prof. dr hab. Anna Węgrzyniak

Imię i nazwisko: Anna Węgrzyniak
Tytuł/stopień naukowy: profesor zwyczajny, doktor habilitowany
Obszar/dziedzina nauk: nauki humanistyczne
Dyscyplina: literaturoznawstwo
Stanowisko pracy na Wydziale Humanistyczno-Społecznym ATH:
prof. zwyczajny i kierownik Katedry Literatury i Kultury Polskiej
Kontakt/e-mail: [email protected]
Tytuł magistra filologii polskiej (UŚ, 1975)
Praca magisterska:
„Napój cienisty”. Cienistość w liryce Bolesława Leśmiana. [UŚ Katowice 1975, niepublikowana]
Stopień doktora nauk humanistycznych (UŚ, 1984)
Rozprawa doktorska:
O dialektyce reguł organizacji językowej w twórczości Tuwima [UŚ Katowice1984, opublikowana –
po zmianach – w 1987]
Stopień naukowy doktora habilitowanego (UŚ, 2000)
Rozprawa habilitacyjna:
Egzystencjalne i metafizyczne. Od Leśmiana do Maja. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego,
Katowice 2000.
Tytuł naukowy profesora (UŚ, 2009)
Główne zainteresowania badawcze (w formie opisu)
Przedmiotem moich zainteresowań badawczych jest polska literatura XX-XXI wieku (bardziej
poezja niż proza), przy czym z biegiem czasu więcej uwagi poświęcam zjawiskom młodszym; nie
rozstając się z Dwudziestoleciem międzywojennym, sięgam po twórczość poetów i prozaików
debiutujących w ostatnich dekadach. Z biegiem lat obszar moich penetracji literackich oraz
przyjętych procedur wyznacza dydaktyka, zwłaszcza tematy seminariów magisterskich (obecnie
zwracam się w stronę geopoetyki/ekopoetyki). Dobrą orientację w mnogości praktyk badawczych
zawdzięczam licznym pracom recenzenckim (18 recenzji prac doktorskich, 6 recenzji rozpraw
habilitacyjnych, 3 oceny na tytuł profesora, kilkadziesiąt recenzji wydawniczych) oraz konferencjom
(zagranicznym i krajowym), sesjom, panelom.
Przez 30 lat byłam związana z Zakładem Teorii Literatury, którym kierował prof. dr hab.
Ireneusz Opacki, a ponieważ wspólnym zespołowym zadaniem było kompleksowe opracowanie
Skamandra (czego efektem jest 11 tomów serii „Skamander”), właśnie ten projekt zasadniczo wpłynął
na moje zainteresowanie twórcami tej grupy. W pierwszej fazie (przed habilitacją) głównie zajmowała
mnie kwestia relacji pomiędzy literaturą „wysoką” i popularną. Wybrałam Tuwima, który jedną ręką
pisał wiersze liryczne, a drugą – teksty kabaretowe i satyryczne. Wykorzystując pomysły Bachtina,
śledziłam stopniowe przechodzenie od „jednogłosowości” we wczesnej poezji Tuwima do
„wielogłosowości” w jego poezji dojrzałej, natomiast później czytałam Tuwima z perspektywy
debiutów po roku 1989, a także genderowo – stawiając tezę, że w przypadku poety, który słowem
egzorcyzmuje zło, szatańska „chuć” generuje „boskie” energie.
Zawsze pociągała mnie „sztuka interpretacji” – uważna lektura jednego tekstu, prowadząca w
rozmaite konteksty: historycznoliterackie, filozoficzne, kulturowe. Nie ufam projektom syntetycznym,
składam „całości” z fragmentów – w przekonaniu, że taka optyka lekturowa (zawsze subiektywna,
zależna od procedur oraz interesów, potrzeb czy inwencji interpretatora) jednak daje nieciągły,
wycinkowy „obraz” współczesnej literatury polskiej. Istotnym zwornikiem są tutaj powracające wątki
badawcze: poetyckie projekty metafizyki, wątek egzystencjalny, układy patronackie (jakie nazwiska
wyznaczają bieguny współczesnej poezji).
Nowy kierunek moich poszukiwań badawczych wyznacza zainteresowanie relacjami między
kategorią autorytetu (władza legitymizowana zespołem wartości) i literaturą (indywidualna ekspresja,
dyskurs metaliteracki, repertuary norm, konwencji, gatunków; systemy ideowo-estetyczne; praktyki
komunikacyjne) – ze szczególnym uwzględnieniem uwikłania literatury w ponowoczesne dyskursy
filozoficzne, ideologiczne, polityczne.
W literaturze szukam różnorodności i przeciwieństw; niezależnie od tego, jaką przyjmuję
optykę, badane obiekty układają się biegunowo, np. Miłosz – Różewicz, Szymborska –
Świrszczyńska, Nowak – Białoszewski, Barańczak – Zagajewski, podobnie intrygują mnie zasadniczo
odmienne koncepcje prozy, np. Tokarczuk – Tulli, Myśliwski – Karpowicz.
Moją „sztukę czytania” dobrze pokazuje książka Czytam, więc jestem. Studia, interpretacje,
glosy, obejmująca teksty, które w proponowanym układzie i wskazaniu sieci powiązań między
badanymi zjawiskami (np. częste odniesienia do Leśmiana) są próbą syntezy współczesności, syntezy
we fragmentach (jak głosi Różewicz: zawsze fragment). Hermeneutyczną „metodę” lektury wyraźnie
zapowiada tytuł: „czytam, aby być”. Nie zajmują mnie programy, systemy czy konwencje, interesuje
mnie kondycja ludzka i ekspresja osobowości. Literaturę traktuję jako wprowadzenie do interpretacji
tekstu świata. Moje badanie poezji łączy orientację estetyczną z lekturą prywatną, co wyznacza
czytającemu pozycję partnera w dialogu.
Na przełomie lat 80. i 90. moja uwaga stopniowo przesuwa się ku prozie, interesują mnie
zasadniczo odmienne sposoby narracji i koncepcje kreacji świata. Przez parę lat łączyłam pracę w
ATH z zajęciami w katowickiej Wyższej Szkole Zarządzania Ochroną Pracy, gdzie kierowałam
Katedrą Kulturoznawstwa prowadzącą kierunek kulturoznawstwo, specjalność audiowizualna.
Współpraca pracowników i studentów obu pokrewnych specjalności (bielskiej polonistyki medialnej z
katowicką komunikacją audiowizualną) sprzyjała wspólnym konferencjom i projektom badawczym.
Opracowanie programów dla specjalności kulturoznawczej oraz tzw. zwrot kulturowy w polonistyce
skłoniły mnie do podjęcia tematów kulturoznawczych, np. diagnozy współczesnej rzeczywistości w
okresie transformacji ustrojowej, mit ciała, pytanie o humanizm w dzisiejszym świecie, kultura
jedzenia, pozycja literatury w technopolu. Nachylenie w stronę kulturoznawstwa jest też wynikiem
przeobrażeń kultury i pytań, jakie stawiają nam studenci, a to przesuwa moje zainteresowania w stronę
komunikacji audiowizualnej i zagadnienia korespondencji sztuk (zbieram materiał do
popularnonaukowej książki „Literatura – malarstwo – film”).
Za duże osiągnięcie ostatnich lat uważam kierowanie zespołem redakcyjnym półrocznika
naukowego „Świat i Słowo”, którego interdyscyplinarny charakter wymaga szczególnej otwartości na
inne dziedziny i dyskursy. Pismo (obecnie 8-punktowe) zostało dostrzeżone przez środowiska
akademickie i władze lokalne (wyróżnione Nagrodą Prezydenta Miasta Bielska-Białej w dziedzinie
kultury i sztuki Ikar 2008 „za promowanie wartości intelektualnych i etycznych”).
Oprócz pracy naukowo-badawczej i dydaktycznej dużą wagę przywiązuję do popularyzacji
wiedzy, czego świadectwem są liczne prace pisane do podręczników i słowników, seminaria dla
nauczycieli i młodzieży szkół średnich, liczne spotkania z pisarzami w instytucjach kultury na Śląsku i
Podbeskidziu.
Najważniejsze książki/monografie naukowe (autorskie i pod redakcją):
AUTORSKIE Książki NAUKOWE
1. Dialektyka językowej organizacji tekstu w poezji Tuwima.
Wydawnictwo Uniwersytetu
Śląskiego. Katowice 1987, ss. 198.
2. Nie ma rozpusty większej niż myślenie. O poezji Wisławy Szymborskiej. Towarzystwo Zachęty
Kultury. Katowice 1996, ss. 150 , w tym ss. 111 tekstu autorskiego.
3. Egzystencjalne i metafizyczne. Od Leśmiana do Maja. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Katowice 1999, ss. 157.
4. Czytam, więc jestem. Studia, interpretacje, glosy. Wydawnictwo Naukowe ATH. Bielsko-Biała
2004, ss. 234.
5. Ja głosów świata imitator. Studia o poezji Juliana Tuwima. Wydawnictwo Naukowe „Śląsk”,
Katowice 2006, ss. 160.
PUBLIKACJE ZBIOROWE POD REDAKCJĄ
1. Studia o twórczości Antoniego Słonimskiego. Skamander 6. Red. I Opacki, A. Węgrzyniak.
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 1986, ss. 211.
2. Tkanina. Studia, szkice, interpretacje. Red. i wstęp O naszym tkactwie A. Węgrzyniak, T.
Stępień, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2003, ss. 373.
3. Wobec wartości. „Świat i Słowo” 2003, nr 1. Red. i wstęp A. Węgrzyniak, M. Kopczyk, ss.
319.
4. Więzy tradycji. Red. i wstęp Więzy, wiązania, A. Węgrzyniak, M. Kopczyk, Wydawnictwo
„scriptum”, Bielsko-Biała 2005, ss. 386.
5. Hermeneutyka nauczania Jana Pawła II. Red. i wstęp A. Węgrzyniak, ks. L. Łysień, Wyd.
Instytut Teologiczny, Bielsko-Biała 2006, ss. 230.
6. Czytanie Miłosza. „Świat i Słowo” 1(6) 2006. Red. i wstęp A. Węgrzyniak, M. Bernacki, ss.
320.
7. Praca – dobro indywidualne i społeczne. Red. i wstęp A. Węgrzyniak, T. Bielak, Wyd.
WSZOP, Katowice 2007, ss. 132.
8. Rytuały codzienności. Red. i wstęp: A. Węgrzyniak, T. Stępień, Wyd. WSZOP. Katowice
2008, ss. 189.
9. Przez Słowo – w słowach – o słowach. Red. i wstęp: ks. T. Borutka, A. Węgrzyniak,
Wyd. ATH, Bielsko-Biała 2009, ss. 300.
9. Doświadczenie i obraz. Red. A. Kunce, A. Węgrzyniak, Wyd. WSZOP, Katowice 2010 , ss.
130.
10. Nieodzowność sztuki.” Świat i Słowo” 1(24) 2015. Red. i wstęp. M. Kopczyk, A.
Węgrzyniak, ss. 222.
Od numeru 1 – 23 redaktor naczelna interdyscyplinarnego półrocznika naukowego „Świat i
Słowo” (filologia, nauki społeczne, filozofia, teologia), Bielsko-Biała, od numeru 24 – zastępca red.
naczelnego. Tematy kolejnych numerów: Wobec wartości (2003), Czego boją się Polacy (2004),
Sztuka jako wzór dobrego życia (2004), Pytania o nowoczesność (2005), Jaka Europa (2005),
Czytanie Miłosza (2006); Reklama nasza powszednia (2006), Dzieciństwo (2007), Praca (2007),
Mała ojczyzna (2008),
Dialog. Spotkanie z Innym (2008), Tolerancja a permisywizm (2009),
Poszukiwania – interpretacje – glosy (2009), Zmagania z Darwinem (2010), Słowem (od- i do-)
malowane (2010), Obrazy literatury (2011), Wspólnotowy język (2011), Granice ludzkiej natury
(2012), Małe miasta (2012), Światy i słowa (2013), Zmierzchy wszystkie (2013), Pomiędzy
rzeczywistością realną a wirtualną (2014), Myślenie religijne wobec wyzwań współczesności (2014).
\
Lista najważniejszych recenzowanych artykułów naukowych odzwierciedlających główne
zainteresowania badawcze:
1. ARTYKUŁY W CZASOPISMACH I ROZDZIAŁY W PRACACH ZBIOROWYCH
1. "Impresjonizm" Leśmiana w: Prace Historycznoliterackie 5. Red. T. Bujnicki, I. Opacki,
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego. Katowice 1977, s. 29-49.
2. Motyw podróży w liryce Stanisława Balińskiego w: Skamander 4. Studia o twórczości Stanisława
Balińskiego. Red. I. Opacki, M. Pytasz. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego. Katowice 1984, s. 4060.
3. "Krzyże i miecze". Studium o dwu drogach wznoszenia się ponad klęskę w: Skamander 5. Studia o
twórczości Kazimierza Wierzyńskiego. Red. I. Opacki, R. Cudak. Wydawnictwo Uniwersytetu
Śląskiego. Katowice 1986, s. 144-158.
4. Ostatnie wiersze Słonimskiego w: Skamander 6. Studia o twórczości Antoniego Słonimskiego. Red.
I. Opacki, A. Węgrzyniak. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego. Katowice 1988, s. 101-116.
5. Kobieta-Fantom, czyli prawda Kuncewiczowej o kobiecie w: W stronę Kuncewiczowej... Red. W.
Wójcik. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego. Katowice 1988, s. 32-47.
6. Tworzywo Lechoniowej poezji ("musi umrzeć w życiu, co ma powstać w pieśni") w: Skamander 7.
Szkice o twórczości Jana Lechonia. Pod red. I. Opackiego. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Katowice 1991, s. 24-35.
7. Zimowa elegia Jarosława Iwaszkiewicza w: Skamander 8. Szkice i interpretacje. Pod red. I.
Opackiego. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego. Katowice 1991, s. 135-144.
8. "Urania" - ostatnia modlitwa Jarosława Iwaszkiewicza w: Skamander 9. Twórczość Jarosława
Iwaszkiewicza. Interpretacje. Red. I. Opacki, A. Nawarecki. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Katowice 1993, s. 75-94.
9. "Autoplotka" Kosińskiego w: Plotka. Wybór materiałów z VI Konferencji Pracowników
Naukowych i Studentów Instytutu Nauk o Literaturze Polskiej UŚ. Górnośląska Macierz Kultury.
Red. C. Kęder, K. Uniłowski. Katowice 1994, s. 125 -144.
10. Różewicz i pokolenia literackie w: Świat integralny. Pół wieku twórczości Tadeusza Różewicza.
Red. M. Kisiel. Górnośląskie Towarzystwo Literackie. Katowice 1994, s. 56-78.
11. Wszystko i Nic w "Podróży zimowej" Stanisława Barańczaka w: "Opcje" 1995, nr 1-2, s. 105-111.
12. Życie w podróży. O liryce Anny Frajlich w: "Ktokolwiek jesteś bez ojczyzny..." Topika polskiej
współczesnej poezji emigracyjnej. Red. W. Ligęza, W. Wyskiel. Wydawnictwo Biblioteka. Łódź 1995,
s. 299-312.
13. Matka w poezji kobiet w: Postać matki w niemieckiej i polskiej literaturze XIX i XX wieku. Red.
G. Szewczyk. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego. Katowice 1995, s. 47-66.
14. „Znikomek”. O Leśmianowej redukcji metafizyki w: Miniatura i mikrologia, t. 1. Red. A.
Nawarecki. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2000, s.173-192.
15. Uczennice Przybosia w: Stulecie Przybosia. Red. S. Balbus, S. Balcerzan. Wydawnictwo UAM.
Poznań 2002, s. 177-190.
16. „Bo sen się zawsze kruszy w siano...” Czechowicz-Nowak w: Józef Czechowicz. Od awangardy do
nowoczesności pod red. J. Święcha, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2004, s. 305-315.
17. „Ja” wobec autorytetu – we współczesnej liryce polskiej, w: Świat przez pryzmat „ja”. Red. B.
Gontarz i M. Krakowiak, t. 2. Studia i interpretacje, Wyd. UŚ, Katowice 2006, s. 11-21.
18. Wersje rzeczywistości w „Ostatnich historiach” Olgi Tokarczuk, w: Literatura polska po
przełomie 1989, red. S. Gawliński, D. Siwor, Kraków 2007, s. 56-68 .
19. Żyd w Bohini, w: Etniczność, tożsamość, literatura. Zbiór studiów. Red. P. Bukowiec, D. Siwor,
UNIVERSITAS, Kraków 2010, s. 259-275.
20. Mit ciała w kulturze współczesnej, w: Mity współczesne. Socjologiczna analiza współczesnej
rzeczywistości kulturowej. Red. K. Piątek, A. Barabasz, Wyd. ATH, Bielsko-Biała 2010, s. 167-179.
21. Wiersz-piosenka wobec problemu „uzależnień” i „zależności”, w: Libor Pavera a kolektiv: Žánr a
já. (Gatunek i „ja”), Praha 2011, s. 243-255.
22. Przestrzeń w prozie Magdaleny Tulli, w: Red. E. Konończuk, E. Sidoruk, Od poetyki przestrzeni
do geopoetyki. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok 2012, s. 201-216.
23. Listy Witkacego do żony. Korespondencja „piekielnie przywiązanego męża idealnego” do N., czyli
Najdroższej Nineczki, w: Red. E. Hurnik, E. Wróbel, Czytanie Dwudziestolecia III, t. II,
Wydawnictwo Akademii im. Jana Długosza, Częstochowa 2012, s. 2011-216, ISBN 978-7455-299-8
(5p.)
24. Jacy jesteśmy, jak jadamy? , w: „Studia Kulturowe”, t. III, pod red. A. Kunce, Wyższa Szkoła
Zarządzania Ochroną Pracy w Katowicach, 2012, s. 5-18.
25. Syn Kamienia z Doliny Radości, w: Kamień w literaturze i kulturze, red. K. Wądolny-Tatar i M.
Roszczynialskiej, Wyd. Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie, Kraków 2013, s. 322-334.
26. Humanizm w technopolu, w: Współczesne wymiary humanizmu, red. J. Pacuła, Wyd. Naukowe
ATH, Bielsko-Biała 2013, s. 113-121.
27. Ciemny fragment. „Wisła” Mirona Białoszewskiego, w: Urzeczenie. Locje literatury I wyobraźni,
red. M. Jochemczyk, M. Piotrowiak, Wyd. Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2013, s. 241-253.
28. Rzeczy ostatnie w „Ostatnim rozdaniu” Wiesława Myśliwskiego, w: „Świat i Słowo” 2(21) 2013,
s. 129-146.
29. Więzy i więzi. Ości w „Ościach” Ignacego Karpowicza, w: Reciprocities: Essays in Honour of
Profesor Tadeusz Rachwał, red. S. Masłoń, A. Pantuchowicz, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego,
Katowice 2014, s. 38-59.
30. Echa Emila Ciorana w prywatnej mitologii Andrzeja Stasiuka, w: red. M. Warchał, W podróży za
słowem, Wydawnictwo Naukowe Akademii Techniczno-Humanistycznej, Bielsko-Biała 2014, s. 242251.
Udział w krajowych i zagranicznych projektach naukowo-badawczych:
----------------
Członkostwo w zespołach redakcyjnych, radach wydawniczych i innych instytucjach
naukowych:
Towarzystwo Literackie im. Adama Mickiewicza , Oddział w Sosnowcu – od 1974 członek, od 1978 –
1992 – sekretarz Oddziału
Komisja Historycznoliteracka PAN, Oddział w Katowicach – od roku 1985 do nadal
Pismo naukowe Świat i Słowo” – od 2003 do 2015 redaktor naczelna, od 2015 – z-ca red. naczelnego
Członek Rady Wydawniczej Biblioteki Bielska-Białej – od roku 2012 do nadal
Członek Rady Naukowej pisma „Konteksty Kultury” – od roku 2012 do nadal
Lista wypromowanych doktorantów lub doktoratów w trakcie powstawania (z podaniem
tematyki dysertacji doktorskich):
1. dr Justyna Cembrowska: Koncepcja literatury Stefana Chwina – Studium Doktoranckie
Uniwersytetu Śląskiego, maj 2007
2. dr Gabriel Gała: Figury miasta. Poetyka percepcji – Studium Doktoranckie Uniwersytetu
Śląskiego, maj 2007
Znajomość języków obcych:

język francuski – biegle

język rosyjski – biegle