załączniku I - Natura 2000 a turystyka
Transkrypt
załączniku I - Natura 2000 a turystyka
Załącznik I: Przykład: klucz do oceny stanu ekosystemu grądu subatlantyckiego (siedlisko przyrodnicze 9160) [Źródło: Monitoring siedlisk przyrodniczych. Część II. Inspekcja Ochrony Środowiska, Warszawa 2011 r. – w druku] Właściwy Niezadowalający Zły FV U1 U2 Nie zmniejsza Wykazuje powolny Wykazuje szybki Powierzchnia siedliska Ocenić trend zmian powierzchni siedliska oraz jego antropogeniczną fragmentację (powodowaną np. uprawą drzewostanów iglastych na siedlisku grądów). Nie naleŜy oceniać jako fragmentacji się, trend spadkowy lub trend spadkowy na stanowisku sytuacji, w której płaty grądów są z natury małe i rozdzielone np. korytem cieku, w związku z ich nie jest jest lub jest silnie występowaniem na fragmentach zboczy lub na terasie nadzalewowej. antropogenicznie antropogenicznie antropogenicznie pofragmentowan pofragmentowana pofragmentowan a a Typowa, Zniekształcona w Zdominowana Specyficz Charakteryst Wskaźnik wyraŜa opisowo odkształcenie składu florystycznego runa od typowej kompozycji yczna florystycznej. Jako typową kompozycję florystyczną grądu naleŜy traktować runo najlepiej właściwa dla stosunku do przez gatunki na siedliska typowej dla nietypowe dla struktura kombinacja zachowanych, dojrzałych fitocenoz w danym obszarze i w danych warunkach topograficznych – tj. przyrodniczego siedliska w regionie grądów i funkcje florystyczna naleŜy tu w pełni uwzględnić specyfikę lokalną oraz miejscowe warunki. Oceniając wartość runa* wskaźnika naleŜy pamiętać, by wyraŜał on zniekształcenia runa, a nie np. naturalne ubóstwo (z gatunkowe spowodowane brakiem światła pod zwartym drzewostanem. uwzględnieniem Typowe runo grądu subatlantyckiego składa się głównie z gatunków typowych dla całej grupy lasów specyfiki dębowo-grabowych, jak gwiazdnica wielkokwiatowa Stellaria holostea, gajowiec Ŝółty regionalnej) Galeobdolon luteum, zawilec gajowy Anemone nemorosa, fiołek leśny Viola reichenbachiana, wiechlina gajowa Poa nemoralis, przytulia wonna Galium odoratum, nerecznica samcza Dryopteris filix-mas, prosownica rozpierzchła Milium effusum, kupkówka Aschersona Dactylis polygama, zerwa kłosowa Phyteuma spicatum, bluszcz Hedera helix, groszek wiosenny Lathyrus vernus, przylaszczka pospolita Hepatica nobilis, turzyca palczasta Carex digitata, podagrycznik pospolity Aegopodium podagraria, ziarnopłon wiosenny Ficaria verna, złoć Ŝółta Gagea lutea, zawilec Ŝółty Anemone ranunculoides i kokorycz wątła Corydalis intermedia. Warstwa mszysta nie pokrywa na ogół duŜych powierzchni, a stosunkowo najczęstszymi jej składnikami są: Ŝurawiec falisty Atrichum undulatum i dzióbkowiec Zetterstedta Eurhynchium angustriete, płonnik strojny Polytrichum formosum. Oceniając płaty reprezentujące specyficzne postaci grądu (np. na Kaszubach z udziałem gatunków górskich; w kilku miejscach na Pomorzu grądy z czosnkiem niedźwiedzim Allium ursinum, nie naleŜy ich lokalnej specyfiki oceniać jako zniekształcenia. Wskaźnik ten powinien mieć charakter kardynalny. By ocenić stan ochrony w obszarze jako właściwy, naleŜałoby wymagać, by na co najmniej 50% stanowisk stan był właściwy Gatunki Wskaźnik wyraŜa opisowo ewentualne zniekształcenia polegające na dominacji w którejkolwiek z We wszystkich We wszystkich W jednej lub dominujące warstw fitocenozy gatunków innych, niŜ typowe dla naturalnego grądu. W ramach stanu właściwego warstwach warstwach więcej warstw w naleŜy w kaŜdej warstwie akceptować dominację któregokolwiek z gatunków wymienionych wyŜej dominują gatunki dominują gatunki dominuje poszczególn jako typowy (lecz nie tylko domieszkowy) składnik odpowiedniej warstwy w grądach. typowe dla typowe dla gatunek obcy dla Parametr Wskaźniki Interpretacja ych W drzewostanie naturalna jest więc dominacja: graba, dębów, buka, klonu, jaworu, lipy. Najczęściej siedliska, przy siedliska, przy naturalnego warstwach spotykane zniekształcenie to dominacja sosny lub świerka w warstwie drzew. czym zachowane czym są zaburzone zbiorowiska fitocenozy* W warstwie krzewów naturalna jest dominacja: leszczyny, trzmieliny, suchodrzewu, ew. głogów, a są naturalne relacje ilościowe roślinnego takŜe podrostów graba, dębu, buka, lipy itp. stosunki W warstwie runa naturalna jest dominacja: zawilca gajowego Anemone nemorosa bądź Ŝółtego ilościowe Anemone ranunculoides, gajowca Ŝółtego Galeobdolon luteum, gwiazdnicy wielkokwiatowej Stellaria holostea, prosownicy rozpierzchłej Milium effusum, przytulii wonnej Galium odoratum, podagrycznika Aegopodium podagraria, ew. innych gatunków grądowych. Oceniając płaty reprezentujące specyficzne postaci grądu (np. w kilku miejscach na Pomorzu grądy z czosnkiem niedźwiedzim Allium ursinum), nie naleŜy ich lokalnej specyfiki oceniać jako zniekształcenia. Wskaźnik ten powinien mieć charakter kardynalny. By ocenić stan ochrony w obszarze jako właściwy, naleŜałoby wymagać, by na co najmniej 75% stanowisk stan był właściwy. Udział w Wskaźnik bierze pod uwagę, Ŝe ze względu na znaczne zróŜnicowanie grądów, mogą w nich >90% 50-90% <50% drzewostanie naturalnie występować roŜne gatunki liściaste, ale najczęstszym zniekształceniem grądów jest ich gatunków pinetyzacja (obecność sztucznie nasadzonej sosny, świerka) lub juwenalizacja (dominacja gatunków liściastych wczesnosukcesyjnych). W ramach stanu właściwego tolerowana jest obecność sosny do 10% składu (bez drzewostanu. wczesnosukc Pomiar następuje albo metodą taksacji wzrokowej (oszacowania udziału%), albo przez esyjnych)* wykorzystanie opisu taksacyjnego drzewostanu. Wskaźnik ten powinien mieć charakter kardynalny. By ocenić stan ochrony w obszarze jako właściwy, naleŜałoby wymagać, by na co najmniej 75% stanowisk stan był właściwy. Udział Wskaźnik dobrze charakteryzuje stan grądów, poniewaŜ grab był gatunkiem często tępionym, a >10% w <10% w Brak w graba* praktycznie nigdy nie promowanym w gospodarce. Jest to podstawowy strukturotwórczy gatunek drzewostanie drzewostanie drzewostanie, grądu, choć udział graba w naturalnych grądach moŜe się wahać, to jego brak lub bardzo obniŜony obecny tylko w udział jest zwykle wynikiem antropopresji. W ramach stanu właściwego wymagamy obecności podrostach lub graba co najmniej na poziomie 10% składu drzewostanu. wcale Pomiar następuje albo metodą taksacji wzrokowej (oszacowania udziału%), albo przez wykorzystanie opisu taksacyjnego drzewostanu. Wskaźnik ten powinien mieć charakter kardynalny. By ocenić stan ochrony w obszarze jako właściwy, naleŜałoby wymagać, by na co najmniej 75% stanowisk stan był właściwy. Udział Wskaźnik wyraŜa „kompletność” struktury gatunkowej grądu, w której gatunki wczesnosukcesyjne <10% 10-30% >30% gatunków powinny być obecne, choć w dojrzałych fitocenozach tylko w niewielkiej ilości. Jednak zupełny ich ale obecne lub całkiem „wczesnosuk brak świadczyłby o zuboŜeniu struktury i upośledzeniu moŜliwości regeneracji ekosystemu po nieobecne cesyjnych” zaburzeniach. w Pomiar następuje metodą oszacowania wzrokowego. drzewostanie Wskaźnik powinien mieć charakter pomocniczy. Aby ocenić wskaźnik jako właściwy na poziomie obszaru, stan na co najmniej 50% stanowisk powinien być właściwy. Gatunki Wskaźnik negatywny, wyraŜający obecność nasadzonych, obcych ekologicznie grądom gatunków, <10% 10-50% >50% obce jak np. sosna. Niewielki udział (do 10%) jest tolerowany bez obniŜenia oceny, jednak większy ekologicznie udział powinien być interpretowany jako zniekształcenie. Sosnę naleŜy traktować jako gatunek w ekologicznie obcy nawet gdy wchodzi w skład przyjętego gospodarczego typu drzewostanu. drzewostanie Pomiar następuje albo metodą taksacji wzrokowej (oszacowania udziału%), albo przez wykorzystanie opisu taksacyjnego drzewostanu. Wskaźnik powinien mieć charakter pomocniczy. Aby ocenić wskaźnik jako właściwy na poziomie obszaru, stan na co najmniej 50% stanowisk powinien być właściwy. Gatunki Wskaźnik negatywny, wyraŜający obecność w drzewostanie drzew obcych gatunków. Jako gatunki < 1% i nie <10% i nie >10% lub obce obce geograficznie naleŜy traktować, zgodnie z definicją z ustawy o ochronie przyrody, wszystkie odnawiające się odnawiające się spontanicznie geograficzni gatunki poza swoim naturalnym zasięgiem geograficznym (w tym modrzew, świerk i jodłę; odnawiające się, ew oczywiście, gatunkiem obcym geograficznie jest takŜe daglezja i dąb czerwony). niezaleŜnie od drzewostanie Większy niŜ jednostkowy udział gatunku obcego, a juŜ szczególnie fakt jego odnawiania się, udziału * powinien obniŜać ocenę wskaźnika, przypadkową obecność 1-2 osobników obcego gatunku (np. pojedyncze występowanie świerka) moŜna tolerować nawet w płacie ocenionym jako FV. Pomiar następuje metodą oszacowania wzrokowego. Wskaźnik ten dla grądów powinien mieć charakter kardynalny. By ocenić stan ochrony w obszarze jako właściwy, naleŜałoby wymagać, by na co najmniej 90% stanowisk stan był właściwy. Martwe Wskaźnik bada zasoby rozkładającego się drewna w ekosystemie. Zgodnie ze współczesną wiedzą >10% miąŜszości 3-10% miąŜszości < 3% miąŜszości drewno ekologiczną, jest to kluczowy dla róŜnorodności biologicznej element struktury ekosystemu leśnego Ŝywego Ŝywego Ŝywego (łączne (waŜna jest jednak równieŜ charakterystyka jakościowa zasobów rozkładającego się drewna, co drzewostanu drzewostanu drzewostanu zasoby)* przynajmniej częściowo mierzy następny wskaźnik). Kalibrację wskaźnika przyjęto analogicznie, jak proponuje się w większości innych typów ekosystemów leśnych (por. np. wskaźniki dla 91E0 wypracowane w monitoringu w latach 2006-2008). Uwzględniono przy tym propozycje i doświadczenia z innych krajów Europy (por. analiza problemu i zestawienia w: Eriksson M., Verte P., Wilhelm G. J. 2008). Ocena „właściwa” odpowiada takim zasobom martwego drewna, jakie wg wiedzy naukowej są potrzebne do nie zakłóconego wykształcenia się zespołów organizmów ksylobiontycznych. NaleŜy uwzględniać martwe drzewa i części drzew leŜących i stojących od 7 cm grubości w cieńszym końcu; nie wlicza się pniaków. Pomiar moŜe następować metodą szacunku wzrokowego, jako proporcja „ilości martwego drewna do objętości drzew Ŝywych”. MoŜna takŜe wykorzystać jedną ze znanych metod pomiaru bezwzględnej ilości rozkładającego się drewna, np. metodę transektu liniowego; tak uzyskany wynik naleŜałoby porównać z miąŜszością drzewostanu. Wskaźnik w grądach – podobnie jak w większości innych ekosystemów leśnych - powinien mieć charakter kardynalny. By ocenić stan ochrony w obszarze jako właściwy, naleŜałoby wymagać, by na co najmniej 25% stanowisk stan był właściwy. Martwe NiezaleŜnie od łącznych zasobów rozkładającego się drewna, bardzo waŜne jest, jaki charakter > 5 szt. / ha 3-5 szt. / ha < 3 szt. /ha drewno jakościowy mają jego zasoby. Najczęściej w ekosystemach leśnych zaznacza się deficyt drewna leŜące lub grubowymiarowego. Gatunki ksylobiontyczne związane z grubymi rozkładającymi się kłodami stojące >3 m naleŜą do najsilniej zagroŜonych. Dlatego uznano, Ŝe ilość grubego rozkładającego się drewna długości i powinna być charakteryzowana osobnym wskaźnikiem. Wskaźnik rejestruje obecność grubych kłód >50 cm (>50 cm, >3m) – makrosiedliska niezbędnego dla najbardziej wymagających organizmów grubości ksylobiontycznych. Pomiar powinien następować metodą zliczenia na określonej powierzchni. Wskaźnik powinien mieć charakter pomocniczy. By ocenić stan ochrony w obszarze jako właściwy, naleŜałoby wymagać, by na co najmniej 25% stanowisk stan był właściwy. Wiek Wskaźnik wyraża „dojrzałość” fitocenozy, mierzoną w uproszczony sposób wiekiem drzew drzewostanu budujących drzewostan. Zgodnie z wiedzą ekologiczną, obecność starych i grubych drzew należy do (obecność kluczowych elementów strukturalnych ekosystemu leśnego, tj. bez udziału drzew grubych i starych starodrzewu) należy spodziewać się istotnego ograniczenia flory i fauny związanej z danym ekosystemem * (drzewostanem) – ograniczenia jego różnorodności biologicznej. Pomiar następuje albo metodą taksacji wzrokowej (oszacowania udziału%), albo przez wykorzystanie opisu taksacyjnego drzewostanu. Wskaźnik powinien mieć charakter pomocniczy. By ocenić stan ochrony w obszarze jako właściwy, naleŜałoby wymagać, by na co najmniej 25% stanowisk stan był właściwy. Naturalne Wskaźnik wyraŜa obecność odnowienia naturalnego, zwłaszcza powstającego spontanicznie, a nie odnowienie inicjowanego w wyniku zabiegów hodowlanych. Pod uwagę bierze się łączne pokrycie odnowienia drzewostanu wszystkich naturalnie występujących w drzewostanie gatunków drzew. Wskaźnik powinien mieć charakter pomocniczy. Brak odnowienia moŜe być tylko chwilowy, nie powinien on automatycznie przesądzać o obniŜeniu oceny za „stan zachowania struktury i funkcji” moŜe być związany z określoną fazą rozwoju drzewostanu, a niekoniecznie musi świadczyć o zakłóceniu procesów odnawiania się drzew. By ocenić stan ochrony w obszarze jako właściwy, naleŜałoby wymagać, by na co najmniej 25% stanowisk stan był właściwy. Struktura Dla naturalnych grądów typowa jest zróŜnicowana struktura. Wskaźnik wyraŜa opisowo stopień jej pionowa i uproszczenia (ujednolicenia), np. wskutek hodowli jednolitych gatunkowo i wiekowo przestrzenna drzewostanów. Za „właściwą” naleŜy uznawać wielogeneracyjną strukturę drzewostanu, wyraŜającą roślinności się zróŜnicowaniem struktury wiekowej i jednocześnie zróŜnicowaniem struktury przestrzennej. Nadmierne wyrównanie wieku i struktury drzewostanu powinno obniŜać ocenę wskaźnika. Wskaźnik ten powinien mieć charakter pomocniczy. By ocenić stan ochrony w obszarze jako właściwy, naleŜałoby wymagać, by na co najmniej 50% stanowisk stan był właściwy. Inwazyjne Wskaźnik negatywny wyrażający obecność inwazyjnych gatunków obcych (neofitów). Za inwazyjny gatunki obce należy uznawać każdy gatunek obcy wykazujący lokalnie tendencję do rozprzestrzeniania się. w podszycie Najczęściej w grądach w tej roli stwierdzany jest niecierpek drobnokwiatowy Impatiens parviflora, i runie choć w grę mogą wchodzić i inne gatunki (notowano np. w podszycie masowe występowanie świdośliwy kanadyjskiej (Amelanchier spicata). W karcie obserwacji należy odnotować wystąpienie każdego gatunku obcego geograficznie w podszycie i runie, ale tylko lokalna inwazyjność takiego gatunku jest podstawą do obniżenia oceny wskaźnika. Proponuje się przyjęcie, Ŝe właściwy stan ochrony na stanowisku wymaga braku inwazyjnych gatunków obcych w podszycie i runie. Wskaźnik ten powinien mieć charakter kardynalny. By ocenić stan ochrony w obszarze jako właściwy, naleŜałoby wymagać, by na co najmniej 90% stanowisk stan był właściwy. Ekspansywn Wskaźnik negatywny wyraŜający ewentualną apofityzację. Gatunki ekspansywnych apofitów >10% udział objętościowy drzew starszych niŜ 100 lat <10% udział drzew <10% udział starszych niŜ 100 drzew starszych lat, ale >50% udział niŜ 100 lat i < drzew starszych niŜ 50% udział 50 lat drzew starszych niŜ 50 lat Tak, z udziałem Tak, lecz tylko graba obfite, pojedyncze lub bez reagujące na luki udziału graba i prześwietlenia ZróŜnicowana; >50% powierzchni pokryte przez zwarty drzewostan, jednak obecne luki, prześwietlenia Brak Co najwyŜej Brak Jednolity stary Jednolite drzewostan odnowienia lub lub struktura zróŜnicowana zróŜnicowana ze struktura KO z < zwartym starym 10% powierzchni drzewostanem zajętej przez zajmującym 10fragmenty 50% powierzchni starego drzewostanu. Obecne lecz Więcej niŜ 1 najwyŜej 1 gatunek, gatunek, albo 1 nie bardzo silnie gatunek bardzo ekspansywny silnie ekspansywny Udział Silnie e gatunki zdarzające się w grądach to zwykle gatunki porębowe, np. trzcinnik piaskowy Calamagrostis pojedynczo rodzime epigeios, jeŜyny Rubus spp. NaleŜy brać je pod uwagę tylko wtedy, gdy zachowują się (apofity) w ekspansywnie, wykazując tendencję do dominacji. runie; w tym Proponuje się przyjęcie, Ŝe właściwy stan ochrony na stanowisku wymaga braku ekspansywnych gatunki apofitów w runie. Wskaźnik powinien mieć charakter pomocniczy. By ocenić stan ochrony w porębowe, obszarze jako właściwy, naleŜałoby wymagać, by na co najmniej 75% stanowisk stan był właściwy. Zniszczenia NaleŜy uwzględnić tu nie sam fakt prowadzenia pozyskania drewna i obecność np. pniaków, ale Brak runa i gleby naruszenia runa i powierzchni gleby, a takŜe podszytu i podrostów, zasobów martwego drewna itp. związane z Wskaźnik powinien mieć charakter pomocniczy, tj. ekstensywne uŜytkowanie nie powinno pozyskaniem automatycznie przesądzać o obniŜeniu oceny za „stan zachowania struktury i funkcji”. By ocenić drewna stan ochrony w obszarze jako właściwy, naleŜałoby wymagać, by na co najmniej 75% stanowisk stan był właściwy. Inne Np. rozjeŜdŜanie, wydeptanie, zaśmiecenie. Najczęściej spotykane jest zaśmiecenie (niekiedy Brak zniekształce masowe). Dość często negatywne oddziaływania pochodzą takŜe od szlaków komunikacyjnych i nia penetracji ludzkiej (wydeptywanie, ścieŜki). (rozjeŜdŜeni Wskaźnik powinien mieć charakter pomocniczy. By ocenić stan ochrony w obszarze jako właściwy, e, naleŜałoby wymagać, by na co najmniej 90% stanowisk stan był właściwy. wydeptanie, zaśmiecenie) Stan Fakultatywny wskaźnik (stosować tylko, gdy są odpowiednie dane), umoŜliwiający wyraŜenie Stan wszystkich kluczowych dodatkowego aspektu stanu ochrony siedliska – jego zdolności do utrzymywania gatunków lokalnie gatunków dla typowych dla siedliska, a waŜnych dla róŜnorodności biologicznej (chronionych, zagroŜonych, właściwy (FV) róŜnorodnoś rzadkich). Wybór uwzględnianych tu gatunków będzie zaleŜał od lokalnej specyfiki obszaru, ci przykładowo mogą się tu zaleźć: muchołówka białoszyja Ficedula albicolis, muchołówka mała biologicznej Ficedula parva, dzięcioł średni Dendrocopos medius, kwietnica okazała Protaetia aeruginosa, gatunków ciołek matowy Dorcus paralellopipedus, pachnica Osmoderma spp., wawrzynek wilczełyko Daphne lokalnie mezereum, tojad dzióbaty Aconitum variegatum, przewiercień długolistny Bupleurum longifolium, typowych świerząbek orzęsiony Chaerophyllum hirsutum i in. dla siedliska Wskaźnik stosować tylko, gdy są dostępne odpowiednie dane. Ma charakter pomocniczy. Wszystkie Ogólnie struktura i funkcje wskaźniki kardynalne oceniono na FV, pozostałe wskaźniki przynajmniej na U1 Brak zagroŜeń i Perspektywy ochrony Oceniając „perspektywy ochrony siedliska w przyszłości”, naleŜy zwrócić uwagę na następujące aspekty: negatywnych Na terenach gdzie wykonano inwentaryzację przyrodniczą (w tym Lasy Państwowe) naleŜy trendów. sprawdzić prawidłowość identyfikacji siedliska – moŜe to mieć duŜe znaczenie dla jego Zachowanie podwyŜszony, lecz nie bardzo ekspansywne ekspansywne Pojedyncze ślady Liczne ślady Występują lecz mało znaczące Silne Stan niektórych gatunków niezadowalający (U1) Stan niektórych gatunków zły (U2) Wszystkie Jeden lub więcej wskaźniki wskaźników kardynalne kardynalnych oceniono oceniono na U2 przynajmniej na U1 Zachowanie Zachowanie siedliska w stanie siedliska w niepogorszonym stanie w perspektywie 10- niepogorszonym ochrony w przyszłości. siedliska w stanie 20 lat nie jest w perspektywie Jakie przyjęto docelowe składy upraw i drzewostanów dla typów siedliskowych lasu, na niepogorszonym pewne, ale jest 10-20 lat będzie których występują grądy? w perspektywie prawdopodobne, bardzo trudne: Jakie zapisy w planie urządzenia lasu zostały zaproponowane w poszczególnych płatach 10-20 lat jest o ile uda się zaawansowane siedliska. niemal pewne zapobiec procesy recesji, Jaka jest praktyka prowadzonej gospodarki leśnej? istniejącym silne negatywne Jak w planie urządzenia lasu i w praktyce gospodarki leśnej traktowane są grądy zagroŜeniom trendy lub regenerujące się pod sztucznymi drzewostanami sosnowymi? Czy planuje się przebudowę znaczne sztucznych drzewostanów na siedlisku dąbrów i co przyjęto za cel takiej przebudowy? zagroŜenia Czy istnieją płaty grądów pozostawione jako „powierzchnie referencyjne – wyłączone z zabiegów gospodarczych i pozostawione spontanicznym procesom przyrodniczym? NaraŜenie na neofityzację Inne przewidywane formy presji. Wszystkie trzy Co najmniej jeden z Jeden lub więcej Ocena ogólna parametry trzech parametrów z trzech ocenione na FV oceniony na U1, parametrów brak U2 oceniony na U2 (*) oznacza wskaźniki kardynalne (czyli najwaŜniejsze dla utrzymania właściwego stanu siedliska gatunku)