Akademia Górniczo

Akademia Górniczo-Hutnicza
Im. Stanisława Staszica w Krakowie
ZOD Bolesławiec
Opal czarny
Fot.1. Opale czarne (źródło: http://www.australianblackopals.com/)
Kierunek:
Imię i nazwisko:
Górnictwo i Geologia
Specjalność:
Rok studiów:
Ocena:
Wykład monograficzny - Rudy
Uwagi:
Nr indexu:
V
23.12.2009
Błaszkowski Bogusz
Przedmiot:
Geologia i Prospekcja ZłóŜ
Data:
200457
Bolesławiec 2009
SPIS TREŚCI
1
WSTĘP ..................................................................................................................... 3
2
HISTORIA WYDOBYCIA OPALI ........................................................................ 3
3
SKŁAD CHEMICZNY............................................................................................. 3
4
WŁAŚCIWOŚCI FIZYCZNE ............................................................................... 4
5
TYPY ........................................................................................................................ 5
6
ODMIANY ............................................................................................................... 6
7
WYSTĘPOWANIE ................................................................................................... 9
8
NAJSŁYNNIEJSZE CZARNE OPALE ............................................................... 12
9
ZASTOSOWANIE .................................................................................................. 19
LIERATURA........................................................................................................... 20
2
1. WSTĘP
NAZWA : z sanskrytu upala – kamień drogocenny, kamień szlachetny. Łacińska nazwa
opalus była juŜ uŜywana przez Pliniusza w 77 r. p.n.e. (R. Hutnik, E. Piątek, J. Wierski, M.
Sachanbiński, 1984); bądź od gr. opallios (łac. opalus) = widzieć zmianę (barwy) (źródło:
http://pl.wikipedia.org wg N. Sobczak, T. Sobczak, 1993).
2. HISTORIA WYDOBYCIA OPALI
Opale szlachetne odkryto późno, w staroŜytnej Grecji czasów Arystotelesa nie były
jeszcze znane. Wzmianki o jubilerskich opalach pojawiły się pod koniec istnienia staroŜytnej
Grecji, kamień ten był dobrze znany Rzymianom, którzy importowali go z Indii i być moŜe z
rejonu Dacji – dzisiejszej Rumunii. Co najmniej od XI wieku działały kopalnie wyjątkowej
klasy opali szlachetnych na terenie ówczesnych Węgier, a dzisiejszej Słowacji. Kopalnie te
zresztą istniały aŜ do 1920, a wiele opali węgierskich zostało włączonych w skład klejnotów
cesarskich Habsburgów przechowywanych do dziś w Wiedniu. Po wyczerpaniu się złóŜ
indyjskich i węgierskich, odkryto nowe wielkie złoŜa w Meksyku (1857) i Australii (1849, w
stanie Queensland), ale eksploatację w obu krajach złóŜ rozpoczęto dopiero pod koniec lat 70.
XIX wieku (źródło: http://pl.wikipedia.org).
3. SKŁAD CHEMICZNY
OPAL - wzór chemiczny : SiO2xnH2O - uwodniony dwutlenek krzemu
Jest to koloidalna krzemionka ze zmienną ilością wody (1-21% H2O), oddawanej w
sposób ciągły przy suszeniu i ogrzewaniu. Opal bardzo często nie jest całkowicie koloidalny,
badania rentgenowskie wykazały w nim submikroskopowe elementy krystaliczne, najczęściej
bywa to β-krystobalit, rzadziej α-krystobalit lub β-trydymit. Wskutek procesu starzenia się, w
wyniku którego opal traci wodę, powstaje chalcedon. (R. Hutnik, E. Piątek, J. Wierski, M.
Sachanbiński, 1984).
3
4. WŁAŚCIWOŚCI FIZYCZNE
BARWA – bezbarwny, białawy, szlachetne odmiany są na ogół zabarwione. Dzięki róŜnym
domieszkom, zwłaszcza wskutek obecności Ŝelaza przyjmuje barwy Ŝółte, brunatne,
czerwone, róŜowe, zielone, niebieskie lub czarne. Na półprzezroczystych opalach występuje
piękna gra barw. To charakterystyczne dla opali szlachetnych zjawisko związane jest z
niezwykłą ich budową wewnętrzną. Stwierdzono bowiem, Ŝe opale takie składają się z
domen, w obrębie których występują globule krzemionkowe układające się w trójwymiarowo
uporządkowaną swoistą „sieć przestrzenną”. Interstycje* między globulami stanowią
trójwymiarową siatkę dyfrakcyjną, na której następuje ugięcie światła widzialnego. Od
średnicy kuleczek, a zatem odstępów między interstycjami, zaleŜy dlugość fal światła
widzialnego mogących uczestniczyć w dyfrakcji, a zatem jakie barwy dostrzega się na opalu
(R. Hutnik, E. Piątek, J. Wierski, M. Sachanbiński, 1984).
*Interstycje - szczeliny między kryształami
POŁYSK – szklisty, perłowy, woskowy.
PRZEŁAM – muszlowy.
PRZEZROCZYSTOŚĆ – często półprzezroczysty, zwykle przeświecający.
RYSA – biała.
TWARDOŚĆ – 5,5-6,5 (w skali Mohsa).
GĘSTOŚĆ – 1,9-2,3. Znaczne wahania gęstości zaleŜą od zawartości wody. Opal jest
minerałem o wyjątkowo niskiej gęstości.
ŁUPLIWOŚĆ – brak.
POSTAĆ – zwykle występują w zwięzłych szklistych utworach o naciekowej formie
zewnętrznej. Tworzy naskorupienia i formy groniaste, kuliste, nerkowate, występuje teŜ w
postaci stalaktytowej i w formie Ŝyłek.
4
WŁASNOŚCI OPTYCZNE – opal jest ciałem izotropowym. Współczynnik załamania
światła wynosi 1,37-1,46, zaleŜnie od zawartości wody. Niekiedy występuje anormalne
podwójne załamanie światła. Niektóre odmiany wykazują charakterystyczne zjawiska
optyczne: opalizację, opalescencję, efekt kociego oka, asteryzm. Ze względu na obecność lub
brak efektów optycznych opale dzielimy na: opale szlachetne i opale zwyczajne.
WIDMA ABSORPCYJNE – brak charakterystycznych pasm absorpcji.
UKŁAD KRYSTALOGRAFICZNY – w przeciwieństwie do większości kamieni
szlachetnych opal nie jest ciałem krystalicznym, lecz bezpostaciowym.
MINERAŁY WSPÓŁWYSTĘPUJACE – chalcedon, kwarc.
MINERAŁY PODOBNE – zewnętrznie opal ma duŜo cech wspólnych z chalcedonem, od
którego róŜni się mniejszą twardością i zawartością wody.
CECHY POZNAWCZE – dla opali charakterystyczne są postacie naciekowe. W płomieniu
dmuchawki nie topi się, lecz często silnie rozpryskuje się. W zamkniętej rurce wydziela
wodę. Kwasy nie rozkładają go. Stosunkowo łatwo rozpuszcza się w KOH i HF.
(wg R. Hutnik, E. Piątek, J. Wierski, M. Sachanbiński, 1984).
5. TYPY
Ze względu na dominującą barwę efektu opalizacji wyróŜnia się następujące typy opali:
1. Mleczny (lechosos) - nazwa odnosi się wyłącznie do opali o dominującej białej do lekko
szarej grze barw;
2. Niebieski (blue) - obejmuje wszystkie opale szlachetne o dominującej barwie efektu
niebieskiej lub fioletowej; uŜywany zwykle w połączeniu z nazwą typu rysunku wzoru, np.
niebieski opal arlekinowy, niebieski opal iskrowy lub niebieski opal płomieniowy itp.;
3. Ognisty (fiery) - nazwa odnosi się do opali wykazujących czerwoną grę barw: uŜywana z
nazwą dowolnego rysunku wzoru;
5
4. Pawiowy (peacock) - nazwa obejmuje opale szlachetne wykazujące efekt opalizacji
będący kombinacją niebieskiej, zielonej i purpurowej gry barw (upierzenie pawia); uŜywana
w połączeniu z nazwą dowolnego typu rysunku wzoru, np. pawiowy opal arlekinowy,
pawiowy opal iskrowy itp.;
5. Zielony (green) - nazwa ta określa wszystkie opale szlachetne o dominującej zielonej
barwie efektu opalizacji, np. zielony opal arlekinowy, zielony opal wędrujący błysk itp.;
6. Złoty (golden) - termin ten odnosi się do opali o dominującej barwie efektu opalizacji
Ŝółtej do pomarańczowej lub opali o Ŝółtej barwie własnej; uŜywany zwykle w połączeniu z
nazwą typu rysunku wzoru.
7. RóŜowy (pink) - nazwa ta odnosi się do opali o dominującej barwie efektu róŜowego.
Jeden z najdroŜszych i najbardziej poszukiwanych opali.
(źródło: http://pl.wikipedia.org wg N. Sobczak, T. Sobczak, 1993).
6. ODMIANY
Szlachetne odmiany opali wykazują piękną barwę lub grę barw. Spośród tych odmian
wyróŜnia się następujące:
arlekin (harlequin) lub opal arlekinowy – czerwonawy z barwnymi plamkami.
Piki i plamki barwne tworzą układ mozaikowy o charakterystycznej formie
wielokątów.
girasol – silnie opalizujący, białoniebieski. Termin mylący z uwagi na róŜnorodność
jego stosowań, najczęściej stosowany do prawie przezroczystych opali, które z uwagi
na niebieską poświatę przypominają kamienie księŜycowe. Z tego powodu stosowany
czasem do kamieni księŜycowych, a takŜe opali ognistych itp.
hialit – bezbarwny, przezroczysty, przypominający kroplę stopionego szkła.
hydrofan - nieprzezroczysty, lekko zabarwiony, białawy; umieszczony w wodzie
staje się przezroczysty i wykazuje piękną grę barw.
kacholong (opal porcelanowy) - przeświecający, o barwie białej lub niebieskobiałej;
porowaty, w jubilesrtwie stosowany rzadko.
lechosos (opal lay-cho-sos) - mleczny, wykazujący atrakcyjną grę barw w tonacji
zielonej; charakterystyczny dla złóŜ meksykańskich.
6
matriks – opal macierzysty - szlachetna odmiana opalu o zabarwieniu czarnym,
tworząca drobne wypryśnięcia w piaskowcach opalowych.
menilit (opal bulasty) - nieprzezroczysty, o barwie szarej do brunatnej. Tworzy
skupienia o strukturze konkrecji. Stosowany do wyrobu taniej biŜuterii.
opaline – pseudomorfoza opalu po serpentynicie.
opalite – niekiedy uŜywana dawniej nazwa opalu.
quinzit lub opal róŜowy – piękna odmiana o barwie goździkowej.
tabasher - opalizująca krzemionka wypełniająca kolanka bambusa. W jubilerstwie
stosowany bardzo rzadko. Synonim opalu trzcinowego.
opal agatowy – wstęgowany.
opal arlekinowy – patrz-arlekin.
opal biały - biały, wykazuje charakterystyczną grę barw.
opal błyskowy - szlachetna odmiana opalu; barwne błyski pojawiają się i znikają w
róŜnych miejscach przy najmniejszym ruchu kamienia.
opal cejloński – handlowa nazwa opalu szlachetnego ze Sri Lanki.
opal contra-luz - bardzo rzadka odmiana pozyskiwana w Meksyku.
opal cyrkonowy – zawiera domieszkę cyrkonu (7,71% ZrO2).
opal cyrkonowo-manganowy – zawiera domieszkę cyrkonu i manganu (11,63%
ZrO2 i 10,0 MnO).
opal czarny - szlachetna odmiana o barwie podstawowej czarnej, z efektownym
zjawiskiem ognia na ciemnym tle. Barwą podstawową moŜe być równieŜ barwa
niebieska, brunatna lub ciemnozielona.
opal drzewny lub drzewiasty – jest pseudomorfozą opalu po tkance drzewnej.
Powstaje po przepojeniu obumarłych pni drzew, w których niekiedy całkowicie
zastępuje tkankę organiczną, zachowując wszystkie szczegóły jej budowy.
opal ironstone - brunatna i twarda odmiana piaskowca o spoiwie opalowym.
opal jaspisowy - nieprzezroczysty, czerwonobrunatny, podobny do jaspisu.
opal krokidolitowy – zawiera wrostki krokydolitu, który jest drobnowłóknistą
odmianą azbestową riebeckitu.
opal królewski – unikalna odmiana opalu australijskiego z niezabarwioną
zewnętrzną strefą i ciemnoczerwonym lub brązowym jądrem z zieloną obwódką.
opal kryształowy (opal wodny) - przezroczysty do przeświecającego, z wyraźnym
efektem ognia; barwa obserwowana w świetle odbitym.
opal meksykański– opal z Meksyku, nadający się do celów jubilerskich.
opal mleczny – przeświecający, o barwie mlecznobiałej, niekiedy Ŝółtawej lub
zielonawej.
7
opal mszysty - nieprzezroczysty, zawierający dendryczne inkluzje, o barwie białej
lub brunatnobiałej.
opal niebieski - szlachetna odmiana o barwie podstawowej niebieskiej.
opal ognisty lub słoneczny – przezroczysty lub przeświecający o barwie
podstawowej czerwonej lub pomarańczowej. Nieraz tę odmianę określa się nazwą
opal złocisty.
opal onyksowy - zbudowany z kolejno po sobie następujących warstw opalu
szlachetnego i pospolitego.
opal pawi - charaketryzuje się wielką róŜnorodnością barw w jednym okazie.
opal pienisty – drobnoporowata odmiana opalu.
opal płomienny - charakterystyczne migotanie czerwonych smug świetlnych,
przesuwających się przez kamień.
opal pospolity - nieprzezroczysty, szklisty, charakteryzujący się duŜą zmiennością
zabarwienia, wykazujący zjawisko fluorescencji. W jubilerstwie stosowany rzadko.
opal prazowy - przeświecający lub nieprzezroczysty, pospolity opal zielony,
podobny do prazu.
opal smołowcowy (pechopal) – Ŝółtobrunatny.
opal szary (opal półczarny) - odmiana o barwie podstawowej jasno- lub
ciemnoszarej, wykazująca charakterystyczną grę barw.
opal szklany – synonim hialitu.
opal szlachetny – białawy, z grą barw (opalizujący).
opal świecący – szlachetna odmiana białego opalu z Australii.
opal świecący (grzebieniasty) – szlachetna odmiana czarnego opalu z Australii.
opal trzcinowy – opalopodobna substancja występująca w pędach bambusa..
opal wątrobowy - pospolity o brunatnym zabarwieniu, synonim menilitu.
opal wodny - przezroczysty, bezbarwny z efektownym zjawiskiem ognia.
opal wschodni – handlowa nazwa opalu szlachetnego.
opal złoty - szlachetny o barwie podstawowej złocistoŜółtej; charakterystyczny dla
złóŜ australijskich.
opal zwyczajny – Ŝółty, czerwony, zielony i nieprzezroczysty.
opal Ŝelazisty – ma barwę brunatną od domieszek wodorotlenków Ŝelaza.
opal Ŝywiczny - Ŝółtawobrunatny opal pospolity o Ŝywicznym połysku.
(wg R. Hutnik, E. Piątek, J. Wierski, M. Sachanbiński, 1984 oraz http://pl.wikipedia.org wg
N. Sobczak, T. Sobczak, 1993).
8
7. WYSTĘPOWANIE
Często opal wydziela się ze źródeł hydrotermalnych i gejzerów na obszarach
wulkanicznych w postaci naskorupień (tuf krzemionkowych, gejzeryt), niekiedy w postaci
białych przeświecających nacieków o perłowym odblasku. Rozpowszechniony jest równieŜ w
pustkach i szczelinach skał wulkanicznych. Główna ilość opalu powstaje w procesie
wietrzenia kontynentalnego róŜnych skał krzemionkowych, np. na Dolnym Śląsku w
niklonośnych zwietrzelinach serpentynitowych. Olbrzymia ilość opalu powstaje teŜ na drodze
osadowj w postaci pokładów podczas koagulacji zoli krzemionkowych przynoszonych przez
wody rzeczne do zbiorników morskich (opoki, tryple, diatomity itp.). Opal jest równieŜ
rozpowszechniony w szczątkach szkieletów okrzemek, radiolarii, w igłach gąbek itp. Przez
długi czas największą ilość opali szlachetnych wydobywano głównie na południowych
zboczach Karpat w okolicy Koszyc i Dubnika z pustek andezytów, na Węgrzech ze szczelin
trachitów w Eserwenioz. RównieŜ liczące się wystąpienia opalu znane są z Meksyku,
Hondurasu oraz zachodniej części USA (stany Nevado, Idaho). W Rosji znaleziono złoŜe
opalu niebieskiego (Kachołong) w Zachodnim Sajanie.
(R. Hutnik, E. Piątek, J. Wierski, M. Sachanbiński, 1984)
W Polsce opale występują na Dolnym Śląsku. Szczególnie duŜo wydzieliło się go w
procesach wietrzenia kontynentalnego róŜnych skał krzemianowych. Najczęściej są to jednak
nieszlachetne odmiany opali. Z odmian szlachetnych, mogących mieć zastosowanie w
jubilerstwie lub przy wyrobie ozdób, naleŜy wymienić przede wszystkim opale mleczne,
chryzopale, opale drzewne i hialit. Opale mleczne występują w duŜych ilościach w złoŜu rud
niklu w Szklarach. W kopalni niklu „Marta” spotykano bardzo często Ŝyły chalcedonowiopalowe o duŜych rozmiarach, dochodzących do kilku metrów długości. W okolicach Szklar
poza opalem mlecznym występuje takŜe opal o barwie Ŝółtej i czerwonawej. Bezbarwny hialit
moŜna spotkać w szczelinach serpentynitów w Jordanowie, Nasławicach i Bystrzycy Górnej
koło Świdnicy. Opale drzewne natomiast, spotyka się w pobliŜu wsi Winna Gora koło
Sobótki (M. Sachanbiński, 1979)
9
OPAL CZARNY
W Polsce czarne opale, przy duŜym szczęściu, moŜna znaleźć w okolicach Piławy.
Czarny opal nie jest w istocie tak czarny, ciemny i bezbarwny; na jego szarym tle występują
bardzo Ŝywe kolorowe błyski
Ciekawostka:
Mówi się, Ŝe na czarny opal nie trzeba spoglądać, bo „on sam na ciebie patrzy”. MoŜe
dlatego lęk przed opalami tkwił w pradawnych wierzeniach tubylców – uznawano czarny opal
za postać złego ducha. W staroŜytności był on kamieniem bardzo cenionym, później stracił na
wartości i stosunkowo rzadko uŜywano go jako kamienia ozdobnego, poniewaŜ przypisywano
mu rzekome właściwości sprowadzania nieszczęścia na posiadacza. Obecnie, gdy przestano w
to wierzyć, stał się on znów popularnym i modnym kamieniem.
Głównym producentem szlachetnych opali mlecznych i czarnych jest obecnie
Australia [Fot.2.], gdzie pokaźne złoŜa występują w stanach Queensland, Nowa Południowa
Walia (głównie okręg Lightning i złoŜe White Cliffs) oraz Australia Południowa (w dwóch
okręgach: Coober Pedy i Andamooka pozyskuje się ponad 90% światowej produkcji opali
mlecznych) (Źródło: http://pl.wikipedia.org).
Ciekawostka:
W miejscowości Andamaooka, połoŜonej w płd. Australii mieszka wielu Polaków
zajmujących się kopaniem opali. Jednemu z nich zdarzył się dziwny przypadek. Mianowicie
kury, które miał na sprzedaŜ wydłubywały z piasku opale i klienci znajdowali później
kamienie w ich Ŝołądkach. Od tej pory szczęśliwy Polak zaczął hodować kury wyłącznie dla
własnych potrzeb.
(M. Sachanbiński, 1979)
Australijskie czarne opale osiągają nawet cenę diamentu. Za słynne egzemplarze tych
czarnych kamieni jak „Czarny ksiąŜę”, „Jutrzenka Australii” czy „Imperatorowa” płacono po
kilkaset tysięcy dolarów.
10
Fot. 3. Lokalizacja wydobycia opali w Australii (źródło: www.opalsdownunder.com.au )
11
8. NAJSŁYNNIEJSZE CZARNE OPALE
Aurora Australis – Zorza Polarna [Fot. 4.] - z powodu swej barwy i przede wszystkim
wielkości uwaŜana jest za najcenniejszy czarny opal. Na czarnym tle kamienia pojawiają się
barwy niebieska, zielona i czerwona w róŜnych odcieniach. Kamień został znaleziony w 1938
roku w Lightning Ridge na głębokości 6 metrów. W półsurowym stanie za 100 funtów kupili
go Rudi Cherny i John Altmann. Dopiero, gdy oszlifowali go w owal o wymiarach 75x45 mm
i wadze 180 karatów okazało się, w posiadaniu jakiego klejnotu są. Nadali mu imię Aurora
Australis, czyli Zorza Polarna. W 2005 roku został wyceniony na 1,000,000 dolarów
australijskich i był wtedy najdroŜszym czarnym opalem. Cena wynika z mocnej, jaskrawej
gry kolorów, czarnego koloru bazowego i oczywiście wielkości.
Fot. 4. Aurora Australis (źródło: http://www.opalsdownunder.com.au)
Tom Urwin i Snowy Brown są znalazcami czterech słynnych czarnych opali: The
Black Prince (lub Harlequin Prince), Red Emperor (lub Pride of Australia), Empress of
Australia oraz Red Flamingo – ten ostatni waŜył ponad 800 karatów!! Całą czwórkę sprzedali
ok. 1920 r. za 2,000 funtów Ernie’mu Shermanowi. Były to najdroŜsze czarne opale
sprzedane do tego czasu. Imiona nadała im Berta Sherman – siostra nabywcy.
Duke of Devonshire (KsiąŜę Devonshire) – czarny opal z Australii. Po oszlifowaniu ma
kształt owalny o wymiarach 50,8 x 25 x 10 mm i masę około 100 karatów.
12
Empress of Australia - Początkowo Kaleidoscope Queen, następnie Tartan Queen, a w
końcu Empress of Australia, czyli Cesarzowa Australii. W stanie surowym miał wielkość
75x70x55 mm. Początkowo został wypolerowany, aby ukazać jaskrawoczerwone łaty. Jako
Ŝe był najbardziej kolorowy z całej czwórki i waŜył 500 karatów byłby najdroŜszy, gdyby
nie… Pewnego razu w pubie, oglądany przez lokalnego wielbiciela opali, wyśliznął mu się z
ręki, upadł na podłogę i pękł na dwie części (aŜ się włos jeŜy!!!). Z pierwszej części zostały
wycięte dwa podobne kamienie po 50 mm i 20 karatów kaŜdy (jeden z nich został oprawiony
w wisior zaprojektowany przez córkę ich nabywcy Ernie’go Shermana). Druga część
Cesarzowej o wymiarach 45x40 mm i masie ok. 50-60 karatów została wprawiona w
naszyjnik w towarzystwie brylantów
Flame Queen (Płomienna Królowa) [Fot. 5.] – został wydobyty w 1918 r. w Bald Hill
(Lightning Ridge, Australia) przez trzech partnerów - Jacka Phillipsa, Waltera Bradley'a i Joe
Hegarty'ego w opuszczonym szybie, niedaleko miejsca, gdzie Charlie Dunstan znalazł The
Fire Queen. Ten okres z powodu głodu i nędzy w Lightning Ridge był niebezpieczny w
dziedzinie poszukiwania opali. Górnicy walczyli pomiędzy sobą na kilofy i łopaty o działki
pod kopalnie. Były to wtedy jedyne narzędzia wykorzystywane przy kopaniu szybów i tuneli.
Warstwy opalonośne znajdowano na głębokości ok. 10 m, wtedy pod ryzykiem zawalenie
rozpoczynano eksplorację wykopu w poziomie. W taki właśnie klasyczny sposób odkryto The
Flame Queen. Pod ziemią znajdowali się wtedy Joe Hegarty i Walter Bradley. Na głębokości
ok. 12 m i tunelu o średnicy nie większej niŜ 90 cm Bradley zaalarmował towarzyszy o
wspaniałym znalezisku. Dopiero, gdy wydostali się na powierzchnię, w świetle słońca
zobaczyli co faktycznie znaleźli.
Początkowo zaoferowano im za ten opal 7 funtów, na swoje szczęście odmówili. Bradley,
jako Ŝe miał najlepszy sprzęt do szlifowania i był najbardziej doświadczony, oszlifował
kamień. W efekcie otrzymał kaboszon o niepospolitej opalizacji – regularny, oślepiająco
czerwono-brązowy błysk w centralnej części (wypukłej na 15 mm) w szafirowo-zielonej (pod
pewnym kątem elektryczno-niebieskiej) otoczce.
Wykończeni nieustanną pracą oraz z wyczerpanymi zapasami Ŝywności, zmuszeni byli w
końcu sprzedać opal za 93 funty Erniemu Shermanowi. Opal pozostał juŜ w tym kształcie,
jako Ŝe pocięcie go zniszczyłoby cały układ wzoru opalizacji. Jest to fantastyczny,
kolekcjonerski okaz czarnego opalu o wymiarach 70x60 mm i masie 253 karatów. Z racji jego
kształtu – prawie płaskiej zielono-niebieskiej obramówki i wypukłego centrum, opal
Ŝartobliwie nazywany jest równieŜ "Poached Egg".
13
Pewien pisarz tak go określił: „Przypuśćmy, Ŝe kładziesz jajko na patelni i białko rozlewa się
na boki pozostawiając sterczące Ŝółtko na środku. Tak właśnie wygląda ten rozkoszny kamień
z tą róŜnicą, Ŝe raŜąco krwistoczerwone Ŝółtko wznosi się ponad otaczający je przepiękny
zielono-niebieski opal”.
Ten genialny szlif dodatkowo uwydatnia wysoce niezwykły efekt opalizacji.
Cena tego opalu, jak w innych przypadkach zdecydowanie rosła od jego początków. W 1925
r. zaoferowano za niego 2,000 funtów, w 1948 r. został wyceniony na 5,000 funtów, w 1973 r.
sprzedany za 32,000 dolarów amerykańskich, a 7 lat później ponownie został sprzedany za
1,000,000 dolarów!! W 1992 r. opal wrócił do Australii. Po blisko 90 latach od wyszlifowania
nie wykazuje Ŝadnych śladów pęknięć w wyniku utraty wody.
Fot. 5. The Flame Queen Opal (źródło: http://en.wikipedia.org)
Halley's Comet [Fot. 6.] – Jest największym, wydobytym dotychczas nieoszlifowanym
czarnym opalem. Znalazła go grupa górników w Lightning Ridge. Nazwa pochodzi od
Komety Halley’a, która niedługo po jego odkryciu pojawiła się na australijskim niebie. Ma
wielkość 100x66x63 mm i waŜy prawie 2000 karatów. Ma grubą warstwę zielonej i zielonopomarańczowej opalizacji najwyŜszej jakości.
W 2006 r. sprzedany za 1,200,000 dolarów australijskich
Fot. 6. Halley's Comet (źródło: http://www.opalsdownunder.com.au)
14
Light of the Word (Światło Świata) – znaleziony w Grawin (Lightning Ridge, Australia) w
1928 roku. W postaci surowej miał wymiary 152 x 76 x 25 mm i masę około 2270 karatów.
Ten czarny opal wyróŜnia się piękną, czerwona grą barw ze złotymi i zielonymi refleksami.
Po częściowym oszlifowaniu został sprzedany nieznanemu nabywcy i prawdopodobnie
pocięty na trzy części.
Olympic Australis [Fot. 7.] - Cały czas się jeszcze mówi, Ŝe jest największym i
najwartościowszym opalem dotychczas znalezionym. Odkryto go na znanym polu opalowym
8 Mile w Coober Pedy w 1956 r. w czasie trwania olimpiady w Melbourne (stąd jego nazwa).
Wydobyto go z głębokości 10 m. Cały czas pozostaje nieoszlifowany. Przy wymiarach
280x120x115 mm waŜy 17,000 karatów (prawie 3,5 kg!!!), w tym zaledwie 1% pozostałości
skały macierzystej. MoŜna by z niego wyszlifować wiele kaboszonów o łącznej masie ponad
7,000 karatów, jednakŜe z uwagi na jego wyjątkowość (z akcentem na wielkość) pozostanie w
takiej formie, w jakiej został wydobyty. W 2005 r. został wyceniony na 2,500,000 dolarów
australijskich.
Fot. 7. Olympic Australis (źródło: http://www.opale.pl)
Pride of Australia lub Red Emperor [Fot. 8.] - Odkryty w Phone Line (Lightning Ridge,
Australia) w 1915 r. przez Urwina i Browna. Został wyszlifowany na kształt kontynentu
australijskiego o wymiarach 75x50 mm i wadze 225 karatów. Do 1954 r. uznawany był za
najwspanialszy opal Australii, czyli teŜ świata.
Wyszlifowany dwustronnie wzdłuŜ dwóch płaszczyzn opalizacji. Główna strona to mocne
róŜnobarwne błyski, druga natomiast jest zupełnie inna – znacznie jaśniejsza, zbliŜona do
arlekinowej z przewaŜającym zielonym i pomarańczowym kolorem. W 1931 r. opal został
wyceniony na 2,000 funtów.
W 1954 r. Dr. Eaton, chcący mieć najwspanialszą kolekcję opali na świecie, oczarowany
urokiem Red Emperora, kupił go wraz z kilkunastoma innymi wspaniałymi opalami.
15
Warunkiem dojścia całej transakcji do skutku było objęcie nią równieŜ Emperora
(początkowo wcześniejszy właściciel nie chciał go sprzedać).
Nie wiadomo ile wyniosła wtedy jego cena. Według róŜnych źródeł kosztował on Dr. Eaton’a
między 50,000 a 150,000 funtów.
Fot. 8. Pride of Australia (źródło: http://www.opalsdownunder.com.au)
Red Admiral (Czerwony Admirał) lub Buttefly (Motyl) [Fot. 9.] – znaleziony w kopalni
Phone Line (Lightning Ridge, Australia) w 1920 roku. Kamień stosunkowo mały, w stanie
surowym waŜył zaledwie około 50 karatów, wyróŜniał się jednak wspaniałą grą barw, stąd
często jest nazywany „ojcem wszystkich opali”. Barwa efektu opalizacji będąca mieszaniną
wszystkich barw spektralnych, z dominującą barwą czerwoną, wspaniale kontrastuje z czarną
barwą własną. Rysunek wzoru efektu opalizacji przypomina układ barw pewnego gatunku
motyla zwanego czerwonym admirałem, stąd nazwa.
Fot. 9. The Red Admiral (źródło: http://www.opalsdownunder.com.au)
16
ChociaŜ waŜy „zaledwie” 51 karatów, jest to czarny opal o niezwykłej urodzie, ze
zdecydowaną przewagą czerwonej opalizacji, widocznej pod kaŜdym kątem.
Len Cram (autor wielu ksiąŜek o tematyce opalowej i, uwaga, człowiek który potrafi stworzyć
opale w słoiku z jemu tylko znaną substancją, identyczne składem i wyglądem jak naturalne)
tak o nim powiedział: „Jeśli ruszysz tym klejnotem, w jednym momencie zmieni się z motyla
w hiszpańskiego tancerza w tradycyjnym stroju, idealnego w postawie i ruchach, płonącego
ognistymi błyskami”.
Przechodził przez wiele rąk, od 2004 r. jest w posiadaniu Percy Marks.
Roebeling Opal [Fot. 10.] – największy opal jaki kiedykolwiek znaleziono w Rainbow Ridge
(Virgin Valley, USA). W stanie surowym miał wymiary 102 x 76 x 51 mm i masę około 2690
karatów. Oszlifowany w kształcie kaboszonu waŜy 1776 karatów. Ten piękny, czarny opal,
zakupiony przez płk. Roeblinga, został podarowany Smithsonian Institution w Waszyngtonie.
Fot. 10. The Roebling Opal (źródło: http://www.mnh.si.edu )
The Black Prince - Znany równieŜ jako „Harlequin Prince”. Znaleziony w 1915 r. w Phone
Line przez Toma Urwina i Snowy’ego Browna. WaŜył 181 karatów, z jednej strony miał
arlekinowy flagowy wzór opalizacji, z drugiej był cały czerwony. Głównie z powodu inkluzji
piaskowej na samym środku był najsłabszy z całej czwórki. Sprzedany w Anglii, z czasem
trafił do Muzeum Historii Naturalnej w Nowym Jorku, później opal stał się częścią kolekcji
Forest Lawn Memorial Park, skąd został skradziony razem z „Pride of Australia”.
17
The Fire Queen lub Queen of the Earth - opal został znaleziony w 1906 r. w Angledool, 20
km od Lightning Ridge przez Charlie’go Dunstana. Nazwano go nazwiskiem odkrywcy "Dunstan's Stone". W stanie surowym waŜył 175 gramów, czyli prawie 900 karatów. Był
wtedy największym odkrytym opalem o grze kolorów. Mówiono o nim „Prawdziwie bajeczny
klejnot, zbyt piękny dla świata”. Dunstan sprzedał go za zaledwie 100 funtów. Podobno upił
się wtedy i skradziono mu dwa inne wielkie opale. W listopadzie 1910 roku znaleziono go
martwego w szałasie przy kopalni z raną postrzałową w głowie, mówi się Ŝe popełnił
samobójstwo.
Słynny opal kilkakrotnie zmieniał właściciela. Wtedy jednak rynek czarnych opali zaledwie
raczkował i kaŜdemu trudno było sprzedać tak duŜy kamień w odpowiedniej cenie. W 1928
roku zmieniono nazwę na „The Fire Queen” i wyceniono go na 40,000 funtów. W 1940 r. za
75,000 funtów kupił go J. D. Rockefeller i włączył do kolekcji rodzinnej.
Virgin Rainbow [Fot. 11.] - Jest najmłodszym w gronie wielkich. Znaleziony na polu 23
Mile w Coober Pedy 11 września 2003 r. przez Johnny’ego Dunstana (potomka odkrywcy
„The Fire Queen”) zopalizowany belemnit ma długość 63 mm, średnicę od 13 do 14 mm i
waŜy 72,6 karata. Opalizacja w postaci średniej i duŜej wielkości błysków we wszystkich
kolorach.
Został ubezpieczony na kwotę 5,000,000 dolarów australijskich.
Fot. 11. Virgin Rainbow (źródło: http://www.opale.pl)
(Źródło: http://polskijubiler.com, http://www.opale.pl ).
18
9. ZASTOSOWANIE
•
poszukiwany przez kolekcjonerów
•
uŜywany do wyrobu drogocennej biŜuterii [Fotografie; 13-16]
•
opal szlachetny naleŜy do najcenniejszych, najdroŜszych kamieni szlachetnych.
Wartość kamieni zaleŜy od ich wielkości, atrakcyjności zabarwienia lub wzoru barwnego,
oraz tzw. gry barw (opalescencji). Efekt, który powoduje opalizację, polega na zjawisku
załamania, rozszczepienia i odbicia światła na małych kulkach krzemionki znajdujących się
wewnątrz mineraloidu. Warunkiem koniecznym do wywołania takiego efektu jest obecność
„uporządkowanych” struktur trójwymiarowych (rodziny równoległych płaszczyzn), zaś
intensywną grę barw warunkuje najgęstsze ułoŜenie elementów tworzących owe płaszczyzny
odbłysku.
•
Za najcenniejsze i najbardziej poszukiwane uznaje się powszechnie opale czarne,
poniewaŜ ciemne tło najlepiej uwidocznia barwne refleksy świetlne.
Wadą opali jest ich duŜa wraŜliwość na zmiany temperatury oraz postępujący stale proces
dehydratacji, który moŜe spowodować pękanie kamieni.
Dziś czarne opale na światowych rynkach osiągają zawrotne ceny .
PoniŜej czarne opale z australijskiej aukcji [Fot.12.], cena wywoławcza ponad 20 000 $.
Fot. 12. Opale czarne na aukcji (źródło: http://www.opalauctions.com/ )
19
Wyroby jubilerskie
Fot. 13. Wisiorek z czarnym opalem
Fot. 14. Sygnet z czarnym opalem
(źródło: www.grahamblackopal.com)
(źródło: www.opalartjewelry.com)
Fot. 15. Bransoletka z czarnym opalem
Fot. 16. Wisiorek z czarnym opalem
(źródło: http://www.bellchamber.net)
(źródło: www.blackopals.org)
LIERATURA
Hutnik R., Piątek E., Wierski J., Sachanbiński M., Warszawa, „Vademecum zbieracza
kamieni szlachetnych i ozdobnych”, wyd. Geologiczne, 1984.
Sachanbiński M., Wrocław, „Kamienie szlachetne i ozdobne Śląska”, wyd. Ossolineum,
1979.
Strony internetowe
en.wikipedia.org
pl.wikipedia.org
www.australianblackopals.com
www.bellchamber.net
www.blackopals.org
www.grahamblackopal.com
www.mnh.si.edu
www.opalartjewelry.com
www.opalauctions.com
www.opale.pl
www.opalsdownunder.com.au
- internetowa encyklopedia – wersja angielska.
- internetowa encyklopedia – wersja polska.
- australijska strona o czarnych opalach.
- sklep internetowy z wyrobami z opali.
- sklep internetowy z wyrobami z opali.
- sklep internetowy z wyrobami z opali.
- National Museum of Natural History.
- sklep internetowy z wyrobami z opali.
- strona z aukcjami opali.
- polska strona o opalach.
- australijska strona o opalach.
20