ETYKA OPISOWA ETYKA NORMATYWNA (deontologia)

Etyka

ETYKA OPISOWA
 Bada istotę dobra, moralnego
postępowania, pyta o człowieczeństwo i
naszą naturę

ETYKA NORMATYWNA (deontologia)

Zajmuje się normami, czyli powinnościami
○ Etyka indywidualna
○ Etyka społeczna
METAETYKA – Zajmuje się namysłem nad samą etyką. Choćby nad
źródłami namysłu nad normami postępowania.
Etyka – główny podział
Relatywizm – wszystkie normy mają
charakter relatywny. Ponieważ
moralność jest częścią kultury, jest od
niej zależna. Stąd jest relatywna. Same
normy również zależą od sytuacji.
 Absolutyzm – Normy mają charakter
absolutny. Są hierarchiczne, więc nie
ma problemu w przypadku ich kolizji.

Podział ETYKI wg Rudolfa
Carnapa:

Ze względu na zakres obowiązywania norm
moralnych:
 Teorie obiektywistyczne – normy etyczne
mają charakter uniwersalny i można je
wywieść z ogólnych założeń, a następnie
zastosować do wszystkich ludzi.
 Teorie subiektywistyczne - normy etyczne są
wytworem poszczególnych ludzi. Prowadzi to
do wniosku, że jeśli istnieją jakieś wspólne
normy, to są one wynikiem podobnej
zawartości umysłów większości ludzi, lub
nawet że nie ma czegoś takiego jak wspólne
normy i każdy posługuje się swoim
prywatnym systemem nakazów moralnych.
Podział ETYKI wg Rudolfa
Carnapa:

Ze względu na źródło pochodzenia norm moralnych:
 Naturalizm – systemy takie próbują wywodzić
normy moralne z nauk przyrodniczych i ew.
społecznych.
 Antynaturalizm – systemy takie starają się
dowodzić, że normy moralne muszą pochodzić z
"góry", np. od Boga lub z przesłanek ściśle
racjonalnych bez odnoszenia się do danych
eksperymentalnych
 Emotywizm – systemy te traktują nakazy moralne
jako wyraz i przedłużenie ludzkich emocji, lub
bardziej ogólnie jako efekt działania ludzkiej
psychiki i w związku z tym nie ma sensu szukać
ani naturalistycznych, ani antynaturalistycznych
źródeł tych nakazów, a moralność jest po prostu
jednym ze zjawisk psychologicznych.
Podział ETYKI wg Rudolfa
Carnapa:

Ze względu na ocenę zachowań ludzi:
 Intencjonalizm – o moralnej ocenie danego czynu
decyduje przede wszystkim motyw. Według tych teorii
nie można uznać czynu za moralnie słuszny, niezależnie
od jego końcowego efektu, jeśli nie został podjęty z
dobrą intencją.
 Konsekwencjalizm - o moralnej ocenie danego czynu
decyduje wyłącznie jego efekt. Jeśli czyn został
dokonany bez intencji lub nawet ze złą intencją ale
przyniósł dobry efekt, to można go uznać za moralnie
słuszny.
 Normatywizm – Dobro i zło to niedefiniowalne pojęcia
pierwotne. Dobre w obrębie danego systemu moralnego
jest po prostu to, co jest zgodne z nakazami tego
systemu. Wobec tego ani motyw, ani efekt nie mają
znaczenia w ocenie moralnej danego czynu, lecz po
prostu zgodność tego czynu z nakazami moralnymi.
Etyka kantowska




Etyka autonomiczna
Etyka obowiązku, podpowiadana przez rozum,
przy założeniu, że człowiek jest istotą myślącą i
wolną.
Człowiek żyje w dwóch światach: przyrody, gdzie
jest zdeterminowany i rozumu własnego, gdzie
jest wolny.
Imperatyw kategoryczny:
Postępuj tak, jakbyś chciał aby zasada twego
postępowania stała się prawem ogólnym.
Człowiek winien być traktowany jako cel sam w
sobie, nigdy jako środek.
Jeremy Bentham
John Stuart Mill
•Filozofia etyczno – społeczna
•Konsekwencjalizm
Jeremy Bentham (1748 – 1832)

Główne dzieło:
 „Wprowadzenie do moralności i
prawodawstwa”
Jeremy Bentham (1748 – 1832)

Podłoże etyki jest empiryczne.

Człowiek pożąda przyjemności i unika przykrości.

Szczęście wynika z użyteczności.

Moralne zaś jest to, co zwiększa sumę szczęścia
największej liczby ludzi.

Moralność jest oceniana wedle skutków, rachunek
jest czysto ilościowy.
John S. Mill (1806 -1873)
Filozof
 Ekonomista
 Polityk

 Dzieła:
 „System logiki”
 „Esej o moralności”
 „Zasady ekonomii”
John S. Mill (1806 -1873)
Jedynym źródłem prawomocnego
poznania jest doświadczenie
zewnętrzne.
 Wartości są podkategorią faktów.
 Elementem wychowania moralnego jest
aktywne uczestniczenie jednostki w
życiu politycznym kraju.
 Człowiek winien być uspołeczniony.

John S. Mill (1806 -1873)

Utylitaryzm - wprowadza jakościowe ujęcie
przyjemności, w odróżnieniu od Benthama,
który wprowadza tylko ilościowe.
Użyteczność = przyjemność + brak cierpienia.
Szczęście = przyjemność + brak cierpienia
Nieszczęście = przyjemność + cierpienie

Stawia przyjemności duchowe nad
cielesnymi, albowiem są one trwalsze i
niezależne od czynników zewnętrznych. Ze
względu na jakość pewne przyjemności są
bardziej pożądane.
John S. Mill (1806 -1873)

Psychologizm - prawa logiczne nie są
odbiciem obiektywnego świata. Są one
uogólnieniem procesów
psychologicznych będących podstawą
postępowania. Nie ma prawdy
bezwarunkowej, lecz relatywna.
Etyka personalistyczna
Człowiek jest osobą – bytem realnym,
wolnym, który otwiera się na byt innych
ludzi, stąd każdemu człowiekowi
przysługuje godność.
 Godność osobowa
 Godność osobowościowa

1798-1857
POZYTYWIZM
Auguste Comte
Studiował matematykę, ale studiów nie
ukończył.
 Zaznał biedy, z której z różnym skutkiem
próbował się wydobyć.
 Nieudane małżeństwo i niespełniona
miłość (zmarła jego wybranka Clothilde
de Vaux), spowodowało załamanie
psychiczne, co, jak twierdzi wielu, nie
pozostało bez wpływu na jego filozofię.

Auguste Comte
Dobro ogólne nad dobrem jednostki,
 Nacisk na poczucie więzi społecznej i
ład moralny.
 Jednostka wychowana w duchu filozofii
pozytywnej będzie utożsamiała swoje
dobro z dobrem ogółu w sposób
spontaniczny.

Auguste Comte
Istnieją trzy stadia rozwoju ludzkości,
którym odpowiadają trzy stadia rozwoju
człowieka:
 - STADIUM RELIGIJNE
 - STADIUM METAFIZYCZNE
 - STADIUM POZYTYWNE

Auguste Comte
W fazie metafizycznej więzi pomiędzy
ludźmi zostają zniszczone, mimo, że ludzie
są bliżej prawdy.
 Oświecenie i rewolucja przyniosły chaos.
Filozofia pozytywistyczna natomiast ma
jednoczyć ludzi we wspólne
społeczeństwo, przy czym filozofia ta
wytworzy jedność przekonań ludzi, tak, jak
nie ma niezgodności w matematyce.
 Dojdzie do dobrowolnej zgody jednostek.

Auguste Comte
Jest przeciwny wolnej konkurencji.
 Człowiek nie jest z natury egoistą.
 Wychowanie ma poskramiać skłonności
egoistyczne, a rozwijać skłonności
altruistyczne.

Auguste Comte

Społeczeństwo można rozpatrywać z
dwóch punktów widzenia:
 - DYNAMIKI SPOŁECZNEJ
 - STATYKI SPOŁECZNEJ
Auguste Comte
DYNAMIKA SPOŁECZNA
 Jest to ujęcie w przekroju historycznym.
 Przekonuje nas, że każda epoka
wytwarza pewne wartości trwałe, które
są reprezentowane przez te instytucje,
które przyczyniają się do harmonii
społecznej.

Auguste Comte
STATYKA SPOŁECZNA
 Jest to ujęcie strukturalne. Ludzie żyją w
społeczeństwie, które wymaga struktur.
Struktury te, dopasowane do czasu i
stopnia rozwoju są niezbędne dla
utrzymania społeczeństwa.

Auguste Comte
DYNAMIKA SPOŁECZNA – Polityka
 STATYKA SPOŁECZNA - Moralność

Auguste Comte
TEORIA NAUKI
 Nauka wymaga jednolitego
postępowania, natomiast nie wymaga
jednolitych struktur. Każda z nich
bowiem wymaga swoistej metodologii,
choć wszystkie one powinny być
utrzymane w jednym duchu – w duchu
pozytywnym.

Auguste Comte
POZYTYWIZM zakłada opieranie się na
faktach i tylko na faktach.
 Odrzucić należy fikcje umysłu.
 Oznacza to jednak ograniczenie nauki.
Nauka nie odpowie na pytanie
„dlaczego?”. Nauka jest od tego, aby
odpowiadać na pytanie „jak?”. Prowadzi
to jednocześnie do jej praktycyzmu.

Auguste Comte







SZEŚĆ NAUK:
Matematyka
Astronomia
Fizyka
Biologia
Chemia
Socjologia (Fizyka społeczna)
Auguste Comte
Religia wiedzy
 Rolę kapłanów i jednocześnie
rządzących mają przejąć naukowcy.
 Tyko wiedza oparta na metodzie
pozytywnej uleczy społeczeńswo,
spowoduje ład i porządek. Każdy
świadomy człowiek pragnie tego
samego!

1844 - 1900
Fryderyk Nietzsche
Filolog klasyczny wychowany w
protestanckiej rodzinie, głównie przez
kobiety.
 Profesor logiki w Bazylei
 Poznał Wagnera, z którym dzielił
zainteresowanie Schopenhauerem
 Postępująca choroba psychiczna
wynikająca z napadowych migren

Fryderyk Nietzsche

Istotą człowieka jest wola mocy
należąca do sfery popędów. Natura
człowieka jest bowiem biologiczna. Ta
teza pozwala zaliczyć Nietzschego do
filozofów życia.
Fryderyk Nietzsche








Rozum i świadomość są wtórne.
Potrzeby życia gatunku ludzkiego wytworzyły prawa
logiki.
Ludzkość wytworzyła je, aby móc działać w chaosie
świata.
Człowiek jest twórcą porządków świata i sensów
rzeczy.
W przyrodzie nie ma celu rozwoju, przyroda jest
niewinnością stawania się.
Celowość nie istnieje w żadnej postaci obiektywnej.
Nie ma Boga, który wyznaczałby cel.
Człowiek winien również tworzyć sens własnego
istnienia.
Fryderyk Nietzsche
Człowiek może selektywnie wpływać na
historię.
 Ewolucja nie sprzyjała istnieniu
wybitnych jednostek. Prowadzi do
triumfu jednostek przeciętnych.
 Istnieją jednak nadludzie, przez których
przemawia wola mocy.

Fryderyk Nietzsche
Autentyczny człowiek wyznacza sobie cel,
do którego dąży wszystkimi siłami swego
istnienia.
 Okrucieństwo było wielką radością
antycznego człowieka a nasza
przyjemność w oglądaniu sztuk tragicznych
to wysublimowane okrucieństwo.
 Wojna i wszelkie okrucieństwo są bardziej
wartościowe od gładkiego spokoju, bo
wojna stwarza okazję do wyodrębnienia się
jednostek wybitnych, które w czasie pokoju
stapiają się z tłumem.

Fryderyk Nietzsche
Był przeciwnikiem współczucia i litości,
bo one hamują siły życiowe, sprzyjają
postawie bierności człowieka,
 Opowiada się za twardą szkołą życia.
Tragedia zmusza do dzielności.
 Występuje przeciw tradycyjnemu
humanizmowi, w którym współczucie i
litość zajmują pokaźne miejsce.

Fryderyk Nietzsche
Istnieją dwie formy egzystencji ludzkiej:
 - PAN
 - NIEWOLONIK

Fryderyk Nietzsche
Pan potwierdza się samodzielnie, przez
afirmację swego istnienia.
 Jego moralność jest uczuciem mocy i
przelewającej się pełni.
 Wtórnie przeciwstawia się temu, co jest
mierne.
 Ma poczucie niezależności od innych
ludzi, swej pełni i samowystarczalności.

Fryderyk Nietzsche







Istotą niewolnika jest resentyment.
Jest to nienawiść, pragnienie zemsty, któremu
towarzyszy świadomość własnej niemocy.
Owocem tego jest moralność chrześcijańska z jej
gloryfikacją pokory, niemocy i biernego cierpienia.
Człowiek resentymentu w przeciwieństwie do
arystokraty ducha ma świadomość zdominowaną
przez pamięć i cały czas tkwi w swych
wspomnieniach krzywdy.
Swą bezsilność równoważy przypisywaniem winy
drugiemu. Jest to człowiek wiecznych pretensji.
Szczęście pojmuje jako spokój, odpoczynek,
ospałość.
Chce, aby się o niego troszczyć.
Fryderyk Nietzsche
Człowiek o moralności pana nie boi się
niebezpieczeństw, igra z przypadkiem,
kocha życie i jego niebezpieczeństwa.
Te niebezpieczeństwa są związane z
przypadłością.
 Człowiek niewolnik pragnie poznać
prawdę absolutną, która zapewni mu
spokój i bezpieczeństwo. Stąd odrzuca
przypadek na rzecz celowości.

1859 - 1941
Henryk Bergson

Jeśli chcemy poznać samo życie,
musimy wczuć się w jego rytm.
Henryk Bergson
1.JA głębokie - jest to życie, któremu
przysługuje wewnętrzne trwanie.
 2.JA powierzchniowe - które dotyczy
życia zewnętrznego.

Henryk Bergson
Życie bezpośrednie, wewnętrzne tworzy
JA głębokie. Jest to autentyczne,
niepodzielne życie jednostki. Głębokie
JA odsłania się w swej czasowości
strumienia przeżyć tylko intuicji.
 JA głębokie nie jest ujmowane przez
rozum, ponieważ ten ujmuje
rzeczywistość w sposób statyczny

Henryk Bergson
JA powierzchniowe jest
przeciwieństwem JA głębokiego. Jest to
suma przeżyć rozdzielnych, kolejno po
sobie następujących.
 JA powierzchniowe zostaje
ukształtowane przez oddziaływania
zewnętrzne, opinie, konwenanse. etc.
Jest poznawalne przez intelekt.

Henryk Bergson
Istotą zaś życia jest jego płynność,
zmiana, ale ciągła, niepodzielna, nie
dająca się ująć w ramy.
 ELAN VITAL – Siła Życiowa

Henryk Bergson

Gdy odwołujemy się do poznania
intelektualnego, niszczymy ruch. Nie ma
tam bowiem ruchu, ale jest suma
statycznych stanów. Zmiana, ruch jest
autentyczną cechą życia świadomości.
Poznanie intelektualne nie chwyta
ruchu.
Henryk Bergson
Mamy zdolność do uprzedmiatawiania,
albowiem jesteśmy silnie związani ze
środowiskiem zewnętrznym.
 Momenty trwania jawią nam się jako
zewnętrzne wobec siebie, a rezultatem
tego jest tworzenie fikcji.

Henryk Bergson


Główny nurt życia wewnętrznego stanowi
jedność. JA głębokie to nasze postrzeżenia,
uczucia, wzruszenia o niewyraźnych zarysach.
Nie możemy ich poznać intelektualnie. Nie
dają się wyrazić słowami, mową, bo niszczymy
ich ustawiczne stawanie się,
uprzedmiatawiamy je.
Słowa wyodrębniają z uczuć oddzielne
elementy: słowa, pojęcia. Intelekt izoluje
uczucia. Poprzez werbalny opis uczuć
odbieramy im ruch i tworzymy cienie. Odnosi
się to też do myśli w stanie pierwotnym.
Henryk Bergson
Bergson mówi, że tradycyjne ewolucje
twórcze popełniały błąd. Celowość
przenoszono na świat wewnętrzny.
Następowała antropomorfizacja - to, co
ludzkie przypisywano przyrodzie.

Ewolucja to nieprzerwany wytrysk
nowości. Bergson mówił: „Rozumiemy
przeszłość a tworzymy zwróceni ku
przyszłości”. W trakcie tworzenia nie
możemy przewidzieć co się wyłoni. Patrząc
naprzód nie wiemy co będzie.

Egzystencjalizm

Soeren Kierkagaard
 Nie ma żadnej adekwatności pomiędzy tym,
czym ja jestem, a wiedzą o tym, jaką inni
mają o mnie - są to sfery niewspółmierne.
 Bo egzystecja jest transcendencją.
 Jest to wynikiem wolności.
 Wolność wiąże się lękiem przed wyborem.
Kierkegaard
Jaki jest cel życia człowieka?
 Dokąd zmierzamy?
 Jaki jest sens instnienia?

Kierkegaard
Cel życia człowieka jest nieznany
 Człowiek zmierza do śmierci.
 Życie jest absurdalne.

Kierkegaard

Człowiek w swym lęku zwraca się ku
Bogu, gdzie chce odnaleźć nadzieję.
Kierkegaard

Typ religijności A:
 Religijność pokazowa, obrzędowa, podszyta
pewnością, bo odnosząca się jedynie do
nakazów i zakazów boskich – nie
wchodząca w prawdziwą relację z Bogiem.

Religijność B
 Religijność prawdziwa, wchodząca w relację
z Bogiem, a zatem ukazująca i pogłębiająca
absurd ludzkiego istnienia, bowiem
ukazująca rzepaść pomiędzy nami a
Bogiem.
Jean Paul Sartre
Człowiek różni się od rzeczy tym, iż ma
świadomość własnej świadomości.
 Nie jest rzeczą, ale tylko sam dla siebie.
 Dzięki temu ma świadomość własnej
wolności.

Jean Paul Sartre

I lęk przed tą wolnością, która jest dla
człowieka jednocześnie darem i
przekleństwem.
Sartre
Wolność czyni człowieka człowiekiem,
czyli…?
 …Czyli nie wiadomo kim.
 Człowiek jest możliwy do określenia
jedynie jako rzecz.
 Na dodatek…

Edmund Husserl
Fenomenologia
Zawieszenie sądów o świecie
zewnętrznym – fenomenologiczne
epoche.
 Ejdos
 Rozróżnienie istoty i istnienia
 Ejdos poznajemy bez udziału sądów
egzystencjalnych

Fenomenologia

Wariacje uzmienniania

Fenomenologiczny = zjawiskowy
(będący zjawiskiem – zmysłowym bądź
racjonalnym odbiciem umysłowym)
Homo religiosus
Poszukuje swych głębokich korzeni, ale
w niebie.
 Dąży do poznania absolutu.
 Jego potrzeby wyrastają z konfrontacji

Konfrontacja
Ze światem – nieograniczone a
ograniczone
 Z czasem – wieczność a skończoność
 Z bytem – stałość a zmienność

Filary religii
Eschatologia
 Struktura aksjologiczna

Religijność

Może mieć charakter:
 Formalny
 Duchowy
 Mistyczny
MISTYCYZM
Trudno wskazać jednoznaczną definicję
mistycyzmu
 Polega na uwewnętrznieniu przeżyć
duchowych, w tym religijnych.

HOMO MYSTICUS
Popada w konflikt ze społecznością,
która oczekuje konformizmu
 Potrafi jednak zachowywać prawdziwą
moc religijną, która przeciwstawia się
dogmatyzmowi i schematyzmowi

Mistycyzm
Jego istotą jest przekonanie o
niezapośredniczonym kontakcie z
bóstwem
 Dążenie do zjednoczenia z Bogiem

Mistycyzm
Może mieć też charakter pozareligijny,
gdy człowiek pragnie zanurzyć się w
swej duchowości i poszukać istoty
własnej egzystencji.
 Niektórym pomagają w tym środki
halucynogenne

Mistyka ekstatyczna
Ex-tasis, czyli „być poza sobą”.
Adept pragnie przekroczyć granice czasu i przestrzeni;
chce odkrycia głębokiej tożsamości z kosmosem, naturą,
całością.
 Przeżywając boleśnie ograniczoność swego bytu –
zamknięcie we własnej skórze odczuwa głębokie
pragnienie powrotu do pierwotnej jedności, która zawiera
w sobie nadzieję jakiejś pełni.
 Określa się terminem pan – en – henizm – „wszystko jest
Jednym”. Nie należy mylić tego z panteizmem, który
oznacza, że wszystko jest Bogiem.
 Boska rzeczywistość w pan – en – henizmie nie jest
opisywana w kategoriach osobowych, lecz raczej jako
ponadosobowa rzeczywistość absolutna niosąca nadzieję
ponownego wchłonięcia cząstki, jaką jest człowiek, aby
umożliwić mu powtórne wejście do tej pełni.


Mistyka instatyczna




in-stasis –„wejście w głąb, wejście w siebie”.
Ma charakter monistyczny - rzeczywistość jest
jedna, a to co postrzegamy jako byty realne, to
w gruncie rzeczy złudzenie.
Droga do wyzwolenia i osiągnięcia pełni
wiedzie poprzez wejście w głąb, odkrycie
pewnej duchowej tożsamości.
Moje prawdziwe „ja” nie jest „ja”
psychologicznym. Podmiotem moich uczuć,
myśli i działań jest coś głębszego, co Anglicy
określają jako self, a Niemcy jako selbst. W
języku polskim używano terminu „jaźń”.
Mistyka dialogiczna
Rozwija się na gruncie osobowego
pojmowania Boga.
 Stanowi odzwierciedlenie relacji
osobowej z Bogiem

Filozofia dialogu
Jest reakcją na oświeceniowy
racjonalizm, ale ma też korzenie
głębsze.
 Tradycyjna filozofia mówi: JA JEST
 Filozofia dialogu mówi: JA JESTEM
 Realizuje się w doświadczeniu
pomiędzy JA i TY ludzkim i boskim.

Filozofia dialogu
Martin Bubber
 Emanuel Levinas

Filozofia dialogu
Bóg, człowiek i świat są dane jako
przejaw miłości Boga, która realizuje się
w rozmowie.
 Filozofia dialogu nie oznacza
konieczności istnienia drugiego, gdyż
dialog nie wykracza poza wnętrze.

Człowiek wobec innego
człowieka
1.Relacja pomiędzy JA i TY
(personalistyczna).
 2.Odniesienie się JA do TO. Ja kieruje
się ku przedmiotowi wyodrębnionemu z
innych. TO stanowi instrument, jakim
można się posłużyć dla określonego
celu. Ludzie i rzeczy są przedmiotem
doświadczenia, poznawania i
użytkowania.

Relacja wobec Ty nie musi dotyczyć
człowieka.
 Można również podmiotowo traktować
przyrodę.
 Współczesna cywilizacja jest
zinstytucjonalizowana. TY nieustannie
przechodzi w TO.
 Przez każde pojedyncze TY prześwieca
TY boskie.

Człowiek zamiast światem chce
zajmować się Bogiem, ale jest to błąd,
wtedy bowiem człowiek umieszcza Boga
jako TO w przedmiotowości.
 Uprzedmiotowieniem Boga jest teologia.
Bóg winien pozostawać tylko cichą
obecnością. Owe słowa obecności Boga
brzmią: „Jestem, który jestem”.
 Sens życia nie powinien być
interpretowany, ale czyniony.


Dzisiejszy człowiek postrzegany jest
jednak jako podmiot niezdolny do
ponoszenia odpowiedzialności za swe
działania, skłonny traktować innych ludzi
tak, jak rzeczy (przedmiotowo) czy też
możliwości (jako środki do osiągnięcia
określonego celu). Tworzona przez
człowieka kultura opisywana jest jako
krążenie komunikatów bez nadawców i
bez adresatów w świecie symulacji i
pozoru.
Jean Baudrillard

Nadawanie sensów i wartości
przychodzi dzisiaj od przedmiotów, to
one (nowe modele samochodów,
telefonów, komputerów) tworzą bowiem
„grę symulacji” — symulują zarówno
potrzeby, jak i sposoby ich
zaspokajania.
Człowiek epoki globalnej gubi swą
podmiotowość.
 Jest ona oderwana od binarnego
postrzegania wartości poprzez dodanie
fikcji:

 Piękne – brzydkie /modne
 Dobre – złe / opłacalne
 Prawda – fałsz / relatywność