa dzielnica mieszkalna, w której koncentruje się handel i usługi oraz funkcjonuje jeden sprywatyzowany zakład przemysłowy: Lu Polska S.A. Dzielnica obejmuje: Kazimierza Gottfrieda, 3-go Maja numery parzyste od 2 do 78 i numery nieparzyste od 1 do 47, os. Braci Prośbów, Przemyska numery parzyste od 6 do 18 i numery nieparzyste od 11 do 27. Os. im. Mikołaja Kopernika. Os. Kalinki, ks. Mieczysława Lisińskiego, księcia Józefa Poniatowskiego, gen. Władysława Eugeniusza Sikorskiego, os. im. Wojska Polskiego. Chłopickiego, płk. Leona Czechowskiego, Królowej Jadwigi, Legionów, 29-go Listopada, Nabielaka, Lidii Nartowskiej, Orłowicza, Ignacego Jana Paderewskiego, Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 9 Piekarska, Reymonta, Skrzyneckiego, Wilsona, plac Wolności, gen. Henryka Zielińskiego. Dzielnica nr 3 - położona w południowo-wschodniej części miasta, najbardziej uprzemysłowiona dzielnica z kilku największymi w granicach miasta zakładami pracy: Hutą Szkła SA "Jarosław", Zakładami Przemysłu Dziewiarskiego "Jarlan" S.A. obecnie w upadłości, Lear Corporation Poland, Firma „Protos”, Zakłady Metalowe "ELEKTROMET" Spółdzielnia Pracy, Przedsiębiorstwo Nasienne "CENTRALA NASIENNA", Fabryka Ciast i Cukrów dra Gurgula. Produkcja biszkoptów, a ponadto Szpital, Rejonowa Straż Pożarna i Jednostka Wojskowa. Pomimo dużego uprzemysłowienia i niedużej powierzchni (2,60 km2) za przyczyną kilku osiedli mieszkaniowych z intensywną zabudową wysoką, dzielnica należy do bardziej ludnych w Jarosławiu (12,64% ogółu mieszkańców miasta). Dzielnica obejmuje: Basztowa, Przyklasztorna, Słoneczna, Boczna Słonecznej, os, Słoneczne, os. 1000lecia. Budowlanych, Dziewiarska, Mieczysława Gębarowicza, Głębocka, os. Kombatantów, 3-go Maja numery nieparzyste od 49 do 87 i numery parzyste od 80 do 136, Morawska, Na Skarpie, os. Niepodległości, Spółdzielcza, Stojałowskiego, Włókiennicza, Zbożowa, Żołnierska. Dzielnica nr 4 - osiedle domów jednorodzinnych Kolonia Oficerska, położone za torami kolejowymi od strony południowej miasta. Typowa "willowa" dzielnica mieszkalna, w granicach której występuje również przemysł, handel i usługi. Z uwagi na luźną zabudowę jednorodzinną na stosunkowo dużej powierzchni (4,0 km2) mieszka tylko 8,89% ogółu ludności miasta. Największymi zakładami zlokalizowanymi przy ul. Przemysłowej w bezpośrednim sąsiedztwie torów kolejowych są: Zakłady Mięsne SA "Jarosław" , Przedsiębiorstwo Państwowej Komunikacji Samochodowej i Urząd Skarbowy oraz Rejonowy Zakład Energetyczny należący do Zamojskiej Korporacji Energetycznej SA. przy ul. Elektrownianej. Dzielnica obejmuje: Chrobrego, Drużyniecka, Elektrowniana, Grottgera, Jagiełły, Kazimierza Wielkiego, Kossaka, Kosynierska, Krakusa, Krótka, Limanowskiego, Ludowa, Łączności, Łokietka, Mączyńskiego, Mieszka I, Orkana, Orzeszkowej, Piastów, Popiela, Pruchnicka, Przemysłowa, Przyjaźni, Lucjana Siemieńskiego, Solskiego, Sowińskiego, Strzelecka, Traugutta, Wandy, gen. Wacława Wieczorkiewicza, Wiejska, Wolna, Leśna, Senatora Tadeusza Ulmy, Chmielna. Dzielnica nr 5 - najmniejsza terytorialnie (1,50 km2) śródmiejska dzielnica, pozbawiona zakładów przemysłowych, zamieszkała jest przez 13,74% ogółu ludności miasta. Poza funkcją mieszkaniową pełni rolę śródmiejskiej dzielnicy handlowo-usługowej i administracyjnej. W jej granicach funkcjonuje szereg jednostek administracyjnych ze Starostwem Powiatowym, Powiatową Komendą Policji i Zakładem Ubezpieczeń Społecznych na czele. Na terenie dzielnicy zlokalizowany jest najstarszy jarosławski cmentarz zwany "Starym". Dzielnica obejmuje: Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 10 Cmentarna, prof. Adama Grucy, os. Jagiellonów, Jana Pawła II numery parzyste od 2 do 28 i numery nieparzyste od 1 do 35, Kasprowicza, Narutowicza, os. gen. Kazimierza Pułaskiego, Synów Pułku, Wyspiańskiego. - Bema, Czarnieckiego, Głowackiego, Kilińskiego, Tadeusza Kościuszki numery nieparzyste od 1 do 27, Kraszewskiego numery nieparzyste od 1 do 23, Matejki, Reformacka, Sienkiewicza, Słowackiego, Marii Turzańskiej. Dzielnica nr 6 - położoną w zachodniej części miasta dzielnicę o powierzchni 7,10 km2 zamieszkuje 17,91% ogółu mieszkańców miasta. Na terenie bardzo zróżnicowanej pod względem charakteru dzielnicy, zlokalizowane są Zakłady Gazownicze. Przy ul. Krakowskiej zlokalizowany jest cmentarz komunalny. Dużą część dzielnicy, w rejonie ulic: Grodziszczańskiej, Kruhel Pawłosiowski, Szczytniańskiej zajmują tereny rolnicze z liczną zabudową zagrodową. Poza osiedlami z budownictwem wysokim w skład dzielnicy wchodzą również osiedla domów jednorodzinnych: Stefańczaka i Cegielniana. Dzielnica obejmuje: Os. im. Armii Krajowej, Pasaż Poety Jerzego Hordyńskiego, Racławicka, Żeromskiego, Bandurskiego, gen. Jana Henryka Dąbrowskiego, Grodziszczańska, Harcerska, Konfederacka, Kruhel Pawłosiowski, al. mjr Wojciecha Szczepańskiego, os. im. Wincentego Witosa. Brzostków, Cegielniana, Dobrzańskiego, Dominikańska, Grochowska, Jana Pawła II numery parzyste od 30 do 66 i numery nieparzyste od 37 do 45, Kochanowskiego, Konarskiego, Zbyszka Kopcia, Tadeusza Kościuszki wszystkie numery parzyste od 2 do 28 i numery nieparzyste od 29 do 43, Krakowska, Krasińskiego, Lotników, Morgenbessera, Pawłosiowska, Powstania Styczniowego, Mikołaja Reja, kpt. Jana Schrama, księdza Franciszka Siarczyńskiego, Szczytniańska, ppłk. Tadeusza Danilewicza, Boczna Szczytniańskiej. Dzielnica nr 7 - położona w północnej stronie miasta, typowo podmiejska, największa terytorialnie (8,60 km2) pozbawiona przemysłu dzielnica, zamieszkała jest zaledwie przez 5,39% ogółu mieszkańców miasta. Dzielnica głównie o charakterze rolniczym posiada w większości zabudowę zagrodową, typową dla obszarów wiejskich. Dzielnica obejmuje: Batalionów Chłopskich, Burmistrza Jerzego Matusza, Brodowicze, Burmistrza Jerzego Matusza, Dolnoleżajska, Kamienna, Kolaniki, Kruhel Pełkiński, Kulkowa, Lipowa, Łąkowa, Łazy Kostkowskie, Piaskowa, Stawki, Żwirowa. Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 11 Tabela 4. Wykaz osiedli mieszkaniowych budownictwa wysokiego miasta Jarosław Lp. Nazwa osiedla Nr dzielnicy 1 Marszałka Józefa Piłsudskiego 1 Razem: 2 3 4 5 Braci Prośbów Mikołaja Kopernika Kalinki Wojska Polskiego 2 2 2 2 Razem: 6 7 8 9 Słoneczne 1000-lecia Kombatantów Niepodległości 3 3 3 3 Razem: 10 Jagiellonów 11 gen. Kazimierza Pułaskiego 5 5 Razem: 12 Armii Krajowej 13 Wincentego Witosa 6 6 Razem: OGÓŁEM: Liczba mieszkańców 1 500 1 500 651 1 476 276 484 2 887 1 166 654 1 939 291 4 050 622 1 998 2 620 2 283 1 517 3 800 14 857 Źródło: Urząd Miasta Jarosławia 2004 Dogodne położenie między Rzeszowem, a Przemyślem, u zbiegu głównych szlaków komunikacyjnych od granicy państwa z Ukrainą we wszystkich kierunkach kraju, oraz historyczna zabudowa Rynku z pięknym Ratuszem, Muzeum w kamienicy Orsettich i podziemną trasą turystyczną, od lat przyciągają do Jarosławia licznych turystów z kraju i zagranicy. Położony 30 km przed nowo otwartym przejściem granicznym w Korczowej, przez które w przyszłości przebiegać będzie autostrada łącząca Europę Zachodnią z Ukrainą i południową Rosją, Jarosław jako jedno z większych miast woj. podkarpackiego jest dobrym miejscem do lokalizacji firm planujących gospodarczą ekspansję na chłonne rynki wschodnie. Wizerunek gospodarczy miasta tworzą duże zakłady przemysłowe dobrze funkcjonujące w rynkowej rzeczywistości. Na terenie miasta koncentrują się usługi niemal we wszystkich najpotrzebniejszych branżach, lecz zakres zapotrzebowań w tym względzie jest tak duży, że z powodzeniem powstają i funkcjonują nowe zakłady i warsztaty usługowe. Do rozwoju miasta w znaczący sposób przyczynia się także działające w Jarosławiu, Niezależne Forum Prywatnego Biznesu. Pełniący rolę znaczącego ośrodka oświatowego Jarosław, z około 30 szkołami wszystkich stopni edukacyjnych, ze szkolnictwem wyższym włącznie, skupiający niemal całą uczącą się okoliczną i miejscową młodzież, gwarantuje stały napływ młodej, wysoko kwalifikowanej kadry dla przedsiębiorców oferujących miejsca pracy. Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 12 Dobrze rozwinięta sieć komunikacyjna, kompleksowa telefonizacja miasta, rozbudowana infrastruktura, wolne obiekty i atrakcyjne tereny do zagospodarowania, nie wykorzystane rezerwy fachowej siły roboczej, rozwijający się handel i usługi, urodzajne, czyste ekologicznie tereny rolnicze sąsiednich gmin gwarantujące wysokiej jakości produkty rolne dla przetwórstwa rolno-spożywczego, są kolejnymi walorami zachęcającymi do inwestowania w mieście. Biorąc pod uwagę dotychczasowy rozwój poszczególnych dziedzin społecznych, gospodarczych, infrastrukturalnych i kulturowych miasta oraz określone profile działalności jego części można wyróżnić następujące funkcje miasta w powiecie jarosławskim, województwie podkarpackim i kraju. Pierwsza funkcja miasta wiąże się z tym, że stanowi ono silne centrum usług lokalnych niematerialnych (komunikacja, administracja, oświata, kultura, ochrona zdrowia, wymiar sprawiedliwości itp.) ponadlokalnych a nawet regionalnych dla powiatu jarosławskiego oraz innych obszarów woj. podkarpackiego. Drugą funkcją jest funkcja gospodarcza związana z potencjałem produkcyjnym średnich i małych przedsiębiorstw produkcyjno-usługowych, o różnym stopniu adaptacyjności do warunków gospodarki rynkowej, jak również istniejącą i rozwijającą się infrastrukturą ekonomiczną, oraz działalnością rolnictwa w dzielnicach podmiejskich. Trzecia funkcja to funkcja centrum handlowego i dystrybucyjnego dla wschodniej części województwa podkarpackiego. Jest to z jednej strony tradycyjna historyczna rola miasta a z drugiej strony ważna szansa w przyszłości w powiązaniu z planowanym przebiegiem autostrady. Czwarta funkcja turystyczna wynika z posiadania przez miasto licznych zabytków oraz organizowania imprez kulturalnych o znaczeniu lokalnym, regionalnym krajowym i międzynarodowym, co stanowi przesłankę do rozwoju turystyki miejskiej i kulturowej. 1.1.2. Profil społeczno-gospodarczy miasta Przedstawiony poniżej profil społeczno-gospodarczy miasta został zbudowany w oparciu o ankiety, które wypełniali uczestnicy spotkań. Ankietowani oceniali w skali 2 - 5 poszczególne dziedziny życia miasta. Profil wyznacza średnią ocenę dla miasta w całości oraz w poszczególnych sferach życia społeczno gospodarczego. Wszystkie obszary zostały ocenione na poziomie średnim i średnio niskim. Szczególnie niekorzystnie oceniono potencjał ludzki, a w szczególności poziom dochodów ludności, możliwości pracy na terenie miasta i przeciwdziałanie bezrobociu. Najwyżej punktowano lokalizację miasta, zabytki kultury materialnej i dostęp do szkolnictwa ponadpodstawowego. Wśród grup problemowych najwyżej punktowana była gospodarka. W tej grupie nisko oceniono jedynie możliwości zbytu produkowanych wyrobów. Ocena łączna dla miasta uplasowała się na wysokości 3,5 punktu. Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 13 1.1.3. Synteza uwarunkowań ANALIZA SWOT SYNTETYCZNE ZESTAWIENIE UWARUNKOWAŃ ROZWOJU SZANSE I MOCNE STRONY ZAGROŻENIA I SŁABE STRONY Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 14 SYNTETYCZNE ZESTAWIENIE UWARUNKOWAŃ ROZWOJU położenie w paśmie podwyższonej aktywności społeczno – gospodarczej zachód – wschód i na szlaku handlowym do Lwowa zachowane walory krajobrazowe oraz koncentracja zasobów kulturowych ukształtowany ośrodek przemysłowy o znaczeniu regionalnym i ośrodek węzłowy infrastruktury ekonomicznej mający możliwość dalszego rozwoju perspektywa budowy autostrady A-4 bliska perspektywa budowy drogi obwodowej (planowane zakończenie I etapu w 2009 r.) posiadanie nowoczesnej oczyszczalni ścieków o dużej przepustowości, spełniającej wymogi UE w zakresie ochrony środowiska (możliwość przyjęcia ścieków z gmin sąsiednich) posiadanie nowoczesnego zakładu uzdatniania wody o dużej wydajności (możliwość zaopatrywania w wodę pitną gmin sąsiednich) posiadanie podstawowych elementów infrastruktury technicznej i ochrony środowiska posiadanie kompleksu sportowo – rekreacyjnego z krytą pływalnią z atrakcjami wodnymi, basenem zewnętrznym, boiskiem uniwersalnym (zimą lodowiskiem), halą sportową, stadionem sportowym i zapleczem hotelowym dobrze rozwinięta sieć szkolnictwa, ze szkolnictwem wyższym włącznie promocja miasta stosunkowo dobrze rozwinięta sieć infrastruktury społecznej, stanowiącej podstawę do świadczenia usług w zakresie szkolnictwa, zdrowia i kultury o znaczeniu ponadlokalnym i regionalnym duże bezrobocie i problemy mieszkaniowe, niski poziom dochodów ludności nierozwiązane problemy komunikacyjne, braki w infrastrukturze technicznej (sieć kanalizacyjna) słabe tempo rewitalizacji miasta braki w infrastrukturze rekreacji i kultury: zagospodarowanie przystani wodnej i kąpielisk nad Sanem, brak teatru i świetlic, konieczność modernizacji i rozbudowy zaplecza hotelowego braki w infrastrukturze ochrony zdrowia (modernizacja obiektu szpitalnego i przychodni zdrowia), jak również szkolnictwa brak integracji mieszkańców trudności w adoptowaniu się przedsiębiorstw do warunków rynkowych, brak budowy nowych zakładów przemysłowych, luki w wyposażeniu miasta w zakłady usługowe gospodarka odpadami konieczność budowy międzygminnego składowiska odpadów komunalnych problem uciepłownienia miasta (dokończenie przebudowy kotłowni węglowych na gazowe). 1.2. Potencjał społeczny Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 15 Problematyką potencjałów społecznych objęto stosunki demograficzne, rynek pracy, ochronę zdrowia, warunki mieszkaniowe, edukację, kulturę, wypoczynek i turystykę. 1.2.1. Stosunki demograficzne Dane obejmujące lata 1994-2004 zostały zgromadzone w Urzędzie Miasta na podstawie informacji uzyskanych z Wydziału Spraw Obywatelskich, Urzędu Skarbowego, Powiatowego Urzędu Pracy, Głównego Urzędu Statystycznego i Urzędów Statystycznych w Przemyślu i Rzeszowie. Tabela 5. Ludność miasta w latach 1994-1998 Lata Ludność ogółem 1994 1995 1996 1997 1998 34 901 36 256 37 525 38 812 40 388 w tym mężczyźni 16 241 16 875 17 511 18 132 18 800 kobiety 18 660 19 381 20 014 20 680 21 508 Źródło: Urząd Miasta Jarosławia 1999 Wykres 1. Ludność miasta w latach 1994-1998 41 000 40 000 39 000 38 000 37 000 36 000 35 000 34 000 33 000 32 000 1994 1995 1996 1997 1998 Ludność ogółem Źródło: Urząd Miasta Jarosławia 1999 Liczba ludności na przestrzeni lat od 1994 do 1998 systematycznie rośnie, kobiet jest więcej niż mężczyzn, stanowią one ponad 53% ogółu ludności. W okresie analizowanych pięciu lat liczba urodzeń była wyższa niż liczba zgonów, oprócz lat 1994 i 1996, w których przyrost naturalny był ujemny i wynosił: odpowiednio -3 i -22. Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 16 Tabela 6. Ludność miasta w latach 2002-2004 Lata Ludność ogółem 2002 2003 2004 40 986 40 898 40 616 w tym mężczyźni 19 156 19 106 18 960 kobiety 21 830 21 792 21 656 Źródło: Urząd Miasta Jarosławia 2005 Wykres 2. Ludność miasta w latach 2002-2004 41000 40900 40800 40700 40600 40500 40400 2002 2003 2004 Ludność ogółem Źródło: Urząd Miasta Jarosławia 2005 Wykres 3. Liczba kobiet i mężczyzn w latach 2002-2004 22000 21000 20000 kobie ty 19000 18000 17000 mę żczyźni 2002 2003 2004 mężczyźni kobiety Źródło: Urząd Miasta Jarosławia 2005 Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 17 Wykres.4 Procentowy udział kobiet i mężczyzn w latach 2002-2004 mężczyźni 46% kobiety 54% Źródło: Urząd Miasta Jarosławia 2005 Tabela 7. Ruch naturalny ludności w latach 1994-1998 Lata Urodzenia Zgony Przyrost naturalny 1994 1995 1996 1997 1998 367 356 384 366 442 370 336 406 332 392 -3 20 -22 34 50 Źródło: Urząd Miasta Jarosławia 1999 Liczba urodzeń w latach od 1994 do 1998 waha się, najmniej dzieci urodziło się w 1995 roku, od 1998 roku obserwuje się wzrost liczby urodzeń. Liczba zgonów wykazuje również tendencję wzrostową, choć jest ich mniej niż urodzeń. Przyrost naturalny na 1000 mieszkańców w omawianych latach jest bardzo niski i waha się od 0,02 do 0,03. Tabela 8. Ruch naturalny ludności w latach 2002-2004 Lata Urodzenia Zgony Przyrost naturalny 2002 2003 2004 381 379 328 330 333 334 51 46 -6 Źródło: Urząd Miasta Jarosławia 2005 Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 18 Wykres 5. Ruch naturalny ludności w latach 2002-2004 450 400 350 300 250 200 150 100 50 0 -50 381 379 330 333 328 51 334 46 -6 2002 2003 2004 Urodzenia Zgony Przyrost naturalny Źródło: Urząd Miasta Jarosławia 2005 Liczba urodzeń w latach od 2002 - 2004 maleje, liczba zgonów wykazuje minimalną tendencję wzrostową, a w 2004 roku było ich więcej niż w latach poprzednich. W 2004 roku przyrost naturalny osiągnął współczynnik ujemny. Tabela 9. Migracje ludności w latach 1994-1998 Lata 1994 1995 1996 1997 1998 Rodzaj migracji Ogółem migracje wewnętrzne migracje zewnętrzne Ogółem migracje wewnętrzne migracje zewnętrzne Ogółem migracje wewnętrzne migracje zewnętrzne Ogółem migracje wewnętrzne migracje zewnętrzne Ogółem migracje wewnętrzne migracje zewnętrzne Zameldowani Mężczyźni Kobiety 1 293 431 862 1 355 505 850 1 269 358 911 1 287 441 846 1 576 859 717 643 -3 637 634 218 416 636 194 442 621 216 405 748 412 336 659 434 225 721 287 434 633 164 469 666 225 441 828 447 381 Źródło: Urząd Miasta Jarosławia 1999 W migracjach zewnętrznych do 1996 r. następował systematyczny wzrost, natomiast od 1997 r. zauważa się spadek. Inaczej przedstawiają się liczby migracji wewnętrznych (tzw. przemeldowań). W 1996 r. przemeldowało się tylko ok. 28% w stosunku do zameldowanych w tym roku, natomiast już w 1998 r. czynności tej dokonało ponad połowę ludności zameldowanej w tym właśnie roku. Jednak w stosunku do ogółu liczby ludności w 1996 r. migracja wewnętrzna stanowiła niecały 1%, a w 1998 tylko ponad 2%. W ostatnich latach częściej migrują kobiety niż mężczyźni. Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 19 Tabela 10. Migracje ludności w latach 2000-2004 Lata 2000 2001 2002 2003 2004 Rodzaj migracji Zameldowani Ogółem migracje wewnętrzne migracje zewnętrzne Ogółem migracje wewnętrzne migracje zewnętrzne Ogółem migracje wewnętrzne migracje zewnętrzne Ogółem migracje wewnętrzne migracje zewnętrzne Ogółem migracje wewnętrzne migracje zewnętrzne 1 331 986 345 1 320 1 045 275 1 282 861 421 1 283 857 426 1 361 982 505 Mężczyźni Kobiety 164 181 126 149 199 222 206 220 281 224 Źródło: Urząd Miasta Jarosławia 2005 Wykres 6. Migracje wewnętrzne ludności na przestrzeni lat 2000-2004 1200 1000 800 600 migracje wewnętrzne 2004 migracje wewnętrzne 2003 400 migracje wewnętrzne 2002 migracje wewnętrzne 2001 migracje wewnętrzne 2000 200 0 Źródło: Urząd Miasta Jarosławia 2005 Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 20 Wykres 7. Migracja zewnętrzne ludności w latach 2000-2004 700 600 500 400 300 migracje zewnętrzne 2000 migracje zewnętrzne 2001 200 migracje zewnętrzne 2002 100 migracje zewnętrzne 2003 migracje zewnętrzne 2004 0 Źródło: Urząd Miasta Jarosławia 2005 W migracjach zewnętrznych od 2000 do 2001 roku można zaobserwować znaczny spadek, natomiast od 2002 r. następuje systematyczny wzrost przez kolejne lata. Inaczej przedstawiają się liczby migracji wewnętrznych (tzw. przemeldowań). Od 2002 roku można zaobserwować spadek przemeldowań, aż do 2004 roku, od kiedy to daje się zauważyć wzrost migracji. Największe migracje zewnętrzne miały miejsce w 2000 r., natomiast największe nasilenie migracji wewnętrznych przypadło na 2001 rok. Tabela 11. Struktura ludności wg wieku w latach 1994-1998 Wyszczególnienie Ogółem Wiek przedprodukcyjny do 17 lat Wiek produkcyjny: Mężczyźni: 18-64 lat Kobiety: 18-59 lat Wiek poprodukcyjny Mężczyźni > 65 Kobiety > 60 1994 1995 1996 1997 1998 46 412 13 681 45 015 13 329 44 827 12 329 47 760 12 493 46 982 10 991 27 142 27 583 26 176 28 595 28 920 5 589 4 103 6 322 6 672 7 071 Źródło: Urząd Miasta Jarosławia 1999 Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 21 Wykres 8. Struktura wieku ludności Jarosławia w roku 1998 wiek poprodukcyjny 15% wiek przedprodukcyjny do 17 lat 23% wiek produkcyjny 62% Źródło: Urząd Miasta Jarosławia 1999 Największą grupę ludności w mieście stanowią mieszkańcy w wieku produkcyjnym, ich liczba utrzymuje się w ostatnich latach na zbliżonym poziomie. Ponadto obserwujemy, że społeczeństwo miasta zaczyna się starzeć, czego dowodem jest stały wzrost liczby ludności w wieku poprodukcyjnym oraz spadek liczby ludności w wieku przedprodukcyjnym. Tabela 12. Struktura wiekowa ludności Jarosławia w latach 1994-1998 (w %) Wyszczególnienie 1994 1995 1996 1997 1998 Wiek przedprodukcyjny do 17 lat Wiek produkcyjny: Mężczyźni: 18-64 lat Kobiety: 18-59 lat Wiek poprodukcyjny Mężczyźni > 65 Kobiety > 60 29,40 29,50 27,50 26,10 23,30 58,40 61,20 58,30 59,80 61,50 12,00 9,10 14,10 13,90 15,00 Źródło: Urząd Miasta Jarosławia 1999 Na przestrzeni lat zmniejsza się procent ludności w wieku przedprodukcyjnym, tj. do 17 lat. Zjawisko to może niekorzystnie wpływać w przyszłości na rozwój miasta. Tabela 13. Struktura ludności wg wieku w latach 2002-2004 Wyszczególnienie Ogółem Wiek przedprodukcyjny do 17 lat Wiek produkcyjny: Mężczyźni: 18-64 lat Kobiety: 18-59 lat Wiek poprodukcyjny Mężczyźni > 65, Kobiety > 60 2002 2003 2004 40 986 9 174 40 898 8 527 40 616 8 114 25 446 25 926 25 984 6 366 6 445 6 518 Źródło: Urząd Miasta Jarosławia 2005 Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 22 Wykres 9. Liczba mieszkańców w wieku produkcyjnym na przestrzeni lat 2002-2004 26000 25600 25200 2002 24800 2003 2004 Źródło: Urząd Miasta Jarosławia 2005 Na przestrzeni ostatnich dwóch lat największą grupę ludności w mieście stanowią mieszkańcy w wieku produkcyjnym, ich liczba utrzymuje się na zbliżonym poziomie i nieco wzrasta. Ponadto obserwujemy proces starzenia się społeczeństwa, czego dowodem jest wzrost liczby ludności w wieku poprodukcyjnym. Tabela 14. Struktura wiekowa ludności Jarosławia na przestrzeni lat 2002-2004 (w %) Wyszczególnienie Wiek przedprodukcyjny do 17 lat Wiek produkcyjny: Mężczyźni: 18-64 lat Kobiety: 18-59 lat Wiek poprodukcyjny Mężczyźni > 65, Kobiety > 60 2002 2003 2004 22,40 20,80 20,00 62,10 63,40 64,00 15,50 15,70 16,00 Źródło: Urząd Miasta Jarosławia 2005 Wykres 10. Struktura wiekowa ludności Jarosławia w roku 2004 wiek poprodukcyjny 16% wiek produkcyjny 64% wiek przedprodukcyjny 20% Źródło: Urząd Miasta Jarosławia 2005 Zmniejsza się procent ludności w wieku przedprodukcyjnym, tj. do 17 roku życia. Pogłębiające się zjawisko niżu demograficznego może niekorzystnie wpłynąć na dalszy rozwój miasta. Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 23 1.2.2. Rynek pracy Na specyfikę i stan rynku pracy w Jarosławiu wpływ mają historyczne uwarunkowania oraz usytuowanie miasta na międzynarodowym szlaku komunikacyjnym. Od wielu lat Jarosław jest, bowiem ośrodkiem przemysłowym oraz centrum administracyjnym, edukacyjnym oraz usługowo-handlowym dla otaczających go gmin. Strona podażowa rynku pracy, liczba ludności w wieku produkcyjnym, przedstawia się korzystnie. Potencjalne jej zasoby to prawie 26 tys. osób. Strona popytowa – ilość i wielkość zakładów pracy, ich kondycja ekonomiczna – decydują, ile osób z tej grupy ludności znajdzie pracę. W mieście występują znaczne różnice pomiędzy podażą rzeczywistą a potencjalną. Tabela 15. Pracujący według sektorów w liczbach bezwzględnych w latach 1994-1998 Lata 1994 1995 1996 1997 1998 Sektor publiczny Ogółem % 10 684 66,0 10 527 65,7 9 207 56,6 6 781 42,6 6 998 44,1 Sektor prywatny Ogółem % 5 494 34,0 5 476 34,3 7 060 43,4 9 113 57,4 8 863 55,9 Źródło: Urząd Miasta Jarosławia 1999 Na przestrzeni ostatnich lat 1994 - 1998 roku zauważa się spadek liczby ludności pracującej w sektorze publicznym, natomiast wzrasta liczba pracujących w sektorze prywatnym. Obecnie ponad połowa ludności pracuje w sektorze prywatnym. Tabela 16. Pracujący według sektorów w liczbach bezwzględnych w latach 1999-2004 Lata Sektor publiczny Ogółem % Sektor prywatny Ogółem % 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Źródło: Urząd Miasta Jarosławia 2005 Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 24 Tabela 17. Pracujący w gospodarce narodowej w latach 1994-1998 Lata Ogółem Przemysł Budownictwo 1994 1995 1996 1997 1998 16 176 16 003 16 267 15 894 15 861 7 355 7 018 6 890 6 545 6 410 701 817 667 559 925 Rolnictwo Transport 55 37 25 39 37 Handel i usługi 895 759 846 814 965 1 211 1 307 1 553 1 648 1 767 Źródło: Urząd Miasta Jarosławia 1999 W wyniku procesów restrukturyzacyjnych w przemyśle wystąpiły tendencje wzrostu liczby pracujących w innych działach gospodarki, np. w transporcie, handlu i usługach. Tabela 18. Pracujący w gospodarce narodowej w latach 1999-2004 Lata Ogółem Przemysł Rolnictwo 1999 2000 2001 2002 2003 2004 14 656 13 123 12 365 12 661 12 312 12 400 6 200 4 917 4 516 4 439 4 267 4 250 28 28 31 27 17 16 Sektor usług rynkowych 4 314 3 968 3 681 4 150 4 093 4 086 Sektor usług nierynkowych 4 114 4 210 4 137 4 045 3 935 3 930 Źródło: Urząd Miasta Jarosławia 2005 Wraz ze zmianami gospodarczymi pojawił się problem bezrobocia. Obecnie jest to jeden z najważniejszych problemów społeczno-ekonomicznych w Polsce i w województwie podkarpackim. Dotyka ono przede wszystkim regiony i miasta wysoko uprzemysłowione, gdzie strona popytowa reprezentowana była przez kilka dominujących zakładów pracy. Tabela 19. Bezrobotni zarejestrowani na terenie miasta Jarosław w latach 1994-1998 Wyszczególnienie 1994 1995 1996 1997 1998 Bezrobotni ogółem w tym: Kobiety Mężczyźni Absolwenci 2995 3 006 2 849 2 398 2 400 1 430 1 565 356 1 591 1 415 365 1 577 1 272 162 1 324 1 074 142 1 260 1 140 603 Źródło: Urząd Miasta Jarosławia 1999 Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 25 Wykres 11. Zarejestrowani bezrobotni w Jarosławiu na przestrzeni lat 1994-1998 4 000 3 000 2 000 1 000 0 1994 1995 1996 1997 1998 Bezrobotni ogółem Źródło: Urząd Miasta Jarosławia 1999 Tabela 20. Bezrobotni zarejestrowani na terenie miasta Jarosławia w latach 1999-2004 Wyszczególnienie 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Bezrobotni ogółem w tym Kobiety Mężczyźni Absolwenci (powiat jarosławski) 2 877 3 327 3 555 3 478 3 511 3 221 1 469 1 408 654 1 636 1 691 640 1 719 1 836 558 1 698 1 780 417 1 735 1 776 513 1 585 1 636 - Źródło: Powiatowy Urząd Pracy w Jarosławiu 2005 Wykres 12. Zarejestrowani bezrobotni w Jarosławiu na przestrzeni lat 1999-2004 4000 3500 3000 2500 2000 1500 1000 500 0 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Bezrobotni ogółem Źródło: Powiatowy Urząd Pracy w Jarosławiu 2005 Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 26 Analizując stan zarejestrowanego bezrobocia w PUP w Jarosławiu w latach 1994-2004 można zauważyć, jak bardzo zróżnicowane jest bezrobocie w mieście. Widoczny spadek bezrobocia następuje dopiero w 2004 roku, co może być spowodowane rozwojem procesów restrukturyzacyjnych w mieście, zwiększoną aktywizacją i mobilnością osób bezrobotnych poszukujących pracy, migracją w inne regiony Polski, kraje Unii Europejskiej oraz emigracją za ocean w poszukiwaniu pracy. Wśród osób bezrobotnych dominują mężczyźni. Tabela 21. Struktura wykształcenia bezrobotnych w latach 1994-1998 1994 1995 1996 1997 1998 Wykształcenie % Wyższe 53 Policealne i średnie 692 zawodowe Średnie 177 ogólnokształcące Zasadnicze 1260 zawodowe Podstawowe 813 % % % % 1,70 164 5,40 53 1,80 59 2,40 34 1,40 23,10 205 6,80 278 9,70 702 29,20 816 34,00 5,90 294 9,70 295 10,30 223 9,20 160 6,60 42,00 1387 46,10 1 258 44,10 876 36,50 893 37,20 27,10 956 31,80 965 33,80 538 22,40 497 20,70 Źródło: Urząd Miasta Jarosławia 1999 Wykres 13. Struktura wykształcenia bezrobotnych w latach 1994-1998 Podstawowe 22% Wyższe 2% Zasadnicze zawodowe 38% Policealne i średnie zawodowe 29% Średnie ogólnoks ztałcące 9% Źródło: Urząd Miasta Jarosławia 1999 W latach 1994-1998 najniższy procent wśród zarejestrowanych bezrobotnych stanowią ludzie posiadający wyższe wykształcenie. Największą liczbę bezrobotnych z tym wykształceniem odnotowano w 1995 r., najniższą zaś w 1998 r. - zarejestrowani bezrobotni posiadający wykształcenie wyższe stanowili zaledwie 1,40%. Najwięcej zarejestrowanych osób odnotowano w grupie posiadających wykształcenie zasadnicze zawodowe, stanowią oni ponad 40% ogółu bezrobotnych, choć w latach 1997, 1998 zauważa się minimalny spadek osób bezrobotnych w obrębie tej grupy. Tendencje wzrostowe wykazuje grupa osób z wykształceniem policealnym i średnim zawodowym, w 1998r. grupa ta stanowi 34% ogółu zarejestrowanych. Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 27 Tabela 22. Struktura wykształcenia bezrobotnych w latach 1999-2004 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Wykształcenie % Wyższe Policealne i średnie zawodowe Średnie ogólnokształcące Zasadnicze zawodowe Podstawowe 131 % 1,37 2 227 23,34 457 227 351 % 3,05 438 3,99 % 550 5,00 % 614 6,08 2 513 23,62 2 830 24,57 2 684 24,46 2 651 24,09 2 393 23,71 4,79 4 166 43,66 2,13 % 608 5,71 636 5,52 609 5,55 625 5,68 618 6,12 4 345 40,83 4 666 40,51 4 376 39,88 4 372 39,73 3 794 37,60 2 561 26,84 2 948 27,70 3 034 26,34 2 867 26,13 2 807 25,51 2 672 26,48 Źródło: Powiatowy Urząd Pracy w Jarosławiu 2005 Wykres 14. Struktura wykształcenia bezrobotnych w latach 1999-2004 Wyższe 4% Podstawowe 26% Policealne i średnie zawodowe 24% Średnie ogólnokształcące 6% Zasadnicze zawodowe 40% Źródło: Powiatowy Urząd Pracy w Jarosławiu 2005 Przeważającą grupą osób bezrobotnych, są osoby posiadające wykształcenie zasadnicze zawodowe – 40%, kolejne grupy, to: podstawowe - 26%, policealne i średnie zawodowe – 24%, średnie ogólnokształcące – 6% i wyższe – 4%. Biorąc pod uwagę lata 1999-2004, można zauważyć progresję w liczbie bezrobotnych z wykształceniem wyższym. Tabela 23. Struktura wiekowa bezrobotnych w liczbach bezwzględnych w latach 1994-1998 Wiek 1994 % 1995 % 1996 % Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 1997 % 1998 % 28 do 24 lat 25-34 lata 35-44 lata 45-54 lata 55 lat i więcej 1 270 834 611 226 54 42,4 27,8 20,4 7,5 1,8 979 909 706 298 114 32,5 30,2 23,4 9,9 3,8 1 130 796 626 248 49 39,6 27,9 21,9 8,7 1,7 745 679 557 344 73 31,0 28,3 23,2 14,3 3,0 793 704 527 352 24 33,0 29,3 21,9 14,6 1,0 Źródło: Urząd Miasta Jarosławia 1999 Wykres 15. Struktura wiekowa bezrobotnych w latach 1994-1998 3% 14% 32% Do 24 lat 25-34 lata 23% 35-44 lata 28% 45-54 lata 55 lat i więcej Źródło: Urząd Miasta Jarosławia 1999 Najwięcej zarejestrowanych bezrobotnych to osoby w wieku do 24 lat, stanowią oni ponad 30% ogółu bezrobotnych; w latach 1994-1998 procent ten utrzymuje się na jednakowym poziomie. Drugą, dość liczną grupę bezrobotnych stanowią ludzie w wieku 25-34 lata. Liczba zarejestrowanych w tym przedziale utrzymuje się na poziomie ok. 30% ogółu bezrobotnych. W obu podanych grupach, w latach 1997, 1998 zauważa się minimalny wzrost bezrobotnych. Tabela 24. Struktura wiekowa bezrobotnych w latach 1999-2004 Wiek 1999 % 2000 % 2001 % 2002 % 2003 % 2004 % do 24 lat 3 768 39,50 4 045 38,00 3 958 34,40 3 437 31,30 3 154 28,70 2 732 27,10 25-34 lata 2 789 29,20 3 154 29,60 3 707 32,20 3 716 33,90 3 895 35,40 3 552 35,20 35-44 lata 1 890 19,80 2 144 20,10 2 287 19,90 2 212 20,20 2 227 20,20 2 000 19,80 45-54 lata 995 10,40 1 176 11,10 1 423 12,40 1 431 13,00 1 523 13,80 1 541 15,30 55 lat i więcej 100 1,00 2,60 122 1,10 142 1,20 178 1,60 206 1,90 266 Źródło: Powiatowy Urząd Pracy w Jarosławiu 2005 Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 29 Wykres 16. Struktura wiekowa bezrobotnych w latach 1999-2004 13% 2% 33% 20% do 24 lat 25-34 lata 35-44 lata 33% 45-54 lata 55 lat i więcej Źródło: Powiatowy Urząd Pracy w Jarosławiu 2005 Najwięcej zarejestrowanych bezrobotnych to osoby w przedziałach wiekowych: do 24 lat i 25-34 lat, stanowią oni blisko 33% ogółu bezrobotnych. Proces ten utrzymuje się na zbliżonym poziomie w okresie 2002-2004. Następną, dość liczną grupę bezrobotnych stanowią osoby w przedziale wiekowym 3544 lata. Liczba zarejestrowanych w tej grupie utrzymuje się na poziomie ok. 20% ogółu bezrobotnych. W okresie 1999-2004 wyraźnie zarysowuje się tendencja wzrostowa w ostatnim przedziale wiekowym. Tabela 25. Sytuacja bezrobotnych w latach 1994-1998 Wyszczególnienie 1994 1995 1996 1997 1998 Pobierający zasiłek Zwolnieni z przyczyn zakładu pracy Stopa bezrobocia [%] Oferty pracy (na terenie PUP) Bezrobotni na 1 ofertę (z terenu miasta) 1 565 359 16,9 148 1 686 441 17 1 867 1 274 306 15,3 2 141 790 191 13,1 2 000 501 132 12,1 2 083 20,2 1,6 1,3 1,2 1,1 Źródło: Urząd Miasta Jarosławia 1999 Pozytywnym zjawiskiem procesów restrukturyzacyjnych w mieście jest ogólnie malejąca stopa bezrobocia. Niekorzystnie przedstawia się jednak sytuacja osób pozostających bez pracy, prawo do zasiłku z roku na rok przypada coraz to mniejszej liczbie bezrobotnych. Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 30 Tabela 26. Sytuacja bezrobotnych w latach 1999-2004 Wyszczególnienie 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Pobierający zasiłek Zwolnieni z przyczyn zakładu pracy Stopa bezrobocia [%] Bezrobotni na 1 ofertę (z terenu miasta) 2 515 2 299 2 305 2 018 1 920 862 318 25 595 5910 683 544 13,70 16,40 17,90 17,50 17,50 19,50 35,50 83 101 35 49 21,70 Źródło: Powiatowy Urząd Pracy w Jarosławiu 2005 Wykres 17. Stopa bezrobocia na przestrzeni lat 1999-2004 19,5% 2004 2003 17,5% 2002 17,5% 17,9% 2001 16,4% 2000 13,7% 1999 0 5 10 15 20 Źródło: Powiatowy Urząd Pracy w Jarosławiu 2005 Poddając analizie lata 1999-2004, można zauważyć w mieście wzrastającą stopę bezrobocia, której przyczyną jest między innymi redukcja miejsc pracy w upadających, lokalnych zakładach przemysłowych. 1.2.3. Poziom dochodów i stopień zaspokojenia potrzeb ludności Wysokość dochodów ma decydujący wpływ na poziom życia ludności miasta. Swoje odzwierciedlenie mają tu wszystkie formy dochodów oraz płatności transferowych państwa, takich jak renty czy emerytury oraz zasiłki dla bezrobotnych. Wartość dochodów jest ściśle powiązana ze strukturą społeczno-zawodową. Jarosław należy do miast o niskim dochodzie na jednego mieszkańca. Choć wskaźnik wzrostu dochodu w ubiegłych latach podnosił się, jednak wciąż istnieje duży dystans do zamożnych miast w regionie czy kraju. W roku 1998 Jarosław uplasował się w pierwszej dziesiątce miast o największej dynamice wzrostu dochodu na jednego mieszkańca. Marginalny udział mają w tym dochody z prowadzonej działalności rolnej. Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 31 Tabela 27. Przeciętne wynagrodzenie i liczba osób pracujących w Jarosławiu (1994-2003) Lata 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w PLN 657 856 875 1 071 1 239 1 450 1 625 1 723 1 774 1 855 Liczba osób pracujących na terenie miasta 19 000 18 000 18 000 14 000 17 000 14 656 13 123 12 365 12 661 12 312 Źródło: GUS Jarosław należy nadal do miast o niskim poziomie płac, rent czy emerytur, co wpływa m.in. na niski wskaźnik stanu wkładów oszczędnościowych na jednego mieszkańca. W świetle oficjalnych danych statystycznych dochody ludności oraz jej zasoby finansowe mogą być przeznaczone jedynie na finansowanie bieżących potrzeb konsumpcyjnych. Należy podkreślić, że rosną w dużym stopniu dochody rozporządzalne na 1 osobę w gospodarstwach pracujących na własny rachunek, natomiast spadają, w różnym stopniu, realne dochody pozostałych grup gospodarstw, w tym przede wszystkim utrzymujących się z niezarobkowych źródeł. Stale rośnie liczba gospodarstw domowych, w których bieżące dochody nie wystarczają na pokrycie niezbędnych wydatków. Następuje wyraźne pogłębianie się różnic między poziomem dochodów uzyskiwanych przez gospodarstwa domowe znajdujące się relatywnie w najlepszej i w najgorszej sytuacji dochodowej. W 1993 roku przeciętny dochód rozporządzalny w gospodarstwach (8% ogólnej liczby mieszkańców) o najwyższych dochodach był ponad 5-krotnie wyższy niż przeciętny dochód w gospodarstwach (20% ogółu mieszkańców) o najniższych dochodach. Na ten stan złożyło się zróżnicowanie płac, duży wzrost gospodarstw prowadzących działalność na własny rachunek, spadek realnej wartości przeciętnego wynagrodzenia oraz siły nabywczej rent i emerytur. Zwiększyła się dysproporcja płac. W strukturze wydatków pogłębia się zróżnicowanie w podziale na gospodarstwa o najniższych i najwyższych dochodach. Przeciętnie w gospodarstwach domowych rosną wydatki na zaspokojenie tzw. potrzeb niższych, związanych z zakupem żywności i opłatami mieszkaniowymi. Stanowiły one w 1997 roku ponad 55% sum wydatkowanych przez gospodarstwa domowe na zaspokojenie swoich potrzeb. W gospodarstwach rolników, pracowników, emerytów i rencistów odsetek ten był wyższy od przeciętnego. Jedynie w gospodarstwach pracujących na własny rachunek wydatki te stanowiły mniej niż 50% ogółu wydatków. Na cele żywnościowe gospodarstwa najbiedniejsze muszą przeznaczyć ponad połowę swych budżetów, podczas gdy gospodarstwa najzamożniejsze tylko 30%. Rośnie natomiast udział wydatków gospodarstw najzamożniejszych na zaspokojenie potrzeb wyższych. Zróżnicowanie sytuacji bytowej dotyczy także warunków mieszkaniowych. Dostępność mieszkań dla ubogich jest bardzo mała. Nie stać ich na kupno mieszkań budowanych przez spółdzielnie lub ich zakup na wolnym rynku. Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 32 1.2.4. Stan infrastruktury społecznej Ochrona zdrowia Stan służby zdrowia w Jarosławiu przedstawiono w świetle trzech istotnych zagadnień, takich jak: • baza materialna służby zdrowia, • nasycenie personelem medycznym, • występujące zagrożenia chorobowe. Baza materialna służby zdrowia Tabela 28. Baza materialna służby zdrowia w Jarosławiu w latach 1995-1999 Wyszczególnienie Liczba łóżek w Szpitalu Miejskim Liczba łóżek na 10 tys. mieszkańców Liczba poradni Liczba aptek Miejsca w żłobkach 1995 422 31,50 12 8 50 1997 408 30,40 10 8 39 1998 408 30,30 10 10 40 1999 408 30,30 12 11 45 Źródło: Wydział Promocji Zdrowia Starostwa Jarosławskiego Tabela 29. Baza materialna służby zdrowia w Jarosławiu w latach 2000-2005 Wyszczególnienie Liczba łóżek w COM Liczba łóżek na 10 tys. mieszkańców Liczba poradni Liczba aptek 2000 2001 2002 2003 2004 2005 360 360 360 353 309 301 29,09 29,04 29,04 28,90 25,30 24,60 18 18 18 17 16 14 15 16 19 19 21 21 Źródło: Wydział Zdrowia i Polityki Społecznej Starostwa Powiatowego w Jarosławiu Tabela 30. Wskaźniki łóżek rzeczywistych na 10 tys. ludności w roku 1998 Oddziały szpitalne Ogółem Internistyczne Chirurgii ogólnej Dziecięcy Położniczy Ginekologiczny Zakaźny Dziecięcy obserwacyjno- zakaźny Wskaźnik łóżek Polska (1997) na 10 tys. Wskaźnik Przeciętny Wykorzystanie ludności łóżek pobyt chorego łóżka w dniach 33 53 9,80 258,90 11,70 9,30 10,60 303 6,60 6,80 9,50 260,90 2,40 4,50 8 192 4,40 4,20 6 198,60 1,50 3,30 6,10 220,90 4,90 1,80 12,40 178 1,60 0,50 8,20 176,30 Źródło: Wydział Promocji Zdrowia Starostwa Jarosławskiego Wymienione wskaźniki ogółem są niższe od wskaźników średniej krajowej (53 na 10 tys. mieszkańców) oraz od wskaźnika zalecanego przez Ministerstwo Zdrowia i Opieki Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 33 Społecznej − 48 łóżek na 10 tys. mieszkańców. Centrum Opieki Medycznej w Jarosławiu od 1996 roku posiada 408 łóżek (w latach 1994−95 liczba ta wynosiła 422). Sukcesywnie zmniejsza się obłożenie oraz średni czas pobytu pacjentów w Szpitalu Miejskim, obecnie Centrum Opieki Medycznej. Tabela 31. Wskaźniki łóżek rzeczywistych na 10 tys. ludności w roku 2004 Oddziały szpitalne Ogółem Internistyczne Chirurgii ogólnej Dziecięcy Położniczy Ginekologiczny Zakaźny Dziecięcy obserwacyjno- zakaźny Wskaźnik łóżek na 10 tys. ludności 25,30 7,60 3,70 2,40 1,90 1,80 3,30 1,60 Źródło: Wydział Zdrowia i Polityki Społecznej Starostwa Powiatowego w Jarosławiu Tabela 32. Obłożenie i czas pobytu chorych w latach 1997-1998 Średnie obłożenie Oddziały Ogółem Internistyczne Chirurgiczny Dziecięcy Położniczy Ginekologiczny Zakaźny Dziecięcy obserwacyjno- zakaźny 1997 250,30 254 292,20 248,10 201,50 226,10 252,30 1998 252,50 252,80 307,40 223,60 180,70 232,50 256,50 203,30 271,90 Przeciętny pobyt chorego 1997 1998 8,60 8,20 10,90 9,40 10 10,10 6,90 6,30 4,40 4,30 6,70 6 11,90 11,60 6 6,10 Przelotowość 1997 29,10 23,40 29,20 35,90 45,70 33,70 21,10 1998 30,90 26,90 30,20 35,40 42,30 38,50 22,10 34,20 44,20 Źródło: Wydział Promocji Zdrowia Starostwa Jarosławskiego W 1998 roku z usług Szpitala Miejskiego w Jarosławiu (Centrum Opieki Medycznej) skorzystało 12 620 osób. Największą liczbę leczonych zanotowano w 1994 roku − 13 503, najmniejszą zaś w 1997 −11 869. Wskaźnik wykorzystania łóżek był najwyższy w 1994 roku i wynosił 285,70, najniższy w 1997 – 250,30. W 1998 roku wskaźnik ten wynosił 252,50 i był zbliżony do krajowego (258,90). Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 34 Wykres 18. Średnie obłożenie łóżek w szpitalu (lata 1995-1998) 290 280 270 260 250 240 230 1995 1996 1997 1998 średnie obłożenie Z analizy sytuacji poszczególnych oddziałów wynika, iż największe obłożenie miał oddział chirurgiczny − 607,40 (kraj – 260,90), najmniejsze zaś oddział położniczy − 180,70 (Polska 198,60). Średni pobyt chorego w 1998 roku trwał 8,20 dnia i był najkrótszy w porównywaniu z poprzednimi latami (najdłuższy był 1995 roku – 9). Wskaźnik średniego pobytu chorego dla Polski był większy i wynosił 9,8 0dnia. Średni pobyt najdłuższy był na oddziale zakaźnym 11,60 dni (Polska - 12,40), najkrótszy na oddziale położniczym − 4,30 (Polska – 6,00). Wykres 19. Średnie czas pobytu chorego w szpitalu (lata 1995-1998) 9 8.8 8.6 8.4 8.2 8 7.8 1995 1996 1997 1998 średni czas pobytu Źródło: Wydział Promocji Zdrowia Starostwa Jarosławskiego Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 35 Tabela 33. Obłożenie i czas pobytu chorych w latach 2003-2004 Średnie obłożenie Oddziały Ogółem Internistyczne Chirurgiczny Dziecięcy Położniczy Ginekologiczny Zakaźny Dziecięcy obser. zakaźny 2003 281 308 330 192 244 205 285 252 2004 282 321 380 242 220 357 300 267 Przeciętny pobyt chorego 2003 2004 7,00 6,10 6,40 5,80 8,60 6,60 5,80 6,00 6,70 5,50 5,00 5,70 8,80 7,60 6,40 5,60 Przelotowość 2003 40 48 38 33 36 41 32 39 2004 46 55 64 40 40 62 39 47 Źródło: Wydział Zdrowia i Polityki Społecznej Starostwa Powiatowego w Jarosławiu W Jarosławiu ma swoją siedzibę Specjalistyczny Psychiatryczny Zespół Opieki Zdrowotnej im. Antoniego Kępińskiego, w którym pomoc znajdują pacjenci i pensjonariusze z całego województwa podkarpackiego. Tabela 34. Stan łóżek w Specjalistycznym Zespole Opieki Zdrowotnej w Jarosławiu (stan z 30 czerwca 1999 r.) Nazwa oddziału I-IV A -psychiatryczny subrejonowy I-IV B -psychiatryczny subrejonowy IX -psychiatryczny subrejonowy V-psychiatrii sądowej VI-psychosomatyczny XI-leczenia uzależnienia od alkoholu i współuzależnień VII-neurologiczny Razem Liczba łóżek 242 242 55 41 50 25 45 700 Źródło: Wydział Promocji Zdrowia Starostwa Jarosławskiego Baza lecznictwa wymaga doinwestowania i remontów. Brak zaawansowanego technologicznie sprzętu oraz lekarzy specjalistów powoduje korzystanie z usług medycznych jarosławskiej służby zdrowia jedynie przy mniej skomplikowanych zabiegach. Tabela 35. Stan łóżek w Specjalistycznym Zespole Opieki Zdrowotnej (stan w 2005 r.) Nazwa oddziału Liczba łóżek Dzienny Oddział Rehabilitacji Psychiatrycznej Oddział Psychiatryczny dla Przewlekle Chorych Oddział Psychogeriatryczny Oddział Psychiatrii Sądowej o Wzmocnionym Zabezpieczeniu Oddział Psychiatrii Ogólnej: Oddziały psychiatryczne: IB,IIA,IIB,IIIA,IIIB,IVA Oddział Psychiatrii Ogólnej: Oddział psychiatryczny: IX-żeński Oddział Neurologiczny z pododdziałem Udarowym Razem 22 osoby 40 45 35 po 40 35 45 490 Źródło: Wydział Zdrowia i Polityki Społecznej Starostwa Powiatowego w Jarosławiu Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 36 Nasycenie personelem medycznym Tabela 36. Stan zatrudnionego personelu medycznego w COM w 1998 roku Wyszczególnienie Liczba Lekarze ogółem Lekarze stomatolodzy Farmaceuci (w szpitalu) Analitycy medyczni Magistrzy pielęgniarstwa Magistrzy rehabilitacji Inni z wyższym wykształceniem (pracownie diagnostyczne) Pielęgniarki Położne Felczerzy Technicy dentystyczni Technicy farmaceutyczni Technicy analityki medycznej Technicy elektrokardiologii Technicy fizjoterapii Technicy masażyści Instruktorzy higieny Dietetycy Higienistki szkolne Higienistki stomatologiczne Asystentki stomatologiczne Opiekunki dziecięce Razem 132 30 1 2 5 6 9 397 76 5 12 3 55 30 5 1 1 4 20 5 21 1 821 Źródło: Wydział Promocji Zdrowia Starostwa Jarosławskiego Szpital Miejski (Centrum Opieki Medycznej) w roku 1998 zatrudniał w przeliczeniu na równoważniki etatowe 55,60 lekarzy oraz 313 pielęgniarek i położnych. W stosunku do lat ubiegłych zatrudnienie w oddziałach szpitalnych wzrosło zarówno w grupie lekarzy z 47,80 w 1994 roku do 55,60 w 1998, jak i w grupie średniego personelu medycznego (z 1,60 w 1994 do 1,30 w 1998). Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 37 Tabela 37. Stan zatrudnionego personelu medycznego w COM w Jarosławiu w 2004r. Wyszczególnienie Lekarze ogółem Lekarze stomatolodzy Farmaceuci (w szpitalu) Analitycy medyczni Magistrzy pielęgniarstwa Magistrzy rehabilitacji Inni z wyższym wykształceniem (pracownie diagnostyczne) Pielęgniarki Położne Felczerzy Technicy dentystyczni Technicy farmaceutyczni Technicy analityki medycznej Technicy elektrokardiologii Technicy fizjoterapii Technicy masażyści Instruktorzy higieny Dietetycy Higienistki szkolne Higienistki stomatologiczne Asystentki stomatologiczne Opiekunki dziecięce Razem Liczba 125 2 1 6 6 9 315 68 2 30 20 3 1 3 10 1 602 Źródło: Wydział Zdrowia i Polityki Społecznej Starostwa Powiatowego w Jarosławiu Tabela 38. Personel medyczny (równoważniki etatowe) w Szpitalu Miejskim w Jarosławiu w latach 1994-1998 Lata 1994 1995 1996 1997 1998 Liczba łóżek Lekarze przypadających na 1 lekarza 47,80 8,80 47 9 50,20 8,10 53,50 7,60 55,60 7,30 Pielęgniarki położne 265 280 290 293 313 Liczba łóżek przypadających na 1 pielęgniarkę/położną 1,60 1,50 1,40 1,40 1,30 Źródło: Wydział Promocji Zdrowia Starostwa Jarosławskiego Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 38 Tabela 39. Personel medyczny (równoważniki etatowe) w Centrum Opieki Medycznej w Jarosławiu w latach 1999-2004. Lata 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Liczba łóżek Lekarze przypadających na 1 lekarza 56 6,40 51 7,00 51 7,00 51 7,00 55 6,40 53 5,80 53 5,70 Pielęgniarki położne 280 276 271 264 260 234 234 Liczba łóżek przypadających na 1 pielęgniarkę/położną 1,28 1,30 1,32 1,36 1,35 1,32 1,53 Źródło: Wydział Zdrowia i Polityki Społecznej Starostwa Powiatowego w Jarosławiu Zagrożenia chorobowe Współczynniki zachorowalności nie odbiegają od średniej krajowej, jednak największy wzrost zachorowań można zaobserwować w grupie chorób cywilizacyjnych (choroby układu krążenia, nowotwory, choroby psychiczne oraz alergie). Ważny dla poziomu lecznictwa w Jarosławiu jest brak wysoko wyspecjalizowanego sprzętu medycznego. W ostatnim jednak czasie można zaobserwować wzrost poziomu świadczonych usług medycznych, co po części spowodowane jest wprowadzoną reformą służby zdrowia (kontrakty z NFZ). Pomoc społeczna Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej jako gminna jednostka jest finansowany z dwóch źródeł: budżetu miasta oraz z budżetu centralnego (za pośrednictwem Wojewódzkiego Ośrodka Pomocy Społecznej). Z pieniędzy samorządowych finansowane są przede wszystkim tzw. usługi opiekuńcze (fachowa opieka w domach osób chorych lub niepełnosprawnych, pozbawionych opieki ze strony rodziny) i zasiłki celowe. Pozostałe formy pomocy: renty socjalne, zasiłki stałe i okresowe, zasiłki rodzinne i pielęgnacyjne, pomoc materialna (odzież, obuwie, opał, żywność, wyprawki, paczki świąteczne), usługi opiekuńcze specjalistyczne (psychiatryczne) − finansowane są z dotacji. Opieką MOPS objęte są również dzieci i młodzież z rodzin ubogich i wielodzietnych uczęszczające do szkół podstawowych i średnich. Dzięki tej formie pomocy ponad trzystu uczniów może otrzymywać codziennie bezpłatne posiłki w szkołach. Poza świadczeniami w formie pieniężnej rodziny dotknięte m.in. patologią i alkoholizmem otrzymują pomoc w naturze np. zakup odzieży, przyborów szkolnych czy też opału. Ponadto przekazywane są pieniądze do barów i sklepów spożywczych, gdzie wydawane są posiłki lub produkty spożywcze osobom wyznaczonym przez MOPS. Z bezpłatnych posiłków w barach korzysta w sposób ciągły ponad dwadzieścia osób. Animatorami pomocy społecznej poza Miejskim Ośrodkiem Pomocy Społecznej są stowarzyszenia działające m.in. przy parafiach (Kuchnia im. Brata Alberta przy par. NMP Królowej Polski). Do najważniejszych zadań z zakresu pomocy społecznej należy zaliczyć: Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 39 udzielanie schronienia, zapewnianie posiłku osobom potrzebującym, organizowanie pogrzebów, przyznawanie zasiłków celowych na pokrycie kosztu zakupu żywności, leków, opału, odzieży, przedmiotów użytku domowego, sfinansowanie leczenia, przeprowadzenie niezbędnych remontów w mieszkaniu oraz pokrycie wydatków powstałych w wyniku zdarzenia losowego, przyznawanie zasiłków okresowych, dożywianie dzieci, udzielanie pomocy w formie usług opiekuńczych osobom starszym, niepełnosprawnym. Oprócz wymienionych zadań finansowanych z budżetu gminy Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej wykonuje następujące zadania zlecone z zakresu administracji rządowej: przyznawanie zasiłków stałych, opłacanie składek na ubezpieczenie zdrowotne i społeczne, organizowanie specjalistycznych usług opiekuńczych dla osób z zaburzeniami psychicznymi, wypłacanie zasiłków celowych na pokrycie wydatków związanych z klęską żywiołową lub ekologiczną, przyznawanie świadczeń rodzinnych. Pomoc najczęściej ma charakter finansowy, jednakże w uzasadnionym przypadku może być ona również przyznawana w formie rzeczowej np. w postaci gorącego posiłku w stołówkach szkolnych lub barach. Świadczenia przyznawane są najczęściej z powodu: ubóstwa, sieroctwa, bezdomności, bezrobocia, niepełnosprawności, długotrwałej lub ciężkiej choroby, przemocy w rodzinie, potrzeby ochrony macierzyństwa lub wielodzietności, bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego, zwłaszcza w rodzinach niepełnych lub wielodzietnych, braku umiejętności w przystosowaniu do życia młodzieży opuszczającej placówki opiekuńczo-wychowawcze, trudności w integracji osób, które otrzymały status uchodźcy, trudności w przystosowaniu do życia po zwolnieniu z zakładu karnego, alkoholizmu lub narkomanii, zdarzenia losowego i sytuacji kryzysowej, klęski żywiołowej lub ekologicznej. Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 40 Pomoc świadczona przez MOPS ma charakter ciągły i profesjonalny. Rodzina otoczona jest wieloma różnymi formami jednocześnie. Pomoc ta uzupełniana jest przez szereg organizacji pozarządowych działających na terenie miasta Jarosławia, takich jak: Polski Czerwony Krzyż, Polski Komitet Pomocy Społecznej, Stowarzyszenie Opiekuńcze „Pomoc”, itp. Przy parafiach działają świetlice socjoterapeutyczne, w których skupione są dzieci z rodzin ubogich i niewydolnych wychowawczo. Placówki te umiejętnie organizują czas wolny i zapewniają posiłek, natomiast wolontariusze pomagają dzieciom w odrabianiu lekcji. Z roku na rok pogłębia się poziom ubóstwa, co objawia się rosnącym zapotrzebowaniem na pomoc społeczną, dlatego też w budżetach miasta na kolejne lata przewiduje się coraz większe kwoty na ten cel. Oprócz pomocy świadczonej w miejscu zamieszkania, istnieje duże zapotrzebowanie na pomoc instytucjonalną świadczoną przez domy pomocy społecznej, zapewniające opiekę całodobową. Ze względu na warunki finansowe oraz socjalne liczba miejsc w Domach Opieki Społecznej usytuowanych w granicach miasta utrzymuje się na stałym poziomie. Rozwijają się jednak w nich nowe formy pracy z pensjonariuszami. Na terenie miasta Jarosławia funkcjonuje jeden Dom Pomocy Społecznej, który w roku 2004 obsługiwał 98 pensjonariuszy. Tabela 40. Dom Pomocy Społecznej w Jarosławiu (lata 1997-2004) Lp. Wyszczególnienie 1 2 3 4 5 6 7 Liczba pensjonariuszy Administracja Opiekunki Pielęgniarki Lekarze Pozostali pracownicy Razem pracownicy poz.2-6. 1997 96 8 3 11 2 30 54 1998 97 9 3 11 2 29 54 1999 98 9 3 11 1 30 54 LATA 2000 2001 98 98 7 7 3 4 11 10 0 0 16 16 37 37 2002 98 7 6 9 0 15 37 2003 98 7 6 9 0 16 38 2004 98 7 6 9 0 16 38 Źródło: Wydział zdrowia i Polityki Społecznej Starostwa Powiatowego w Jarosławiu 2005 Wykres 20. Dom Pomocy Społecznej w Jarosławiu lata 1997-2004 120 100 80 60 40 20 0 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 Liczba pensjonariuszy Administracja Opiekunki Pielęgniarki Lekarze Pozostali pracownicy 2004 Źródło: Wydział Zdrowia i Polityki Społecznej Starostwa Powiatowego w Jarosławiu 2005 Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 41 Warunki mieszkaniowe Dla poziomu życia społeczeństwa bardzo istotne są warunki mieszkaniowe. Jarosław cierpi na deficyt mieszkań, co powoduje niski wzrost liczby mieszkańców miasta. Widoczne są duże różnice dotyczące standardu mieszkań oraz zaplecza sanitarnego. Przy obecnym poziomie dochodów tylko skromna liczba mieszkańców może pozwolić sobie na kupno mieszkania na wolnym rynku bądź samodzielną inwestycję w budowę mieszkania. Tabela 41. Gospodarka mieszkaniowa w Jarosławiu w latach 1994-1998 Wyszczególnienie Ludność w mieszkaniach ogółem Zasoby mieszkaniowe ogółem − liczba mieszkań Zasoby mieszkaniowe ogółem − liczba izb Zasoby mieszkaniowe ogółem − powierzchnia użytkowa mieszkań Mieszkania oddane do użytku − ogółem liczba mieszkań Mieszkania oddane do użytku − ogółem liczba izb Mieszkania oddane do użytku − ogółem powierzchnia użytkowa 1994 1995 1996 1997 1998 39 810 39 774 39 813 39 713 39 870 12 050 12 093 12 115 12 157 12 202 40 481 40 688 40 819 41 063 41 332 695 454 699 491 702 910 708 408 714 400 63 43 25 44 47 265 207 140 258 280 5 149 4 037 3 580 5 794 6 268 Źródło: GUS W ciągu ostatnich pięciu lat najmniej mieszkań oddano w 1996 roku. Liczba oddawanych mieszkań, mimo że rośnie, nie osiągnęła jeszcze stanu sprzed kilku lat. Wykres 21. Zasoby mieszkaniowe w latach 1994-1998 12300 12200 12050 12157 12115 12093 12202 12100 12000 11900 1994 1995 1996 1997 1998 Zasoby mieszkaniowe ogółem liczba mieszkań Źródło: GUS Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 42 W ostatnim czasie zauważalne jest powolne wychodzenie z impasu w budownictwie wielorodzinnym. Wpływ na to mają funkcjonujące na rynku doświadczone firmy budowlane oraz bardzo duży popyt na mieszkania. Dynamiczny rozwój telekomunikacji, a także rozwój infrastruktury wodociągowej i kanalizacyjnej wpływają pozytywnie na poprawę standardu mieszkań.. Warte podkreślenia są przykłady inicjatywy Towarzystwa Budownictwa Społecznego budującego lokale pod wynajem. Opracowuje się również program utworzenia nowej spółdzielni mieszkaniowej, mającej na celu budowanie wielorodzinnych budynków mieszkalnych finansowanych bezpośrednio przez przyszłych mieszkańców. Mimo prawie całkowitego zaniku budownictwa wielorodzinnego, nie tylko komunalnego, lecz także spółdzielczego i zakładowego, dynamiczne rozwija się budownictwo mieszkaniowe jednorodzinne. Ze środków budżetowych przygotowywane są tereny pod budownictwo, doprowadzane media i budowane drogi. Rozwiązanie problemu budownictwa komunalnego wymaga jednak wsparcia ze strony państwa, m.in. poprzez tworzenie sprzyjających warunków dla podmiotów inwestujących w obiekty mieszkalne. Bez wprowadzenia takich zachęt, jak: niskooprocentowane i długoterminowe kredyty na budownictwo mieszkaniowe, przejrzysty i uwzględniający wszystkie formy inwestowania w zakresie budownictwa mieszkaniowego system ulg podatkowych itp., nie można oczekiwać w najbliższym czasie postępu w tej dziedzinie. Tabela 42. Gospodarka mieszkaniowa w Jarosławiu w latach 1999-2003 Wyszczególnienie Ludność w mieszkaniach ogółem Zasoby mieszkaniowe ogółem − liczba mieszkań Zasoby mieszkaniowe ogółem − liczba izb Zasoby mieszkaniowe ogółem − powierzchnia użytkowa mieszkań Mieszkania oddane do użytku − ogółem liczba mieszkań Mieszkania oddane do użytku − ogółem liczba izb Mieszkania oddane do użytku − ogółem powierzchnia użytkowa 1999 2000 2001 2002 2003 39 833 39 807 39 782 39241 - 12 268 12 350 12 448 12 123 12 779 41 652 42 016 42 429 44 256 46 908 721 496 729 359 737 775 798 628 855 335 68 86 103 165 152 332 377 432 734 862 7 424 8 168 8 854 15 866 21 040 Źródło:GUS Wskaźniki dotyczące sytuacji mieszkaniowej nie odbiegają znacznie od wskaźników krajowych. Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 43 Tabela 43. Wskaźniki sytuacji mieszkaniowej Jarosławiu w latach 1994-1998 Wyszczególnienie Liczba mieszkań na 1000 mieszkańców Przeciętna powierzchnia mieszkania Liczba osób w mieszkaniu Powierzchnia użytkowa na 1 osobę w m2 Liczba izb w mieszkaniu 1994 1995 1996 1997 1998 Wskaźniki krajowe 292 293 292 294 291 311 57,70 57,80 58,00 58,30 58,50 60,50 3,30 3,29 3,29 3,27 3,27 3,49 17,47 17,59 17,66 17,84 17,90 18,40 3,36 3,36 3,37 3,38 3,39 3,45 Źródło: US Rzeszów Tabela 44. Wskaźniki sytuacji mieszkaniowej w Jarosławiu w latach 1999-2003 Wyszczególnienie 1999 2000 2001 2002 2003 293 295 298 302 317 Przeciętna powierzchnia mieszkania 58,81 59,06 59,27 65,88 66,93 Liczba osób w mieszkaniu 3,25 3,22 3,20 3,24 - Powierzchnia użytkowa na 1 osobę w m2 18,11 18,32 18,55 20,35 - Liczba izb w mieszkaniu 3,40 3,40 3,41 3,65 ,367 Liczba mieszkań na 1000 mieszkańców Źródło: US Rzeszów Edukacja Jarosław jako stolica powiatu jest naturalnym centrum oświaty i kultury. Znacząca pozycja miasta w regionie Podkarpacia stwarza mu wielkie szanse rozwoju. Jednakże do osiągnięcia tego celu niezbędna jest odpowiednio wyszkolona kadra. Gmina Miejska Jarosław prowadzi 7 przedszkoli publicznych, 7 szkół podstawowych, 5 gimnazjów oraz liceum ogólnokształcące. Ponadto w mieście ma swoją siedzibę 8 szkół ponadgimnazjalnych, a także wyższa uczelnia. W system oświaty w Jarosławiu włączyć również należy niepubliczne formy kształcenia, tj.: Szkołę Podstawową ss. Niepokalanek, Prywatne Gimnazjum ss. Niepokalanek oraz Społeczne Liceum Ogólnokształcące. Sytuacja materialna, a także stan infrastruktury szkolnej pozostawia wiele do życzenia. Placówki oświatowe potrzebują nowoczesnych rozwiązań inwestycyjnych i doposażenia. Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 44 Szkolnictwo podstawowe W roku szkolnym 2004/2005 działalność oświatową prowadzi 8 szkół podstawowych, w tym jedna o statucie szkoły niepublicznej − szkoła ss. Niepokalanek. Uczęszcza do nich 2891 dzieci. Szkoły posiadają 125 sal lekcyjnych. Sale gimnastyczne przy szkołach w większości wypadków nie opowiadają przyjętym w tym zakresie standardom. Dwie szkoły nie mają w ogóle sal gimnastycznych. Wykresy prezentują liczbę uczniów oraz stan techniczny poszczególnych szkół podstawowych. Największa liczba dzieci w roku szkolnym 2004/2005 uczy się w Szkole Podstawowej nr 4 i 10 po ok. 660, zaś najmniejsza w Szkole Podstawowej nr 9 − 83. Największą liczbą sal lekcyjnych dysponuje Zespół Szkół Ogólnokształcących – 33, natomiast Szkoła Podstawowa nr 9 dysponuje 11 salami dydaktycznymi. Wszystkie szkoły podstawowe posiadają pracownie komputerowe. Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 45 Wykres 22. Liczba dzieci w poszczególnych szkołach w roku szkolnym 2004/2005 700 600 658 660 500 546 400 300 315 362 200 116 100 83 0 Szkoła podstawowa nr 4 Szkoła podstawowa nr 5 Szkoła podstawowa nr 6 Szkoła podstawowa nr 7 Szkoła podstawowa nr 9 Szkoła podstawowa nr 10 Szkoła podstawowa nr 11 Źródło: Sprawozdanie zbiorcze SO-2,wrzesień 2004 r. Szkolnictwo gimnazjalne W roku szkolnym 2004/2005 działalność oświatową prowadzi 6 gimnazjów, w tym jedno o statucie szkoły niepublicznej – gimnazjum ss. Niepokalanek. Uczęszcza do nich 1.893 uczniów. Gimnazja posiadają 84 sale lekcyjne. Sale gimnastyczne w trzech gimnazjach PG-1,PG-2 i PG-3 nie odpowiadają przyjętym w tym zakresie standardom. W trakcie budowy jest sala gimnastyczna przy Publicznym Gimnazjum nr 1, która będzie oddana do użytku w roku 2006. Wszystkie gimnazja posiadają pracownie komputerowe. Wykres 23. Liczba młodzieży w poszczególnych szkołach w roku szkolnym 2004/2005 Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 46 Liczba młodzieży 500 400 300 200 100 0 Pubiczne gimnazjum Nr 1 487 487 322 348 Publiczne gimnazjum Nr 2 190 Publiczne gimnazjum Nr 3 Publiczne gimnazjum Nr 4 Publiczne gimnazjum Nr 5 1 Szkoła Źródło: sprawozdanie zbiorcze S0 – 2, wrzesień 200 r. Ponadto Gmina Miejska Jarosław realizuje jako zadanie własne, prowadzenie Liceum Ogólnokształcącego w Zespole Szkół Ogólnokształcących im. Książąt Czartoryskich. W roku szkolnym 2004/2005 naukę w liceum pobiera 340 uczniów. Wykres 24. Stan bazy szkolnej w roku 2004/2005 Publiczne gimnazjum Nr 3 9 10 15 7 Zespół s zkół ogólnoks ztałćących Szkoła podstawowa nr 11 1 Szkoła podstawowa nr 10 1 Szkoła pods tawowa nr 9 1 Szkoła pods tawowa nr 7 10 30 10 12 10 10 Szkoła pods tawowa nr 6 2 Zespół szkół 2 20 14 20 19 10 1 Publiczne gimnazjum Nr 2 Ilość komputerów Ilość pracowni przedmiotowych Ilość sal lekcyjnych 20 20 0 0 40 20 20 1 Szkoła pods tawowa nr 4 33 17 5 10 15 20 25 30 35 40 45 Źródło: Zbiorczy arkusz organizacyjny 2004/2005 Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 47 W roku szkolnym 2004/2005, liczba szkół w placówkach oświatowych Jarosławia przedstawia się następująco: • szkoły podstawowe − 8, w tym 1 niepubliczna • gimnazja − 6, w tym 1 niepubliczne. Tabela 45. Zestawienie sieci i organizacji szkół podstawowych w roku szkolnym 2004/2005 Gmina − organ prowadzący Gmina Miejska Jarosław Zgromadzenie ss. Niepokalanek Razem Nazwa szkoły SP-4 SP-5 SP-6 SP-7 SP-9 SP-10 SP-11 SP-ss. Niepokalanek Liczba (ogółem) nauczycieli uczniów oddziałów (etaty) 660 27 45,25 315 12 23,31 362 15 28,62 116 6 11,61 83 6 9,89 658 29 50,60 546 21 49,45 oddziałów przedsz. 2 1 1 - 151 7 17 1 2 891 123 235,70 5 Źródło: Sprawozdanie EN – 3 i S0 – 2, wrzesień 2004 r. Tabela 46. Zestawienie sieci i organizacji szkół podstawowych w roku szkolnym 2004/2005 Gmina organ prowadzący Jarosław Rada Miasta Zgromadzenie ss. Niepokalanek Razem Nazwa szkoły uczniów G-1 G-2 G-3 G-4 G-5 G-niepubliczne ss. Niepokalanek 487 487 322 348 190 Liczba (ogółem) Nauczycieli oddział oddziałów (etaty) przedszk. 19 41,28 0 18 36,61 0 13 29,88 0 14 31,75 0 7 16,89 0 59 3 6 0 1 893 74 162,41 0 Źródło: Sprawozdanie EN – 3 i S0 – 2, wrzesień 2004 r. Szkolnictwo ponadgimnazjalne Jarosław jest lokalnym centrum szkolnictwa ponadgimnazjalnego. Działa tutaj osiem zespołów szkół, w których w roku szkolnym 2004/2005 uczy się łącznie 6 166 uczniów. Dobre zaplecze pedagogiczne i wysoko wyspecjalizowana kadra przygotowują do pracy, a także do kontynuowania nauki w szkołach policealnych i na studiach wyższych. W ostatnim okresie widać pozytywną tendencję zmiany liczby uczących się w szkołach zawodowych na rzecz szkół średnich. Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 48 Tabela 47. Szkolnictwo ponadgimnazjalne Jarosławia w latach 2003-2005 Typ placówki Liceum Technikum Szkoły zawodowe Szkoły wyższe Liczba nauczycieli/ wykładowców 2003/04 2004/05 128,90 130,94 162,28 152,37 77,70 101,03 - Liczba uczniów 2003/04 2004/05 2 475 2 743 2 759 2 436 849 987 15.000 Źródło: Starostwo Powiatowe w Jarosławiu ,luty 2005 r,. - brak danych Wykres 25. Uczniowie w szkołach ponadgimnazjalnych 0 20 04 /05 20 03 /04 5000 zasad. zawodowe technikum liceum liceum technikum zasad. zawodowe Źródło: Starostwo Powiatowe w Jarosławiu, luty 2005 r. Szkolnictwo wyższe 17 sierpnia 1998 roku w Jarosławiu została utworzona Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. ks. Bronisława Markiewicza. W latach wcześniejszych uczelnia ta działała jako Oddział Zamiejscowy filii Politechniki Łódzkiej. Nauka w PWSZ trwa 7 semestrów i kończy się uzyskaniem tytułu licencjata. Po uzyskaniu tytułu licencjata absolwenci PWSZ mogą kontynuować studia na poziomie magisterskim na Politechnice Lubelskiej mającej swój punkt konsultacyjny w Jarosławiu przy PWSZ lub w innej dowolnej uczelni ekonomicznej w Polsce. Studia w PWSZ odbywają się na następujących specjalnościach: ekonomia i organizacja gospodarki żywnościowej hotelarstwo i gospodarka turystyczna. rachunkowość i finanse przedsiębiorstw pielęgniarstwo informatyka stosowana W 2004 roku ponad 12 tysięcy studentów kształci się w Państwowej Wyższej Szkole Zawodowej na studiach dziennych oraz ponad 3 tysiące na studiach zaocznych. Od niedawna studenci mogą na miejscu zdobywać wykształcenie magisterskie. Ponadto w mieście znajduje się punkt informacyjno – rekrutacyjny Wyższej Szkoły Humanistyczno – Ekonomicznej w Łodzi, który mieści się w Zespole Szkół Ogólnokształcących im. Książąt Czartoryskich. Prócz szkół wyższych młodzież, która ukończyła szkołę średnią, ma możliwość dalszej edukacji w Policealnym Kolegium Językowym oraz Policealnym Studium Zawodowym. Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 49 Kultura, wypoczynek, turystyka Jarosław ma bogate tradycje w organizowaniu poważnych przedsięwzięć w dziedzinie kultury, sportu i turystyki. Kultura W mieście funkcjonują instytucje kulturotwórcze oraz stowarzyszenia wspierające różnego rodzaju inicjatywy kulturalne. Do głównych ośrodków należą: Miejski Ośrodek Kultury mający swą siedzibę w zabytkowym budynku Towarzystwa Sportowego „Sokół”, Wojskowy Ośrodek Kultury, Powiatowe Ognisko Baletowe, Zespół Szkół Plastycznych, Państwowa Szkoła Muzyczna I st. im. F. Chopina, Miejska Biblioteka Publiczna, Muzeum, które gromadzi eksponaty związane z historią miasta i regionu w postaci archiwaliów, ikonografii, wyrobów rzemiosła, zabytków archeologicznych, numizmatyki, sztuki współczesnej i wydawnictw. W Jarosławiu prowadzone są także galerie: „Rynek 6” i Galeria „W korytarzu” pod patronatem Miejskiego Ośrodka Kultury, Galeria „Pub Pirania” prowadzona przez H. Cebulę, współpracująca m.in. z Muzeum Karykatury w Warszawie. Do stowarzyszeń aktywnie uczestniczących w życiu kulturalnym miasta należą: Stowarzyszenie Miłośników Jarosławia z oddziałem w Krakowie, Towarzystwo Literackie im. A. Mickiewicza, Stowarzyszenie Muzyka Dawna w Jarosławiu, Stowarzyszenie „Grupa Poetycka”. Mocno rozbudowana sieć ośrodków kultury stwarza bardzo dobre warunki do pracy oraz rozwoju środowiska kulturalnego. W Jarosławiu odbywają się ważne imprezy kulturalne. Do największych, o randze międzynarodowej, można zaliczyć: Międzynarodowy Festiwal Muzyki Dawnej „Pieśń Naszych Korzeni” z udziałem najważniejszych wykonawców tego rodzaju muzyki z całej Europy. Jest to sztandarowa impreza Jarosławia i mimo swej elitarności przyciąga coraz większe rzesze widzów, nie tylko z regionu, kraju, lecz także z Wielkiej Brytanii, Francji, Niemiec, Ukrainy, Białorusi, Rosji itd. Jarmark Słowiańskich Zespołów Folklorystycznych z udziałem przedstawicieli wszystkich narodów słowiańskich. Inne imprezy kulturalne to: Ogólnopolski Festiwal Kolęd i Pastorałek Przegląd Teatrów Jasełkowych Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 50 Wielka Majówka Artystyczne Spotkania Dzieci i Młodzieży Wręczenie „Jarosławów” Honorowych Nagród Burmistrza Miasta za wybitne osiągnięcia w różnych dziedzinach życia kulturalnego, społecznego i gospodarczego. Dni Jarosławia Ogólnopolski Przegląd Teatrów Ulicznych i Plenerowych Sport Bardzo istotny w Jarosławiu jest rozwój bazy sportowej oraz sportu wyczynowego. W roku 1999 Jarosław mógł poszczycić się I-ligowym Zespołem Piłki Ręcznej Kobiet oraz grającym w rozgrywkach II ligi w sezonie 1999/2000 Klubem Koszykówki Męskiej ZNICZ JAROSŁAW. Ponadto w mieście są kluby i sekcje biorące udział w rozgrywkach tenisa stołowego (I liga), brydża sportowego – reprezentanci Polski oraz Hiszpanii, sekcji kajakowej, a także siatkówki dziewcząt, piłki nożnej i szermierki. Sportowe imprezy cyklicznie odbywające się w Jarosławiu to: Międzynarodowy Turniej Piłki Ręcznej Kobiet im. Leszka Gduli Regionalny Halowy Turniej Piłki Nożnej Seniorów im. Mariana Lotycza Regionalny Maraton Kajakowy rzeką San z Przemyśla do Jarosławia Kongres Brydżowy Ziemi Jarosławskiej. Turystyka Największym problemem w rozwoju turystyki jest brak infrastruktury turystycznej oraz niska jakość usług turystycznych. Na 300 miejsc noclegowych jedynie 50 jest zlokalizowanych w centrum miasta, większość oferuje usługi na bardzo niskim poziomie. Istotną pomocą dla turystów przybywających do Jarosławia byłoby powołanie Biura Informacji Turystycznej, współpracującego z biurami w głównych ośrodkach turystyki w Polsce oraz newralgicznych punktach w Europie. Szansą rozwoju turystyki jest lepsze przygotowanie zaplecza technicznego do obsługi konferencji, spotkań biznesowych oraz turystyki handlowej. Tabela 48. Baza turystyczna Jarosławia w latach 1996-1998 Lata 1996 1997 1998 Obiekty noclegowe ogółem 5 6 7 Miejsca noclegowe ogółem 302 361 378 Miejsca noclegowe całoroczne 180 261 278 Źródło: Urząd Miasta Jarosław 1999 Problemem utrudniającym rozwój turystyki jest poza brakiem miejsc noclegowych także słaba sieć gastronomii, kawiarni i klubów rozrywkowych. Walorem turystycznym Jarosławia jest duże zgromadzenie zabytków kultury materialnej: kamienice w rynku i przy sąsiednich ulicach, Muzeum Kamienica Orsettich, Podziemna Trasa Turystyczna im. Feliksa Zalewskiego zlokalizowana pod kamienicą Rynek 14, obiekty kultury sakralnej: Bazylika Matki Bożej Bolesnej (oo. Dominikanów), kościół Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 51 p.w. Św. Mikołaja i św. Stanisława (dawne opactwo ss. Benedyktynek), obecna kolegiata p.w. Bożego Ciała oraz konkatedra obrządku greckokatolickiego p.w. Przemienienia Pańskiego. Większość z nich wymaga nakładów finansowych na remonty. Tabela 49. Baza turystyczna Jarosławia (2004) Ilość miejsc Nazwa hotelu Hotelik Asticus, Rynek 25 Hotel „Hestal” Ul. Kruhel Pełkiński 72 Dom Hotelowy „Turkus“ ul. Sikorskiego 5 Schronisko młodzieżowe PTSM ul. Reymonta 1 Hotelik Hetman. Ul. Tarnowskiego 18 Zajazd „Pegaz” ul. 3 Maja 94 c Hotelik Garnizonowy, ul. 3 maja 80 a 12 Pokoje Ilość Aparta pokoi 1 os 2 os 3 os 4 os 5 os ment 7 2 5 Kategoria wg. ustawy1 Inny obiekt 40 17 4 13 Hotel ** 99 33 3 12 50 10 17 8 1 5 2 Inny obiekt 13 7 1 5 1 Inny obiekt 24 - - - - Inny obiekt 3 - 12 - 3 Inny obiekt 10 Schronisko młodzieżowe - Źródło: Urząd Miasta Jarosławia 2005 Stan na rok 2005: 6 obiektów noclegowych ogółem, 321 miejsc noclegowych ogółem w tym 221 całorocznych miejsc noclegowych - stanowi poważną barierę rozwoju turystyki i wymaga rozbudowy. 1.2.5. Synteza uwarunkowań Uwarunkowania społeczne rozwoju 1 Rosnący odsetek pracujących w sektorze prywatnym Wysokie kwalifikacje zawodowe ludności miasta Dostęp do szkolnictwa ponadpodstawowego, w tym również wyższego, dobre zaplecze pedagogiczne, wysoko wykwalifikowana kadra Dynamiczny rozwój budownictwa mieszkaniowego jednorodzinnego Działalność instytucji kulturotwórczych oraz stowarzyszeń wspierających różnego rodzaju inicjatywy kulturalne i imprezy o zasięgu lokalnym i ponadlokalnym Niskie tempo przyrostu naturalnego i ujemne saldo migracji powodujące niekorzystne zmiany w strukturze wiekowej - zmniejszenie się ludności w wieku przedprodukcyjnym Ustawa o usługach turystycznych Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 52 Utrzymująca się wysoka stopa bezrobocia, struktura wykształcenia osób pozostających bez pracy wskazuje na ich bardzo niską konkurencyjność na rynku pracy Niskie dochody ludności, w tym płace, renty i emerytury Niskie nakłady na opiekę społeczną, brak mieszkań, w tym komunalnych Nie w pełni dostosowana do potrzeb rynku pracy struktura szkolnictwa zawodowego powodująca wzrost bezrobocia wśród najmłodszych mieszkańców (absolwentów) Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 53 1.3. Potencjał techniczny, stosunki ekologiczne i kulturowe miasta 1.3.1. Infrastruktura techniczna Sieć drogowa Podstawę sieci drogowej Jarosławia stanowi droga krajowa Nr 4 (międzynarodowa E40), przecinająca miasto w kierunku wschód-zachód, stanowiąca główną oś komunikacyjną. Od niej odgałęziają się pozostałe drogi: wojewódzkie, powiatowe i gminne. Ogółem sieć dróg publicznych wynosi: 126,68 km w tym: drogi krajowe 11,68 km drogi wojewódzkie 4,55 km drogi powiatowe 50,17 km drogi gminne 60,28 km Drogi utwardzone ogółem: 99,31 km w tym: krajowe - 11,68 km wojewódzkie - 4,55 km powiatowe - 46,03 km gminne - 37,05 km Drogi nieutwardzone: 27,37 km Główna oś komunikacyjna miasta (droga krajowa Nr 4 – droga międzynarodowa E-40) prowadzi zasadniczą część ruchu zewnętrznego (tranzytowego) i wewnętrznego w mieście. Przeprowadzone w mieście pomiary ruchu wskazują na największą koncentrację w rejonie ulic: Krakowskiej, Jana Pawła II, Grunwaldzkiej i 3-go Maja. W godzinach szczytu największe natężenie ruchu występuje w rejonie Pl. Mickiewicza, na skrzyżowaniu ulic Hetmana Jana Tarnowskiego, 3 Maja, Sikorskiego, Grunwaldzkiej, Lubelskiej, znacznie przekraczające przepustowość tych ulic. Słabo rozwinięta sieć uliczna poza tym obszarem sprawia, że dla ww. ulic praktycznie nie istnieją trasy alternatywne. Przez krótki odcinek łączący skrzyżowanie ulic Sikorskiego, 3-go Maja, Hetmana Jana Tarnowskiego ze skrzyżowaniem ulic Grunwaldzka-Lubelska, w ciągu godziny przejeżdża 50% wszystkich pojazdów poruszających się po mieście, co ze względu na wyczerpaną przepustowość powoduje kilometrowe korki i niedrożność centralnego układu komunikacyjnego miasta. Przebudowa głównego skrzyżowania ulic Jana Pawła II, Grunwaldzkiej, Kraszewskiego i Słowackiego oraz skrzyżowań ulic: Grunwaldzka, Plac Mickiewicza, Sikorskiego, Lubelska i ulic: 3 Maja, Hetmana Jana Tarnowskiego, Plac Mickiewicza, tylko w niewielkim stopniu wpłynęła na jakość połączeń. Narastająca liczba samochodów i ruchu tranzytowego zwiększa natężenie przejazdów przez miasto, a w konsekwencji powoduje paraliż komunikacyjny miasta i pogarsza stan środowiska naturalnego. Jedyną alternatywą jest przyspieszenie realizacji drogi obwodowej. Trasa przebiegać będzie stroną północną miasta. Początek - wlot w Tywoni - gmina Pawłosiów, a wylot w Tuczempach - gmina wiejska Jarosław. Przy bardzo odległym terminie budowy autostrady w rejonie Jarosławia należy maksymalnie przyspieszyć realizację budowy drogi obwodowej. Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 54 Niezależnie od budowy obwodnicy zasadnym byłoby wybudowanie drogi łączącej ul. Morawską z ul. Strzelecką, przebiegającą południową stroną miasta. Wybudowanie tej drogi częściowo na pewno odciążyłoby komunikację przez centrum od samochodów osobowych, gdyż wiadukt kolejowy w ul. Morawskiej ogranicza ruch samochodów ciężarowych. Miejska sieć komunikacyjna, w najbliższych latach wymaga: Drogi krajowe: budowa odcinka ok. 8,00 km drogi obwodowej od wlotu w miejscowości Tywonia do łącznika na wysokości ul. Morawskiej, modernizacja z przystosowaniem parametrów nawierzchni jezdni do wymogów UE ok. 4,80 km drogi Nr 4 Jędrzychowice – Korczowa na odcinkach od granicy miasta z miejscowością Tywonia do wys. ul Cmentarnej i od wys. ul. Lisińskiego do granicy miasta z miejscowością Munina, modernizacja ok. 3,00 km drogi krajowej Nr 77 Jarosław – Nisko na odcinku od skrzyżowania z ul. Jana Pawła II do granicy miasta (z wyłączeniem ul. Pełkińskiej), Drogi wojewódzkie: droga Jarosław - Bełżec (ul. Hetmana Jana Tarnowskiego, Zamkowa, Sanowa) odnowa nawierzchni, droga Jarosław - Pruchnik (ul. Słowackiego, Pruchnicka) – przebudowa na odcinku od ul. Słowackiego do ul. Elektrownianej (dwa pasy jezdne), odnowa nawierzchni i chodników. Drogi powiatowe wymagają budowy nowych odcinków: łącznik od drogi krajowej Nr 4 do drogi obwodowej na wysokości zakładu uzdatniania wody w Muninie - ok. 950 m, droga graniczna od ul. Morawskiej do ul. Strzeleckiej ok. 2500 m, ul. Pogodna - 1 538 m ul. Bandurskiego - 231 m, oraz modernizacji na długości ok. 7209 m w ulicach: Kościuszki, Konfederacka, Kamienna, Batalionów Chłopskich, Dolnoleżajska, Długosza, Zwierzyniecka, Rybacka, Podzamcze, Poniatowskiego, Traugutta. Drogi gminne: budowa nowych dróg długości ok. 7,0 km w ulicach: Chrobrego, Zduńska, Drużyniecka, Harlendera, Przemysłowa, Konfederacka, Wiejska, Synów Pułku, modernizacja na dł. ok. 6,5 km w dzielnicy Misztale, odnowa nawierzchni dróg i placów rejonie Starego Miasta, oraz innych dróg ujętych w wieloletnim planie inwestycyjnym, remont wiaduktu drogowego w ciągu ul. Przemyskiej. Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 55 Tabela 50. Potrzeby modernizacyjne dróg Wyszczególnienie Ogółem długość [km] Budowa nowych odcinków [km] Drogi krajowe Drogi wojewódzkie Drogi powiatowe Drogi gminne 11,68 4,55 50,17 60,28 8,00 0,90 5,22 7,00 Modernizacja Odnowa nawierzchni [km] [km] 7,80 7,21 6,50 2,07 6,00 Źródło: Urząd Miasta Jarosław 2005 Telekomunikacja Działalność telekomunikacyjna w mieście prowadzona jest przez Telekomunikację Polską S.A. W mieście funkcjonują centrale telefoniczne: przy ul. Kilińskiego, wybudowana w latach 1995 - 1996, o pojemności 10240 NN, przy ul. Jana Pawła II. Kompleksowa telefonizacja prowadzona od 1995 r. doprowadziła do rozbudowy istniejącej sieci komunikacyjnej na terenie całego miasta. Efektem jest ponad dwukrotny wzrost ilości abonentów i pełne zaspokojenie potrzeb w tym zakresie. Usługi telekomunikacji w pełni zabezpieczają również łącza telefaksowe i internetowe. Bardzo szybko rośnie ilość osób korzystających z telefonii komórkowej. Elektroenergetyka Gmina miejska zaopatrzona jest w energię elektryczną w 100%. Energia przesyłana jest liniami 110 kV z systemu elektroenergetycznego z trzech stron: Lubaczowa, Przemyśla i Sieniawy. Na terenie miasta występują 133 stacje średniego napięcia. Odbiorcy z terenu miasta są zasilani liniami kablowymi niskiego napięcia. Tabela 51. Zapotrzebowanie i zużycie energii elektrycznej u odbiorców w latach 1999-2004 Wyszczególnienie 1999 Liczba odbiorców ogółem 16 130 w tym: 12 814 gospodarstwa domowe 3 316 przemysł Zużycie ogółem w GWh 178 442 w tym: gospodarstwa domowe 22 518 przemysł 155 924 Zużycie energii w gosp. dom. 1 757 na odbiorcę w kWh 2000 16 309 2001 16 621 2002* 16 660 2003* 16 211 2004* 16 226 12 995 3 314 13 828 2 793 13 912 2 748 14 049 2 162 14 394 1 832 181 217 175 665 107 666 148 387 107 103 22 976 24 259 158 241 151 406 1 768 1 754 24 546 83 120 1 764 25 039 24 321 123 348 82 782 1 782 1 689 Źródło: Rejonowy Zakład Energetyczny w Jarosławiu 2005 * dane nie obejmują zużycia energii elektrycznej przez Hutę Szkła Jarosław Gazownictwo Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 56 Dostawę, przesył i dystrybucję gazu prowadzi Zakład Gazowniczy w Jarosławiu. Na terenie miasta funkcjonuje jedna stacja redukcyjno-pomiarowa i dziewięć podstacji. Dostawę gazu dla odbiorców zapewniają sieci gazowe o łącznej długości 120,90 km, w tym sieci niskoprężne 73,40 km i średnioprężne 47,50 km. Stan zgazyfikowania obejmuje 100% miasta. W ostatnich latach systematycznie wzrastało zapotrzebowanie na gaz do celów grzewczych. Spowodowane było to budową osiedlowych kotłowni gazowych i modernizacją istniejących węglowych na paliwo ekologiczne w większości na gazowe. Maleje natomiast zużycie gazu w gospodarstwach domowych. Spowodowane jest to zastąpieniem urządzeń gazowych dla ogrzewania mieszkań, przygotowania posiłków i ciepłej wody - na inne urządzenia, głównie węglowe i elektryczne. Tabela 52. Stan gazyfikacji - odbiorcy, zużycie gazu w latach 1999-2004 Wyszczególnienie 1999 Odbiorcy ogółem w tym gospodarstwa domowe Zużycie gazu ogółem w m3/rok w tym gospodarstwa domowe Sieci gazowe w km ogółem w tym: niskoprężne średnioprężne 2000* 2001* 2002* 2003* 2004* 12 818 12 760 12 694 12 770 12 847 12 921 12 265 12 302 12 188 12 298 12 407 12 514 77 854 800 13 773 800 17 165 200 17 707 728 18 598 500 12 829 070 9 390 300 8 618 900 8 956 400 8 152 278 8 453 300 7 329 510 12,20 112,60 113,80 118,70 118,70 120,90 76,30 35,90 76,40 36,20 76,90 36,90 76,20 42,50 76,20 42,50 73,40 47,50 Źródło: KZG Oddział Zakład Gazowniczy w Jarosławiu 2005 * dane nie obejmują zużycia gazu przez Hutę Szkła Jarosław Wodociągi Miasto wyposażone jest w sieć wodociągową, z której korzysta prawie 98% ludności. Zaopatrzeniem miasta w wodę zajmuje się Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji, będące jednoosobową spółką z o.o. Gminy Miejskiej Jarosław. Woda pobierana jest z ujęcia powierzchniowego brzegowego, rzeki San. Uzdatnianie wody odbywa się w Zakładzie Uzdatniania Wody w Muninie, którego trwająca od 1985 r. rozbudowa zakończona została w 2000 r. Wydajność zakładu wynosi 27 360 m3/dobę. Do ostatecznego zakończenia rozbudowy i modernizacji ZUW niezbędne jest jeszcze wykonanie ozonowania i filtrów węglowych. Z ujęciem, zakładem uzdatniania i systemem sieci wodociągowych współpracuje przekazany w 1997 r. do eksploatacji zbiornik wodociągowy wyrównawczy o pojemności 5 tys. m3, pozwalający na zasilanie sieci wodociągowej w godzinach szczytowego rozbioru wody. Dzięki niemu możliwe jest uniknięcie konieczności uruchamiania dodatkowych pomp. Napełniany jest w godzinach nocnych, gdy rozbiór wody jest minimalny. Modernizowane są sieci wodociągowe o dużej awaryjności, wykonane z rur azbestowo – cementowych, żeliwnych i stalowych ocynkowanych, które liczą nawet 50 lat. Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 57 Tabela 53. Wskaźniki zaopatrzenia mieszkańców miasta w wodę w latach 1999-2004 Wyszczególnienie Woda pobierana z ujęć ogółem w tys. m3 Woda dostarczana odbiorcom ogółem w tys. m3 w tym : gospodarstwa domowe cele produkcyjne Woda pobierana z ujęcia w m3/d Woda uzdatniona w 3/d Liczba podłączeń do budynków szt. Sieci wodociągowe magistralne i rozdzielcze w km Długość sieci ogółem w km w tym: sieci magistralne rozdzielcze podłączenia 1999 2000 2001 4 568,0 4 004,0 3 571,8 3 307 3 127 2 621 2002 3 937,6 2 409 2003 2004 3 524,2 3 596,3 2 347 2 332,7 1 676,0 1 638,0 1 525,3 1 631,0 1 489,0 1 095,7 1 520,388 9,0 1 460,0 1 453,0 457,0 472,0 27 000 27 000 27 000 18 000 14 000 14 000 4 001 4 147 4258 27 000 14 000 4 427 27 000 14 000 4512 27 000 14 000 4 567 102,4 103,5 104,3 104,3 107,7 108,6 171,1 9,0 93,4 67,5 172,2 9,0 94,4 68,7 175,9 9,0 95,3 71,6 177,8 9,0 95,3 73,5 183,8 9,0 98,7 76,1 186,40 9,0 99,6 77,8 Źródło: PWiK Sp. z o.o. 2005r. Kanalizacja Działalność związaną z gospodarką ściekową w mieście prowadzi Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji sp. z o.o. w Jarosławiu. Miasto wyposażone jest w sieć kanalizacyjną w ok. 90%. Nie skanalizowane pozostają dzielnice położone w części północno-zachodniej: Przedmieście Dolnoleżajskie, Stawki, Kruhel Pełkiński, Kruhel Pawłosiowski, Łazy Kostkowskie, część ul. Pełkińskiej, ul. Pogodna, ul. Blichowa. Z terenów tych ścieki odprowadzane są do szamb. W dalszej kolejności przewidywane są inwestycje zgodnie z wieloletnim planem rozwoju i modernizacji urządzeń wodociągowych i kanalizacyjnych na lata 2002 – 2007”. Dla odprowadzenia ścieków z wymienionych ulic i dzielnic wybudowano i przekazano do użytku kolektor zrzutowy ogólnospławny "W" o średnicy A 1,0 m, od ulicy Podzamcze do oczyszczalni ścieków. Wybudowano ponadto ciągi główne kanalizacji dla odprowadzenia ścieków z osiedla Sterańczaka, ul. Cegielnianej, ul. Włókienniczej, ul. Spółdzielczej, ul. Dziewiarskiej, ul. Pogodnej. Długość sieci kanalizacyjnej w mieście wynosi ogółem 80,1 km (z przyłączami 94,0 km), w tym ogólnospławnej 42,9 km, a sanitarnej 37,2 km (z przyłączami 51,1 km). Miasto posiada oczyszczalnię ścieków typu mechaniczno-biologicznego, gdzie ścieki są oczyszczane i następnie odprowadzane do rzeki San. Przepustowość oczyszczalni wynosi 14 000 m3/dobę. W 2001 r. zakończono I etap rozbudowy oczyszczalni ścieków, a w 2005 r. przewiduje się zakończenie II etapu rozbudowy i modernizacji oczyszczalni, co zapewni uzyskanie wydajności 20.500 m3/dobę oraz spełnienie wymogów UE w zakresie odprowadzania ścieków. Po zakończeniu inwestycji powstanie duża rezerwa w zakresie przepustowości oczyszczalni, co pozwoli na przyjęcie ścieków również z gmin sąsiednich. Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 58 Tabela 54. Odprowadzenie ścieków, sieci kanalizacyjne w latach 1999-2003 Wyszczególnienie 1999 2000 2001 2002 2003 Ścieki odprowadzane w tys.m3 ogółem w tym: gospodarstwa domowe przemysłowe Długość sieci kanalizacyjnej ogółem w km 3 223,0 3 102,0 2 584,8 2 089,5 2 111,5 1 464,0 1 759,0 1 475,0 1 627,0 1 385,0 1 199,8 1 225,7 863,8 1 196,9 914,6 67,8 68,0 68,1 68,1 80,1 41,6 41,7 41,8 41,8 42,9 26,2 8,6 26,3 8,8 26,3 26,3 37,2 9,2 10,0 13,9 w tym: kanalizacja rozdzielcza ogólnospławna kanalizacja ścieków bytowogospodarczych Przyłącza Źródło: PWiK Sp. z o.o. 2005r. Tabela 55. Ilość ścieków odprowadzanych w latach 1999 – 2003 do rzeki San Wyszczególnienie 1999 2000 2001 2002 2003 Ścieki odprowadzane w tys m3 ogółem 3 223 3 102 2 585 2 090 2 112 1 226 1 197 w tym: gospodarstwa domowe 1 464 1 475 1 385 przemysłowe 1 759 1 627 1 200 864 915 Źródło: PWiK Sp. z o.o. 2005 Ciepłownictwo Energia cieplna na pokrycie potrzeb centralnego ogrzewania i ciepłej wody produkowana jest w 40 kotłowniach lokalnych, o mocy od 0,36 GJ do 10,8 GJ oraz kotłowni na osiedlu Kopernika. Dla potrzeb przemysłu funkcjonują kotłownie: •przy Zakładach Przemysłu Dziewiarskiego „Jarlan” S.A. •kotłownia gazowa Zakładów Mięsnych w Jarosławiu •kotłownia gazowa LU POLSKA S.A. Moc kotłowni ogółem ok. ogółem ok. 450 GJ, w tym: - dla celów mieszkaniowych ok. 300 GJ, - dla celów przemysłowych ok. 150 GJ, Kotłownie lokalne w większości są kotłowniami gazowymi. PGKiM w Jarosławiu Spółka z o.o. produkuje energię cieplną dla celów mieszkaniowych w 12 kotłowniach. Produkcja energii cieplnej w 2004r. wyniosła 37.771 GJ. Przesył energii cieplnej odbywa się przez system sieci cieplnej rozdzielczej o długości ogółem 1,1 km i przyłączy o długości 0,7 km. Od 2000 r. zostało zmodernizowane 2 kotłownie węglowe na gazowe i wybudowane 2 kotłownie gazowe oraz zmodernizowana 1 kotłownia gazowa. Modernizacji z węglowej na gazowa wymaga jedna kotłownia na Os. Jagiellonów. Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 59 Produkcją i przesyłem energii cieplnej dla celów budownictwa mieszkaniowego wielorodzinnego zajmuje się również Spółdzielnia Mieszkaniowa Jarosław. Kotłownie na Osiedlach: Witosa, Armii Krajowej i Kalinki wymagają modernizacji z węglowych na gazowe. Cmentarze W Jarosławiu funkcjonują trzy cmentarze komunalne oraz jeden parafialny: Stary Cmentarz o pow. 3,70 ha przy ul. Cmentarnej, powstały w 1784 r., zabytkowy, wpisany do rejestru zabytków, na którym wykonuje się obecnie niewiele pochówków. Sukcesywnie w miarę posiadanych środków dokonuje się zabezpieczenia i rekonstrukcji zabytkowych nagrobków i pomników. Cmentarz ten nie ma możliwości poszerzenia terenu. Nowy Cmentarz przy ul Krakowskiej o pow. 8,80 ha, założony w 1906 r. Częściowo wpisany do rejestru zabytków. Teren przeznaczony na pochówki zaczyna się powoli wyczerpywać. W 1995 r. Gmina zakupiła przyległy teren o pow. 0,50 ha, na który został opracowany projekt techniczny parkingu z miejscami postojowymi. Terenu tego nie można wykorzystać na pochówki ze względu na niemożliwość uzyskania wymaganej strefy ochronnej, ograniczonej. Ze względu na bardzo ograniczone możliwości dokonywania pochówków (okres ok. 2 –3 lat) niezbędne jest pilne rozpoczęcie budowy cmentarza przy ul. Szczytniańskiej, poprze wykonanie kolejno: sieci technicznych (prąd, wodociąg, kanalizacja) ogrodzenia, dróg, parkingów, kaplicy, urządzenie alejek i pól grzebalnych. Cmentarz w Dzielnicy Garbarze - o pow. 0,60 ha zabezpiecza potrzeby grzebalne dla wschodniej dzielnicy miasta Grabarze, oddzielonej od pozostałej części miasta rzeką San. Zawiera również kwaterę wojenną z okresu I wojny światowej. Cmentarz parafialny w Dzielnicy Łazy Kostkowskie – o pow. 0,15 ha, założony w 1991 r. zabezpiecza potrzeby grzebalne dla znacznie oddalonej od centrum dzielnicy, zlokalizowanej w północnej części miasta. Ponadto na terenie Jarosławia znajdują się dwa nieczynne dla pochówków cmentarze zabytkowe: •Cmentarz z okresu I wojny światowej przy ul. Pruchnickiej – o pow. 0,60 ha, założony przez c.k. Militarkomando okręgu wojskowego „Galicja Środkowa” po bitwie jarosławskiej w maju 1915 roku. Zawiera prochy poległych i zmarłych od ran żołnierzy armii niemieckiej, austro - węgierskiej i rosyjskiej. Wśród nich walczących w armiach zaborczych Polaków, głównie z wadowickiego pułku piechoty. Zdewastowany w latach 50-tych XX w. Wpisany do rejestru zabytków w 1995 r. Od 2003 r. prowadzony jest remont muru granicznego i ogrodzenia. •Cmentarz żydowski - najstarszy z istniejących cmentarzy jarosławskich. Założony w 1699 roku w dużym stopniu został zdewastowany podczas II wojny światowej. Obecnie teren cmentarza zajmuje obszar 1,85 ha. Zachowało się zaledwie kilkanaście nagrobków, z których najstarszy pochodzi z 1850 roku. Na cmentarzu znajdują się też groby Żydów rozstrzelanych podczas II wojny światowej. Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 60 1.3.2. Stan środowiska naturalnego i jego ochrona Klimat Klimat miasta kształtowany jest pod wpływem Klimatu Pogórza Karpackiego, charakteryzuje się średnią temperaturą roku 7-8°C. Wielkość opadów jest podobna jak na terenie woj. podkarpackiego i waha się od 6,5 mm w październiku do 170,60 mm w lipcu. Amplituda temperatur 21-22°C wskazuje na znaczny kontynentalizm klimatu, uwarunkowany odległością od morza oraz brakiem większych zbiorników wodnych śródlądowych. Średni czas trwania pór roku ustalony w latach 1931 - 1960 wynosi: przedwiośnie - 24 dni, wiosna - 54 dni, lato - 107 dni, jesień - 57 dni, przedzimie - 28 dni, zima - 89 dni. Dominują wiatry z kierunków zachodnich, średnie zachmurzenie około 63% pokrycia nieba. Ciśnienie atmosferyczne średnie wynosi 1017 hPa. Miasto położone jest w przedziale wysokości 170 - 220 m n p m. Zasoby naturalne Teren nie należy do zasobnych w surowce naturalne. Występują tu kruszywa naturalne piaski i żwir w dolinie Sanu, złoża lessowe - na całym terenie miasta, surowiec budowlany do produkcji cegły ceramicznej i gaz ziemny. Gleby należą do typu czarnoziemów, zaliczane są do I-II klasy czystości. Zasoby wodne Zasoby wodne podziemne są ściśle powiązane ze zbiornikiem wód podziemnych „Doliny Sanu", z głębokością ujęć ok. 10 m. Są to wody w utworach czwartorzędowych III klasy. Wody powierzchniowe W granicach miasta na długości 5 km przepływa rzeka San. W wyniku występujących dość intensywnie erozji dno Sanu systematycznie się obniża. W ciągu ostatnich 100 lat obniżyło się o 2,50 m na odcinku przepływu przez Jarosław. Stare koryto Sanu zajmuje powierzchnię 4 ha. Zlewnia rzeki San w Jarosławiu wynosi 7,041 km, średni przepływ roczny 73,0 m/s. Stan czystości powietrza Miasto Jarosław nie należy do miast o średnim zanieczyszczeniu środowiska. Największą część emisji zanieczyszczeń stanowi emisja pochodząca z energetycznego spalania paliw w kilku opalanych węglem kotłowniach lokalnych (osiedlowych), oraz w małych kotłowniach domowych, jak również z dużej ilości pojazdów samochodowych tranzytowych i lokalnych przejeżdżających przez centrum miasta, przy braku alternatywnych dróg objazdowych. Zanieczyszczenia powietrza to głównie: dwutlenek siarki, dwutlenek azotu i pyły. Dwutlenek siarki emitowany jest głównie przez kotłownie lokalne i małe kotłownie domowe, Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 61 przy spalaniu zanieczyszczonego węgla. Tlenki azotu pochodzą ze spalania węgla, koksu, gazu i benzyn (transport samochodowy). Pyły - emitowane są do atmosfery wraz ze spalinami pochodzącymi ze spalania paliw stałych. Badania wykazały również zanieczyszczenia powietrza związkami fluoru pochodzącymi ze spalania węgli oraz ołowiu, pochodzącymi z transportu samochodowego. Średnie stężenie zanieczyszczeń emitowanych do powietrza jest kilka razy wyższe w okresie zimowym niż w okresie letnim. Tabela 56. Emisja roczna zanieczyszczeń powietrza w roku 2002 Wyszczególnienie Rok 2002 Gazy ogółem (w tys. Mg) 1,60 Pyły ogółem (w tys. Mg) 0,30 Źródło: Program Ochrony Środowiska dla miasta Jarosławia na lata 2004-2011 Tabela 57. Średnioroczne stężenie zanieczyszczeń w roku 2001 Wyszczególnienie Dwutlenek siarki SO2 mg/m3 Rok 2001 15 Tlenki azotu NO mg/m3 36,30 Pył zawieszony mg/m3 40 Źródło: Wojewódzki Inspektorat Ochrony środowiska w Rzeszowie 2001 Z pomiarów wynika, że zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego na terenie Jarosławia nie przekracza dopuszczalnych norm. Jednakże blisko granicy wartości dopuszczalnej jest stężenie pyłu zawieszonego oraz dwutlenku azotu. Jednak występowanie kilku zanieczyszczeń na tym samym terenie może powodować sumowanie się niekorzystnych oddziaływań. Wiąże się to z kilkoma jeszcze funkcjonującymi kotłowniami węglowymi osiedlowymi na osiedlach: Jagiellonów, Witosa, Armii Krajowej i Kalinki. Należy dokończyć procesy modernizacyjne w kotłowniach osiedlowych, zarządzanych przez Spółdzielnię Mieszkaniową Jarosław i Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej sp. z o.o. w Jarosławiu wraz z przejściem na paliwo ekologiczne. Dla obniżenia zanieczyszczeń w centrum miasta koniecznym jest zmniejszenie natężenia ruchu samochodowego, poprzez wybudowanie obwodnicy i odciążenia centrum miasta od ruchu tranzytowego, który systematycznie się zwiększa. Hałas Źródłem hałasu w mieście są: ruch drogowy, kolejowy, przemysłowy i osiedlowy. Podstawowe czynniki mające wpływ na poziom dźwięku emitowanego przez ruch drogowy to: natężenie ruchu i ilość pojazdów hałaśliwych w ogólnym natężeniu ruchu, stan techniczny pojazdów z uwzględnieniem stanu wydechowego silnika, hamulców, rodzaj nawierzchni dróg, których zły stan powoduje dodatkowe wstrząsy, częste hamowanie i przyspieszanie, organizacja ruchu, Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 62 sposób eksploatacji pojazdów. Badania poziomu hałasu w Jarosławiu wykonane w 2002 r. potwierdziły we wszystkich punktach pomiarowych zlokalizowanych na obszarze miasta przekroczenia dopuszczalnych poziomów hałasu, wynoszącego 40-60 dB. Zdecydowanie najwyższym poziomem hałasu charakteryzuje się droga krajowa Nr 4, przebiegająca przez centrum miasta. Średni poziom natężenia dźwięku wynosi dla niej 76,6 dB. Najbardziej uciążliwy odcinek prowadzi ulicami: Grunwaldzką, Jana Pawła II, Krakowską. Na tej trasie jest też najwyższe natężenie ruchu, zwłaszcza przez duży udział pojazdów ciężkich. Bardzo uciążliwa jest też droga w kierunku Lubaczowa, na ulicach Hetmana Jana Tarnowskiego, Zamkowej i Sanowej, gdzie poziom hałasu wynosi 74,4 dB. Niewiele niższe natężenie dźwięku jest na ulicach Lubelskiej i Pełkińskiej. Najniższy poziom dźwięku zaobserwowano na ulicach Batalionów Chłopskich i Cegielnianej. Tabela 58. Wyniki pomiaru hałasu drogowego dla miasta Jarosławia w 2002 r. Nr pkt. Lokalizacja punktu pomiarowego Leq dB Lmax dB Lmin dB L10 dB L50 dB L90 dB Qśr 1 poj/h Pśr2 % Pśr3 poj/h 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 ul.3-go Maja 260 ul.3-go Maja 81 ul.3-go Maja 14 ul.3-go Maja 31 ul.3-go Maja 3 ul.Grunwaldzka 1 ul.Jana Pawła II 4 ul.Jana Pawła II 32 ul.Krakowska 12 ul.Krakowska 60 ul.Szczytniańska 15 ul.Kraszewskiego 20 ul.Pełkińska 32 ul.Pełkińska 12 ul.Pełkińska 70 ul.Kruhel Pełkiński 151 ul.Batalionów Chł. 31 ul.Szczytniańska 216 ul.Słowackiego (MKS) ul.Pruchnicka k.targu ul.Pruchnicka 65 ul.Tarnawskiego 17 ul.Zamkowa 24 ul.Sanowa 4 ul.Poniatowskiego 37 ul.Sikorskiego 7 ul.Lubelska 4 ul.Kościuszki k.szpitala ul.Cegielniana 74,0 75,0 74,7 76,9 74,7 72,8 73,1 72,9 73,4 73,2 66,8 71,4 72,8 69,7 71,4 91,0 93,3 91,1 98,7 96,5 89,1 92,6 90,0 90,3 89,6 86,9 87,3 90,9 84,2 89,3 51,0 51,4 53,5 59,0 55,9 55,7 54,9 51,2 51,5 43,2 38,5 50,8 45,2 42,1 44,3 77,1 78,2 77,6 77,4 76,0 75,6 75,1 76,1 76,9 76,0 68,5 76,2 71,6 74,1 74,9 67,7 69,5 70,7 70,8 68,7 73,8 68,2 68,3 68,6 65,8 52,7 68,0 63,9 61,4 62,2 57,1 59,7 62,4 64,8 62,8 64,1 62,1 58,6 59,0 53,2 44,2 58,1 52,5 49,0 51,0 765 968 1256 1323 836 1284 852 896 902 660 156 458 596 449 456 12,4 9,2 8,6 9,3 16,5 7,2 8,4 13,6 9,6 15,7 12,8 5,9 10,6 8,7 16,4 95 89 108 123 138 93 72 122 87 104 20 27 63 39 75 69,7 88,5 36,1 71,6 55,7 43,2 200 19,5 39 60,1 64,0 72,2 71,0 71,0 73,8 72,8 73,9 70,1 66,6 69,0 69,1 57,7 82,9 81,5 87,3 91,9 87,7 87,4 88,6 91,3 85,1 87,1 84,7 92,6 78,7 34,0 35,5 55,2 49,1 44,7 47,7 48,9 49,2 45,3 51,3 47,5 47,6 37,5 55,9 66,1 75,4 72,5 75,1 77,2 76,3 77,3 74,2 69,3 73,0 70,0 54,6 43,7 46,1 69,1 63,6 66,5 68,4 68,9 69,1 64,2 59,0 61,6 60,9 42,3 38,3 39,2 61,4 55,0 50,1 55,8 57,3 59,8 52,8 54,2 53,8 53,3 39,5 32 126 981 638 506 792 851 906 539 242 414 315 27 53,1 13,5 6,0 6,4 5,3 13,1 7,4 7,3 3,7 7,0 11,3 4,4 22,2 17 17 59 41 27 104 60 66 20 17 47 14 6 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 Źródło: Program Ochrony Środowiska dla miasta Jarosławia na lata 2004-2011 Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 63 Qśr1 - natężenie ruchu pojazdów na godzinę, Pśr2 - udział pojazdów ciężkich w procentach, Pśr3 - natężenie ruchu pojazdów ciężkich na godzinę. Aby poprawić niekorzystny klimat akustyczny w mieście należy dążyć do: skierowania całego ruchu tranzytowego poza granice miasta, poprawy stanu nawierzchni dróg w mieście, stopniowego wyeliminowania z ruchu pojazdów o złym stanie technicznym, oddzielenia zabudowy mieszkalnej od dróg o dużym natężeniu ruchu przy pomocy pasów zieleni, stanowiących naturalny ekran akustyczny. Stan czystości wód Podstawowymi zasobami wód powierzchniowych w mieście jest rzeka San płynąca w granicach miasta na odcinku 5 km. Jest ona również odbiornikiem zrzutu ścieków. W ocenie ogólnej wody Sanu zostały zakwalifikowane do klasy III. Zdecydowały o tym zanieczyszczenia fizyko-chemiczne oraz stan sanitarny. Wyniki badań wód Sanu w 2001 r. na przekrojach pomiarowych powyżej i poniżej Jarosławia przedstawia tabela poniżej: Tabela 59. Ocena jakości wód rzeki San w wybranych przekrojach badawczych w roku 2001 Lp Rzeka SAN Nazwa przekroju pomiarowo-kontrolnego km biegu Klasa rzeki fiz-chem. Klasa sanit. Klasa Klasa hydrob. ogólna Powyżej Jarosławia 122,80 III III II III Poniżej Jarosławia 109,80 II III II III Źródło: Program Ochrony Środowiska dla miasta Jarosławia na lata 2004-2011 Głównymi zanieczyszczeniami rzek i potoków są ścieki bytowo-gospodarcze. Nie do końca uregulowana gospodarka ściekowa spowodowała, że część ścieków surowych dostaje się do potoków i rzek powodując ich zanieczyszczenie. Jednakże sytuacja z roku na rok ulega poprawie, gdyż Miasto Jarosław posiada miejską mechaniczno-biologiczną oczyszczalnię ścieków z podwyższonym usuwaniem biogenów o przepustowości 20.500 m3/d. Do oczyszczalni odprowadzane są ścieki sanitarne, przemysłowe oraz deszczowe. Realizowany proces oczyszczania ścieków zapewnia uzyskanie wymaganych efektów w zakresie składu zrzucanych ścieków. Na rzece San znajduje się ujęcie wody pitnej dla Miasta Jarosławia. Uzdatnianie wody prowadzone jest w Stacji Uzdatniania Wody. Planowany stan czystości rzeki San (I klasy) jest nierealny w najbliższych latach. Konieczne staje się skanalizowanie wszystkich miejscowości wzdłuż biegu rzeki San, poniżej ujęcia wody pitnej dla Jarosławia, wybudowanie oczyszczalni ścieków dla tych miejscowości oraz zmodernizowanie istniejących oczyszczalni o przestarzałej technologii, nie odpowiadającej wymaganym normom w zakresie oczyszczania ścieków i ich zrzutu do odbiornika. Odpady komunalne Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 64 Gromadzenie odpadów odbywa się na miejskim wysypisku odpadów komunalnych przy ulicy Kamiennej w Jarosławiu, posiadającym uregulowany stan prawny. Zostało ono uruchomione w 1981 r. i zajmuje obszar o pow. 6,25 ha z rezerwą terenu pod rozbudowę do 26,2 ha. Chłonność zajmowanego terenu stopniowo wyczerpuje się, trwają prace przygotowawcze dla rozpoczęcia prac projektowych rozbudowy wysypiska. Niewielka ilość odpadów komunalnych z Jarosławia składowana jest przez jednostki gospodarcze świadczące usługi na terenie miasta na składowisku w Młynach. Odpady komunalne na wysypisku składowane są warstwami: warstwa I 6,25 ha warstwa II 0,50 ha. Każda warstwa przysypana jest ziemią grubości 50 cm. Wywozem odpadów i utrzymaniem wysypiska zajmuje się Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej spółka z o.o. w Jarosławiu (jednoosobowa spółka Gminy Miejskiej), oraz inne podmioty gospodarcze posiadające stosowne zezwolenia. W 2004 r. w Jarosławiu wytworzono 15 200 Mg odpadów komunalnych stałych, z których składowano na wysypiskach w Jarosławiu i Młynach 15 000 Mg, a 200 Mg wykorzystano gospodarczo. Odpadów komunalnych płynnych wytworzono 5,50 tys. ton. Możliwości składowania odpadów na terenie eksploatowanego wysypiska zostaną wyczerpane w 2006 r. Tabela 60. Wytwarzanie odpadów stałych na terenie miasta Jarosławia w latach 1999-2004 1999 2000 2001 2002 2003 2004 [m3] [m3] [m3] [Mg] [Mg] [Mg] Odpady komunalne z gosp. domowych 59 700 80 500 79 000 14 406 13 833 14 000 Odpady z zakładów przemysłowych 33 600 12 700 10 400 Odpady wykorzystane gospodarczo 24 260 13 000 6 600 106 560 Ogółem odpady 117 560 106 200 96 000 136 482 14 886 15 200 Wyszczególnienie Nieczystości płynne w tys. ton 3,40 3,60 3,70 1 110 3,70 974 1 000 79 200 5,50 5,50 Źródło: Plan gospodarki odpadami dla miasta Jarosławia na lata 2004-2015 Tabela 61. Ilość odpadów komunalnych stałych wywiezionych w poszczególnych latach. Ilość odpadów komunalnych stałych wywiezionych [Mg] Rok 2002 2003 Wysypisko komunalne (Młyny) 775 1,899 Wysypisko własne – ul. Kamienna 15,318 12,987 Źródło: Plan gospodarki odpadami dla miasta Jarosławia na lata 2004-2015 Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 65 Tabela 62. Ilość odpadów komunalnych stałych wywiezionych w poszczególnych latach w przeliczeniu na 1 mieszkańca. (Mg) 2002 0,383 2003 0,354 Źródło: Plan gospodarki odpadami dla miasta Jarosławia na lata 2004-2015 Tabela 63. Ilość odpadów komunalnych stałych wytwarzanych w przeliczeniu na 1 mieszkańca. (Mg) Miasto Jarosław Liczba mieszkańców kg/M/r Ilość wytworzonych odpadów [Mg] 41 788 0,424 17,705 Źródło: Plan gospodarki odpadami dla miasta Jarosławia na lata 2004-2015 Szereg problemów związanych z gromadzeniem i unieszkodliwianiem odpadów komunalnych znalazło rozwiązanie w ustawie o utrzymaniu czystości w gminach, obowiązującej od 1 stycznia 1997 r. Ustawa ta wprowadza powszechny obowiązek gromadzenia i unieszkodliwiania odpadów przez właścicieli nieruchomości poprzez posiadanie stosownych umów z Zakładem Oczyszczania Miasta lub innymi właściwymi jednostkami. Wprowadzenie ustawy wpłynęło na zmniejszenie ilości dzikich wysypisk w mieście. Problem ten jednak w zupełności nie zniknął. Przy Owens- Illinois Jarosław S.A. funkcjonuje spółka pn. Recykling-Centrum, która zajmuje się zagospodarowaniem stłuczki szklanej. W Jarosławiu prowadzona jest segregacja odpadów szklanych do kontenerów rozstawionych w mieście. Zbierane są tam odpady szklane w trzech kolorach szkła, które następnie są zagospodarowywane przez ww. Spółkę. Wszystkie jednostki wykonujące na terenie miasta działalność usługową w zakresie odbioru odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości mają obowiązek prowadzenia selektywnej zbiórki odpadów komunalnych. Pilnej potrzeby wymaga budowa Międzygminnego składowiska odpadów komunalnych na terenie przyległym do składowiska istniejącego. Beneficjentem i inwestorem bezpośrednim na etapie przygotowania inwestycji jest Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej Spółka z o.o. w Jarosławiu. Uzyskanie pozwolenia na budowę składowiska przewidziane jest w 2005 r. Wdrażany jest uchwalony przez Radę Miasta Jarosławia we wrześniu 2004 r. „Gminny plan gospodarki odpadami komunalnymi miasta” wraz z „Programem ochrony środowiska dla miasta Jarosławia”. Zieleń Istotną częścią środowiska naturalnego w mieście jest zieleń. Zieleń miejską można pogrupować na trzy sfery: parki miejskie i tereny rekreacyjne, zieleń w pasach drogowych ulic i zieleń izolacyjna, zieleń na obszarach pozostających we władaniu osób fizycznych. Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 66 Najistotniejszym zadaniem Gminy Miejskiej jest utrzymanie Parku Miejskiego im. Bohaterów Monte Casino, położonego w kwaterach ulic Bandurskiego, Konfederackiej, Raszyńskiej, Kraszewskiego. Park Miejski wpisany do rejestru zabytków. W związku z rozprzestrzenianiem się zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej w rejonie parku, został on w ostatnich latach poważnie zdewastowany. Stary drzewostan wymaga stałej pielęgnacji i odnawiania. Zabezpieczeń wymaga stary drzewostan w zabytkowej alei. Systematycznie dosadza się drzewa. W ramach utrzymania parku wykonuje się pielęgnację zieleni, alejek, ławek. Gmina wykupiła teren przy ul. Raszyńskiej, przyległy do Parku Miejskiego. Wykonano tam ogrodzenie i rozpoczęto nasadzenia drzewostanu. Drugim parkiem w mieście, o znacznie mniejszej powierzchni, jest park im. Baśki Puzon przy ul. Kraszewskiego. Systematycznie dokonuje się tu dosadzeń drzew, pielęgnacji zieleni, ławek i fontanny. Utrzymaniem i konserwacją zieleni w pasach drogowych zajmują się zarządcy dróg. 1.3.3. Stan dziedzictwa kulturowego i jego ochrona Rys historyczny Początki Jarosławia nie są znane. Pierwsze wzmianki z 1152 r. zawarte w Kronice Ruskiej, określają miasto już jako gród warowny, należący do księcia włodzimiersko halickiego. Na trwałe w organizm państwowy Jarosław włączony został około 1345 roku, po przyłączeniu do Polski przez Kazimierza Wielkiego zachodniej Rusi Czerwonej. Odgrywająca coraz większą rolę pierwotna osada miejska położona na Wzgórzu Św. Mikołaja z kościołem pod tym samym wezwaniem, około 1323 roku otrzymała przywilej lokacyjny na tzw. prawie polskim. Po nadaniu przez Władysława Opolczyka nowych praw miejskich i lokacji na prawie magdeburskim, w 1375 r. Jarosław został przeniesiony na teren obecnej Starówki. Rozwijające się szybko miasto około 1387 r. przeszło na własność możnego rodu Tarnowskich, następnie jego dzieje wiązały się z losami dziedziczących je rodów, którymi byli kolejno: Odrowążowie, Kostkowie, Ostrogscy, Sieniawscy, Zamojscy, Koniecpolscy, Sobiescy, Sanguszkowie i Czartoryscy. Z rąk tych ostatnich miasto wykupiło się w drugiej połowie XIX wieku. Status miasta prywatnego był dla jego rozwoju korzystny, a bogactwo Jarosławia stało się z czasem wręcz legendarne. Było ono wynikiem położenia miasta na skrzyżowaniu ważnych europejskich szlaków kupieckich, a także licznych przywilejów, o które zabiegali jego właściciele. Najsłynniejszymi były jarmarki, z których największym był trwający przez cztery tygodnie sierpniowy, zwany jarmarkiem „jarosławskim" lub „wielkim", na który zjeżdżali z bogactwem towarów kupcy z całej Europy i Bliskiego Wschodu (na jarmarki spędzano nierzadko do 40 tysięcy wołów), co stawiało Jarosław pośród miast szczycących się organizowaniem największych targów w całej Europie Środkowej. Dzięki położeniu nad spławną rzeką w XVI i XVII wieku Jarosław był także ważnym portem na Sanie. Stąd spławiano towary aż do Gdańska. Podobnie jak dzisiaj, dzięki powstaniu w 1575 r. Collegium Jezuitów, dawny Jarosław spełniał rolę ośrodka edukacyjnego dla całej okolicy. Pamiątką po tych świetnych dla rozwoju miasta czasach są dawne kamienice mieszczańskie z charakterystyczną „wiatą" wewnętrzną i trzykondygnacyjnymi, rozległymi podziemiami służącymi do przechowywania towarów kupieckich, a w czasie klęsk i pożóg do ukrywania się ludzi i ratowania dobytku. Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 67 Dawne dzieje Jarosławia znaczone są licznymi upadkami oraz podnoszeniem się ze zgliszcz i gruzów. Ogromne zniszczenia poczynione w 1600 i 1625 r. przez pożary, potęgowane były przez częste najazdy Tatarów, Turków, Kozaków i Szwedów trwające aż do XVIII wieku. Dalszych zniszczeń dokonały walki narodowo - wyzwoleńcze. Z licznych klęsk i burz wojennych miasto nie powróciło już do okresu swojej świetności. Ostateczny zanik handlowej roli Jarosławia, a z tym powiązane zatrzymanie rozwoju, spowodowany został pierwszym rozbiorem Polski w 1772 r. Utworzona granica celna zaboru austriackiego uniemożliwiała handel z resztą ziem Polski do tego stopnia, że jego resztki ograniczały się w zasadzie do nielegalnej kontrabandy. Dopiero w XIX wieku, po uzyskaniu autonomii przez Galicję w 1860 r., w wyniku rozwoju kolejnictwa na linii Kraków - Lwów, powstaniu garnizonów wojskowych, wzrostu liczby urzędów i towarzystw gospodarczych nastąpiło w mieście pewne ożywienie gospodarcze. W tym czasie wybudowano szereg służących do dzisiaj gmachów publicznych i kamienic, częściowo skanalizowano miasto, założono oświetlenie gazowe i park miejski. Ciężki okres I wojny światowej oprócz zniszczeń materialnych przyniósł miastu także wolność w dniu 11.XI. 1918 r., po rozplakatowaniu proklamacji o przyłączeniu Galicji do niepodległej Polski. Okres międzywojenny to czas rozwoju i uprzemysławiania Jarosławia. Miasto zostało zelektryfikowane, rozbudowano sieć kanalizacyjną, wodociągową i studni ulicznych. Powstał cały szereg drobnych zakładów przemysłowych, między innymi: Fabryka Bekonów i Konserw Mięsnych, Parowa Fabryka Ciast i Cukrów oraz Pierwsza Małopolska Mechaniczna Fabryka Wstążek Jedwabnych. W 1925 r. utworzono Muzeum Miejskie. Nieodłącznym elementem Jarosławskiego było wojsko. W okresie międzywojennym w Jarosławiu liczącym około 26 tys. mieszkańców stacjonowało około 12 tys. żołnierzy. Okres II wojny światowej był czasem kolejnych zniszczeń, dokonanych przez okupanta niemieckiego, którego wojska wkroczyły do Jarosławia 10. IX 1939 r. Bez mała pięcioletnia niewola zaznaczona terrorem i eksterminacją Żydów, jak w całym kraju, wyzwoliła w mieszkańcach Jarosławia czynny opór w obronie wolności narodowej. Skutkiem tego były liczne aresztowania i ofiary, między innymi w pierwszym transporcie do Oświęcimia znalazła się 24 osobowa grupa uczniów jarosławskich szkół średnich, aresztowanych przez gestapo z początkiem maja 1940 r. Wyzwolenie Jarosławia przez armię sowiecką nastąpiło w dniu 27.VII. 1944 r. Wycofujące się wojska niemieckie zdążyły jeszcze wysadzić w powietrze dworzec kolejowy, elektrownię i wiele innych budynków. Okres powojenny to czas rozwoju i uprzemysławiania miasta, które zyskało miano miasta powiatowego. Rozbudowano stare zakłady przemysłowe (Zakłady Mięsne, Zakłady Przemysłu Cukierniczego „San"), powstały też nowe: Zakłady Przemysłu Dziewiarskiego „Jarlan" i Huta Szkła „Jarosław". Wybudowano kilka osiedli mieszkaniowych. W 1990 r. miasto weszło w nowy etap historii związany z głębokimi przemianami ustrojowymi w Polsce, przywracającymi między innymi samorządność lokalną. Po wdrożeniu z dniem 1.01.1999 r. reformy administracyjnej kraju Jarosław odzyskał dawny status powiatu. Spośród ciekawszych zabytków miasta warto wymienić: Ratusz (Rynek 1) - XVII w. Po pożarze w 1625 r. przebudowany jako piętrowa budowla barokowa. Gruntownie przebudowany w latach 1895-96 w charakterze renesansowym zachowanym do dziś. Obecnie siedziba władz samorządowych. Kamienica Orsettich (Rynek 4) - XVI-XVII w. należąca do czołowych zabytków Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 68 renesansowej kultury mieszczańskiej w Polsce. Od 1945 r. siedziba Muzeum. Ekspozycje muzealne związane z historią miasta i kulturą mieszczańską. Kamienica Królowej Marysieńki (Rynek 11) - I połowa XVII wieku. Własność wójta Olbrachta Rubinowskiego, potem Zamojskich. Po śmierci Jana (Sobiepana) Zamoyskiego przeszła w posiadanie Sobieskich. Po znacznym zrujnowaniu w XVIII wieku przebudowana w początkach XX wieku. Obecnie pełni funkcję kamienicy mieszkalno-usługowej. Kamienica Rydzikowska (Rynek 14) z Podziemną Trasą Turystyczną - XVI/XVII wiek najlepiej zachowany typ tzw. kamienicy jarosławskiej z charakterystycznym zamkniętym krytym dziedzińcem zwanym "wiatą" i podcieniem. Kamienica posiada dwukondygnacyjne piwnice i chodniki podziemne o łącznej długości około 160 m., w których zlokalizowana jest Podziemna Trasa Turystyczna im. Feliksa Zalewskiego. Kamienica mieszczańska Rynek 6 - XVI/XVII wiek. Typowy przykład średniowiecznego domu handlowego bogatego kupiectwa. W 1636 r. własność ówczesnych jarosławskich aptekarzy Gruszewiczów. W 1656 r. w czasie „potopu szwedzkiego" przebywał w niej król szwedzki Karol Gustaw, a w 1711 r. Car Rosji Piotr I. W „wielkiej izbie" kamienicy znajduje się cenna średniowieczna polichromia przedstawiająca sceny pasyjne. Kościół św. Jana Chrzciciela i dawne Kolegium Jezuitów z wieżą zegarową (Pl. Ks. Piotra Skargi). Fundacja Zofii z Odrowążów Tarnowskiej z 1571 r. realizowana przy organizacyjnej pomocy księdza Piotra Skargi. Do dzisiaj zachowany jest kościół św. Jana Chrzciciela zbudowany w latach 1582-1594 (obecnie Kolegiata p.w. Bożego Ciała), jedno skrzydło z czworobocznego Kolegium Jezuitów z 1580 r. (obecnie pomieszczenia parafii) i wieża zegarowa z 1611 roku. Synagoga (Pl. Bóżnic) - Zbudowana w latach 1810 - 1811 (obecnie siedziba Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej). Relikty Bramy Krakowskiej i murów obronnych z XVI wieku (ul. Grodzka) zachowana dolna kondygnacja Bramy (zaadaptowana na restaurację), z fragmentami murów obronnych i chodnikami kontrminowymi. Kościół św. Ducha (ul. Grunwaldzka 10) - dawny kościół szpitalny związany z fundacją dla ubogich zbudowany w latach 1689 - 1690. Dawna cerkiew (ul. Baśki Puzon) - XVII w. Zachowana częściowo (prezbiterium). Wewnątrz polichromia z XVIII w. Kościół i Klasztor Reformatów (ul. Jana Pawła II 14). Wybudowany w latach 17101716 z typowym układem dla budownictwa klasztornego reformatów, na rzucie czworoboku z wirydarzem pośrodku i placem przykościelnym obwiedzionym murem ze stacjami męki pańskiej. Dawny gmach Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół" (Pl. Mickiewicza 6). Zbudowany w latach 1899-1900 jako jeden z piękniejszych budynków „Sokoła" w dawnej Galicji. Obecnie Miejski Ośrodek Kultury. Miejska wiata targowa (ul. Grodzka 1). Zbudowana w 1813 r. wzorowana na wiacie wrocławskiej, służąca z powodzeniem swoim celom do chwili obecnej. Cerkiew Greko-Katolicka (ul. Cerkiewna). Zbudowana na terenie nieistniejącego Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 69 XV wiecznego zamku w latach 1717-1747. Przebudowana w latach 1911-1912 na trzynawową w charakterze pseudo bizantyjskim. Obecnie po remoncie odzyskała dawny charakter Cerkwi Greko-Katolickiej. Kaplica i Klasztor Sióstr Niepokalanek (ul. Głęboka). Zbudowana w latach 17841786. W kaplicy znajduje się rzeźba Tomasza Oskara Sosnowskiego w marmurze kararyjskim „Matki Boskiej Niepokalanie Poczętej" sprowadzona z Rzymu w 1876 r. Opactwo Benedyktynek (ul. Benedyktyńska). Fundacja Anny Ostrogskiej z 1611r. na górze św. Mikołaja „gdzie niegdyś miasto i fara były zbudowane". W skład klasztoru wchodzi kościół p.w. św. Mikołaja i Stanisława Biskupa zbudowana w latach 16141624 ze wspaniałym portalem kamiennym z 1521 r. Klasztor wybudowany w 1635r., mury obronne z ośmioma basztami i wieżą bramną. Po kasacie w 1782 r. zespół klasztorny przez ponad 200 lat użytkowany był niezgodnie z przeznaczeniem (koszary wojsk austriackich, magazyny, itp.). Obecnie Ośrodek Kultury i Formacji Chrześcijańskiej im. Służebnicy Bożej Anny Jenke. Bazylika Matki Bożej Bolesnej i Klasztor Dominikanów (ul. Dominikańska 25). Pierwotnie murowany kościółek gotycki z 1421 r. rozbudowany w latach 1698 - 1713. Wyposażenie wnętrza z XVIII w. W głównym ołtarzu cudowna gotycka Pieta. Stary Cmentarz (ul. Cmentarna). Założony z końcem XVIII wieku. Na terenie cmentarza zachowało się wiele cennych historycznie i artystycznie XIX wiecznych nagrobków. 1.3.4. Rewitalizacja obszaru miasta Wprowadzenie Podstawowym celem rewitalizacji jest przywrócenie dotychczasowych funkcji zdegradowanego społecznie, ekonomicznie, środowiskowo obszaru, bądź zamiana jego dotychczasowych funkcji na nowe, w powiązaniu z rozwojem gospodarczym i społecznym. Rewitalizacja to połączenie działań technicznych, jak np. remonty - z programami ożywienia gospodarczego i działaniem na rzecz rozwiązania problemów społecznych, występujących na tych obszarach: bezrobocie, przestępczość, brak równowagi demograficznej. Dlatego też rewitalizacja dotyczy nie tylko infrastruktury, ale przede wszystkim stworzenia odpowiednich warunków do poprawy bytu społeczności znajdującej się na rewitalizowanym obszarze. Jest to proces kompleksowy, dotyczący nie jednego obiektu, ale wybranego obszaru zamieszkanego przez grupę społeczną. Rewitalizacja jest procesem przemian przestrzennych, społecznych i ekonomicznych w zdegradowanych dzielnicach miasta, przyczyniający się do poprawy jakości życia mieszkańców, przywrócenia ładu przestrzennego oraz do ożywienia gospodarczego i odbudowy więzi społecznych. Obejmuje ona kompleksowe działania techniczne, społeczne i ekonomiczne mające na celu przywrócenie dawnej świetności oraz zapewnienie rozwoju określonego obszaru: dawnych dzielnic miejskich, terenów poprzemysłowych, powojskowych oraz tzw. "blokowisk". Do istotnych, pozytywnych wyznaczników koncepcji rozwiązywania sytuacji kryzysowych poprzez rewitalizację należą: zachowanie walorów historycznych danego Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 70 obszaru, podkreślenie jego unikalności i kolorytu lokalnego, działanie w zgodzie z potrzebami i wartościami danej społeczności, przy jej aktywnym udziale w przygotowaniu i realizacji programów rewitalizacji. Wspólne inicjatywy oraz działania władz lokalnych i mieszkańców, instytucji zlokalizowanych na danym terenie oraz innych zainteresowanych partnerów, pozwalają na osiągnięcie większych efektów rzeczowych oraz większą akceptację społeczności lokalnej. Prowadzi to do rozkwitu społeczno-kuturalnego i gospodarczego rewitalizowanego obszaru i całego miasta. Wsparcie i dynamizacja programów rewitalizacji ma podłoże w dokumentach rządowych określających strategię rozwoju i politykę zagospodarowania przestrzennego. Jednym z celów Narodowej Strategii Rozwoju Regionalnego jest „tworzenie warunków wzrostu konkurencyjności regionów oraz przeciwdziałanie marginalizacji niektórych obszarów w taki sposób, aby sprzyjać długofalowemu rozwojowi gospodarczemu kraju, jego spójności ekonomicznej, społecznej i terytorialnej oraz integracji z Unią Europejską”. Jednym z priorytetów polityki rozwoju regionalnego do 2010 r. jest wsparcie obszarów wymagających aktywizacji i zagrożonych marginalizacją. Do tematyki rewitalizacji odnoszą się również strategie rozwoju województw i programy Unii Europejskiej. Na szczególną uwagę zasługują kompleksowość i interdyscyplinarny charakter rewitalizacji. Tym walorom towarzyszą specyficzne właściwości - wieloletni okres realizacji programu rewitalizacji, potrzeba ciągłego monitorowania i aktualizacji, partycypacja społeczna we wszystkich etapach prowadzenia programu rewitalizacji, konieczność pozyskiwania różnorodnych publicznych i prywatnych źródeł finansowania programów, montaż finansowy przy szczegółowym planowaniu i publicznym nadzorze przepływu środków. Misja rewitalizacji obszarów Jarosławia Misją rewitalizacji Jarosławia jest kompleksowa odnowa przestrzenna, gospodarcza i społeczna terenów wyznaczonych do renowacji i odbudowy w nawiązaniu do historii miasta. Obszar ten zajmuje zarówno dzielnicę staromiejską, jak też centrum miasta wraz z terenami powojskowymi oraz tereny dzielnic mieszkaniowych tzw. „blokowisk”. Zabytkowa starówka z niezmienionym od czasów lokacji w 1375 r., wpisanym do rejestru zabytków układem urbanistyczno – architektonicznym, jest jedną z cenniejszych w Polsce. Równie cenne jest centrum miasta z zabytkową zabudową z przełomu XIX i XX w. Większość budynków o walorach historycznych na tych obszarach jest w złym stanie technicznym i wymaga rewaloryzacji oraz modernizacji. Rewitalizacja jest również zagadnieniem natury społecznej i gospodarczej. Przez lata rozwój Jarosławia uzależniony był od pięciu największych zakładów przemysłowych. Restrukturyzacja i prywatyzacja trzech z nich zakończyła się upadłością lub znacznym ograniczeniem produkcji, co wiąże się z negatywnymi skutkami dla lokalnego rynku pracy. Problem ten wpływa na osłabienie więzi społecznych, niski stopień aktywności mieszkańców i ich identyfikowania się z miastem, co skutkuje odpływem najbardziej przedsiębiorczych i wykształconych mieszkańców miasta. Obecna sytuacja społeczno – gospodarcza miasta, brak perspektyw powrotu rozwoju działalności przemysłowej na dużą skalę w zderzeniu z walorami turystycznymi Jarosławia miasta i okolic oraz dogodne położenie komunikacyjne skłaniają do poszukiwania możliwości wzrostu atrakcyjności osadniczej i inwestycyjnej miasta. Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 71 CEL PRIORYTETOWY: kompleksowa odnowa przestrzenna, gospodarcza i społeczna wybranych obszarów miasta 1.3.5. Synteza uwarunkowań ANALIZA SWOT UWARUNKOWANIA ROZWOJU W DZIEDZINACH POTENCJAŁÓW TECHNICZNYCH ORAZ STOSUNKÓW EKOLOGICZNYCH I KULTUROWYCH MIASTA SZANSE I MOCNE STRONY sprzyjające położenie geograficzne dla rozwoju tranzytowego, transportu osobowego i towarowego granica Unii Europejskiej w odległości 35 km możliwość dodatkowego poboru gazu i energii elektrycznej dla celów produkcyjnych i gospodarstw domowych wysoki odsetek ludności korzystającej z sieci wodociągowej możliwości zwiększenia potencjału urządzeń wodociągowych duża koncentracja unikalnych zasobów kulturowych oczyszczalnia ścieków spełniająca wymogi ochrony środowiska w zakresie zrzucanych ścieków do zbiorników ZAGROŻENIA i SŁABE STRONY wyczerpana przepustowość dróg przebiegających przez miasto (dróg krajowych, wojewódzkich, powiatowych i gminnych), które wymagają modernizacji potrzeba budowy nowych dróg gminnych pilna potrzeba budowy obwodnicy niepełne skanalizowanie miasta konieczność modernizacji kotłowni produkujących energię cieplną słabe tempo rewitalizacji miasta zanieczyszczenie wywołane przez transport drogowy w mieście 1.4. Działalność gospodarcza 1.4.1. Podmioty gospodarcze i ich charakterystyka Istotny wpływ na poziom rozwoju gospodarczego miasta wywiera poziom produkcji materialnej. Decyduje o aktywności gospodarczej, a tym samym o jego prawidłowym funkcjonowaniu, zarówno w aspekcie społecznym, jak i gospodarczym. W działalność gospodarczą zaangażowany jest potencjał ludzki, środki finansowe, jak również infrastruktura techniczna. Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 72 Ukształtowana obecnie struktura podmiotowa gospodarki Jarosławia stanowi wynik procesu transformacji systemowej całej gospodarki kraju. Wyraźnym efektem tego procesu jest wzrost znaczenia sektora prywatnego. Sektor prywatny znacznie przewyższa sektor publiczny pod względem zarejestrowanych podmiotów gospodarczych. Wśród podmiotów prywatnych przeważającą część stanowią podmioty powstałe w wyniku przekształceń systemu oraz budowy gospodarki rynkowej. Stosunkowo niewielką liczbowo grupę stanowią sprywatyzowane byłe przedsiębiorstwa państwowe. Tabela 64. Struktura podmiotów gospodarki narodowej wg sektorów własności i wybranych form prawnych Wyszczególnienie 1995 Sektor publiczny Sektor prywatny Razem w tym Przedsiębiorstwa państwowe Spółdzielnie Spółki prawa handlowego w tym spółki akcyjne: • 1-osobowe Skarbu Państwa • z udziałem kapitału zagranicznego spółki z o.o.: • 1-osobowe Skarbu Państwa • z udziałem kapitału zagranicznego 1998 79 2627 2706 84 3993 4077 12 29 76 4 29 94 11 4 2 12 3 3 65 4 82 5 Źródło: Urząd Statystyczny Rzeszów Wśród ogólnej liczby około 47 ważniejszych przedsiębiorstw przemysłu województwa podkarpackiego 4 znajdują się w Jarosławiu. Należą do nich: Huta Szkła Jarosław S.A. z udziałem amerykańskiej firmy Owens Illinois Inc. (posiadająca certyfikat jakości za zgodność wytwarzania z normami ISO 9000) Zakłady Mięsne Jarosław S.A. Zakłady LU Polska S.A., Zakłady Przemysłu Dziewiarskiego „Jarlan” S.A. w upadłości Wizerunek gospodarczy miasta tworzą także inne duże zakłady przemysłowe dobrze funkcjonujące w rynkowej rzeczywistości: Jarosławskie Przedsiębiorstwo Budowlane „BUDEXIM” S.A. Państwowa Komunikacja Samochodowa Zakład Gazowniczy Przedsiębiorstwo Robót Drogowo- Mostowych S.A. Na terenie miasta występują usługi niemal we wszystkich najpotrzebniejszych branżach, lecz zakres zapotrzebowań w tym względzie jest tak duży, że z powodzeniem powstają i funkcjonują nowe zakłady i warsztaty usługowe. Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 73 Tabela 65. Podmioty sklasyfikowane w systemie REGON wg form organizacyjno-prawnych Wyszczególnienie Ogółem przedsiębiorstw a państwowe i komunalne spółki prawa handlowego spółki prawa cywilnego osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą 1994 Sektor publiczny Sektor prywa tny 1995 Sektor publiczny Sektor prywa tny Razem Razem 2 599 77 2 522 2 706 79 2 627 13 13 0 12 12 69 4 65 76 330 0 330 2 053 0 2 053 Razem 1996 Sektor publiczny Sektor prywa tny 1997 Sektor Sektor publi- prywa Razem czny tny 1998 Sektor publiczny Razem Sektor prywa tny 3 261 78 3183 3641 79 3562 4077 84 3993 0 7 7 0 5 5 0 4 4 0 4 72 84 8 76 91 9 82 94 9 85 306 0 306 357 0 357 413 0 413 463 0 463 2 168 0 2 168 2 649 0 2649 2951 0 2951 3312 0 3312 Źródło: Urząd Statystyczny Rzeszów 1999 Tabela 66. Podmioty sklasyfikowane w systemie REGON wg form organizacyjno-prawnych 1999 Wyszczególnienie osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą Razem 3 821 2000 Sektor Razem prywatny 3 821 4 275 2001 2002 Sektor prywatny Razem Sektor prywatny Razem 4 275 5 102 5 102 5 358 2003 Sektor Razem prywatny 5 358 74 Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 5 628 2004 Sektor prywatny Razem Sektor prywatny 5 628 5 998 5 998 Tabela 67. Podmioty gospodarki narodowej wg wybranych rodzajów działalności w latach 1995 - 1998 (system KRUPGN-REGON) w tym Wyszczególnienie Ogółem rolnictwo łowiectwo leśnictwo dział. produkcyjna budownictwo handel hotele i i restaunaprawy racje Jarosław - 1995 2 706 16 236 177 1 439 59 163 Jarosław - 1998 4 077 24 322 270 2 092 83 244 obsługa nieruch. i firm edukacja ochrona zdrowia i opieka społ. 34 299 38 130 113 445 56 205 trans-port i pośredn. łączność finansowe Źródło: Urząd Statystyczny Rzeszów 1999 75 Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 W 1999 r. na terenie miasta funkcjonowało ponad 4 tysiące podmiotów gospodarczych. Większość z nich to podmioty niewielkie. W sektorze publicznym skupione są zaledwie 84 jednostki (2,06%). Sektor prywatny obejmuje prawie 98% jednostek. W ujęciu ilościowym w sektorze prywatnym dominują przedsiębiorstwa osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą. W 1998 roku liczba osób fizycznych prowadzących własne przedsiębiorstwa wzrosła o blisko 61% w porównaniu z 1995 rokiem. Podobną sytuację zaobserwowano w całym województwie podkarpackim. Większość z nich to podmioty zatrudniające poniżej pięciu osób. Są to w większości powstałe w ostatnich latach firmy prywatne, często jednostki handlowe, usługowe bądź drobne zakłady wytwórcze. Ich wzrastająca liczba (prawie dwukrotna w ciągu ostatnich pięciu lat) świadczy o dynamice i rozwoju przedsiębiorczości na terenie miasta. Grupy firm średnich są mniej liczne, a dynamika ich przyrostu jest znacznie mniejsza. Tabela 68. Podmioty gospodarki narodowej w Jarosławiu wg liczby pracujących Lata Ogółem 1995 1998 2 706 4 077 Podmioty o liczbie pracujących 5 i mniej 6-50 51 i więcej 2 467 3 771 141 190 98 116 Źródło: Urząd Statystyczny Rzeszów Wykres 26. Podmioty gospodarki narodowej wg liczby pracujących Źródło: Urząd Statystyczny Rzeszów Dynamicznym rozwojem charakteryzują się również spółki prawa handlowego. W porównaniu z 1994 rokiem ich liczba zwiększyła się o ponad 40%. Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 76 Tabela 69. Podmioty gospodarcze w Jarosławiu wg przedmiotu działalności Przedmiot działalności Pośrednictwo finansowe Obsługa nieruchomości Pozostała działalność usługowa Handel Działalność produkcyjna Zaopatrzenie w energię, gaz, wodę Budownictwo Hotele i restauracje Transport 1994 1995 1996 1997 1998 19 230 127 34 299 102 53 347 137 78 399 166 113 445 202 Wskaźnik % 98:94 594,7 93,9 59 1 420 235 3 1 439 236 3 1 731 283 3 1 912 290 3 2 092 322 4 47,3 37 33 175 55 160 177 59 163 214 69 203 241 80 223 270 83 244 54,2 51 52 Źródło: US Rzeszów Na szczególną uwagę zasługuje bardzo dynamiczny rozwój działalności związanej ze świadczeniem usług finansowych, księgowych. W większości są to firmy małe. W 1998 r. liczba tego typu jednostek zwiększyła się pięciokrotnie w porównaniu z 1994 r. Nie bez znaczenia jest również wyraźny rozwój hotelarstwa i restauratorstwa. Świadczy o tym wzrastająca liczba hoteli i restauracji w mieście, jednak nadal baza ta jest znikoma. W sposób pośredni na rozwój otoczenia działalności gospodarczej wpływa rozwój handlu i usług. W tej dziedzinie nastąpił również kilkakrotny wzrost w stosunku do 1994 roku. Taka dynamika świadczy o najszybszym dostosowywaniu się tego sektora do reguł gospodarki rynkowej oraz stopniowym powrocie do tradycji kupieckich w mieście. Wskaźnik liczby ludności na 1 sklep wynosił w Jarosławiu w 1999 r. - 47, dla porównania: województwo - 86, Polska - 90. Na terenie miasta znajdowało się również 6 targowisk o łącznej powierzchni 23 220 m2, ok. 1000 stałych punktów sprzedaży detalicznej, w tym 186 na targowiskach czynnych codziennie. Dużą dynamikę obserwuje się także w sektorze usług budowlanych. W strukturze woj. podkarpackiego widoczny jest znaczny spadek dynamiki inwestycyjnej, szczególnie w zakresie nowych budynków i budowli. Czynnik ten spowodował, iż zaczął się tworzyć model budownictwa z przewagą drobnych firm nadających się do realizacji małych robót i obiektów ogólnobudowlanych, adaptacyjnych i remontowych bądź wysoko specjalistycznych prac, w tym również wykończeniowych. W sektorze budownictwa na terenie Jarosławia funkcjonują m.in.: Jarosławskie Przedsiębiorstwo Budowlane Budexim S.A. – wykonujące roboty budowlano-montażowe i instalacyjne, produkcję materiałów budowlanych, usługi sprzętowe i transportowe, sprzedaż gotowych obiektów, Spółka Usług Geodezyjnych i Kartograficznych „Sugin” Sp. z o.o. – usługi w zakresie geodezji i kartografii, reprodukcji, doradztwa technicznego, Przedsiębiorstwo Obsługi „Inwest” – Sp. z o.o. – usługi konsultingowe z zakresu budownictwa, projektowania inwestycyjnego, Przedsiębiorstwo Usług Geodezyjno-Kartograficznch „Geomiar” – Sp. z o.o. – działalność usługowo-produkcyjna, Zakład Instalacji Sanitarnych i C.O. – Sp. z o.o. – usługi w zakresie budownictwa ogólnego i inżynierii fachowej, wykonawstwa instalacji sanitarnych, Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 77 Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej Sp. z o.o.– gospodarowanie zasobami mieszkaniowymi gminy, zarząd nieruchomościami osób fizycznych i prawnych, Przedsiębiorstwo Wielobranżowe „Batiment” – Sp. z o.o. – usługi związane z organizacją i realizacją prac inwestycyjno-budowlanych. Tabela 70. Produkcja sprzedana, zatrudnienie i wynagrodzenia w przemyśle i budownictwie* Wyszczególnienie Przemysł przychody ze sprzedaży wyrobów i usług** w mln zł przeciętne zatrudnienie przeciętne miesięczne wynagrodzenie w zł Budownictwo przychody ze sprzedaży prod. budowlano-montażowej mln. zł przeciętne zatrudnienie przeciętne miesięczne wynagrodzenie w zł 1990 1995 1998 131,4 1 0791 94,06 437,2 7 354 625,56 858,4 5 645 1 245,82 4,9 18,3 44,1 661 96,82 550 544,98 729 982,16 Źródło: US Rzeszów (* w jednostkach zatrudniających powyżej 5 osób, ** dla prowadzących księgi rachunkowe) Tabela 71. Sprzedaż produkcji przemysłowej i budowlano-montażowej na 1 zatrudnionego Wyszczególnienie Przychody ze sprzedaży wyrobów i usług w tys. zł Przychody ze sprzedaży produkcji budowlanomontażowej w tys. zł 1990 12,2 1995 59,5 1998 152,1 7,4 33,3 60,5 Źródło: US Rzeszów Analizując podstawowe dane o podmiotach gospodarczych miasta za lata 1990 – 1998 w sekcji przemysł i budownictwo, sprzedaż produkcji na 1 zatrudnionego i można zauważyć wyraźną tendencję wzrostową. Spadło jedynie zatrudnienie w przemyśle − efekt zmian strukturalnych. W porównaniu jednak do innych miast Podkarpacia o podobnej wielkości wartości te kształtują się na średnim poziomie. Obok działalności produkcyjnej i usługowej podmiotów gospodarczych, przemysłu, budownictwa i innych działów nierolniczych gospodarki na terenie miasta, w jego części północnej, podmiejskiej prowadzona jest działalność rolnicza. Obejmuje ona 1050 działek rolnych i 580 gospodarstw, z których 48,4% to gospodarstwa o powierzchni 1-2 ha. Średnia powierzchnia gruntów ogółem na 1 gospodarstwo wynosi 4,0 ha, użytków rolnych 3,8 ha i gruntów ornych 3,1 ha. W strukturze użytków rolnych, których powierzchnia wynosi 2473 ha, zdecydowanie przeważają grunty orne (72,8%). Niewielki odsetek stanowią sady, łąki i pastwiska. W strukturze zasiewów dominuje uprawa zbóż i ziemniaków. Dominującym kierunkiem w produkcji zwierzęcej jest chów bydła i trzody chlewnej. Hodowane są także m.in. króliki i drób. Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 78 Działalność rolnicza stanowi przede wszystkim źródło samozaopatrzenia się mieszkańców miasta posiadających gospodarstwa rolne, ale także pierwsze źródło zaopatrzenia w żywność innych mieszkańców miasta. Bardzo istotnym elementem takiego procesu jest podejmowanie działań proefektywnościowych poprzez kontynuowanie restrukturyzacji produkcji rolnej oraz samego otoczenia rolniczego. Na terenie Jarosławia funkcjonuje kilka instytucji z otoczenia rolnictwa, zajmujących się produkcją pasz i koncentratów; skupem surowców do ich produkcji; uprawą, produkcją i przetwórstwem artykułów rolnych; zaopatrzeniem sektora rolniczego w środki do produkcji rolnej i przetwórstwem rolno-spożywczym. Wśród tych firm należy wymienić m.in.: Zakład Usługowo-Handlowy „Agrolux” Sp. z o.o. – działalność handlowozaopatrzeniowa dla rolnictwa w zakresie sprzedaży środków do produkcji rolnej, paliw, środków ochrony roślin, nawozów, sprzętu rolniczego, ciągników i maszyn rolniczych, Zakłady Przetwórstwa Zbożowego „ARR Jarosław” Sp. z o.o. – produkcja rolna, przetwórstwo artykułów rolnych, przemiał zbóż, skup i obrót produktami i materiałami rolnymi, Wytwórnia pasz i koncentratów Sp. z o.o. – produkcja pasz i koncentratów paszowych, skup surowców do produkcji pasz i koncentratów, Zakład Produkcyjno-Handlowo-Usługowy „Konrol” – przetwórstwo rolno-spożywcze, owocowo-warzywne, mięsne; usługi transportowo-rolnicze, doradztwo rolnicze, Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowe „Dorex” Sp. z o.o. – działalność wytwórcza w zakresie przemysłu rolno-spożywczego. 1.4.2. Przebieg procesów restrukturyzacji w przemyśle Na przestrzeni lat 1990–1997 na obszarze woj. podkarpackiego przekształceniom własnościowym zostało poddanych ogółem 197 przedsiębiorstw państwowych. Pierwsze działania prywatyzacyjne rozpoczęły się z końcem 1993 roku w dawnym woj. przemyskim. Dotyczyły one głównie prywatyzacji prowadzonej drogą kapitałową przez Ministra Przekształceń Własnościowych i objęły w pierwszej kolejności przedsiębiorstwa z terenu Jarosławia. Prywatyzacją zostały m.in. objęte: Zakłady Przemysłu Cukierniczego „San” – ob. Zakłady LU Polska S.A. Huta Szkła „Jarosław” S.A. Zakłady Mięsne „Jarosław” Zakłady Przemysłu Odzieżowego „Jarlan”. Zakłady Przemysłu Cukierniczego „San” S.A. – spółka zajmuje się handlem hurtowym importowanymi towarami konsumpcyjnymi. Inwestorem strategicznym firmy jest został Unitet Biscuits Investments – brytyjski koncern posiadający 17 oddziałów na całym świecie. Koncern zakupił 80% akcji spółki. W lipcu 2003 r. pracownicy zakładu zostali poinformowani o decyzji Zarządu LU Polska S.A. dotyczącej restrukturyzacji polegającej na wyprowadzeniu dwóch linii produkcyjnych do zakładu w Płońsku i zamknięciu placówki w Jarosławiu. Huta Szkła „Jarosław” S.A. – przedmiotem działalności spółki jest m.in. produkcja i sprzedaż opakowań szklanych i form szklarskich, remont maszyn i urządzeń. W 1993 r. 36% pakietu akcji zostało sprzedane amerykańskiej firmie Owens Illinois Inc. i jej partnerom finansowym. Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 79 Zakłady Mięsne „Jarosław” S.A. – przedmiot działalności spółki stanowi produkcja i sprzedaż produktów mięsnych oraz usługi. Przedsiębiorstwo zostało sprywatyzowane poprzez zbycie 55% akcji polskiemu inwestorowi Farm Food SA. Zakłady Przemysłu Dziewiarskiego „Jarlan” S.A. – były największym w Polsce eksporterem dziewiarstwa i jednym z największych eksporterów w przemyśle lekkim. Przekształcenie Zakładów w 1-osobową spółkę Skarbu Państwa nastąpiło 21 lutego 1992 r. 15 grudnia 1995 r. akcje spółki zostały wniesione do NFI. W październiku 2004 r. ogłoszono upadłość Zakładów Przemysłu Dziewiarskiego „Jarlan” S.A. Syndyk masy upadłościowej zakładu podjął czynności zmierzające do sprzedania majątku i uregulowania zadłużeń wobec wierzycieli. Jarosław przez wielu określany był mianem „perełki prywatyzacji”, gdyż prywatyzacje przeprowadzone w ww. przedsiębiorstwach były stawiane za wzór innym prywatyzowanym przedsiębiorstwom. 1.4.3. Otoczenie działalności gospodarczej Trwający od kilku lat proces transformacji systemowej gospodarki rynkowej związany jest z tworzeniem oraz rozwijaniem szeregu instytucji (systemu rynkowego) wspierających przede wszystkim procesy restrukturyzacji oraz prywatyzacji przedsiębiorstw. W chwili rozpoczęcia przekształceń gospodarczych otoczenie biznesu prawie nie istniało. Jego rozwój rozpoczął się w latach 90, nierównomiernie zresztą w skali całego kraju. Instytucje otoczenia biznesu Rozwój instytucji otoczenia biznesu uzależniony jest w głównej mierze od funkcjonujących struktur społeczno-gospodarczych Jarosławia. Nie bez znaczenia pozostaje także wpływ stopnia mobilności i innowacyjności lokalnego środowiska. Ważnym czynnikiem rozwoju jest istnienie sprzyjającego wzrostowi środowiska dla biznesu, którego celem jest wspieranie działalności administracji rządowej oraz samorządowej. Otoczenie biznesu powinno stanowić „bazę wyjściową” dla pozyskania inwestycji zagranicznych. Jest również podstawą do tworzenia inwestycji przez kapitał krajowy. Na przestrzeni ostatnich kilku lat to najdynamiczniej rozwijający się sektor gospodarki. Na terenie miasta funkcjonuje wiele instytucji zaangażowanych od lat w lokalny rozwój, m.in. Niezależne Forum Prywatnego Biznesu, Jarosławska Fundacja Rozwoju Przedsiębiorczości, Centrum Wspierania Biznesu. Niezależne Forum Prywatnego Biznesu jest organizacją zrzeszającą ponad 700 ludzi smallbiznesu. Wśród założeń statutowych NFPB znajdują się: • działania na rzecz popierania i rozwoju wszelkiej działalności prywatnej • wymiana informacji o problemach bieżącej działalności gospodarczej • inicjowanie nowelizacji obowiązujących przepisów prawnych, ustaw i rozporządzeń • wspieranie i ochrona członków Forum • współpraca z organizacjami samorządu gospodarczego oraz małego i średniego biznesu w kraju i za granicą. Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 80 Wnikliwa obserwacja funkcjonowania handlu w mieście, kłopoty z zaopatrzeniem, duże koszty ponoszone przez handlowców przyczyniły się do powstania Giełdy Hurtowej przy ul. Okrzei. W 1999 r. pracowało tam ponad 120 podmiotów gospodarczych. Z myślą o zdobywaniu środków pieniężnych dla realizacji wymienionych celów Forum zdecydowało się na podjęcie działalności gospodarczej. Zgodnie z wielowiekową tradycją wzorem słynnych w całej Polsce, Europie i Azji Wielkich Jarosławskich Jarmarków – zdecydowano się na organizację targów handlu i rzemiosła. Ze względu na położenie Jarosławia nadano im nazwę Wielkiej Giełdy Galicyjskiej. Odbyło się 35 edycji Giełdy w cyklach kwartalnych: • w pierwszej dekadzie marca – branża przewodnia „Budownictwo, Rolnictwo, Przemysł Rolno-Spożywczy” • w pierwszej dekadzie czerwca – branża przewodnia „Wszystko dla Dziecka; Sport, Turystyka, Wypoczynek” • w pierwszej dekadzie września – branża przewodnia „Wszystko dla Domu (AGD, Meble, Kosmetyki, Odzież)” • w pierwszej dekadzie grudnia – branża przewodnia „Targi Small-Biznesu – Kiermasz Świąteczny”. Wielka Giełda Galicyjska stała się motorem konsolidującym ludzi małego biznesu w Jarosławiu. Na Giełdę z roku na rok przybywało coraz więcej kontrahentów, wystawców, producentów i handlowców. Podczas trwania wystawy odbywały się liczne występy, konkursy, prelekcje, seminaria, spotkania z ludźmi gospodarki ze szczytów władzy, z parlamentarzystami, biznesmenami i politykami. Patronat nad targami sprawowali: Prezydent Krajowej Izby Gospodarczej, Konsul Generalny Czech i Konsul Generalny Ukrainy. Wielka Giełda Galicyjska stanowiło atrakcyjną i skuteczną formę promocji towarów i usług na terenie Polski południowo-wschodniej i rynkach Euroregionu Karpackiego. Niestety od kilku lat Targi nie są kontynuowane. Jarosławska Fundacja Rozwoju Przedsiębiorczości powołana została w 1996 roku. Założycielami Fundacji były: • Gmina Miejska Jarosław • Huta Szkła „Jarosław” S.A. • Zakłady Przemysłu Cukierniczego „San” S.A. • United Biscuits • Zakłady Przemysłu Dziewiarskiego „Jarlan” S.A. • Zakłady Mięsne „Jarosław” S.A. w późniejszym czasie dołączyły: • Kredyt Bank S.A. • Fabryka Urządzeń Mechanicznych „Kamax” S.A. JFRP została powołana w celu wspierania rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw, promocji i wspierania rozwoju gospodarczego regionu oraz wspierania programów edukacyjnych w zakresie biznesu. Fundacja swoje cele realizuje poprzez: • inicjowanie i wspieranie finansowe szkoleń, seminariów i konferencji • prowadzenie centrum doradczego biznesu • współpracę z innymi organizacjami i instytucjami w tworzeniu sprzyjającego środowiska dla prywatnej przedsiębiorczości. Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 81 Usługi świadczone przez Fundację obejmują m.in. sporządzanie biznes-planów, opracowywanie strategii rozwoju firmy, prowadzenie analiz rynkowych i finansowych, sporządzanie planów marketingowych, poszukiwanie źródeł finansowania, pomoc przy rozpoczynaniu własnej działalności gospodarczej oraz bezpłatne proste doradztwo biznesowe i porady prawne. W 1997 roku Fundacja przystąpiła do Krajowego Systemu Usług, w którym skupionych jest 126 ośrodków wspierania biznesu. Ważnym przedsięwzięciem było uruchomienie Podyplomowych Studiów Menedżerskich MBA we współpracy z Uniwersytetem Central Lancashire z Wielkiej Brytanii oraz Lubelską Szkołą Biznesu. 1.4.4. Uwarunkowania rozwoju Uwarunkowania rozwoju w dziedzinie gospodarczej • Dobrze rozwinięte potencjały przemysłu rolno-spożywczego, szklarskiego i lekkiego • Duży stopień sprywatyzowania przedsiębiorstw państwowych, w tym z udziałem kapitału • • • • • • • • • zagranicznego Wieloletnie tradycje przemysłowe i handlowe miasta Korzystne położenie miasta powodujące wzrost dostępności do rynków zbytu Działające prężnie na terenie miasta instytucje otoczenia biznesu Dostępna wykształcona kadra pracowników zwolnionych w wyniku procesów prywatyzacyjnych Rosnąca liczba małych i średnich podmiotów sektora prywatnego, dobrze funkcjonujących w warunkach gospodarki rynkowej Zagrożenie istnienia niektórych dużych przedsiębiorstw z uwagi na słabe tempo ich dostosowania się do wymogów gospodarczych Brak rozpoznania sytuacji w zmieniających się potrzebach rynku lokalnego, regionalnego i krajowego Brak integracji działań promocyjnych i współpracy gospodarczej z sąsiednimi gminami i powiatem Zewnętrzne obciążenia finansowe firm. Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 82 1.5. Analiza SWOT Diagnoza stanu społeczno-gospodarczego miasta, cykl seminariów oraz wyniki ankiet były podstawą do analizy SWOT - mocnych i słabych stron Jarosławia, jego szans i zagrożeń. Analiza dotyczy sytuacji, w jakiej obecnie znajduje się miasto, pozwala sformułować koncepcje rozwoju ekonomicznego poprzez zinwentaryzowanie istniejących zasobów. MOCNE STRONY położenie geopolityczne w paśmie podwyższonej aktywności społeczno-gospodarczej, na głównym szlaku handlowym w kierunku wschodniej granicy państwa duże, liczące się miasto w bliskiej odległości od przejścia granicznego w Korczowej – granice Unii Europejskiej rozwinięta sieć infrastruktury społecznej jako podstawa do świadczenia usług administracyjnych, edukacyjnych, zdrowotnych i kulturalnych o znaczeniu lokalnym i regionalnym węzłowy ośrodek infrastruktury społeczno-ekonomicznej wieloletnie tradycje przemysłowe i handlowe miasta podstawowe elementy infrastruktury technicznej i ochrony środowiska wzrastająca liczba podmiotów gospodarczych, w tym głównie małych i średnich przedsiębiorstw wysoka podaż wykwalifikowanej, a niewykorzystanej siły roboczej rosnący odsetek pracujących w sektorze prywatnym dostępność szkolnictwa ponadpodstawowego, w tym wyższego sprawne działanie instytucji okołobiznesowych i stowarzyszeń wspierających inicjatywy kulturalne stolica Powiatu Jarosławskiego Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 83 SŁABE STRONY relatywnie wysoka stopa bezrobocia, brak programów przeciwdziałania bezrobociu brak atrakcyjnych warunków zatrudnienia dla ludzi młodych niski poziom dochodów ludności nieprzystosowana do potrzeb rynku pracy struktura i kierunki kształcenia zawodowego ujemne saldo migracji odpływ ludzi młodych zmniejszający się przyrost naturalny, powodujący starzenie się społeczeństwa niski poziom przygotowania ekonomicznego społeczeństwa brak integracji mieszkańców, rozbieżność interesów różnych instytucji i grup społecznych brak tanich mieszkań, w tym komunalnych, zły stan istniejących brak dostatecznego wsparcia dla osób i firm rozpoczynających działalność gospodarczą trudności w adaptowaniu się przedsiębiorstw do warunków gospodarki rynkowej brak kapitału wewnętrznego niski stopień wykorzystania walorów historycznych i turystycznych miasta uciążliwość komunikacyjna wynikająca z braku obwodnicy miasta i wyczerpanej przepustowości dróg przebiegających przez miasto zanieczyszczenia związane z transportem i komunikacją samochodową przez centrum miasta niedoinwestowanie infrastruktury społecznej, rekreacyjnej i turystycznej, potrzeba modernizacji wielu obiektów użyteczności publicznej różnice w rozwoju infrastruktury technicznej, brak pełnej kanalizacji, potrzeby modernizacyjne Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 84 SZANSE bliskość dużego rynku konsumentów (okoliczne wsie i miejscowości) możliwość wykorzystania sąsiedztwa Ukrainy dla rozwoju handlu i współpracy gospodarczej dostępność unijnych środków pomocowych przeznaczonych na infrastrukturę techniczną, ochronę środowiska, rozwój sektora MŚP, współpracę transgraniczną modernizacja krajowych węzłów drogowych, budowa autostrady A4 wejście Polski do struktur europejskich i przesunięcie granicy Unii Europejskiej na wschód współpraca pomiędzy miastami efekty reform ustrojowych program rozwoju województwa podkarpackiego uwzględniający problemy Jarosławia rozwój transferu nowoczesnych technologii w kraju egzekwowanie przepisów w zakresie ochrony środowiska wzrost znaczenia małych i średnich przedsiębiorstw ZAGROŻENIA małe zainteresowanie kapitału zewnętrznego regionem niechęć do inwestowania w obszarach słabiej rozwiniętych zbyt wolny proces decentralizacji finansów publicznych i funduszy pomocowych wzrost konkurencyjności międzynarodowych przedsiębiorstw wraz z globalizacją gospodarki trudne do przewidzenia zmiany na rynku brak szybkich transeuropejskich i krajowych połączeń komunikacyjnych miasta brak polityki zrównoważonego rozwoju kraju, w tym polityki regionalnej dla Polski wschodniej zachowawcza postawa społeczeństwa wobec koniecznych zmian ekonomicznych niska świadomość społeczna procesów integracyjnych, lokalne partykularyzmy Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 85 1.5.1. Waloryzacja analizy SWOT Reforma administracyjna kraju przywróciła miastu ważne miejsce na mapie administracyjnej kraju. Miasto ugruntowało swoją lokalną pozycję jako siedziba starostwa powiatowego, równocześnie wzrosła jego atrakcyjność w oczach mieszkańców, mieszkańców okolicznych miejscowości oraz inwestorów zewnętrznych. Długoletnie tradycje historyczne, przemysłowe i handlowe miasta, podtrzymywane i wzmacniane, otwierają przed nim możliwości rozwojowe. Czynnikiem ograniczającym korzystną koniunkturę jest brak kapitału wewnętrznego oraz zabezpieczenia finansowego do modernizacji majątku trwałego. Istotną sprawą jest podnoszenie konkurencyjności miasta oraz wspieranie lokalnej gospodarki - małych i średnich firm, systemów bankowych oraz instytucji okołobiznesowych. Dużym zagrożeniem dla rozwoju miasta jest migracja ludzi młodych do większych miast. Ograniczyć to zjawisko można przez tworzenie atrakcyjnych warunków zatrudnienia oraz warunków bytowych (mieszkania, tereny budowlane, wysoka jakość placówek służby zdrowia, oświatowych, rekreacyjnych itp.). Szansą rozwojową miasta jest możliwość wykorzystania przygranicznego położenia przebiegających tędy szlaków komunikacyjnych. Rozwój współpracy i wymiany handlowej powinien generować nowe miejsca pracy, zwiększać aktywność gospodarczą i dochody mieszkańców. Zagrożenia rozwojowe miasta zbieżne są z zagrożeniami typowymi dla całego województwa. Małe zainteresowanie inwestorów krajowych i zagranicznych na obszarach słabiej rozwiniętych dotyczy też miasta Jarosławia. Zagrożeniem dla zrównoważonego rozwoju miasta może być rozbieżność lokalnych interesów, brak współpracy w podejmowaniu inicjatyw społeczno-gospodarczych oraz niska świadomość procesów integracyjnych. Różnice wynikające z poglądów politycznych nie mogą przekładać się na grunt rozwoju miasta. Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 86 II. PLAN STRATEGICZNY ROZWOJU MIASTA JAROSŁAW 2.1. ZAŁOŻENIA OGÓLNE Ustawa o samorządzie terytorialnym z 8 marca 1991 r. nie narzuca obowiązku opracowania i realizacji strategii rozwoju, jednak wymogi skutecznego działania wymuszają na władzach gminnych sięganie po taki instrument zarządzania. Strategia w 1999 r. opracowana została na podstawie raportu diagnostycznego oraz analizy słabych i mocnych stron miasta. W planie strategicznym uwzględnione zostały priorytety zawarte w „Strategii województwa podkarpackiego" oraz priorytety PHARE 2000. Logiczna struktura strategii MISJA OBSZARY STRATEGICZNE CELE STRATEGICZNE DLA KAŻDEGO Z OBSZARÓW ZADANIA REALIZACYJNE PROJEKT PROJEKT PROJEKT Przy wdrażaniu strategii niezbędne będzie opracowanie i zrealizowanie całego szeregu projektów, szczególnie w przypadku możliwości skorzystania ze specjalnych, celowo zorientowanych programów pomocowych. Dzięki takiej metodologii „Strategia rozwoju miasta Jarosław" staje się świadomym i ukierunkowanym procesem podejmowania decyzji. Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 87 2.2. Ujęcie systemowe misji i celów nadrzędnych, priorytetów rozwojowych i kierunków działań 2.2.1. Misja miasta Misja miasta Jarosław wypracowana została w trakcie debat strategicznych zarówno w latach 1998-99 jaki w 2005 r. Koncentruje się ona na rozwoju społeczno – gospodarczym, dostosowuje kierunki działań do długoterminowych celów, równocześnie pełni funkcje motywacyjne i promocyjne. W trakcie debat uczestnicy poruszali najważniejsze problemy miasta, podkreślali jego atrakcyjność dla turystów i inwestorów, co stanowi o jego wyjątkowości. Uczestnicy zgodnie stwierdzili, iż najważniejszymi kierunkami rozwoju powinna być przedsiębiorczość, turystyka i oświata. JAROSŁAW historycznie ukształtowany ośrodek ponadlokalny, miasto, które będzie coraz bardziej atrakcyjne dla mieszkańców poprzez rozwój przedsiębiorczości, turystyki, oświaty, wykorzystanie swojego położenia geograficznego, unikatowych zabytków, rozwiniętej bazy oświatowej oraz systemu zachęt dla inwestorów. Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 88 2.2.2. Obszary i priorytety rozwoju miasta Priorytety, cele i kierunki rozwoju Jarosławia określono w odniesieniu do pożądanego charakteru tego miasta, obejmującego sześć współzależnych obszarów strategicznych: PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ Priorytet: Tworzenie systemu rozwoju lokalnej przedsiębiorczości (MŚP) INFRASTRUKTURA TECHNICZNA Priorytet: Niwelowanie różnic w rozwoju infrastruktury technicznej TURYSTYKA Priorytet: Program rozwoju turystyki OŚWIATA I EDUKACJA Priorytet: Budowanie perspektyw dla młodzieży PROMOCJA MIASTA Priorytet: Tworzenie systemu identyfikacji i promocji symboli MIESZKAŃCY Priorytet: Budowanie nowoczesnej zintegrowanej społeczności Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 89 PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ CEL PRIORYTETOWY: rozwój gospodarczy miasta 1.Wspieranie rozwoju otoczenia biznesowego. 2.Wzrost poziomu inwestycji. KIERUNKI DZIAŁAŃ 1. Wspieranie rozwoju MŚP. 2. Utworzenie Inkubatora Przedsiębiorczości. 3. Utworzenie Parku Technologicznego. 4. Rozwijanie usług finansowych dla MŚP. 5. Utworzenie Centrum Targowo-Wystawienniczego. 6. Powołanie Rady Przedsiębiorczości. 7. System pozyskiwania inwestorów. 8. Pozyskiwanie inwestycji publicznych. 9. Poprawa infrastruktury technicznej. Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 90 Pierwszym z obszarów jest przedsiębiorczość, jako źródło rozwoju społecznego i gospodarczego miasta, której efektem będzie rozwiązywanie problemów bezrobocia i niskiego poziomu dochodów ludności oraz przełamywanie innych zagrożeń a także słabych stron miasta jak np. braki w infrastrukturze społecznej, technicznej, słabe tempo rewitalizacji miasta i innych. W ramach tego obszaru określono priorytet: rozwój gospodarczy miasta. Celem jest zwiększenie wzrostu liczby małych i średnich przedsiębiorstw na co będzie miało wpływ zarówno ściąganie do miasta kapitałów krajowych i zagranicznych jak i lepsze wykorzystanie posiadanej infrastruktury, doświadczeń i umiejętności oraz kwalifikacji zasobów ludzkich. Osiągnięcie przedmiotowego priorytetu zależeć będzie o stopniu realizacji założonych celów. Celem pierwszym jest wspieranie rozwoju otoczenia biznesowego, którego efektem będzie wzrost znaczenia małych i średnich przedsiębiorstw w gospodarce miasta oraz wzrost zatrudnienia w tym sektorze. MŚP odgrywa znaczną rolę w tworzeniu nowych miejsc pracy oraz w stabilizacji rozwoju gospodarczego miasta. Rozwój małych i średnich przedsiębiorstw zależy od takich czynników, jak dostęp do informacji, nowoczesnych technologii, doradztwa, szkoleń i kapitału. Stąd zachodzi konieczność współpracy MŚP z instytucjami otoczenia biznesu oraz władzą samorządową miasta. Chodzić tutaj będzie m.in. o pobudzenie przedsiębiorczość poprzez ułatwienie dostępu do wiedzy z zakresu prowadzenia działalności gospodarczej, promowanie „samozatrudnienia”, promocję rozwoju przedsiębiorczości, stworzenie dostępu do usług finansowych, prowadzenie specjalnej gry podatkowej oraz ułatwień w dostępie do infrastruktury. Wspieranie działań Centrum Wspierania Przedsiębiorczości przy Jarosławskiej Fundacji Rozwoju Przedsiębiorczości w zakresie: doradztwa i szkoleń dla MŚP oraz osób zamierzających rozpocząć działalność gospodarczą, dostępu do informacji, pomocy we wskazaniu potencjalnych źródeł finansowania rozwoju małych i średnich firm z środków UE oraz przygotowaniu wniosków, pomocy w nawiązywaniu kontaktów zagranicznych, pomocy w organizowaniu udziału w targach i wystawach. Ważny aspekt dla rozwoju otoczenia biznesu stanowi utworzenie Inkubatora Przedsiębiorczości przeznaczonego dla firm rozpoczynających działalność gospodarczą. Firmy te mogły by funkcjonować w fazie wstępnego rozwoju w Inkubatorze, aby potem przenieść swoją działalność do własnych obiektów. Z myślą o pozyskaniu nowoczesnych technologii, które są niezbędne do rozwoju każdej firmy oraz poprawy poziomu ich konkurencyjności na rynku zostanie utworzony Park Technologiczny. Kolejny bardzo istotny aspekt związany z rozwojem otoczenia biznesu to rozwój usług finansowych. Małe i średnie firmy charakteryzują się niską wartością majątku trwałego, co stanowi problem przy pozyskaniu kredytowania działalności gospodarczej, zwłaszcza w sytuacji osób zamierzających rozpocząć działalność gospodarczą. Stąd konieczność budowy w mieście poza bankowego systemu ułatwiającego dostęp do zewnętrznych źródeł finansowania, Funduszu Pożyczkowego i Gwarancyjnego dla MSP. Istotne znaczenie również dla realizacji celu związanego z rozwojem otoczenia biznesu ma utworzenie Centrum Targowo-Wystawienniczego. Targi, wystawy gospodarcze i promocyjne mają istotne znaczenie dla nawiązywania kontaktów gospodarczych. Pobudzają współpracę handlową pomiędzy podmiotami gospodarczymi oraz przyczyniają się do rozwoju rynków Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 91 zbytu. Stworzenie warunków na bazie posiadanych przez miasto zasobów na zorganizowanie zaplecza wystawowego jest niezbędna dla promowania i rozwoju lokalnej przedsiębiorczości. Działanie powyższe powinno przyczynić się do nawiązania współpracy pomiędzy przedsiębiorcami z naszego miasta, a firmami krajowymi i zagranicznymi. W ramach tego celu przewiduje się powołanie Rady Przedsiębiorczości skupiającej przedstawicieli instytucji i organizacji okołobiznesowych oraz władz samorządowych miasta. Rada będzie pełnić funkcję integrującą, opiniodawczą, inicjującą i koordynującą współpracę decydentów i partnerów w zakresie rozwoju gospodarczego miasta. Celem drugim jest wzrost poziomu inwestycji. Rozwój miasta jest ściśle związany z poziomem inwestycji zarówno komercyjnych, jak i publicznych. Szczególne znaczenie dla rozwoju miasta mają inwestycje w sferę produkcyjną, które przyczyniają się do tworzenia nowych miejsc pracy. Realizacja tego celu wymaga odpowiedniego Systemu pozyskiwania inwestorów, który powinien przyczynić się do wzrostu liczby inwestorów w naszym mieście oraz nakładów na inwestycje. System ten winien charakteryzować się profesjonalnie przygotowaną ofertą, wiarygodną i aktualną informacją o możliwościach inwestowania. Niezbędny jest również system zachęt i preferencji dla przyszłych inwestorów. Realizacja tego kierunku działań wymagać będzie: zapewnienia skutecznej promocji ofert miasta współpracy z wyspecjalizowanymi instytucjami w województwie i kraju udziału w targach, wystawach w kraju i zagranicą stworzenie systemu informacji i profesjonalnej pomocy dla inwestorów (Biuro Obsługi Inwestora) Kolejny kierunek działania Pozyskiwanie do miasta inwestycji publicznych powinien przyczynić się do ich zwiększenia i zakresu. Pomoc ze strony UE w ramach procesu integracji stwarza szereg możliwości na pozyskanie środków pomocowych na ten cel. Realizacja celu związanego ze Wzrostem poziomu inwestycji wymaga realizacji kierunku działania Poprawa infrastruktury technicznej, która winna przyczynić się do usunięcia barier dla inwestycji produkcyjnych, usługowych i mieszkaniowych w mieście. Realizacja powyższego kierunku działania winna obejmować: wspieranie przedsięwzięć inwestycyjnych charakteryzujących się pozytywnym wynikiem analizy efektywności ekonomicznej optymalizację wykorzystania istniejącej infrastruktury usprawnienie systemu zarządzania posiadaną przez miasto infrastrukturą techniczną. Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 92 TURYSTYKA CEL PRIORYTETOWY: Opracowanie i realizacja programu rozwoju turystyki 1. 2. 3. 4. Rozwijanie marketingu turystycznego. Tworzenie i inwentaryzacja bazy lokalowej. Standaryzacja usług turystycznych. Stworzenie interaktywnej sieci informacji turystycznej. KIERUNKI DZIAŁAŃ 1. Wydzielenie obszarów zainteresowań: Obiekty historyczne o walorach zabytkowych (podziemia) Obszary sportu i rekreacji Trasy rowerowe, spacerowe Place zabaw Obiekty życia kulturalnego: kina, biblioteki, galerie Punkty widokowe i krajobrazowe Baza turystyczna (hotele, restauracje, kempingi) 2. Podział istniejących obiektów historycznych na klasy i kategorie. 3. Program rozwoju turystyki – koordynacja działań: Punkt informacji turystycznej, przewodnicy Wydzielenie turystycznych szlaków komunikacyjnych (w połączeniu z parkingami) Oznakowanie (rynek i dobiegające do niego ulice) Przewodniki turystyczne + mapy Komunikacja miejska - linie dla turystów 4. Oznakowanie ulic, rynku i budynków, podświetlenie i wyeksponowanie starych, zabytkowych budowli. 5. Renowacja starówki (elewacje, kostka). 6. Umieszczenie w eksponowanych miejscach miasta turystycznej mapy Jarosławia z zaznaczeniem miejsc, które warto zobaczyć oraz wyeksponowanie Podziemnej Trasy Turystycznej. 7. Internetowa informacja turystyczna. 8. Udział w targach turystycznych, współpraca z biurami podróży, reklama w lokalnych mediach. 9. Promocja stałych imprez kulturalnych jako atrakcji turystycznych. 10. Rozwój i modernizacja bazy noclegowej. Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 93 Drugim z obszarów jest turystyka. Uznano, że dla rozwoju miasta istotny jest rozwój turystyki, a tutaj niezbędne jest lepsze wykorzystanie dziedzictwa kulturowego. W tym obszarze sformułowano priorytet: Program rozwoju turystyki. W ramach tego priorytetu sformułowano 3 cele strategiczne. Celem pierwszym jest tworzenie i inwentaryzacja bazy noclegowej. Dotychczasowa słaba baza noclegowa obejmująca w 1998 r. 5 obiektów z 224 miejscami noclegowymi, w tym 120 w hotelu, rozwinęła się do 314 miejsc w 2005 r. (w tym 205 miejsc hotelowych) stanowiąc nadal barierę rozwoju turystyki i wymaga rozbudowy. Celem drugim jest standaryzacja usług turystycznych. W odniesieniu do turystyki miejskiej zakłada się wydzielenie następujących obszarów zainteresowania: obszary historyczne o walorach zabytkowych, obszary sportu i rekreacji, trasy rowerowe i spacerowe, place zabaw, obiekty życia kulturalnego, punkty widokowe i krajobrazowe oraz baza turystyczna. Trzecim celem jest stworzenie interaktywnej sieci informacji turystycznej. Dla realizacji tego celu przewiduje się m.in. wydzielenie turystycznych szlaków komunikacyjnych, dostosowanie komunikacji dla potrzeb turystów, oznakowanie ulic i budynków, wyeksponowanie starych zabytkowych budowli, przyspieszenie procesów renowacji starówki, uruchomienie internetowej informacji turystycznej i sieci automatycznych przewodników. Jako działania promocyjne proponuje się udział w targach turystycznych i współpracę z biurami podróży. Ważną sprawą będzie promocja stałych imprez kulturalnych jako atrakcji turystycznych oraz edukacja ludności dla obsługi ruchu turystycznego. Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 94 PROMOCJA MIASTA CEL PRIORYTETOWY: Opracowanie i realizacja programu rozwoju promocji 1. Tworzenie systemu identyfikacji i promocji symboli. 2. Tworzenie mechanizmów integracji wewnętrznej mieszkańców miasta. 3. Rozwijanie lokalnego systemu medialnego. KIERUNKI DZIAŁAŃ 1. Ujednolicenie systemu promocji miasta. 2. Wybór znaków indentyfikujących miasto Jarosław, jego produkty (konkurs – wybór – nagroda – promocja). 3. Ustawienie tablic informacyjnych z nazwą i herbem (logo) przy drogach wjazdowych do miasta. 4. Opracowanie rocznego kalendarza imprez. 5. Poprawa komunikowanie się władz samorządowych z mieszkańcami miasta: a. utworzenie Lokalnego Studia Medialnego – Internet, radio, lokalne programy telewizyjne, lokalny periodyk. b. poszerzenie Biuletynu Informacyjnego Miasta Jarosławia – utworzenie ramówki dla mieszkańców z miejscem na polemikę i wypowiedzi. Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 95 Trzecim obszarem strategicznym jest promocja miasta. Dotychczasowe działania w tym obszarze uznano za niewystarczające. Aktywna promocja skierowana do mieszkańców miasta oraz gości będzie miała ważne znaczenie dla podniesienia atrakcyjności inwestycyjnej miasta oraz dla jego rozwoju gospodarczego i społecznego, w tym dla rozwoju turystyki. W tym obszarze jako priorytet przyjęto: tworzenie systemu identyfikacji i promocji symboli. W ramach tego priorytetu za cel pierwszy uznano tworzenie mechanizmów integracji wewnętrznej mieszkańców miasta. Cel ten będzie realizowany przez ujednolicenie systemu promocji miasta, ogłoszenie i przeprowadzenie konkursu na logo miasta, które znajdować się będzie na tablicach informacyjnych przy drogach wjazdowych do miasta, na informatorach, folderach i wszelkich produktach miasta. Ważnym zadaniem będzie sporządzenie kalendarza stałych organizowanych w mieście imprez o charakterze masowym tj. kulturalnych, oświatowych i innych, które integrują społeczność lokalną. Drugim celem jest rozwijanie miejskiego systemu medialnego m.in. przez utworzenie lokalnego Studia Medialnego obejmującego Internet, radio, lokalne programy telewizyjne. Proponuje się również wydawanie periodyku miejskiego szeroko zajmującego się sprawami społeczności Jarosławia z miejscem do zamieszczania publikacji i listów czytelników. Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 96 INFRASTRUKTURA TECHNICZNA CEL PRIORYTETOWY: Niwelowanie różnic w rozwoju infrastruktury technicznej 1. Wprowadzanie nowoczesnych technologii i rozwiązań infrastrukturalnych. 2. Miasto przyjazne dla niepełnosprawnych. 3. Kompleksowa odnowa przestrzenna, gospodarcza i społeczna wybranych obszarów miasta. KIERUNKI DZIAŁAŃ 1. Opracowanie wieloletniego programu sporządzania planów miejscowych w nawiązaniu do ustaleń studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Jarosławia. 2. Opracowanie harmonogramu budowy drogi obwodowej, która wyprowadzi ruch samochodowy poza centrum miasta (umowy przedwstępne, wykup ziemi, plan, projekt) udrożnienie systemu komunikacji, zmiana funkcji Starego Miasta. 3. Poprawa stanu dróg, chodników, oświetlenia ulicznego. 4. Poprawa wyglądu budynków, nadzór nad nowo powstającymi obiektami - publiczna informacja o projektancie, inwestorze itp. 5. Nowoczesny system ogrzewania miasta - likwidacja kotłowni węglowych. 6. Rozwój infrastruktury technicznej poprzez realizację uchwalonych przez Radę Miasta Jarosławia wieloletnich planów inwestycyjnych. 7. Przygotowanie terenów dobrze wyposażonych w infrastrukturę (budowlanych, inwestycyjnych. 8. Przedstawienie możliwości inwestowania na terenach przeznaczonych pod budownictwo mieszkaniowe i przemysłowe. 9. Dostosowanie obiektów użyteczności publicznej dla osób niepełnosprawnych. 10. Zintegrowanie i zagospodarowanie terenów dochodzących do rzeki - czysty San. 11. Plan medialny miasta - centrum informacji infrastrukturalnej. 12. Kompletowanie dokumentacji (opracowane projekty, sprawy własności itd.). 13. Monitoring miasta (bezpieczeństwo). 14. Rewitalizacja obszarów miasta: zatrzymanie degradacji budynków i terenów objętych ochroną konserwatorską, podwyższenie standardu zasobów mieszkaniowych, ożywienie terenów powojskowych i poprzemysłowych, wprowadzenie funkcji tworzących miejsca pracy, poprawa układu przestrzenno – funkcjonalnego centrum miasta, rewaloryzacja substancji zabytkowej, remont i renowacja istniejących zasobów mieszkaniowych, poprawa estetyki miasta, budowa nowych mieszkań, zabezpieczenie puli mieszkań rotacyjnych i zamiennych. 15. Uruchamianie finansowych mechanizmów wsparcia i inne działania wynikające z programów pomocowych. Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 97 Czwartym obszarem strategicznym jest infrastruktura techniczna. W tym obszarze jako priorytet przyjęto niwelowanie różnic w rozwoju infrastruktury technicznej zarówno w porównaniu z miastami o zbliżonej wielkości do Jarosławia jak i wewnątrz samego miasta. Dla osiągnięcia tego priorytetu przyjęto realizację dwóch celów. Pierwszy z nich to wprowadzenie nowoczesnych technologii i rozwiązań infrastrukturalnych. Zakłada się m.in. udrożnienie systemu komunikacji, m.in. przez budowę drogi obwodowej, która umożliwi wyprowadzenie ruchu poza centrum miasta, poprawę stanu chodników, dróg i oświetlenia miejskiego, czystości miasta, modernizację oczyszczalni ścieków oraz zakończenie prac związanych z kanalizacją, unowocześnienie procesu ogrzewania miasta przez modernizację istniejących kotłowni węglowych. Przygotowanie terenów pod budownictwo mieszkaniowe i przemysłowe, zintegrowanie i zagospodarowanie terenów dochodzących do rzeki San. Drugim celem jest wprowadzenie w życie zasady „miasto przyjazne dla niepełnosprawnych". Realizując ten cel przewiduje się dostosowanie obiektów użyteczności publicznej dla osób niepełnosprawnych, co wiąże się z likwidacją przeszkód urbanistycznych i uwzględnieniu potrzeb osób niepełnosprawnych przy budowie nowych obiektów. W celu poprawy bezpieczeństwa miasta natomiast realizowany jest całodobowy monitoring miasta. Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 98 OŚWIATA I EDUKACJA CEL PRIORYTETOWY: Budowanie perspektyw dla młodzieży 1. Rozwijanie nowoczesnego kształcenia uwzględniającego aspiracje i potrzeby uczniów. 2. Realizacja wieloaspektowej edukacji europejskiej. 3. Intensyfikowanie działań prozdrowotnych. Poszerzanie i modernizacja bazy lokalowej szkół i placówek. KIERUNKI DZIAŁAŃ 1. Dbałość o wysoki poziom kształcenia uwzględniający indywidualne potrzeby uczniów. 2. Budowa i modernizacja zaplecza dydaktycznego i sportowego (dobrze wyposażone sale lekcyjne, pracownie komputerowe, sale gimnastyczne, boiska przyszkolne). 3. Rozwijanie nowatorskich metod pedagogiczych, w tym sprawdzonych systemów edukacyjnych (np. system Marii Montessori). 4. Organizacja kształcenia integracyjnego na wszystkich poziomach edukacyjnych. 5. Stała, nieodpłatna pomoc psychologiczno-pedagogiczna w placówkach oświatowych. 6. Wprowadzenie nowoczesnego systemu pedagogizacji rodziców. 7. Tworzenie i wspieranie działalności uczniowskich klubów sportowych. 8. Organizowanie alternatywnych form spędzania czasu wolnego uczniów (zajęcia sportowe, koła zainteresowań i inne). 9. Promowanie zdrowego stylu życia wśród uczniów i rodziców. 10. Upowszechnianie nauki języków obcych wśród uczniów klas 0-III. 11. Organizowanie i finansowe wspieranie działalności szkolnych klubów europejskich oraz międzynarodowej wymiany młodzieży. Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 99 Piątym obszarem strategicznym jest oświata i edukacja. W tym obszarze wyznaczono priorytet: budowanie perspektyw dla młodzieży. Utrzymujące się bezrobocie w mieście, trudności związane ze znalezieniem pracy, brak możliwości realizacji własnych celów oraz planów osobistych i zawodowych powoduje utrzymywanie się ciągle ujemnego salda migracji stałej, odpływ młodzieży z miasta do innych ośrodków, co zagraża rozwojowi Jarosławia. W ramach tego priorytetu przyjęto, że pierwszym celem jest: rozwijanie nowoczesnego kształcenia uwzględniającego aspiracje i potrzeby uczniów. Cel ten będzie realizowany m.in. przez tworzenie różnorodnych form kształcenia pozwalających na indywidualny rozwój uczniów. Celem drugim jest: realizacja wieloaspektowej edukacji europejskiej. Po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej ważnym zadaniem samorządu jest edukacja proeuropejska, pozwalająca na zapoznanie uczniów z tradycjami i kulturą innych narodów. Cel trzeci stanowi intensyfikowanie działań prozdrowotnych, które pozwolą na ogólną poprawę zdrowia dzieci i młodzieży. Czwarty cel skupia się wokół zagadnienia poszerzania i modernizacji bazy szkół i placówek. Dla realizacji tego celu przewiduje się m.in. budowę zaplecza dydaktycznego i sportowego szkół, poprawę w zakresie wyposażenia sal lekcyjnych, pracowni komputerowych, boisk przyszkolnych oraz zakup specjalistycznych pomocy dydaktycznych dla szkolnych placówek. Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 100 MIESZKAŃCY CEL PRIORYTETOWY: Budowanie nowoczesnej zintegrowanej społeczności. 1. 2. 3. 4. Tworzenie systemów motywacyjnych. Wspieranie inicjatyw społecznych. Miasto przyjazne dla wszystkich mieszkańców. Budowanie społeczeństwa otwartego. KIERUNKI DZIAŁAŃ 1. Uaktywnienie rad dzielnic – systematyczne, cykliczne spotkania przedstawicieli Rady Miasta z mieszkańcami. 2. Opracowanie logo miasta, promocja i reklama. 3. Zadbanie o czyste, bezpieczne i estetyczne miasto (architektura, zabytki, zieleń itd.) 4. Uproszczenie procedur prawno - administracyjnych przy podejmowaniu inicjatyw społecznych, rozpoczynaniu działalności gospodarczej. 5. Zatrzymanie w Jarosławiu młodzieży – praca, mieszkania, korzystne kredyty. 6. Promowanie inicjatyw społecznych (Biuro Inicjatyw Społecznych). 7. Tworzenie systemów motywacyjnych (nagrody za ciekawe pomysły). 8. Ustawienie skrzynki pytań mieszkańców – w budynku Ratusza. 9. Utworzenie stałej rubryki dla mieszkańców, interaktywny biuletyn (lokalna prasa, Biuletyn Informacyjny Miasta Jarosławia). 10. Bezpieczeństwo mieszkańców – system monitorowania miasta. 11. Organizacja imprez charytatywnych – dochód przeznaczony dla osób najbardziej potrzebujących. Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 101 Szóstym obszarem strategicznym są mieszkańcy miasta. W tym obszarze określono priorytet: budowanie nowoczesnej, zintegrowanej społeczności. Podstawowym, impulsem rozwojowym miasta jest upodmiotowienie mieszkańców w wyniku m.in. rozwoju wszelkich form samorządności. Z diagnozy stanu społeczno-gospodarczego Jarosławia wynika, że społeczność miasta jest mało zespolona. Dla osiągnięcia optymistycznej wizji rozwoju miasta zachodzi konieczność budowania społeczności zintegrowanej. Szeroko rozumiana kultura jest z pewnością aspektem integrującym społeczność lokalną.. W ramach tego priorytetu przyjęto jako cel pierwszy tworzenie systemów motywacyjnych. Dotyczy to tworzenia motywacji dla angażowania się szerokiej lokalnej społeczności w podejmowanie różnorodnych inicjatyw na rzecz Jarosławia. W systemach tych ważna jest zarówno satysfakcja, jak i nagrody rzeczowe (finansowe) za ciekawe pomysły. Celem drugim jest wspieranie inicjatyw społecznych poprzez ich promowanie, uproszczenie procedur prawno-administracyjnych w realizacji podejmowanych inicjatyw społecznych, w tym również realizacji inwestycji. Kolejne cele to: miasto Jarosław – przyjazne dla wszystkich mieszkańców i budowa społeczeństwa otwartego, co nastąpi m.in. w wyniku uaktywnienia rad dzielnic, uruchomienia skrzynki pytań dla mieszkańców, wydawania lokalnego periodyku oraz Biuletynu Informacyjnego Miasta Jarosławia, wprowadzenia systemu monitoringu dla bezpieczeństwa mieszkańców. Przewiduje się również podejmowanie działań na rzecz czystości, bezpieczeństwa i estetyki miasta oraz przyspieszenie prac związanych z jego rewitalizacją. Część z przedstawionych tu zadań pojawiła się już przy omawianiu wcześniejszych obszarów. Podział pomiędzy obszary, jak i przewidywane w nich cele strategiczne ma charakter umowny. Prezentowane w Strategii... zadania wzajemnie się przenikają i uzupełniają. Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 102 2.3. Projekty rozwiązań problemów miasta w poszczególnych obszarach strategicznych Realizacja wymienionych priorytetów i celów strategicznych oraz zadań ujętych w „Strategii rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010” wymagać będzie opracowania specjalnych projektów uwzględniających działania niezbędne dla zainicjowania i uruchomienia tych projektów. W zakresie wspierania rozwoju przedsiębiorczości przewiduje się następujące projekty wiodące: Inkubator Przedsiębiorczości, Centrum Promocji Miasta, Centrum TargowoWystawiennicze, Lokalny Fundusz Rozwojowy, Centrum Kształcenia Biznesu. Ponadto w obszarze strategicznym – przedsiębiorczość - zachodzi potrzeba opracowania projektu restrukturyzacji przedsiębiorstw publicznych, które są w gestii władz miasta, projektu promocji gospodarczej miasta z uwzględnieniem przyjaznych dla przedsiębiorców procedur administracyjnych, gwarancji kredytowych dla MŚP, ulg podatkowych i ułatwień w dostępie do infrastruktury, jak również projektu badań popytu ludności miasta oraz trendów w tym zakresie w województwie i kraju. W obszarze strategicznym – turystyka - zachodzi potrzeba opracowania i wdrożenia projektu rozwoju infrastruktury turystycznej z uwzględnieniem bazy noclegowej, usług turystycznych oraz różnych działań związanych z informacją turystyczną. Drugim projektem w tym obszarze winien być projekt rewitalizacji miasta uwzględniający renowację Starówki i innych historycznych obiektów sakralnych i świeckich. Natomiast projekt trzeci winien obejmować problematykę organizowania imprez kulturalnych o zasięgu lokalnym, regionalnym, a nawet krajowym, z uwzględnieniem programu finansowego wspierania tych imprez. W obszarze strategicznym - promocja miasta - zachodzi potrzeba opracowania jednego projektu uwzględniającego utworzenie Centrum Promocji Miasta, a także różnorodne działania informacyjne o atrakcjach kulturalnych miasta oraz dogodnych warunkach przy inwestowaniu kapitału zagranicznego i krajowego. W obszarze strategicznym – infrastruktura - zachodzi potrzeba opracowania projektu modernizacji układu komunikacji miasta z uwzględnieniem harmonogramu budowy obwodowej, a do czasu jej wybudowania – usprawnienia ruchu w mieście, poprawy stanu dróg i ulic oraz poprawy oświetlenia ulicznego. Drugim projektem w tym obszarze winien być projekt dokończenia kanalizacji miasta oraz modernizacji istniejącej oczyszczalni ścieków. Trzeci projekt dotyczy modernizacji systemu grzewczego miasta a obejmuje m.in. likwidację kotłowni węglowych. Czwartym projekt określa sposoby zagospodarowania terenów dochodzących do rzeki San. Kolejne projekty to: modernizacja wysypiska śmieci, modernizacja zespołu sportowo-rekreacyjnego, projekt rozwoju budownictwa mieszkaniowego. Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 103 W obszarze strategicznym - oświata i edukacja - zachodzi potrzeba zbudowania i realizacji następujących projektów: modernizacji szkół oraz ich wyposażenia technicznego z uwzględnieniem wyposażenia sal lekcyjnych, gimnastycznych, pracowni komputerowych, boisk przyszkolnych itp., dostosowania kierunków kształcenia i programów nauczania oraz sposobów kształcenia do zapotrzebowania na rynku pracy. Projekt ten powinien być na bieżąco aktualizowany, rozwoju szkolnictwa wyższego na terenie miasta. W obszarze strategicznym – mieszkańcy - przewiduje się budowę i realizację jednego projektu: wspierania inicjatyw społecznych wraz z systemami motywacyjnymi. Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 104 III. KIERUNKI ROZWOJU MIASTA JAROSŁAWIA DO 2010 ROKU 3.1. Scenariusze i wizje rozwoju W sprawie wyboru wariantu strategii rozwoju Jarosławia wypowiedzieli się przedstawiciele mieszkańców Jarosławia zaangażowani w prace nad dokumentem. Spośród wariantu proekologicznego, progospodarczego lub pośredniego; najbardziej zgodny z interesem społecznym i ekonomicznym miasta okazał się wariant pośredni, łączący czystość środowiska naturalnego, rozwój turystyki, upiększanie miasta równocześnie z preferowaniem rozwoju produkcji przemysłowej, rzemieślniczej, handlu, usług, budownictwa, wspieraniem przedsiębiorczości i pozyskiwaniem inwestorów krajowych i zagranicznych. Większość mieszkańców wypowiedziała się za rozwojem szybkim, który na pewno w konsekwencji wymaga nakładów finansowych. Związane jest to z koniecznością zaciągania przez miasto kredytów, ustalaniem wysokich podatków, co przyczynia się z pewnością do likwidacji bezrobocia poprzez tworzenie nowych miejsc pracy oraz wzrost dochodów miasta i jego mieszkańców. Dużą wagę odgrywa możliwość korzystania ze środków pomocowych Unii Europejskiej. Wraz z szybkim rozwojem, członkowie społeczności lokalnej optowali jednocześnie za optymistycznym scenariuszem rozwoju. Zgodnie z nim do 2010 r. w wyniku wzmocnienia szans rozwojowych i przełamywania zagrożeń i słabych stron nastąpi szybki postęp w rozwiązywaniu podstawowych problemów miasta, a w szczególności: wykorzystując położenie geograficzne miasta, potencjał gospodarczy, sieć infrastruktury społecznej, walory krajobrazowe oraz koncentrację zasobów kulturowych, jak i możliwości napływu kapitału krajowego i zagranicznego, poprzez pobudzanie przedsiębiorczości we wszystkich dziedzinach społeczno-gospodarczych oraz zahamowania upadku dużych przedsiębiorstw, przy jednoczesnym powstawaniu małych i średnich podmiotów gospodarczych powstaną nowe miejsca pracy, zmniejszy się zjawisko bezrobocia, wzrośnie poziom życia ludności miasta, rozwiązane zostaną problemy komunikacyjne w mieście dzięki drodze obwodowej i wyprowadzenia ruchu samochodowego z centrum miasta, poprawiony zostanie stan techniczny dróg i ulic na terenie miasta, uzupełnione zostaną luki w infrastrukturze technicznej, np. w zakresie kanalizacji, unowocześniony zostanie system ciepłownictwa miasta, zmodernizowana zostanie oczyszczalnia ścieków i wysypisko śmieci, przyspieszone zostaną prace w zakresie rewitalizacji miasta, a Starówka stanie się wizytówką miasta, powstaną nowe obiekty sportowe, rekreacji i kultury i inne zakłady usługowe, nastąpi modernizacja obiektów służby zdrowia oraz szkolnictwa, system kształcenia dostosowany zostanie do potrzeb rynku pracy, w wyniku zmiany na lepsze warunków życia oraz powstawania nowych perspektyw dla młodzieży zahamowany zostanie proces odpływu młodzieży, prowadzona aktywnie promocja miasta doprowadzi do zwiększenia jego atrakcyjności inwestycyjnej oraz do integracji mieszkańców miasta, dotychczasowe funkcje Jarosławia w powiecie, województwie i kraju zostaną wzmocnione. Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 105 Obok wariantu scenariusza optymistycznego możliwy jest również scenariusz pesymistyczny rozwoju miasta. Zgodnie z tym scenariuszem nie powiedzie się zahamowanie upadku dużych przedsiębiorstw, a tempo powstawania nowych podmiotów będzie wolne, co może skutkować utrzymywaniem się wysokiej stopy bezrobocia. Brak, inicjatyw, przedsiębiorczości i środków finansowych spowoduje wstrzymanie lub znaczne spowolnienie rozwiązania problemów komunikacyjnych miasta. Bardzo wolno uzupełniane będą luki w infrastrukturze technicznej i społecznej oraz ochronie środowiska. Procesy rewitalizacji miasta przebiegać będą w sposób mało efektywny, niezauważalnie dla społeczności miasta i turystów. Jednocześnie pogłębiająca się dezintegracja mieszkańców uniemożliwi czerpanie korzyści z szans i mocnych stron miasta (wynikających z położenia miasta, koncentracji zasobów kulturowych itd.). W tej sytuacji dalszy dynamiczny rozwój miasta stanie pod znakiem zapytania. Nie powstrzyma się migracji ludności, natomiast pozycja Jarosławia w regionie znacznie zmaleje. W praktyce należy liczyć się ze scenariuszem pośrednim rozwoju i metascenariuszem, w którym natężenie elementów scenariusza optymistycznego czy pesymistycznego w poszczególnych latach do 2010 r. zależeć będzie ostatecznie od kształtowania się uwarunkowań zewnętrznych i wewnętrznych. Na te ostatnie będą miały wpływ działania na rzecz rozwoju miasta prowadzone przez samorząd, podmioty gospodarcze i mieszkańców miasta. 3.2. Prognoza demograficzna i jej implikacje dla rozwoju infrastruktury społecznej Ludność, jej struktura, kwalifikacje i przedsiębiorczość to podstawowy czynnik rozwoju miasta. Prognoza demograficzna stanowi ważną przesłankę przy formułowaniu polityki społecznej, ma także określone skutki dla działalności i kształtowania infrastruktury, w tym w zakresie szkolnictwa, ochrony zdrowia, opieki społecznej, kultury i rynku pracy. Przewidywane prognozy dotyczące kształtowania się ludności miasta Jarosławia w trzech grupach wiekowych do 2010 r. przedstawiono poniżej. Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 106 Tabela 72. Prognoza ludności miasta Jarosławia na lata 2000-2010 Lata 1999 % 2000 % 2001 % 2002 % 2003 % 2004 % 2005 % 2006 % 2007 % 2008 % 2009 % 2010 % Ludność ogółem a b a b a b a b a b a b a b a b a b a b a b a b Ludność w wieku przedprodukcyjnym 42 002 11 098 100,0 26,4 42 126 11 042 100,0 26,2 42 249 10 987 100,0 26,0 42 373 10 932 100,0 25,8 42 497 10 877 100,0 25,6 42 621 10 822 100,0 25,4 42 746 10 768 100,0 25,2 42 871 10 714 100,0 25,0 42 997 10 660 100,0 24,8 43 123 10 607 100,0 24,6 43 249 10 554 100,0 24,6 43 376 10 501 100,0 24,2 a - liczba bezwzględna; b - udział procentowy Ludność w wieku produkcyjnym Ludność w wieku poprodukcyjnym 25 468 60,6 25 405 60,3 25 342 60,0 25 279 59,7 25 216 59,3 25 154 59,0 25 091 58,7 25 029 58,4 24 967 58,0 24 905 57,7 24 843 57,4 24 722 57,1 5362 13,0 5407 13,5 5453 14,0 5499 14,5 5545 15,1 5592 15,6 5639 16,1 5686 16,6 5734 17,1 5783 17,7 5831 18,0 5880 18,7 Źródło: Materiały własne Z prognozy demograficznej Jarosławia, która uwzględnia dotychczasowe i nowe tendencje rozwoju ludności do 2010 r. według wieku wynika, że w tym okresie liczba ludności miasta ogółem zwiększy się o około 1300 osób, to jest o 3,2%. Jednocześnie zmniejszy się liczba ludności w wieku przedprodukcyjnym o prawie 600 osób, to jest o 5,4%; w wieku produkcyjnym o blisko 600 osób, to jest o 2,7%. Zwiększy się natomiast liczba ludności w wieku poprodukcyjnym o około 500 osób, to jest o 9,6%. Prognozy zmian w strukturze ludności według wieku do 2010 r. znajdą odzwierciedlenie w kierunkach rozwoju oświaty, ochrony zdrowia i opieki społecznej oraz kształtowania się rynku pracy. W związku z reformą systemu oświaty konieczna jest modernizacja bazy szkolnictwa oraz wyposażenie jej w nowoczesne środki techniczne, jak również unowocześnienie procesów kształcenia i dostosowanie kierunków kształcenia do potrzeb lokalnego i regionalnego rynku pracy. W dziedzinie kultury, rekreacji i wypoczynku przewiduje się utrzymanie dotychczasowych form działalności oraz wprowadzenie nowych form adresowanych do mieszkańców miasta oraz turystów. Niezbędna jest również modernizacja dotychczasowych obiektów służących zaspokojeniu tych potrzeb. Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 107 W dziedzinie ochrony zdrowia i opieki społecznej realizowana jest reforma, której nadrzędnym celem ma być poprawa zdrowia mieszkańców miasta. W wyniku lepszego dostępu do placówek służby zdrowia oraz personelu świadczącego usługi medyczne spodziewana jest poprawa jakości życia. Zakłada się także utrzymanie obecnej bazy służby zdrowia oraz jej modernizację dostosowując do nowych wymagań. 3.3. Kierunki rozwojowe potencjałów miasta, w tym komunikacji, infrastruktury technicznej oraz ochrony środowiska naturalnego i kulturowego Podstawowy kierunek rozwoju komunikacji, infrastruktury technicznej i działań w zakresie ochrony środowiska naturalnego i kulturowego wiąże się z potrzebą podniesienia jakości życia i zaspokojenia potrzeb bytowych mieszkańców miasta oraz stworzenia warunków do rozwoju działalności gospodarczej, rekreacyjno-wypoczynkowej i turystycznej. Zakłada się, że modernizacja systemu komunikacyjnego (m.in. poprzez budowę obwodowej, przedłużenie dróg publicznych oraz poprawę stanu technicznego dróg i ulic) zwiększy atrakcyjność inwestycyjną miasta, wpłynie na zwiększenie ruchu turystycznego, poprawi jakość i komfort życia mieszkańców oraz zwiększy bezpieczeństwo komunikacyjne. W zakresie rozwoju kanalizacji i wodociągów miasta rozbudowana zostanie sieć kanalizacyjna tak, aby objąć nią dzielnice dotychczas nieskanalizowane. Do 2006 r. wybudowany będzie kolektor ogólnospławny wraz z kanalizacją ulic Pełkińskiej i Pogodnej oraz budowana będzie sieć kanalizacyjna w dzielnicy Misztale i kanalizacja sanitarna wraz z drogami na osiedlu Sterańczaka. Rozbudowana i zmodernizowana zostanie oczyszczalnia ścieków w Jarosławiu. Budowana będzie sieć wodociągowa w części dzielnicy Łazy Kostkowskie, równocześnie modernizowane będą w dalszym ciągu sieci wodociągowe o dużej awaryjności, wykonane z rur azbestowo-cementowych, żeliwnych i stalowych ocynkowanych. Dla pełnego osiągnięcia zdolności produkcyjnych urządzeń ujęcia wody przewiduje się zakończenie budowy stacji uzdatniania wody. W dziedzinie ciepłownictwa; stopniowej modernizacji ulegać będą kotłownie węglowe, posiadające niską sprawność i znajdujące się w złym stanie technicznym. 3.4. Kierunki rozwoju gospodarczego Rozwój gospodarczy stanowi podstawowy czynnik miastotwórczy i podstawę rozwiązywania problemów społecznych, ekologicznych i infrastrukturalnych. Zakłada się utrzymanie obecnego i rozwój w mieście dotychczasowego potencjału produkcyjnego przemysłu i innych działów gospodarki przez przyspieszenie restrukturyzacji własnościowej, technologicznej i przedmiotowej dużych przedsiębiorstw, w tym z udziałem kapitału zagranicznego, dostosowując ich działalność do warunków gospodarki rynkowej tak, aby produkowane wyroby sprostały konkurencji i znalazły zbyt na rynku krajowym i zagranicznym, a uzyskane przychody były podstawą przetrwania i rozwoju tych przedsiębiorstw. Starania podmiotów gospodarczych będą koncentrowały się na zapobieganiu upadkowi przedsiębiorstw, co w określonym przypadku generuje wzrost bezrobocia, a tym samym prowadzi do pogorszenia się sytuacji bytowej mieszkańców miasta. Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 108 Władze miasta podejmować będą maksimum starań, aby stwarzać warunki zarówno do tworzenia jak i rozwoju małych oraz średnich prywatnych podmiotów gospodarczych, które mogą w sposób elastyczny dostosowywać asortyment swojej produkcji i usług do zmieniającego się popytu, a tym samym łagodzić bezrobocie spowodowane ograniczeniami produkcji w dużych przedsiębiorstwach. Jednocześnie będą one źródłem dochodów budżetu miasta. Stwarzane będą także warunki do rozwoju produkcji rolniczej w dzielnicach miasta, w których występują gospodarstwa rolne. Zakłada się również rozwój infrastruktury ekonomicznej, istniejący ośrodek tej infrastruktury w Jarosławiu zostanie wzmocniony. 3.5. Przyszłościowe funkcje miasta Biorąc pod uwagę prognozowane kierunki rozwoju Jarosławia w poszczególnych dziedzinach życia społecznego i gospodarczego, przewiduje się umocnienie i rozwój dotychczasowych funkcji Jarosławia w powiecie, województwie i w kraju. W szczególności umocnieniu i rozwojowi ulegnie centrum usług lokalnych (administracja, komunikacja, oświata i ochrona zdrowia oraz wymiar sprawiedliwości), ponadlokalnych − dla powiatu jarosławskiego, a także regionalnych − dla województwa podkarpackiego. Umocnieniu i rozwojowi ulegnie funkcja gospodarcza (jako ośrodka przemysłowego o znaczeniu krajowym) w wyniku przetrwania i rozwoju istniejącego potencjału gospodarczego oraz powstawania nowych małych i średnich podmiotów gospodarczych, co będzie związane m.in. z rozwojem infrastruktury ekonomicznej oraz ośrodka handlu. Dynamicznemu rozwojowi ulegnie funkcja turystyczna na skutek działalności promocyjnej miasta, rewitalizacji miasta oraz działalności kulturalnej powiązanej m.in. z turystyką. Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 109 IV. ŚRODKI I SYSTEMY WSPARCIA DZIAŁAŃ STRATEGICZNYCH 4.1. Zarządzanie i monitoring strategii Strategia jest dokumentem wspierającym rozwój danej jednostki terytorialnej. Nie jest jednak receptą na sukces. Aby strategia mogła przynieść zaplanowane efekty, konieczne jest sukcesywne jej wdrażanie, czuwanie nad jej realizacją i kontrolowanie jej przebiegu, co wymaga spełnienia trzech postulatów: partnerstwa, planowania i kierowania. Partnerstwo Właściwy proces wdrażania strategii wymaga połączenia wysiłków wielu instytucji, organizacji i osób. Przyjęta przez Radę Miasta Jarosławia strategia jest „własnością” społeczności lokalnej. Udział lokalnych liderów i przedstawicieli mieszkańców będzie czynnikiem wspierającym wdrażanie strategii. Zasadnicza odpowiedzialność w tej kwestii spoczywa jednak na Urzędzie Miasta, którego kompetentni pracownicy w ramach powierzonych zadań będą czuwać nad jej realizacją. Niezwykle istotne jest partnerstwo ponadlokalne, które winno wyrażać się wspólpracą samorządów gmin sąsiednich oraz instytucji powiatowych i wojewódzkich. Zadania do realizacji w „Strategii rozwoju miasta Jarosławia” są adekwatne do zadań przewidzianych w ustawie o samorządzie gminnym. Ze względu na zasięg oddziaływania dzielą się na dwie grupy rodzajowe: • gminne, mieszczące się w kompetencji gminy, • ponadgminne, wychodzące poza ustawowe kompetencje gminy, możliwe do realizacji przy współudziale gmin sąsiednich, równocześnie wymagające zaangażowania władz regionalnych. Taki rozkład zadań strategicznych sprzyja określeniu partnerów realizacyjnych. W pierwszej grupie zadań autorzy sugerują, aby odpowiedzialność spoczywała głównie na władzach miasta na zasadach współpracy doraźnej pomiędzy określonymi służbami. Zadania gminne powinny być wdrażane przy wykorzystaniu środków budżetowych i pozyskanych środków pozabudżetowych. Druga grupa zadań wymaga pomocy gmin sąsiednich oraz zaangażowania władz regionalnych i legalizowania partnerstwa w postaci związków gminnych i ponadgminnych powoływanych w ramach obowiązujących uregulowań prawnych. Planowanie Rozbudowana struktura organizacyjna sprzyja realizacji zadań z wielu dziedzin życia społeczno-gospodarczego, w tym również zadań strategicznych. Koordynacja podejmowanych działań pozostaje w kompetencjach Rady Miasta. Rada Miasta wraz z Burmistrzem będą je wykonywać przy pomocy pracowników Urzędu Miasta (jak wynika z uregulowań ustawowych). Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 110 Struktura organizacyjna Urzędu Miasta Jarosławia Burmistrz BM Miasta Sekretarz Miasta SE Naczelnik Wydziału OA Wydział OrganizacyjnoAdministracyjny I Z-ca Burmistrza Miasta Naczelnik Wydziału Wydział Gospodarki Przestrzennej Ochrony Środowiska i Przyrody II Z-ca Burmistrza ZB II Miasta ZB I Naczelnik Wydziału Wydział Spraw Obywatelskich SO GPO Referat Ewidencji Ludności i Działalności Gospodarczej Referat AdministracyjnoGospodarczy Naczelnik Wydziału Wydział Finansowy FN Referat Budżetu i Analiz Referat Podatków i Księgowości Referat Kadr i Kontroli Referat Planowania Przestrzennego Referat ds. Obsługi Rady Miasta Referat Ochrony Środowiska i Przyrody Referat Zarządzania Kryzysowego i Ochrony Ludności Kierownik USC Wydział Infrastruktury Technicznej IT Urząd Stanu Cywilnego Naczelnik Wydziału Wydział Edukacji i Kultury Fizycznej EKF Komendant Straży Miejskiej Naczelnik Wydziału ZPE Samodzielne Stanowisko ds. Zamówień Publicznych i Współpracy Europejskiej Naczelnik Wydziału Wydział Kultury, Turystyki i Promocji KTP Miasta Skarbnik SK Miasta SM USC Straż Miejska Radca Prawny RPR Naczelnik Wydziału Wydział Gospodarki Nieruchomościami Biuro Prasowe BPR GN Pełnomocnik Ochrony IN Informacji Niejawnych Referat Gospodarki Nieruchomościami i Geodezji Referat Mieszkalnictwa Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 111 Stanowisko ds. Audytu AU Wewnętrznego Wydaje się celowe, aby realizacją przedsięwzięć w obszarze przedsiębiorczości i infrastruktury technicznej zajął się Wydział Infrastruktury Technicznej. Zadania w obszarze turystyki i kultury – Wydział Kultury, Turystyki i Promocji. Zdania z zakresu oświaty winny pozostawać w kompetencjach Wydziału Edukacji i Kultury Fizycznej. Zadania w obszarze mieszkańcy przynależeć powinny do Wydziału Spraw Obywatelskich i Wydziału Gospodarki Nieruchomościami. Zadania dotyczące promocji miasta należeć będą do kilku wydziałów. Wsparcie realizacji zadań strategicznych powinno pochodzić również od Wydziału Organizacyjno – Administracyjnego oraz Wydziału Gospodarki Przestrzennej Ochrony Środowiska i Przyrody. Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 112 Odpowiedzialność realizacyjna strategii Obszar strategiczny PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ TURYSTYKA PROMOCJA Wydział Finansowy Wydział odpowiedzialny za realizację Wydział Infrastruktury Technicznej Wydział Kultury, Turystyki i Promocji INFRASTRUKTURA TECHNICZNA Wydział Infrastruktury Technicznej OŚWIATA I EDUKACJA Wydział Edukacji i Kultury Fizycznej MIESZKAŃCY Wydział Spraw Obywatelskich Wydział Gospodarki Przestrzennej, Ochrony Środowiska i Przyrody Proces monitoringu strategii powinien być realizowany od momentu przyjęcia założeń, przez cały okres jej wdrażania. Prawidłowo prowadzony, umożliwia ocenę stopnia realizacji oraz analizę zmian w zakresie przyjętych założeń. Pozwala również sprawnie i elastycznie reagować na wszelkie korekty mogące wpłynąć na procesy wykonawcze. Efektywny monitoring musi spełniać określone wymagania. Najważniejsze z nich to: • oparcie procesów monitoringu na klarownych kryteriach, które pozwalają obiektywnie ocenić przebieg procesu realizacji strategii i zastosowanych instrumentów rozwoju, • monitoring powinien być źródłem informacji o koniecznych zmianach, jakie należy na bieżąco nanosić w „Strategii...” Istotną rolę w procesie monitoringu odgrywać będą wydziały odpowiedzialne za obszarowe grupy zadań – zespoły zadaniowe. Konieczna jest również rejestracja, analiza i aktualizacja kluczowych uwarunkowań rozwoju w celu zapewnienia możliwości elastycznego reagowania na zmieniające się uwarunkowania zewnętrzne. Mogą one bowiem wpływać na konieczność modyfikacji celów przyjętych w strategii oraz wymuszać zmianę sposobów ich realizacji. Proces ten powinien być prowadzony przez powołany Zespół ZarządzającoMonitorujący Realizację Strategii, który będzie funkcjonował przez cały czas wdrażania strategii. Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 113 Do skutecznego prowadzenia monitoringu potrzebne jest gromadzenie i analizowanie odpowiednich informacji związanych z przyjętymi założeniami, parametrami oraz uwarunkowaniami rozwoju, opisanymi w niniejszym dokumencie, takich jak: struktura zatrudnienia, stopa bezrobocia, współczynniki ekonomiczne, struktura wydatków i inwestycji miasta. W tym celu konieczne jest stworzenie banku informacji, który zapewni sprawny przepływ informacji pomiędzy wszystkimi wydziałami czuwającymi nad wdrażaniem strategii. Omawiana baza danych powinna być zaopatrzona w skuteczny system zbierania i aktualizacji zgromadzonych danych. Pożądane, więc jest stworzenie jednolitego, standardowego systemu ich pozyskiwania i przetwarzania. System taki powinien opierać się na diagnozie o stanie miasta, w której corocznie aktualizowane byłyby dane statystyczne (tabele, wykresy, itp). Sugerujemy, aby funkcję taką przejął Wydział Organizacyjno Administracyjny we współpracy z autorami „Strategii rozwoju miasta Jarosław”. Kierowanie W przypadku „Strategii rozwoju miasta Jarosławia” kluczową postacią w procesie jej realizacji i monitoringu jest Burmistrz. Kierując bieżącą działalnością, ma on największy wpływ zarówno na sam proces opracowania strategii, jej wdrażania, jak również oceny jej realizacji. Do najważniejszych zadań Burmistrza w zakresie zarządzania i monitoringu należy: • bezpośredni nadzór nad wdrażaniem strategii, • przewodniczenie Zespołowi Zarządzająco-Monitorującemu Realizację Strategii. Ważną rolę w procesach wdrożeniowych strategii odgrywać powinien Zespół Zarządzająco-Monitorujący Realizację Strategii. Główne zadania Zespołu: • bieżąca analiza stanu realizacji strategii, • obserwacja uwarunkowań wewnętrznych i zewnętrznych wpływających lub mogących wpłynąć na realizację strategii, • przekazywanie spostrzeżeń do banku informacji, • wypracowanie kryteriów oceny stanu realizacji strategii, • zabezpieczanie źródeł finansowania – w postaci stosownego zapisu w budżecie miasta, • opiniowanie stosownych umów partnerskich. Struktura zarządzania strategią winna zostać poszerzona dodatkowo o zespół zadaniowy zajmujący się ogólną koordynacją prac. Wydaje się, iż funkcje Biura Strategii mógłby pełnić Referat ds. Obsługi Rady Miasta wraz z Sekretarzem Miasta i Wydziałem OrganizacyjnoAdministracyjnym. Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 114 Proces wdrażania i monitoringu strategii Pojawiające się możliwości i zagrożenia zewnętrzne BURMISTRZ Biuro Strategii Zespół Zarządzająco-Monitorujący ds. Strategii Rozwoju Miasta Wydział Infrastruktury Technicznej Wydział Kultury, Turystyki i Promocji Miasta Wydział Edukacji Wydział i Kultury Organizacyjno Fizycznej Administracyjny Wydział Spraw Obywatelskich Wydział Gospodarki Nieruchomościami ZESPOŁY ZADANIOWE i KIEROWNICY PROJEKTÓW (powoływane na potrzeby konkretnych projektów realizacyjnych) Partnerzy zewnętrzni Partnerzy zewnętrzni Partnerzy zewnętrzni Wdrażanie „Strategii rozwoju miasta Jarosławia” jest procesem otwartym, który na każdym etapie podlega weryfikacji i aktualizacji. Zarządzanie strategią powinno opierać się również na szeroko pojętym partnerstwie. Na poziomie zadań lokalnych byłaby to współpraca doraźna pomiędzy Zespołem Zarządzająco-Monitorującym, Biurem Strategii i zespołami zadaniowymi. Na poziomie ponadgminnym i ponadlokalnym współpraca wychodzić musi poza struktury Urzędu Miasta, co oznacza zaangażowanie władz gmin sąsiednich i regionalnych, banków, instytucji okołobiznesowych oraz wszystkich zainteresowanych lepszą przyszłością miasta. Strategię opracowano metodą społeczną, w taki też sposób winna być wdrażana. Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 115 4.2. Powiązania ze strategią powiatową, wojewódzką i narodową Każda jednostka samorządu terytorialnego ma ustawowo określone zadania, funkcje i kompetencje. Jednak sposób ich realizacji, cele kierunkowe, zadania szczegółowe i przede wszystkim priorytety określa sama, co ma swój wyraz w odpowiednich aktach prawnych poszczególnych samorządów. Realizując strategię, należy włączyć się w nurt ogólnych priorytetów i wyzwań. 4.2.1. Strategia rozwoju powiatu jarosławskiego „Strategia rozwoju powiatu jarosławskiego na lata 2000 - 2006” została uchwalona 31 marca 2000 r. Gminy i miasta nie są hierarchicznie podporządkowane powiatom, ale powiaty z założenia powinny koncentrować i koordynować działania gmin w zakresie zadań, których nie mogą one realizować samodzielnie. Dlatego też strategie powiatów i gmin powinny być ze sobą powiązane i uzupełniać się wzajemnie. Główne kierunki rozwoju najmniejszych jednostek samorządowych powinny być odzwierciedlane w strategii powiatu, które z reguły skupiają gminy o podobnym charakterze. Sytuacja powiatu jarosławskiego jest pod tym względem typowa, składa się bowiem z dziewięciu gmin o charakterze rolniczym, dwóch gmin miejskich, ale tylko Gmina Miejska Jarosław jest lokalnym centrum. W tej sytuacji, stworzenie spójnej, kompleksowej strategii rozwoju powiatu ze strategią miasta jest szczególnie ważne dla prawidłowego rozwoju tych jednostek. W trakcie opracowywania strategii powiatu jarosławskiego wyznaczono następujące obszary strategiczne: 1. Przedsiębiorczość (Priorytet: Aktywizacja przestrzeni rolniczej) 2. Infrastruktura techniczna (Priorytet: Wyrównanie poziomu infrastruktury technicznej) 3. Turystyka i agroturystyka (Priorytet: Stworzenie optymalnych warunków do rozwoju turystyki) 4. Infrastruktura społeczna (Priorytet: Integracja wewnętrzna społeczności lokalnej) 5. Edukacja (Priorytet: Dostosowanie kierunków kształcenia do planowanych kierunków rozwoju). Cele i zadania określone w „Strategii rozwoju miasta Jarosławia” są zgodne z postulowanymi kierunkami rozwoju powiatu. Podobnie jak społeczność powiatu, również społeczność Jarosławia planuje koncentrować swe wysiłki m.in. na aktywizacji gospodarczej i turystycznej, podejmować działania promocyjne i mające na celu poprawę warunków życia mieszkańców miasta. Należy podkreślić zgodność planowanych kierunków i celów rozwojowych miasta z planowanymi kierunkami rozwoju powiatu, które uzupełniają je w logiczny sposób. 4.2.2. Strategia rozwoju województwa 1 styczna 1999 r. pojawiło się samorządowe województwo z własnym majątkiem i budżetem, ukonstytuował się gospodarz województwa – samorząd, którego zadaniem jest stworzenie wizji rozwoju. Dla jej realizacji potrzebna jest polityka regionalna, której podstawą jest strategia. Przygotowanie strategii było pierwszoplanowym zadaniem samorządu województwa. Strategia województwa to koncepcja systemowego działania na rzecz jego rozwoju, określająca także sposoby realizacji zaplanowanych działań. Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 116 Dokument „Strategia rozwoju województwa podkarpackiego na lata 2000 - 2006” został przyjęty 10 kwietnia 2000 r. uchwałą Sejmiku Województwa Podkarpackiego. W „Strategii..” województwo zostało podzielone na 5 obszarów polityki rozwoju regionalnego. Podział taki wynikał ze specyfiki poszczególnych regionów. Wymagają one zróżnicowanej interwencji władz publicznych, a co za tym idzie – odmiennego wsparcia finansowego. Powiat jarosławski, a wraz z nim miasto Jarosław znalazły się w subregionie wschodnim, zwaloryzowanym jako obszar o dominującym profilu rolniczym. Liczy on około 322,2 tys. ludności, z czego 13% stanowią mieszkańcy miasta Jarosławia. Jarosław jest w Powiecie Jarosławskim centrum administracyjnym, przemysłowym, oświatowym i kulturalnym. Ustalone w dokumencie pola strategiczne, stanowiąc oś strategii, obejmują sześć zasadniczych obszarów aktywności społecznej i gospodarczej, wokół której będzie kształtował się rozwój naszego województwa. Są to: obszary wiejskie, przedsiębiorczość, infrastruktura, kapitał ludzki, turystyka, kultura i ochrona przyrody, współpraca międzynarodowa. W przedstawionych polach przyjęto następujące priorytety rozwoju: wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich oraz modernizacja strukturalna rolnictwa, tworzenie warunków dla rozwoju przedsiębiorczości i wzrostu konkurencyjności jako podstawa rozwoju gospodarczego i przeciwdziałania bezrobociu, rozwój sektora MŚP, modernizacja podstawowego układu komunikacyjnego województwa oraz rozwój infrastruktury technicznej w zakresie gospodarki wodnej i ochrony środowiska, stworzenie ogólnodostępnego systemu edukacji dla młodzieży i dorosłych, dostosowanie go do potrzeb i oczekiwań regionu, rozwój zmierzający do podniesienia konkurencyjności oferty turystycznej opartej na dziedzictwie kulturowym i walorach przyrodniczych i krajobrazowych regionu, rozwój współpracy gospodarczej z Ukrainą, Słowacją oraz współpracy międzynarodowej z regionami innych krajów. Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 117 4.3. Priorytety współpracy zewnętrznej 4.3.1. Współpraca lokalna Miasto funkcjonuje w pewnym otoczeniu. Sprawna realizacja podejmowanych działań uwarunkowana jest dobrą współpracą społeczności lokalnej, instytucji, organizacji i liderów. Na terenie Jarosławia działa szereg instytucji zaangażowanych od lat w lokalny rozwój. Są to m.in. Niezależne Forum Prywatnego Biznesu, Jarosławska Fundacja Rozwoju Przedsiębiorczości, Stowarzyszenie na Rzecz Promocji i Rozwoju Turystyki w Jarosławiu. Instytucje te powinny włączać się, w miarę swoich kompetencji w realizowanie zadań wynikających z niniejszego dokumentu. 4.3.2. Współpraca ponadlokalna Wykonanie wielu zadań wskazanych w tym dokumencie będzie wymagać zaangażowania i współdziałania gmin sąsiednich, samorządów powiatowych oraz wojewódzkiego. Współpraca powinna obejmować związki gmin, ich stowarzyszenia, samorządy innych województw. Wspólne zadania samorządów gminnych i powiatu to m.in.: rozbudowa dróg, edukacja − szkoły ponadpodstawowe, wymiana działalności kulturalnej i sportowej oraz wzajemna promocja miast, pomoc społeczna, przygotowanie terenów inwestycyjnych, zwalczanie bezrobocia, bezpieczeństwo publiczne. Współpraca służyć powinna wspólnemu opracowaniu projektów, wymianie doświadczeń i poszukiwaniu metod rozwiązywania problemów. Jarosław jako dominujący ośrodek w powiecie powinien pełnić tu rolę inicjatora. Kolejnym ważnym elementem sprzyjającym rozwojowi miasta jest włączenie się w ogólne plany całego regionu podkarpackiego. Podstawowym partnerem w tych działaniach jest Urząd Marszałkowski i Wojewoda Podkarpacki. Te dwa pomioty są wiodącymi pośrednikami w przekazywaniu środków pomocowych oraz uczestnikami procesów decyzyjnych w toku wyboru aplikacji. Na forum krajowym warto zadbać o stałe kontakty z parlamentarzystami reprezentującymi Podkarpacie, szczególnie zaś okręgi wyborcze powiązane z miastem. Formą współpracy może być uczestnictwo posłów i senatorów w obradach Rady Miasta, poświęconych problematyce pozostającej w kręgu ich szczególnego zainteresowania. Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 118 4.3.3. Współpraca zagraniczna Miasto jest samodzielnym uczestnikiem współpracy międzynarodowej. Przyjęte priorytety kontaktów zagranicznych powinny być zgodne z założeniami ogólnokrajowymi i nie powinny odbiegać od priorytetów województwa. Przy wyborze partnerów zagranicznych należy brać pod uwagę wiele aspektów, m.in. korzyści dla realizacji strategii rozwoju, związki gospodarcze i kulturowe, dotychczasową współpracę regionu, wymianę młodzieży, inwestorów lokujących kapitał na terenie miasta. Podstawowymi partnerami współpracy powinny zostać jednostki samorządu terytorialnego w krajach położonych najbliżej, z funkcjonującymi związkami gospodarczymi i kulturowymi, ale także jednostki samorządu terytorialnego krajów unijnych. W wielu projektach zgłaszanych bezpośrednio do UE wykazanie długoletnich kontaktów i współpracy z partnerami zagranicznymi jest warunkiem koniecznym uzyskania środków finansowych. 4.4. Źródła finansowania strategii „Strategia rozwoju miasta Jarosławia” w przedkładanej formie ma być podstawą do tworzenia bardziej szczegółowych planów i projektów realizacji poszczególnych celów i kierunków działań. Ich przygotowanie wymaga wstępnego oszacowania kosztów realizacji strategii oraz możliwości jej finansowania. 4.4.1. Koszty realizacji strategii Zależność pomiędzy horyzontem czasowym, a stopniem szczegółowości analizy finansowej jest odwrotnie proporcjonalna. Szacunek kosztów jest znacznie bardziej prawdopodobny w przypadku zadań krótkookresowych i średniookresowych niż w przypadku zadań długookresowych. Problemem jest również wycena rodzajowa działań strategicznych. Najłatwiej przewidzieć i poddać procesom kosztorysowania tzw. inwestycje „twarde”, dotyczące elementów infrastruktury technicznej, komunalnej, drogowej. Projekty techniczne wymienionych inwestycji przygotowuje się z pewnym wyprzedzeniem czasowym. Podają one konkretne kwoty finansowe. Pozostałe zadania wspierające rozwój miasta można tylko próbować określać. 4.4.2. Zabezpieczenie finansowe realizacji zadań Niezależnie od działalności organizacyjnej realizacja zadań wynikających ze strategii wymagać będzie wyasygnowania na te zadania odpowiednich środków finansowych. Zakłada się, iż źródłem tych środków będą: środki budżetowe na realizację zadań własnych gminy pozyskane w wyniku prowadzenia przez Władze Miasta aktywnej polityki finansowej i podatkowej, zgodnie z zasadą koncentracji środków finansowych i ograniczania liczby realizowanych inwestycji, zaciągane przez Burmistrza kredyty bankowe na realizację określonych celów i inwestycji, subwencje i dotacje z budżetu państwa, dotacje i fundusze celowe rządowych i pozarządowych programów pomocowych, instytucji wspomagających rozwój przedsiębiorczości i infrastruktury technicznej oraz ochrony środowiska, zyski z działalności statutowej i gospodarczej, Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 119 składki i zbiórki publiczne, odsetki z kont i rachunków bankowych, środki własne ludności, inne środki przewidziane prawem, środki unijne. Realizacja celów i zadań zawartych w „Strategii” będzie finansowana częściowo (w miarę możliwości) ze środków budżetu miasta. Jednocześnie samorząd będzie musiał podjąć bardzo aktywne działania na rzecz pozyskania środków finansowych z zewnątrz, w tym subwencji, dotacji z budżetu państwa, środków z agencji, fundacji i różnego rodzaju funduszy przeznaczonych na rzecz np. ochrony środowiska oraz pobudzania przedsiębiorczości i rozwoju małych i średnich firm. Jest to szczególnie ważne, gdyż miasto dotychczas korzystało z pomocy tych instytucji w niewielkim zakresie. Ważnymi instrumentami samorządu w zakresie tworzenia lepszych warunków rozwoju przedsiębiorczości winny być m.in.: operacje podatkowe, a w tym rozkładanie spłaty należności na raty, odraczanie terminów płatności, zaniechanie poboru należnego podatku, zwolnienia z podatku, polityka czynszów, decyzje administracyjne, obligacje itp. Następnym kierunkiem działań samorządu winna być promocja i reklama miasta poprzez publikowanie materiałów promocyjnych ze szczególnym eksponowaniem atrakcyjności inwestycyjnej, udział w targach, giełdach inwestycyjnych, turystycznych, wydawanie folderów, reklama w środkach masowego przekazu, przedstawianie ofert w sieci Internetu. Celem tych działań będzie zachęcanie inwestorów krajowych i zagranicznych do inwestowania w mieście, a tym samym lepsze wykorzystanie istniejących zasobów. Plan środków finansowanych przewidzianych do realizacji zadań strategicznych z uwzględnieniem rodzajów źródeł finansowania winien znaleźć odbicie w opracowanym projekcie zabezpieczenia finansowego realizacji zadań strategii. Budżet miasta Wydatki inwestycyjne, majątkowe ponoszone przez Jarosław w ostatnich kilku latach w porównaniu z miastami podobnej wielkości kształtują się na dobrym poziomie. W 1998 r. wydatki majątkowe w przeliczeniu na jednego mieszkańca wynosiły 192 zł (w 1995 r. – 76 zł). Większe w tej grupie miały miasta będące jeszcze siedzibami województw –Tarnobrzeg, Przemyśl i Krosno oraz Jasło. Tabela 73. Dochody i wydatki budżetu miasta w latach 1996-1998 Lata 1996 1997 1998 1999* Dochody ogółem w tys. zł 24 101,40 35 264,50 40 265,40 45 729,00 Źródło: Urząd Statystyczny Rzeszów ogółem 24 166,90 33 656,40 40 440,10 47 735,90 Wydatki w tys. zł inwestycyjne 3 089,80 7 427,30 7 859,00 10 351,10 % 12,80 22,10 19,40 21,60 * Wydział Finansowy Urzędu Miasta Jarosławia W 1998 r. nakłady inwestycyjne miasta wynosiły 7859 tys. zł. W odniesieniu do roku 1997 były wyższe, ale stanowiły mniejszy udział w wydatkach ogółem. W ciągu tych lat Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 120 najczęściej przeznaczane były na infrastrukturę komunalną – w roku 1997 − 35%, a w następnym – 66% nakładów inwestycyjnych. Na podstawie wielkości wydatków i nakładów inwestycyjnych poniesionych w latach 1996-1998, przyjmując, iż nie nastąpią znaczące zmiany w warunkach makroekonomicznych, a także utrzymają się podobne tendencje w wydatkach jak w ostatnich trzech latach, opracowano prognozę możliwości inwestycyjnych miasta. Średni udział procentowy wydatków inwestycyjnych w tych latach przyjęto w wysokości 18,10 %, a średnią dynamikę przyrostu dochodów na poziomie 122,90. Tabela 74. Dochody i wydatki budżetu miasta w latach 2002-2004 Lata 2002 2003 2004 Dochody ogółem w tys. zł 52 877 50 434 68 018 ogółem 51 969 54 491 66 042 Wydatki w tys. zł inwestycyjne 7 284 8 837 14 093 % 14,01 16,21 21,33 Źródło: Wydział Finansowy Urzędu Miasta Jarosławia W 2004 r. nakłady inwestycyjne miasta wynosiły 14 093 tys. zł. W odniesieniu do roku 2003 były wyższe, i stanowiły większy udział w wydatkach ogółem. Na podstawie wielkości wydatków i nakładów inwestycyjnych poniesionych w latach 2002-2004, przyjmując założenia, że nie nastąpią znaczące zmiany w warunkach makroekonomicznych, a także utrzymają się podobne tendencje w wydatkach jak w ostatnich trzech latach, opracowano prognozę możliwości inwestycyjnych miasta. Tabela 75. Prognoza dochodów, wydatków i możliwości inwestycyjnych Jarosławia w latach 2000-2006 Wyszczególnienie 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Dochody ogółem w mln Wydatki ogółem w mln Wydatki inwestycyjne w mln 45,2 51,5 14,2 48,4 46,9 9,1 47,8 46,6 8,0 51,1 49,1 9,0 53,5 52,6 10,1 54,9 54,1 9,5 57,3 56,4 10,0 Źródło: Wydział Finansowy Urzędu Miasta Jarosławia – Plan budżetu na 2000 r. oraz prognoza budżetów do roku 2006 (zał. do uchw. Zarządu Miasta Nr26/6/2000 z dn.3.02.2000 r.) Tabela 76. Prognoza dochodów, wydatków i możliwości inwestycyjnych Jarosławia w latach 2000-2006 Wyszczególnienie 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Dochody ogółem w mln Wydatki ogółem w mln Wydatki inwestycyjne w mln 64,5 69,9 10,3 62,2 59,1 4 61,6 58,5 5 61,8 58,6 5 61,9 61,2 5 61,9 61,3 5 61,2 61,2 5 Źródło: Wydział Finansowy Urzędu Miasta Jarosławia – Plan budżetu na 2005 r. oraz prognoza budżetów do roku 2011 Z analizy merytorycznej planowanych inwestycji i przewidywanych środków pochodzących z budżetu wynika, że miasto musi poszukiwać dodatkowych źródeł finansowania swoich inwestycji w granicach ustawowo określonych możliwościach. Ważnym źródłem finansowania mogą być również dostępne i planowane programy strukturalne UE. Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 121 Programy pomocowe Unii Europejskiej Ważnym narzędziem finansowania kierunków działań przewidzianych w strategii jest dostęp do unijnych środków pomocy strukturalnej w kontekście przystąpienia Polski do Unii Europejskiej. Podstawą interwencji polityki strukturalnej UE są zapisy w Traktacie ustanawiającym Wspólnotę Europejską. W okresie programowania 2000-2006 zasady prowadzenia tej polityki reguluje Rozporządzenie Rady Nr 1260/1999 z 21 czerwca 1999 r., wprowadzające ogólne przepisy w sprawie funduszy strukturalnych. Zasadniczymi instrumentami finansującymi działania strukturalne Unii Europejskiej są fundusze strukturalne: Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego /ERDF/ Europejski Fundusz Społeczny /EFS/ Sekcja Orientacji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej /EAGGF/ Finansowy Instrument Sterowania Rybołówstwem /FIFG/ Ich zadaniem jest wsparcie procesów restrukturyzacji i modernizacji gospodarek państw członkowskich UE poprzez nakłady w tych sektorach i regionach, które wymagają interwencji. 1. Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego, mający wspomagać regiony gorzej rozwinięte w zakresie: inicjatyw na rzecz rozwoju lokalnego oraz tworzenia i zabezpieczania trwałych miejsc pracy, jak też działalności średnich i małych przedsiębiorstw, ochrony i poprawy stanu środowiska, inwestycji produkcyjnych umożliwiających tworzenie lub utrzymywanie trwałego zatrudnienia, infrastruktury, rozwoju turystyki oraz inwestycji w dziedzinie kultury, sfery badawczo-rozwojowej, rozwoju społeczeństwa informacyjnego. 2. Europejski Fundusz Społeczny wspiera przedsięwzięcia przeciwdziałające bezrobociu oraz rozwija zasoby ludzkie zmierzające do zwiększenia poziomu zatrudnienia, równości kobiet i mężczyzn na rynku pracy, wyrównania szans osób niepełnosprawnych, trwałego rozwoju oraz spójności gospodarczej i społecznej. 3. Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej wspiera trwały rozwój obszarów wiejskich oraz dostosowywanie struktury rolnej regionów opóźnionych w rozwoju. 4. Finansowy Instrument Sterowania Rybołówstwem ma za zadanie przyczyniać się do zachowania równowagi zasobów morza i nakładu flory rybackiej. Fundusz Spójności, który ma pomóc krajom o niższym od przeciętnego w Unii poziomie rozwoju, w dostosowaniu ich gospodarki do wymogów Unii Monetarnej. Środki będą przeznaczane na kapitałochłonne inwestycje infrastrukturalne w transporcie i ochronie środowiska. Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 122 Podstawy Wsparcia Wspólnoty dla Polski w latach 2004-2006 będą wdrażane za pomocą pięciu jednofunduszowych sektorowych programów operacyjnych /SPO/ dotyczących: wzrostu konkurencyjności gospodarki, rozwoju zasobów ludzkich, restrukturyzacji i modernizacji sektora żywnościowego oraz rozwoju obszarów wiejskich, rybołówstwa i przetwórstwa ryb, infrastruktury transportowej i gospodarki morskiej. Obok nich realizowany będzie dwufunduszowy Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego /ZPORR/ - zarządzany na poziomie krajowym, ale wdrażany na poziomie wojewódzkim oraz program operacyjny pomocy technicznej, służący wsparciu wdrażania funduszy strukturalnych. Dodatkową formę pomocy strukturalnej oferują programy określane mianem Inicjatyw Wspólnotowych. W okresie programowania 2000-2006 wdrażane są cztery inicjatywy: INTERREG III – promuje nadgraniczną, międzynarodową i międzyregionalną współpracę, URBAN II – koncentruje się na wspieraniu nowych strategii na rzecz ekonomicznej i społecznej odnowy obszarów miejskich zagrożonych lub dotkniętych zjawiskami bezrobocia i patologii, EQUAL – ma na celu testowanie i popieranie nowych sposobów zwalczania wszystkich form dyskryminacji i nierówności na rynku pracy, LEADER + - ma na celu wspieranie działań innowacyjnych na rzecz rozwoju stref wiejskich w ubogich regionach UE. W latach 2004-2006 Polska korzystać będzie z inicjatyw INTERREG oraz EQUAL. 4.5. Scenariusze projektów wiodących 4.5.1. Wspieranie rozwoju przedsiębiorczości Pole rozwoju projektu Dynamika powstawania podmiotów gospodarczych w ostatnich latach oraz ich struktura sektorowa (96% w sektorze prywatnym) stwarza korzystne warunki dla rodzimej działalności inwestycyjnej. Bariery wejścia na rynek nowych przedsiębiorstw są bardzo wysokie. Często wynika to z braku profesjonalnego doradztwa lub kapitału. Obszar objęty projektem Teren miasta Jarosław Cele projektu 1. Wzrost konkurencyjności firm miasta na rynku regionalnym i krajowym. 2. Pobudzanie inicjatywy drobnych przedsiębiorców. 3. Stwarzanie warunków działalności drobnym przedsiębiorcom. 4. Doradztwo prawne, inwestycyjne, finansowe. Główni partnerzy projektu: 1. Urząd Miasta Jarosławia. 2. Starostwo Powiatowe. 3. Instytucje okołobiznesowe z terenu miasta 4. Powiatowy Urząd Pracy. Działania inicjujące: Powołanie grupy inicjatywnej - tzw. Rady Przedsiębiorczości, pełniącej rolę koordynatora i inicjatora prac Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 123 Podpisanie stosownych umów, dających prawne gwarancje współpracy Opracowanie planu pracy i podejmowanych działań realizacyjnych Urząd Miasta będzie pełnił rolę stymulującą i zapewniającą opiekę instytucjonalną. Jarosławska Fundacja Rozwoju Przedsiębiorczości zapewni infrastrukturę techniczną oraz doświadczoną i fachową kadrę. Przewiduje się wykonanie następujących podprojektów stanowiących integralną całość: Inkubator Przedsiębiorczości Podstawowi partnerzy projektu: -Urząd Miasta -Rada Przedsiębiorczości -Jarosławska Fundacja Rozwoju Przedsiębiorczości -Powiatowy Urząd Pracy -Wiodące firmy regionu Działania dla zainicjowania projektu: -Spotkanie parterów -Wskazania lokalizacyjne -Działania organizacyjno-prawne -Kampania organizacyjna Park Technologiczny Podstawowi partnerzy projektu: -Urząd Miasta - Rada Przedsiębiorczości Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 124 -Jarosławska Fundacja Rozwoju Przedsiębiorczości -Starostwo Powiatowe -Urząd Marszałkowski -Rzeszowska Agencja Rozwoju Regionalnego Działania dla zainicjowania projektu: -Wskazania lokalizacyjne -Opracowanie koncepcji funkcjonowania Parku Technologicznego -Działania organizacyjno-prawne -Kampania informacyjno-promocyjna Centrum Targowo-Wystawiennicze Podstawowi partnerzy projektu: -Urząd Miasta -Rada Przedsiębiorczości -Jarosławska Fundacja Rozwoju Przedsiębiorczości -Starostwo Powiatowe -Urząd Marszałkowski Działania dla zainicjowania projektu: -Wskazania lokalizacyjne Centrum -Koncepcja funkcjonowania Centrum -Działania organizacyjno-prawne -Nawiązanie kontaktów z partnerami -Kampania informacyjno-promocyjna Lokalny Fundusz Pożyczkowy i Gwarancyjny Podstawowi partnerzy projektu: -Urząd Miasta -Rada Przedsiębiorczości -Jarosławska Fundacja Rozwoju Przedsiębiorczości -Firmy miasta -Banki Działania dla zainicjowania projektu: -Spotkanie partnerów -Opracowanie regulaminu i zasad działania: funduszu pożyczkowego funduszu zabezpieczeń kredytowych formy zabezpieczenia -Utworzenie „kapitału żelaznego” 4.5.2. Program promocji miasta Pole rozwoju projektu Promocja miasta powinna być ściśle powiązana z promocją rozwoju całego regionu, ponieważ to on decyduje o wyborze celów i narzędzi promocji. Zagadnienie promocji jest Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 125 bardzo istotne, dlatego nie można polegać tu jedynie na działaniach intuicyjnych. Początek prac nad promocją powinien opierać się na segmentacji rynku, czyli dokładnym określeniu: co, komu i gdzie będziemy oferować. Należy unikać sytuacji, w której reklamujemy wszędzie i wszystko, co sprawia że nie ma jasnej i czytelnej strategii działania. Podstawą promocji powinna być przyjęta strategia rozwoju. W ujęciu marketingowym miasto to produkt, który należy sprzedać inwestorom krajowym i zagranicznym, mieszkańcom regionu, Polski, turystom i wszystkim, którzy chcieliby tu pozostać i prowadzić działalność gospodarczą, zamieszkać bądź przyjechać w celach turystycznych. Cele projektu Celem projektu jest budowa image’u Jarosławia jako miasta: o dużych możliwościach dla inwestorów krajowych i zagranicznych, o korzystnym położeniu geograficznym, stwarzającym pozytywne warunki do budowy bazy tranzytowej, hurtowej i usługowej, o dużym potencjale gospodarczym i wysokim stopniu zaawansowania procesów restrukturyzacyjnych, o dużych zasobach kulturowych, o dużej atrakcyjności turystycznej. Obszar objęty projektem Działania podejmowane będą na terenie miasta, ale zakres ich oddziaływania będzie znacznie szerszy (np. udział w targach o różnym zasięgu). Podstawowi partnerzy projektu 1. Urząd Miasta 2. Instytucje okołobiznesowe funkcjonujące na terenie miasta Zasadniczym kierunkiem działania i podstawową wizją powinien być priorytet: Jarosław - korzystne miejsce do inwestowania i odwiedzania Program promocji powinien składać się z trzech zasadniczych komponentów: programu promocji gospodarczej, promocji turystycznej i programu promocji produktów miasta. Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 126 A. Promocja gospodarcza Jarosław - korzystne miejsce do inwestowania Promocja miejsc atrakcyjnych dla inwestorów, stworzenie przyjaznego klimatu wobec inwestorów i stosowanie przemyślanej polityki podatkowej. Napływ inwestorów to nowe miejsca pracy i zarazem lepsze warunki życia mieszkańców. Działania inwestycyjne 1. Uregulowanie stanów własności gruntów i budynków. 2. Umieszczenie informacji w katalogach i bazach danych. 3. Udział w targach inwestycyjnych. 4. Wynajem profesjonalnych agencji reklamowych. 5. Organizacja konferencji prasowych z udziałem dziennikarzy regionalnych i krajowych. 6. Promocja za pomocą folderów, prasy, albumów w wielojęzycznych nakładach. Działania bezinwestycyjne 1. Dbałość mieszkańców o wizerunek miasta. 2. Otwartość i przyjazne nastawienie do inwestorów. 3. Pomoc w załatwieniu spraw formalno - prawnych. 4. Jasne określenie warunków inwestowania w polskich warunkach prawnych. Jarosław − oferta współpracy Działania: 1. Tworzenie specjalistycznych ofert inwestycyjnych aktualizowanych w cyklu rocznym: katalog ofert, przewodnik dla inwestorów, katalog przedsiębiorstw. 2. Centrum Obsługi Inwestora − miejsce, gdzie potencjalny inwestor uzyska wyczerpującą informację o aktualnych ofertach, pomoc w załatwianiu skomplikowanych procedur prawnych przy rejestracji działalności. 3. Współpraca z sąsiednimi gminami w ramach powiatu. 4. Współpraca z regionalnym Centrum Obsługi Inwestora tworzącym się w Rzeszowie. 5. Wykorzystanie kontaktów nieformalnych. 6. Tworzenie systemu zachęt i preferencji. 7. Udział w specjalistycznych targach branżowych, zgodnie z obowiązującym kalendarzem targów. 8. Coroczny udział w Targach Gospodarczych Miast Polskich. 9. Wprowadzenie ofert gospodarczych i ich stała aktualizacja w Internecie. B. Promocja turystyczna Jarosław− miejsce, które warto odwiedzić Działania inwestycyjne 1. Promocja miasta poprzez organizowane imprezy kulturalne i sportowe. 2. Wydanie katalogu imprez gospodarczych, kulturalnych i sportowych z półrocznym wyprzedzeniem. 3. Promowanie miasta w lokalnych i ogólnopolskich mediach. 4. Wydanie folderów promujących atrakcje historyczne miasta. 5. Udział w targach turystycznych. Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 127 Działania bezinwestycyjne 1. Dbałość mieszkańców o wizerunek miasta. 2. Przyjazne nastawienie do turystów i gości. C. Promocja produktów miasta Jarosław − markowy produkt Marka - nazwa symbol, wzór stworzony celem identyfikacji dóbr lub usług i wyróżnieniu ich spośród konkurencji, między innymi wyrobami o podobnym przeznaczeniu. Działania 1. Wykreowanie markowych produktów miasta w różnych kategoriach przemysł: sprzedaż miasta jako producenta dobrych jakościowo produktów kultura: kojarzenie miasta z imprezami kulturalnymi o wysokim poziomie. 2. Opracowanie logo miasta. 3. Tworzenie i umacnianie skojarzeń. 4. Oznakowanie wszystkich wyrobów miasta wybranym logo. Finansowanie projektów Koszty powinny zostać częściowo rozłożone pomiędzy partnerów projektu. W pierwszej fazie organizacyjnej ponoszone wydatki będą niewielkie. Koszty pojawią się przy rozwijaniu działalności i realizowaniu kolejnych elementów programu. Pojawi się wtedy konieczność poszukiwania dodatkowych źródeł, którymi mogą być: • budżet państwa (np. w ramach rozwiązań przyjętych w założeniach polityki innowacyjnej państwa) • programy specjalne urzędów pracy • władze regionalne • fundusze pomocowe Spis tabel Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 128 TABELA 1. CHARAKTERYSTYKA CZĘŚCI POŁUDNIOWEJ MIASTA ...................................................8 TABELA 2. CHARAKTERYSTYKA CZĘŚCI PÓŁNOCNEJ MIASTA ........................................................8 TABELA 3. DZIELNICE JAROSŁAWIA: POWIERZCHNIA I LUDNOŚĆ .................................................8 TABELA 4. WYKAZ OSIEDLI MIESZKANIOWYCH BUDOWNICTWA WYSOKIEGO MIASTA JAROSŁAW ..........................................................................................................................................................12 TABELA 5. LUDNOŚĆ MIASTA W LATACH 1994-1998...............................................................................16 TABELA 6. LUDNOŚĆ MIASTA W LATACH 2002-2004...............................................................................17 TABELA 7. RUCH NATURALNY LUDNOŚCI W LATACH 1994-1998.......................................................18 TABELA 8. RUCH NATURALNY LUDNOŚCI W LATACH 2002-2004.......................................................18 TABELA 9. MIGRACJE LUDNOŚCI W LATACH 1994-1998 ......................................................................19 TABELA 10. MIGRACJE LUDNOŚCI W LATACH 2000-2004.....................................................................20 TABELA 11. STRUKTURA LUDNOŚCI WG WIEKU W LATACH 1994-1998...........................................21 TABELA 12. STRUKTURA WIEKOWA LUDNOŚCI JAROSŁAWIA W LATACH 1994-1998 (W %)....22 TABELA 13. STRUKTURA LUDNOŚCI WG WIEKU W LATACH 2002-2004..........................................22 TABELA 14. STRUKTURA WIEKOWA LUDNOŚCI JAROSŁAWIA NA PRZESTRZENI LAT 20022004 (W %)............................................................................................................................................................23 TABELA 15. PRACUJĄCY WEDŁUG SEKTORÓW W LICZBACH BEZWZGLĘDNYCH W LATACH 1994-1998...............................................................................................................................................................24 TABELA 16. PRACUJĄCY WEDŁUG SEKTORÓW W LICZBACH BEZWZGLĘDNYCH W LATACH 1999-2004...............................................................................................................................................................24 TABELA 17. PRACUJĄCY W GOSPODARCE NARODOWEJ W LATACH 1994-1998..........................25 TABELA 18. PRACUJĄCY W GOSPODARCE NARODOWEJ W LATACH 1999-2004..........................25 TABELA 19. BEZROBOTNI ZAREJESTROWANI NA TERENIE MIASTA JAROSŁAW W LATACH 1994-1998...............................................................................................................................................................25 TABELA 20. BEZROBOTNI ZAREJESTROWANI NA TERENIE MIASTA JAROSŁAWIA W LATACH 1999-2004...............................................................................................................................................................26 TABELA 21. STRUKTURA WYKSZTAŁCENIA BEZROBOTNYCH W LATACH 1994-1998................27 TABELA 22. STRUKTURA WYKSZTAŁCENIA BEZROBOTNYCH W LATACH 1999-2004................28 TABELA 23. STRUKTURA WIEKOWA BEZROBOTNYCH W LICZBACH BEZWZGLĘDNYCH W LATACH 1994-1998..............................................................................................................................................28 TABELA 24. STRUKTURA WIEKOWA BEZROBOTNYCH W LATACH 1999-2004...............................29 TABELA 25. SYTUACJA BEZROBOTNYCH W LATACH 1994-1998........................................................30 Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 129 TABELA 26. SYTUACJA BEZROBOTNYCH W LATACH 1999-2004........................................................31 TABELA 27. PRZECIĘTNE WYNAGRODZENIE I LICZBA OSÓB PRACUJĄCYCH W JAROSŁAWIU (1994-2003).................................................................................................................................32 TABELA 28. BAZA MATERIALNA SŁUŻBY ZDROWIA W JAROSŁAWIU W LATACH 1995-1999...33 TABELA 29. BAZA MATERIALNA SŁUŻBY ZDROWIA W JAROSŁAWIU W LATACH 2000-2005...33 TABELA 30. WSKAŹNIKI ŁÓŻEK RZECZYWISTYCH NA 10 TYS. LUDNOŚCI W ROKU 1998 ......33 TABELA 31. WSKAŹNIKI ŁÓŻEK RZECZYWISTYCH NA 10 TYS. LUDNOŚCI W ROKU 2004.......34 TABELA 32. OBŁOŻENIE I CZAS POBYTU CHORYCH W LATACH 1997-1998...................................34 TABELA 33. OBŁOŻENIE I CZAS POBYTU CHORYCH W LATACH 2003-2004...................................36 TABELA 34. STAN ŁÓŻEK W SPECJALISTYCZNYM ZESPOLE OPIEKI ZDROWOTNEJ W JAROSŁAWIU (STAN Z 30 CZERWCA 1999 R.) ...........................................................................................36 TABELA 35. STAN ŁÓŻEK W SPECJALISTYCZNYM ZESPOLE OPIEKI ZDROWOTNEJ (STAN W 2005 R.)..............................................................................................................................................................36 TABELA 36. STAN ZATRUDNIONEGO PERSONELU MEDYCZNEGO W COM W 1998 ROKU........37 TABELA 37. STAN ZATRUDNIONEGO PERSONELU MEDYCZNEGO W COM W JAROSŁAWIU W 2004R......................................................................................................................................................................38 TABELA 38. PERSONEL MEDYCZNY (RÓWNOWAŻNIKI ETATOWE) W SZPITALU MIEJSKIM W JAROSŁAWIU W LATACH 1994-1998.............................................................................................................38 TABELA 39. PERSONEL MEDYCZNY (RÓWNOWAŻNIKI ETATOWE) W CENTRUM OPIEKI MEDYCZNEJ W JAROSŁAWIU W LATACH 1999-2004..............................................................................39 TABELA 40. DOM POMOCY SPOŁECZNEJ W JAROSŁAWIU (LATA 1997-2004)................................41 TABELA 41. GOSPODARKA MIESZKANIOWA W JAROSŁAWIU W LATACH 1994-1998..................42 TABELA 42. GOSPODARKA MIESZKANIOWA W JAROSŁAWIU W LATACH 1999-2003..................43 TABELA 43. WSKAŹNIKI SYTUACJI MIESZKANIOWEJ JAROSŁAWIU W LATACH 1994-1998....44 TABELA 44. WSKAŹNIKI SYTUACJI MIESZKANIOWEJ W JAROSŁAWIU W LATACH 1999-2003 .................................................................................................................................................................................44 TABELA 45. ZESTAWIENIE SIECI I ORGANIZACJI SZKÓŁ PODSTAWOWYCH W ROKU SZKOLNYM 2004/2005.......................................................................................................................................48 TABELA 46. ZESTAWIENIE SIECI I ORGANIZACJI SZKÓŁ PODSTAWOWYCH W ROKU SZKOLNYM 2004/2005.......................................................................................................................................48 TABELA 47. SZKOLNICTWO PONADGIMNAZJALNE JAROSŁAWIA W LATACH 2003-2005.........49 TABELA 48. BAZA TURYSTYCZNA JAROSŁAWIA W LATACH 1996-1998...........................................51 TABELA 49. BAZA TURYSTYCZNA JAROSŁAWIA (2004).........................................................................52 TABELA 50. POTRZEBY MODERNIZACYJNE DRÓG...............................................................................56 Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 130 TABELA 51. ZAPOTRZEBOWANIE I ZUŻYCIE ENERGII ELEKTRYCZNEJ U ODBIORCÓW W LATACH 1999-2004..............................................................................................................................................56 TABELA 52. STAN GAZYFIKACJI - ODBIORCY, ZUŻYCIE GAZU W LATACH 1999-2004...............57 TABELA 53. WSKAŹNIKI ZAOPATRZENIA MIESZKAŃCÓW MIASTA W WODĘ W LATACH 19992004.........................................................................................................................................................................58 TABELA 54. ODPROWADZENIE ŚCIEKÓW, SIECI KANALIZACYJNE W LATACH 1999-2003.......59 TABELA 55. ILOŚĆ ŚCIEKÓW ODPROWADZANYCH W LATACH 1999 – 2003 DO RZEKI SAN.....59 TABELA 56. EMISJA ROCZNA ZANIECZYSZCZEŃ POWIETRZA W ROKU 2002..............................62 TABELA 57. ŚREDNIOROCZNE STĘŻENIE ZANIECZYSZCZEŃ W ROKU 2001................................62 TABELA 58. WYNIKI POMIARU HAŁASU DROGOWEGO DLA MIASTA JAROSŁAWIA W 2002 R. .................................................................................................................................................................................63 TABELA 59. OCENA JAKOŚCI WÓD RZEKI SAN W WYBRANYCH PRZEKROJACH BADAWCZYCH W ROKU 2001........................................................................................................................64 TABELA 60. WYTWARZANIE ODPADÓW STAŁYCH NA TERENIE MIASTA JAROSŁAWIA W LATACH 1999-2004..............................................................................................................................................65 TABELA 61. ILOŚĆ ODPADÓW KOMUNALNYCH STAŁYCH WYWIEZIONYCH W POSZCZEGÓLNYCH LATACH........................................................................................................................65 TABELA 62. ILOŚĆ ODPADÓW KOMUNALNYCH STAŁYCH WYWIEZIONYCH W POSZCZEGÓLNYCH LATACH W PRZELICZENIU NA 1 MIESZKAŃCA. (MG)...........................................................................................66 TABELA 63. ILOŚĆ ODPADÓW KOMUNALNYCH STAŁYCH WYTWARZANYCH W PRZELICZENIU NA 1 MIESZKAŃCA. (MG).................................................................................................66 TABELA 64. STRUKTURA PODMIOTÓW GOSPODARKI NARODOWEJ WG SEKTORÓW WŁASNOŚCI I WYBRANYCH FORM PRAWNYCH....................................................................................73 TABELA 65. PODMIOTY SKLASYFIKOWANE W SYSTEMIE REGON WG FORM ORGANIZACYJNO-PRAWNYCH....................................................................................................................74 TABELA 66. PODMIOTY SKLASYFIKOWANE W SYSTEMIE REGON WG FORM ORGANIZACYJNO-PRAWNYCH....................................................................................................................74 TABELA 67. PODMIOTY GOSPODARKI NARODOWEJ WG WYBRANYCH RODZAJÓW DZIAŁALNOŚCI W LATACH 1995 - 1998 (SYSTEM KRUPGN-REGON)................................................75 TABELA 68. PODMIOTY GOSPODARKI NARODOWEJ W JAROSŁAWIU WG LICZBY PRACUJĄCYCH..................................................................................................................................................76 TABELA 69. PODMIOTY GOSPODARCZE W JAROSŁAWIU WG PRZEDMIOTU DZIAŁALNOŚCI .................................................................................................................................................................................77 TABELA 70. PRODUKCJA SPRZEDANA, ZATRUDNIENIE I WYNAGRODZENIA W PRZEMYŚLE I BUDOWNICTWIE*.............................................................................................................................................78 TABELA 71. SPRZEDAŻ PRODUKCJI PRZEMYSŁOWEJ I BUDOWLANO-MONTAŻOWEJ NA 1 ZATRUDNIONEGO.............................................................................................................................................78 Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 131 TABELA 72. PROGNOZA LUDNOŚCI MIASTA JAROSŁAWIA NA LATA 2000-2010..........................107 TABELA 73. DOCHODY I WYDATKI BUDŻETU MIASTA W LATACH 1996-1998..............................120 TABELA 74. DOCHODY I WYDATKI BUDŻETU MIASTA W LATACH 2002-2004..............................121 TABELA 75. PROGNOZA DOCHODÓW, WYDATKÓW I MOŻLIWOŚCI INWESTYCYJNYCH JAROSŁAWIA W LATACH 2000-2006 ..........................................................................................................121 TABELA 76. PROGNOZA DOCHODÓW, WYDATKÓW I MOŻLIWOŚCI INWESTYCYJNYCH JAROSŁAWIA W LATACH 2000-2006 ..........................................................................................................121 Spis Wykresów WYKRES 1. LUDNOŚĆ MIASTA W LATACH 1994-1998.............................................................................16 WYKRES 2. LUDNOŚĆ MIASTA W LATACH 2002-2004.............................................................................17 WYKRES 3. LICZBA KOBIET I MĘŻCZYZN W LATACH 2002-2004 ......................................................17 WYKRES.4 PROCENTOWY UDZIAŁ KOBIET I MĘŻCZYZN W LATACH 2002-2004.........................18 WYKRES 5. RUCH NATURALNY LUDNOŚCI W LATACH 2002-2004.....................................................19 WYKRES 6. MIGRACJE WEWNĘTRZNE LUDNOŚCI NA PRZESTRZENI LAT 2000-2004................20 WYKRES 7. MIGRACJA ZEWNĘTRZNE LUDNOŚCI W LATACH 2000-2004.......................................21 WYKRES 8. STRUKTURA WIEKU LUDNOŚCI JAROSŁAWIA W ROKU 1998.....................................22 Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 132 WYKRES 9. LICZBA MIESZKAŃCÓW W WIEKU PRODUKCYJNYM NA PRZESTRZENI LAT 2002-2004...............................................................................................................................................................23 WYKRES 10. STRUKTURA WIEKOWA LUDNOŚCI JAROSŁAWIA W ROKU 2004.............................23 WYKRES 11. ZAREJESTROWANI BEZROBOTNI W JAROSŁAWIU NA PRZESTRZENI LAT 19941998.........................................................................................................................................................................26 WYKRES 12. ZAREJESTROWANI BEZROBOTNI W JAROSŁAWIU NA PRZESTRZENI LAT 19992004.........................................................................................................................................................................26 WYKRES 13. STRUKTURA WYKSZTAŁCENIA BEZROBOTNYCH W LATACH 1994-1998..............27 WYKRES 14. STRUKTURA WYKSZTAŁCENIA BEZROBOTNYCH W LATACH 1999-2004..............28 WYKRES 15. STRUKTURA WIEKOWA BEZROBOTNYCH W LATACH 1994-1998.............................29 WYKRES 16. STRUKTURA WIEKOWA BEZROBOTNYCH W LATACH 1999-2004 ............................30 WYKRES 17. STOPA BEZROBOCIA NA PRZESTRZENI LAT 1999-2004................................................31 WYKRES 18. ŚREDNIE OBŁOŻENIE ŁÓŻEK W SZPITALU (LATA 1995-1998)....................................35 WYKRES 19. ŚREDNIE CZAS POBYTU CHOREGO W SZPITALU (LATA 1995-1998).........................35 WYKRES 20. DOM POMOCY SPOŁECZNEJ W JAROSŁAWIU LATA 1997-2004.................................41 WYKRES 21. ZASOBY MIESZKANIOWE W LATACH 1994-1998.............................................................42 WYSZCZEGÓLNIENIE......................................................................................................................................43 WYKRES 22. LICZBA DZIECI W POSZCZEGÓLNYCH SZKOŁACH W ROKU SZKOLNYM 2004/2005................................................................................................................................................................46 WYKRES 23. LICZBA MŁODZIEŻY W POSZCZEGÓLNYCH SZKOŁACH W ROKU SZKOLNYM 2004/2005................................................................................................................................................................46 WYKRES 24. STAN BAZY SZKOLNEJ W ROKU 2004/2005.......................................................................47 WYKRES 25. UCZNIOWIE W SZKOŁACH PONADGIMNAZJALNYCH...............................................49 WYKRES 26. PODMIOTY GOSPODARKI NARODOWEJ WG LICZBY PRACUJĄCYCH..................76 Strategia rozwoju miasta Jarosław na lata 2000-2010 133