aktywne uczestnictwo drużyny w życiu religijnym

Transkrypt

praca podharcmistrzowska
AKTYWNE UCZESTNICTWO DRUŻYNY
W ŻYCIU RELIGIJNYM
opracował
pwd. Tomasz Ciachorowski
opiekunka próby
hm. Hanna Piotrowska
Gdańsk 2004
1
Spis treści:
Retrospekcja jest wskazana........................................................................................................ 4
Mam szczerą wolę pełnić służbę Bogu ...................................................................................... 9
Duch Prawa Harcerskiego........................................................................................................ 11
Formy życia religijnego w harcerstwie.....................................................................................13
Aneks 1 - Komentarze do Prawa i Przyrzeczenia Harcerskiego w duchu ich ewangelicznych
wartości .................................................................................................................. 22
Aneks 2 - Przykładowe komentarze do darów niesionych przez harcerzy .............................. 28
Aneks 3 - Rachunek sumienia według treści Przyrzeczenia Harcerskiego.............................. 29
Aneks 4 - Modlitwy harcerskie ................................................................................................ 31
Aneks 5 _ Zasady uczestniczenia drużyn harcerskich reprezentujących związek w
uroczystościach państwowych, patriotyczno-religijnych....................................... 37
Aneks 6 - Program mszy świętej na okoliczność Dnia Myśli Braterskiej ............................... 38
Aneks 7 - Harcerska droga krzyżowa .................................................................................... 40
Aneks 8 - Sprawności harcerskie wspierające wychowanie ................................................... 44
Serdecznie dziękuję za pomoc
księdzu hm. Arkadiuszowi Ćwiklińskiemu,
księdzu Piotrowi Libiszowskiemu,
hm. Agnieszce Gan – Skrzydlewskiej
i hm. Hani Piotrowskiej.
2
Wychowanie i życie religijne w harcerstwie jest tak obszernym i wielowątkowym
zagadnieniem, że należałoby omówić je w ujęciu monograficznym. Niniejsze opracowanie jest
jedynie przyczynkiem do zagadnienia wychowania religijnego w harcerstwie i z pewnością nie
wyczerpie tematu. Praca niniejsza pomyślana jest jako mały poradnik dla drużynowych,
którzy pragną rozwój duchowy swoich harcerzy stymulować w sposób jak najbardziej pełny,
integralny, w oparciu o zasady religii. Chciałbym jednak, aby praca ta, oprócz
przedstawienia przykładów organizacji życia religijnego w drużynie, skłoniła czytelnika do
zastanowieniem się nad usytuowaniem sfery życia religijnego w pracy z drużyną. Czy religia
ma być dla nas fundamentem, czy może jednym z wielu obszarów pracy drużyny? A może
wręcz powinniśmy przyjąć koncepcję wychowania laickiego, a sprawę troski o wzrastanie
religijne naszych podopiecznych pozostawić rodzicom?
Osobiście będę starał się namawiać czytelnika przede wszystkim do umożliwienia
harcerzom nieskrępowanego uzewnętrzniania swojej religijności. Za równie ważne uważam
jednak krzewienie w harcerzach miłości do Boga, a wykorzystywanie praktyk religijnych (w
należyty sposób rozumianych) może nam w tym pomóc.
Adresuję tę pracę głównie do drużynowych, którzy prowadzą drużyny skupiające w
swych szeregach katolików (co w środowisku harcerskim na Pomorzu jest zjawiskiem
powszechnym). Podane przejawy aktywności religijnej będą zatem związane głównie z
obrzędami religii rzymsko-katolickiej, ale ogólne zasady realizacji „służby Bogu”, do czego
zobowiązany jest każdy harcerz, odnoszą się przecież do wszystkich nas, niezależnie od
wyznania.
3
Retrospekcja jest wskazana
Warto spojrzeć na wychowanie religijne w harcerstwie w kontekście historycznym.
Jeżeli chcemy szukać źródeł obecnego stanu rzeczy, to właśnie historyczne zbadanie
przeszłości tłumaczy najlepiej obraz współczesnych tendencji w zakresie wychowania
religijnego. Istniejące w przeszłości podziały przetrwały, jak się okaże do dzisiaj, a
teraźniejszość jest przecież zawsze napiętnowana tym, co już minęło.
Wraz z upływem lat kształtowały się w harcerstwie różne koncepcje wychowania
religijnego. Sięgając do zarania skautingu, trzeba przywołać słowa Roberta Baden-Powella
„Każdy skaut powinien należeć do jakiegoś wyznania religijnego i brać udział w jego
obrzędach”.1 Twórca skautingu, określając założenia ideowe nowego ruchu, religię oraz
„cześć dla Boga” stawia na pierwszym miejscu, wobec czego nie widzi miejsca w skautingu
dla ateistów, a niereligijność uznaje za główną wadę narodową2. Znamienne są słowa Roberta
Baden-Powella kierowane do twórców polskiego skautingu "Jeśli wasze skautostwo miałoby
być bez Boga, lepiej, żeby go wcale nie było." Przywiązanie Baden-Powella, który był
wyznania anglikańskiego, do religii znalazło odbicie w sformułowanych przez B.P.
założeniach ideowo-wychowawczych ruchu skatowego. Podstawy ideowe skautingu
przepojone są wręcz nauką chrześcijańską. Podwaliną Prawa Skautowego obok kodeksu
rycerskiego był biblijny Dekalog i Ewangelia. Prawo skautowe stanowiło rozwinięcie
Przykazania Miłości wobec Boga i bliźniego. Nauki Chrystusa, Prawo Skautowe
przedstawiało w sposób przystępny i zrozumiały dla młodych chłopców. Akcent położony
przez B.P. na wychowanie religijne przejawiał się jednak nie tyle w praktykowaniu obrzędów
religijnych i nauczaniu zasad wiary, co w „przeżywaniu religii”3. Prawdziwe przeżywanie
religii, w rozumieniu twórcy skautingu polegało na kierowaniu się w życiu codziennym
naukami Chrystusa. „Warto jest być dobrym, lecz daleko lepiej jest czynić dobrze”4. Nie było
to bynajmniej przeciwstawieniem się obrzędom religijnym. „Tam gdzie drużyna składa się z
członków jednego wyznania, spodziewać się należy, że skaut-mistrz urządzi takie nabożeństwa
i nauczanie religii właśnie temu wyznaniu, jakie uzna za najlepsze” pisał B.P. wyrażając
oficjalne stanowisko ruchu skautowego do religii. 5 Jednocześnie, jak podkreślał B.P. nie
należy narzucać podopiecznym żadnego konkretnego wyznania: „Do jakiej sekty, czy
wyznania chłopiec należy, zależne jest z reguły od życzenia jego rodziców. Oni o tym
decydują. Naszą sprawą jest uszanować ich życzenia i współdziałać z ich wysiłkami ku
wpojeniu czci, wszystko jedno jaką formę religii chłopiec posiada.” 6
Nowatorski ruch młodzieżowy stworzony przez Baden-Powella wypełnił pewną
niezagospodarowaną dotychczas niszę nie tylko w Anglii, o czym świadczy szybka ekspansja
skautingu na terenie Europy, a następnie na wszystkie kontynenty. Proponowane przez
skauting idee i metody wychowawcze znalazły również podatny grunt na ziemiach polskich,
znajdujących się wówczas pod zaborami. Jak pisał jeden z twórców harcerstwa „forma
angielska znalazła w Polsce przygotowaną, odrębną, własną treść dążeń, pragnień i
doswiadczeń” 7. Wśród pierwszych entuzjastów skautingu w Polsce znaleźli się członkowie
ruchu etyczno-abstynencko-patriotycznego „Eleusis”. Skauting został postrzeżony przez nich
jako dźwignia odrodzenia narodowego, a ducha narodowego wiązali oni nierozerwalnie z
wiarą katolicką. Zaszczepianie skautingu na grunt polski nie odbywało się jednak bez tarć
między poszczególnymi ruchami i stowarzyszeniami młodzieżowymi zainteresowanymi
spopularyzowaniem idei proponowanej przez Baden-Powella. Andrzej Małkowski, uważany z
ojca polskiego skautingu, chciał skupić w szeregach powstającej organizacji wszystkie
istniejące wówczas na ziemiach polskich tajne i jawne stowarzyszenia oraz związki
4
młodzieżowe. Pozyskanie dla idei skautowej jak największej rzeszy młodzieży (ze wszystkich
zaborów, bez znaczenia na status społeczny) również młodzieży postępowoniepodległościowej („Filarecja” – młodzi socjaliści-niepodległosciowi) stało się przyczyną,
dla której pierwszy tekst Prawa i Przyrzeczenia Skautowego z 1911 roku nie zawierał nakazu
służby Bogu. 8 Było to przejawem swoistego kompromisu, nie oznaczało jednak laicyzacji
skautingu. Prawo Skautowe wciąż było odzwierciedleniem wartości chrześcijańskich. Jak
chciał Małkowski, harcerstwo (termin wprowadzony w przededniu I wojny światowej, który
upowszechnił się jaszcze przed odzyskaniem przez Polskę niepodległości) stało się syntezą
polskich organizacji młodzieżowych sprzyjających odrodzeniu państwa polskiego. Z czasem,
kiedy harcerstwo zakorzeniło się w polskiej rzeczywistości, wzorując się na angielskiej wersji
Przyrzeczenia Skautowego, które nakazywało „spełnianie obowiązków względem Boga i
Ojczyzny”, ZNS (Związkowe Naczelnictwo Skautowe) w 1914 roku przeformułowało tekst
Przyrzeczenia Skautowego. Nowa rota brzmiała: „Mam szczerą wolę, całym życiem pełnić
służbę Bogu i Ojczyźnie, nieść chętną pomoc bliźnim, być posłusznym Prawu Skautowemu” 9 i
została przyjęta przez wszystkie dzielnicowe organizacje harcerskie.
W proces tworzenia skautingu polskiego od początku wpisani byli księża katoliccy. Ich
zaangażowanie nie miało jednak charakteru protekcyjnego. Nierzadko pełnili oni funkcje
instruktorskie – od drużynowych po komendanta naczelnego ZHP. Jednym z kapłanów –
instruktorów, który związał swoje życie i posługę duszpasterską z harcerstwem był ks.
Kazimierz Lutosławski, znany też pod pseudonimami ks. „Zawada” i ks. „Szary”. Każdy
harcerz kojarzy postać księdza Lutosławskiego z projektem krzyża harcerskiego, którego był
autorem. Pierwotnie ks. „Zawada” zamierzał umieścić na ramionach krzyża napis „Bóg i
Ojczyzna”, ale ostatecznie zrezygnował z tego pomysłu, gdyż uznał, że sam kształt krzyża
harcerskiego (wzorowanego na orderze Virtuti Militari, ale korespondującego również z
chrześcijańskim krucyfiksem) kryje w sobie treść tego hasła. Szacuje się, że do momentu
odzyskania przez Polskę niepodległości w działalność harcerską czynnie zaangażowanych
było kilkudziesięciu księży, a dużo większa liczba kapłanów wspierała i promowała ruch
harcerski. Dzięki poparciu kościoła katolickiego harcerstwo budziło większą ufność w
społeczeństwie, dla którego nowatorski wychowawczo ruch budził wiele wątpliwości. Księża,
którzy wniknęli do ruchu harcerskiego wywarli niepośledni wpływ na oblicze ideowe ZHP.
To księża przestrzegali, aby wychowania religijnego nie traktować zbyt jednostronnie,
wskazując, że wychowanie to powinno być fundamentem pracy harcerskiej.
Kapłani zaangażowani w działalność harcerską nie opowiadali się bynajmniej za jedną
koncepcją ideową. Niejednorodność ideowa właśnie stała się przyczyną podziałów
orientacyjnych w łonie polskiego skautingu. Spór dotyczył koncepcji wychowawczych:
wychowania narodowego; czy wychowania państwowo-obywatelskiego. Obie koncepcje
różnie traktowały sprawy religii. Różnice te wynikały z odmiennej interpretacji uchwał
Naczelnej Rady Harcerskiej, statutu oraz Prawa i Przyrzeczenia. Uchwała NRH z 1920 roku
stwierdzała: „Związek Harcerstwa Polskiego jest związkiem polskiej młodzieży
chrześcijańskiej, przyjmując do swej organizacji osoby innych wyznań, o ile opierają one
swoje postępowanie na etyce chrześcijańskiej”. 10 Podobne stanowisko względem religii
wyrażała uchwalona w 1926 roku deklaracja etyczno-społeczna: „jesteśmy chrześcijanami.
Do odmiennych przekonań religijnych odnosimy się z szacunkiem. Wrogom religii,
szerzycielom zgnilizny moralnej i przyziemnemu materializmowi wypowiadamy zdecydowaną
walkę” 11. Zarówno zwolennicy koncepcji wychowania narodowego, jak i państwowoobywatelskiego nie kwestionowali tak ukształtowanych podstaw wychowania patriotycznego
i religijnego. Różnice ujawniły się jednak w ich interpretowaniu. Obie grupy wykazywały się
pozytywnym stosunkiem do spraw wiary, ale różnice w odmiennym ich traktowaniu miały
swoje źródło w sferze światopoglądu politycznego.
5
Należy uświadomić sobie, że różnice światopoglądowe działaczy harcerskich były w
pewnym stopniu odbiciem ówczesnych orientacji politycznych. Zwolennicy koncepcji
wychowania narodowego związani byli z obozem narodowym, a koncepcja wychowania
państwowo-obywatelskiego kreowana była przez zwolenników obozu piłsudczykowskiego.
Należy jednak podkreślić, że linia podziałów w państwie nie zawsze pokrywała się linią
podziałów w harcerstwie.
Koncepcja pierwsza wywodziła się z okresów zaborów, gdy wartością nadrzędną, w
warunkach zagrożenia tożsamości, był naród, jego kultura i religia. Stronnicy tej koncepcji za
wzór wychowawczy uznawali „Polaka-katolika”. Przykładali oni dużą wagę do praktyk
religijnych harcerzy, które miały być obowiązkowe. Postawy religijne przez nich
reprezentowane były jednak zróżnicowane; od skrajnie nacjonalistycznych do koncepcji
polski katolickiej z ducha. Nie dostrzegali niestety, że religia powinna stać ponad podziałami
narodowymi. Koncepcja wychowania narodowego dominowała w treściach programowych
harcerstwa w latach dwudziestych. Twórcami i entuzjastami tej koncepcji byli m.in. Stanisław
Sedlaczyk, gen. Józef Haller i Ignacy Kozielewski, a wśród duchownych instruktorów m.in.
ks. Lutosławski. Podstawy ideowe harcerstwa interpretowali oni tak, by mogły służyć
wychowaniu narodowemu i katolickiemu. Prowadziło to do zawężenia ram harcerstwa,
ograniczania go do grup młodzieży polskiej i katolickiej, wywodzącej się z warstw lepiej
sytuowanych.12 Narodowcy postulowali za przyłączeniem ZHP do ligi francuskich skautów
katolickich, co w efekcie „utrudniłoby niezmiernie pracę wśród młodzieży protestanckiej”.13
Naczelna Rada Harcerstwa odrzuciła jednak ów wniosek, deklarując nie członkostwo, a
jedynie zachowanie życzliwego kontaktu.
W Koncepcji drugiej, wychowania państwowo-obywatelskiego doceniano znaczenie
Kościoła i wychowania religijnego, akcentowano jednak potrzebę czynnego realizowania
nauk Chrystusa. Wśród zwolenników tej koncepcji, podobnie jak wśród stronników
wychowania narodowego, stosunek do wiary i wychowania religijnego pojmowany był
różnie; od katolicyzmu ducha, poprzez formalne traktowanie wiary jako elementu kultury,
deizm uznający wartości etyczne chrześcijaństwa, a krytyczny wobec form kultu, przez
indyferentyzm religijny (postawa bierności wobec religii), do postaw laickich14. Podobnie jak
postawę skrajnie nacjonalistyczną niesłusznie traktowano jako reprezentatywną dla
zwolenników koncepcji wychowania narodowego, tak stronników koncepcji wychowania
państwowo-obywatelskiego mylnie kojarzono niemal wyłącznie z postawą indyferentyzmu
religijnego. Wychowanie państwowo-obywatelskie zakładało otwarcie się harcerstwa dla
młodzieży mniejszości narodowych oraz innych wyznań i religii. Kiedy władzę w ZHP
przejęli zwolennicy koncepcji wychowania państwowo-obywatelskiego wprowadzony został
do statutu paragraf 14.a. głoszący, że do Związku mogą należeć obywatele polscy
narodowości niepolskiej15. Dawało to prawo przynależności do ZHP młodzieży różnych
mniejszości narodowych, w tym również młodzieży żydowskiej. Akcenty ideowe zostały
więc zmienione w myśl prądów uniwersalistycznych – sprzeciwiono się wyznaniowości przy
akceptacji religijnego charakteru ZHP. Z koncepcją wychowania państwowo-obywatelskiego
sympatyzowali m.in. Jadwiga Falkowska, ks. Jan Mauersberger, ks. Marian Luzar, a także
Aleksander Kamiński.
Okresem największych napięć i najgorętszych polemik między zwolennikami obu
koncepcji były lata 1929-1931. Niektórzy instruktorzy opowiadający się za wychowaniem
narodowym dopatrywali się w każdym nie narodowo-demokratycznym nurcie
„Żydokomuny”. Zarzucano też zwolennikom wychowania państwowo-obywatelskiego
„przełamywanie za wszelką cenę różnic między wyznaniami i krajami”16, oburzano się na
„dążenie do zatarcia różnic narodowych, do braterstwa z Niemcami, Rusinami, Żydami itd.”.
Na łamach ortodoksyjnej katolicko-narodowej „Strażnicy Harcerskiej” domagano się, aby
6
ZHP stał się organizacją katolicką. Autor artykułu formułował cele konferencji instruktorów o
poglądach narodowych w tym m.in.: „1. Wstawienie do Prawa Harcerskiego osobnego
punktu dotyczącego religijności (Harcerz jest religijny) (...), 2. Wprowadzenie do statutu jako
celu sformułowania: <<urabianie charakteru, oparte na etyce katolickiej>> (...)17.
Stronnicy wychowania państwowo-obywatelskiego odpowiadali: „wychowanie na
wskroś narodowe było konieczne wtedy, kiedy było ono jedyną podstawą naszego istnienia
jako Polaków, obecnie (...) młode pokolenia w innej zupełnie wyrastać będą atmosferze,
wychowanie ich z konieczności też zmienione”18. Z kolei konferencja programowa
prowadzona przez Jadwigę Falkowską podjęła następującą uchwałę: „Przynależność harcerki
do tego lub innego wyznania nie wchodzi w kompetencje harcerstwa”19.
W programowym artykule „O co walczymy” tak sformułowano intencje grupy
instruktorów, którzy powołali do życia pismo „Straż nad Wisłą” (pomyślane jako
przeciwwaga dla „Strażnicy Harcerskiej”) w sprawie wychowania religijnego: „Wszystkie
wyznania chrześcijańskie posiadają w ramach organizacyjnych ZHP pełną swobodę
odprawiania swych obrzędów i wykonywania praktyk religijnych (...). Pojecie
bezwyznaniowości lub obojętności religijnej nie jest zgodne z pojęciem Prawa i Przyrzeczenia
Harcerskiego. (...) Dążenie do czysto mechanicznego anektowania Prawa Harcerskiego ZHP
na rzecz jednego z wyznań chrześcijańskich – uważamy za równoznaczne z postawieniem
Druhen i Druhów innych wyznań chrześcijańskich poza nawias Prawa Harcerskiego(...)”20.
IX Zjazd w Warszawie (XII.1929) odrzucił postulaty środowiska „Strażnicy”, ale chcąc
podkreślić religijne fundamenty harcerstwa wprowadził do Prawa Harcerskiego
sformułowanie mówiące o służbie Bogu.
Pomimo ugruntowania się w harcerstwie koncepcji wychowania państwowoobywatelskiego nurt harcerstwa katolicko-narodowego wciąż mieścił się w ZHP, nie mając
tylko możliwości do zawężenia szeregów harcerstwa do swych rozmiarów. Dopiero po
wybuchu II wojny światowej entuzjaści narodowej idei wychowawczej powołali odrębne od
Szarych Szeregów i Organizacji Harcerek Harcerstwo Polskie (używające kryptonimu „Hufce
Polskie”).
W latach 30-tych mniejsze znaczenie odgrywali instruktorzy związani z lewicą. W
większości opowiadali się oni za wychowaniem laickim, choć niektórzy postulowali
wychowanie ateistyczne. Sprzeciwiali się oni obowiązkowym praktykom religijnym, ale
uznawali etykę chrześcijańską jako wykładnię postępowania 21.
Po zakończeniu działań wojennych w wychowaniu religijnym upatrywano nadzieję na
odbudowanie właściwych postaw moralnych i etycznych młodzieży, które pod ujemnym
wpływem okresu okupacji mogły ulec wypaczeniu. Komendant Wielkopolskiej Komendy
Harcerzy Edward Serwański pisał: „W hierarchii naszych najwyższych wartości występuje
przede wszystkim problem religijnego wychowania w duchu chrześcijańskim, a z tym sprawa
stosunku do Kościoła katolickiego, praktyki religijnej i życia religijnego młodzieży w ogóle”22.
Stwierdzono, że nie można wychowywać młodzieży w oderwaniu od życia religijnego.
Wpajano więc młodzieży postępowanie według zasad wypływających z wiary katolickiej.
Bezpośrednio po zakończeniu wojny obserwowano zapał polskiej młodzieży do wypełniania
praktyk religijnych. Akcenty religijne stały się zjawiskiem powszechnym, a życie religijne w
drużynach odgrywało pierwszorzędną rolę. Również na szerszą niż dotąd skalę włączają się
księża w pracę harcerską.
Ruch harcerski odrodził się samoistnie, ale aby nie dopuścić do niekontrolowanego
rozwoju harcerstwa, Polski Komitet Odrodzenia Narodowego postanowił nadać mu formy
organizacyjne i ustanowić władze harcerskie. Resort oświaty PKON dążył przy tym do
7
nadania organizacji harcerskiej określonego kierunku politycznego. Wyrazem tego było
przyjęcie w 1945 roku tak zwanej „lubelskiej” deklaracji ideowej, a w jej ramach nowego
Prawa i Przyrzeczenia Harcerskiego, w którym zabrakło określenia mówiącego o służbie
Bogu. Rekompensatą, w zamyśle autorów zmian, miało być zakończenie Przyrzeczenia
zwrotem „Tak mi dopomóż Bóg”. Lubelska wersja Prawa i Przyrzeczenia nie została jednak
zaakceptowana przez większość środowisk harcerskich i w dalszym ciągu funkcjonowała
przedwojenna wersja Przyrzeczenia. Autorom „lubelskiego” Przyrzeczenia zarzucano: „Nie
można zmieniać dla doraźnych, taktycznych celów podstaw, w oparciu o które wychowuje się
młodzież”23, a na konferencji programowej instruktorek na przełomie listopada i grudnia 1945
roku opowiedziano się za „przywróceniem służby Bogu w tekście Prawa i Przyrzeczenia,(...)
przy równoczesnym zaznaczeniu, że przez te słowa rozumie się służbę ideałom Dobra, Piękna
i Prawdy, dla większości zawartych w pojęciu Boga”24.
Efektem braku poparcia środowisk harcerskich dla wprowadzonych zmian było
wprowadzenie w 1947 roku alternatywnej roty Przyrzeczenia. Powrócono do przedwojennego
tekstu roty, zaznaczając, że „dla harcerzy (harcerek) niewierzących na życzenie <<Bóg>>
zastępuje się pojęciem <<Dobro Najwyższe>>”25. Reaktywowano jednocześnie stanowisko
naczelnego kapelana ZHP, przy czym stojąc na stanowisku „pełnej tolerancji religijnej w
ZHP” upoważniono Naczelnictwo ZHP „do powołania w razie zaistnienia potrzeby
duchownych innych wyznań analogicznie, jak został powołany kapelan wyznania
rzymskokatolickiego”26 . W podobnym duchu sformułowany został komentarz do Prawa
Harcerskiego, w którym stwierdzano, że „wychowanie harcerskie opiera się na etyce
chrześcijańskiej. W ramach etyki chrześcijańskiej jest miejsce dla wszystkich, którzy swym
postępowaniem realizują jej nakazy”27.
Sytuacja zaczęła ulegać zmianie w po 1947 roku. Działania socjalistycznych partii
politycznych miały na celu zmianę oblicza ideowego ZHP, co oznaczało m.in. laicyzację
harcerstwa. Zaczęto usuwać z szeregów ZHP księży w ramach walki z „reakcyjnymi
elementami w ZHP”. Walczono z akcentami religijnymi i wszelkimi przejawami aktywności
religijnej w ZHP. Rozpoczął się stopniowy, ale postępujący proces dokonywania zmian form
i metod harcerskich. Szczególną uwagę skupiono na politycznym szkoleniu kadry
instruktorskiej, którą usposabiano wrogo do religii.28
Upadek harcerstwa rozpoczyna się z chwilą powstania Związku Młodzieży Polskiej i
objęcia przez niego kontroli nad harcerstwem (1950 r.). Stroniąca od polityki organizacja
wychowawcza jaką było ZHP przekształciła się z czasem w organizację o określonych
funkcjach politycznych, której zadaniem stała się socjalistyczna indoktrynacja młodzieży.
W 1956 roku reaktywowano ZHP. Przyjęto „Deklarację ideową ZHP” (związek
działający pod ideowym kierownictwem PZPR). Harcerstwo ówczesne miało charakter
masowej, świeckiej organizacji dzieci i młodzieży. Socjalistyczne wychowanie wyparło
zupełnie wychowanie religijne. W latach siedemdziesiątych powstały tzw. „klaso-drużyny”,
które z przedwojennym harcerstwem miały niewiele wspólnego. Dopiero w 1981 roku
harcerstwo weszło na drogę odnowy i zaczęło nawiązywać do swych źródeł. Nadal jednak
Prawo i Przyrzeczenie Harcerskie deklarowało wierność sprawie socjalizmu, a w statucie
uznawano ideowe przywództwo PZPR. W latach osiemdziesiątych postępuje stopniowa
odnowa ideowa związku, która owocuje reformą harcerstwa na początku lat
dziewięćdziesiątych. Początek jej daje zjazd w 1989 roku, który dokonał zmian w obliczu
ideowym ZHP. Ze Statutu, Prawa i Przyrzeczenia usunięto deklarację wierności wartościom
socjalizmu, zastępując je „humanistycznymi normami moralnymi”. Dopiero zjazd w 1990
roku w Bydgoszczy przywrócił tradycyjny tekst Prawa i Przyrzeczenia Harcerskiego, w
którym deklaruje się służbę Bogu. Wyrażono przy tym wolę wychowania młodzieży w
oparciu o „etyczne wartości chrześcijaństwa”. Zakończył się blisko 50-letni okres laicyzacji
8
harcerstwa. Harcerstwo
autentyczność.29
wróciło
do
przedwojennych
tradycji,
odzyskało
swoją
Należy jednak wspomnieć, że pomimo walki ówczesnych władz z akcentami religijnymi
w harcerstwie istniały środowiska: drużyny, szczepy, a nawet całe hufce, które swoją pracę
wychowawczą w dużej mierze opierały na ponadczasowym systemie wartości, którego
częściami składowymi były służba Bogu, miłość bliźniego i bezinteresowna służba dla
Ojczyzny.
Mam szczerą wolę pełnić służbę Bogu
„Mam szczerą wolę całym życiem pełnić służbę Bogu (...)” - deklaruje na początku
swojej harcerskiej przygody każdy harcerz i harcerka, wypowiadając rotę Przyrzeczenia
Harcerskiego. Od tego momentu służba Bogu staje się harcerską powinnością. Jako
instruktorzy-wychowawcy winniśmy wymagać od naszych podopiecznych konsekwentnego
stosunku do harcerskiego Prawa i Przyrzeczenia. Co jednak rozumieć pod pojęciem „służba
Bogu”? Jak to zobowiązanie wypełnić? Jak ową służbę realizować? Kim jest Bóg, któremu
obiecujemy służbę całym życiem?
Bóg, według Stefana Mirowskiego, nieżyjącego już przewodniczącego ZHP w latach
1990-1996, jest „uosobieniem najwyższych ideałów, takich jak miłość, prawda, dobro,
sprawiedliwość, wolność, piękno, przyjaźń i braterstwo, wiara, nadzieja”30. Definicja taka
jest do przyjęcia zarówno dla ludzi wierzących, niezależnie od wyznania, jak i ludzi
niewierzących. Ale człowiek wierzący nie powinien na takim rozumowaniu poprzestać.
Rzeczywiście, dla ludzi wierzących powyższe wartości kryją się w pewnym sensie pod
pojęciem Boga i poprzez oddawanie czci Bogu ludzie wierzący hołdują również wskazanym
wyżej ideałom. Przeświadczenie o istnieniu Boga jednak, oprócz uznania w jego osobie istoty
„charakteryzującej się pozytywnymi przymiotami w stopniu najwyższym”31, pociąga za sobą
także pragnienie otaczania Go kultem. Ludzie wierzący świadomość istnienia
nadprzyrodzonego Boga jako absolutu, a także swoją miłość do Boga, będącego przedmiotem
kultu, wyrażają poprzez religię. Dla wyznawców wszelkich religii służba Bogu sprowadza się
wszakże do szeroko rozumianych praktyk religijnych. Szeroko rozumianych - bo czy praktyki
religijne zacieśniać można jedynie do przyjmowania sakramentów oraz udziału w
uroczystościach i obrzędach religijnych?
„Po katolicku pojęta praktyka religijna”, pisał Stefan Mirowski w 1944 roku, „polega
na czynnym życiu według zasad. Zasadą naczelną jest miłość Boga i bliźniego. Tylko czyn z
zasad płynący jest prawdziwą praktyką religijną.”32 „Przeciwstawiajmy się religijności
odświętnej, religijności w czasie Mszy świętej. (...) Cześć Boża przez modlitwę, udział w
nabożeństwach i przystępowanie do sakramentów świętych jest służbą tylko
fragmentaryczną.33 Jeżeli nasza pobożność pojmowana w ten sposób nie ma żadnych
konsekwencji w życiu, to nasza służba Bogu sprowadza się w rezultacie do dewocji i
religianctwa! Przywołując stanowisko Roberta Baden-Powella, Mirowski rozwija swój
wywód: „można i trzeba kłaść w skautingu nacisk na wychowanie religijne. Trzeba chłopcu
przedstawić religię jako zwyczajny, prosty obowiązek codzienny każdego porządnego
człowieka. Nie można podawać chłopcu zagadnień religijnych w sposób mdły i niezrozumiały
dlań. Najlepszą i najprostszą drogą, punktem wyjścia jest wykorzystanie obcowania z
przyrodą – naturalne poznanie Stwórcy przez stworzenie.”34 Jednocześnie bierzmy udział w
obrzędach religijnych, ale niech to będzie świadome, zaangażowane uczestnictwo, a nie
demonstracja czy popis. Nie pozwólmy, aby harcerze stali się kwiatkiem do butonierki na
9
uroczystościach religijnych. Jak podkreślał Baden-Powell, religijność należy „przeżywać”,
nie dajmy więc istoty rzeczy zastąpić czczą formą, aby nie kształtować postawy, której
zarzucał Chrystus „ten lud czci mnie tylko wargami, lecz sercem swym daleko jest ode
Mnie”35. Ową istotą obrzędów religijnych niech będzie „uzmysłowienie ich uczestnikom –
harcerzom najwyższej ich treści mającej być podbudową w nieustannej pracy nad sobą,
inspiracją do czynienia dobra, nie zaś zewnętrzną egzaltacją czy powierzchownym
wrażeniem.”36
Ks. phm. Jan Ujma Naczelny Kapelan ZHP w kontekście Białej Służby’99 snuje taką
refleksję: „Wymiar religijny harcerstwa to nie tylko udział w uroczystościach religijnych.
Idzie o to, by udział ten był wynikiem szerszego planu i programu wychowawczego, by mógł
być przeżyciem uczestniczenia w misterium, jakim jest w istocie każde wydarzenie religijne.”
W dalszym ciągu ks. Ujma definiuje wspomniany wyżej wymiar religijny w harcerskim
wychowaniu, który jest: „1. obecnością systemu wartości i moralności chrześcijańskiej w
wychowaniu, 2. traktowaniem instruktorskiej służby również jako posługi wobec
wychowanka, 3. znajdowaniem odniesienia do Boga we wszystkich aspektach życia
harcerskiego.”37
Nie należy wychowania religijnego traktować jako całkowicie odrębny dział systemu
wychowawczego, ale jako jego fundament. „Wychowanie jest jedno: wychowanie
całokształtne pełnego człowieka.”38 „Religia nie może być bowiem folklorem, dodatkiem, ale
elementem integrującym system (wychowawczy)”39. Nie zapominajmy ponad wszystko, że
wychowanie religijne nie jest celem samym w sobie. Jest środkiem do osiągnięcia celów
wyższych.
Czy wychowanie religijne powinno się ujmować programowo? Druh Mirowski
stanowczo się temu sprzeciwiał: „Jeżeli (wychowaniu religijnemu) stawia się pewien zakres
wiedzy, dzieli na jakieś umiejętności i stopnie wtajemniczenia, (...) jeżeli się w harcerstwie
wprowadza egzaminy z głębokości znajomości Ewangelii i życiorysów świętych, jeżeli się
czternastoletnim chłopcom na zbiórkach czyta referaty o masonerii i o Najświętszej Marii
Pannie, jeżeli rolę harcerstwa pojmuje się jako zastąpienie szkoły w lekcjach religii i jeżeli się
tą metodą tej religii uczy, to dowodzi się tym, że, po pierwsze, nie rozumie się, o co idzie w
harcerstwie, a po drugie – zamiast życie religijne młodzieży pogłębiać i gruntować, spłyca się
je i formalizuje.”40 Trudno się z takim rozumowaniem nie zgodzić. Niemniej w przeszłości
istniał program wychowania religijnego ZHP, który służbę Bogu traktował zgodnie ze
skautową metodą, próbując wyciągnąć z wiary konsekwencję czynu.
Wspomniany program główne założenia harcerskiej służby Bogu ujmował w trzy
kierunki pracy:
1.
Wiedza religijna i etyczna: miały stanowić fundament chrześcijańskiego
światopoglądu, z którego miał wypływać czyn
2.
Życie religijne: wypełnianie przykazań Bożych i nakazów religii – jako forma
doskonalenia wewnętrznego
3.
Czyn: począwszy od dziecięcych dobrych uczynków poprzez posługę bliźnim,
apostolstwo do podejmowania służby społecznej,41
opierając się na rozwijaniu i interpretowaniu Prawa Harcerskiego, w duchu jego
ewangelicznych wartości.
Podkreślić chciałbym w tym miejscu piękny zwyczaj dawania świadectwa czynnej
służby Bogu i bliźniemu poprzez spełnianie wspomnianych wyżej dobrych uczynków.
Symbolem dobrego uczynku był w harcerstwie węzełek na chuście i dwie gwiazdeczki na
10
ramionach lilijki krzyża harcerskiego. Węzełek wiązany rano, mógł być rozwiązany dopiero
po spełnieniu dobrego uczynku. Dwie gwiazdeczki symbolizowały otwarte oczy, które znajdą
wszędzie sposobność pomocy, okazania serca, spełnienia czynu szlachetnego. Uczynki te
miały różny ciężar gatunkowy, od pomocy bliźniemu po służbę społeczną stanowiącą istotną
treść harcerskiego działania42.
Przy tym wszystkim niech nasza służba Bogu będzie służbą pokorną, ale radosną!
„Czemu wiecznie bić się w piersi z twarzą ku ziemi spuszczoną?”43 Chwalmy Boga pełni
optymizmu, nadziei – przecież harcerz jest pogodny ☺
Warto zastanowić się z czego wynika gorliwa realizacja harcerskiej służby Bogu.
Jolanta Łaba, zajmująca się obecnie w ZHP wychowaniem duchowym, uważa, że jest ona
następstwem „osobistego stosunku do duchowych wartości życia, (...) lojalności wobec religii,
która je wyraża, i akceptacji obowiązków, które z niej wynikają.”44 Powinnością drużynowego
jest zatem stworzyć jak najlepsze warunki do realizowania przez podlegających mu harcerzy
służby Bogu. To jego sprawą jest dbanie o to, aby każdy harcerz, znajdujący się pod jego
opieką miał możliwość nieskrępowanego wypełniania obowiązków wynikających z religii
jaką wyznaje (bez znaczenia co to za religia). Troska ta może przejawiać się choćby w
dostatecznie wczesnym powrocie z weekendowego biwaku, tak, aby harcerze mogli po
powrocie bez przeszkód uczestniczyć we Mszy świętej. Nie wolno zatem drużynowemu
stawiać młodego podopiecznego przed wyborem miedzy obowiązkiem wobec religii, a
powinnością wobec harcerstwa. Inną, nie mniej ważną sprawą jest wpajanie prawd wiary i
lojalności wobec religii, z których to postaw służba Bogu ma wypływać.
Służbę Bogu dzieli Jolanta Łaba na trzy etapy. Na początku służba Bogu polega na
drobnych, zwyczajnych gestach, które niczym części układanki, z czasem stworzą pełny
obraz. Następnie, odpowiednio realizowana służba winna się rozwijać w coraz konkretniejsze
formy działania. Służba Bogu staje się coraz dojrzalsza, głębsza o wymiarze już nie tylko
społecznym, ale również duchowym, religijnym. Droga ta prowadzi w końcu do jakby
„spalenia się na ołtarzu” pracy na rzecz innych ludzi, by w ten sposób świadczyć o tym, w co
się wierzy.45
Służba Bogu nie jest łatwa. Wiąże się z nieprzerwaną walką z pokusami,
przeciwnościami, własnymi słabościami. Nietrudno zbłądzić, zboczyć z kursu. „Dlatego
trzeba chodzić po trasach wyznaczonych przez Niego”46, bacząc na drogowskazy, którymi są
punkty Prawa Harcerskiego.
Duch Prawa Harcerskiego
Przede wszystkim w drużynach młodszych najczęstszą drogą do przekazywania wiedzy
religijnej, a także promowania etosu harcerskiego, opierającego się przecież na Dekalogu, jest
rozwijanie i interpretowanie Prawa Harcerskiego, w duchu jego ewangelicznych wartości.
Dziecku, dla którego większość prawd wiary jest niejasna nie można przekazywać wiedzy
religijnej w sposób „mdły i niezrozumiały dlań”. Prawo Harcerskie jest bardziej czytelną
wykładnią wartości dla młodego człowieka niż 10 Przykazań Bożych. Prawo Boże mówi o
miłości Boga i bliźniego, ale poprzez przestrogi i zakazy. Prawo skautowe nie formułuje
zakazów, ale kreuje pozytywny wzorzec osobowy47 lansując prawość, rzetelność, uczciwość,
altruizm.
Mimo że istniejące komentarze do naszego Prawa zawierają interpretację każdego
punktu z osobna, należy traktować Prawo Harcerskie jako pewną całość. Jest ono jedną,
11
dokładną syntezą etyczną.48 „Suma poszczególnych punktów Prawa nie wyczerpuje tego, co
nazwać byśmy mogli „Duchem Prawa”, nie uwypukla tej sylwetki, którą w sposób harmonijny
i pełny rysuje Prawo (...) Tu nie wystarczy dodawanie. Tu trzeba całkować, mówiąc językiem
matematycznych”49 zwracał uwagę dh Mirowski.
Obecnie najczęściej sięganym przez nas komentarzem do Prawa Harcerskiego jest tekst
cytowanego powyżej Stefana Mirowskiego. Istnieją jednakże i inne komentarze do naszego
dekalogu, których autorami są równie uznane autorytety. Na końcu pracy znajduje się aneks,
w którym zamieszczam kilka komentarzy do Prawa Harcerskiego w duchu jego
ewangelicznych wartości (m.in. ks. Wyszyńskiego, ks. Mauersbergera i ks. Glempa).
Pomyślałem, że warto zebrać je w jednym miejscu. Zachęcam do wykorzystania ich w
gawędach, pogadankach czy dyskusjach w harcerskim gronie.
Poszczególne punkty Prawa Harcerskiego
przenikającym się etapom wychowania religijnego:
można
przyporządkować
czterem
I etap – ODKRYWANIE BOGA. Największą rolę odgrywają trzy elementy:
• czytanie Księgi Przyrody - wg BP to obserwowanie i poznawanie mądrości
przyrody
• czytanie Księgi Życia - poznawanie siebie, poznawanie otaczających nas zjawisk,
studiowanie psychiki człowieka i jego potrzeb
• wartościowa piosenka harcerska.
II etap – POSZUKIWANIE DROGI DO BOGA, czyli:
• służba - metoda przemawiania do serc i jest to klucz do otwarcia serca na dobro i
miłość
• poszukiwanie prawdy
- tropienie własnego systemu wartości
- poznawanie swych potrzeb psychicznych
- prawidłowe definiowanie pojęć
- poszukiwanie prawdy o człowieku w Słowie Bożym
- modlitwa i udział w liturgii.
III etap – WROTA POKORY
• pogoda ducha
• braterstwo i przyjaźń
• mamona
IV etap – PROGI MIŁOŚCI:
• poczucie, że jest się kochanym
• samoakceptacja
• sens cierpienia
• dzielenie się wiarą.
12
ETAP
I
II
ZAKRES
ODKRYWANIE BOGA:
a. Księga Przyrody
b. Księga Życia
c. piosenka
POSZUKIWANIE DROGI
DO BOGA:
a. służba i dobry uczynek
- czytanie Księgi Braterstwa
IV
Zauważanie działania Boga:
- w przyrodzie
- w naszym życiu
- przeżycia uczuciowe
PKT
PRAWA
1
6
1-10
1-10
- rozbudzanie wrażliwości, miłości
i wiary przez działanie
- odkrywanie systemu wartości
1,3
- poznanie potrzeb psychicznych
1,2
- ufanie Bogu, akceptacja swego
życia
8
b. braterstwo i przyjaźń
- zobaczenie Chrystusa w bliźnim,
akceptacja innych, przebaczenie
3-5
c. mamona
- nie służenie pieniądzowi
9
DROGA MIŁOŚCI:
a. poczucie, że jestem kochany
Poznanie:
-swej grzeszności i miłości Bożej
b. samoakceptacja
c. cierpień
d. dzielenie się miłością
- swej godności i wartości
-sensu cierpienia
- cel służby
b. poszukiwanie Prawdy
- sens modlitwy
III
CEL
WROTA POKORY:
a. pogoda ducha
4,5
8
1
Opr. Reprobus na podst. A. Glass
„Harcerstwo dziś i jutro”50
Formy życia religijnego w harcerstwie
„Jest taka powiastka – nie pamiętam czyja – o wędrownym sztukmistrzu cyrkowym,
który osiadł w klasztorze. W chwilach wolnych od obowiązków zamykał się w kaplicy i przed
obrazem Matki Bożej pokazywał swe kuglarskie sztuczki. Pytany przez zgorszonych i
zdziwionych zakonników, co robi, jak śmie, odpowiadał: „Chwalę Boga tak, jak umiem
najlepiej”. Niechże i nasze harcerskie kuglarstwo służy Bogu i chwali go jak najlepiej.”51
Stefan Mirowski, Styl Życia
Chciałbym, aby niniejszy ustęp był pewnym przeglądem form życia religijnego w
harcerstwie. Intencją moją jest ukazanie mnogości tych form i ich różnorodności, a także
zachęcenie do wykorzystywania ich w pracy z drużyną. Możliwości wyrażania swojej
religijności w harcerstwie, jak się w dalszym ciągu okaże, jest bardzo dużo. Uważam jednak,
że nie powinno się zbytnio nasycać naszej pracy wychowawczej zaprezentowanymi formami.
13
Niech towarzyszy temu umiar. Nie jesteśmy organizacją religijną o takim charakterze jak
Żywy Różaniec czy Akcja Katolicka. Z drugiej strony jednak nie czyńmy z praktyk
religijnych folkloru, dodatku, „zapchajdziury” w planie pracy drużyny.
Warto organizować życie religijne w drużynie, ale niech dzieje się to zgodnie z
harcerską metodą. Nadajmy przejawom naszej religijności nasze własne harcerskie oblicze.
Dzięki temu udział w harcerskiej Mszy Świętej, albo procesji Bożego Ciała stanie się dla
kilkunastoletniego harcerza bardziej atrakcyjny, a co ważniejsze przyniesie mu większą
korzyść niż „stójka” w kościele. Cokolwiek przedsięweźmiemy, niech nasze uczestnictwo w
tym będzie świadome i jak najbardziej aktywne, tak, aby, dane przedsięwzięcie prawdziwie
„przeżyć”!
Nie zapominajmy również o odpowiedniej atmosferze, jaka winna towarzyszyć naszym
działaniom w zakresie organizacji życia religijnego. Oto pewna relacja przedstawiająca
atmosferę religijną na obozie:
„Dwie cechy tego krajobrazu miały największy wpływ na przybyszów: surowe, piękne jezioro,
obramowane potężnym lasem i pierwotność. Jak okiem sięgnąć, nigdzie śladu bytności ludzi.
W tych warunkach jedyny akcent pracy ludzkich rąk – wyciągnięte ku niebu znad półwyspu
smukłe wieże kościoła wigierskeigo nabierały cech symbolu-drogowskazu (...) Prosta
modlitwa poranna, odśpiewana przed ukrytą w konarach potężnej sosny kapliczką z pięknym
w złotogłowiu tkanym wizerunkiem Matki Boskiej – wstrząsała głębią i prawdą. Cały dzień
nasycony był potężną symboliką. (...) To życie, stopione z tym otoczeniem, wydawało się być
jedną wielka pieśnią na cześć Stwórcy. (...) Cały dzień upływał w radosnym pośpiechu, ale
gdy wreszcie wieczorem można było(...) przy ognisku – po gawędach i pieśniach (...) czynić
rachunek sumienia za dzień ubiegły i móc odczuwać wdzięczność dla Stwórcy za to, że
stworzył puszczę i pozwolił w niej żyć”52.
Szczególną uwagę chciałbym poświęcić MSZOM ŚWIĘTYM o charakterze harcerskim
lub po prostu z udziałem harcerzy. Najpiękniejsze mają miejsce w plenerze, odprawiane przy
nieheblowanym stole, w cieniu brzozowego krzyża, gdzie piękno natury pozwala szczególnie
mocno odczuć obecność Stwórcy. Ale nawet pod nieprzejrzystym sklepieniem w surowym,
ponurym wnętrzu kościoła można stworzyć wyjątkową oprawę dla dokonującej się podczas
Mszy bezkrwawej ofiary.
Msza Święta „po harcersku” może uświetnić Dzień Myśli Braterskiej (22 lutego), dzień
patrona skautów i harcerzy św. Jerzego (23 kwietnia), obchody świąt narodowych (3 maja, 11
listopada) lub uroczystości upamiętniające przełomowe wydarzenia w historii Polski (1
września, 15 sierpnia). Tradycją stała się już Msza Święta odprawiana w intencji Olgi i
Andrzeja Małkowskich w rocznicę śmierci współtwórców polskiego skautingu (15 stycznia) –
w Gdańsku odprawiana jest w kościele przy ul. Czarnej z inicjatywy hufca Wrzeszcz – Oliwa.
Warto zadać sobie trud przygotowania niebanalnej oprawy organizowanej przez nas
Mszy. Nie mam tu na myśli tylko oprawy muzycznej. Niech w kościele obecny będzie poczet
sztandarowy. Może warto zapalić dużo świec, które swym migotliwym, skromnym światłem
wprowadzą nastrój skupienia. Harcerze niech będą wzorowo umundurowani, a przygotowana
przez nas liturgia słowa (w dzień powszedni możemy sami dobrać fragmenty Biblii) niech
pobrzmiewa harcerskim tonem (braterstwo, służba, przyjaźń, czystość itd.). W darze
zanieśmy Chrystusowi przedmioty, które są na wskroś harcerskie np. drewniana lilijka,
wizerunek harcerskiego krzyża lub coś co jest odzwierciedleniem naszej służby Bogu
(również w sensie metaforycznym np. but, jako symbol wędrówki harcerzy do świętości;
lampka oliwna symbolizująca kaganek rozświetlający nam drogę wiodącą do Chrystusa itp.).
14
W czasie gdy procesja z darami będzie zbliżała się do ołtarza, niech ktoś z was czyta kolejno
napisane wcześnie komentarze tłumaczące symbolikę niesionych darów (zob. aneks).
W naszym środowisku był zwyczaj otaczania kręgiem stołu eucharystycznego do
modlitwy „Ojcze nasz”, tak aby odmówić ją trzymając się społem za ręce. Po modlitwie
staliśmy nadal w kręgu, aby następujący niedługo potem gest znaku pokoju przekazać sobie
tradycyjną harcerską iskierką (w tle zespół grał i śpiewał piosenkę „Choć tyle żalu w nas”).
Gdy Msza będzie odbywała się w upalną pogodę możecie się spodziewać fali zemdleń i
zasłabnięć. By temu zapobiec warto, aby każda drużyna miała w pogotowiu butelkę z zimną
wodą. Przydać się może również apteczka i worek foliowy (udarom cieplnym towarzyszą
wymioty). Dobrze w takich przypadkach wytypować patrol pierwszej pomocy, który
reagowałby na wszelkiego rodzaju nagłe zdarzenia tego typu.
Na obozie zorganizujmy przynajmniej jedną Mszę polową. Msza w takich warunkach
ma w sobie wiele z harcerskiego ducha, a otaczające Ołtarz sosny, brzozy i wszechobecna
zieleń najlepiej sprzyjają religijnemu skupieniu. Warto poprosić księdza, aby Mszę
poprzedzić sakramentem pokuty. Spowiedź na łonie przyrody jest głębokim przeżyciem, a
wyznanie grzechów bezpośrednio przed Mszą świętą, sprawi, że więcej harcerzy przystąpi do
sakramentu Komunii. Można wtedy rozdać wcześniej harcerzom rachunek sumienia według
treści Prawa Harcerskiego, który zamieściłem w aneksie na końcu pracy.
Zachowanie się harcerzy podczas Mszy Świętej od zawsze podlegało pewnym normom
i zwyczajom. W jednej z opublikowanych gawęd, tak autor opisuje postawę drużyny w czasie
Mszy Św.:
„Stoimy w równych czwórkach, czapki na lewym przedramieniu.
Nikt w czasie nabożeństwa nie rozmawia, nie opuszcza sam świątyni przed
zakończeniem. Ludzie patrzą... Więc trzeba pokazać harcerski fason.
Tak uczestniczyli w czasie Mszy Świętej nasi przodkowie – wojsko Pierwszej
Rzeczypospolitej. W czasie czytania Ewangelii wyciągali szable z pochew i wznosili je do góry
na znak gotowości do walki w obronie wiary. A potrzeba taka była ciągle. Jak nie z Tatarami,
to z Turkami, czy Szwedami...
Tam gdzie kiedyś szable, przy lewym boku, harcerze noszą teraz nóż, mały symbol
polskiej szabli. W czasie Ewangelii stoimy i też gotowi jesteśmy za wiarę walczyć – nie szablą,
ale przykładem i mową.
Na <<przekażcie sobie znak pokoju>> - zostawmy drużynowemu kiwanie głową do
cywilów na wszystkie strony. My możemy okazać braterstwo inaczej: sięgamy ręką przez plecy
sąsiada do jego przeciwległego ramienia. Dłoń na ramieniu, to stary znak przyjaźni.
Msza Święta to służba Boża publiczna. Wystarczy, że łączymy się myślą z tym, co się
dzieje na Ołtarzu, stoimy i klękamy kiedy trzeba. Można najwyżej wspomnieć miniony tydzień
i pomyśleć o przyszłym: co i jak będę robił. Po Mszy Św. Harcerze śpiewają jedną zwrotkę
<<Modlitwy Harcerskiej>>”.53
Dobrze, zwłaszcza, gdy uczestniczący we Mszy Św. harcerze nie są z tym zwyczajem
zaznajomieni, poprzedzić odśpiewanie Modlitwy Harcerskiej komendą „Do modlitwy” lub
„Baczność” – przyjęło się bowiem, że Modlitwę Harcerską śpiewamy przyjmując postawę
zasadniczą. Tekst całej Modlitwy Harcerskiej jest zamieszczony w aneksie na końcu pracy.
Nie zapomnijmy również o takich szczegółach jak zwyczaj zdejmowania przez
chłopców nakryć głowy. Zdjęte nakrycie głowy trzyma się na przedramieniu w geście
eksponującym (w niektórych środowiskach wkłada się pod naramiennik), tak, aby lilijka
zwrócona była w kierunku Ołtarza.
15
Warto odpowiednio wcześniej spotkać się z księdzem Proboszczem miejsca, aby
omówić liturgię Mszy świętej i ustalić miejsce dla gromady, drużyny, czy całego hufca itp.
Wejście drużyny do kościoła zawsze powinno być zwartym szykiem na wyznaczone miejsce.
Wskazane jest zajmowanie miejsc siedzących, ale tak, by tworzyć jedną grupę. Gesty i
postawy w czasie Mszy świętej powinny być takie, jak pozostałych wiernych. Komunię
świętą przyjmujemy według zwyczajów miejscowych.
Zasady uczestnictwa drużyn harcerskich w uroczystościach religijnych wprowadzone
rozkazem Naczelnika ZHP zostały zamieszczone w aneksie na ostatnich stronach.
Będąc autorami oprawy Mszy Świętej, zróbcie to solidnie i z polotem. Jeżeli chcecie
mieć pewność, że wszystko będzie przebiegało zgodnie z waszym życzeniem, warto
przygotować zawczasu program Mszy Świętej wraz z przyporządkowaniem poszczególnych
czynności osobom za nie odpowiedzialnym. Przykładowy program Mszy zamieściłem na
końcu pracy (zob. aneks). Nie przywiązujcie jednak do tych zewnętrznych form zbyt dużej
wagi. Oczywiście warto samą uroczystość poprzedzić porządnymi przygotowaniami,
próbami, ale jeżeli coś nie wyjdzie, nie zniechęcajcie się. Nie to przecież jest najważniejsze.
Zasady postępowania ze sztandarem w kościele:
a. Wejście uroczyste
Sztandar ustawia się za ministrantami niosącymi krzyż i świece, za nimi
mogą iść sztandary i inne emblematy religijne; przykładowy porządek:
-
krzyż i akolitki (świece ministranckie)
proporce
sztandary harcerskie według kolejności: 1. szczepu, 2.
hufca, 3. chorągwi, 4. ZHP GK
następnie sztandary, chorągwie i feletrony kościelne
ministranci i lektorzy
siostry zakonne
księża
główny celebrans lub Ksiądz Biskup
Zajęcie miejsca w prezbiterium trzeba uzgodnić z Księdzem
Proboszczem danej parafii.
b. Wejście indywidualne
Gdy drużyny są już w kościele, w miarę możliwości tworzą szpaler,
uroczyście wprowadzony jest sztandar, który staje w prezbiterium, we
wcześniej wyznaczonym miejscu, uzgodnionym z księdzem
proboszczem.
c. Podczas Mszy świętej sztandar stoi wyprostowany (osoby trzymające sztandar
mogą się wymieniać, na czas kazania osoby towarzyszące sztandarowi po
bokach, mogą usiąść). Na słowa konsekracji: Bierzcie i jedzcie .... sztandar
należy pochylić w kierunku ołtarza, wyprostować po dźwięku dzwonków na
przyklęknięcie kapłana po konsekracji Ciała i Krwi Pańskiej. Następnie po
śpiewie bądź recytacji Baranku Boży ... ponownie pochylamy sztandar na
słowa Oto Baranek Boży. Podczas komunii, sztandar stoi tak, jak na
pozostałych częściach Mszy świętej
d. Wyjście w zależności od twego jakie było wejście; patrz a. lub b.
16
Uwagi formalne dotyczące oprawy Mszy Świętej
Pragnieniem Kościoła jest, aby wszyscy ludzie byli jak najbardziej zaangażowani
w liturgię, w zależności od możliwości wykonywania przez nich posług
przewidzianych przez specjalne przepisy o Liturgii Kościoła Katolickiego.
Harcerze mogą pełnić posługę słowa (lektorzy, psalmista), ministranturę (nieść
krzyż, świece; trybularz i kadzidło, nieść kielich i ampułki, dzwonić dzwonkami,
trzymać patenę podczas Komunii świętej), nie przywdziewają jednak wtedy
komży, ale ubrani są w pełne umundurowanie. Harcerki mogą również pełnić
posługę słowa (lektorka, psalmistka, odczytać modlitwę powszechną) i
podtrzymywać śpiew liturgiczny jako schola (odpowiednio dobrane piosenki i
pieśni religijne, wcześniej omówione z księdzem, który odprawia Mszę świętą!)
również mogą uczestniczyć w procesji z darami niosąc je do głównego celebransa.
Oficjalne przemówienia podczas Mszy świętej:
a) Jeżeli jest obecny Ksiądz Biskup – przemawia zawsze najwyższy
rangą (gospodarz) zaraz po zajęciu miejsca przez Księdza Biskupa na
tronie. Grzecznościowe formy pozdrowienia:
-
-
-
do Ojca świętego: Wasza Świątobliwość!; Kochany
Ojcze Święty!
Do księdza kardynała: Eminencjo! Najczcigodniejszy/
Czcigodny Arcypasterzu!
Do księdza biskupa diecezjalnego: Ekscelencjo!;
Ekscelencjo,
Najczcigodniejszy
/Czcigodny
Arcypasterzu!
Ekscelencjo,
Księże
Biskupie
Diecezjalny!
Do księdza biskupa pomocniczego: Ekscelencjo!;
Ekscelencjo, Najczcigodniejszy /Czcigodny Pasterzu!
Ekscelencjo, Księże Biskupie Pomocniczy!
Do pozostałych kapłanów zgodnie z pełnioną funkcją
np. Czcigodny Księże Infułacie!; Czcigodny Księże
Prałacie!; Czcigodny Księże Kanoniku!; Czcigodny
Księże Proboszczu!;
Do księży wikariusz: tylko Czcigodny Księże!
UWAGA! Nie pozdrawiamy na początku Mszy
świętej w kościele parafialnym miejscowych księży:
Proboszcza i Wikariusza!
b) Podziękowanie za odprawienie Mszy świętej, wspólną modlitwę i
prośba o błogosławieństwo następuje (jeszcze według starych zasad)
po Modlitwie po Komunii świętej; w przyszłości nowe zasady
liturgiczne przesuwają podziękowanie na czas po błogosławieństwie
końcowym. Zwroty grzecznościowe są takie jak wcześniej.
17
Dzięki modlitwie mamy możność osobistego spotkania z Bogiem. Modlić możemy się
zawsze i wszędzie. MODLITWY HARCERSKIE mogą stać się treścią wieczornych CHWIL
SKUPIENIA, mogą poprzedzać posiłek, wieńczyć ognisko itp. Modlitwa harcerska może
towarzyszyć nam w różnych chwilach harcerskiej służby. Obok najbardziej znanych modlitw
harcerskich: „O Panie Boże, Ojcze nasz...” oraz „Idzie noc” istnieje duża ilość modlitw
okolicznościowych, które znaleźć możecie w ukazujących się co jakiś czas drukiem
modlitewnikach harcerskich.
Na ostatnich stronach pracy w jednym z aneksów zamieszczam wybór kilku modlitw
harcerskich przedrukowanych w większości z „Modlitewnika Harcerza – Czuwajmy, aby był
pochwalony” i „Modlitewnika Harcerskiego” wydanego przez Główną Kwaterę Harcerzy
ZHR.
W październiku warto porozmawiać z Proboszczem, proponując mu zorganizowanie
harcerskiego nabożeństwa różańcowego. Harcerze mają swój własny model MODLITWY
RÓŻAŃCOWEJ, zawierający komentarze pomocne w harcerskim życiu np. do drugiej
Tajemnicy Radosnej – Nawiedzenie św. Elżbiety:
„Tajemnica ta uczy nas pomagać innym mimo trosk i kłopotów, jakie i my mamy na co
dzień. Maryja śpieszy pomóc Elżbiecie. <<Harcerz jest użyteczny i niesie pomoc bliźnim>> tak mówi trzeci punkt naszego Prawa, ale jakże trudno nam tak na całość pójść śladami
Maryi. Jakże łatwo ogarnia nas znużenie w szarości dnia. Silimy się na wielkie czyny,
zadania, akcje, ale tak trudno spełnić podstawowe obowiązki. Maryjo, bądź nam
przewodniczką na naszych szlakach wakacyjnych i ścieżkach dnia codziennego”.54
Możecie wykorzystać istniejący model harcerskiej modlitwy różańcowej lub
samodzielnie ułożyć teksty rozważań do poszczególnych tajemnic.
W modlitewniku harcerskim odnajdziecie również tekst HARCERSKIEJ DROGI
KRZYŻOWEJ, który zawiera gotowe refleksje (zamieszczony w aneksie). Możecie jednak
ułożyć własne rozważania do każdej ze stacji odnosząc żywot Chrystusa do harcerskiego
etosu.
Warto zastanowić się również nad udziałem harcerzy w PROCESJI BOŻEGO CIAŁA
(możecie przygotować w porozumieniu z Proboszczem własny, harcerski ołtarz!), pełnieniem
WART PRZY GROBIE CHRYSTUSA na Wielkanoc lub URZĄDZANIU DNI
ZADUSZNYCH z odwiedzeniem grobów i modlitwą za odeszłych na wieczną wartę
harcerzy.
Tradycją stał się tłumny udział harcerzy w radosnej modlitwie o pokój i jedność świata
pod nazwą „LITANIA ZA MIASTO”, która od kilku lat odbywa się w blasku pochodni
wieczorem 1 listopada.
Bardzo harcerską formą czczenia Boga i Maryi są PIELGRZYMKI do miejsc kultu
religijnego. Prawie każdy harcerz to przecież łazik i wagabunda, a nieustanne wędrowanie ku
szczytowi ideałów jest wpisane w naszą harcerską służbę. Rokrocznie we wrześniu
organizowana jest Harcerska Pielgrzymka na Jasną Górę, gdzie spotykają się harcerze z
różnych organizacji i środowisk dając świadectwo nie tylko miłości do Maryi, ale również
idei braterstwa.
Ostatnio spotkałem się z pomysłem organizacji REKOLEKCJI HARCERSKICH lub
DNI SKUPIENIA w formie górskich wędrówek. Myślę, że mogłaby to być piękna możliwość
odnowy duchowej dla harcerzy starszych i wędrowników.
Przejawem harcerskiego oddania służbie Bogu i bliźniemu, który na dobre wpisał się w
naszą tradycję, i do okazywania którego nie muszę jak sądzę nikogo namawiać, jest
18
roznoszenie do rodzin, szkół, instytucji życia publicznego, harcówek i kościołów
BETLEJEMSKIEGO ŚWIATŁA POKOJU. To światło, pochodzące z Betlejem, z Groty
Narodzenia Pańskiego łączy skautów z różnych krajów w łańcuch dobrej woli, niosąc
pojednanie i nadzieję w myśl słów znanej piosenki: „Wszystko, co złe, to szuka cienia, do
światła dobro garnie się".
Równie silnie w harcerską posługę zdążyła się zakorzenić się BIAŁA SŁUŻBA, która
powstała jako spontaniczny wyraz ukazania społeczeństwu obecności harcerek i harcerzy na
szlaku papieskich wędrówek oraz jako przeżycie religijne wartości zapisanych w Prawie i
Przyrzeczeniu Harcerskim. Warunkiem uczestnictwa w Białej Służbie jest ukończenie 16 lat.
Zwykle w jej ramach wyodrębnione są cztery grupy: medyczna, porządkowa, informacyjna i
łączności. Służba pielgrzymom (roznoszenie wody, podawanie leków, transportowanie
chorych i niedołężnych, kierowanie ulicznym ruchem) to czynne świadczenie wierności
harcerskim ideałom.
W ramach wychowania religijnego, jako harcerze, którym przyświeca idea braterstwa,
winniśmy PROPAGOWAĆ EKUMENIZM ORAZ DIALOG MIEDZY RELIGIAMI. Warto
włożyć wysiłek w krzewienie wśród harcerzy miłości do każdego bliźniego niezależnie od
wyznawanej przez niego religii. Aby wzbudzić szacunek dla chrześcijan-niekatolików oraz
wyznawców religii niechrześcijańskich dobrze jest pozwolić harcerzom zaznajomić się z
głównymi kanonami tych religii. Odwiedźcie znajdujące się w okolicy waszego zamieszkania
niekatolickie kościoły, miejsca kultu. Być może uda się wam nawiązać życzliwy kontakt z
drużyną harcerską skupiającą w swych szeregach np. protestantów, wyznawców prawosławia
lub judaizmu.
Zachęcam również do poznawania, w ramach wychowania religijnego, dorobku sztuki
sakralnej. Warto odwiedzić stare kościoły, kapliczki, sanktuaria. Sztuka częstokroć daleko
lepiej przemawia do odbiorcy niż słowa wypowiedziane wprost. Zwróćcie również swoją
uwagę na lirykę religijną, która potrafi trafić do najgłębszych zakamarków wnętrza człowieka
rozbudzając miłość do Boga.
W wychowaniu religijnym posługujcie się nade wszystko metodą harcerską! W
załączeniu (zob. aneks) zamieszam wykaz sprawności wspierających wychowanie religijne
wraz z wymaganiami.
„Czuwajcie, aby był pochwalony!”
19
Przypisy
1
R. Baden-Powell, Wskazówki dla skautmistrzów, Warszawa 1981, s.49.
S. Sedlaczek, Podstawy etyczne skautingu, Warszawa 1928, s.5, 14 i in.
3
R. Baden-Powell, Wskazówki dla skautmistrzów, Warszawa 1981, s.49.
4
H. Boryński, uderzmy w głąb. Wskazówki metodyczno programowe harcerskiej służby Bogu, Kraków 1938,
s.12.
5
por. S. Sedlaczek, Harcerstwo a wychowanie religijne, Chrześcijanin w świecie, nr 173 luty 1988, ODiSS
Warszawa, s.89.
6
por. S. Sedlaczek, Harcerstwo a wychowanie religijne, Chrześcijanin w świecie, nr 173 luty 1988, ODiSS
Warszawa, s.88.
7
T. Strumiłło, Nasze dzieje, w: geneza harcerstwa, s. 51.
8
por. G. Nowik, Wychowanie religijne w harcerstwie, Chrześcijanin w świecie, nr 173 luty 1988, ODiSS
Warszawa, s.8.
9
Warszawa, s.9.
10
G. Nowik, Wychowanie religijne w harcerstwie, Chrześcijanin w świecie, nr 173 luty 1988, ODiSS
Warszawa, s.14.
11
Warszawa, s.14.
12
Warszawa, s.18.
13
Protokół II Zjazdu Walnego ZHP, AAN AZHP sygn. 308
14
Warszawa, s.16.
15
Warszawa, s.20.
16
Warszawa, s.21.
17
Strażnica Harcerska”, nr 3, 1929, s.31.
18
Warszawa, s.22.
19
Strażnica Harcerska”, nr 3, 1929, s.31.
20
Warszawa, s.24.
21
Warszawa, s.40.
22
por. J. Kwiek, Zycie religijne w harcerstwie w latach 1945-1950, Chrześcijanin w świecie, nr 173 luty 1988,
ODiSS Warszawa, s.74.
23
J. Kwiek, Zycie religijne w harcerstwie w latach 1945-1950, Chrześcijanin w świecie, nr 173 luty 1988,
24
25
26
27
28
por. J. Kwiek, Zycie religijne w harcerstwie w latach 1945-1950, Chrześcijanin w świecie, nr 173 luty 1988,
29
por. C.Kamieński, T. Kuc, Vademecum harcerki i harcerza, AW Ekvaria, Białystok, 1993 r., s.14-19
30
S. Mirowski, Harcerskie ideały, Warszawa .
31
Słownik współczesnego języka polskiego, Warszawa 1998 r.
32
S. Mirowski, Nasza służba Bogu, Chrześcijanin w świecie, nr 173 luty 1988, ODiSS Warszawa, s.80.
33
34
35
Mt 15,8.
2
20
36
Warszawa, s.39.
37
J.Ujma, Czuwaj, wyd. sp. V/VI 1999.
38
39
http://www.hr.bci.pl/art11.php - Zbigniew Minda, Harcerstwo polskie, a skauting Ojca Sevin.
40
(fragment ten jest pewnym przegrupowaniem metod wychowania religijnego stosowanych przez „Harcerstwo
Polskie” – organizację związaną z obozem narodowym.
41
Warszawa, s.38
42
Warszawa, s.42.
43
44
J. Łaba, Czuwaj, 06.2003, s.11.
45
por. J. Łaba, Czuwaj, 06.2003, s.11.
46
J. Łaba, Czuwaj, 06.2003, s.11.
47
Warszawa, s.5.
48
por. Zbigniew Formella, Psychopedagogiczne walory ducha skautowego, s. 4.
49
50
http://www.wroclawstaremiasto.zhp.org.pl/artykuly/SLOW%20KILKA%20O%20WYCHOWANIU%20RELI
GIJNYM.doc - przedruk.
51
S. Mirowski, Styl życia, Horyzonty, Warszawa 1997, s.19.
52
Warszawa, s.40.
53
H. Grzywka, Gawędy przy ognisku, Wyd. Drogowskazów GKH ZHR, Warszawa 1998, s.17.
54
M. Szmidt, Formy życia religijnego w harcerstwie, http://www.hr.bci.pl/art_kw3.php, wg nr I Kapelana
Harcerza.
21
Aneks 1
Komentarze do Prawa i Przyrzeczenia Harcerskiego
w duchu ich ewangelicznych wartości
Komentarz do Prawa i Przyrzeczenia Harcerskiego wg kard. Józef Glempa
Drodzy harcerze i harcerki!
Wasza odnowiona formuła przyrzeczenia harcerskiego pozwala mieć nadzieję, że harcerstwo w Polsce będzie
jedną z wielu propozycji dla dzisiejszej młodzieży w kształtowaniu swojej osobowości. Podejmujcie odnowioną
formułę przysięgi i prawa harcerskiego w czasie przełomów wieku i przeobrażeń ustrojowych w naszej
Ojczyźnie. Dlatego też zarówno słowa przyrzeczenia, jak i prawa harcerskiego, aby spełniały zadanie
wychowawcze w obecnym czasie, należy rozpatrywać w kontekście odbywających się zmian, zagrożeń i
wezwań.
W czasie, kiedy lansuje się styl życia bez żadnych ograniczeń i barier, wy, harcerze, z własnej woli chcecie
podjąć życie według zadań i przyrzeczeń harcerskich określonych w prawie harcerskim.
Chcąc osiągnąć bogatą osobowość, potrzeba pewnej dyscypliny, która płynie nie z ograniczenia wolności, ale z
rozeznania jej w prawdzie. Dlatego też zasady, prawa i reguły są drogowskazami ku rozwojowi pełni
człowieczeństwa.
Myśląc o człowieku szczęśliwym, oprócz rozwoju fizycznego i intelektualnego, nie możecie zapomnieć o
rozwoju duchowym. Proces rozwoju człowieka winien być zintegrowaną całością. Dlatego wasze podstawowe
prawa i reguły są określone jako "służba Bogu", "służba Ojczyźnie" i "służba bliźnim".
Pełnić służbę Bogu - aby pełnić ją całym życiem i szczerą wolą, trzeba się zaprzyjaźnić z Bogiem. Żeby się z
Nim zaprzyjaźnić, trzeba Go poznać. Poznając Boga w Jego wielkości, dobru, pięknie i miłości do człowieka,
sercem się z nim zaprzyjaźnisz. A przyjaźń rodzi miłość, która jest gotowa uczynić wszystko. Stąd służyć Bogu,
to doświadczać "przygód duchowych". Msza święta, modlitwa, sakramenty święte - tu oczekuje cię Bóg Przyjaciel, aby cię obdarzyć swoją łaską. Aby się z kimś zaprzyjaźnić , serce mu oddać, całym życiem pełnić mu
służbę, trzeba być dziś szczególnie roztropnym. W okolicznościach naszego życia kryją się różne bożki, które
chciałyby pozyskać waszą przyjaźń duchową. Pamiętaj! Bóg jest JEDEN w TRZECH OSOBACH. Tylko On
może cię zbawić i dać prawdziwą przyjaźń.
Służyć Ojczyźnie - służba ta nie będzie ciężarem, jeśli kochać ją będziesz z całą jej historią, górami, jeziorami,
przydrożnymi krzyżami i ludźmi, którzy tę Polskę stanowią od ponad tysiąca lat. Służyć, to odkrywać
przeszłość, by lepiej rozumieć teraźniejszość i uczyć się przyszłości. Służyć, to znać Ojczyznę swoich
przodków, o której kształt walczyli i ginęli. Służyć Ojczyźnie, to pielęgnować pamięć przeszłości i
przechowywać depozyt, skarb, któremu na imię Polska.
Służyć bliźniemu - to kochać go taką miłością, jaką kochasz siebie. Jeśli będziesz odpowiedzialny za rozwój
swojej osobowości, to łatwiej ci będzie dostrzec niedostatki innych, by pośpieszyć im z pomocą. Dziś, jak może
nigdy dotąd, jest wielu ludzi potrzebujących pomocy, tej materialnej, a jeszcze bardziej duchowej. Wielu obok
ciebie jest samotnych, rozdartych wewnętrznie. Żyją wśród ludzi samotni. By służyć bliźnim trzeba mieć
wrażliwość i serce delikatne, a wtedy zobaczysz nie tylko swoje potrzeby, ale i innych.
Składając przysięgę harcerską świadomie i dobrowolnie, stajesz się człowiekiem odpowiedzialnym. Ale raz
złożoną przysięgę co dzień będziesz musiał potwierdzać swoja postawą życia. Życiem musisz dodawać
przysiędze świeżości, jeśli chcesz być godnym harcerzem i harcerką. Gdy wierny będziesz złożonej przysiędze,
to prawo harcerskie zamknięte w dziesięciu wskazaniach będzie ci łatwo przestrzegać. Jeśli Bóg jest twoim
przyjacielem, jeśli bliźni jest twym bratem, a Ojczyzna matką, to wypełnić swoje obowiązki nie możesz inaczej
22
jak tylko sumiennie. Nie możesz wtedy zawieść, stchórzyć, być smutnym, rozrzutnym, uzależnionym nałogami i
krnąbrnym, bo inaczej nie jesteś godny przyjaźni z Bogiem i ludźmi.
1. Być człowiekiem sumienia - sumienie Sobór Watykański II nazwał sanktuarium człowieka, gdzie przebywa
on sam z Bogiem, którego głos rozbrzmiewa w jego wnętrzu (Gaudium et spes, 16). sumienie jest świadkiem
prawdy, na którą trzeba się otworzyć w pokornym jej poszukiwaniu. Sumienie więc nie decyduje, co jest dobre,
a co złe. Ażeby harcerz mógł spełniać sumiennie swoje obowiązki musi mieć prawidłowo ukształtowane
sumienie. Dlatego jednym z podstawowych zadań jest troska o prawidłową formację sumienia, która w
konsekwencji pozwoli sumiennie mu wypełniać obowiązki wynikające z Przyrzeczenia Harcerskiego.
2. Być człowiekiem słowa. Dzisiejszy człowiek wierzy wtedy słowom, jeśli są one poparte postawą życia.
Wszyscy obserwujemy proces erozji języka i rozpad słowa. Obserwujemy rozerwanie między znaczeniem a
brzmieniem słowa. Słowo oderwane od treści niczego nie przekazuje. Dlatego słowo harcerza musi być
jednością, treścią jego brzmienia i życia.
3. Być człowiekiem pożytecznym i nieść pomoc bliźnim. Być pożytecznym, to znaczy uczyć się kompetencji
w określonych dziedzinach życia. Być pożytecznym, to znać się na rzeczy, to zdobywać mistrzostwa w różnych
dyscyplinach. W ten sposób harcerz służy dobru wspólnemu i niesie pomoc drugiemu człowiekowi.
4. Widzieć w każdym człowieku bliźniego i uważać każdego za brata. Harcerz nie przejdzie obojętnie obok
drugiego człowieka nie zauważając go. Obojętność na drugiego człowieka zda się dominować w dzisiejszym
świecie. Człowiek nie patrzy na człowieka jako na obraz Boga samego, tylko jako na narzędzie kariery,
posiadania, wyzysku i zarobku. Jest wyrachowany w czasie poświęconym drugiemu człowiekowi. Dlatego
harcerz nie szczędzi czasu swojemu bratu, ale usiłuje go zrozumieć, podnieść na duchu, dostrzec w nim dobro,
jakie zaszczepił Stwórca w swoim stworzeniu.
5. Postępować po rycersku. Oznacza to być człowiekiem honoru, a takim człowiekiem winien być harcerz.
Postępować po rycersku, to oznacza mieć odwagę i stanąć w prawdzie przed drugim człowiekiem i przed samym
sobą. Postępować po rycersku, to troszczyć się o szacunek wobec swoich kolegów, a w szczególności wobec
koleżanek, osób starszych, wszędzie tam, gdzie się znajdziemy.
6. Być człowiekiem miłującym przyrodę i poznawać ją. Miłować przyrodę i poznawać ją, to kochać Boga i
uwielbiać Go za to, co stworzył. Przyroda to dzieło Stwórcy. Poznając przyrodę, poznasz jej Stwórcę, odkrywasz
piękno daru stworzenia. Przyroda to środowisko człowieka.
7. Być człowiekiem karności i posłuszeństwa. Posłuszeństwo to nic innego jak wymaganie od siebie,
panowanie nad swoim "ja". Choćby nikt od was nie wymagał, wymagajcie sami od siebie - słowa Ojca ¦więtego
powiedziane do młodzieży na Jasnej Górze 1983 r. Któż bardziej, jak nie harcerz, powinien wymagać od siebie,
walcząc z lenistwem, wygodniactwem i łatwizną. Być posłusznym wobec swoich przełożonych, to równocześnie
słuchać ich i wykonywać ich polecenia. Prawdziwe posłuszeństwo kształtuje w dojrzałym człowieku serce
dziecka, które czyni go wolnym i radosnym. Harcerz, słuchając drugiego człowieka, nie umniejsza się, ale
rośnie, nie zacieśnia się, ale pogłębia swoją postawę. Przez posłuszeństwo wyraża się swój szacunek do drugiego
człowieka, który jest obrazem Boga.
8. Być człowiekiem pogodnym. Optymizm patrzenia na świat zdobywa się patrząc na niego oczyma wiary. W
świecie jest Bóg, który jest sprawcą dobra. Stąd nadzieja i radość harcerza winny sięgać głębi wiary. Być
człowiekiem radosnym, to zadanie dla każdego harcerza. Radość jest nam po to dana, abyśmy nią żyli i o niej
świadczyli. Radość jest darem. Harcerz musi więc starać się ją przyjmować. Bóg jest radością. Wasza pogoda,
zadowolenie niech się wszystkim rzucają w oczy.
9. Być człowiekiem oszczędnym i ofiarnym. To nic innego jak posiąść umiejętność gospodarowania własnym
dobrem, używaniem tylko tego, co jest dla mnie konieczne. To jest również walka z wadą polskiej rozrzutności.
Każdy harcerz winien uczyć się ofiary w imię wartości. Być ofiarnym, to także mieć miłość Ojczyzny i Boga, aż
do oddania życia.
10. Być czystym w myśli, mowie, uczynkach i nie ulegać nałogom. Widzieć obecność Boga w sobie i drugim
człowieku. To oznacza mieć serce wolne od zła. Być czystym, to otworzyć się na drugiego człowieka, na
prawdziwą miłość jaką jest Bóg. Czystość w myślach, mowie i uczynkach dopomoże harcerzowi wyrzec się
tego, co przemijające i złudne, a objawi prawdziwe oblicze życia. Dlatego abstynencja i wstrzemięźliwość
powinny być cnotami harcerza, aby nie zamazać obrazu Boga w człowieku.
Ucząc się wypełniać przysięgę i prawo harcerskie, będziecie wzrastać w przyjaźni z ludźmi w łasce u Boga
i w ten sposób będziecie stawać się szczęśliwymi, czego wam z całego serca życzę i błogosławię.
23
Komentarz do Prawa Harcerskiego wg kard. Stefana Wyszyńskiego
"Jeśli wymagam stosowania Prawa od dziewięcioletniego smyka, to o ileż bardziej muszę tego wymagać od
siebie"
Andrzej Małkowski
1. Harcerz(ka) służy Bogu i Polsce i sumiennie spełnia swoje obowiązki.
Pamiętam, że mam Ojca w Niebie, który jest Miłością i Prawdą.
Z Ojca czerpię - przez Chrystusa, Syna Bożego i mojego Brata, Prawdę o Ojcu i Miłości do całej Rodziny
Ludzkiej.
Mój Ojciec Niebieski jest Ojcem ludów i Narodów. Jest Ojcem mojego Narodu, z którego woli Naród żyje,
działa, pracuje, tworzy dzieje, cierpi i zwycięża, daje im wspólnotę Ojczystą, język, kulturę.
Jestem wszczepiony w mój Naród, do którego posłany jest przez Chrystusa - Kościół z Prawdą i Miłością.
2. Na słowie harcerza(ki) polegaj jak na Zawiszy.
Słowo Boże oznacza Prawdę, która wyzwala, i Miłość, która jednoczy. Mam promieniować Prawdą w Miłości.
Słowo moje niech ujawnia Prawdę i niech będzie zawsze w Miłości. Unikam słów popędliwych, gniewnych,
złośliwych i obłudnych.
Jestem wierny Słowu Bożemu i Słowu, które promieniuje z warg i myśli moich.
3. Harcerz(ka) jest pożyteczny(a) i niesie pomoc bliźnim.
Harcerstwo oznacza gotowość służenia. Szukam wzoru - znajduję go w Bogurodzicy Służebnicy Pańskiej i w
Chrystusie, który przyjął Postać Sługi. Służby mej wymaga sprawiedliwość, gdyż wszyscy inni ludzie mi służą,
jestem odbiorcą ich wieloletniej posługi.
Służby mej wymaga Miłość, która jednoczy serca we wzajemnej pomocy, tym którzy jej potrzebują.
Służyć będę w Miłości, która tworzy życie społeczne.
4. Harcerz(ka) w każdym widzi bliźniego, a za brata (siostrę) uważa każdego innego harcerza(kę).
Dzieci Jednego Ojca, który jest Miłością - jednoczyć będą dążeniem Serca i Dłoni - w braterstwie
powszechnym.
To jedyna droga do przezwyciężania nienawiści i ducha wojen.
Pamiętam, że każdemu należy się szacunek, uznanie, jego prawa do istnienia, do życia, do Prawdy, do
Sprawiedliwości, do Miłości, do Wolności.
Staram się zacierać różnicę między ludźmi wielkimi i małymi, mądrymi i prostymi, białymi i kolorowymi.
5. Harcerz(ka) postępuje po rycersku.
Postępować po rycersku, to znaczy być zdolnym do ofiary z siebie, do poświęcenia siebie, aż do krwi za sprawy
Boże i ludzkie.
Rycerz nie godzi w ludzi, tylko w zło. Nie toczy walki, by zwyciężać innych - tylko siebie i to, co w nas nie jest
godne człowieka.
Rycerz unika walki podstępnej, ale umie stanąć jasną twarzą wobec każdego, który się uważa za wroga, by Mu
powiedzieć: Bracie!
6. Harcerz(ka) miłuje przyrodę i stara się ją poznać.
Przypatrzcie się liliom polnym - przypatrzcie się ptakom niebieskim - to uśmiech Ojca, który ubiera i ozdabia,
który karmi i żywi...
Słońce Boże, światło i zieleń żyzna, barwne kwiaty, czyste powietrze - są dla wszystkich Dzieci Bożych, są
głosem miłującego Ojca, którego poznajemy w pięknie stworzenia.
24
Dziękuję Bogu - Stwórcy za każdy kwiat i kłos, za każdy owoc i kęs chleba.
Dzielę się z Braćmi darami Bożymi - z radością.
7. Harcerz(ka) jest karny(a) i posłuszny(a) rodzicom i wszystkim swoim przełożonym.
Idę, Ojcze, aby wypełnić, nie moją, ale Twoją Wolę - bo tak Ci podobało się... i wykonało się... wszystko, to
głos z Krzyża...
Niech przenikną do mego serca i niech uczą mnie poczucia obowiązku odpowiedzialności, tak w pracy i
myśleniu, czci dla tych, którym zawdzięczam życie i serce.
Ład myśli i czynów, to ład współżycia z Rodzicami, z Zwierzchnikami i Podwładnymi.
8. Harcerz(ka) jest zawsze pogodny(a).
Uśmiechnij się do Ojca Niebieskiego. Uśmiechnij się do Brata i Zbawcy Twojego - Chrystusa.
Uśmiechnij się do utrudzonej Matki Twej w czterech ścianach domu rodzinnego. Uśmiechnij się do Ojca, który
wrócił znużony pracą. Uśmiechnij się do tych, co ciebie otaczają. Uśmiechnij się do zagniewanych, obrażonych,
smutnych, cierpiących.
Uśmiechnij się do tych co Cię mają w nienawiści.
9. Harcerz(ka) jest oszczędny(a) i ofiarny(a).
Jesteśmy zbyt biedni, byśmy mogli być rozrzutni, wystawni, nieobliczalni... Jest wokół nas zbyt wiele głodnych i
opuszczonych - byśmy zmarnowali dobra, które im się należą. Staraj się wiele posiadać, by móc wiele dawać
potrzebującym. Lepiej dawać, niż brać...
Kubek wody podany spragnionemu, otwiera bramy niebios... i rodzi radość i szacunek.
Kropla - do kropli - rodzi potok, który niesie radość...
10. Harcerz(ka) jest czysty(a) w myśli, mowie i uczynkach, nie pali tytoniu i nie pije napojów
alkoholowych.
Świat czystych, prawdomównych, wstrzemięźliwych, tworzy nowych ludzi plemię, jakich jeszcze nie widziano
(E. Małaczewski),
których pragną nowe czasy.
Jeszcze brak jest odważnych, by przezwyciężyć brud, niechlujne moce, niewstrzemięźliwość.
Stanę w szeregu odważnych i wolnych sercem - by służyć odradzającej się Ojczyźnie wolnością od nałogów.
Świat należy do trzeźwych i czystych.
Prowadź Matko, swoje Dzieci, w Wiary nowe Tysiąclecie - Patrzę w Twoje czyste oczy.
Ktokolwiek będzie Wiernym tym Prawom
- pokój nad nim i błogosławieństwo.
Stefan Kardynał Wyszyński
Komentarz do Prawa Harcerskiego wg ks. Jana Mauersbergera
Mam być bojownikiem i budowniczym Polski Odrodzonej. Świat zmaga się w walce o najwyższe wartości
duchowe. Materializm okazał się zacofaniem i barbarzyństwem. Zepsucie obyczajów, kult siły fizycznej i
gwałtu, deptanie wszelkiego prawa i wolności człowieka są konsekwencjami tego światopoglądu. Natomiast
prawdziwe chrześcijaństwo zawiera w sobie zawsze nowe i twórcze pierwiastki życia osobistego i społecznego.
Realizowane konsekwentnie ziści ideały człowieka: wolności i pełni życia osobistego, sprawiedliwości
społecznej i kooperacji wszystkich w duchu braterstwa i miłości bliźniego. Polska zawsze stała na straży ideałów
wolności i braterstwa. Zwano ją przedmurzem chrześcijaństwa. Zgodnie z tradycją i charakterem narodowym
Polska ma być pionierem w kształtowaniu nowego człowieka i społeczności. Dzisiejsze warunki życia
wymagają zdecydowanej postawy. Mam walczyć o moje ideały. Jestem na służbie. Zawsze czujny. Zwarty w
sobie. Gotów na wszystko.
25
I
Bóg jest dla mnie źródłem wszelkiego dobra i siły. W mojej wewnętrznej pracy sięgam do źródeł
chrześcijaństwa. Żyję w obliczu Boga, złączony jak najściślej z Chrystusem -jak gałąź z winoroślą, jak komórka
w organizmie. Z życia Kościoła, z modlitwy i z sakramentów czerpię Boskie życie dla duszy, aby je dawać
innym, szerząc wokoło siebie Królestwo prawdy i dobra. Jestem na służbie Boga, który jest Duchem
najwyższym. Rozwijam się duchowo i doskonalę. Całym życiem pełnię wolę mojego Pana. Prawo Boże
nakazuje miłować Ojczyznę ponad wszystko w świecie. Widzę w dziejach Polski myśl Bożą. Wierzę w
powołanie mojego narodu do współpracy w wielkim dziele odrodzenia ludzkości w prawdzie i miłości
Chrystusowej. Z Ojczyzną moją jestem nierozerwalnie związany, jak dziecko z matką. Jak członek żywego
organizmu. Jestem sługą Polski. Dla jej dobra powinienem radośnie i bezinteresownie poświęcić wszystko co
posiadam: moje trudy i' pracę, w razie potrzeby życie. Z tradycji polskiej wezmę ducha najprzedniejszego:
świętych i wy znawców, rycerzy i męczenników, wieszczów słowa i cichych a niestrudzonych pracowników
społecznych. Ich duch będzie mnie żywił. Skrzepi moją wolę i męstwo. Wyrwie mnie z egoizmu i małości..
Wielka sprawa żąda wyrzeczenia i bohaterstwa, skupienia wszystkich sił i nieustannej pracy nad sobą. Jestem na
służbie Boga i Polski. Jeśli Bóg jest ze mną, któż może mnie złamać i zwyciężyć. Ani prześladowanie, ani ucisk,
ani śmierć nie sprowadzi mnie z drogi obowiązku. Moja moc płynie z wiary i modlitwy.
II
Nie rzucam słowa na wiatr. Umiem milczeć. Umiem cierpieć. Słowo moje jest pewne: Uczciwe. Proste. Na
straży mojego słowa stoi honor Polaka.
III
Jestem na służbie najwyższego dobra. Idę przez życie dobrze czyniąc. Współdziałam w tworzeniu zdrowej
szlachetnej wspólnoty między ludźmi w mojej rodzinie, warsztacie pracy, w społeczeństwie, wszędzie, dokąd
sięga mój wpływ. Zapoznaję się i popieram ideę spółdzielczości, gdyż zmierza ona do sprawiedliwej odbudowy
życia społecznego i gospodarczego. Łączę, dźwigam, buduję, podnoszę, ratuję moich bliźnich. Dobrem
zwyciężam zło. Jestem pożyteczny. Nie marnuję sił i czasu na jałową krytykę, próżne słowa i bezmyślne lub nie
zdrowe rozrywki. Każdą pracę wypełniam sumiennie w duchu służby. Pracuję z zamiłowaniem i umiejętnie.
Przez pracę zwiększam dobro w mojej Ojczyźnie i na świecie.
IV
Jestem związany z ludźmi przykazaniem miłości Boga i bliźniego. Jestem członkiem społeczności, żywego
organizmu Chrystusa. Korzystam z pracy ducha i myśli, z trudu i wysiłku innych. Mam życzliwość dla ludzi.
Widzę w nich obraz Syna Bożego. Często zniekształcony i ciemny, zawsze godny szacunku. Nienawidzę
wszelkiej niesprawiedliwości, gwałtu, obłudy, kłamstwa i wszelkiego barbarzyństwa, które niszczą na świecie
Królestwo Boże. Walczę ze złem. Gotów jestem podać rękę wszystkim ludziom dobrej woli. Najbliżsi mi są ci,
którzy służą Bogu i Ojczyźnie. Łączy mnie z nimi braterstwo ducha. Jeden mamy cel życia -odrodzenie,Polski i
ludzkości. Jedną drogą idziemy: drogą prawości i służby, drogą poświęcenia i męstwa. "
V
Duch rycerski kryje się w najgłębszych pokładach duszy Polaka. Ożywia dzieje narodu bezprzykładnym
bohaterstwem i szlachetnym pięknem. Duch świętego Jerzego, rycerza Chrystusowego bez zmazy, woła mnie do
walki o sprawiedliwość i dobro na świecie. Mam być narzędziem Boga. Bezinteresownym sługą sprawy.
Obrońcą bezbronnych uciśnionych. Mam stać na straży honoru Polski. Obca mi jest wszelka podłość i
krętactwo. Nie ugnę się wobec przemocy. Nie sprowadzi mnie z drogi ani groźba, ani żądza sławy, ani zysk.
VI
Przez wiarę jestem w łączności z Bogiem, nieskończonym, wiekuistym. Jestem cząstką wszechświata. Widzę w
przyrodzie twórcze i potężne dzieło Boże. Z nieba i z ziemi biorę moc życia. Poznaję, uczę się, zgłębiam prawa
przyrody i ukryte w niej tajemnice ducha. Raduję się pięknem ziemi polskiej. Chronię jej bogactwa. Jestem
opiekunem roślin i zwierząt.
VII
Wobec tego, że kraj jest zniszczony, zasadą bojowników i budowniczych Polski jest życie umiarkowane i
oszczędne. Wszelki majątek i własność, które posiadam, uważam za dar Boży. Mam go używać według myśli i
woli Boga, dla dobra mojego i bliźnich. Nie wolno mi ich marnować ani nadużywać. Rękę mam mieć otwartą do
dawania. Oczy otwarte na nędzę rodaków, na głód i niedole dzieci polskich, na potrzeby społeczne.
26
VIII
Kocham zwarte, mocne i radosne życie. Duszę mam spokojną, serce czyste, twarz jasną. Moja wesołość i
pogoda są odblaskiem życia wewnętrznego. Smutek, zgorzkniałość, zniechęcenie są to objawy słabości.
Zwalczam je w sobie i w innych.
IX
Uprawiam swój umysł i wolę. Chcę myśleć jasno, logicznie. Chcę działać celowo, konsekwentnie. ćwiczę i
uprawiam moje ciało i zmysły. Uzdalniam je do życia duchowego. Do rozumnej służby Bogu i Ojczyźnie.
Jestem karny wewnętrznie. Na zewnątrz opanowany i skupiony. Nade wszystko szanuję prawo. Prawo Boże i
prawo moralne. Umiem słuchać. Chętnie, rozumnie i dokładnie wypełniam rozkaz. Umiem być poddany -wyrzec
się własnej woli, o ile tego żąda: Ojczyzna, rodzice, zwierzchnicy.
X
Dusza i ciało moje należą do Boga. Wszystkie moje siły powinienem oddać sprawie. W Ojczyźnie mojej
rozwinąć Królestwo Boże. Mam być bojownikiem bez kompromisu. Walczyć o czystość, podniosłość,
szlachetność obyczajów w Polsce. O supremację ducha, idei, woli nad materią, zmysłowością, użyciem.
Walczyć będę z naturalizmem, rozwiązłością, która powstała wskutek odejścia od Boga i od tradycji polskiej i
panuje dziś wszędzie: w sztuce, w literaturze, w rozmowach, w zachowaniu się, w ubraniu, w dogadzaniu sobie,
w wygodnictwie, zmysłowości, kulcie ciała, deprawując charakter narodowy polski. Mam jasno określić i
tworzyć prawy, szczery, jasny, dzielny i czysty typ chłopca i dziewczyny polskiej, który życie swoje czerpie z
wiary i z tradycji polskiej najpiękniejszej: filomatów i szkół rycerskich. Wolny jestem od wszelkich nałogów,
zwyrodnienia i nienaturalności, które wyniszczają ducha i ciało młodzieży.
*
W tym duchu prawa i w poczuciu odpowiedzialności za duszę narodu i za jego przyszłe losy podejmuję pracę
nad sobą. Pogłębiam wiedzę, kształcę charakter, krzepię ducha i serce w nieustannym radosnym wysiłku
budowania Polski według myśli i woli Chrystusa.
Warszawa, sierpień 1942 roku Ks. Jan Mauersberger
Komentarz do Prawa Harcerskiego wg „Roztropnego Żurawia”- dh Jerzego Zawodzkiego
Czując żeśmy, bracia, ludzie słabi i że nasze dążenia przerastają nasze siły wysłuchajmy Prawa Harcerskiego,
prosząc Boga o pomoc w przestrzeganiu go i w uczynieniu zeń przewodnich zasad całego naszego życia.
<<Harcerz służy Bogu i Polsce i spełnia sumiennie swoje obowiązki>>
Dla Twojej chwały, Panie, dla twego królestwa na ziemi, dla lepszej przyszłości Polski. – Daj nam być
harcerzami Panie.
<<Harcerz jest pożyteczny i niesie pomoc bliźnim>>
Dla wyrównania krzywd społecznych, dla ulżenia doli upośledzonych, dla wypełnienia nakazu Chrystusa <<co
byście chcieli, aby wam ludzie czynili, to i wy im czyńcie>> - Daj nam być Harcerzami Panie.
<<Harcerz w każdym widzi bliźniego, a za brata uważa każdego innego harcerza>>
Dla osiągnięcia powszechnego braterstwa na świecie, tak by się wszyscy <<społem miłowali>>, dla zniknięcia
walk klasowych i narodowych, tak by dobra wola rządziła społecznościami. – Daj nam być Harcerzami Panie.
<<Harcerz postępuje po rycersku>>
Dla wnoszenia w życie nowych metod szlachetnej i rycerskiej walki o swe ideały, dla stałej gotowości poparcia
słusznej sprawy – Daj nam być Harcerzami Panie.
<<Harcerz miłuje przyrodę i stara się ja poznać>>
Dla pełnego odczuwania wielkości i piękna Twoich dzieł Boże, dla szerzenia w świecie ukochania przyrody, a
przez nią i Ciebie, jej Stwórcę. – Daj nam być Harcerzami Panie.
27
<<Harcerz jest karny i posłuszny rodzicom i wszystkim swoim przełożonym>>
Dla karności społecznej, do której droga przez panowanie nad sobą i podporządkowanie siebie potrzebom ogółu
prowadzi. – Daj nam być Harcerzami Panie.
<<Harcerz jest zawsze pogodny>>
Dla wniesienia w świat radości i wesela, które pozwolą lżej znosić ciężary życia. – Daj nam być Harcerzami
Panie.
<<Harcerz jest oszczędny i ofiarny>>
Dla rozbudzenia zmysłu gospodarności, tak potrzebnego naszemu Narodowi, dla przebudzenia siebie i bliźnich
do ofiarności ze swego czasu, pracy, myśli i majątku. – Daj nam być harcerzami Panie.
<<Harcerz jest czysty w myśli mowie i uczynkach>>
Dla wytworzenia silnej moralnie armii Chrystusowej, dla czystości serc, co chcą obcować z Tobą. – Daj nam
być Harcerzami Panie.
<<Harcerz nie pali tytoniu i nie pije napojów alkoholowych>>
Dla zwalczania społecznej klęski alkoholizmu, dla wydobycia siebie i bliźnich z niewoli nałogów, dla dobrego
przykładu innym. – Daj nam być Harcerzami Panie.
Fragment starszoharcerskiej chwili skupienia
Opr. „Roztropny Żuraw” dh Jerzy Zawodzki
Przedruk: G. Nowik, Wychowanie religijne w harcerstwie, Chrześcijanin w świecie, Zeszyty ODiSS nr 173
luty1988, s.48
Aneks 2
Przykładowe komentarze do darów niesionych przez harcerzy
Ofiarujemy Ci Panie buta, który jest znakiem nieustannej wędrówki harcerzy do doskonałości i świętości,
wierząc, że z Twym błogosławieństwem cel tej podróży stanie się nam bliższy.
Płaski węzeł, który Ci przynosimy symbolizuje braterstwo i jedność wszystkich skautów, jedność, którą Ci
Panie zawierzamy. Pragniemy nierozerwalnie związać naszą służbę z miłością do Ciebie Boże.
Lilijka od początków chrześcijaństwa symbolizuje czystość i cnotę. Nosili ją na swych szatach królowie, na
sztandarach książęta, na herbach rycerze. Tak jak igła magnetyczna wskazywała żeglarzom bezpieczną drogę do
domu, lilijka harcerska wskazuje skautom drogę wiodącą na szczyt ideałów.
Trzylistna koniczynka jest symbolem służby trzem naczelnym wartościom: Bogu, Ojczyźnie i bliźniemu.
Przyjmij Panie w darze naszą służbę czyniąc ją niezłomną i ofiarną.
28
Aneks 3
Rachunek sumienia według treści Przyrzeczenia Harcerskiego
Pamiętając o tym, ze przed bogiem trzeba będzie zdać dokładny rachunek z życia, proś Ducha Świętego o
światło. Przechodząc myślą cały dzień, przypomnij sobie swoje myśli, pragnienia, zamiary, decyzje, słowa i
czyny. Jak wypełniłeś dziś obowiązki względem Boga, ludzi i siebie? Jakie były twoje zaniedbania? Jak
pracowałeś nad swoim charakterem? Co uczyniłeś dla udoskonalenia swojej osobowości?
Za zwycięstwa dziękuj, za upadki i zaniedbania żałuj.
Przypomnij sobie Przyrzeczenie Harcerskie:
„Mam szczerą wolę całym życiem pełnić służbę Bogu i Polsce, nieść chętną pomoc bliźnim i być
posłusznym prawu harcerskiemu”.
Moja służba Bogu
1. Czy Bóg jest w moim życiu na pierwszym miejscu?
2. Czy pamiętam, że On mnie stworzył i do Niego idę?
3. Czy wierzę że Bóg mnie kocha?
4. Czy rozmawiam z Bogiem – modlę się ?
Moja służba Polsce
1. Czy kocham Polskę?
2. Co dobrego czynię dla niej?
3. Czy nie wstydzę się jej, czy dobrze o niej mówię i dobrze jej życzę?
4. Czy staram się poprawnie mówić po polsku?
5. Czy poznaje dzieje i literaturę Polski?
Moja służba bliźnim
1. Czy kocham bliźniego jak siebie samego?
2. Czy w drugim człowieku naprawdę rozpoznaję brata i siostrę?
3. Czy mam prawdziwy szacunek dla każdego człowieka, nawet dla nieprzyjaciela?
4. Czy nie krzywdzę moich bliźnich czynami, słowami, myślą?
5. czy dobre uczynki są moją druga naturą?
Całym życiem
Czy to wszystko, co rozważyłem, staram się pełnić zawsze i wszędzie, czyli całym życiem?
Rachunek sumienia II
Modlitwa przed rachunkiem sumienia
Wszechmogący i miłosierny Boże, oświeć mój umysł, abym poznał grzechy, które popełniłem. Odmień moje
serce, abym szczerze się nawrócił. Niech Twoja miłość zjednoczy mnie z wszystkimi, którym wyrządziłem
krzywdę. Niech Twoja dobroć uleczy moje rany, umocni moja słabość. Niech duch Święty obdarzy mnie nowym
życiem i odnowi we mnie miłość, aby w moich czynach zajaśniał obraz Twojego Syna, który z Tobą żyje i
króluje na wieki wieków. Amen.
Ojcze Nasz...
Zdrowaś Maryjo...
KOCHAĆ BOGA JAK OJCA
„Będziesz miłował Pana Boga swego, całym sercem, całą swoja duszą, całym swoim umysłem i całą swoja
mocą” (Mk 12,30)
29
MOJA GODNOŚĆ DZIECKA BOZEGO
„Popatrzcie, jaką miłością obdarzył nas Ojciec: zostaliśmy nazwani dziećmi Bożymi...” (1 J 3, 1)
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Czy Bóg liczy się i jaką odgrywa rolę w mojej codzienności, obowiązkach, decyzjach?
Czy materialne i witalne wartości, takie jak pieniądze, majątek, chwilowa rozkosz, przyjemności mają u
mnie pierwszeństwo przed wartościami duchowo-osobowymi, takimi jak miłość, zaufanie,
prawdomówność?
Czy moja wiara i kontakty z Bogiem znajduje wyraz w osobistej modlitwie?
Czy modliłem się i czy moja modlitwa była rzeczywiście rozmową z Bogiem?
Czy nie dopuszczam się nadużyć, traktując wiarę i religię jako „pożyteczne środki wychowawcze”,
podczas gdy na mnie osobiście nie mają one wpływu?
Czy w życiu publicznym (uczelnia, szkoła, praca) mam odwagę przyznać się do swojej wiary i
występować w obronie praw innych ludzi – w pewnych okolicznościach nawet ze szkodą dla siebie?
Czy staram się moja wiarę gruntować przez: Słowo Boże, kazania (konferencje), lekturę i czy zawsze
jestem gotowy wyznać publicznie moja wiarę?
Czy nie obrażam Boga: bluźnierstwem, krzywoprzysięstwem, przekleństwem lub wyzwaniem Imienia
Bożego bez należytej czci?
Czy to, że jestem chrześcijaninem, harcerką, harcerzem odbija się również w jakiś sposób na
kształtowaniu się mego życia osobistego i rodzinnego?
Czy inni ludzie potrafią odnaleźć w moim zachowaniu cos z wymaganej owej radykalnej postawy, jaką
jest miłość, gotowa służyć i przebaczać?
Jak często przystępuje do sakramentów świętych?
„Wytrwajcie we Mnie, a Ja (będę trwał) w was... ponieważ beze mnie nic nie możecie uczynić” (J 15,4-5)
• Czy w zniechęceniach szukam Boga?
• Czy wyrażam swą wdzięczność Bogu, uczestnicząc w niedziele we Mszy Świętej przestrzegając
wypoczynku niedzielnego?
„Jeśliby ktoś mówił: <<Miłuje Boga>>, a brata swego nienawidził, jest kłamcą, albowiem kto nie miłuje
brata swego, którego widzi, nie może miłować Boga, którego nie widzi” (J 4,20).
• Jak widzę siebie, czy jestem otwarty na uwagi innych, czy nie odwracam się od tych, którzy wskazują
„ciemne plamy” mojego charakteru?
• Czy na moje życie naprawdę wywiera wpływ obraz Boga w postaci Jezusa Chrystusa, który spotyka się
z nami jako zbawca?
KOCHAĆ LUDZI JAK BRACI
•
•
•
Jak zachowuję się względem naszych bliskich: rodziców, krewnych, harcerek, harcerzy, napotkanych
ludzi?
Jaki jest mój stosunek do ludzi chorych, cierpiących, ułomnych?
Czy potrafię znaleźć pole służby względem tych ludzi?
„Mężowie szanujcie swoje żony, bo i Chrystus umiłował Kościół i wydał za niego samego siebie...”
• Czy kocham swoja żonę (męża) tak, że gotów jestem do poświęceń i ofiary dla jej (jego) szczęścia?
• Czy dochowuję jemu (jej) wierności, również w myślach i pragnieniach?
• Czy potrafię poszanować swoje ciało?
• Czy jako małżeństwo dajemy dobry przykład dzieciom i otoczeniu?
„Bóg nie powołał nas do nieczystości, ale do świętości...” (1 Tes 4, 7-8)
• Czy staram się panować nad swoimi popędami i nadawać im właściwy kierunek, czy może ulegam
chwilowym pragnieniom i pożądaniom?
• Czy potrafię uszanować kobietę, dziewczynę w każdym wymiarze ludzkiego życia?
• Czy nie redukuje swojej dziewczyny (chłopaka) do rangi przedmiotu użycia i namawiam do pożycia
cielesnego lub stwarzam ku temu okazje?
• Czy nie ośmieszam dziewictwa i czystości?
30
CZŁOWIEK MA PRAWO DO ŻYCIA I ZDROWIA
•
•
•
•
Jaki jest mój stosunek do aborcji i eutanazji?
Czy nie służyłem radą lub dokonałam aborcji?
W jakim stopniu ulegam nałogom?
Czy jestem wierny Prawu Harcerskiemu?
ŻYCIE SPOŁECZNE
„Jak chcecie, żeby wam ludzie czynili, podobnie wy im czyńcie...” (Łk 6, 31-35)
• Czy nie jestem obojętny na nędzę ludzką/
• Czy szanuję ludzką godność?
• Czy zrozumiałem, ze zaangażowanie apostolskie jest ścisłym obowiązkiem i należy do misji
chrześcijańskiej?
• Czy starannie wykonuje swoja pracę?
• Czy jestem uczciwy w interesach?
• Czy unikam tracenia czasu?
• Czy dobrze wywiązuję się ze swoich obowiązków w harcerstwie?
• Jak spełniam powierzone mi zadania?
• Jakim jestem Polakiem, harcerką, harcerzem, instruktorką, instruktorem?
Ojcze żałuję za wszelkie zło jakie popełniłem i dobro, które zaniedbałem. Szczerze będę starał się zadośćuczynić
za moje grzechy i poprawić swoje postępowanie, abym mógł żyć w Twojej miłości.
Amen.
Przedruk z „Modlitewnika Harcerskiego” wydanego przez Główną Kwaterę Harcerzy ZHR, Warszawa 1998.
Aneks 4
Modlitwy harcerskie
MODLITWA SKAUTA
(św. Ignacy z Loyoli)
Słowo Odwieczne, Jednorodzony Synu Boży,
proszę Cię, naucz mnie służyć Ci tak, jak tego jesteś godzien.
Naucz mnie dawać, a nie liczyć,
walczyć, a na rany nie zważać,
pracować, a nie szukać spoczynku,
ofiarować się, a nie szukać nagrody innej,
prócz poczucia, że spełniłam Twoją Najświętszą Wolę.
Amen.
31
MODLITWA HARCEREK I HARCERZY
Panie, uczyń nas narzędziami Twojego pokoju.
Naucz nas odpowiadać na nienawiść miłością,
na niezgodę - jednością,
na błąd - prawdą,
na bezład - światłem Twego Królestwa.
Uczyń nasze serca szczerymi i otwartymi
abyśmy umieli odkrywać Twe Oblicze
w twarzy każdego Harcerza
napotkanego na drogach Europy i świata.
Amen.
MODLITWA ZASTĘPOWYCH
Panie Jezu Chryste,
który mimo moich słabości wybrałeś mnie
na przewodniczkę i opiekunkę moich sióstr harcerek
spraw, aby moje słowo i mój przykład prowadził je
ścieżkami Twojego prawa,
abym im umiała wskazywać Twoje Boskie ślady
w przyrodzie, którą stworzyłeś,
i nauczać czego pragniesz,
abym prowadziła swój zastęp krok za krokiem
do Ciebie, o mój Boże
aż do spotkania na obozie odpoczynku i radości,
gdzie rozbiłeś namioty dla siebie i dla nas
na wieczność.
Amen.
MODLITWA W INTENCJI HARCERZY ZA WSTAWIENNICTWEM BŁ. DRUHA WINCENTEGO
FRELICHOWSKIEGO
"Przez krzyż cierpień i życia szarego - z Chrystusem do chwały zmartwychwstania...",
a Ty Błogosławiony Harcerzu harcuj dalej
wśród harców gwarnych całej rodziny harcerskiej
i wypraszaj nam łaskę, a my obiecujemy współdziałać
z Tobą i po harcersku wydobywać się z tego,
co przeciwne Miłości Odwiecznej.
Daj nam Błogosławiony Druhu Wicku iść
krok po kroku w górę, dopomóż nam odnieść zwycięstwo i daj nam
tę łaskę, abyśmy w naszych harcach nigdy nie ustali.
Amen.
32
MODLITWA HARCERSKA
O, Panie Boże Ojcze nas,
W opiece swej nas miej,
Harcerskich serc Ty drgnienia znasz,
Nam pomóc zawsze chciej.
Wszak Ciebie i Ojczyznę
miłując chcemy żyć,
Harcerskim prawom życia dniach
Wiernymi zawsze być
O, daj nam zdrowie dusz i ciał,
Twym światłem zagłuszasz noc.
I daj nam hart tatrzańskich skał,
I twórczą budź w nas moc.
Na szczytach górskich czy wśród łąk,
W dolinach bystrych rzek
Szukamy śladów Twoich rąk,
By życie z tobą wieść.
Przed nami jest otwarty świat,
A na nim wiele dróg.
Choć wiele ścieżek kusi nas,
Lecz dla nas tylko Bóg.
IDZIE NOC
Wstaje dzień,
Słońce już
płoszy cień,
Sponad gór,
sponad pól,
sponad mórz,
Z tego snu,
zbudź się już,
Bóg jest tuż,
Bóg jest tuż
Idzie noc,
Słońce już,
Zeszło z gór,
Zeszło z pól,
Zeszło z mórz,
W cichym śnie,
Spocznij już,
Bóg jest tuż.
Jezus zwie,
cicho zwie,
ciebie zwie,
zwie i mnie,
33
wszystkich zwie.
Powiedz Mu:
"Jezu mój,
chcę być Twój".
GDY SZUKASZ BOGA
Gdy szukasz Boga, popatrz na kwiaty,
Popatrz na góry i ciemny las.
Z każdej wędrówki wrócisz bogaty,
I nową treścią wypełnisz swój czas.
Bo cały świat jest pełen śladów Boga
I każda rzecz zawiera Jego myśl.
Wspaniały szczyt, błotnista wiejska droga To Jego znak, który zostawił ci.
Gdy szukasz Boga, popatrz na ludzi:
Spójrz, jak taternik zdobywa szczyt,
Zobacz jak matka w domu się trudzi,
Spójrz w oczy dziecka, a powiedzą ci,
Że każdy z nas stworzony jest przez Pana,
I w każdym z nas zamieszkać pragnie Bóg,
By dobra wieść była przekazywana,
By miłość Swą objawić przez nas mógł.
MODLITWA ZUCHOWA
Ojcze Niebieski, któryś jest
obecny z nami wszędzie,
Ty serca nasze dobrze znasz
Ty wiesz, co z nami będzie.
My drobne kwiatki
z Twoich pól,
wznosimy swoje głosy:
W miłości Twej nam zostać zwól
i czystość daj nam rosy.
I daj serduszkom naszym moc
być promykami Twymi,
Daj gwiazdką świecić w ciemną noc,
dla smutnych na tej ziemi
MODLITWA PRZED MSZĄ ŚWIĘTĄ
Oto za chwilę przystąpię do ołtarza Bożego, do Boga, który rozwesela młodość moją, do
świętej przystępuję służby. Chcę ją dobrze pełnić. Proszę Cię, Panie Jezu, o łaskę skupienia,
aby myśli moje były przy Tobie, oczy moje zwrócone na ołtarz, a serce moje oddane tylko
Tobie. Amen.
MODLITWA PO MSZY ŚWIĘTEJ
Boże, którego dobroć powołała mnie do Twojej służby, spraw, bym uświęcony uczestnictwem w Twych
tajemnicach, przez cały dzień dzisiejszy i całe moje życie szedł tylko drogą zbawienia. Przez Chrystusa, Pana
naszego. Amen.
34
MODLITWA HARCERSKA
Wszechmogący Miłosierny Boże,
•
•
•
•
•
który przemawiasz do serc i dusz ludzkich przedziwną świata harmonią i niewysłowioną pięknością i
potęgą przyrody.
który dajesz wszelkiemu stworzeniu moc życia.
któryś obdarzył w Twojej hojnej i nieograniczonej szczodrobliwości człowieka rozumem i łaską
zbawienia,
któryś dał nam Syna Swego i ustanowił Kościół ku opiece nad duszami naszymi,
który nie odmawiasz mej pokornej prośbie, spraw, byśmy wiernie i niezachwianie trwali w Twej
świętej wierze, a Ojczyźnie naszej Polsce i przyrzeczeniu harcerskiemu zawsze byli wierni. Niech
Twoja Przenajświętsza mądrość czuwa nad myślami. Strzeże uczynków i prostuje drogi nasze, byśmy
Twą Ewangelią kierowani, a łaską uświęceni wypełniali Twoje przykazania i rozumnie żyli ku Twej
chwale, dla potęgi Polski i bliźnim na pożytek. Duchu święty, Boże - prowadź nas. Maryjo, święta Boża
Rodzicielko - Królowo Polski kieruj krokami naszymi, bądź naszą Orędowniczką u Syna Twego i miej
nas zawsze w Twej przemożnej opiece. święty Stanisławie Kostko, patronie młodzieży polskiej.
Wszyscy święci i święte Polskie - módlcie się za nami. Amen.
Ks. hm. Jan Mauersberger
MODLITWA PRZED ODPRAWĄ INSTRUKTORSKĄ
Boże, prosimy o światło Ducha świętego, aby nasza odprawa była błogosławioną w poznaniu obowiązków
naszej służby - pochylania się nad młodymi, których nam powierzasz. Daj, aby nasz język był instrumentem
serca, nasze myśli i decyzje odważne, szlachetne, godne naszych poprzedników, których dusze modlitwą
otaczamy. Spraw, Boże, aby wszystko było ku Twej chwale. Prosimy o to przez Jezusa Chrystusa Pana naszego,
za wstawiennictwem Maryi, Jasnogórskiej Królowej Polski. Amen.
MODLITWA PO ZBIÓRCE INSTRUKTORSKIEJ
Dziękujemy Ci, Boże za oświecenie naszych umysłów w poznaniu tajemnic Twojej woli w naszej służbie.
Spraw, aby te wartości, które poznaliśmy z łaskawości Twojej, zostały innym objawione, a przede wszystkim
młodzieży harcerskiej! Przez Chrystusa Pana naszego. Amen.
MODLITWY PRZED ZBIÓRKĄ HARCERSKĄ
Boże, Ojcze nasz, rozpoczynamy naszą zbiórkę w imię Twoje. Pobłogosław nas, abyśmy byli dobrymi, bo Ty
jesteś samą Dobrocią. Daj, abyśmy mieli oczy i serca otwarte, daj, by nasz język radował, daj, by nam dobrze
było razem, bo Ty Chryste jesteś wśród nas. Matko Boża Częstochowska, wspomagaj nas, módl się za nami.
MODLITWA SKAUTA KATOLICKIEGO
Panie Jezu Chryste, któryś dał nam hasło: "Czuwajcie" i któryś dał mi łaskę, bym je sobie przyjął za zasadę
życia, dopomóż mi, abym mu pozostał wierny. Niechaj każda chwila życia zastaje mnie czuwającym w
gotowości wypełnienia obowiązków - miłującym prawdę, czyniącym dobro, oddanym Kościołowi, wiernym
Ojczyźnie - gotowym zawsze przebaczyć, gotowym zawsze pomóc - uśmiechniętym w cierpieniu, czystym w
sercu i nieskazitelnym ciałem. Oto, Panie, ślady Twoich stóp! Za nimi zawsze pragnę iść mimo wszelkich
przeciwności, bez strachu i bez skazy, z duszą mężną i czołem podniesionym. To moje przyrzeczenie chrześcijanina i skauta! Na mój honor, nie poddam się złu, ufając Panie Jezu, Twej miłości i Twej łasce. Amen.
35
MODLITWA W SŁUŻBIE CZŁOWIEKOWI
Dobry Boże! Syn Twój, a PAN nasz, Jezus Chrystus, przyjął naturę człowieka, aby "nam służyć, a nie by Jemu
służono", aby "przeszedł przez ziemię dobrze czyniąc". Podobnie każdy z nas, sam potrzebując bliźniego, służy
innym. Obyśmy wszyscy pamiętali o sprawiedliwości i miłości bliźniego. Obudź w nas, o Boże, te zdolności,
które włożyłeś w sumienie człowieka i w serca nasze, i spraw, abyśmy nie szukali siebie, ale dobra naszych
braci. Pomóż łaskawie nie zniechęcać się niewygodami pracy, ale przypomnij, że na Twojej jesteśmy służbie
Przypominaj nam nieustannie, że powołaniem naszym jest dobrze czynić i widzieć Chrystusa w tych, którym
służymy. Nie dla zapłaty chcemy spełniać nasze obowiązki, ale jedynie pragniemy kochać swoją służbę i chętnie
z innymi "nosić brzemiona" Twojego krzyża, aż dojdziemy do życia, w którym panuje prawo miłości. Amen.
MODLITWA WĘDROWNIKÓW
Panie Jezu Chryste, który uczyniłeś dla nas Samego Siebie Drogą życia. Oświecaj światłem z niebios i zechciej
przyłączyć się do nas w naszej drodze przez życie tak, jak kiedyś przyłączyłeś się do wędrowców podążających
do Emaus. Daj nam moc Twojego Ducha, abyśmy odnaleźli najwspanialszą drogę twej świętej służby i posilając
się Eucharystią, tym prawdziwym chlebem pielgrzymów, wędrowali z radością, mimo zmęczenia oraz
przeciwności i przeszkód, drogą prowadzącą prosto do domu Ojca. Amen.
MODLITWA INSTRUKTORA
Boże, uznaję Cię za Stwórcę całego świata. Wszystko cokolwiek zostało stworzone, uczyniłeś dla nas. Dziękuję
Ci za to. Pragnę służyć pomagając moim braciom i siostrom we wspólnocie harcerskiej - aby Twoja nauka,
prawa i rady były znane i przestrzegane. Pomóż mi:
•
•
•
•
•
•
•
bym kroczył drogą prawdy, dobra i cnoty;
abym swoim życiem dawał świadectwo Chrystusowi;
abym służył z ochotą i radością wszystkim bliźnim;
abym umiał pochylić się nad każdym dzieckiem i młodym człowiekiem;
abym w serca młodych ludzi wszczepiał ideały wiary;
abym trudził się o dobre imię Polski;
abym w Imię Maryi, Matki i Królowej harcerzy, przemieniał siebie i innych dla Królestwa
Chrystusowego Codziennie będę starał się o chwałę Bożą w sercach ludzi. Tak mi dopomóż Bóg.
Amen. Modlitewnik Harcerski ks. prał. hm. Zdzisław Peszkowski
MODLITWA ZA MOJĄ DRUŻYNĘ
Wszechmogący Boże, Najlepszy nasz Ojcze, chcę Ciebie dzisiaj prosić za całą moją drużynę. Znasz nas
osobiście, znasz nasze imiona i nazwiska, nasze zalety i wady, nasze radości i smutki, naszą siłę i słabość, znasz
całą historię naszego życia. Akceptujesz nas takimi, jakimi jesteśmy i ożywiasz nas Twoim Duchem. Ty, Panie,
kochasz nas nie dlatego, że jesteśmy dobrzy, lecz dlatego, że jesteśmy Twoimi dziećmi. Naucz mnie kochać
moich braci prawdziwie, na wzór Jezusa Chrystusa, nie za ich słowa lub czyny, ale dla nich samych, odkrywając
w każdym, a przede wszystkim w tych najsłabszych, tajemnicę Twojej nieskończonej miłości. Dziękuję Ci,
Ojcze, bo dałeś mi braci. Są dla mnie podarunkiem, prawdziwym sakramentem, widocznym i skutecznym
znakiem obecności Twojego Syna. Daj mi spojrzenie Jezusa, abym umiał ich kontemplować. Daj mi Jego serce,
abym ich kochał aż do końca, ponieważ ja także chcę być dla nich żywym sakramentem obecności Jezusa.
Amen.
36
MODLITWA PRZED I PO SPOTKANIU
Oświeć, Panie nasze czyny i niech Twoja pomoc zawsze nam towarzyszy. Niech każde nasze działanie w Tobie
ma swój początek i koniec. Przez Chrystusa, Pana naszego. Amen. Panie, chcę, by moja dzisiejsza praca była
aktem miłości do Ciebie, do mojej rodziny, do Stowarzyszenia i do całego świata. Pomóż mi, bym wykonywał ją
z radością, jako współudział w Twym dziele stworzenia. Niech ta praca pomoże mi w realizowaniu samego
siebie i służy dla dobra innych ludzi. Przyjmuję wszelkie cierpienia z nią związane jako swój udział w krzyżu
Jezusa. Polecam, Panie, dobroci Twego serca, bezrobotnych, biednych i nieszczęśliwych. Amen.
MODLITWA PRZED SPOTKANIEM - APELEM
Panie, ześlij nam Twego Ducha, by oświecił nasze umysły i otworzył je na prawdę. Dzięki temu będziemy
potrafili słuchać innych z uwagą, sympatią, ufnością i pokorą, i odpowiadać im z szacunkiem, spokojem i
szczerością. Prosimy Cię, spraw, by rozbieżność poglądów nie stała się przeszkodą w okazywaniu miłości i
wzajemnego szacunku bliźniemu.
MODLITWA PRZY OGNISKU (KOMINKU)
Do modlitwy! Stańmy wszyscy przed Bogiem - w Jego obecności! Podziękujmy za wszystkie łaski i
dobrodziejstwa - za dzień dzisiejszy, za to że jesteśmy razem i możemy świadczyć, że należymy do Harcerstwa,
za wszystko co dobrego i szlachetnego uczyniliśmy - z całego serca dzięki Ci składamy - Najlepszy Ojcze!
Wszyscy: Dzięki Ci składamy Najlepszy Ojcze! Przeprośmy Boga za wszystkie nasze słabości, przewinienia,
niepotrzebne słowa, zadane przykrości, za wszystko co nie było najlepsze. Wszyscy: Boże, przepraszamy,
przebacz nam Chryste, obiecujemy poprawę! Otoczmy modlitwą wszystkich zmarłych spod znaku krzyża
harcerskiego - wszystkich którzy oddali swe życie za Ojczyznę. Wszyscy: Wieczne odpoczywanie racz im dać
Panie, a światłość wiekuista niechaj im świeci, niech odpoczywają w pokoju wiecznym. Amen. Ukochani.
jednym aktem myśli stańmy przed Obliczem Matki Bożej Częstochowskiej - na Jasnej Górze - gotowi na Apel
Jasnogórski - modlitwę serc polskich, jak ją nazwał Ojciec święty - nasz umiłowany Rodak. Wszyscy śpiewamy:
Maryjo, Królowo Polski, jestem przy Tobie, pamiętam, czuwam. (3 razy) A teraz zróbmy krąg: Idzie noc...
Aneks 5
ZASADY UCZESTNICZENIA DRUŻYN HARCERSKICH REPREZENTUJĄCYCH ZWIĄZEK
W UROCZYSTOŚCIACH PAŃSTWOWYCH, PATRIOTYCZNO-RELIGIJNYCH
1.
Drużyny reprezentujące Związek w uroczystościach państwowych realizują
zadania przewidziane dla nich przez głównego organizatora uroczystości zgodnie
ze scenariuszem danej uroczystości i “Zasadami musztry i ceremoniału
harcerskiego”.
2.
Udział harcerskich reprezentacji w uroczystościach patriotyczno-religijnych
uzależniony jest od ogólnego scenariusza, miejsca i okoliczności uroczystości
a)
W mszach polowych uczestniczyć mogą:
•
•
•
•
•
indywidualnie harcerki i harcerze,
zastępy harcerskie bądź drużyny w zwartym szyku,
drużyna sztandarowa ze sztandarem,
harcerze do posługi liturgicznej,
orkiestra harcerska bądź inny harcerski zespół wokalnoinstrumentalny.
37
Drużyna sztandarowa ustawia się na wprost ołtarza.
Drużyna sztandarowa przyjmuje postawę zasadniczą przed Ewangelią, Podniesieniem, Błogosławieństwem.
Komendy do przyjęcia postawy zasadniczej i swobodnej powinny być poprzedzane sygnałem na trąbce.
b)
W mszach w obiektach sakralnych uczestniczyć mogą:
•
•
•
•
indywidualnie harcerki i harcerze,
zastępy harcerskie bądź drużyna, jeżeli pozwolą na to
warunki,
poczet (poczty) sztandarowy,
harcerze do posługi liturgicznej, trębacze lub zespół
wokalno-instrumentalny.
Poczet sztandarowy zajmuje miejsce z prawej strony ołtarza bądź inne, wyznaczone przez
organizatora uroczystości.
Poczet (poczty) sztandarowy wprowadza się przed zajęciem przez celebransa miejsca przy ołtarzu, a
wyprowadza po opuszczeniu przez celebransa miejsca przy ołtarzu, ale przed opuszczeniem obiektu
przez pozostałych uczestników uroczystości.
Poczet sztandarowy w czasie mszy św. występuje w nakryciach głowy.
Zachowanie się pocztu sztandarowego musi być zgodne z “Zasadami musztry i ceremoniału
harcerskiego” i “Ceremoniałem wojskowym”.
3.
Drużyny harcerskie uczestniczące w uroczystościach patriotyczno-religijnych w
charakterze oficjalnych reprezentacji Związku - bez względu na swoje wyznanie w świątyniach i innych miejscach wyznań zachowują się zgodnie z zasadami
przyjętymi dla danego wyznania.
Wyciąg z „Zasad musztry i ceremoniału harcerskiego” wprowadzonych w maju 1997 roku rozkazem Naczelnika
ZHP.
Aneks 6
PROGRAM MSZY ŚWIĘTEJ NA OKOLICZNOŚĆ
DNIA MYŚLI BRATERSKIEJ
15:00 - rozpoczęcie przygotowań w kościele – nagłośnienie, dekoracje, próba zespołu
muzycznego
15:30 – „przeszkolenie” pocztu sztandarowego (Robert, Lidia, Karolina),
ministrantów (Michał, Piotr, Darka, Jacek) osób czytających modlitwę powszechną
(Ewa, Adrian, Ania ,Kasia),
czytania (Dawid, Majka), osób niosących dary, osoby śpiewającej psalm (Monika),
osoby wydającej komendy (Jacek)
16:00 – zapalenie świeczek, rozłożenie tekstów pieśni na ławkach
16:15 – „rozśpiewanie” zbierających się osób
16:30 – rozpoczęcie Mszy św.
WEJŚCIE
Śpiew na wejście: „Niech Pan udzieli mocy swemu ludowi”
38
Komenda: BACZNOŚĆ, SZTANDAR HUFCA GDAŃSK PORTOWA
WPROWADZIĆ!, po zajęciu miejsca przez poczet sztandarowy
komenda: BACZNOŚĆ, SPOCZNIJ!
Znak krzyża, pozdrowienie wiernych przez kapłana: „Miłość Boga Ojca...”
Powitanie zebranych przez kapłana
AKT POKUTY (‘Spowiadam się Bogu...”, „Niech się zmiłuje nad nami...”
WEZWANIE DO CHRYSTUSA PANA: pieśń „Panie zmiłuj się nad nami”
HYMN: „Chwała na wysokości Bogu...”
„Módlmy się...”
LITURGIA SŁOWA:
Czytanie pierwsze (Dawid)
Psalm (Monika)
Czytanie drugie (Majka)
Aklamacja (Monika)
Ewangelia (kapłan) – sztandarowy wykonuje chwyt prezentuj, asysta
salutuje
KAZANIE
(w momencie gdy kapłan kończy kazanie, osoby czytające
MODLITWĘ WIERNYCH podchodzą pod ołtarz)
„Do Boga (...) zanieśmy prośby i pragnienia naszych serc.”
MODLITWA WIERNYCH
(gdy kończy się Modlitwa Wiernych, procesja z darami musi być już
gotowa)
„Boże, ojcze miłosierdzia (...) Który z Tobą żyje i króluje na wieki
wieków.”
LITURGIA EUCHARYSTYCZNA
Śpiew na przygotowanie darów: „Ofiaruję Tobie” (w trakcie czytania
komentarzy do darów - sam akompaniament)
Procesja z darami przynosi buta, węzeł, lilijkę i koniczynkę, których
symbolikę opisują komentarze (Estera)
Dalszy ciąg pieśni „Ofiaruję Tobie”
„Módlcie się, aby moją (...) wszechmogący”
PREFACJA
„Pan z wami. ()W górę serca.() Zaprawdę godne (...) śpiewamy
nieustannie hymn twojej chwały”
„Święty, Święty, Święty...”
PIĄTA MODLITWA EUCHARYSTYCZNA
„Wysławiamy Cię... Prosimy Cię, Ojcze wszechmogący (...) mówiąc:
BIERZCIE I ...”
PODNIESIENIE (sztandarowy salutuje)
„Oto wielka tajemnica wiary”
„Obchodząc pamiątkę (...) przez wszystkie wieki wieków.
OBRZĘDY KOMUNII
„Pouczeni przez (...) mówić”
„OJCZE NASZ”
„Wybaw nas Panie (...) przyjścia naszego Zbawiciela, Jezusa
Chrystusa”
„Panie Jezu Chryste, Ty powiedziałeś (...) wieki wieków.() Pokój Pański
niech zawsze będzie z wami. ()Przekażcie sobie znak pokoju.
39
Pieśń „Przekażcie sobie znak pokoju”
„Baranku Boży”
„Oto Baranek Boży (...) Jego ucztę”
KOMUNIA ŚWIĘTA ( w tym czasie pieśń: „Jak cenna jest dla
mnie”)
Dziękczynienie – pieśń „Niech strumienie żywej wody”
Modlitwa po komunii „ Módlmy się. Boże (...) Przez Chrystusa, Pana
naszego”
OBRZĘDY ZAKOŃCZENIA
(informacja kapłana o AKCJI GROSIK)
BŁOGOSŁAWIEŃSTWO (sztandarowy wykonuje chwyt prezentuj) „
Pan z wami. ()Niech (...) Ojciec, i Syn, i Duch Święty.() Idźcie w pokoju
Chrystusa.”
Komenda: DO MODLITWY HARCERSKIEJ!
MODLITWA HARCERSKA
Komenda: BACZNOŚĆ! POCZET SZTANDAROWY
ODMASZEROWAĆ!
Pieśń „Nie ścigaj się z miłością” (pod kościołem stoją już harcerze ze
skarbonkami)
Wspólne odśpiewanie kilku pieśni
Aneks 7
HARCERSKA DROGA KRZYŻOWA
STACJA II
Prowadzący: Kłaniamy Ci się, Panie Jezu Chryste, i błogosławimy Tobie.
Wierni: Żeś przez krzyż i Mękę Swoją odkupił świat.
Zatrzymaj się! Zrozum, oto Piłat wydał twego Pana na śmierć. Ty jednak nie chcesz Jego śmierci, wznosisz
szczytne modlitwy. Wszak jesteś harcerką, harcerzem, na twoim mundurze także widnieje krzyż. Ale co możesz
dać oprócz dziesięciu punktów, które dumnie nazywasz Prawem? Każdy twój niecny czyn - to cierpienie
Chrystusa; każdy niesprawiedliwy sąd nad niewinnym - to hańba dla Niego!
• pomyśl o tych, których swym pochopnym czynem lub niesprawiedliwym osądem przywiodłeś do cierpienia...
• pomyśl o całej braci harcerskiej, by, kierowana cnotą, zasmakowała nie w wielkich słowach, lecz w czynach,
czasami nawet małych.
STACJA II
Spójrz, jak Jezus przyjął ciężar krzyża na swoje barki... Tak i ty przyjmij z godnością swój krzyż codziennych
cierpień. Czy pamiętasz, bracie, dzień, w którym po raz pierwszy przypiąłeś krzyż do swojego munduru? Byłeś
wówczas mały, ale dziś wiesz, że jest to wielki symbol, który nakazuje ci kroczyć prostą drogą, służyć... Wszak
pamiętasz, że przyrzekałeś służyć Bogu i Ojczyźnie - Polsce?
• pomyśl o twórcach ruchów skautowych i harcerskich, którzy pierwsi pokazali, w jaki sposób mamy nieść krzyż
codziennych trosk...
• pomyśl o tych, którzy prócz swego krzyża przyjmują na swe ramiona cierpienia innych...
STACJA III
40
Ciężar krzyża jest ponad ludzkie siły, twój Pan upadł na początku swej drogi. Pierwszy upadek...
Pierwszy zapalony papieros, pierwsza lampka wina. Niewinnie, nieświadomie. Mówisz: każdemu mogło się
zdarzyć.
Pamiętaj. Chrystus upadł pod nieludzkim ciężarem krzyża.
A ty już upadasz pod lekkością namowy kolegi. Przypomnij sobie: twoim krzyżem - służba Bogu i Ojczyźnie.
Nie upadli harcerze pod zaborami, nie upadli katowani szaroszeregowcy.
A ty? Czy masz upaść dla
zaimponowania swojej dziewczynie, masz rzucić swój krzyż
i zawrócić z drogi?
• pomyśl o tych, którzy do końca swoich dni nieśli krzyż, walcząc w obronie Ojczyzny i wiary...
• pomyśl o nas, o sobie, o wszystkich, którym Bóg wyznaczył wędrówkę wśród ziemskiego chaosu w harcerskim
mundurze...
STACJA IV
Spójrz, druhno, druhu, na zasmucone oblicze matki Jezusa. Ile razy ten smutek gości na twarzy twojej matki?
Czy w swojej służbie nie zapominasz o najbliższych? Matka to twój najwierniejszy przyjaciel, cierpi wówczas,
kiedy ty cierpisz, pomoże, kiedy potrzeba pomóc, wysłucha i zrozumie najbardziej gorzkie słowa. Pamiętaj o
matce. Bądź pewien, że ci, którzy walczyli i ginęli w Powstaniu Warszawskim, i przysparzali cierpień swoim
matkom, też kochali je szczerze. Wiedzieli jednak, że służą jednej matce - Ojczyźnie. l ty bądź gotów jej służyć.
• pomyśl o tych, którzy w harcerskich mundurach ginęli, walcząc w obronie Ojczyzny...
• pomyśl o wszystkich matkach cierpiących wraz ze swoimi dziećmi
STACJA V
Już wiesz, że twoim krzyżem jest służba Bogu i Polsce. Nie ograniczaj się tylko do swojego
krzyża. Stoimy w jednym szeregu, ale ty wiesz, że obok ciebie stoi słabszy, który nie podoła
ciężarowi krzyża... nie odwracaj się od niego, nie poniżaj. Pomóż mu, a zyskasz przyjaźń.
Wiesz, że wśród twoich kolegów jest wielu, którzy jeszcze nie znają swojego krzyża, a ty ich
negujesz, zamiast pozyskać. Pamiętaj, że każdy z nas musi poznać swój krzyż. Pomóż im
w tych poszukiwaniach.
• pomyśl o tych, którzy odważnie przyjmują ciężar krzyża na swoje słabe ramiona...
• pomyśl o tych, którzy zagubili w ziemskim życiu swój krzyż albo go odrzucili...
STACJA VI
Czy już odkryłeś to wspaniale uczucie, że pomóc drugiemu człowiekowi, to być szczęśliwym?
A może wolałbyś omijać cierpiących? Ty kochasz innych, czym jednak jest miłość...?
Pamiętasz słowa Roberta Baden-Powella . Szukaj więc przyjaciół na całym świecie. Nie jest ważnym kolor
skóry, wiek, narodowość. Jesteśmy braćmi. Wspólnie ponieśmy krzyż naszych codziennych cierpień. Ty umiesz
wznosić te międzynarodowe hasła z łatwością - wszak to tylko słowa! Lecz pamiętaj, że na twojej ulicy możesz
spotkać cierpiącego, nie omiń go, on potrzebuje ciebie...!
• pomyśl o tym, czy nie wyzbyłeś się uczucia miłości bliźniego...
• pomyśl o tych, którzy życzliwość i współczucie dla cierpiących obrali jako drogowskaz swojej drogi...
41
STACJA VII
Ten dramatyczny upadek Jezusa jest nauką dla ciebie. Wśród śmiechu, bez pomocy, Jezus powstaje. A ile razy
ty czujesz się załamany? Chcesz zawrócić z drogi, którą podążasz. Śmiech i szyderstwo nieżyczliwych
powodują, że wypierasz się munduru, swej służby, Boga!
Pamiętaj! Krocz zawsze prostą drogą. Nic obawiaj się, że prześladują nas inni, że nie rozumieją naszych racji.
Jezus samotny powstał i szedł, a ty masz wielu przyjaciół, na których możesz polegać. Ta jedność pozwoli nam
powstać z każdego upadku. Musisz wierzyć, jak ci, którzy milczeli w upadku, jak ci, którym zabrano lilijkę,
zamieniając ją w śmieszny nieporadny symbol... Musisz wierzyć!
• pomyśl o tych, których harcerska służba była wydana na prześladowanie i szyderstwo...
• pomyśl o harcerkach i harcerzach minionych lat, którzy swą wiarą i ofiarną służbq zachowali dla nas - Boga i
Polskę...
STACJA VIII
Czy słyszysz lament tych niewiast? One swym głośnym szlochem przysparzają cierpienia Chrystusowi... I ty
płakałeś, choćby wczoraj, nad losem swoim, nieszczęściem, niesprawiedliwością. Musisz być silny, aby
przezwyciężyć własne cierpienia i otrzeć łzy
z oczu płaczących. Wierzysz w naukę Chrystusa, krocz
więc prostą drogą, niosąc wszystkim spotkanym, uśmiech i pomoc.
• pomyśl o tych, których płacz nad własnym cierpieniem zatrzymał na drodze życia...
• pomyśl o tych, którzy, wędrując po ziemi i niosąc radość i pomoc, nigdy nie zeszli z raz obranej drogi...
STACJA IX
Twój Pan upadł! A ty, czemu nie biegniesz Mu pomóc? Boisz się? że oprawcy krzyczą, biją i kopią...?
Ze strachu przyjmujesz więc każdy fałsz, każde kłamstwo. Będziesz karmił siebie i innych
kłamstwem, budował gmach niesprawiedliwości od fundamentów. Chcesz krzyczeć, że to nie
jest prawdą, lecz spójrz, oto twój Pan wstaje, powstał! Teraz już wierzysz, wierzysz w siłę
prawdy i szlachetności! Tylko prawda i miłość, szlachetność i sprawiedliwość pomogły wstać
Jezusowi, dały Mu moc i wielkość. Czy jeszcze się boisz? Nie bójmy się bicia, krat, przemocy
moralnej i fizycznej, wszak kierowani prawdą o miłości, kroczymy za Panem i tak jak On
powstaniemy z każdego, najgorszego upadku, z każdego upodlenia.
• pomyśl o tych, którzy pod presją siły nie wyparli się Chrystusa i Ojczyzny...
• pomyśl o tych, którzy złożyli ofiarę z własnego życia za prawdę, miłość i sprawiedliwość...
STACJA X
Twój Pan, którego kochasz, którym się chlubisz, sam...
Nic mu już nie pozostało, nawet szaty z niego zdarto. Wystawiono go na pośmiewisko ludzi-braci...
42
Czy to z niego - Chrystusa, czy też z ciebie mijani ludzie szydzą? Ci z Golgoty i ci z ulicy - nie pojmują, są
otumanieni, nie potrafią zrozumieć celu. Iluż z nas pozwala drwić z siebie,
z munduru, z ideałów, nie
chcąc się narazić kolegom, znajomym? Zewnętrzny znak twojego celu może został odrzucony przez ciebie
samego i tkwi gdzieś, głęboko ukryty w zaka-markach mieszkania.
• pomyśl o tych, którzy nie rozumieją celu współczesnego ruchu harcerskiego...
• pomyśl o swoim mundurze, z którego tak byłeś dumny niegdyś, gdy wkładałeś go po raz pierwszy...
STACJA XI
To już koniec drogi Chrystusa, ale nie koniec naszej drogi, drogi tych, których on uzdrowił,
nauczał i błogosławił. Podążajmy więc dalej drogą wyznaczoną przez Niego i nie
zatrzymujmy się na dłużej. Ty, harcerko, harcerzu, musisz zachować Go w swoim sercu,
w swoich modlitwach. Musi towarzyszyć ci wszędzie... Bo i dziś wyrzucają go na ulicę,
gardzą nim, jednocześnie traktując jak kościelną tradycję, niedzielną formalność. Wstydliwie
ukrywa się Go pod zielonym mundurem czy też w miejscu, do którego nikt nie zagląda...
• pomyśl o sobie, byś rozumiał naukę Chrystusa i przez jej pryzmat miłował innych...
• pomyśl o tych, którzy dla korzyści materialnych nie zachowali Chrystusa w swoich sercach...
STACJA XII
Pan umarł...!
Co teraz zrobisz? Będziesz płakał, krzyczał, czy może zaczniesz uciekać?
Kroczyłeś drogą Chrystusa, widziałeś Jego Cierpienia, i wiesz, że twoje zadanie to iść dalej, nieść Jego w swoim
sercu, nieść krzyż swoich codziennych trosk. Naprzód więc, wyruszaj
w drogę!
• pomyśl o tych, którzy dzisiaj, tak jak przed dwoma tysiącleciami, wyrzucają Boga z serc swoich i innych...
• pomyśl o wszystkich kroczących drogą Chrystusa, by razem iść do wyznaczonego celu...
STACJA XIII
Pan twój już nie idzie przed tobą, twój Odkupiciel czeka na ciebie. Lecz czy droga, którą kroczysz, zawiedzie cię
do Niego? Zawiedzie, jeśli miłujesz Go - nie obawiaj się, dojdziesz do Chrystusa, On czeka na ciebie.
• pomyśl o tym, czy twoja modlitwa posiada siłę przebicia się przez twoją przyziemnosć...
• pomyśl o tych, którzy nie znają końca swej drogi i wątpili w odnalezienie celu swej wędrówki...
STACJA XIV
Ostatni etap. Wreszcie został zamknięty w czterech ścianach grobu, nie będzie mówił, nie będzie upominał, nie
będzie wyrzutem twojego serca, twojego sumienia...
Ideał harcerstwa chciano zamknąć, przemienić, wymazać, zastąpić czymś innym. Prawda nie
umiera, tak jak jej Pan.
43
Pan zwyciężył i to jest dla nas wzór, że dobro i sprawiedliwość będą żyły w każdym z nas.
• pomyśl o tych, którzy uśmiercili i pogrzebali swoją postawę harcerki, harcerza, instruktorki i instruktora
podczas wędrówki życiowej...
• pomyśl też o tym, by duch chrześcijański rozrastał się i krzepił nasze szeregi...
Każdą stacja Drogi Krzyżowej możemy zakończyć modlitwami:
Ojcze Nasz...
Zdrowaś Marjo...
Chwała Ojcu...
Któryś za nas cierpiał rany, Jezu Chryste, zmiłuj się nad nami!
Opracował: ks. hm. Adam Leszczyński HR
Aneks 8
SPRAWNOŚCI HARCERSKIE WSPIERAJĄCE WYCHOWANIE
DUCHOWE I RELIGIJNE
Betlejemskie Światło Pokoju *
1. Poznała/ał Dobra Nowinę związaną z narodzinami Jezusa oraz przesłanie Betlejemskiego Światła
Pokoju. Wie, jaką drogą dociera ono do Polski.
2. Poznała/ał tradycje bożonarodzeniowe oraz uczestniczyła/ył w wigilii harcerskiej.
3. Pomogła/pomógł w zorganizowaniu w swoim domu świąt Bożego Narodzenia.
4. Uczestniczyła/ył w uroczystości przekazania Betlejemskiego Światła Pokoju (np. w hufcu, w
instytucjach miejskich, w szkole, na harcerskiej mszy).
Opiekunka Betlejemskiego Światła Pokoju/opiekun Betlejemskiego Światła Pokoju **
1. Zapoznała/ał drużynę z przesłaniem Betlejemskiego Światła Pokoju.
2. Samodzielnie lub z zastępem odwiedziła/ił samotnego człowieka mieszkającego w sąsiedztwie,
przekazując mu Światło.
3. Przyniosła/przyniósł Betlejemskie Światło Pokoju do swego domu i zapoznała/ał rodzinę z jego ideą.
Wysłała/ał kartki z życzeniami bożonarodzeniowymi rodzinie lub przyjaciołom.
4. Zorganizowała/ał wspólnie z zastępem wigilię dla zaprzyjaźnionego środowiska harcerskiego,
przekazując mu Światło.
Strażniczka Betlejemskiego Światła Pokoju/strażnik Betlejemskiego Światła Pokoju ***
1. Wspólnie z drużyną co rok organizuje zbiórkę, na której zapoznaje zaprzyjaźnioną drużynę z
przesłaniem i tradycjami Betlejemskiego Światła Pokoju.
2. Zorganizowała/ał udział drużyny w przekazaniu Betlejemskiego Światła Pokoju do kościołów,
urzędów instytucji, placówek opiekuńczych i mieszkańcom.
3. Wspólnie z drużyną pomogła/pomógł w zorganizowaniu wigilii dla osób samotnych, przekazując im
Betlejemskie Światło Pokoju.
4. W porozumieniu z rodziną lub drużyną zaprosiła/ił do domu lub na zbiórkę wigilijną w okresie świąt
Bożego Narodzenia samotną osobę z sąsiedztwa, przekazując jej Betlejemskie Światło Pokoju.
Przewodnik duchowy ***
1. Brała/ał udział jako przedstawiciel drużyny lub hufca w służbach (medycznej, porządkowej itp.) w swojej
parafii lub diecezji. Zaangażowała/ał do tego chętnych harcerzy ze swojego środowiska.
2. Zadbała/ał, by wszyscy przygotowali się do tych wydarzeń od strony duchowej (sakrament pokuty, czynny
udział w nabożeństwach, przyjęcie komunii św.)
3. Przeczytała/ał „Dzieje Apostolskie”. W formie gawędy przedstawiła/ił drużynie losy jednego z apostołów,
np. podróży misyjnych św. Pawła.
4. Wspólnie z chętnymi osobami z drużyny nawiązała/ał kontakt z duszpasterzami w swojej parafii,
zaoferowała/ał pomoc i współpracę (np. organizowanie spotkań modlitewnych, wieczorów skupienia,
służby liturgicznej, znalezienie kapelana dla hufca).
5. Zadbała/ał o zorganizowanie rekolekcji dla harcerzy ze swojego środowiska.
44
1.
2.
3.
4.
Młody pielgrzym **
Potrafi powiedzieć, jaki jest cel pielgrzymowania.
Uczestniczyła/ył w dwóch pielgrzymkach harcerskich (pieszych lub autokarowych) od chwili otwarcia
próby.
W czasie pielgrzymki brała/ał czynny udział w rekolekcjach (zaangażowanie w życie grupy, przygotowanie
duchowe, przyjęcie sakramentów).
Opisała/ał swoje doświadczenia pielgrzymkowe i przedstawiła/ił na zbiórce zastępu.
Pielgrzym ***
1. Zapoznała/ał się z historią pielgrzymowania. Przedstawiła/ił ją w formie gawędy na zbiórce drużyny.
2. Zorganizowała/ał wyjazd drużyny na pielgrzymkę harcerską (pieszą lub autokarową).
3. Zorganizowała/ał wyjazdowe rekolekcje dla harcerzy swojego środowiska.
4. Opracował mapę ciekawych miejsc w Polsce, do których pielgrzymują wierni i przedstawił ją w
drużynie (w szczepie, w hufcu itp.) i opowiedział o swoich doświadczeniach pielgrzymowania.
Przyjaciel liturgii (do wyboru: katolickiej, prawosławnej, protestanckiej, itd) **
1. Pobożnie i aktywnie uczestniczy w nabożeństwie/mszy św., stanowiąc wzór dla innych.
2. Potrafi posługiwać się kalendarzem liturgicznym, wie, kiedy obchodzi się podstawowe święta i jakie
nabożeństwa są odprawiane w określonych okresach roku liturgicznego.
3. Pomagała/ał w przygotowaniu mszy św./nabożeństwa, tzn. komentarze do czytań, procesję z darami,
dobrać odpowiednie pieśni, ułożyć modlitwę wiernych itp.
4. Nauczyła/ył chętnych harcerzy z drużyny odpowiedniego zachowania na mszy/nabożeństwie.
5. Uczestniczyła//ył w budowaniu ołtarza polowego na obozie drużyny. Zadbała/ał o urządzenie miejsca
dookoła niego tak, by atmosfera sprzyjała wyciszeniu i modlitwie.
1.
2.
3.
4.
5.
Znawczyni liturgii/znawca liturgii (do wyboru: katolickiej, prawosławnej, protestanckiej, itd.) ***
Zna strukturę mszy św. (nabożeństwa protestanckiego, mszy prawosławnej, itd.), poprawnie odmawia
modlitwy i wykonuje gesty podczas uczestnictwa w takiej mszy.
Zna podstawowe paramenty liturgiczne i umie wyjaśnić ich znaczenie (np. lichtarz, krzyż procesyjny,
trybularz, cyborium). Umie przygotować ołtarz do mszy św./nabożeństwa (odpowiednio do wybranej
religii).
Zna ceremoniał sztandarowy stosowany podczas uroczystości religijnych (odpowiednio do wybranej
religii). Potrafi wydawać odpowiednie komendy pocztom sztandarowym.
Nauczyła/ył chętnych harcerzy z drużyny odpowiedniego zachowania na mszy/nabożeństwie, z
uwzględnieniem również tych, którzy nie są bezpośrednio zaangażowani religijnie w liturgię.
Zadbała/ał wspólnie z chętnymi osobami o urządzenie miejsca modlitwy (skupienia, wyciszenia) na obozie
lub rajdzie, w którym każdy może realizować swoje potrzeby duchowe, np. ołtarza polowego, kapliczki
obozowej, namiotu skupienia, gdzie można udostępnić odpowiednie lektury ku pokrzepieniu ducha, polany,
na której jest wyjątkowo pięknie, gdzie można pobyć sam na sam z sobą i z naturą.
Początkujący religioznawca **
Wie, jak nazywa się pięć głównych religii świata. Opowie o nich chętnym harcerzom z drużyny
(zastępu).
2. Wie, gdzie w okolicy znajdują się świątynie lub miejsca modlitwy różnych wyznań. Zorganizuje
wycieczkę zastępu do jednego z tych miejsc i przedstawi w interesujący sposób podstawowe informacje
z nim związane.
3. Zapoznała/ał się z życiorysem założyciela wybranej religii i przedstawi jego osobę na zbiórce drużyny.
4. Nawiązała/ał kontakt z osobą z kręgów skautowych lub harcerskich, która wyznaje inną religię.
1.
Religioznawca ***
1. Potrafi wymienić pięć głównych religii świata i ich założycieli. Umie wyjaśnić ich główne dogmaty
wiary. Wskaże w Polsce miejsca głównych skupisk wyznawców różnych religii.
2. Zorganizowała/ał wyjście zastępu lub drużyny do świątyni wyznawców wybranej religii (meczet,
synagoga itp.) i przedstawiła/ił kilka informacji z nią związanych.
3. Przeprowadziła/ił w zastępie lub w drużynie dyskusję na temat tolerancji religijnej (czym ona jest, jakie
są skutki nietolerancji w społeczeństwie itp.).
4. Zapoznała/ał się z najważniejszymi dokumentami na temat dialogu międzyreligijnego (np. Deklaracja o
stosunku Kościoła Katolickiego do religii niechrześcijańskich, Deklaracja o wolności religijnej).
45
Młody ekumenista ***
Umie wyjaśnić, czym jest ekumenizm.
Zapoznała/ał zastęp z ideą Tygodnia Modlitw o Jedność Chrześcijan.
Poznała/ał różne zwyczaje świąteczne wybranych wyznań chrześcijańskich, np. Boże Narodzenie u
katolików i prawosławnych lub obchody świąt maryjnych w różnych rejonach Polski i zapoznała/ał z
nimi zainteresowane osoby z drużyny.
4. Zapoznała/ał się treścią jednego z dokumentów kościelnych autorstwa Jana Pawła II na temat
ekumenizmu i w przystępny sposób przedstawi swoje przemyślenia na ten temat na zbiórce drużyny.
5. Nauczy się modlitwy „Ojcze nasz” w innym języku.
1.
2.
3.
Ekumenista ***
Umie wyjaśnić, czym jest ekumenizm. Zna istotne różnice między najważniejszymi wyznaniami
chrześcijańskimi (katolicyzm, prawosławie, protestantyzm).
2. Zorganizowała/ał w zastępie lub w drużynie dyskusję z udziałem przedstawicieli różnych wyznań
chrześcijańskich.
3. Wzięła/ął udział w spotkaniu ekumenicznym (np. w Taize) lub w obchodach Tygodnia Modlitw o
Jedność Chrześcijan. Nauczyła/ył się trzech kanonów śpiewanych przez braci z Taize.
4. Zapoznała/ał się z nauczaniem Jana Pawła II na temat dialogu ekumenicznego.
5. Umie przygotować modlitwę ekumeniczną dla zastępu (drużyny, obozu, na biwaku), np. na
zakończenie dnia.
1.
1.
2.
3.
4.
5.
Poszukująca wartości/poszukujący wartości **
Umie opowiedzieć, czym jest rozwój duchowy i religijny, potrafi wyjaśnić różnicę między pojęciami
„duchowość” i „religijność”.
Prowadzi dzienniczek, w którym dokumentuje swoje przemyślenia i doświadczenia duchowe.
Nauczyła/ył się wybierać wartościową lekturę, filmy, spektakle teatralne i opowie o swoich przeżyciach z
tym związanych.
Wie, jak nazywa się pięć głównych religii świata. Potrafi wyjaśnić, dlaczego na świecie jest tak wiele
tradycji religijnych i duchowych.
Zorganizowała/ał dla zastępu lub drużyny zbiórkę, w czasie której harcerze mogli porozmawiać o swoim
światopoglądzie i nauczyć się tolerowania różnic w tym względzie.
Poszukująca autorytetu/poszukujący autorytetu ***
1. Zapoznała/ał się z biografią osoby, znanej z etycznego postępowania, której życiowe dokonania
inspirują do podążania tą samą drogą, np. sławne osobistości, święci, mędrcy, autorytety moralne.
2. Zapoznała/ał się z filozofią życia, poglądami tej osoby oraz z metodami pracy nad sobą, które stosowała
ona w swoim życiu.
3. Opracowała/ał na tej podstawie plan osobistego rozwoju duchowego i zastosowała/ał ten program w
swoim życiu.
4. Zorganizowała/ał kominek, na którym w sposób ciekawy przedstawiła/ił biografię tej osoby harcerzom
swojej drużyny.
5. Przeczytała/ał jedną lekturę z zakresu duchowości, np. Andrzeja Glassa Podstawy duchowości
instruktora harcerskiego, dzienniki Św. Tereski od Dzieciątka Jezus, pisma Raniero Cantalamessa,
opowiadania Bruno Ferrero.
Szara lilijka **
Przez 24 godziny oderwała/ał się od zwykłych spraw codziennych, nie kontaktowała/ał się, nie
rozmawiała/ał z nikim (polecana samotna wycieczka na cały dzień do lasu, w góry itd.). W tym czasie
przemyślała/ał Prawo Harcerskie i swój dotychczasowy do niego stosunek, oceniła/ił samego siebie i swoją
wolę wypełniania Prawa Harcerskiego całym życiem (w każdej chwili, w każdym miejscu, każdym swoim
czynem, zawsze). Zastanowiła/ił się też nad swoimi wadami, które przeszkadzają być dobrą
harcerką/dobrym harcerzem, i pomyślała/ał nad sposobem, jak skuteczniej z nimi walczyć.
Sprawność harcerze przyznają sobie sami, zgodnie z poczuciem uczciwości, jeżeli szczerze potwierdzą
w swoim sumieniu, że chcą żyć zgodnie z zasadami harcerskimi, zawartymi w Przyrzeczeniu i Prawie
Harcerskim. Obrzędowe przyznanie sprawności można połączyć z odnowieniem Przyrzeczenia.
Sprawność tę zdobywać trzeba co rok od nowa. Po upływie terminu jej „ważności” wymagana jest
powtórna próba lub przystąpienie do zdobywania sprawności „Mężny” lub „Chwat”.
46
Mężny **
Przez 7 dni od przystąpienia do próby (po otrzymaniu od opiekuna, drużynowego listu otwierającego
próbę) w tajemnicy przed innymi, podjęła/ął walkę z wadą, słabością, kompleksem, który w szczególny
sposób komplikuje jej/mu współżycie z innymi ludźmi, np. kłótliwość, zarozumiałość, nietolerancja,
nieśmiałość, spóźnianie się, nierzetelność.
Sprawność przyznaje drużyna po wysłuchaniu relacji z przebiegu próby, jej ocenie i wniosku
harcerki/harcerza o przyznanie sprawności.
Chwat ***
Słowo „chwat” jest złożone z pierwszych liter następujących cech charakteru:
C – cnota (postępowanie zgodne z zasadami moralnymi)
H – hart (wytrwałość wobec przeciwności losu)
W – wola (siła woli, umiejętność konsekwentnego dążenia do celu)
A – altruizm (poświęcanie swoich talentów na rzecz innych)
T – tężyzna (ćwiczenie sprawnego i wytrzymałego ciała i ducha).
Aby zdobyć tę sprawność, harcerka/harcerz zastanowić się musi, która z wymienionych cech jest
jej/jego wadą. Następnie opracowuje zadania (dla każdej litery po jednym), które pomóc mogą w walce z tą
słabością. Powinny to być zadania realizowane specjalnie na potrzeby tej sprawności, nie powtarzające się np.
przy zdobywaniu stopnia.
Kiedy już harcerka/harcerz wymyśli zadania, wybiera opiekuna próby (przyjaciela, kogoś zaufanego).
Informuje go, że podejmuje próbę ”chwata” i zapoznaje z wybranymi zadaniami. Bardzo ważne jest, by wybrać
na opiekuna osobę, która będzie umiał wspierać i motywować podopiecznego w walce ze swą słabością.
Czas realizacji próby zależy od realizującej ją osoby (ale nie dłużej niż pół roku!). Kiedy osiągnie cel
swoich zmagań, występuje do rady drużyny o przyznanie sprawności. Wykonanie zadań potwierdza opiekun.
47

aktywne uczestnictwo drużyny w życiu religijnym

Transkrypt

Podobne dokumenty

Natura mówi językiem miłości

Zabawa w teatr- obrazowanie punktów prawa Gra w „kolanko

katecheza 12 dziękujemy bogu, bo jest dobry informacja dla rodziców

Bóg stwórca, zbawca i podpora

Psalm 139 - Bractwo Słowa Bożego

Czym jest dla mnie religia?

Pobierz - Christus Vincit