Strona 1 z 5 T: Brytania od V do XVw.

T: Brytania od V do XVw.- zarys
1. Normanowie
Wojska rzymskie opuściły Brytanię w 407r. Ludność pochodzenia celtyckiego mogła od tej pory liczyć
wyłącznie na siebie. Wyspa była zagrożona z każdej strony najazdami piratów oraz rozmaitych
plemion germańskich, które w V i IVw. opanowały wyspę i zniewolili Brytów germanizując ich. Od tej
pory ludność Brytanii nazywano Anglo- Sasami.
Germanie tworzyli w Brytanii państwa plemienne, które z czasem zaczęły z sobą walczyć aż w końcu
zostało 7 królestw: Wessex, Essex, Sussex, Kent, East Anglia, Marcia, Nortumbria.
Germanie byli poganami. Papiestwo wysłało na wyspę misję chrystianizacyjną w VIw. W tym samym
czasie chrystianizacje rozpoczął Kościół szkocki, który przyjął wiarę z Irlandii. Ostatecznie południe
przyjęło wiarę Rzymu, północ- Irlandii. Chrystianizacja Brytanii przyczyniła się do jej zjednoczenia,
jednak trwało to ponad 500 lat. Czynnikiem, który bardziej sprzyjał jednoczeniu były rabunkowe
najazdy piratów, głównie duńskich w IXw. Zjednoczenie dokonało się w oparciu o królestwo Wessexu.
Pierwszym królem Anglo- Sasów został Alfred I.
W XIw. Duńczycy nasilili ataki a w latach 1016- 1035 ich wódz Kanut włączył Brytanię do imperium
skandynawskiego. Po śmierci Kanuta w 1042r. jego państwo rozpadło się, a Brytania uzyskała
wolność: królem został przedstawiciel dynastii Wessexu Edward Wyznawca, który wprowadził
Brytanię w orbitę wpływów francuskich.
Jeśli chodzi o strukturę społeczną Anglo – Sasów to w Brytanii istnieli:
- kerlowie czyli wolni chłopi- wojownicy,
- Eolowie czyli arystokracja rodowa,
- letowie czyli półwolni,
- niewolnicy.
Podstawą egzystencji kerlów była ziemia i prawo użytkowania gminnych pastwisk lasów i łąk.
Posiadłości erlów były rozległe dlatego często uprawiali je letowie n nawet kerlowie. Często
dochodziło do oddawania się kerlów i letów w opiekę erlów, którzy przybierali wówczas tytuł lorda. Z
czasem lordowie uzyskali własne sadownictwo na podległym im obszarze. Ludność poddana lordom
to sokmeni.
Największym lordem był król. Wszyscy wolni i półwolni byli zobowiązani do odbycia służby
wojskowej. Dawną wspólnotę rodową u Anglo- Sasów zastąpiła gmina wiejska. Jej członkowie brali
udział w zebraniach, na których omawiano wszystkie sprawy dotyczące gminy. Władza wykonawcza
należała do starosty gminnego. Sądy sprawowało zgromadzenie tzw. centony, zbierające się co
miesiąc. Najpierw przewodniczył im starosta, z czasem 12 członków centonów. Każda centena i
osada wchodziły w skład określonego hrabstwa, którym zarządzał eldormen obierany przez
miejscową ludność, a później mianowany przez króla. Z czasem eldormenów wypierali szeryfowie.
Dwa razy w roku w hrabstwie zbierało się zgromadzenie notablów, które rozpatrywało odwołania od
wyroków i tworzyło prawo.
Strona 1 z 5
W VIII i IXw. Uaktywnili się w Europie Normalnowie- germańskie plemię, zwane również ludźmi
północy (zamieszkiwali Skandynawię). W początkach IX. rozpadli się na 4 grupy: Szwedów, Gotów,
Duńczyków i Norwegów.
Skandynawia to półwysep o surowym klimacie, co zmuszało te grupy do wędrówek. Szwedzi
skierowali się ku Konstantynopolowi i Bagdadowi, Goci ku Prusom i Słowianom, Duńczycy ku Brytanii,
Norwegowie ku Irlandii. Normanowie przemieszczali się niewielkimi łodziami wzdłuż brzegów. Nie
podejmowali walk morskich, jedynie lądowe. Normanów nazywano Wikingami. Ich celem było
zdobycie bogatych łupów, które później drogo sprzedawali. Byli na tyle niebezpieczni, ze w 878r. król
Wessexu oddał im część Brytanii, a w 911r. król francuski Karol Prosty nadał im w lenno ziemie
położone u ujścia Sekwany, Ziemie te nazwano Normandią.
Na dworze książąt normandzkich znalazł gościnę uchodzący przed najazdem Kanuta król angielskiEdward Wyznawca. W zamian za gościnę Edward obiecał, ze w razie bezpotomnej śmierci Brytanię
uzyskają książęta francuscy. Gdy zmarł w 1066r. możni angielscy wybrali królem Harolda. Pretensje
do trony zgłosili Wilhelm- książę Normandii i władca Norwegii- Harald Hardrad.
Harold zaangażował się w konflikt z Haraldem Hardradem, dzięki czemu Wilhelm miał czas
zorganizować silne wojsko.
14 października 1066r. pod Hastings doszło do bitwy, w której Anglo- Sasi przegrali a Harold zginął.
Wilhelm (Zdobywca!) upojony sukcesem zostawił w Brytanii słaby garnizon a sam wrócił do
Normandii. W Brytanii doszło do wielu powstań przeciwko Normanom. Anglo- Sasów wspierali tez
Duńczycy. Wilhelm Zdobywca jednak ich przekupił i ci porzucili Anglo- Sasów. W geście zemsty przez
6 lat Wilhelm brutalnie pacyfikował Brytanię, odbierał mieszkańcom ich ziemie i nadawał je swoim
żołnierzom.
Przez wiele lat okupacji zmienił Asię kultura Brytanii, która mieszała się z francuską. Język angielski
zepchnięto do poziomu gwary. Ugruntował się katolicyzm. Wilhelm Zdobywca wzbogacił anglosaskie
prawo, przeprowadził spis ziem i inwentarza, tzw. „ Domesday Book”, pobudował liczne zamki, np.
londyński Tower.
2. Rywalizacja francusko- angielska do schyłku XIIIw. Wojna 100- letnia i wojna dwóch róż.
W 987r. król Francji Ludwik V zmarł bezpotomnie. Pojawił się problem następstwa tronu.
Zastanawiano się, czy królem nie powinien zostać ktoś z bocznej linii dynastii Karolingów, czy raczej
któryś z możnowładztwa. W atmosferze ostrej rywalizacji w 987r. królem został kandydat
możnowładców- Hugon Kapet. Pierwsze o co musiał zadbać nowy król było to zapewnienie
dziedziczności tronu. W tym celu wymógł na możnowładcach elekcję syna, jeszcze za życia król
(vivente rege).
Drugim problemem było zmuszenie feudałów z południa Francji do uznania jego władzy. Wsparcie w
tym przedsięwzięciu znalazł w duchowieństwie. Po zajęciu przez Wilhelma Zdobywcę Brytanii, stał się
on jednocześnie rywalem Kapetyngów w walce o koronę francuską. W 1154r. królem Anglo- Sasów
został Henryk II. Marzył on o koronie francuskiej i dlatego zaczął zbrojenia. Zamierzał utworzyć armię
zawodową co spowodowało konflikt z Kościołem.
Strona 2 z 5
Henryk II by się wzmocnić przystąpił do likwidacji przywilejów Kościoła anglikańskiego. Poddał Kościół
sądownictwu świeckiemu, skasował zwolnienia podatkowe i zakazał w sporach z władzą królewska
odwoływania się do papieża. To wywołało sprzeciw duchowieństwa. Na czele opozycji stanął
arcybiskup Tomasz Becket. W wyniku rywalizacji arcybiskupa zamordowano w 1170r. o co oskarżono
Henryka II. By uniknąć wojny domowej król musiał odwołać likwidację przywilejów i udać się do
grobu arcybiskupa, którego Kościół uznał za świętego.
W 1180r. królem Francji został Filip II August. Szybko uporał się z opozycją wewnątrz Francji i
rozpoczął przygotowania do rozgrywki z Henrykiem II, który cały czas dążył do uzyskania korony
francuskiej. W tym celu Filip August wzmacniał opozycję przeciwko Henrykowi II w Brytanii.
Doprowadził nawet do sojuszu z synem Henryka II- Ryszardem Lwie Serce, razem z którym pokonał
Henryka II w jednej z walk w 1189r. (Henryk II zginął!).
Władcą Brytanii został Ryszard Lwie Serce, który w tej sytuacji wystąpił z sojuszu z Filipem Augustem
stając się tym samym jego wrogiem. Konflikt zawieszono na czas III krucjaty. Filip August powrócił z
niej wcześniej i wówczas nawiązał kontakt z bratem Ryszarda- Janem bez Ziemi. Ryszard Lwie Serce
wrócił do Brytanii w 1194r. i natychmiast podjął walkę zarówno z Filipem, jak i z Janem. Król Anglii
odnosił sukcesy, jednak jesienią 1199r. zginął i wówczas królem został jego brat Jan bez Ziemi- król
słaby i nieudolny, pozbawiony zdolności dyplomatycznych. Efektem było zrzeczenie się króla
angielskiego pretensji do posiadłości we Francji.
Anglo- Sasi zażądali od Jana bez Ziemi obniżenia podatków i zwolnienia z części powinności
feudalnych. Wzniecili w tym celu powstanie, w wyniku którego 15 czerwca 1215r. król zatwierdził
tzw. Wielką Kartę Swobód. Była to próba ograniczenia władzy królewskiej. Kiedy Jan bez Ziemi
próbował unieważnić Wielką Kartę u papieża baronowie ponownie wzniecili powstanie i
zaproponowali koronę synowi Filipa Augusta- Ludwikowi. W 1216r. król zmarł, a jego następcą został
małoletni syn Henryk III. Gdy objął samodzielne rządy w 1227r. rywalizacja między królem a
możnowładcami rozgorzała na nowo.
W 1257r. król Henryk III zażądał podwyższenia podatków, w związku z tym, że jego brat Ryszard z
Kronwalii został królem niemieckim, a małoletni syn Edmund- Sycylii. Właściwa ich oprawa wymagała
pieniędzy. Jednak ten rok był trudny dla gospodarki angielskiej m.in. miała miejsce klęska
nieurodzaju. W związku z tym propozycja podniesienia podatków spotkała się ze sprzeciwem.
Baronowie domagali się reform, które opracowali a król je zaakceptował 11 czerwca 1258r. w
Oksfordzie (tzw. prowizje oksfordzkie). Prowizje poddawały działania króla kontroli społecznej.
Powołano w tym celu przy królu 15- osobową radę prywatną oraz radę królewską tzw. paralament.
Król nie chcąc pogodzić się z utratą władzy wyprawił się zbrojnie przeciw baronom, jednak jego
wojska zostały pokonane. Po tej klęsce do parlamentu wprowadzono przedstawicieli rycerstwa i
mieszczaństwa. Był to początek izby niższej parlamentu, tzw. izby gmin. Z czasem król zebrał wokół
siebie przeciwników reform i w 1265r. cofnął wszystkie. Utrzymał jedynie podział parlamentu na izbę
lordów i izbę gmin.
U genezy wojny 100- letniej (1337- 1453) leżały relacje brytyjsko- francuskie. Król angielski Edward I
w latach 1272- 1307 wyprawił się kilkakrotnie do Walii zmuszając ją do uznania swego panowania.
We Francji natomiast w 1328r. zmarł bezpotomnie król Karol IV- ostatni z Kapetyngów. Zastanawiano
się czy królem ma zostać potomek wywodzący się z linii angielskiej, czy z bocznej linii KapetyngówKarol Walezjusz. Po długich sporach królem został Walezjusz. To spowodowało wybuch stuletniej
Strona 3 z 5
wojny francusko- angielskiej. Początkowo prowadzono wojnę jedynie na morzu, bez wyraźnego
rozstrzygnięcia aż do roku 1340 kiedy to Anglicy rozbili flotę francuską. Nie wykorzystali jednak w
pełni tego sukcesu. Po rozbiciu floty francuskiej wojna przeniosła się na terytorium Francji. W
sierpniu 1346r. w Crecy nad Somą doszło do wielkiej bitwy, którą ponownie wygrali Anglicy. W
następnym roku zawarto rozejm. W 1348r. w Europie wybuchła zaraza, tzw. czarna śmierć, która
dziesiątkowała ludność. W ciągu dwóch lat zmarła 1/ 3 mieszkańców Europy. Zaraza wywołała
uaktywnienie się ruchów religijnych, ascetów, biczowników. W 1351r. wznowiono wojnę. Królem
francuskim był ograniczony umysłowo Jan Dobry. Zraził on do siebie potężnych feudałów francuskich,
którzy masowo zaczęli popierać króla angielskiego. W takich warunkach w 1356r. wojska francuskie
ponownie uległy Anglikom. Znów zawarto rozejm. Po Francji błąkały się bandy żołnierzy rabujących i
pustoszących kraj. To spowodowało niezadowolenie. Kryzys we Francji dodatkowo pogłębiała słaba
gospodarka i uwięzienie króla przez Anglików. Wybuchały liczne powstania, np. na północnymwschodzie chłopskie powstanie w 1358r. zwane żakerią.
Kiedy minął termin rozejmu wojna rozgorzała na nowo. Tym razem Francuzi unikali bitew na
otwartym polu, stawiając na partyzantkę. Anglicy zaczęli ponosić duże straty i w maju 1360r. zawarto
pokój, na mocy którego Anglia dostała zachodnią część Francji i ustalono olbrzymi okup za
wypuszczenie z niewoli Jana Dobrego.
W 1364r. Jan Dobry zmarł, a królem została Karol V. Ponieważ warunków pokoju z 1360r. nigdy nie
wypełniono w 1369r. doszło do walk granicznych, które szybko przekształciły się w regularną wojnę,
zakończoną klęskami angielskimi. Żadne z państw nie chciało zakończenia wojny, jednak sytuacja
wewnętrzna obu była tak zła, ze walki zawieszono. Na prowincji francuskiej napadano na poborców
podatkowych i bogaczy obwiniając ich za zła sytuację finansową państwa. Dodatkowo zmarł Karol V ,
a małoletni Karol VI.
W Anglii natomiast czarna śmierć i przegrywane bitwy spowodowały kryzys gospodarczy. Zaczęto
domagać się reform m.in. oddania ziemi w ręce tych, którzy ją odprawiają oraz świeckości państwa.
W 1380r. uchwalono nowe podatki na cele wojenne, które mieli płacić wszyscy poza
duchowieństwem. Opornych dotknęły represje. W Essexie przepędzono poborców i zaczęto głosić
hasła „precz z poddaństwem i przywilejami feudalnymi”. Chłopi rabowali zamki, niszczyli dokumenty
potwierdzające przywileje szlacheckie. Wkrótce rebelia dotarła do Londynu. Król przy pomocy
szlachty zdławił powstanie. W 1399r. baronowie wzniecili wojnę domową i pozbawili króla Ryszarda II
korony. Władzę przejąć książę Lancaster przyjmując imię- Henryk IV. Podjął próbę zjednania sobie
baronów i duchowieństwa. Mimo to nie udało się jemu uspokoić nastrojów społecznych. W 1413r.
wojna 100-letnia rozgorzała na nowo. Wówczas królem był już Henryk C. 25 października 1415r.
wojska angielskie rozgromiły Francuzów pod Azincourt, dzięki czemu opanowali Normandię. Król
angielski planował opanować całą Francję i zostać jej królem. Do końca życia nie udała się jemu tego
osiągnąć. Gdy zmarł królem został jego roczny syn Henryk VI, w imieniu którego rządy sprawował
Bedford. W 1428r. wojska angielskie przekroczyły Loarę i zaczęły Orlean. Ludność miasta odważnie
wystąpiła przeciwko najeźdźcom. Przewodniczyła im młoda wieśniaczka Joanna d`Arc. Przypisywała
sobie zdolności mistyczne nadane jej przez Boga. Przekonała króla Karola VII do stworzenia oddziałów
ochotniczych pod jej dowództwem, które pośpieszyły na odsiecz Orleanowi. Wojską d`Arc udało się
odepchnąć Anglików spod miasta. Pod wrażeniem tego zwycięstwa wiele miast północnej Francji
poparło Karola VII. Wpływ jaki zdobyła na króla Joanna d`Arc nie podobał się ludziom z jego
Strona 4 z 5
otoczenia, więc w 1430r. została ona z ich inspiracji pojmana i wydana Anglikom. Ci pod zarzutem
czarów spalili ją na stosie 31 maja 1431r.
Anglicy mimo to ponosili dalsze straty i byli wypierani coraz bardziej na północ. Ostatecznie w 1453r.
wojna 100-letnia zakończyła się. W rękach Anglików został jedynie port Calais.
Po zakończeniu wojny 100- letniej nieudolny i chorowity Henryk VI dał sobą sterować dworowi, co
spowodowało sprzeciw jego brata Ryszarda- księcia Yorku. Udało się jemu uzyskać przewagę nad
doradcami królewskimi z rodu Lancasterów i objąć władzę w imieniu chorego króla. Na tym tle w
latach 1455- 1485 wybuchła wojna domowa , tzw. wojna dwóch róż (Yorkowi i Lancasterowie mieli w
herbach róże!).
Wojna toczyła się ze zmiennym szczęściem. W 1461r. syn Ryszarda- książę Yorku ogłosił się królem
jako Edward IV pozbawiając wolności Henryka VI, a w 10 lat później mordując jego i jego syna. Gdy w
1483r. Edward IV zmarł, po koronę sięgnął jego brat Ryszard III. Jego rządy charakteryzowało
okrucieństwo, które doprowadziło do tego, że opozycja wysunęła kandydata do tronu
spokrewnionego z Lancasterami- Henryka Tudora. Doszło do walk. Ryszard III opuszczony niemal
przez wszystkich poległ w 1485r. w bitwie. Królem został Tudor, który przybrał imię Henryka VII,.
Poślubił córkę Edwarda IV- księcia Yorku- i w ten sposób pogodził interesy obu rodów oraz zakończył
wojnę dwóch róż.
Strona 5 z 5