Najstarsza polska relikwia, miecz sw. Piotra z katedry poznanskiej

Najstarsza polska relikwia, miecz sw. Piotra z katedry poznanskiej

JANUSZ PAZDER
Stowarzyszenie Historyków Sztuki
Oddzia∏ w Poznaniu
Najstarsza polska relikwia
– miecz Êw. Piotra z katedry poznaƒskiej
W napisanych przez Jana D∏ugosza w 1475 roku ˚ywotach biskupów poznaƒskich czytamy: „Ten sam papie˝ Stefan, by uczyniç poczàtki pobytu Jordana milszymi dla kleru
i ludu polskiego, ofiarowa∏ mu miecz Êw. Piotra, którym aposto∏, jak wierzà, mia∏ odciàç
uszy Malchiasza w Ogrodzie Oliwnym, mo˝e ten sam miecz, a mo˝e inny zamiast tamtego, i pob∏ogos∏awi∏ na pamiàtk´ tak Êwietnego czynu aposto∏a; aby KoÊció∏ w Polsce posiada∏ jawny klejnot, którym móg∏by si´ szczyciç za sprawà kap∏ana Chrystusa i nast´pcy
Piotra, na chwa∏´ i s∏aw´ Êw. Piotra. Ten sam miecz w koÊciele poznaƒskim tak˝e i dzisiaj
otacza gorliwa czeÊç”1. Z szacunkiem odnoszono si´ do niego równie˝ w nast´pnych stuleciach, wystawiano na widok publiczny, obnoszono w procesjach oraz dawano wiernym
do uca∏owania. Kres tym praktykom mia∏a po∏o˝yç pod koniec XVIII wieku interwencja
prymasa Ignacego Krasickiego. Schowany w skarbcu kapitulnym, miecz poszed∏ w zapomnienie i tylko od czasu do czasu przypomina∏y o nim nieliczne publikacje.
Ostatnie kilkanaÊcie lat przynios∏o niewàtpliwy renesans zainteresowania tym niezwyk∏ym zabytkiem, poczàwszy od przypomnienia na poczàtku lat dziewi´çdziesiàtych
w „Kronice Miasta Poznania” poÊwi´conego mu, przedwojennego artyku∏u Witolda Powela2. W 1995 roku, wydobyty z magazynów Muzeum Archidiecezjalnego, miecz przeniesiono na sta∏à ekspozycj´3, a w dziesi´ç lat póêniej jego kopia zosta∏a umieszczona w katedrze, przy wejÊciu do zakrystii pra∏ackiej4. Miecz prezentowany by∏ tak˝e
na wystawach czasowych poza Poznaniem5. Towarzyszy∏y temu publikacje w prasie6 oraz
w Internecie7, a tak˝e w opracowaniach popularnonaukowych8, w przewodnikach9 i antologiach poznaƒskich podaƒ i legend10. Dzieje miecza przedstawiono tak˝e, pos∏ugujàc
si´ mowà wiàzanà11 oraz w formie audycji telewizyjnej12.
Jaka jednak jest nasza wiedza na jego temat? Stan badaƒ otwiera krótkie doniesienie
zamieszczone w 1843 roku w „Gazecie KoÊcielnej” (choç jest ono niepodpisane, to mo˝na przypuszczaç, ˝e wysz∏o spod pióra redagujàcego pismo ks. Jana Jabczyƒskiego, który
w kilkanaÊcie lat póêniej poÊwi´ci∏ mieczowi obszernà rozpraw´). Przytoczony w nim zosta∏ przekaz J. D∏ugosza oraz tradycja o zaniechaniu pod wp∏ywem biskupa I. Krasickiego kultu, jakim do tego czasu otoczony by∏ miecz. W konkluzji autor stwierdza, ˝e choç
poszukiwanie to˝samoÊci zabytku by∏oby „daremnem”, to jego niezwyk∏y kszta∏t „nastr´cza (...) wiele prawdopodobieƒstwa, ˝e si´ga dawnych bardzo czasów”13.
Nieporównanie wi´cej informacji przynosi wspomniana rozprawa ks. J. Jabczyƒskiego,
odczytana na posiedzeniu Poznaƒskiego Towarzystwa Przyjació∏ Nauk i opublikowana w pierwszym tomie jego „Roczników” oraz w postaci osobnej odbitki14. Po scharakteryzowaniu zabytku i przedstawieniu odnoszàcych si´ do niego przekazów historycznych
73
Najstarsza polska relikwia – miecz Êw. Piotra z katedry poznaƒskiej
74
(Jan D∏ugosz, Miko∏aj Zalaszowski, Mateusz Zymchanowski, Stanis∏aw Patelski i Franciszek Rzepnicki)15 autor stawia trzy nast´pujàce pytania: „1. Przez kogo i kiedy by∏ ten˝e
miecz przys∏anym do tutejszej katedry? 2. Jakie pobudki móg∏ mieç Jan XIII Papie˝
do ofiarowania go Mieczys∏awowi i KoÊcio∏owi Poznaƒskiemu? 3. Co sàdziç o jego pochodzeniu z czasów apostolskich i to˝samoÊci z mieczem Â. Piotra?”16.
Próba odpowiedzi na pierwsze z nich daje mu asumpt do szerszego wywodu na temat
genezy biskupstwa poznaƒskiego, a nawet obrzàdku „naszego pierwiastkowego chrzeÊciaƒstwa”. Jego powstanie mia∏o si´ wiàzaç z prowadzonà przez cesarza Ottona I przy wsparciu papie˝a politykà chrystianizacji poprzez rozszerzanie granic paƒstwa na drodze podboju ziem zamieszka∏ych przez Wenedów i S∏owian. Powo∏ujàc si´ na Êwiadectwo
Thietmara o przy∏àczeniu biskupstwa poznaƒskiego jako sufraganii do arcybiskupstwa
magdeburskiego, uwa˝a, ˝e „rok 968my najstosowniej odpowiada wys∏aniu do Poznania
Biskupa Jordana”17.
Pobudki, którymi mia∏ si´ kierowaç Jan XIII, przesy∏ajàc miecz do Polski, wià˝e ks. J. Jabczyƒski z poj´ciami „jakie w owych czasach pod wp∏ywem niemieckim utrzymywa∏y si´
w Rzymie o narodzie polskim”. Znalaz∏y one odzwierciedlenie m.in. w j´zyku, o czym
Êwiadczy dokument znany jako Dagome iudex. Przyjmujàc lekcj´ Dagone, pisze: „Wnoszàc nast´pnie z rzeczowego t∏omaczenia samego nazwiska Mieczys∏awa przez wyraz Dagone i wywodzàc takowe od nazwiska »Degen«, co znaczy w j´zyku polskim miecz, czyli
s∏awny z miecza (...) ∏atwo mo˝na przypuÊciç, ˝e Papie˝ Jan XIII przez ofiarowanie tego
miecza przy wys∏aniu Biskupa Jordana (...), chcia∏ tem uczciç nazwisko, czyli samego
Mieczys∏awa, jako Ksià˝´cia pozyskanych chrzeÊciaƒstwu Polaków”. Wzmocnieniu tego,
jak sam pisze, „wyszukanego domys∏u” s∏u˝y przywo∏anie powszechnego w Êredniowieczu zwyczaju wymiany darów. Jego ilustracj´ stanowi ofiarowanie Boles∏awowi Chrobremu przez cesarza Ottona III w∏óczni Êw. Maurycego. Przyk∏ad póêniejszy, to pob∏ogos∏awione przez papie˝a Grzegorza XIII miecz i czapka rycerska, przes∏ane w 1579 roku
Stefanowi Batoremu18.
Rozwa˝ania dotyczàce autentycznoÊci poznaƒskiego miecza autor poprzedza omówieniem rozwijajàcego si´ w Rzymie ju˝ od pierwszych wieków chrzeÊcijaƒstwa kultu relikwii. Specjalnà uwag´ poÊwi´ca oczywiÊcie przekazom dotyczàcym relikwii Êw. Piotra,
wÊród których nie ma jednak miecza u˝ytego przez aposto∏a w obronie Chrystusa. Przyjmuje, ˝e musia∏ on jednak istnieç, skoro w kodeksie dyplomatycznym Macieja Dogiela
znajduje si´ datowany na 1069 rok dokument, podpisany przez rycerza Rafa∏a: ac benedicto gladio, quo in montis Oliveti horto Malchi auriculam Beatissimus Petrus abscidisse
creditur, succinctus. Wnosi stàd, „˝e rycerz ten albo by∏ pasowany, czyli przepasany, mieczem który miano (...) za miecz Â. Piotra, albo nosi∏ miecz, który by∏ poÊwiecony w miejsce tamtego, a mo˝e i na wzór jego zrobiony. Gdy zaÊ niepodobnà jest rzeczà przypuÊciç
jakoby Stolica Â. mog∏a (...) pozbawiç si´ (...) tak drogiego zabytku przez ofiarowanie go
komukolwiek, i gdy jak si´ w istocie pokazuje wi´cej takowych mieczów istnieç wówczas
musia∏o, tedy wniosek stàd jasny, ˝e miecze takowe by∏y tylko naÊladownictwem (...)”.
Zauwa˝a przy tym, ˝e nie mo˝na rozstrzygnàç, czy forma miecza przechowywanego
w poznaƒskiej katedrze odpowiada tej, jakà mia∏a broƒ u˝yta przez Êw. Piotra. Pomimo
to nie wàtpi w jego si´gajàcà przynajmniej XI wieku staro˝ytnoÊç19.
Uprzedzajàc zarzut braku „piÊmiennego dowodu”, który stwierdza∏by wyraênie pochodzenie miecza i sposób jego przekazania, ks. J. Jabczyƒski przytacza wiele niebudzàcych wàtpliwoÊci faktów historycznych, które równie˝ nie majà takiego poÊwiadczenia.
Swoje rozwa˝ania koƒczy zaÊ wezwaniem: „ruiny zrzàdzone nieszcz´Êliwemi przypadkami zdruzgota∏y kamienne pomniki KoÊcio∏a Katedralnego, rozebrane póêniej na rozmaite
Miecz Êw. Piotra, rysunek
z artyku∏u J. Jabczyƒskiego
„WiadomoÊç historyczna o mieczu
przechowanym w archikatedrze
poznaƒskiej, którym wed∏ug
podania mia∏ Ê. Piotr Aposto∏
uciàç ucho Malchusowi”,
w: „Roczniku Towarzystwa
Przyjació∏ Nauk Poznaƒskiego”,
tom 1, 1860 r, ze zbiorów
biblioteki Poznaƒskiego
Towarzystwa Przyjació∏ Nauk.
potrzeby (...). A tak pozostawmy przynajmniej w tej samej pobo˝nej wierze naszych
przodków ten˝e miecz jako zabytek z czasów naszego poczàtkowego chrzeÊciaƒstwa (...),
a to te˝ zapewne wystarczy, ˝e i wieki nast´pne nie dadzà mu zginàç”20.
Na ustaleniach ks. J. Jabczyƒskiego opar∏ si´ Józef ¸epkowski w szkicu O naszych Êwi´conych or´˝ach, mieczu korony pruskiej, oraz piotrowym poznaƒskim21. Pisze w nim: „Rozpatrzywszy si´ w uwagach (...) tej cennej tyczàcych si´ pamiàtki, sàdz´, i˝ niewàtpliwem
jest: ˝e or´˝, o którym rzecz, równie jak kielich trzemeszeƒski Dàbrówki i w∏ócznia
Ê. Maurycego, nale˝y do naszych pamiàtek, tych co patrzy∏y na krzewione ChrzeÊciaƒstwo i rodzàce si´ paƒstwo nasze”. Co do jego kszta∏tu stwierdza natomiast, ˝e zamieszczony przy rozprawie drzeworyt, „wystawiajàcy go jako tasak (...), zgadza si´ z postacià
or´˝a rzymskiego, jaka bywa∏a za czasów Chrystusa Pana”. RównoczeÊnie jednak zdaje
sobie spraw´ z wàtpliwoÊci co do jego autentycznoÊci i zach´ca zamieszka∏ych w Rzymie
polskich uczonych i duchownych „do Êledzenia w tej sprawie”22.
Poza stwierdzenia ks. J. Jabczyƒskiego nie wyszed∏ tak˝e W. Powel w przywo∏anym
wczeÊniej artykule, pomyÊlanym jako przyczynek do przysz∏ej polskiej monografii poznaƒskich wierzeƒ ludowych. Jedyne modyfikacje dotyczà datowania miecza oraz przypisywanego mu znaczenia. Po pierwsze wi´c, czas jego wykonania okreÊli∏
na IX lub X wiek. W kwestii drugiej stwierdzi∏, ˝e obdarowujàc w ten sposób Êwie˝o nawróconego ksi´cia, papie˝ da∏ „do poznania, ˝e Mieczys∏aw powinien si´ równie gorliwym w t´pieniu pogan okazaç, jak nim by∏ Êw. Piotr”23.
Nieco wczeÊniej, ale tylko na marginesie innych rozwa˝aƒ, pisa∏ o mieczu Marian Gumowski w pracy poÊwi´conej piecz´ciom i herbom miast wielkopolskich. Charakteryzujàc herby Chwaliszewa (znany z pochodzàcych z XVII w. piecz´ci radzieckiej i wójtowskiej) i Ostrowa Tumskiego (przedstawiony m.in. na piecz´ci z 1571 r.), na które sk∏adajà
si´ dwa skrzy˝owane klucze i miecz w Êrodku, zauwa˝y∏ mianowicie, ˝e sà one podobne
do herbu kapitu∏y katedralnej, a umieszczony na nich or´˝ „odpowiada zupe∏nie owemu
mieczowi, którym wedle podania D∏ugosza mia∏ Êw. Piotr uciàç w Ogrójcu ucho Malchusowi”. RównoczeÊnie jednak, polemizujàc z wczeÊniejszymi twierdzeniami jakoby jego
wyobra˝enie mia∏o si´ odnosiç do Êw. Barbary patronujàcej nieistniejàcemu dziÊ koÊcio∏owi na Chwaliszewie, uzna∏ go za atrybut Êw. Paw∏a24. Ustalenia M. Gumowskiego przypomnia∏ niedawno Waldemar Karolczak25.
75
Najstarsza polska relikwia – miecz Êw. Piotra z katedry poznaƒskiej
76
W okresie powojennym pierwszy mieczem zajà∏ si´ ks. Józef Nowacki. W swoim êród∏owym studium historycznym o poznaƒskiej katedrze informacje o nim umieÊci∏ w rozdziale poÊwi´conym skarbcowi. Pochodzàcy z 1622 roku wykaz jego zawartoÊci, podobnie jak wykazy póêniejsze, wymienia bowiem miecz wÊród przechowywanych w nim
relikwiarzy. OkreÊlajàc go jako broƒ typu w∏oskiego, autor wskaza∏ na podobieƒstwo z mieczem przedstawionym na pochodzàcym z pierwszej po∏owy XIV wieku fresku Buonamico
Buffalmacco we florenckiej Badia. Przypomnia∏ równie˝, ˝e z czasem przyj´to go do herbu kapitu∏y, choç widzia∏ w nim nie tyle symbol Êw. Piotra, co „jurysdykcji patrymonialnej w jej posiad∏oÊciach miejskich i ziemskich”26.
Najpowa˝niejszà jak do tej pory publikacjà na temat miecza jest artyku∏ Mariana G∏oska
i Leszka Kajzera, zamieszczony w „Kwartalniku Historii Kultury Materialnej”27. W cz´Êci
pierwszej przedstawione zosta∏y dzieje zabytku i dotychczasowy stan badaƒ. Autorzy zwracajà przy tym uwag´ na wyjàtkowoÊç poznaƒskiego zabytku, jako jedynego poza Szczerbcem przyk∏adu Êredniowiecznej broni siecznej, który poszczyciç si´ mo˝e „swojà w∏asnà historià”. W pierwszej kolejnoÊci przytaczajà wi´c odnoszàce si´ do niego przekazy êród∏owe,
a nast´pnie poddajà krytycznej ocenie poÊwi´cone mu opracowania, koncentrujàc uwag´ na rozprawie ks. J. Jabczyƒskiego. Za „swoisty” uznajà wywód dotyczàcy motywów,
którymi kierowa∏ si´ papie˝, przesy∏ajàc miecz do Polski. Odrzucajà równie˝ twierdzenie,
˝e w XI wieku musia∏y istnieç naÊladownictwa oryginalnego miecza, oparte na dokumencie z kodeksu M. Dogiela, który okreÊlajà jako „notoryczny falsyfikat” 28.
W cz´Êci drugiej M. G∏osek i L. Kajzer podejmujà prób´ bronioznawczej analizy zabytku. Po jego szczegó∏owym opisie i przedstawieniu zaproponowanej przez H. Seitza klasyfikacji tego rodzaju broni, którà nazywa on „mieczem jednosiecznym z grupy malchus
– falchion – storta”, zaliczajà go do typu II, charakteryzujàcego si´ rozszerzajàcà si´ ku
sztychowi g∏ownià. RównoczeÊnie jednak nie znajdujà „Êcis∏ej analogii do niego” ani
w ikonografii, ani wÊród oryginalnych zabytków. Za najbli˝szy kszta∏tem uznajà egzemplarz przechowywany w katedrze w angielskim Durham, datowany na lata 1300–1325.
Na tej podstawie uznajà, ˝e miecz poznaƒski nale˝y datowaç podobnie. W tej cz´Êci autorzy dokonujà tak˝e uÊciÊleƒ terminologicznych, proponujàc u˝yte przez J. D∏ugosza
s∏owo „miecz” zastàpiç terminem „kord” lub „tasak”. I dalej: „Ze wzgl´du na tradycyjnà
nazw´ zwiàzanà ze Êredniowiecznymi szerokimi tasakami, nazwalibyÊmy nasz okaz tasakiem typu malchus”29.
Cz´Êç trzecia poÊwi´cona jest analizie relacji pomi´dzy tekstami ewangelicznymi
a przedstawieniami ikonograficznymi i pozostaje w doÊç luênym zwiàzku z g∏ównym tematem30. W cz´Êci czwartej natomiast autorzy przedstawiajà koƒcowe wnioski. Przyjmujà wi´c, ˝e miecz znalaz∏ si´ w skarbcu katedralnym przed XV wiekiem, „inaczej nie zdà˝y∏aby si´ bowiem ugruntowaç legenda przytoczona przez D∏ugosza”. Dopuszczajà
przy tym mo˝liwoÊç, ˝e „przywieziono go do Polski ju˝ (...) jako przedmiot zwiàzany legendà ze Êw. Piotrem, do której dorobiono nast´pnie tradycj´ wià˝àcà go z biskupem poznaƒskim Jordanem”. Za prawdopodobne uznajà jego sprowadzenie w pierwszej po∏owie XIV wieku, kiedy taki rodzaj broni by∏ doÊç cz´sty w Europie. Wskazujà ponadto
na mo˝liwoÊç przywiezienia miecza z Awinionu pe∏niàcego rol´ papieskiej stolicy, z którym Polska utrzymywa∏a w tym czasie intensywne kontakty. Mia∏by on byç wa˝nym atutem w walce Wielkopolski o utrzymanie swojej pozycji w paƒstwie jednoczàcym si´
pod ber∏em W∏adys∏awa ¸okietka31.
Przytoczony wywód, M. G∏osek i L. Kajzer powtórzyli w skrócie na ∏amach pisma
„Z Otch∏ani Wieków”32. Na ich ustaleniach opar∏ si´ Andrzej Nowakowski, piszàc o poznaƒskim mieczu w skrypcie poÊwi´conym Êredniowiecznemu uzbrojeniu w Polsce
(uzna∏ go przy tym za najciekawszy spoÊród tasaków pochodzàcych z naszego terytorium)33. Awinioƒskie pochodzenie zabytku przyjmuje tak˝e Jacek Wiesio∏owski w przypisie do cytowanego tekstu J. D∏ugosza, wià˝àc go ze wspomnianym ju˝ przez ks. J. Jabczyƒskiego zwyczajem przesy∏ania poÊwi´conych mieczy zas∏u˝onym dla KoÊcio∏a w∏adcom34.
Z okazji umieszczenia miecza na ekspozycji muzealnej, czego inicjatorem by∏ ówczesny
miejski konserwator zabytków Witold Ga∏ka35, w „Kronice Miasta Poznania” ukaza∏ si´
krótki tekst jego autorstwa. Przypomniane w nim zosta∏y podstawowe informacje na temat obiektu, a tak˝e znalaz∏o si´ stwierdzenie, ˝e jego niezwyk∏y kszta∏t „zdaje si´ odnosiç poznaƒski miecz do czasów rzymskich”. Supozycja ta, wzmocniona przywo∏aniem
ekspertyzy, jakà miano wykonaç za ˝ycia d∏ugoletniego dyrektora Muzeum Archidiecezjalnego, ks. Stefana Tomaszkiewicza, pojawia si´ odtàd w ró˝nej formie, w prawie ka˝dej publikacji na temat miecza36. Te same tezy znalaz∏y si´ w wydanej kilka lat póêniej
ksià˝ce poÊwi´conej sztuce dawnego Poznania37. Na W. Ga∏k´ powo∏uje si´ Leszek Wetesko w nocie zamieszczonej w katalogu towarzyszàcym wystawie o sztuce sakralnej
w Êredniowiecznej Wielkopolsce38.
Ostatnio miecz sta∏ si´ ponownie przedmiotem uwagi heraldyków, a to za sprawà publikacji traktujàcej o heraldyce miast wielkopolskich oraz o herbach kapitu∏ w Klejnotach
J. D∏ugosza. Autor pierwszej z nich, po przeanalizowaniu obiektów znanych ju˝ z publikacji M. Gumowskiego, doszed∏ do wniosku, ˝e przedstawiony na nich miecz to nie symbol Êw. Paw∏a, a tzw. gladius s. Petri „symbolizujàcy w∏adz´ zwierzchnià kapitu∏y poznaƒskiej w jej dobrach”. RównoczeÊnie zauwa˝a jednak, ˝e kszta∏t miecza na piecz´ciach
ewoluuje z czasem do formy smuk∏ego or´˝a, w czym widzi prób´ upami´tnienia ∏àcznie
Êw. Piotra (klucze) i Êw. Paw∏a (miecz), „byç mo˝e w przekonaniu, ˝e wspólnie patronowali oni w∏aÊcicielowi gruntu”39. Do odmiennego wniosku dochodzi autor drugiej publikacji, uznajàc, ˝e przedstawienia miecza w herbie kapitu∏y nie mo˝na wiàzaç z osobà
Êw. Piotra, „gdy˝ zespolenie dwóch symboli tego samego Êwi´tego w jednym herbie by∏oby czymÊ niezrozumia∏ym”40.
I na koniec hipoteza, która dotychczas nie doczeka∏a si´ systematycznego opracowania. Najdobitniej zosta∏a przedstawiona w programie telewizyjnym poÊwi´conym poznaƒskiemu mieczowi. Zgodnie z nià mia∏by on pe∏niç funkcje ceremonialne podczas
pierwszych koronacji królewskich. Ma na to wskazywaç m.in. rozbudowana scena przedstawiajàca Êw. Piotra stajàcego w obronie Chrystusa, umieszczona w Z∏otym Kodeksie z katedry gnieênieƒskiej, który by∏ darem koronacyjnym Boles∏awa Âmia∏ego41. Koresponduje ona
z ustnà tradycjà, ˝e „jest to miecz otrzymany przez Boles∏awa Chrobrego z ràk anielskich,
by nim zwalcza∏ nieprzyjació∏ Boga, albo ˝e jest to »ten istny«, prawdziwy Szczerbiec”42.
Dokonany przeglàd piÊmiennictwa poÊwi´conego tzw. mieczowi Êw. Piotra z katedry
poznaƒskiej sk∏ania do smutnej refleksji: w ciàgu ponad stu pi´çdziesi´ciu lat ukaza∏y si´
zaledwie dwie obszerniejsze publikacje na jego temat, z których ˝adna niestety nie wytrzymuje krytyki. Nie ma potrzeby uzasadniaç prawdziwoÊci tego stwierdzenia w odniesieniu do rozprawy ks. J. Jabczyƒskiego. JeÊli chodzi o artyku∏ M. G∏oska i L. Kajzera, to
jego g∏ówna teza zasadza si´ na wàtpliwej analogii z mieczem z Durham. Co wi´cej, datowanie tego zabytku oparte zosta∏o o r´kojeÊç, której oprawa – jak si´ przypuszcza – jest
póêniejsza od g∏owni43. Nawet takie przes∏anki nie stojà natomiast za przypuszczeniem
o przywiezieniu naszego miecza z Awinionu, które jest czystà spekulacjà. Nie ma tak˝e
˝adnych podstaw, by wiàzaç go z dobrze opisanym zwyczajem obdarowywania chrzeÊcijaƒskich w∏adców mieczami poÊwi´conymi przez papie˝y44. W gruncie rzeczy wiemy wi´c
dziÊ niewiele wi´cej, ni˝ to wynika z przytoczonego na wst´pie przekazu J. D∏ugosza.
77
Najstarsza polska relikwia – miecz Êw. Piotra z katedry poznaƒskiej
PRZYPISY
78
1
J. D∏ugosz, ˚ywoty biskupów poznaƒskich przez... napisane, t∏um. A. Pawlaczyk, w: Katalogi biskupów poznaƒskich, oprac. J. Wiesio∏owski, Poznaƒ 2004, s. 6-7. Po raz pierwszy ukaza∏y si´ drukiem w 1604 roku, staraniem T. Tretera.
2
W. Powel, Legenda o poznaƒskim mieczu przechowywanym w katedrze, „Kronika Miasta Poznania” 1990
nr 3-4, s. 15-18 (przedruk z: „Kronika Miasta Poznania” 1935, s. 412-416).
3
G. Sporakowski, Miecz Êwi´tego Piotra, „G∏os Wielkopolski” 22.03.1995.
4
Miecz Êw. Piotra w katedrze poznaƒskiej, Poznaƒ 2005 [folder], s. 5.
5
Maior Polonia Sacra. Sztuka sakralna w Êredniowiecznej Wielkopolsce. Katalog wystawy, Gniezno 1997;
Polska i Stolica Apostolska X–XXI w. Polonia et apostolica Sedes X–XXI aetates. Katalog wystawy, Warszawa 2006, tak˝e: http://polska-stolicaapostolska.polska.pl/wystawa.
6
J. Py∏ka, Piotrowy miecz w folii, „Gazeta Poznaƒska” 25.11.2005; ta sama, Grzech Êwi´tego Piotra, „Gazeta
Poznaƒska” 16-17.04.2006.
7
M. Piotrowski, Zagadka sprzed wieków, http://www.sprawa.pl/spnumer127/sprawa.htm.; Miecz Êwi´tego Piotra, http://pl.wikipedia.org.
8
Z. Rola, Tajemnice Ostrowa Tumskiego, Poznaƒ 2000, s. 73-81; M. Januszkiewicz, A. Pleskaczyƒski, Podr´cznik poznaƒczyka albo 250 dowodów wy˝szoÊci Poznania nad resztà Êwiata, Poznaƒ 2002, s. 269-270; to samo:
Miecz Êw. Piotra, „G∏os Wielkopolski” 3-6.10.2002.
9
Z. Szymanowski, Poznaƒ. Praktyczny przewodnik, Bielsko-Bia∏a 1997, s. 46; J. Pazder, Poznaƒ, Ostrów Tumski. Przewodnik turystyczny, Poznaƒ 2000, s. 35 (tak˝e wersje obcoj´zyczne) i W. Gostyƒski, Poznaƒ nastolatka.
Przewodnik, Poznaƒ 2006, s. 81-82.
10
A. Plenzler, Legendy Poznania, Poznaƒ 2003, tak˝e www.icpnet.pl/~eksel/jola/legenda_3.htm; K. KwaÊniewski, Poznaƒskie legendy i nie tylko, Poznaƒ 2004, s. 43-46; Z. Skorupska, Legendy dawnego Poznania, Poznaƒ 2006, s. 45-50.
11
J. Kowalski, Miecz Êw. Piotra z katedry poznaƒskiej, „Gazeta Wielkopolska”, regionalny dodatek „Gazety
Wyborczej” 28.09.1992, s. 3 (cykl: Jacka Kowalskiego Przewodnik po Wielkopolsce).
12
Âwi´ty miecz, program z cyklu Poznaƒ, historie osobliwe autorstwa J. Kowalskiego i J. Kubiaka, tak˝e
http://www.poznan-historie-osobliwe.pl.
13
Miecz, którym Ê. Piotr ucià∏ Malchusowi ucho, „Gazeta KoÊcielna” 1843, s. 175.
14
J. Jabczyƒski, WiadomoÊç historyczna o mieczu przechowanym w archikatedrze poznaƒskiej, którym wed∏ug
podania mia∏ Ê. Piotr Aposto∏ uciàç ucho Malchusowi, „Rocznik Towarzystwa Przyjació∏ Nauk Poznaƒskiego”
T. 1: 1860, s. 478-492.
15
op. cit., s. 479-481.
16
J. Jabczyƒski, op. cit., s. 482; wczeÊniej (s. 479 przypis 2) autor sprostowa∏ pomy∏k´ J. D∏ugosza co do osoby papie˝a, który mia∏ wys∏aç do Polski biskupa Jordana.
17
op. cit., s. 482-484.
18
op. cit., s. 484-488.
19
op. cit., s. 488-491.
20
op. cit., s. 491-492.
21
J. ¸epkowski, O naszych Êwi´conych or´˝ach, mieczu korony pruskiej oraz piotrowym poznaƒskim, w tego˝:
Z przesz∏oÊci. Szkice i obrazy, Kraków 1862, s. 1-10.
22
J. ¸epkowski, op. cit., s. 10.
23
W. Powel, op. cit.
24
M. Gumowski, Piecz´cie i herby miast wielkopolskich, Poznaƒ 1932, s. 43-45, 234-244.
25
W. Karolczak, O piecz´ciach Chwaliszewskich z XVI–XVIII wieku, „Kronika Miasta Poznania” 1995 nr 1,
s. 18-20.
26
J. Nowacki, Dzieje archidiecezji poznaƒskiej, t.1: KoÊció∏ katedralny w Poznaniu (studium historyczne),
Poznaƒ 1959, s. 500-501.
27
M. G∏osek, L. Kajzer, Miecz Êw. Piotra z katedry poznaƒskiej, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”
R. 22: 1974 nr 2, s. 231-241.
28
op. cit., s. 231-233.
29
op. cit., s. 233-235.
30
op. cit., s. 235-240.
31
op. cit., s. 240-241.
32
M. G∏osek, L. Kajzer, Miecze i ich w∏aÊciciele (I), „Z Otch∏ani Wieków” R. 42: 1976 nr 4, s. 289-290.
33
A. Nowakowski, Uzbrojenie Êredniowieczne w Polsce (na tle Êrodkowoeuropejskim), Toruƒ 1991, s. 62.
34
J. D∏ugosz, op. cit., s.181 przypis 8.
35
G. Sporakowski, op. cit.
W. Ga∏ka, „Miecz Êw. Piotra”, pamiàtka jednej z najstarszych legend poznaƒskich, „Kronika Miasta Poznania”
1995 nr 2, s. 221-224.
37
W. Ga∏ka, O architekturze i sztuce dawnego Poznania do koƒca epoki baroku, Poznaƒ 2001, s. 17.
38
Maior Polonia Sacra, op. cit.
39
M. Adamczewski, Heraldyka miast wielkopolskich do koƒca XVIII wieku, Warszawa 2000, s. 111-114, 117-118.
40
P. Dymmel, Herby kapitu∏ w „Klejnotach” Jana D∏ugosza, w: Polska heraldyka koÊcielna. Stan i perspektywy
badaƒ, red. K. Skupiƒski, A. Weiss, Warszawa 2004, s. 119-120.
41
Âwi´ty miecz, op. cit.
42
K. KwaÊniewski, op. cit., s. 43.
43
The Conyers Falchion. Last of its kind?, http://bjorn.foxtail.nu/h_conyers_eng.htm
44
Z. ˚ygulski jun., Miecz i kapelusz poÊwi´cony króla Jana III Sobieskiego, „Studia do Dziejów Wawelu”
T. 4: 1978, s. 338-352.
36