docFundusze inwestycyjne w Polsce po wstąpieniu do
download 
Reklamacja Transkrypt
Fundusze inwestycyjne w Polsce po wstąpieniu do
BANK I KREDYT p a ê d z i e r n i k 2 0 0 5 Rynki i Instytucje Finansowe 27 Fundusze inwestycyjne w Polsce po wstàpieniu do Unii Europejskiej Wi e s ∏ a w D ´ b s k i Uwagi wst´pne Fundusze inwestycyjne na Êwiecie istniejà praktycznie od poczàtku dwudziestego wieku. Szerszà uwag´ przyciàgn´∏y jednak dopiero po 1971 r., kiedy w USA zacz´∏y powstawaç pierwsze fundusze rynku pieni´˝nego, a ich szczególny rozwój nastàpi∏ w latach dziewi´çdziesiàtych dwudziestego wieku. Obecnie w wysoko rozwini´tych gospodarkach fundusze inwestycyjne zalicza si´ do najbardziej znaczàcych inwestorów instytucjonalnych z powodu dysponowania ogromnymi kwotami kapita∏u i d∏ugoterminowych inwestycji. Ich wysoka pozycja na rynku kapita∏owym wynika z zasady wspólnego inwestowania, zgodnie z którà dzia∏ajà1. Wspólne inwestowanie pozwala mi´dzy innymi przezwyci´˝yç barier´ niedoboru Êrodków, z którà boryka si´ indywidualny inwestor, a tak˝e zwalnia go z systematycznego Êledzenia tendencji rynkowych i samodzielnego podejmowania operacyjnych decyzji inwestycyjnych. Zaletà inwestowania poprzez fundusze inwestycyjne jest równie˝ wymóg zarzàdzania nimi przez specjalistyczne firmy mened˝erskie (asset management). Firmy te muszà mieç wykwalifikowanà kadr´ specjalistów (doradców inwestycyjnych), niezb´dne doÊwiadczenie w zakresie funkcjonowania rynku finansowego oraz sprawdzone strategie inwestycyjne. W Polsce fundusze inwestycyjne istniejà od 1992 r. Od tego czasu znacznie si´ rozwin´∏y. W 2004 r. nastàpi∏a istotna zmiana przepisów prawnych regulujàcych organizacj´ i funkcjonowanie funduszy inwestycyjnych w Polsce. Zmian´ t´ spowodowa∏o przystàpienie Polski do Unii Europejskiej. Fundusze te mogà obecnie dzia∏aç jako: fundusze otwarte, specjalistyczne fundu1 Zob. W. D´bski: Rynek finansowy i jego mechanizmy. Warszawa 2002 Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 536. sze otwarte, fundusze zamkni´te oraz fundusze o szczególnej konstrukcji lub szczególnego typu. Podstawowym celem artyku∏u jest przedstawienie zasad funkcjonowania funduszy inwestycyjnych w Polsce, które mogà dzia∏aç po 1 maja 2004 r. Zostanà tak˝e zaprezentowane rozwa˝ania o niektórych problemach rozwoju rynku tych funduszy po wejÊciu Polski do Unii Europejskiej, zw∏aszcza w kontekÊcie mo˝liwoÊci funkcjonowania funduszy zagranicznych w Polsce. Ogólne zasady funkcjonowania funduszy inwestycyjnych w Polsce Fundusze inwestycyjne majàce swà siedzib´ w Polsce sà tworzone i dzia∏ajà na podstawie ustawy z dnia 27 maja 2004 r. o funduszach inwestycyjnych2. Do g∏ównych celów nowej ustawy nale˝y dostosowanie polskiego prawa do regulacji UE odnoszàcych si´ do funduszy inwestycyjnych. Ustawodawstwo europejskie w tym zakresie to zbiór dyrektyw, zwany w skrócie UCITS III (Undertaking Collective Investments in Transferable Securities). Zawierajà one regulacje majàce wprowadziç harmonizacj´ i pewnà standaryzacj´ przyj´tych rozwiàzaƒ prawnych, gdy˝ w paƒstwach Unii przepisy te rozwija∏y si´ niezale˝nie. Przepisy nowej polskiej ustawy o funduszach inwestycyjnych majà na celu u∏atwienie swobodnego przep∏ywu kapita∏u w ramach europejskiego rynku us∏ug finansowych. G∏ówna zmiana polega na tym, ˝e w Polsce mogà byç dystrybuowane jednostki funduszy z innych krajów UE, a fundusze polskie na zasadzie 2 Zob. ustawa z dnia 27.05.2004 r. o funduszach inwestycyjnych, Dz.U. nr 146, poz. 1546. Jest to ju˝ trzecia ustawa w tym zakresie, gdy˝ pierwsza pochodzi∏a z 1991 r., a druga z 1997 r. 28 Rynki i Instytucje Finansowe wzajemnoÊci mogà dystrybuowaç swoje jednostki w krajach UE. Ustawa umo˝liwia krajowym funduszom równie˝ oferowanie nowych produktów na rynku, które do tej pory by∏y niedost´pne dla polskiego inwestora. Rozszerzono tak˝e przedmiot dzia∏alnoÊci Towarzystw Funduszy Inwestycyjnych (TFI) o zarzàdzanie aktywami (asset management) oraz doradztwo i umo˝liwiono tworzenie funduszy o formie i konstrukcji odpowiadajàcych funduszom zagranicznym. Spowodowano te˝ zmniejszenie kosztów funkcjonowania funduszy, aby prowadzàce je polskie podmioty (TFI) mog∏y skutecznie konkurowaç z podmiotami europejskimi. Nie wszystko jednak uda∏o si´ w tym zakresie zrobiç. Wprowadzono np. przepis nakazujàcy polskim towarzystwom funduszy inwestycyjnych spe∏nianie wy˝szych norm adekwatnoÊci kapita∏owej ni˝ w UE. Normy te regulujà wzrost kapita∏u w∏asnego w miar´ wzrostu aktywów funduszu prowadzonego przez towarzystwo. Mo˝e to doprowadziç do sytuacji, w której zamiast podnosiç kapita∏ w firmie prowadzàcej fundusz majàcej siedzib´ w Polsce jej udzia∏owcy raczej przeniosà jej siedzib´ tam, gdzie takie wymogi sà ni˝sze lub nie ma ich w ogóle. Dodatkowo ustawa dosyç rygorystycznie okreÊla mo˝liwoÊci inwestowania Êrodków w∏asnych towarzystw inwestycyjnych. Mogà one je inwestowaç w lokaty bankowe, bony skarbowe i dzia∏alnoÊç agenta transferowego. Fundusze inwestycyjne z siedzibà w Polsce mogà zebrane Êrodki inwestowaç w okreÊlone w ustawie papiery wartoÊciowe, instrumenty rynku pieni´˝nego i inne prawa majàtkowe. Uczestnikami funduszy mogà byç osoby fizyczne, prawne oraz jednostki organizacyjne niemajàce osobowoÊci prawnej, które wp∏acajàc Êrodki nabywajà jednostki uczestnictwa lub certyfikaty inwestycyjne. Ârodki do funduszu inwestycyjnego mogà byç wnoszone w gotówce lub papierach wartoÊciowych dopuszczonych do publicznego obrotu, je˝eli zezwala na to statut. Ârodki te mo˝na tak˝e wnosiç poprzez papiery wartoÊciowe niedopuszczone do publicznego obrotu oraz udzia∏y w spó∏kach z ograniczonà odpowiedzialnoÊcià, pod warunkiem ˝e ustawa i statut funduszu dopuszczajà takà mo˝liwoÊç. Fundusz inwestycyjny jest zobligowany do wyceny swoich aktywów, ich wartoÊci netto oraz wartoÊci aktywów przypadajàcych na jednostk´ uczestnictwa lub certyfikat inwestycyjny. Wyceny dokonuje si´ wed∏ug wartoÊci rynkowej z dnia wyceny. Rejestr aktywów funduszu inwestycyjnego mo˝e byç prowadzony wy∏àcznie przez depozytariusza. Mo˝e nim byç bank krajowy lub oddzia∏ banku zagranicznego z siedzibà w Polsce, je˝eli fundusze w∏asne takiego podmiotu wynoszà co najmniej 100 mln z∏. Depozytariuszem mo˝e tak˝e byç Krajowy Depozyt Papierów WartoÊciowych. Fundusze inwestycyjne mogà byç zak∏adane i reprezentowane przez towarzystwo funduszy inwestycyj- BANK I KREDYT p a ê d z i e r n i k 2 0 0 5 nych zorganizowane w formie spó∏ki akcyjnej, na której utworzenie potrzebna jest zgoda Komisji Papierów WartoÊciowych i Gie∏d (KPWiG). Spó∏ka taka, majàca siedzib´ na terytorium Polski, mo˝e zarzàdzaç rodzinà funduszy, z tym ˝e utworzenie jednego funduszu wymaga zebrania wp∏at w wysokoÊci co najmniej 4 mln z∏. Towarzystwo funduszy inwestycyjnych zarzàdza funduszami odp∏atnie oraz mo˝e emitowaç akcje wy∏àcznie imienne, o ile nie sà one dopuszczone do obrotu publicznego. Za zgodà Komisji towarzystwo mo˝e rozszerzyç swojà dzia∏alnoÊç o zarzàdzanie cudzym pakietem papierów wartoÊciowych na zlecenie (asset management) oraz doradztwo w zakresie obrotu papierami wartoÊciowymi. Mo˝e tak˝e zleciç zarzàdzanie portfelem inwestycyjnym funduszu lub cz´Êcià jego aktywów, ale tylko podmiotowi prowadzàcemu dzia∏alnoÊç maklerskà lub wyspecjalizowanemu podmiotowi majàcemu odpowiednie uprawnienia, np. w zakresie zarzàdzania nieruchomoÊciami – mo˝e to zrobiç towarzystwo zarzàdzajàce funduszem lokujàcym aktywa w nieruchomoÊci. Na terytorium Polski jednostki uczestnictwa emitowane przez fundusze inwestycyjne mogà byç zbywane i odkupywane bezpoÊrednio lub za poÊrednictwem firmy zarzàdzajàcej funduszem bàdê domu maklerskiego, a tak˝e za poÊrednictwem innych podmiotów, je˝eli wyrazi na to zgod´ Komisja Papierów WartoÊciowych i Gie∏d. Oznacza to mo˝liwoÊç nabywania i odkupywania jednostek uczestnictwa za poÊrednictwem osób fizycznych, jednak osoby te nie mogà przyjmowaç wp∏at ani dokonywaç wyp∏at. Uczestnicy funduszu inwestycyjnego mogà równie˝ przekazywaç zlecenia nabycia i odkupienia jednostek uczestnictwa w formie elektronicznej. Fundusze chcà zwi´kszyç wykorzystanie Internetu do sprzeda˝y jednostek oraz w wi´kszym stopniu wykorzystaç dystrubutorów zewn´trznych. Chcà tak˝e poprawiç skutecznoÊç sprzedawania jednostek funduszy przez domy maklerskie. Na koniec 2004 r. zgod´ Komisji Papierów WartoÊciowych i Gie∏d na prowadzenie sprzeda˝y jednostek uczestnictwa funduszy mia∏y w Polsce 82 podmioty, w tym 21 banków komercyjnych, 25 banków spó∏dzielczych oraz 18 domów maklerskich. Wed∏ug tych samych zasad, które opisano powy˝ej, swoje tytu∏y uczestnictwa w Polsce (zasada jednolitej licencji) mogà dystrybuowaç fundusze inwestycyjne otwarte, majàce siedzib´ w paƒstwie cz∏onkowskim Unii Europejskiej oraz nale˝àcym do Europejskiego Obszaru Gospodarczego, a tak˝e w paƒstwie nale˝àcym do OECD (Organizacja Wspó∏pracy Gospodarczej i Rozwoju) innym ni˝ paƒstwo cz∏onkowskie UE. Nie muszà wówczas ubiegaç si´ o zgod´ Komisji Papierów WartoÊciowych i Gie∏d, ale sà zobowiàzane powiadomiç jà o takim zamiarze na dwa miesiàce przed rozpocz´ciem dystrybucji. Komisji przys∏uguje jedynie prawo sprzeciwu, jeÊli uzna, ˝e dzia∏alnoÊç funduszu jest niezgod- BANK I KREDYT p a ê d z i e r n i k 2 0 0 5 na z polskim prawem. Podobnie w paƒstwach UE mo˝e dzia∏aç fundusz inwestycyjny majàcy siedzib´ w Polsce. Jednostki uczestnictwa oraz certyfikaty inwestycyjne mogà byç dzielone, wed∏ug zasad okreÊlonych w statucie, na równe cz´Êci w razie wystàpienia takiej koniecznoÊci (podobnie jest dokonywany split akcji). Wed∏ug tych samych zasad mo˝na ∏àczyç jednostki uczestnictwa tej samej kategorii oraz certyfikaty inwestycyjne reprezentujàce jednakowe prawa majàtkowe (reverse split). Fundusz inwestycyjny w Polsce mo˝e byç utworzony, po uzyskaniu zezwolenia Komisji Papierów WartoÊciowych i Gie∏d, jako: 1) fundusz otwarty, 2) specjalistyczny fundusz otwarty, 3) fundusz zamkni´ty. Otwarty fundusz inwestycyjny Fundusz inwestycyjny otwarty stale emituje jednostki uczestnictwa, które zbywa swoim uczestnikom, jak równie˝ odkupuje je, gdy zg∏aszajà si´ z takim ˝àdaniem. Ich liczba jest nieograniczona, jednak nie sà one papierami wartoÊciowymi w myÊl ustawy Prawo o publicznym obrocie papierami wartoÊciowymi. Odkupione jednostki podlegajà automatycznie umorzeniu. Jednostki uczestnictwa nie mogà byç zbywane przez uczestnika funduszu na rzecz osób trzecich, ale mogà byç dziedziczone. Zbywanie i odkupywanie jednostek uczestnictwa przez fundusz odbywa si´ z cz´stotliwoÊcià okreÊlonà w statucie, ale nie rzadziej ni˝ raz na 7 dni. Cena zbycia i odkupywania jednostki uczestnictwa wynika z podzielenia wartoÊci aktywów netto funduszu przez liczb´ jednostek wynikajàcych z rejestru uczestników funduszu w dniu wyceny. Cena ta jest odpowiednio powi´kszana lub pomniejszana o op∏aty, które pobiera fundusz od swych uczestników. Zbycie oraz odkupienie jednostek uczestnictwa nast´puje w momencie wpisania do rejestru uczestników, prowadzonego przez fundusz, liczby jednostek nabytych za dokonanà wp∏at´ lub odkupionych, wraz z odnotowaniem nale˝nej za nie kwoty. Przyj´to zasad´, ˝e wartoÊç aktywów netto funduszu inwestycyjnego otwartego nie mo˝e byç ni˝sza od 2 mln z∏. Je˝eli wystàpi taka sytuacja, to fundusz taki podlega rozwiàzaniu. Informacje o ka˝dym przypadku zmniejszenia si´ wartoÊci aktywów netto funduszu poni˝ej poziomu 2,5 mln z∏ fundusz powinien niezw∏ocznie podaç do wiadomoÊci publicznej w sposób okreÊlony w statucie. Fundusz inwestycyjny otwarty mo˝e inwestowaç zebrane Êrodki w papiery skarbowe, Narodowego Banku Polskiego oraz instrumenty rynku pieni´˝nego i papiery wartoÊciowe wyst´pujàce w obrocie publicznym Rynki i Instytucje Finansowe 29 krajowym lub na zagranicznym rynku regulowanym albo takie, których dopuszczenie do tego obrotu jest zapewnione w terminie nie d∏u˝szym ni˝ rok od daty emisji, a wi´c na rynku wtórnym i pierwotnym. Mogà to byç tak˝e inwestycje w instrumenty rynku pieni´˝nego i papiery wartoÊciowe inne ni˝ okreÊlone powy˝ej, jednak ich ∏àczna wartoÊç nie mo˝e przewy˝szaç 10% wartoÊci aktywów funduszu. Lokowanie w papiery wartoÊciowe lub instrumenty rynku pieni´˝nego wyst´pujàce w obrocie na rynku zorganizowanym oraz takie, których dopuszczenie do takiego rynku jest zapewnione w paƒstwie nienale˝àcym do OECD, wymaga zgody Komisji Papierów WartoÊciowych i Gie∏d. Fundusz mo˝e równie˝ lokowaç swoje Êrodki w depozyty w bankach krajowych lub instytucjach kredytowych, o terminie zapadalnoÊci nieprzekraczajàcym roku, p∏atne na ˝àdanie lub takie, które mo˝na wycofaç przed terminem zapadalnoÊci. Je˝eli sà to lokaty w banku zagranicznym, to powinien podlegaç nadzorowi w∏aÊciwego organu nadzoru nad rynkiem finansowym w zakresie co najmniej takim, jak okreÊla prawo Unii Europejskiej. Fundusz inwestycyjny otwarty nie mo˝e ulokowaç wi´cej ni˝ 25% wartoÊci swoich aktywów w listy zastawne jednego banku hipotecznego, a ∏àczna suma lokat w listy zastawne nie mo˝e przekraczaç 80% jego aktywów. Fundusz inwestycyjny otwarty mo˝e równie˝ lokowaç swe Êrodki w instrumenty pochodne, pod warunkiem ˝e: a) sà one przedmiotem obrotu na rynku regulowanym w Polsce lub kraju nale˝àcym do UE, albo innym rynku zorganizowanym, wymienionym w statucie, b) majà na celu sprawne zarzàdzanie portfelem inwestycyjnym funduszu lub ograniczenie ryzyka inwestycyjnego zwiàzanego ze zmianà cen bàdê wartoÊci posiadanych papierów wartoÊciowych, kursów walut w zwiàzku z posiadanymi lokatami i wysokoÊcià stóp procentowych w zwiàzku z lokatami w depozyty i inne papiery d∏u˝ne, c) sà zgodne z celem funduszu okreÊlonym w statucie. Fundusz mo˝e tak˝e inwestowaç w instrumenty pochodne niewystandaryzowane, jednak przy inwestycjach w instrumenty pochodne w ogóle fundusz jest zobligowany do opracowania i wprowadzenia odpowiednich procedur podejmowania decyzji inwestycyjnych oraz monitorowania i mierzenia w ka˝dym czasie ryzyka inwestycyjnego swego portfela. W limitach inwestycyjnych, obowiàzujàcych otwarty fundusz inwestycyjny, posiadane w portfelu instrumenty pochodne uwzgl´dnia si´ wed∏ug wartoÊci instrumentów bazowych, czyli tych, które sà podstawà konstrukcji instrumentów pochodnych. Fundusz mo˝e te˝ nabywaç jednostki uczestnictwa od innych funduszy otwartych majàcych siedzib´ w Polsce lub za granicà, przy czym w tym ostatnim przypadku tytu∏y uczestnictwa muszà 30 Rynki i Instytucje Finansowe byç oferowane publicznie i umarzane na ˝àdanie uczestnika. ¸àczna wartoÊç lokat dokonywanych za poÊrednictwem innych funduszy otwartych nie mo˝e przewy˝szaç 10% wartoÊci aktywów danego funduszu. Sà jeszcze inne ograniczenia nak∏adane na inwestowanie Êrodków przez fundusz inwestycyjny otwarty. Fundusz taki nie mo˝e np. lokowaç wi´cej ni˝ 5% wartoÊci swoich aktywów w papiery wartoÊciowe jednego emitenta i wierzytelnoÊci wobec niego. Kwota ta mo˝e si´ zwi´kszyç do 10%, je˝eli w sumie wartoÊç takich lokat nie przekroczy 40% wartoÊci aktywów funduszu oraz gdy jego statut na to zezwala. WartoÊç lokat funduszu mo˝e wzrosnàç do 35% jego aktywów, jeÊli emitentami papieru wartoÊciowego lub jego gwarantami sà: Skarb Paƒstwa, Narodowy Bank Polski, jednostka samorzàdu terytorialnego z Polski lub paƒstwa cz∏onkowskiego UE, paƒstwo nale˝àce do Unii Europejskiej lub Organizacji Wspó∏pracy Gospodarczej i Rozwoju, mi´dzynarodowa instytucja finansowa, której cz∏onkiem jest Polska lub przynajmniej jedno z paƒstw UE. Statut funduszu mo˝e jeszcze zezwalaç na przekroczenie tego limitu, ale musi jednoczeÊnie wskazaç na emitenta, w którego papiery wartoÊciowe mo˝na inwestowaç, lub ich gwaranta. Ponadto fundusz inwestycyjny otwarty nie mo˝e lokowaç wi´cej ni˝ 20% wartoÊci swoich aktywów w depozyty w jednym banku krajowym lub jednej instytucji kredytowej. Specjalistyczny fundusz inwestycyjny otwarty Specjalistyczny fundusz inwestycyjny otwarty dzia∏a wed∏ug tych samych zasad, które odnoszà si´ do funduszu otwartego. Ró˝nica mi´dzy nimi sprowadza si´ do tego, ˝e statut funduszu specjalistycznego mo˝e zezwalaç na dokonywanie wp∏at papierami wartoÊciowymi dopuszczonymi do publicznego obrotu, które uczestnicy nabyli na zasadach preferencyjnych lub nieodp∏atnie, np. w wyniku procesu prywatyzacji przedsi´biorstwa. Inna ró˝nica polega na tym, ˝e specjalistyczny fundusz inwestycyjny otwarty mo˝e lokowaç powy˝ej 20%, ale nie wi´cej ni˝ 50%, wartoÊci swoich aktywów w jednostki uczestnictwa jednego funduszu inwestycyjnego otwartego lub tytu∏ uczestnictwa funduszu zagranicznego bàdê instytucji wspólnego inwestowania majàcej siedzib´ za granicà, o ile oferuje ona publicznie emitowane tytu∏y uczestnictwa i umarza je na ˝àdanie uczestnika, pod warunkiem ˝e statut funduszu przewiduje takie mo˝liwoÊci. Kwoty te mogà byç podwy˝szone nawet do 100% wartoÊci aktywów, je˝eli b´dzie to wynikaç z zasad polityki inwestycyjnej funduszu, np. fundusz inwestuje w instrumenty rynku zagranicznego. Statut specjalistycznego funduszu inwestycyjnego otwartego mo˝e tak˝e przewidywaç utworzenie organu kontrolnego w postaci rady inwestorów. W jej sk∏ad mo˝e wchodziç uczestnik reprezentujàcy ponad 5% ogól- BANK I KREDYT p a ê d z i e r n i k 2 0 0 5 nej liczby jednostek uczestnictwa danego funduszu lub uczestnicy funduszu, reprezentujàcy ∏àcznie ponad 5% ogólnej liczby jednostek uczestnictwa tego funduszu, majà prawo wyboru wspólnego przedstawiciela do rady inwestorów, je˝eli statut na to zezwala. Rada rozpoczyna dzia∏alnoÊç, gdy co najmniej trzy osoby spe∏niajà powy˝sze warunki. Ka˝da jednostka uczestnictwa posiadana przez cz∏onka rady daje prawo do jednego g∏osu w radzie. Celem dzia∏ania rady inwestorów jest kontrolowanie realizacji celu inwestycyjnego funduszu, polityki inwestycyjnej oraz stosowania si´ do ograniczeƒ inwestycyjnych zapisanych w przepisach prawa. Zarówno otwarte, jak i specjalistyczne fundusze inwestycyjne otwarte mogà si´ ∏àczyç, je˝eli sà prowadzone przez to samo towarzystwo inwestycyjne i jeÊli zezwoli na to Komisja Papierów WartoÊciowych i Gie∏d. Fundusze sà ∏àczone poprzez przeniesienie majàtku funduszu przejmowanego do funduszu przejmujàcego oraz przydzielenie uczestnikom funduszu przejmowanego jednostek uczestnictwa funduszu przejmujàcego w zamian za posiadane jednostki w funduszu przejmowanym. Przej´cie jednostek uczestnictwa odbywa si´ bez dodatkowych op∏at dla uczestników funduszu przejmowanego. Fundusz inwestycyjny zamkni´ty Fundusz inwestycyjny zamkni´ty emituje certyfikaty inwestycyjne, podlegajàce albo niepodlegajàce wprowadzeniu do publicznego obrotu, w zale˝noÊci od tego, jak okreÊla to statut. Dopuszczanie certyfikatów inwestycyjnych do publicznego obrotu i nast´pnie obrót nimi, który mo˝e si´ odbywaç na rynku gie∏dowym lub regulowanym rynku pozagie∏dowym, podlegajà ustawie o publicznym obrocie papierami wartoÊciowymi. Certyfikaty inwestycyjne sà wi´c okreÊlonymi papierami wartoÊciowymi. Komisja Papierów WartoÊciowych i Gie∏d, wydajàc zezwolenie na utworzenie funduszu inwestycyjnego zamkni´tego, dopuszcza zarazem jego certyfikaty inwestycyjne pierwszej emisji do publicznego obrotu. Fundusz jest natomiast zobowiàzany wprowadzaç do tego obrotu ka˝dà kolejnà emisj´ certyfikatów inwestycyjnych. Certyfikaty inwestycyjne funduszu inwestycyjnego zamkni´tego majà charakter niepodzielnego papieru wartoÊciowego emitowanego w formie imiennej lub na okaziciela, z tym ˝e do obrotu publicznego mogà byç dopuszczane tylko certyfikaty na okaziciela. Certyfikaty inwestycyjne na okaziciela danego funduszu reprezentujà jednakowe prawa, chyba ˝e fundusz ten ma charakter funduszu sekurytyzacyjnego. Statut funduszu inwestycyjnego zamkni´tego mo˝e natomiast przyznawaç certyfikatom imiennym kolejnych serii ró˝ne uprawnienia. Mogà one np. ró˝niç si´ sposobem pobierania op∏at obcià˝ajàcych aktywa funduszu, wysoko- BANK I KREDYT p a ê d z i e r n i k 2 0 0 5 Êcià udzia∏u w dochodach funduszu lub wysokoÊcià udzia∏u w aktywach netto funduszu w przypadku jego likwidacji. Ka˝demu certyfikatowi inwestycyjnemu przys∏uguje prawo do jednego g∏osu, a certyfikaty imienne mogà byç uprzywilejowane w tym prawie, z tym ˝e jednemu certyfikatowi mo˝na przyznaç nie wi´cej ni˝ dwa g∏osy. Z kolei zbycie certyfikatu imiennego mo˝e byç ograniczone. Mo˝e ono np. wymagaç zgody zgromadzenia inwestorów danego funduszu inwestycyjnego zamkni´tego lub statut mo˝e definiowaç to ograniczenie w inny sposób. Certyfikaty inwestycyjne funduszu inwestycyjnego zamkni´tego niepodlegajàce wprowadzeniu do publicznego obrotu mogà mieç form´ materialnà (odpowiedniego dokumentu) lub zdematerializowanà, czyli funkcjonowaç tylko w postaci odpowiedniego zapisu elektronicznego. Emisja certyfikatów inwestycyjnych niepodlegajàcych wprowadzeniu do publicznego obrotu mo˝e si´ odbywaç albo poprzez proponowanie ich nabycia skierowane bez wykorzystania Êrodków masowego przekazu do nie wi´cej ni˝ 300 osób albo poprzez publicznà subskrypcj´, bez stosowania ustawy Prawo o publicznym obrocie papierami wartoÊciowymi. W tym ostatnim przypadku emitent powinien w terminie 7 dni przed rozpocz´ciem subskrypcji powiadomiç pisemnie Komisj´ Papierów WartoÊciowych i Gie∏d o emisji, a cena emisyjna jednego certyfikatu inwestycyjnego powinna byç nie mniejsza ni˝ równowartoÊç 40.000 euro (wed∏ug Êredniego kursu NBP z dnia z∏o˝enia zawiadomienia). Poniewa˝ fundusz inwestycyjny zamkni´ty mo˝e dokonywaç wielokrotnych emisji certyfikatów inwestycyjnych, przyj´to zasad´, ˝e danà emisj´ uwa˝a si´ za zamkni´tà, je˝eli dokonano wp∏at na wszystkie wyemitowane certyfikaty w terminie okreÊlonym w statucie i prospekcie emisyjnym. Nie mo˝e on byç jednak d∏u˝szy ni˝ dwa miesiàce od daty rozpocz´cia przyjmowania zapisów na certyfikaty. Ka˝da nast´pna emisja jest mo˝liwa dopiero po zamkni´ciu poprzedniej. Je˝eli emisja certyfikatów inwestycyjnych funduszu inwestycyjnego zamkni´tego nie b´dzie podlegaç wprowadzeniu do publicznego obrotu, nie ma wymogu sporzàdzania prospektu emisyjnego. Fundusz powinien jedynie do propozycji nabycia do∏àczyç informacj´, gdzie mo˝na zapoznaç si´ ze statutem oraz warunki emisji, które powinny przede wszystkim okreÊlaç czynniki ryzyka zwiàzane z emisjà certyfikatów oraz zawieraç podstawowe dane o emitencie i emisji, a tak˝e zbadane przez audytora sprawozdanie finansowe funduszu za ostatni rok obrotowy w przypadku drugiej i nast´pnych emisji certyfikatów inwestycyjnych. Taka forma emisji certyfikatów inwestycyjnych jest taƒsza od emisji publicznej, a tak˝e mo˝e byç taƒsza ni˝ pozyskiwanie Êrodków na dzia∏alnoÊç przedsi´biorstw z innych êróde∏, np. poprzez emisj´ akcji, obligacji, a nawet kredyt. Fundusz inwestycyjny zamkni´ty organi- Rynki i Instytucje Finansowe 31 zujàcy emisje certyfikatów inwestycyjnych bez koniecznoÊci wprowadzania ich do obrotu publicznego mo˝e wi´c mieç charakter funduszu venture capital skierowanego do ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw. Firmy takie cz´sto nie majà wystarczajàcych Êrodków na realizacj´ swoich przedsi´wzi´ç, które dodatkowo mogà byç obarczone znacznym ryzykiem, a emisja akcji lub pozyskanie kredytu sà albo za drogie, albo w ogóle niemo˝liwe. Statut funduszu inwestycyjnego zamkni´tego mo˝e przewidywaç wnoszenie wp∏at na certyfikaty inwestycyjne w postaci papierów wartoÊciowych lub udzia∏ów w spó∏kach z ograniczonà odpowiedzialnoÊcià, jednak powinny one najpierw zostaç wycenione wed∏ug metody przyj´tej przez fundusz do wyceny aktywów netto. Statut ten mo˝e równie˝ przyznawaç dotychczasowym posiadaczom certyfikatów inwestycyjnych prawo pierwszeƒstwa do nabycia certyfikatów kolejnych emisji. Ponadto certyfikaty inwestycyjne imienne mogà byç wydawane przed op∏aceniem w ca∏oÊci ich ceny emisyjnej. Je˝eli natomiast cena ta nie zostanie zap∏acona w ca∏oÊci w terminie okreÊlonym przez statut, to dany certyfikat podlega umorzeniu. Cena emisyjna certyfikatów inwestycyjnych drugiej emisji i nast´pnych jest ustalana wed∏ug wyceny aktywów netto funduszu, sporzàdzanej z cz´stotliwoÊcià okreÊlonà w statucie, jednak nie rzadziej ni˝ raz na 3 miesiàce oraz na siedem dni przed rozpocz´ciem przyjmowania zapisów na certyfikaty kolejnej emisji, a tak˝e w dniu wykupywania certyfikatów. Nie mo˝e ona byç ni˝sza od wartoÊci tych aktywów przypadajàcej na jeden taki certyfikat wed∏ug ostatniej wyceny aktywów poprzedzajàcych przyjmowanie zapisów na ich kolejnà emisj´. Przy wydawaniu certyfikatów mogà byç pobierane op∏aty manipulacyjne, jednak nie mogà one byç sk∏adnikiem ceny emisyjnej. Fundusz inwestycyjny zamkni´ty nie mo˝e przeprowadzaç wykupu wczeÊniej wyemitowanych certyfikatów inwestycyjnych, chyba ˝e statut funduszu na to zezwala. Wówczas wykupowi mogà podlegaç jedynie certyfikaty w pe∏ni op∏acone, a statut powinien okreÊlaç przes∏anki, tryb i warunki takiego wykupu, jak równie˝ terminy i sposób og∏aszania informacji o wykupie. Fundusz mo˝e tak˝e wykupiç certyfikat inwestycyjny na ˝àdanie uczestnika funduszu. Cen´ wykupywanego certyfikatu inwestycyjnego okreÊla si´ wed∏ug wyceny aktywów netto przeprowadzonej na dzieƒ wykupu. Wykupiony certyfikat inwestycyjny podlega umorzeniu z mocy prawa. Przy wykupie mo˝e byç równie˝ pobierana okreÊlona op∏ata manipulacyjna. Fundusz inwestycyjny zamkni´ty w Polsce mo˝e lokowaç swoje aktywa w: 1) papiery wartoÊciowe, 2) wierzytelnoÊci, z wyjàtkiem wierzytelnoÊci wobec osób fizycznych, chyba ˝e jest to fundusz sekurytyzacyjny lub fundusz aktywów niepublicznych, 32 Rynki i Instytucje Finansowe 3) waluty, pod warunkiem ˝e waluta obca jednego paƒstwa lub euro nie b´dà stanowiç wi´cej ni˝ 20% wartoÊci aktywów, 4) udzia∏y w spó∏kach z ograniczonà odpowiedzialnoÊcià, 5) instrumenty pochodne, w tym niewystandaryzowane instrumenty pochodne, 6) prawa majàtkowe, których cena zale˝y bezpoÊrednio lub poÊrednio od oznaczonych co do gatunku rzeczy, okreÊlonych rodzajów energii, mierników i limitów wielkoÊci produkcji, dopuszczonych do obrotu na gie∏dach towarowych, 7) instrumenty rynku pieni´˝nego. Wszystkie wymienione wy˝ej instrumenty muszà byç zbywalne. Warunkiem jest tak˝e, ˝e papiery wartoÊciowe lub instrumenty rynku pieni´˝nego wyemitowane przez jeden podmiot, wierzytelnoÊci wobec niego i udzia∏y w nim nie mogà stanowiç ∏àcznie wi´cej ni˝ 20% wartoÊci aktywów funduszu. Ograniczenia tego si´ nie stosuje, je˝eli emitentem, por´czycielem lub gwarantem wyemitowanych papierów wartoÊciowych sà Skarb Paƒstwa, Narodowy Bank Polski, paƒstwa nale˝àce do OECD albo mi´dzynarodowe instytucje finansowe, których cz∏onkiem jest Polska lub przynajmniej jedno z paƒstw nale˝àcych do OECD. Fundusz inwestycyjny zamkni´ty mo˝e równie˝ lokowaç swoje aktywa w depozyty w banku krajowym, banku zagranicznym lub instytucji kredytowej. ¸àcznie lokaty te nie mogà stanowiç wi´cej ni˝ 20% wartoÊci aktywów funduszu. Fundusz inwestycyjny zamkni´ty mo˝e tak˝e inwestowaç swe Êrodki w listy zastawne wyemitowane przez bank hipoteczny, pod warunkiem ˝e wartoÊç inwestycji w jednym banku hipotecznym nie przekroczy 25% wartoÊci aktywów funduszu. Mo˝e tak˝e nabywaç jednostki uczestnictwa lub certyfikaty inwestycyjne innych funduszy inwestycyjnych lub tytu∏y uczestnictwa emitowane przez instytucje wspólnego inwestowania majàce siedzib´ poza granicami Polski, pod warunkiem, ˝e Êrodki ulokowane w instrumentach jednego emitenta nie przekroczà 50% wartoÊci aktywów w funduszu. Statut funduszu mo˝e jednak zezwalaç na przekroczenie tego limitu, nawet do 100%, ale musi to wynikaç z zasad polityki inwestycyjnej funduszu prowadzàcej do osiàgni´cia przyj´tego celu inwestycyjnego. Fundusz inwestycyjny zamkni´ty mo˝e nabywaç jednostki uczestnictwa innych funduszy inwestycyjnych zarzàdzanych przez to samo towarzystwo inwestycyjne oraz certyfikaty inwestycyjne, poza pierwszà emisjà, innego funduszu wchodzàcego w sk∏ad tego samego towarzystwa, pod warunkiem ˝e inwestycja w certyfikaty nie przekroczy 20% wartoÊci aktywów funduszu. Towarzystwo nie ma prawa pobieraç wynagrodzenia od tych dwóch ostatnich inwestycji ani obcià˝aç dany fundusz kosztami dokonywania lokat. BANK I KREDYT p a ê d z i e r n i k 2 0 0 5 Istotnà nowoÊcià zapisanà w ustawie o funduszach inwestycyjnych z 2004 r. jest mo˝liwoÊç lokowania Êrodków przez fundusz inwestycyjny zamkni´ty w nieruchomoÊci (grunty, budynki, lokale), statki morskie oraz prawo u˝ytkowania wieczystego, z tym ˝e na ka˝dà z tych lokat fundusz nie mo˝e przeznaczyç ∏àcznie wi´cej ni˝ 25% swoich aktywów, a nieruchomoÊci muszà mieç uregulowany stan prawny i nie mogà byç przedmiotem zabezpieczenia ani egzekucji. Takie inwestycje funduszu powinien wyceniaç zespó∏ co najmniej trzech uprawnionych rzeczoznawców majàtkowych wybranych przez rad´ nadzorczà towarzystwa inwestycyjnego prowadzàcego dany fundusz. Wycena ta powinna byç robiona na miesiàc przed zawarciem umowy kupna tych aktywów oraz po up∏ywie 2 lat od sporzàdzenia poprzedniej wyceny, chyba ˝e wystàpi∏y okolicznoÊci powodujàce istotnà zmian´ wartoÊci tych aktywów. Ponadto nie rzadziej ni˝ raz na pó∏ roku powinno si´ dokonywaç aktualizacji wartoÊci powy˝szych aktywów z uwzgl´dnieniem zmian cen na rynku. W funduszu inwestycyjnym zamkni´tym dzia∏a równie˝ rada inwestorów, jako organ kontrolny lub zgromadzenie inwestorów. G∏ównymi zadaniami rady sà: kontrola realizacji celu inwestycyjnego funduszu i jego polityki inwestycyjnej oraz przestrzeganie ograniczeƒ w inwestowaniu Êrodków. Do rady inwestorów mogà byç wybrani jedynie uczestnicy funduszu, którzy posiadajà ponad 5% ogólnej liczby certyfikatów danego funduszu, wyrazili pisemnà zgod´ na udzia∏ w radzie i na rachunku papierów inwestycyjnych dokonali blokady ponad 5% ogólnej liczby certyfikatów. Rada inwestorów rozpoczyna dzia∏alnoÊç, gdy co najmniej trzech cz∏onków spe∏ni∏o powy˝sze warunki. Tryb dzia∏ania rady jest okreÊlony przez statut funduszu. Statut ten okreÊla równie˝ sposób i warunki zwo∏ywania zgromadzenia inwestorów oraz podejmowania uchwa∏ przez to zgromadzenie. Mo˝e byç ono zwo∏ywane przez towarzystwo inwestycyjne zarzàdzajàce danym funduszem inwestycyjnym zamkni´tym z w∏asnej inicjatywy lub na pisemny wniosek uczestników funduszy posiadajàcych co najmniej 10% certyfikatów inwestycyjnych wyemitowanych przez ten fundusz. Je˝eli statut funduszu nie stanowi inaczej, zgromadzenie inwestorów jest w∏adne podjàç decyzj´ inwestycyjnà dotyczàcà ulokowania Êrodków, których wartoÊç przekracza 15% wartoÊci aktywów funduszu. Ponadto zgromadzenie inwestorów wyra˝a zgod´ na zmian´ depozytariusza funduszu, emisj´ nowych certyfikatów inwestycyjnych, emisj´ obligacji oraz zmian´ statutu funduszu w zakresie wy∏àczenia prawa pierwszeƒstwa do nabycia nowej emisji certyfikatów inwestycyjnych. BANK I KREDYT p a ê d z i e r n i k 2 0 0 5 Szczególne typy funduszy inwestycyjnych Poza omówionymi wy˝ej trzema podstawowymi rodzajami funduszy inwestycyjnych, którymi by∏y: fundusz inwestycyjny otwarty, specjalistyczny fundusz inwestycyjny otwarty oraz fundusz inwestycyjny zamkni´ty, ustawa o funduszach inwestycyjnych dopuszcza jeszcze fundusze inwestycyjne o szczególnej konstrukcji oraz szczególne typy funduszy inwestycyjnych. Do funduszy ze szczególnà konstrukcjà ustawa zalicza: 1. Fundusze inwestycyjne z ró˝nymi kategoriami jednostek uczestnictwa. Mogà nimi byç fundusze otwarte lub specjalistyczne fundusze otwarte, których zbywane jednostki uczestnictwa b´dà si´ ró˝niç sposobem pobierania op∏at manipulacyjnych lub op∏at obcià˝ajàcych aktywa funduszu. Statut takiego funduszu powinien okreÊlaç kategorie zbywanych jednostek uczestnictwa przez wskazanie wynikajàcych z nich praw i obowiàzków. Jednostki te mo˝na ∏àczyç, ale tylko w ramach tej samej kategorii. 2. Fundusze inwestycyjne z wydzielonymi subfunduszami (umbrella funds). Fundusz inwestycyjny – zarówno otwarty, specjalistyczny otwarty, jak i zamkni´ty – mo˝e prowadziç dzia∏alnoÊç jako fundusz sk∏adajàcy si´ z subfunduszy, z których ka˝dy mo˝e stosowaç innà polityk´ inwestycyjnà, ale nie mo˝e mieç osobowoÊci prawnej. Ka˝dy z wydzielonych funduszy obowiàzany jest przestrzegaç osobno, omówionych wczeÊniej, limitów inwestycyjnych przypisanych do poszczególnych rodzajów funduszy inwestycyjnych. W sk∏ad portfela inwestycyjnego jednego subfunduszu nie mogà wchodziç jednostki uczestnictwa lub certyfikaty inwestycyjne innego subfunduszu wydzielonego przez ten sam fundusz inwestycyjny. Tak˝e zobowiàzania wynikajàce z danego subfunduszu, jak równie˝ ich egzekucja mogà byç prowadzone z aktywów subfunduszu, z którego wynikajà te zobowiàzania. Zobowiàzania dotyczàce ca∏ego funduszu obcià˝ajà natomiast poszczególne fundusze prowadzone przez ten fundusz, proporcjonalnie do udzia∏u wartoÊci aktywów netto subfunduszu w wartoÊci aktywów netto ca∏ego funduszu. Statut funduszu inwestycyjnego z wydzielonymi subfunduszami mo˝e dopuszczaç likwidacj´ danego subfunduszu po okreÊlonym czasie, jak równie˝ w przypadku zbycia wszystkich aktywów tworzàcych portfel danego subfunduszu. W ten sposób fundusz nie mo˝e jednak zlikwidowaç wszystkich wydzielonych subfunduszy. Wadà tworzenia funduszu z wydzielonymi subfunduszami jest brak jasnych zasad opodatkowania przenoszenia pieni´dzy mi´dzy subfunduszami skupionymi w jednym funduszu. W ustawie nie zapisano jednoznacznie odpowiedniego zwolnienia podatkowego i dopiero Ministerstwo Finansów zaproponowa∏o zmiany majàce na celu wprowadzenie takiego zwolnienia, które zosta∏y przyj´te przez Sejm 29 lipca 2005 r. Pod koniec 2004 r. KPWiG udzieli∏a zezwolenia na Rynki i Instytucje Finansowe 33 utworzenie w Polsce pierwszego funduszu typu umbrella (w jego sk∏ad wesz∏y fundusz akcji i fundusz stabilnego wzrostu). 3. Fundusze inwestycyjne podstawowe i powiàzane (fund of funds). Towarzystwo inwestycyjne mo˝e utworzyç fundusz inwestycyjny i nazwaç go podstawowym. B´dzie on zbywa∏ emitowane przez siebie jednostki uczestnictwa albo certyfikaty inwestycyjne wy∏àcznie okreÊlonym w statucie innym funduszom inwestycyjnym utworzonym przez to towarzystwo, oznaczonym jako powiàzane (jeden fundusz podstawowy powinien mieç co najmniej dwa fundusze powiàzane). Z kolei fundusze powiàzane mogà lokowaç swoje aktywa wy∏àcznie w jednostki uczestnictwa albo certyfikaty inwestycyjne funduszu podstawowego. Fundusz podstawowy i fundusze powiàzane mogà byç funduszami ró˝nego rodzaju, czyli wyst´powaç jako fundusze otwarte, specjalistyczne fundusze otwarte lub fundusze zamkni´te. Fundusz podstawowy stosuje zasady i limity inwestycyjne przypisane w ustawie odpowiednio do rodzaju funduszu, w jakim zosta∏ utworzony. W przypadku gdy fundusz podstawowy zostaje utworzony jako fundusz inwestycyjny zamkni´ty, do oferowania emitowanych przez niego certyfikatów inwestycyjnych nie stosuje si´ przepisów o publicznym obrocie papierami wartoÊciowymi. Je˝eli fundusz podstawowy ulega rozwiàzaniu, to równie˝ muszà zostaç rozwiàzane fundusze powiàzane. Fundusz funduszy mo˝na wykorzystywaç jako inwestycj´ alternatywnà z punktu widzenia minimalizacji ryzyka przy inwestycjach private equity. Pozwala on bowiem na dywersyfikacj´ ryzyka inwestycyjnego dzi´ki inwestycjom w kilka lub kilkanaÊcie funduszy, co istotnie zmniejsza ryzyko ca∏kowite, gdy˝ podstawà wyboru tych funduszy jest ich szczegó∏owa analiza. Pozwala ona uzyskaç informacje, które z nich osiàgajà najwy˝sze stopy zwrotu, i mieç nadziej´, ˝e mogà osiàgnàç takie same stopy w przysz∏oÊci. Przy inwestycji private equity inwestor anga˝uje Êrodki w jedno przedsi´biorstwo niedzia∏ajàce na publicznym rynku kapitalowym i w okresie Êrednim lub d∏ugim oczekuje odpowiednio wysokiego zwrotu z kapita∏u. Z kolei ustawa o funduszach inwestycyjnych wprowadzi∏a nast´pujàce szczególne typy funduszy inwestycyjnych: 1. Fundusz rynku pieni´˝nego. Fundusz taki mo˝e byç utworzony jako fundusz inwestycyjny otwarty. Mo˝e on lokowaç swoje aktywa wy∏àcznie w instrumenty rynku pieni´˝nego oraz depozyty w bankach krajowych lub instytucjach kredytowych o wysokim stopniu bezpieczeƒstwa. Termin zapadalnoÊci tych depozytów nie powinien jednak przekraczaç roku. Powinny byç p∏atne na ˝àdanie funduszu lub powinna istnieç mo˝liwoÊç ich wycofania przed terminem zapadalnoÊci. Dodatkowo maksymalny, wa˝ony wartoÊcià lokat, Êredni termin do wykupu wszystkich lokat fun- 34 Rynki i Instytucje Finansowe duszu rynku pieni´˝nego nie powinien przekraczaç 90 dni. W celu zapewnienia odpowiedniego poziomu bezpieczeƒstwa inwestowania za poÊrednictwem funduszu rynku pieni´˝nego, jego szczegó∏owy standard okreÊla minister w∏aÊciwy do spraw instytucji finansowych w swoim rozporzàdzaniu3. Fundusz taki ma wy∏àczne prawo u˝ywania w nazwie oznaczenia „rynku pieni´˝nego”. Oznacza to, ˝e fundusz rynku pieni´˝nego powinien charakteryzowaç si´ mo˝liwie najmniejszym ryzykiem inwestycyjnym. Dodatkowy standard tego funduszu opracowa∏o Stowarzyszenie Towarzystw Funduszy Inwestycyjnych 2. Fundusz portfelowy. Fundusz taki mo˝e byç utworzony jako fundusz inwestycyjny zamkni´ty, który w sposób ciàg∏y b´dzie emitowaç certyfikaty inwestycyjne podlegajàce wprowadzeniu do obrotu publicznego, pod warunkiem ˝e portfel inwestycyjny takiego funduszu b´dzie si´ opieraç na portfelu uznanego indeksu regulowanego rynku urz´dowego papierów wartoÊciowych (portfel indeksowy) albo b´dzie stanowiç portfel o sk∏adzie okreÊlonym w statucie funduszu nie opartym na takim indeksie (portfel bazowy). Emisja certyfikatów inwestycyjnych funduszu portfelowego mo˝e si´ odbywaç w wyniku wniesienia do funduszu pakietu papierów wartoÊciowych, odpowiadajàcego certyfikatowi funduszu, lub jego wielokrotnoÊci albo pakietu tytu∏ów uczestnictwa w instytucjach wspólnego inwestowania majàcych siedzib´ za granicà, jak równie˝ Êrodków pieni´˝nych, je˝eli statut funduszu na to zezwala (w ten sposób mo˝na dokonywaç ekspozycji ryzyka na rynki zagraniczne, spó∏ki z ró˝nych bran˝ itd.). Z kolei umarzanie certyfikatów inwestycyjnych funduszu portfelowego mo˝e si´ odbywaç na zasadzie odwrotnoÊci tego procesu. Je˝eli wed∏ug statutu jeden certyfikat inwestycyjny funduszu odzwierciedla ÊciÊle okreÊlony pakiet papierów wartoÊciowych, to uczestnik funduszu mo˝e wykonywaç prawo g∏osu na walnych zgromadzeniach akcjonariuszy emitentów papierów wartoÊciowych wchodzàcych w sk∏ad takiego pakietu. Zmiana sk∏adu portfela inwestycyjnego funduszu portfelowego mo˝e nastàpiç albo w przypadku zmiany konstrukcji lub sk∏adu portfela papierów wartoÊciowych, na którym opiera si´ portfel indeksowy, albo w przypadku przekszta∏cenia, po∏àczenia, podzia∏u lub innego zdarzenia o podobnym charakterze dotyczàcego emitenta papierów wartoÊciowych, wchodzàcych w sk∏ad portfela bazowego. Zmiana sk∏adu portfela mo˝e równie˝ nastàpiç w wyniku wycofania z obrotu na regulowanym rynku urz´dowym papierów wartoÊciowych, w które fundusz portfelowy dokona∏ lokat. Fundusz portfelowy nie mo˝e wydzielaç subfunduszy. 3. Fundusz sekurytyzacyjny. Fundusz taki mo˝e prowadziç dzia∏alnoÊç jako fundusz inwestycyjny za3 Rozporzàdzenie ministra finansów z dnia 20 sierpnia 2004 r. w sprawie warunków, jakie muszà spe∏niaç fundusze rynku pieni´˝nego. Dz.U. nr 187, poz. 1936. BANK I KREDYT p a ê d z i e r n i k 2 0 0 5 mkni´ty. Emituje on certyfikaty inwestycyjne w celu gromadzenia Êrodków na nabycie wierzytelnoÊci (w tym wierzytelnoÊci finansowanych ze Êrodków publicznych) lub praw do Êwiadczeƒ z tytu∏u okreÊlonych wierzytelnoÊci. Fundusz ten mo˝e byç utworzony jako standaryzowany lub niestandaryzowany fundusz sekurytyzacyjny. Ma on równie˝ obowiàzek i wy∏àczne prawo do u˝ywania w swojej nazwie tych oznaczeƒ. Standaryzowany fundusz sekurytyzacyjny jest tworzony jako fundusz z wydzielonymi subfunduszami, jednak nie mo˝e dokonywaç kolejnych emisji certyfikatów zwiàzanych z danym subfunduszem. Ma równie˝ obowiàzek lokowania co najmniej 75% wartoÊci aktywów danego subfunduszu wy∏àcznie w jednà pul´ wierzytelnoÊci lub prawa do wszystkich Êwiadczeƒ otrzymywanych przez inicjatora sekurytyzacji z tytu∏u jednej puli wierzytelnoÊci. Mo˝e to byç lokata w kilka pul wierzytelnoÊci lub prawa do Êwiadczeƒ z tytu∏u kilku pul wierzytelnoÊci, jednak pod warunkiem ˝e inicjatorem sekurytyzacji sà bank krajowy lub instytucja kredytowa oraz ˝e wierzytelnoÊci wchodzàce w sk∏ad wszystkich pul sà tego samego rodzaju. Standaryzowany fundusz sekurytyzacyjny ma obowiàzek rozwiàzaç dany subfundusz, je˝eli wszystkie nabyte przez niego wierzytelnoÊci zosta∏y zaspokojone lub fundusz otrzyma∏ wszystkie Êwiadczenia nale˝ne mu z tytu∏u tych wierzytelnoÊci. Z kolei niestandaryzowany fundusz sekurytyzacyjny nie mo˝e byç utworzony jako fundusz z wydzielonymi subfunduszami. Jest on zobowiàzany lokowaç co najmniej 75% wartoÊci swoich aktywów w okreÊlone wierzytelnoÊci bàdê prawa do Êwiadczeƒ z tytu∏u takich wierzytelnoÊci lub papiery wartoÊciowe inkorporujàce wierzytelnoÊci pieni´˝ne, przy czym te ostatnie lokaty nie mogà stanowiç wi´cej ni˝ 25% wartoÊci aktywów funduszu. Uczestnikami takiego funduszu mogà byç osoby prawne, a tak˝e osoby fizyczne, ale tylko w przypadku gdy cena emisyjna jednego certyfikatu inwestycyjnego funduszu nie jest ni˝sza od równowartoÊci 40.000 euro. Poza wymienionymi wy˝ej limitami inwestycyjnymi fundusz sekurytyzacyjny mo˝e inwestowaç swoje aktywa wy∏àcznie w: a) d∏u˝ne papiery wartoÊciowe, b) jednostki uczestnictwa funduszy rynku pieni´˝nego, c) depozyty w bankach krajowych lub instytucjach kredytowych, d) instrumenty rynku pieni´˝nego, e) instrumenty pochodne, przy czym inwestycje w te instrumenty muszà mieç na celu wy∏àcznie ograniczanie ryzyka inwestycyjnego. Ponadto fundusz sekurytyzacyjny mo˝e emitowaç poszczególne serie certyfikatów inwestycyjnych, które mogà reprezentowaç ró˝ne prawa w zakresie: a) wysokoÊci udzia∏u w dochodach funduszu albo subfunduszu, b) wysokoÊci udzia∏u w aktywach netto funduszu albo subfunduszu w przypadku ich likwidacji, BANK I KREDYT p a ê d z i e r n i k 2 0 0 5 c) kolejnoÊci zaspokojenia roszczeƒ z tytu∏u posiadania certyfikatu. 4. Fundusz aktywów niepublicznych. Fundusz taki, zorganizowany jako fundusz inwestycyjny zamkni´ty lub specjalistyczny fundusz inwestycyjny otwarty, powinien stosowaç takie zasady i ograniczenia inwestycyjne przypisane funduszowi zamkni´temu oraz lokowaç co najmniej 80% wartoÊci swoich aktywów w aktywa inne ni˝ papiery wartoÊciowe dopuszczone do publicznego obrotu i instrumenty rynku pieni´˝nego. Fundusz aktywów niepublicznych mo˝e wyp∏acaç swoim uczestnikom przychody ze zbywania swoich lokat, jednak przychody te muszà byç pomniejszone o koszty nabycia tych lokat oraz o odpowiednià cz´Êç kosztów dzia∏ania funduszu. Udanà emisj´ certyfikatów inwestycyjnych pierwszego na polskim rynku funduszu nieruchomoÊci przeprowadzi∏o w 2004 r. Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych BZ WBK AIB. Dodatkowo ustawa o funduszach inwestycyjnych umo˝liwia zarzàdzanie zbiorczym portfelem papierów wartoÊciowych. Mo˝e to robiç towarzystwo funduszy inwestycyjnych za zezwoleniem Komisji Papierów WartoÊciowych i Gie∏d. Jednym z warunków utworzenia zbiorczego portfela papierów wartoÊciowych jest opracowanie jego regulaminu, który powinien okreÊlaç w szczególnoÊci: a) kategorie lokat i ich procentowy udzia∏ w portfelu, b) sposób i zasady przyjmowania wp∏at do portfela, sposób i zasady przydzia∏u tytu∏ów uczestnictwa w portfelu, c) minimalnà i maksymalnà liczb´ tytu∏ów uczestnictwa w portfelu oraz liczb´ tych tytu∏ów stanowiàcà przes∏ank´ likwidacji portfela, d) polityk´ inwestycyjnà oraz zasady zarzàdzania portfelem. Nast´pnie towarzystwo prowadzàce zbiorczy portfel papierów wartoÊciowych przyjmuje wp∏aty w drodze zapisów na tytu∏y uczestnictwa w zbiorczym portfelu, przydziela tytu∏y uczestnictwa osobom, które dokona∏y wp∏at, oraz za wp∏acone Êrodki nabywa sk∏adniki zbiorczego portfela. Zbiorczy portfel papierów wartoÊciowych jest wspó∏w∏asnoÊcià ∏àcznà posiadacza tytu∏ów uczestnictwa do tego portfela. Oznacza to, ˝e ka˝dy z tytu∏ów uczestnictwa reprezentuje prawo jego posiadacza do ˝àdania zbycia proporcjonalnej cz´Êci aktywów zbiorczego portfela papierów wartoÊciowych i przeniesienia na rzecz tego posiadacza Êrodków pieni´˝nych uzyskanych w wyniku tego zbycia. Tytu∏ uczestnictwa w zbiorczym portfelu papierów wartoÊciowych jest niezbywalny, jednak podlega umorzeniu na ˝àdanie jego posiadacza. Zbiorczy portfel papierów wartoÊciowych jest tworzony przez towarzystwo funduszy inwestycyjnych poprzez nabycie sk∏adników tego portfela na rachunek w∏asny towarzystwa. Uczestnik tego portfela nie mo˝e Rynki i Instytucje Finansowe 35 wi´c rozporzàdzaç udzia∏em w nim ani udzia∏em w poszczególnych sk∏adnikach portfela. Ma on jedynie prawo do ˝àdania zbycia okreÊlonej cz´Êci aktywów zbiorczego portfela. Towarzystwo natomiast wykonuje we w∏asnym imieniu prawa i obowiàzki wynikajàce z poszczególnych sk∏adników zbiorczego portfela papierów wartoÊciowych oraz obowiàzki wynikajàce z zarzàdzania tym portfelem. Je˝eli np. jednym ze sk∏adników zbiorczego portfela sà akcje, to towarzystwo tworzàce portfel ma prawa przypisane do tych akcji, czyli prawo do dywidendy, prawo do udzia∏u w walnym zgromadzeniu akcjonariuszy emitenta akcji itd. Po utworzeniu zbiorczego portfela papierów wartoÊciowych towarzystwo inwestycyjne mo˝e przyjmowaç kolejne wp∏aty na nabycie tytu∏ów uczestnictwa. Zwróçmy jeszcze uwag´, ˝e zbiorczy portfel papierów wartoÊciowych nie ma osobowoÊci prawnej, a jest tylko wyodr´bnionà cz´Êcià majàtku towarzystwa inwestycyjnego. Z przedstawionego powy˝ej opisu powstawania zbiorczego portfela papierów wartoÊciowych wynika, ˝e koncepcj´ jego tworzenia wypracowuje towarzystwo funduszy inwestycyjnych lub wynaj´ta przez nie firma zarzàdzajàca. Podstawowà rzeczà w tej koncepcji jest podj´cie decyzji, jakie rodzaje papierów wartoÊciowych b´dà wchodzi∏y w sk∏ad zbiorczego portfela i jaka b´dzie ich struktura. Mo˝na w tym celu wykorzystaç pewne wzorce. Takim wzorcem mogà np. byç portfel okreÊlonego indeksu gie∏dowego bàdê okreÊlony koszyk papierów wartoÊciowych dobieranych z ró˝nych sektorów gospodarki danego kraju albo ró˝nych krajów. Po utworzeniu zbiorczego portfela papierów wartoÊciowych jego procentowy sk∏ad nie mo˝e si´ zmieniaç, poza dok∏adnie okreÊlonymi wyjàtkami, np. w przypadku wystàpienia zdarzenia losowego lub prawnego, które powodowaç b´dzie umorzenie, wykup bàdê utrat´ z innej przyczyny przez dany sk∏adnik portfela statusu papieru wartoÊciowego. Zmiana taka mo˝e równie˝ wynikaç ze stosowania polityki inwestycyjnej zapisanej w regulaminie zbiorczego portfela. Je˝eli struktura zbiorczego portfela papierów wartoÊciowych nie mo˝e si´ zmieniaç, a tytu∏y uczestnictwa na ˝àdanie inwestora podlegajà umorzeniu, to wraz z takim umarzaniem nast´powaç b´dzie sprzeda˝ cz´Êci aktywów, stosownie do wartoÊci umarzanych tytu∏ów, w odpowiednich proporcjach. Dodajmy jeszcze, ˝e do wyceny aktywów zbiorczego portfela papierów wartoÊciowych stosuje si´ te same przepisy, które obowiàzujà przy wycenie aktywów funduszu inwestycyjnego. Mo˝liwoÊç tworzenia zbiorczego portfela papierów wartoÊciowych i zarzàdzania nim powinna powodowaç obni˝k´ kosztów prowadzenia takiego portfela i zwi´kszyç zapotrzebowanie na us∏ugi typu asset management. Towarzystwa funduszy inwestycyjnych przed tworzeniem takiego portfela mogà przeprowadzaç odpowiednie konsultacje z potencjalnymi inwe- 36 Rynki i Instytucje Finansowe storami, np. na temat jego struktury. Zbiorczy portfel papierów wartoÊciowych umo˝liwia równie˝ budow´ portfela wed∏ug indywidualnego zamówienia. Rynek funduszy inwestycyjnych w Polsce Na podstawie przedstawionego powy˝ej opisu mo˝liwoÊci funkcjonowania funduszy inwestycyjnych mo˝na stwierdziç, ˝e wprowadzona w 2004 r. ustawa o funduszach inwestycyjnych przystosowa∏a polski rynek tych funduszy do zasad obowiàzujàcych w Unii Europejskiej. Przede wszystkim ustawa ta daje mo˝liwoÊç tworzenia ró˝norodnych funduszy inwestycyjnych oraz zawiera zapisy umo˝liwiajàce polskim funduszom konkurowanie na równych prawach na wspólnym rynku. W porównaniu z rynkiem europejskim polski rynek funduszy inwestycyjnych jest jeszcze stosunkowo s∏abo rozwini´ty. Mimo ˝e pierwszy fundusz inwestycyjny na polskim rynku zaczà∏ dzia∏aç w 1992 r., a na koniec 2004 r. dzia∏a∏o 148 funduszy inwestycyjnych, zarzàdzanych przez 19 towarzystw inwestycyjnych, zdecydowana ich wi´kszoÊç ma jeszcze bardzo krótkà histori´ i stosunkowo ma∏e Êrodki. Ogólna kwota aktywów zgromadzonych w tych funduszach wynios∏a 37,7 mld z∏ (na koniec 2003 r. by∏o 128 funduszy, zorganizowanych przez 16 towarzystw, z kwotà 33,2 mld z∏). W porównaniu z 1999 r. Êrodki zgromadzone na koniec 2004 r. wzros∏y ponad 10-krotnie. Kwota aktywów zgromadzonych przez polskie fundusze inwestycyjne w 2004 r. stanowi∏a jednak tylko 4,3% wartoÊci PKB (w 1999 r. 0,52%, a w 2003 r. 4,0%), a stosunek tych aktywów do lokat bankowych ludnoÊci wyniós∏ 19,6% (w 1999 r. oko∏o 2%, a w 2003 r. 17,1%)4. Mimo ˝e rynek funduszy inwestycyjnych w Polsce silnie rozwinà∏ si´ do 2005 r., istnieje jeszcze du˝y potencja∏ jego rozwoju. Âwiadczà o tym chocia˝by statystyki mierzàce wartoÊç aktywów funduszy przypadajàcych na jednego mieszkaƒca. Na koniec 2004 r. wartoÊç tych aktywów w przeliczeniu na jednego mieszkaƒca wynios∏a w Polsce 242 euro, w Czechach 352 euro, w Portugalii 3.011 euro, we Francji 18.577 euro, a w Irlandii 109.939 euro5. Liczby te Êwiadczà o ogromnym potencjale wzrostu rynku funduszy inwestycyjnych w Polsce w stosunku do krajów wysoko rozwini´tych. Nale˝y si´ wi´c spodziewaç dalszego wzrostu znaczenia rynku funduszy inwestycyjnych w Polsce. Mo˝na o tym wnioskowaç po stopniowym przemieszczaniu si´ oszcz´dnoÊci gospodarstw domowych z lokat bankowych do funduszy inwestycyjnych. Zauwa˝a si´ równie˝ powstawanie nowych form poÊrednictwa finansowego, np. fundusze inwestycyjne konkurujàc z bankami o oszcz´dnoÊci inwestycyjne 4 Zob. Raport 2003 i 2004, Stowarzyszenie Towarzystw Funduszy Inwestycyjnych, www.stfi.pl 5 T. Mizio∏ek: Europejski rynek funduszy inwestycyjnych w 2004 r. „Nasz Rynek Kapita∏owy”, maj 2005. BANK I KREDYT p a ê d z i e r n i k 2 0 0 5 tworzà nowe rodzaje instrumentów finansowych. Oznacza to, ˝e rynek funduszy inwestycyjnych w Polsce b´dzie si´ coraz bardziej upodabnia∏ do rynku istniejàcego w rozwini´tych gospodarkach. Polska oferta funduszy inwestycyjnych jest ju˝ bogata i ró˝norodna. Pozwala na wybranie odpowiedniego funduszu stosownie do oczekiwanej stopy zwrotu z inwestycji i sk∏onnoÊci do ponoszenia ryzyka. Poza tà standardowà ofertà oszcz´dzania w dowolnie wybranym funduszu inwestycyjnym inwestorom proponuje si´ dodatkowe mo˝liwoÊci. Jednà z nich sà plany systematycznego oszcz´dzania. Zach´tà do skorzystania z takiego planu sà atrakcyjne zni˝ki op∏at manipulacyjnych w zamian za wnoszenie sta∏ych okresowych wp∏at do funduszu oferujàcego plan systematycznego oszcz´dzania. Jego konstrukcja jest bardzo elastyczna, co umo˝liwia dopasowanie planu do indywidualnych potrzeb klienta. Plan systematycznego oszcz´dzania pozwala na gromadzenie Êrodków na przysz∏à emerytur´, zakup mieszkania lub domu, pokrycie kosztów wykszta∏cenia dzieci itd. Innà mo˝liwoÊcià dodatkowego inwestowania stwarzanà przez fundusze inwestycyjne sà programy rentierskie. Umo˝liwiajà one odkupywanie jednostek uczestnictwa w ustalonych odst´pach czasu. Programy takie sà adresowane do osób w Êrednim i starszym wieku, którzy chcà uzyskiwaç regularne dochody w przysz∏oÊci. Towarzystwa inwestycyjne stwarzajà równie˝ mo˝liwoÊç przenoszenia (konwersji) zainwestowanych Êrodków mi´dzy funduszami. Cz´sto podejmujà te˝ ró˝nego rodzaju akcje promocyjne, polegajàce na okresowym obni˝aniu lub znoszeniu op∏at manipulacyjnych od wnoszenia Êrodków do funduszu. Na polskim rynku wyst´pujà równie˝ przyk∏ady funduszy inwestycyjnych gwarantujàcych pe∏nà ochron´ kapita∏u (capital guaranteed funds) i minimalnà stop´ zwrotu, pod warunkiem ˝e inwestycja b´dzie trwaç odpowiednio d∏ugo, z regu∏y 3 lata. Dodatkowa stopa zwrotu zale˝y od wzrostu wartoÊci okreÊlonej zmiennej rynkowej, najcz´Êciej odpowiednio skonstruowanego indeksu gie∏dowego. Cz´sto u˝ywanym do tego celu indeksem z rynku europejskiego jest np. indeks DJ Eurostoxx 50, w którego sk∏ad wchodzi 50 najwi´kszych spó∏ek z paƒstw Unii Europejskiej. Zyski z takiego funduszu nie zale˝à od koniunktury gospodarczej w Polsce. Fundusze gwarantujàce pe∏nà ochron´ kapita∏u sà obecne na polskim rynku od 2000 r., jednak ich znaczàcy rozwój nastàpi∏ w 2004 r. Przyk∏adem zagranicznego funduszu o gwarantowanej stopie zwrotu, dzia∏ajàcego na polskim rynku od lutego 2005 r., jest fundusz Torrus Fund z grupy Merrill Lynch. Fundusze inwestycyjne w Polsce majà tak˝e ofert´ dla pracowniczych programów emerytalnych. Programy te mogà byç realizowane poprzez umow´ inwestowania z funduszem inwestycyjnym. Taka konstrukcja programu pozwala na inwestowanie ca∏ej wnoszonej BANK I KREDYT p a ê d z i e r n i k 2 0 0 5 sk∏adki, która tworzy przysz∏y kapita∏ emerytalny uczestnika takiego programu, przy najni˝szych kosztach uczestnictwa w stosunku do innych form pracowniczych programów emerytalnych. Konstrukcja takiego programu mo˝e si´ opieraç na jednym funduszu, przystosowanym specjalnie do potrzeb obs∏ugi pracowniczych programów emerytalnych, lub na kilku funduszach jednoczeÊnie, jeÊli zarzàdza nimi to samo towarzystwo inwestycyjne. Fundusze inwestycyjne zorientowane na pracownicze programy emerytalne z regu∏y stosujà zasady polityki inwestycyjnej w∏aÊciwe dla funduszy stabilnego wzrostu. W przypadku oparcia pracowniczego programu emerytalnego na kilku funduszach inwestycyjnych uczestnik programu mo˝e wybraç fundusz, a tak˝e zmieniç go w dowolnym momencie uczestnictwa. Dzi´ki temu uczestnik programu mo˝e dostosowaç swojà lokat´ do czasu pozostajàcego do przejÊcia na emerytur´ oraz indywidualnych preferencji wzgl´dem ryzyka. Cz´Êç Towarzystw Funduszy Inwestycyjnych (TFI) wyselekcjonowa∏a ze swojej oferty niektóre fundusze na potrzeby Indywidualnych Kont Emerytalnych (IKE). Sà to fundusze najlepiej nadajàce si´ do oszcz´dzania na emerytur´. Niektóre TFI w tym celu udost´pni∏y ca∏à gam´ swoich funduszy. Oznacza to, ˝e w ramach jednego IKE klienci danego TFI mogà wybraç jeden lub kilka funduszy z jego oferty, samodzielnie decydujàc o podziale swoich Êrodków. W ten sposób posiadacze IKE w takich funduszach majà mo˝liwoÊç zbudowaç w∏asny portfel emerytalny (inwestycyjny), czyli dopasowaç go do swego wieku i sytuacji finansowej. Indywidualne Konta Emerytalne pozwalajà funduszom inwestycyjnym zaproponowaç swym klientom konkurencyjne op∏aty w zale˝noÊci od ró˝nych kategorii jednostek uczestnictwa. Mogà si´ one ró˝niç sposobem i wielkoÊcià pobieranych op∏at manipulacyjnych oraz za zarzàdzanie (mogà to byç tak˝e stawki preferencyjne). Z biegiem lat stawki te mogà byç ca∏kowicie zniesione. Dla funduszy inwestycyjnych IKE to produkt wpisujàcy si´ w strategi´ oferowania d∏ugoterminowych form inwestowania. Do koƒca 2004 r. 15 polskich TFI uruchomi∏o IKE z 89 funduszami inwestycyjnymi. Jeszcze inna oferta funduszy inwestycyjnych w Polsce jest skierowana do klientów instytucjonalnych. Fundusze umo˝liwiajà przedsi´biorstwom zarzàdzanie nadwy˝kami Êrodków pieni´˝nych. Polecajà one w szczególnoÊci fundusze rynku pieni´˝nego, które charakteryzujà si´ najmniejszym ryzykiem oraz zapewniajà p∏ynny dost´p do ulokowanych Êrodków. Fundusze rynku pieni´˝nego mogà byç odpowiednià ofertà dla klientów instytucjonalnych preferujàcych lokaty zarówno krótko-, jak i d∏ugoterminowe. W ramach oferty dla klientów instytucjonalnych fundusze inwestycyjne sà tak˝e adresowane do zak∏adów ubezpieczeniowych prowadzàcych ubezpieczenia na ˝ycie Rynki i Instytucje Finansowe 37 w powiàzaniu z funduszem kapita∏owym. Wspó∏praca zak∏adu ubezpieczeniowego z funduszem inwestycyjnym polega tutaj na tym, ˝e zak∏ad ubezpieczeniowy zarzàdza cz´Êcià sk∏adki s∏u˝àcà do pokrycia ochrony ubezpieczeniowej, a fundusz inwestycyjny zagospodarowuje t´ cz´Êç sk∏adki, którà ubezpieczony przeznaczy∏ na cel inwestycyjny. Oceniajàc rozwój rynku funduszy inwestycyjnych w Polsce w ostatnich trzech latach, nale˝y stwierdziç, ˝e rozwija∏ si´ on bardzo dynamicznie. Tempo przyrostu Êrodków funduszy nale˝a∏o do najwy˝szych w Europie. Dodatkowo wstàpienie Polski do Unii Europejskiej spowodowa∏o wejÊcie na ten rynek europejskiej konkurencji6. Zmieni∏o to sytuacj´ sektora funduszy inwestycyjnych w Polsce oraz b´dzie mia∏o wp∏yw na zachowanie si´ polskiego inwestora. Przede wszystkim b´dzie on móg∏ wybieraç nie tylko spoÊród polskich funduszy inwestycyjnych, lecz równie˝ spoÊród bardzo wielu funduszy zagranicznych, które b´dà przedstawiaç ró˝norakie oferty. O du˝ym zainteresowaniu zagranicznych funduszy inwestycyjnych polskim rynkiem po wejÊciu do Unii Europejskiej Êwiadczy liczba tych funduszy, które chcà dystrybuowaç swoje tytu∏y uczestnictwa w Polsce. Wed∏ug danych Komisji Papierów WartoÊciowych i Gie∏d z lipca 2005 r., zgod´ na przyjmowanie wp∏at od inwestorów w Polsce ma ju˝ 160 zagranicznych funduszy (wi´cej ni˝ jest obecnie zarejestrowanych funduszy z siedzibà w Polsce). WÊród nich sà fundusze z grupy Merrill Lynch, Citibank, Fortis, Raiffeisen, Nordea, Jyske oraz World Investment Opportunities Funds. Wi´kszoÊç z nich to fundusze zarejestrowane w Luksemburgu, gdzie sà korzystne dla nich przepisy podatkowe. Niektóre z nich inwestujà na egzotycznych rynkach, np. w Ameryce ¸aciƒskiej, Tajlandii czy Korei, a niektóre majà wyspecjalizowane strategie inwestycyjne, np. inwestujà tylko w spó∏ki wzrostowe albo agresywnego wzrostu czy wy∏àcznie w ma∏e firmy. Na polski rynek b´dà tak˝e wchodziç zagraniczne firmy zarzàdzajàce aktywami (asset management), które zaoferujà inwestorom produkty dotàd niedost´pne na polskim rynku. Z jednej strony wejÊcie na polski rynek zagranicznych funduszy inwestycyjnych oraz firm zarzàdzajàcych aktywami podniesie poziom Êwiadczonych us∏ug, ale z drugiej strony firmy zagraniczne mogà wygrywaç jakoÊcià oferty i ni˝szymi kosztami zarzàdzania. Przyj´to zasad´, ˝e zagraniczne fundusze inwestycyjne otwarte sprzedajàce w Polsce swoje jednostki uczestnictwa b´dà dzia∏aç wed∏ug tych samych dyrektyw UE, wed∏ug których dzia∏ajà polskie fundusze (Dyrektywy UCITS). Mogà jednak wystàpiç pewne ró˝nice w standardach obowiàzujàcych w Polsce. Odmienny mo˝e byç np. spo6 Szerzej w M. ¸ukaszewski: Polski sektor funduszy inwestycyjnych w aspekcie wejÊcia Polski do Unii Europejskiej. Instytut Zarzàdzania Ryzykiem Wy˝szej Szko∏y Ubezpieczeƒ i BankowoÊci w Warszawie, „Zarzàdzanie Ryzykiem” nr 2/2004. 38 Rynki i Instytucje Finansowe sób naliczania op∏at za zarzàdzanie. Fundusz inwestycyjny z siedzibà w Polsce mo˝e naliczaç t´ op∏at´ od Êredniej wartoÊci aktywów w ciàgu roku, a fundusz zagraniczny od najwy˝szej wartoÊci aktywów w ciàgu roku. Ponadto fundusze zagraniczne mogà w swych materia∏ach informacyjnych podawaç op∏aty tylko za zarzàdzanie, a fundusze krajowe op∏aty ∏àczne, a wi´c obejmujàce równie˝ prowizje maklerskie, podatki itp. Przyj´to równie˝ zasad´, ˝e ka˝dy fundusz zagraniczny musi mieç w Polsce swego przedstawiciela, b´dàcego ∏àcznikiem pomi´dzy funduszem a jego uczestnikami. Podmiot ten powinien mieç niezb´dne informacje o funduszu w j´zyku polskim, np. prospekt emisyjny czy sprawozdania finansowe. Ponadto przedstawiciel powinien posiadaç informacj´ o aktualnej wartoÊci jednostki uczestnictwa. Takie same informacje powinny byç te˝ dost´pne u dystrybutora. Poprzez przedstawiciela uczestnik danego funduszu w Polsce mo˝e tak˝e sk∏adaç reklamacje na dzia∏alnoÊç funduszu. Sporym zagro˝eniem dla polskich funduszy inwestycyjnych mogà byç wkraczajàce ju˝ na polski rynek fundusze hedgingowe (np. w Polsce dzia∏ajà ju˝ fundusze hedgingowe z grupy Franklin Templeton). Fundusze te sà specyficznà grupà funduszy inwestycyjnych, które inwestujà swoje Êrodki w tzw. aktywa alternatywne, czyli inne ni˝ akcje notowane na gie∏dzie i obligacje. Fundusze te stosujà ró˝ne strategie inwestycyjne. BANK I KREDYT p a ê d z i e r n i k 2 0 0 5 Mogà dzia∏aç na zasadzie pewnego wehiku∏u inwestycyjnego i wykorzystywaç nadarzajàce si´ okazje do inwestycji w dowolne aktywa. Mogà to byç np. arbitra˝, krótka sprzeda˝, jednoczesne zajmowanie krótkiej i d∏ugiej pozycji na rynku. Podsumowujàc funkcjonowanie rynku funduszy inwestycyjnych w Polsce rok po przystàpieniu do Unii Europejskiej mo˝na stwierdziç, ˝e szansà dla polskich funduszy na jednolitym rynku europejskim jest ca∏kowite ujednolicenie odnoszàcych si´ do nich przepisów, aby warunki konkurowania na rynku by∏y co najmniej równe. W Polsce zwraca si´ jeszcze uwag´ na pewne przeregulowanie rynku funduszy inwestycyjnych, nie zawsze korzystne warunki podatkowe i trudniejsze warunki prowadzenia dzia∏alnoÊci gospodarczej. Trzeba mieç jednak nadziej´, ˝e w niedalekiej przysz∏oÊci odpowiednie przepisy zmienià si´ na tyle, i˝ warunki konkurowania polskich funduszy inwestycyjnych z funduszami zagranicznymi zastanà ca∏kowicie zrównane. Dobrà prognozà dla dalszego rozwoju rynku funduszy inwestcyjnych w Polsce jest powstanie Izby Gospodarczej Zarzàdzajàcych Funduszami i Aktywami. Ma ona wi´ksze mo˝liwoÊci prawne ni˝ funkcjonujàce do tej pory Stowarzyszenie Towarzystw Funduszy Inwestycyjnych i mo˝e uczestniczyç w pracach legislacyjnych dotyczàcych rynku funduszy inwestycyjnych, a zatem przyczyni si´ do dalszego rozwoju tego rynku w Polsce. Bibliografia 1. W. D´bski: Rynek finansowy i jego mechanizmy. Warszawa 2002 Wydawnictwo Naukowe PWN. 2. M. ¸ukaszewski: Polski sektor funduszy inwestycyjnych w aspekcie wejÊcia Polski do Unii Europejskiej. Instytut Zarzàdzania Ryzykiem Wy˝szej Szko∏y Ubezpieczeƒ i BankowoÊci w Warszawie, „Zarzàdzanie Ryzykiem” nr 2/2004. 3. T. Mizio∏ek: Europejski rynek funduszy inwestycyjnych w 2004 r. „Nasz Rynek Kapita∏owy”, maj 2005. 4. Raporty z 2003 i 2004 r. Stowarzyszenia Towarzystw Funduszy Inwestycyjnych, www.stfi.pl 5. Rozporzàdzenie ministra finansów z dnia 20 sierpnia 2004 r. w sprawie warunków, jakie muszà spe∏niaç fundusze rynku pieni´˝nego. Dz.U. nr 187, poz. 1936. 6. Ustawa z dnia 27 maja 2004 r. o funduszach inwestycyjnych. Dz.U. nr 146, poz. 1546.
