ściagnij - JKK.edu.pl

Zwierzęta
część II
6. PIERŚCIENICE
7. STAWONOGI
8. MIĘCZAKI
5. PIERŚCIENICE
przegląd systematyczny
środowisko życia i wymagania życiowe
wieloszczety – nereida, afrodyta
morza, wilgotne gleby,
tęczowa, nalepia,
wolno żyjące, pasożyty zewnętrzne,
skąposzczety – dżdżownica ziemna,
rurecznik mułowy, wazonkowce,
pijawki – lekarska, końska, rybia,
Budowa: ciało podzielone na segmenty (metamery), wyodrębnienie głowy,
ciało okrywa – wór powłokowo – mięśniowy, na zewnątrz jednowarstwowy
nabłonek – oskórek, mięśnie okrężne i podłużne, jama ciała – celoma
wypełniona płynem. Obecność parapodiów (nieczłonowane uwypuklenia
bocznych ścian).
Nereida a – parapodia, B - głowa
PIERŚCIENICE - czynności życiowe
czynności życiowe
charakterystyka
odżywianie
jelito przednie (j. gębowa, gardziel – u drapieżców „zęby”, przełyk), środkowe,
tylne,
oddychanie
cała powierzchnia ciała, niektóre wodne – skrzela zewnętrzne (wyrostki
parapodiów),
wydalenie
nefrydium zbudowane jest z urzęsionego lejka otwierającego się do jamy ciała kanalik wydalniczy - otworem wydalniczym na zewnątrz,
krążenie
zamknięty - z dwóch podłużnych naczyń głównych: kurczliwego grzbietowego
tłoczącego krew do przodu i brzusznego w którym krew płynie do tyłu - naczynia
główne połączone są naczyniami okrężnymi umieszczonymi w przedniej części
ciała, hemoglobinę lub chlorokruorynę (zielona), bezbarwna,
reakcja na bodźce
rozmnażanie
Inne // znaczenie
typu drabinkowego - z parzystych zwojów nadgardzielowych tworzących mózg,
obrączki okołogardzielowe; brzuszny łańcuszek nerwowy składającego się z
parzystych zwojów rozmieszczonych w każdym segmencie,
wieloszczety przechodzą rozwój złożony – rozdzielnopłciowe, skąposzczety i
pijawki są obojnakami,
kształtowanie struktury gleby i jej użyźnianie, mineralizacja gleby, wzbogacanie
gleby w składniki organiczne, rozkład martwej materii organicznej.
Umiejscowienie narządów w ciele skąposzczeta
Przekrój poprzeczny przez ciało dżdżownicy.
Układ nerwowy pierścienicy
Kopulacja dżdżownic
Jaja zbierane są w śluzowatej mufce wytworzonej na siodełku, podczas ruchu mufka
przesuwa się z siodełka ku przodowi ciała i na wysokości żeńskich otworów płciowych
składanych jest kilka komórek jajowych.
Są one zapładniane plemnikami wyciskanymi ze zbiorniczków nasiennych w momencie
kiedy do tego miejsca przesunie się mufka.
Następnie mufka z zapłodnionymi jajami zsuwa się z dżdżownicy i zamyka na końcach
tworząc kokon. Dalszy rozwój przebiega w ziemi.
Układ pokarmowy pijawki
Fazy ruchu pijawki
6. STAWONOGI
przegląd systematyczny
środowisko życia i wymagania
życiowe
skorupiaki - oczlik, pąkla, rak, krab, homar, kiełż,
woda, lad, powietrze,
rozwielitka,
wolno żyjące, pasożyty,
wije – wij drewniak, krocionóg,
owady – rybik cukrowy, karaluch, modliszka, pluskwa
domowa, pszczoła miodna, komar, mucha domowa,
stonka ziemniaczana, mszyce, wesz ludzka, ważka,
karaluch, mrówka, jedwabnik,
pajęczaki – skorpiony, zaleszczotki, kosarze, pająk
krzyżak, kleszcz, świerzbowiec,
STAWONOGI – czynności życiowe
czynności
życiowe
charakterystyka
odżywianie
jelito przednie i tylne schitynizowane, u pajęczaków umięśniona gardziel oraz
jelito środkowe posiada wyrostki zwiększające powierzchnię wchłaniania oraz
tzw. gruczoł wątrobowy, którego wydzielina wyrzucana na zewnątrz trawi ciało
ofiary, owady – aparaty gębowe: gryzące; gryząco-liżące; kłująco-ssące; ssące;
liżąco ssące,
oddychanie
skrzela (blaszkowate, u podstawy odnóży krocznych lub ukryte w jamach
skrzelowych), tchawki (ektodermalny system tchawkowy - rozgałęziona sieć rurek
oplatająca ciało, przetchlinki - po bokach głównie w odwłoku przetchlinki
prowadzą do pni tchawkowych, płucotchawki (w odwłoku, rozgałęzienia pni
tchawkowych omywane przez hemolimfę),
wydalenie
w wodzie - amoniak, przez pary zmodyfikowanych nefrydiów, zwanych
gruczołami czułkowymi lub szczękowymi, stawonogi lądowe - kwas moczowy lub
guaninę, które łatwo wytrącają się z wody funkcje wydalnicze pełnią cewki
Malpighiego - palczaste uchyłki leżące na granicy jelita środkowego i tylnego,
krążenie
otwarty - rurkowate serce po stronie grzbietowej, zamknięte w worku
osierdziowym, u owadów układ nie pełni funkcji oddechowych; serce
wspomagane przez mięśnie skrzydlaste; 8 komór, hemolimfa tchawkodysznych
jest bezbarwna, większe stawonogi posiada niebieską hemocyjaninę, rzadziej
hemoglobinę,
STAWONOGI – czynności życiowe
czynności
życiowe
charakterystyka
reakcja na
bodźce
zwoje nadgardzielowe osiągają znaczne rozmiary; podział mózgu na trzy
części (przodomóżdże - ośrodki analizy wzrokowej; śródmóżdże - dotyk i
węch; tyłomóżdże - funkcje wegetatywne), u owadów społecznych - ciałka
grzybkowate odpowiedzialne za ich zachowanie społeczne, u pajęczaków
mózg składa się tylko z dwóch części, koncentracja elementów brzusznych
łańcuszka nerwowego,
oczy złożone z oczek prostych – omatidiów, narządy strydulacyjne - służą do
wydawania dźwięków,
rozmnażanie
rozwój u owadów z przeobrażeniami – niezupełnym – polega na tym, że z jaja
wykluwa się larwa podobna do postaci dorosłej (jest mniejsza i pozbawiona
skrzydeł i niedojrzała płciowo, może żyć w innym środowiska niż forma
dorosła). Przeobrażenie zupełne – larwa całkowicie niepodobna do postaci
dorosłej - inna budowa ciała, inny tryb życia (np.: motyl odżywia się
nektarem, a jego gąsienica jest roślinożerna),
Inne//znaczenie
owady roślinożerne, saprofity, wytwarzanie jedwabiu, miodu, wosków,
pasożyty innych owadów, wykorzystywane w walce z innymi owadami
(roślinożercami), pasożyty człowiek.
Budowa wewnętrzna raka (skorupiak)
Rak rzeczny – pokrój ciał (strona brzuszna)
Budowa wewnętrzna pająka (pajęczaki)
Budowa wewnętrzna muchy (owady)
Budowa zewnętrzna
i wewnętrzna
konika plnego.
Budowa oka złożonego owadów
Formy układów nerwowych u stawonogów
Typy aparatów gębowych owadów
Odnóża u owadów
Tabela porównawcza odnóży stawonogów
Typy przeobrażeń owadów:
A – niezupełne (larwa może żyć w
innym środowisku, mniejsza od
postaci dorosłej, pozbawiona
skrzydeł, niedojrzała płciowa, ,
postać dorosła IMAGO,
np.:
B – zupełne (całkowicie niepodobne
do postaci dorosłej, inna budowa
ciała i tryb życia, poczwarka – nie
pobiera pokarmu, wewnątrz
poczwarki – przeobrażenia
narządów, procesami kierują
hormony), np.:
STAWONOGI – czynności życiowe (tabela zbiorcza)
cecha
skorupiaki
owady
pajęczaki
przedstawiciel
rak rzeczny
motyl, mucha,
pająk topik, krzyżak
środowisko
woda
lądowo-powietrzne
ląd (woda)
głowotułów i odwłok
głowa, tułów i odwłok
głowotułów i odwłok
odnóża (5 par
krocznych + 14 par
innych)
odnóża (2 pary
krocznych) i skrzydła
odnóża (4 pary
krocznych)
części ciała
narząd ruchu
układ
krwionośny
otwarty, serce po stronie grzbietowej
układ
oddechowy
skrzela
układ
wydalniczy
gruczoł czułkowy zielony
układ nerwowy
rozmnażanie
tchawki
cewki Malpighiego
scentralizowany
łańcuszkowy
rozwój prosty
płuco-tchawki
złożony
prosty
Stawonogi są najliczniejszą i najbardziej zróżnicowaną grupą bezkręgowców. Są wśród
nich formy wolno żyjące, pasożyty, symbionty.
Do charakterystycznych cech stawonogów zaliczamy:
pokrycie ciała – jednowarstwowy nabłonek (hypoderma), który wydziela na
powierzchnię chitynowy oskórek (kutikula) – funkcja szkieletu zewnętrznego, Na
powierzchni oskórka - wyrostki, włoski, łuski (motyl), które powstają z wydzieliny
nabłonka.
odnóża – parzyste, członowane i połączone stawowo (kroczne, skoczne, pływne,
chwytne, grzebane),
aparaty gębowe – (gryzące, kłująco-ssace, ssący, gryząco-liżący)
ciało podzielone: głowa, tułów i odwłok – owady, głowotułów i odwłok –
skorupiaki i pajęczaki,
oczy – proste lub złożone, np.: u owadów składa się z wielu małych jednostek
(oczek) widzących oddzielnie. Widziany obraz jest mozaiką pojedynczych obrazów,
narząd węchu i dotyku (czułki),
mięśnie poprzecznie prążkowane co umożliwia precyzyjne poruszanie się ,
układ dokrewny – hormony wzrostu i linienie,
7. MIĘCZAKI
przegląd systematyczny
środowisko życia i wymagania życiowe
ślimaki (ślimak winniczek, błotniarka
głównie wolno żyjące (rzadko pasożyty),
stawowa, pomrów wielki),
większość żyje w środowisku wodnym,
małże (skójka, omułek jadalny, ostryga,
przydenny tryb życia, zagrzebują się w
sercówka),
piasku, mule, inne aktywnie pływają, ląd –
głowonogi (mątwa, kałamarnica,
ślimaki płucodyszne,
łodzik),
Budowa: ciało och jest miękkie i można tu wyróżnić: głowę (brak u małży), nogę (brak
u głowonogów – przekształcona w ramiona i lejek) i worek trzewiowy.
Noga – mięsisty nieparzysty narząd.
Worek trzewiowy – tu znajduje się większość narządów wewnętrznych, okrywa go fałd
ściany (powłoki) ciała, zwany płaszczem.
Przestrzeń pomiędzy płaszczem, a workiem trzewiowym tworzy jama płaszczowa – tu
mieszczą się narządy wymiany gazowej i ujście przewodu pokarmowego, wydalniczego
i płciowego.
Wszystkie przestrzenie między narządami wypełnia tkanka łączna.
U większości z wydzieliny gruczołów płaszcza powstaje muszla. Zewnętrzna warstwa
muszli jest zbudowana z białka – konchioliny (konchiny), a kolejne warstwy muszli to
porcelanowa i perłowa z węglanu wapnia.
8. MIĘCZAKI – czynności życiowe
czynności życiowe
charakterystyka
odżywianie
jelito przednie, środkowe i tylne, jama gębowa z gardzielą, chitynowe szczęki,
język z tarką (brak u małży), gruczoły ślinowe, wątroba,
oddychanie
skrzela (wyrostki w jamie płaszczowej), u lądowych – silnie unaczynione ściany
jamy płaszczowej,
wydalenie
nerki (utrzymuje ciśnienie osmotyczne) z reguły nieparzyste (przekształcone
metanefrydium), długi moczowód zakończony otworem wydalniczym, lądowe
– kryształki kwasu moczowego, wodne – amoniak i mocznik,
krążenie
otwarty, krew – hemolimfa (najczęściej bezbarwna, niebieska =
hemocyjanina), serce (komora 1 lub 2 przedsionki), aorta,
reakcja na bodźce
kilka par zwojów głowowych (mózgowych), nożnych, płaszczowych i
trzewiowych – połączonych pniami nerwowymi, najbardziej rozwinięty u
głowonogów a słabo u małż (brak głowy). Oczy o prostej budowie, brodawki
węchowe, smakowe i dotykowe (głowa, czułki, krawędź nogi i płaszcza),
narząd równowagi – statocysty,
rozmnażanie
płciowo, obojnaczo, rozwój prosty (głowonogi, ślimaki płucodyszne) i złożony
(małże, niektóre ślimaki skrzelodyszne – larwa trochofora lub żeglarek),
inne // znaczenie
pokarm dla zwierząt, ogniwo w obiegu substancji organicznych, pokarm dla
człowieka, do wapnowania gleby, perły.
Budowa układu krwionośnego u głowonoga
Budowa wewnętrzna - ślimaka
Budowa wewnętrzna - małża
Budowa wewnętrzna - głowonoga
MIĘCZAKI– czynności życiowe (tabela zbiorcza)
cecha
ślimaki
przedstawiciel winniczek, żyworódka,
błotniarka
środowisko woda, ląd
małże
skójka, omułek perłopław,
sercówka
woda
głowonogi
mątwa, ośmiornica, kalmar, łodzik
woda
głowa, noga – przekształcona w ramiona i
budowa
głowa, noga, worek trzewiowy, noga, worek trzewiowy,
lejek, worek trzewiowy, wapienna płytka
zewnętrzna muszla
muszla dwuklapkowa,
połączone elastycznymi
więzadłami
krwionośny otwarty, krew może być bezbarwna, niebieska ze względu na prawie zamknięty
obecność – hemocyjanina.
oddechowy skrzela lub płuca (bogato
unaczyniona ściana jamy
płaszczowej)
nerwowy 3 pary zwojów: głowowy,
nożny i trzewiowy
wydalniczy nieparzysta nerka
rozmnażanie wyłącznie płciowo, rozwój
prosty – ślimaki płucodyszne
lub złożony – niektóre ślimaki
skrzelodyszne, jajożyworodne żyworódka
inne cechy tarka, język, krótkie czułki –
narząd dotyku, na dłuższych oczy, podeszwa - śluz
skrzela
skrzela
zwój nożny i trzewiowy
silnie skoncentrowany w części głowowej
parzyste nerki nazywane
organami Bojanusa
nerka
rozwój złożony – występuje
wolno pływająca larwa
trochofora lub żeglarek
rozwój prosty, rozmnażają się tylko raz w
ciągu życia, zazwyczaj zaznaczony
dymorfizm płciowy.
syfon wpustowy i
wyrzutowy, bisiorowy,
worek czernidłowy – wydzielina zwana
sepią
PODSUMOWANIE
Źródła:
1. „Biologia” – repetytorium, WSiP
2. „Biologia” – E. P. Solomon, L.R. Berg, D.W. Martin
3. „Zoologia” – podręcznik dla liceum ogólnokształcącego – J. Grzegorek,
E. Jastrzębowska, E. Pyłka - Gutowska