Przeczytaj fragment - Wydawnictwo UMCS

Decyzje finansowe w warunkach nadmiernej pewności siebie menedżerów - Elżbieta Wrońska-Bukalska,
Wydawnictwo UMCS, Lublin 2016
Wprowadzenie
Pewność siebie wiąże się z poczuciem własnej wartości, tj. oceną na własny
temat, postawą wobec samego siebie. Można ją mierzyć w dwóch wymiarach:
wysokości i pewności, np. samoocena może być wysoka (lub niska) i pewna
(lub niepewna)1, może być też uzasadniona (jeśli jest poparta rzeczywistymi
osiągnięciami i dokonaniami jednostki) lub nieuzasadniona. O nadmiernej pewności siebie można mówić, gdy ktoś ma wysoką, pewną, lecz nieuzasadnioną
samoocenę. Nadmierna pewność siebie w tym ujęciu została zidentyfikowana
jako jedna z niedoskonałości (fallacies and biases) procesu poznawczego człowieka2. Niedoskonałości te istotnie kształtują proces kognitywny (poznawczy)
i oddziałują na decyzje i zachowanie. Dotychczas prowadzone badania w zakresie
nadmiernej pewności siebie pozwoliły stwierdzić, że nadmierna pewność siebie
jest powszechna i stale występująca3.
Nadmierna pewność siebie jest postrzegana jako zjawisko negatywne będące przyczyną wielu niepowodzeń i katastrof. Uznaje się ją za przyczynę takich
wydarzeń, jak zatonięcie Titanica, awaria w elektrowni atomowej w Czarnobylu,
katastrofy promów kosmicznych Challenger i Columbia czy eksplozja platformy
wiertniczej Deepwater Horizon i wyciek ropy naftowej w Zatoce Meksykańskiej
w 2010 r.4
W prowadzeniu działalności gospodarczej nadmiernej pewności siebie
przypisuje się m.in. niepowodzenia we wprowadzaniu nowego produktu na
rynek5 czy przetrwaniu nowo założonej firmy6. Wpływa ona także na prezen1
D. Wosik-Kawala, Korygowanie samooceny uczniów gimnazjum, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2007, s. 32.
2 Występuje wiele zidentyfikowanych niedoskonałości, w tym m.in. zakotwiczenie (anchoring), ramowanie (framing), dostępność (availability), potwierdzenie (confirmation).
3 D. Kahneman, Pułapki myślenia, PWN, Warszawa 2012, s. 267–296.
4 A. Labib, Learning from Failures: Decision Analysis of Major Disaster, Elsevier, Amsterdam
2014, s. 208.
5 M. Simon, S.M. Houghton, The Relationship Between Overconfidence and the Introduction
of Risky Products: Evidence from a Field Study, “Academy of Management Journal” 2003, Vol. 46,
No. 2, s. 139–149.
6 J.R. Fitzsimmons, E.J. Douglas, The Impact of Overconfidence on Entrepreneurial Intentions,
2005, http://eprints.qut.edu.au [data dostępu: 21.05.2015].
10
Decyzje finansowe w warunkach nadmiernej pewności siebie menedżerów
towanie nadmiernie optymistycznych prognoz oraz fałszowanie sprawozdań
finansowych7. Jednocześnie od menedżerów oczekuje się zdecydowania i szybkiej reakcji na zmieniające się warunki prowadzenia działalności, które z natury
charakteryzują się niepewnością, niepełną informacją i ryzykiem.
Nadmierna pewność siebie jest zjawiskiem związanym z osiągnięciami
psychologii poznawczej wykorzystywanymi w finansach (finanse behawioralne8). R. Fairchild uważa, że nadmierna pewność siebie w sześciu przypadkach
na siedem jest w stanie objaśnić anomalie rynku kapitałowego9. S. Plous uznał,
że żaden z błędów procesu poznawczego nie jest równie powszechny i przynoszący tak radykalne skutki, jak właśnie nadmierna pewność siebie10. D. Kahneman określił nadmierną pewność siebie za siłę napędową rozwoju gospodarki11.
Inną przyczyną, dla której nadmierna pewność siebie jest istotną cechą procesu
poznawczego, jest to, że stanowi ona czynnik wzmacniający działanie innych
ograniczeń procesu poznawczego12.
Dotychczas w literaturze nie została sformułowana jedna, powszechnie akceptowana definicja nadmiernej pewności siebie. Jest to zjawisko złożone i wielowymiarowe. D.A. Moore i P.J. Healy uznali, że obejmuje ona przekonanie o13:
– posiadaniu lepszej wiedzy i umiejętności w odniesieniu do obiektywnej wiedzy (przecenienie własnej wiedzy i umiejętności – overestimation,
miscalibration),
– posiadaniu lepszej wiedzy i umiejętności w odniesieniu do wiedzy i umiejętności innych osób (przeszacowanie własnych umiejętności w stosunku do
innych osób – better than average, overplacement),
7
P. Hribar, H. Yang, Does CEO Overconfidence Affect Management Forecasting and Subsequent Earnings Management?, 2010, http://web-docs.stern.nyu.edu/old_web/accounting/docs/
Summer_Camp/Hribar.Yang,Does.CEO.Overconfidence.Affect.Mgmt...pdf [data dostępu:
12.06.2015].
8 Szerzej na temat finansów behawioralnych piszą np. M. Baker, J. Wurgler, Behavioral Corporate Finance: An Updated Survey, [w:] Handbook of the Economics of Finance, ed. by M.G. Constantinides, M. Harris, R.M. Stulz, Vol. 2, Elsevier, New York 2012.
9 R. Fairchild, Behavioural Corporate Finance: Existing Research and Future Directions, http://
ssrn.com/abstract=1011976 [data dostępu: 17.06.2015].
10 S. Plous, The Psychology of Judgment and Decision Making, McGraw-Hill, New York 1993,
s. 217.
11 D. Kahneman, Thinking, Fast and Slow, Macmillan, New York 2011, s. 255 i n.
12 D.A. Moore, E.R. Tenney, U. Haran, Overprecision in Judgment, [w:] Handbook of Judgment
and Decision Making, ed. by G. Wu, G. Keren, Wiley, New York 2014, s. 10.
13 D.A. Moore, P.J. Healy, The Trouble with Overconfidence, “Psychological Review” 2008, Vol.
115, s. 502–517.
Wprowadzenie
11
– wyższości własnej wiedzy i umiejętności, niż jest to uzasadnione na temat
zdarzeń z otoczenia człowieka (nadmierny optymizm – overoptimism, overprecision).
Efektami nadmiernej pewności siebie są m.in. nadmierny optymizm w przewidywaniu przyszłości, wysokie mniemanie o własnej wiedzy, przypisywanie
porażek czynnikom zewnętrznym i sukcesów sobie, niechęć do słuchania opinii innych osób, niedoszacowywanie prawdopodobieństwa wystąpienia porażki
i przeszacowywanie prawdopodobieństwa sukcesu, przekonanie o posiadaniu
wpływu na wydarzenia (nawet o charakterze losowym). Ma to swoje konsekwencje w postrzeganiu ryzyka. Powszechnie osobom o nadmiernej pewności
siebie przypisuje się niską awersję do ryzyka i angażowanie się w projekty zbyt
ryzykowne. W rzeczywistości osoby te nie dostrzegają ryzyka ze względu na
niedoszacowanie prawdopodobieństwa wystąpienia porażki.
Osiągnięcia psychologii poznawczej i finansów behawioralnych stoją
w sprzeczności z założeniem racjonalności działania w ujęciu neoklasycznym.
Neoklasyczna teoria zakłada, że każda firma w tych samych warunkach rynkowych podejmie taką samą decyzję przy zachowaniu wymogów racjonalności
procesu decyzyjnego, takich jak: sformułowanie problemu, zgromadzenie informacji, analiza informacji, sformułowanie wariantów rozwiązania problemu
z uwzględnieniem funkcji celu oraz wybór najlepszej opcji. Uwzględnianie czynników powiązanych z procesem poznawczym decydenta jednak istotnie koryguje
i zniekształca przebieg tego procesu, a zatem wpływa też na możliwość aplikowania założeń racjonalności w ujęciu neoklasycznym w praktyce gospodarczej.
Pierwotnie badania odnoszące się do wpływu cech osobowych na przebieg
i efekty decyzji w większym stopniu zostały rozwinięte w naukach o zarządzaniu.
Badania te uwzględniają osiągnięcia psychologii lat 50. XX w. (H.A. Simon14),
lecz nie odnoszą się ani do decyzji finansowych, ani do skutków finansowych
decyzji menedżerów. Od lat 70. XX w. rozwija się natomiast zainteresowanie
specyfiką procesów poznawczych w decyzjach finansowych. Badania dotychczas prowadzone w dyscyplinie finansów w kontekście behawioralnych aspektów
odnoszą się głównie do wskazywania znaczenia i wpływu czynników psychologicznych w procesach inwestycyjnych inwestorów giełdowych15. Uwzględniają
one osiągnięcia D. Kahnemana i A. Tversky’ego16.
14
H.A. Simon, Administrative Behavior: A Study of Decision-Making Processes in Administrative
Organization, Macmillan, New York 1947.
15 T. Odean, Volume, Volatility, Price, and Profit When All Traders Are Above Average, “Journal
of Finance” 1998, Vol. 53, s. 1887–1934.
16 D. Kahneman, A. Tversky, On the Psychology of Prediction, “Psychological Review” 1973,
Vol. 80, s. 237–251; D. Kahneman, A. Tversky, Prospect Theory: An Analysis of Decision Under Risk,
“Econometrica” 1979, No. XLVII, s. 263–291.
12
Decyzje finansowe w warunkach nadmiernej pewności siebie menedżerów
Dopiero od kilkunastu lat prowadzone są badania uwzględniające czynniki
psychologiczne menedżerów w zarządzaniu przedsiębiorstwem17. W przypadku
wpływu czynników psychologicznych na decyzje menedżerów i skutki finansowe prowadzone badania ograniczają się do dwóch ujęć: racjonalni menedżerowie – nieracjonalni inwestorzy oraz nieracjonalni menedżerowie – racjonalni
inwestorzy. Prowadzone badania, jeśli już dotyczą nadmiernej pewności siebie
w procesie zarządzania podmiotem gospodarczym, dotyczą wyłącznie menedżerów zarządzających firmami w Stanach Zjednoczonych. Jest niewiele analiz
dotyczących firm spoza USA. Dodatkowo niewiele z nich dotyczy skutków decyzji w kontekście sytuacji finansowej, większość bowiem koncentruje się na
konsekwencjach w postaci kursu giełdowego akcji18.
W Polsce zagadnieniami „nieracjonalności” menedżerów w finansach
zajęło się dotychczas kilka osób, w tym m.in. J. Gajdka, A. Szyszka, L. Czerwonka i K. Borowski. Badania prowadzone przez tych autorów odnoszą się do
kompleksowego ujęcia wszystkich zidentyfikowanych niedoskonałości procesu
poznawczego (z punktu widzenia racjonalności) i ich związku z decyzjami finansowymi (przede wszystkim inwestorów giełdowych). Częścią tych badań
są zagadnienia dotyczące nadmiernej pewności siebie menedżerów spółek giełdowych. Doceniając pionierskie podejście do wyników dotychczasowych prac
badawczych, można zauważyć, że nawet jeśli poglądy i postawy menedżerów
spółek giełdowych wykazują specyficzne cechy procesu poznawczego, to nie
zawsze ich zachowania (a szczególnie decyzje finansowe) są nacechowane tą
specyfiką. Przyczyn braku możliwości ujawniania się tej cechy może być wiele,
np. konieczność realizacji ustalonej przez właścicieli strategii, istnienie sformalizowanych procedur decyzyjnych, kolegialność podejmowania decyzji19 oraz
presja ze strony właścicieli, analityków giełdowych i społeczności inwestycyjnej. Brak jest jednak badań wskazujących wpływ cech indywidualnych procesu
poznawczego na decyzje i działania oraz czynniki określające ten związek. Nie
ma też badań, które zajmowałyby się kwestiami wyłącznie nadmiernej pewności
siebie menedżerów zarządzających firmami, i to nie tylko giełdowymi. Poza tym
brakuje analiz, które w sposób kompleksowy dokonywałyby ustalenia związku
17
Zob. przegląd tych badań: M. Baker, R.S. Ruback, J. Wurgler, Behavioral Corporate Finance:
An Updated Survey, op. cit.
18 Biorąc pod uwagę zróżnicowanie pozycji menedżera jako pracownika najemnego czy
przedsiębiorcy i założyciela firmy, ale też odmienność tej pozycji w zależności od systemu nadzoru korporacyjnego, przyjęto koncepcję systematycznego używania pojęcia „menedżer”. Inna jest
bowiem pozycja i rola CEO w Stanach Zjednoczonych, a inna menedżera w Polsce.
19 W przypadku kolegialności podejmowania decyzji należy dodatkowo uwzględnić syndrom
grupowego myślenia (group thinking), grę o władzę różnych grup interesu (political model) czy
nieład organizacyjny (garbage can model).
Wprowadzenie
13
nadmiernej pewności siebie z decyzjami finansowymi przedsiębiorstw i skutkami
tych decyzji.
Oprócz dostrzeżonej luki w badaniu zagadnień cech procesu poznawczego
w decyzjach finansowych, wpływ na wybór tematu opracowania miała też obserwacja rzeczywistości gospodarczej. Wieloletnia obserwacja funkcjonowania
przedsiębiorstw oraz bliska współpraca z menedżerami podmiotów gospodarczych pozwoliły dostrzec, że menedżerowie wykazują zróżnicowane podejście
do kwestii związanych z różnymi obszarami zarządzania (w tym przede wszystkim do kwestii finansowych). Ich umiejętności zarządcze są wynikiem zarówno
wykształcenia, dotychczasowych doświadczeń, jak i subiektywnych czynników,
takich jak np. sposób postrzegania, oceny i osądu zdarzeń. Analiza literatury
w zakresie ekonomicznych teorii przedsiębiorstwa, zarządzania i psychologii
potwierdziła, że specyficzne cechy menedżera mają związek z podejmowanymi decyzjami i ich skutkami. Możliwe jest zatem stwierdzenie zasadności prowadzenia badań w zakresie związku między cechami specyficznymi decydenta
a efektami działań.
Biorąc pod uwagę zmiany w otoczeniu, zmianę paradygmatu finansów oraz
szereg badań traktujących człowieka jako obiekt badań, można wykorzystać dorobek psychologii poznawczej w dziedzinie finansów przedsiębiorstwa. Umożliwia to dalsze rozwijanie nauki finansów przez poszerzenie kontekstu badawczego
i wyjście poza neoklasyczne założenia oraz alternatywną ekonomiczną teorię
przedsiębiorstwa koncentrującą się na relacji właściciel – zarządzający (teoria
agencji, kontraktu). Być może niniejsze opracowanie przyczyni się do rozwoju
nauki finansów poprzez: wykorzystanie osiągnięć psychologii, nauk o zarządzaniu i rozwijanie ekonomicznych teorii przedsiębiorstwa dla potrzeb finansów
przedsiębiorstwa, ale też wypełnienie luki w dotychczasowych badaniach w zakresie finansów behawioralnych (behavioral corporate finance).
Na potrzeby monografii ograniczono obszar badawczy do badań w zakresie nadmiernej pewności siebie z ogółu niedoskonałości procesu poznawczego.
Badania dotyczące nadmiernej pewności siebie są prowadzone dwukierunkowo:
– przez zidentyfikowanie poglądów, postaw i nastawienia menedżerów wykazujących nadmierną pewność siebie,
– przez zidentyfikowanie decyzji i zachowań menedżerów wykazujących
nadmierną pewność siebie.
Powyższe rozróżnienie jest istotne, ponieważ nie zawsze deklarowane nastawienie (poziom deklaratywny) przekłada się na rzeczywiste zachowania (poziom
realizacyjny)20. Nastawienie jest ściśle powiązane z posiadanym indywidualnym
20
T. Wojewódzki, Obszary aksjologiczne we współczesnych organizacjach, „Filozofia Publiczna
i Edukacja Demokratyczna” 2013, Vol. 2, nr 1, s. 122–145.
14
Decyzje finansowe w warunkach nadmiernej pewności siebie menedżerów
systemem wartości21. Przejawem tego systemu wartości są właśnie zachowania.
Decyzje i zachowania są jednak skutkiem jednoczesnego zaistnienia sygnałów
z otoczenia, przyjętych postaw i nastawienia oraz czynników wspierających
i ograniczających oddziaływanie nadmiernej pewności siebie22.
Przeprowadzone badania dotyczą decyzji finansowych (finansowania i inwestowania). Ponadto zostały zbadane efekty finansowe tych decyzji (płynność
i rentowność). Niniejsze opracowanie uzupełnia dostrzeżoną lukę w badaniach
odnoszących się do uwzględnienia roli czynnika ludzkiego (nadmiernej pewności siebie) w decyzjach finansowych w podmiotach gospodarczych (nie tylko
giełdowych).
Na tym tle podstawowym problemem badawczym było określenie, czy
występuje związek specyficznej cechy procesu poznawczego, jaką jest nadmierna pewność siebie, z podejmowanymi decyzjami finansowymi (inwestowanie
i finansowanie) oraz ich skutkami, a jeśli tak, to w jakim kierunku modyfikuje
te decyzje i ich skutki (podejście pozytywne, deskryptywne). Badania w ujęciu
deskryptywnym (pozytywnym), odnoszące się do finansów behawioralnych,
mają oczywiście swoje implikacje normatywne. Wnioski z badań dotyczących
zachowań menedżerów pozwolą określić wymagania dotyczące zachowań menedżerów oraz kryteria oceny pracy menedżerów z punktu widzenia osiągnięcia
celów założonych przez właścicieli (w tym przede wszystkim z punktu widzenia
oczekiwań właścicieli).
Celowo używane jest pojęcie „decyzje finansowe”, a nie „strategie finansowe”. Pojęcie „strategia” odnosi się do przemyślanych, celowych działań
i aktywności zachodzących w interakcji ze środowiskiem, w którym działa
przedsiębiorstwo, z uświadomionymi możliwymi konsekwencjami podjętych
decyzji i zrealizowanych działań23. Podejście strategiczne zakłada racjonalność
obiektywną w działaniu. W sytuacji uwzględniania czynników behawioralnych
racjonalność obiektywna zostaje wykluczona, przez co nie występuje możliwość
przyjęcia założenia strategicznego podejścia menedżerów. Nie można wykluczyć, że w wyniku realizacji badań okaże się, że menedżerowie stosują podejście
21
System wartości jako system przekonań co do tego, czym jest dobro i zło, co jest stosowne,
a co niestosowne, co słuszne, a co niesłuszne. Wartości odnoszą się do wszystkiego, nawet do
najbardziej zróżnicowanych sytuacji, ponieważ są abstrakcyjne i ogólne. Zob. J.H. Turner, Toward a General Sociological Theory of the Economy, “Sociological Theory” 2004, Vol. 22, No. 2,
s. 229–246.
22 Postawy i nastawienia nie zawsze są odzwierciedlane w decyzjach i zachowaniu, np. ludzie
mogą być przekonani o szkodliwości palenia i jednocześnie palić lub mogą być przekonani o konieczności oszczędzania i nie oszczędzać.
23 K. Spremann, Introduction, [w:] Currrent Challenges for Corporate Finance, ed. by G. Eilenberger, S. Haghani, A. Kotzle, K. Reding, K. Spremann, Springer, Heidelberg 2010, s. 2.
Wprowadzenie
15
strategiczne w zarządzaniu. Przyjmowanie założenia o strategicznym nastawieniu
na tym etapie, przy uwzględnieniu czynników behawioralnych odbiegających od
racjonalnego podejścia, byłoby jednak nieuzasadnione.
Powyższe rozważania umożliwiają sformułowanie problemu badawczego
odnoszącego się do związku między nadmierną pewnością siebie jako szczególną
cechą procesu poznawczego i decyzyjnego a decyzjami finansowymi, tj. inwestowaniem i finansowaniem, oraz skutkami finansowymi tych decyzji. Innym
problemem badawczym jest sposób identyfikowania i mierzenia nadmiernej
pewności siebie. Do ważnych problemów badawczych należy określenie, czy
nadmierna pewność siebie menedżerów jest zjawiskiem pożądanym (z punktu
widzenia decyzji finansowych i ich skutków finansowych).
Dla potrzeb tak sformułowanych problemów badawczych zidentyfikowano
szereg celów badawczych o charakterze poznawczym, metodologicznym, utylitarnym i normatywnym.
Podstawowym celem badawczym (o charakterze poznawczym) była identyfikacja i ocena tego związku (jego kierunku, siły i stopnia istotności), a hipotezę badawczą można opisać następującym stwierdzeniem: występuje związek
nadmiernej pewności siebie z decyzjami finansowymi, co oznacza, że poziom
inwestycji i sposób finansowania majątku w firmach zarządzanych przez menedżerów wykazujących nadmierną pewność siebie różnią się na poziomie statystycznie istotnym od poziomu inwestycji oraz sposobu finansowania w firmach
zarządzanych przez menedżerów niewykazujących nadmiernej pewności siebie.
W ramach podstawowego celu badawczego o charakterze poznawczym
i głównej hipotezy badawczej można wyodrębnić kilka szczegółowych problemów, celów i hipotez badawczych (tab. 1).
Poza celami i hipotezami cząstkowymi zostały sformułowane dodatkowe
cele i hipotezy badawcze, podporządkowane celom i hipotezom zarówno głównym, jak i szczegółowym. Zostały one zaprezentowane w rozdziale siódmym
i ósmym. Uwzględniono w nich zoperacjonalizowane badane zmienne objaśniające i objaśniane.
Celem badawczym o charakterze metodologicznym była konstrukcja narzędzia pozwalającego identyfikować nadmierną pewność siebie oraz miary
nadmiernej pewności siebie. Dzięki opracowaniu instrumentu identyfikującego i miary nadmiernej pewności siebie możliwe było grupowanie menedżerów
w zależności od wykazywania nadmiernej pewności siebie. W procesie badań
dokonano również weryfikacji metody badania nadmiernej pewności siebie.
Podstawowym celem badawczym, o charakterze jednocześnie utylitarnym
i normatywnym, było opracowanie modelowego ujęcia związku decyzji finansowych i ich skutków z nadmierną pewnością siebie menedżerów w firmach,
w których menedżerowie wykazują nadmierną pewność siebie. Model ten
16
Decyzje finansowe w warunkach nadmiernej pewności siebie menedżerów
Tab. 1. Cząstkowe problemy, cele i hipotezy badawcze
Problem badawczy
Cel badawczy
Hipoteza badawcza
P1. Czy występuje związek między nadmierną
pewnością siebie a podejmowanymi decyzjami
finansowymi w zakresie
inwestowania?
C1. Identyfikacja związku
i ocena związku między
nadmierną pewnością siebie a decyzjami w zakresie
inwestowania
H1. Menedżerowie o nadmiernej pewności siebie
realizują wyższe nakłady inwestycyjne w porównaniu do menedżerów niewykazujących nadmiernej pewności siebie
P2. Czy występuje związek między nadmierną
pewnością siebie a płatnościami na rzecz właścicieli?
C2. Identyfikacja związku
i ocena związku między
nadmierną pewnością siebie a płatnościami na rzecz
właścicieli
H2. Menedżerowie o nadmiernej pewności siebie
realizują rzadziej wypłaty i o niższej stopie dywidend w porównaniu do firm zarządzanych przez
menedżerów niewykazujących nadmiernej pewności siebie
P3. Czy występuje związek między nadmierną
pewnością siebie a podejmowanymi decyzjami
finansowymi w zakresie
finansowania?
C3. Identyfikacja związku
i ocena związku między
nadmierną pewnością siebie a decyzjami w zakresie
finansowania
H3. Firmy zarządzane przez menedżerów o nadmiernej pewności siebie charakteryzują się wyższą wartością zobowiązań ogółem i niższą wartością kapitałów własnych w porównaniu do firm
zarządzanych przez menedżerów niewykazujących nadmiernej pewności siebie
P4. Jakie są finansowe
efekty decyzji podejmowanych przez nadmiernie
pewnych siebie menedżerów?
C4. Identyfikacja związku
i ocena związku między
nadmierną pewnością siebie a finansowymi efektami decyzji finansowych
H4. Firmy zarządzane przez menedżerów o nadmiernej pewności siebie charakteryzują się niższą rentownością i niższą płynnością finansową
w porównaniu do firm zarządzanych przez menedżerów niewykazujących nadmiernej pewności
siebie
Źródło: opracowanie własne.
w konsekwencji może być wdrożony do praktyki, zwłaszcza w procesie rekrutacji
menedżerów przez właścicieli firm czy kształtowania relacji między menedżerami a właścicielami z punktu widzenia możliwości osiągnięcia założonych celów, w procesie oceny sytuacji podmiotu i jego perspektyw działania w praktyce
banków czy przez inne instytucje finansowe (np. fundusze inwestycyjne private
equity). Nie wyklucza się też możliwości wykorzystania efektów niniejszych badań w procesie edukacji w zakresie finansów.
Przedmiotem badań była jedna z niedoskonałości procesu poznawczego,
jaką jest nadmierna pewność siebie menedżerów, oraz jej związek z decyzjami
finansowymi i skutkami finansowymi tych decyzji. Podmiotem badań byli menedżerowie – osoby zarządzające podmiotami gospodarczymi (menedżerowie
w przypadku spółek kapitałowych lub właściciele w przypadku spółek osobowych)24. Okres objęty badaniem to lata 2011–2014.
24
Badania dla potrzeb niniejszej pracy zostały przeprowadzone na grupie menedżerów firm
różnej wielkości – menedżerów spółek kapitałowych oraz współwłaścicieli spółek osobowych