raport wojewódzki 2008 - Centrum Informacji o Narkotykach i

RAPORT WOJEWÓDZKI 2008
dotyczący monitorowania problemu narkotyków i narkomanii
STRESZCZENIE
województwo śląskie
Centrum Informacji o Narkotykach i Narkomanii
Krajowe Biuro do Spraw Przeciwdziałania Narkomanii
Warszawa 2008
Wstęp
Niniejsze opracowanie zawiera streszczenie raportu na temat problemu narkotyków
i narkomanii w województwie. Raporty przygotowali Eksperci Wojewódzcy do spraw
Informacji o Narkotykach i Narkomanii, powołani przez organy wykonawcze samorządu
województwa.
Eksperci
Wojewódzcy
działają
na
podstawie
zapisów
Ustawy
o Przeciwdziałaniu Narkomanii z dnia 29 lipca 2005 art. 9.7.
Od 2002 roku Centrum Informacji o Narkotykach i Narkomanii współpracuje z siecią
Ekspertów w obszarze monitorowania problemu narkotyków i narkomanii. W trakcie
prowadzonych w ciągu ostatnich 7 lat działań stworzone zostały zasady monitorowania oraz
przepływu
informacji.
Corocznie
organizowane
są
przynajmniej
dwa
spotkania
metodologiczne sieci Ekspertów Wojewódzkich, jak również zagraniczne wizyty studyjne
mające na celu poprawę jakości danych oraz rozwój monitoringu. Współpraca z Ekspertami
Wojewódzkimi realizowana jest w ramach działania polskiego Reitox National Focal Point
będącego punktem kontaktowym Europejskiego Centrum Monitorowania Narkotyków
i Narkomanii.
Prezentowane streszczenie stanowi integralną część raportu wojewódzkiego. Wszystkie
raporty powstały zgodnie z określonym schematem. Przedstawiono w nich, związane ze
zjawiskiem narkomanii, czynniki specyficzne dla województw – np. wysoką stopę bezrobocia,
położenie geograficzne blisko granic, a także scharakteryzowano zjawisko (na podstawie
przeglądu dostępnych informacji, danych statystycznych i wyników badań) w zakresie
eksperymentowania i problemowego używania narkotyków, postaw społecznych wobec
narkomanów oraz dostępności nielegalnych substancji psychoaktywnych. W części
poświęconej ocenie posiadanych zasobów raporty opisują podejmowane w każdym
województwie działania, zarówno w obszarze profilaktyki narkomanii, leczenia i rehabilitacji
oraz readaptacji społecznej, jak i ograniczania szkód zdrowotnych spowodowanych
używaniem substancji psychoaktywnych. Walkę z nielegalnym rynkiem narkotyków
zaprezentowano na podstawie wojewódzkich danych nt. liczby przestępstw przeciwko
ustawie o przeciwdziałaniu narkomanii, skazanych z ustawy oraz konfiskat narkotyków. Co
szczególnie istotne, w raportach oszacowano także stopień zaspokojenia bieżących potrzeb
oraz propozycje rozszerzenia posiadanych zasobów, które stanowić mogą cenne
rekomendacje do planowania działań i tworzenia wojewódzkiej strategii przeciwdziałania
narkomanii i innym problemom społecznym. Do raportów zostały dołączone liczne tabele
i wykresy, pozwalające porównać sytuację pomiędzy województwami.
Pełne wersje raportów są dostępne w Centrum Informacji o Narkotykach i Narkomanii
([email protected]) lub u Ekspertów Wojewódzkich.
Centrum Informacji o Narkotykach i Narkomanii
Województwo śląskie
Opis sytuacji, epidemiologia, charakterystyka zjawiska narkomanii na terenie
województwa śląskiego
Standardowe informacje dotyczące młodzieży uzyskano w badaniu ESPAD w 2007 r.
Badanie to wskazuje na silne zagrożenie młodzieży zarówno przez legalne środki
psychoaktywne jak i nielegalne. Najbardziej popularne wśród młodzieży są: marihuana lub
haszysz, leki uspokajające lub nasenne, alkohol + leki, amfetamina oraz grzyby
halucynogenne. Porównując odpowiedzi dotyczące używania narkotyków kiedykolwiek
w życiu, w grupie wiekowej 15 – 16 lat, wyniki są zbliżone do rezultatów badania
ogólnopolskiego. Jedynie w przypadku konsumpcji substancji chemicznych (kleje, aerozole)
wskaźniki są dwukrotnie wyższe niż w badaniu ogólnopolskim 14% (kraj – 7,5%).
Porównując wyniki badań ESPAD w województwie śląskim w roku 2007 i 2004 należy
zwrócić uwagę na spadek wskaźników konsumpcji w roku 2007 w stosunku do roku 2004.
Dotyczy to szczególnie marihuany i haszyszu (12% w 2007 oraz 20,5% w 2004) oraz leków
(14% w 2007 w stosunku do 17,1% w 2004), a także amfetaminy (3% w 2007 – 6,7%
w 2004). Można stwierdzić, że marihuana jest, po alkoholu, najbardziej rozpowszechnioną
substancją psychoaktywną. Respondenci badania wskazywali jako źródło pozyskania
pierwszej dawki narkotyku: starszego kolegę, rówieśnika, grupę przyjaciół. Wśród powodów
zażywania najczęściej wskazywano ciekawość, chęć zapomnienia o problemach, brak
zajęcia, chęć utożsamienia się z grupą, a także chęć poczucia się „bycia na haju”.
Kwestia oszacowania liczby osób zażywających narkotyki w sposób „problemowy”
(przewlekły, wyniszczający) jest wyjątkowo trudna. Zjawisko to można opisać w świetle
danych statystycznych z lecznictwa psychiatrycznego. I tak wskaźnik leczonych z powodu
zaburzeń związanych z używaniem innych niż alkohol i tytoń substancji psychoaktywnych na
100 000 ludności wynosił w 2006 r. 25,3 (w kraju 34,9). Wskaźnik liczby pacjentów
pierwszorazowych na 100 000 wynosił 14,2 (w kraju 17,0). Osoby do 18 lat stanowiły 10,4%
(w kraju 8,6%), kobiety 26,3% (w kraju 24,0%). Obserwuje się wzrost liczby osób leczonych
po raz pierwszy w ośrodkach rehabilitacji, przy równoczesnym spadku pierwszorazowych
pacjentów w oddziałach detoksykacji. W 2007 roku w województwie udzielono łącznie 926
848 porad (w 2006 r. – 774 862).
W latach 2005 – 2006 z powodu przedawkowania narkotyków na terenie województwa
nastąpiło ~ 15% zgonów, które nastąpiły z tego powodu w Polsce. Nadal rośnie liczba osób
zakażonych HIV w związku z przyjmowaniem narkotyków drogą iniekcji. Na terenie
województwa działają 2 punkty anonimowego i bezpłatnego testowania w kierunku HIV
(Chorzów, Częstochowa).
Postawy wobec narkotyków i narkomanii są zróżnicowane zależnie od rodzaju substancji
psychoaktywnej. Eksperymentowanie z amfetaminą, kokainą, ekstazy czy kompotem jest
potępiane, łagodniej oceniane jest eksperymentowanie z marihuaną. Młodzież orientuje się,
gdzie można zdobyć substancje psychoaktywne i w tym kontekście wskazuje najczęściej
dyskotekę lub bar, mieszkanie dilera, czy też ulicę lub park.
Opis i ocena posiadanych zasobów oraz podejmowanych działań w województwie
Budżet Województwa przeznaczony na przeciwdziałanie narkomanii w 2007 r. wynosił
453 993,64 PLN. Na działania profilaktyczne przeznaczono:
– profilaktyka pierwszorzędowa – 64 752,48 zł.
– profilaktyka drugorzędowa – 45 950,00 zł.
– szkolenia dla pr. oświaty, kuratorów, samorządowców, NGOs, – 17 526,00 zł.
– szkolenie z zakresu ewaluacji programów przeciwdziałania narkomanii – 5 072,90 zł.
– nadzór nad terenową realizacją akcji „Pilnuj drinka”.
Działania profilaktyczne samorządów gminnych - sprawozdania z realizacji Krajowego
Programu Przeciwdziałania Narkomanii nadesłało 94% gmin. W porównaniu z rokiem 2004
nastąpił dwukrotny wzrost liczby gmin sprawozdających. Profilaktykę pierwszorzędową
podejmowało 65,1% gmin. W gminach występuje małe zainteresowanie podnoszeniem
wiedzy na temat ewaluacji programów, niski odsetek gmin podejmuje współpracę w zakresie
ograniczania szkód oraz placówkami ochrony zdrowia. Gminy nie podejmują zbyt często
współpracy z mediami w celu promocji zdrowia w zakresie przeciwdziałania narkomanii.
Leczenie i rehabilitacja – od roku 2000 utrzymuje się stała liczba placówek (przy wzroście
liczby łóżek o 24%). Problemem jest deficyt łóżek detoksykacyjnych, miejsc w oddziałach
dziennych oraz miejsc w ambulatoryjnej terapii substytucyjnej (długi okres oczekiwania na
przyjęcie). Readaptacja społeczna – na terenie województwa działają 4 grupy anonimowych
narkomanów, pięć hosteli, program mieszkań readaptacyjnych, realizowane są programy
wsparcia. W 2007 roku 288 rodzin uzyskało świadczenia (w tym 23 rodziny wiejskie)
udzielone przez placówki pomocy społecznej, łącznie tą pomocą objęto 603 osoby.
Ograniczanie szkód zdrowotnych – podstawowe strategie to: programy wymiany igieł
i strzykawek, party workers, leczenia substytucyjnego. Główni realizatorzy to: Fundacja
Pomost z Bielska – Białej, Monar z Częstochowy i Górnośląskie Stowarzyszenie „Wspólnota”
z Chorzowa. Szpital Specjalistyczny w Chorzowie prowadzi jedyny program terapii
substytucyjnej (116 osób).
Ograniczenie podaży – po wzroście ilości przestępstw „okołonarkotykowych” w 2006 r. o 7%
w stosunku do roku 2005, w 2007 roku nastąpił spadek o 7,7%. Największe wskaźniki
przestępczości odnotowano w rejonie Bielska – Białej, Częstochowy, Dąbrowy Górniczej,
Gliwic, Jastrzębia – Zdroju, Jaworzna, Katowic, Tarnowskich Gór i Zabrza. Według rodzaju
narkotyków przestępstwa te dotyczyły najczęściej amfetaminy, marihuany i ekstazy.
Wnioski i rekomendacje

Używanie narkotyków dotyczy młodzieży, jak i dorosłych. Ujawnia się niska
skuteczność programów profilaktycznych – niezbędnym wydaje się poszukiwanie
innowacyjnych form profilaktyki pierwszorzędowej i drugorzędowej, ewaluacja
stosowanych programów, poszukiwanie przyczyn i uwarunkowań zjawiska. Nadal
utrzymuje się potrzeba szkolenia kadr oświatowych i rodziców. Celowym jest
realizowanie strategii profilaktycznych: s. rozwijania umiejętności wychowawczych
rodziców, s. kształtowania umiejętności życiowych młodzieży, s. przekazu informacji,
s. alternatyw oraz s. edukacji normatywnej. Samorząd winien wspierać te podmioty
i te programy, które kompleksowo uwzględniają wyżej wymienione sposoby
oddziaływania.

Wskazany jest rozwój form współpracy szczebla regionalnego z samorządami
lokalnymi, poprzez konferencje, narady, seminaria, wspólne projekty, w tym
w ramach absorpcji środków Europejskiego Funduszu Społecznego.

Stworzenie modelu kompleksowej opieki obejmującej różne służby i działania, wraz
z wprowadzeniem monitoringu postępów i efektów leczenia.

W związku z deficytem placówek terapii ambulatoryjnej promować rozwój placówek
ambulatoryjnych, oddziałów dziennych i innych niskonakładowych systemów
leczenia.

Wprowadzenie systemu standaryzacji w terapii uzależnień, wspieranie szkoleń
lekarzy, pielęgniarek oraz innych realizatorów programów ograniczania szkód
zdrowotnych.

Nasilenie działań w zakresie redukcji szkód zdrowotnych związanych z narkomanią,
w tym rozwój programów leczenia substytucyjnego, programów party workers,
wymiany sprzętu do iniekcji, w tym wymiany ulicznej i klubowej.

Zachęcanie ośrodków pomocy społecznej w Programie Operacyjnym Kapitał Ludzki
2007 – 2013, szczególnie w zakresie reintegracji osób uzależnionych. Priorytet VII –
Promocja
Integracji
Społecznej
proponuje
instrumenty
integracji,
badania
profilaktyczne, programy korekcyjne, a także instrumenty integracji edukacyjnej,
zawodowej.

W celu wzmocnienia potencjału instytucjonalnego, kadrowego i finansowego warto
wzmocnić rozwój organizacji pozarządowych realizujących programy profilaktyki
uzależnień, reintegracji społecznej oraz grup anonimowych narkomanów, grup
wsparcia dla współuzależnionych.

W
sytuacji
wzrostu
przestępczości
narkotykowej,
co
zwiększa
dostępność
narkotyków, prowadzone działania wzmocnić intensywną edukacją społeczną
poprzez większą współpracę z mediami, dystrybucję materiałów edukacyjnych,
a także informacyjnych na temat programów i placówek udzielających pomocy. Przy
współpracy z policją kreować poczucie bezpieczeństwa społecznego w miejscach
i instytucjach, w szczególności w tych, w których rozpoznano większe możliwości
ekspozycji na narkotyki.