FULL TEXT - Antropomotoryka

NR 37
AN ­T RO ­P O ­M O T­ O ­R Y ­K A
2007
WADY POSTAWY CIAŁA ORAZ ROZWÓJ
SOMATYCZNY, FUNKCJONALNY I MOTORYCZNY
WIEJSKICH DZIECI W KSIĄŻCE KRYSTYNY GÓRNIAK1
1
THE DEFECTS OF POSTURES OF BODIES
AND THE DEVELOPMENT SOMATIC, FUNCTIONAL AND
MOTOR OF THE RURAL CHILDREN IN BOOK1
OF CRISTINE GÓRNIAK
Edward Mleczko*
* prof. dr hab., Katedra Teorii i Metodyki Lekkiej Atletyki, AWF, Kraków, al. Jana Pawła 78
Słowa kluczowe: recenzja, monografia, dzieci wiejskie, wady postawy ciała, rozwój
biologiczny
Key words: review, monograph, rural children, defect of postures of bodies, biological
development
STRESZCZENIE • SUMMARY The aim of work. The research attempted at defining a correlation between the quality of a body posture and
level of sexual puberty, somatic development and physical fitness of rural children. It was assumed that at the
early period of development irregularities and flat foot were related to a developmental disharmony of children
under research.
Material and Methods: The research was conducted in the years 1988–1999. It accoudnted for 1035 girls
and 1025 boys aged 7-19 attending random selected schools of the bialskopodlaski county. A body posture was
characterized by the Wolański point rating method and orthopedic examination. The Wejsflog’s foot prints were
used to evaluate longitudinall foot arch. Physical fitness was defined on the grounds of Eurofit test. Next the
material was processed by mens of basic calculations.
Results. The body posture the girls and boys revealed high degree of inter-personal differentiation. The highest
was the occurrence of kyphotic types, the lowest was the ocvcurrenced types. Rural children were also charakteristic of slight head, shoulder and abdomen protrusion, scapular settling and flattening of chest. Low degree
scoliosis were present in 29,9% of girls and 32,6 % of boys. Lower limbs settlement was generally apropriate,
knee valgity concerned 36,3% of researched and varus deformity of 15,7%. Flat foot was dominant if longitudinal
foot arch is concerned (58,3% – right foot, 56,1% – left foot). Low degree scoliosis and foot were mostly present
among children at maturation age.
Conclusions. The boys and girls with lateral scoliosis partcular degrees of sexual puberty slower than atheir
peers with a right body posture. Significant differences in the structure were observed among the girls and boys
with regular feet. Physical fitness among the children did not very so much depending upon the changes in body
posture and longitudinal foot arch. Only the boys with a right body posture aged 15–16 were better at functional
and static strength test and at tapping testthan ther peers with scoliosis.
-
-
-
Summary of the reviewed book2
-
Górniak K: Rozwój biologiczny dzieci wiejskich z wadami postawy ciała. Studia i Monografie, Warszawa, AWF, 2006; 106.
Streszczenie recenzowanej książki w języku angielskim.
-
1
– 157 –
2
-
-
-
-
-
Edward Mleczko
W ubiegłym roku Akademia Wychowania
Fizycznego w Warszawie wspólnie z Zamiejscowym Wydziałem Wychowania Fizycznego w Białej Podlaskiej wydała w serii Studia i Monografie
nr 106 książkę Krystyny Górniak pt. „Rozwój biologiczny dzieci wiejskich z wadami postawy”. Na
170 stronicach pomieszczono, oprócz tekstu opracowania, 54 tabele, 56 rycin i spis bibliograficzny
obejmujący 206 pozycji. Na końcu pracy znajduje
się krótkie dwustronicowe streszczenie w języku
angielskim. Dla znających twórczość naukową
Autorki wymienionej pracy monograficznej, jej
książka jest w pewnym stopniu zwieńczeniem kilkudziesięciu lat działalności naukowej nauczyciela akademickiego z Białej Podlaskiej. W licznych
publikacjach podejmowała już temat zmienności
oraz uwarunkowań rozwoju biologicznego dzieci
i młodzieży od wieku przedszkolnego do uzyskania dorosłości, zwłaszcza takich, które wykazywały odstępstwa od toru rozwoju ontogenetycznego
uznanego za prawidłowy.
Dr hab. Krystyna Górniak jest doświadczonym
dydaktykiem, wychowawcą studentów i organizatorem życia naukowego w uczelni, wykształconym
specjalistą w zakresie auksologii, a szczególnie
tego jej nurtu, który podejmuje badania nad kinetyką i dynamiką rozwoju w aspekcie uwarunkowań środowiskowych nie tylko w celu diagnozy
i prognozy rozwoju, ale nade wszystko kontroli
i skuteczności działań terapeutycznych, korekcyjnych i rehabilitacyjnych. Jak z powyższego wynika, zainteresowania naukowe Autorki pracy,
zarówno te które można zaliczyć do problematyki
auksologicznej, promocji zdrowia, jak i dotyczące
zmian zachodzących w obrazie jego pozytywnych
i negatywnych wskaźników, od wieku przedszkolnego do uzyskania dorosłości osobników obojga
płci, mieszczą się w przedmiocie zainteresowań
szeroko ujętej antropomotoryki i profilu czasopisma pod taką samą nazwą. Być może w Jej działalności naukowej tkwi jeszcze pewna nieśmiałość,
typowa dla kobiet, czy też niczym nieuprawniony
kompleks przynależności do środowiska nazywanego niekiedy prowincjonalnym. Nie ma już żadnego uzasadnienia takie pejoratywne określenie
środowiska naukowego z miasta „polskiej ściany
wschodniej”. Przyczynił się do tego szczególnie ten
nurt problematyki badawczej, który jest w nim rozwijany z dużą siłą. Istnieją przesłanki ku temu, aby
rzec, że ośrodek naukowo-badawczy w ZWWF
w Białej Podlaskiej stał się na liderem w penetracji
problematyki wiejskiej w polskich badaniach auksologicznych. Przyczyniła się do tego niewątpliwie praca naukowa dr hab. Krystyny Górniak.
Konstrukcja rozprawy nie budzi zastrzeżeń.
Odznacza się budową typową dla prac empirycznych z kręgu nauk przyrodniczych. Jej struktura
jest poprawna pod względem logicznym i metodologicznym. Zawiera część wstępną, rozwinięcie
(obejmujące poszczególne rozdziały pracy) i zakończenie. Podział na podrozdziały spełnia rygory
poprawności logicznej. Zwraca uwagę przejrzystość konstrukcji tabel i rycin. Nie budzi większych
zastrzeżeń tytuł pracy. Przechodząc do oceny merytorycznej monografii należy podkreślić, że jest to
dzieło oryginalne. Świadczyć o tym może przede
wszystkim ujęcie problematyki badawczej, a także
nowa interpretacja praw, zjawisk i procesów powszechnie znanych, lecz nie usystematyzowanych
jeszcze w auksologii i w antropomotoryce.
Zgodnie z własnymi zainteresowaniami badawczymi, dr hab. Krystyna Górniak zwróciła
uwagę w monografii na pozytywne mierniki zdrowia, jak i na pewne jego niepożądane wskaźniki.
Przedmiotem badań była statyka i postawa ciała osobników w wieku 7–19 lat, tak w wymiarze
wskaźników pozytywnych, jak i ich zaburzeń oraz
wad. W postępowaniu empirycznym Autorka rozprawy przyjęła najpierw za zmienną niezależną
uwarunkowania rozwojowe i środowiskowe wymienionych w zjawisk. Z kolei stały się one zmiennymi niezależnymi w badaniach biologicznych
skutków zaburzeń ruchu i wad postawy u obiektów
obserwacji, jakimi były dzieci i młodzież z powiatu
bialskopodlaskiego. Trudno byłoby nie uznać tego
za interesujący zamiar badawczy, tak ze względów
poznawczych, jak i aplikacyjnych. Poza tym podjęta problematyka nie znalazła dotąd większego
zainteresowania wśród polskich auksologów i antropomotoryków. Można się o tym przekonać analizując polskie i zagraniczne piśmiennictwo.
Zakreślone ramy penetracji badawczej dały podstawę do sformułowania w drugim rozdziale celu
pracy, pytań i założeń badawczych. Wydaje się, że
tylko ze względów stylistycznych nie powtórzono
we wspomnianym rozdziale pierwszego z w wyżej
zasygnalizowanych celów pracy, jakim była niewątpliwie „(...) ocena poziomu rozwoju somatycznego, dojrzałości płciowej i sprawności fizycznej
dzieci wiejskich z bocznym skrzywieniem kręgosłupa we wczesnym okresie rozwoju wady, na tle
rówieśników o prawidłowej postawie ciała” (s. 18,
w. 3–6 od góry). Przytoczono natomiast tylko cel
drugi, określony jako: „(...) próba określenia związków pomiędzy jakością postawy ciała a poziomem
dojrzałości płciowej, rozwojem somatycznym oraz
sprawnością fizyczną dzieci i młodzieży wiejskiej
z południowego Podlasia” (s.19 w. 2–5 od góry).
– 158 –
-
-
-
-
-
Wady postawy oraz rozwój somatyczny, funkcjonalny i motoryczny wiejskich dzieci w książce Krystyny Górniak
Zarówno pytania badawcze, jak i założenia
o charakterze hipotetycznym są wyrazem dedukcyjnego postępowania, które rekapituluje indukcyjna znajomość rzeczywistości. Wydaje się, że
najbardziej interesujące jest trzecie założenie, które należałoby nazwać raczej hipotezą merytoryczną, gdyż było nieznanym aspektem dotychczasowych badań i wymagało weryfikacji w badaniach
empirycznych. Jego treść została sformułowana
w następujący sposób: „wczesne postacie zaburzeń w kształtującym się aparacie ruchu dzieci
i młodzieży, takie jak skoliozy niskostopniowe oraz
płaskostopie, ograniczają możliwości funkcjonalne
organizmu i upośledzają sprawność fizyczną”.
Oceniając jego wartość uważam, że podjęcie
się rozwiązania takiego problemu jest interesujące
nie tylko ze względów poznawczych, ale również
aplikacyjnych. Poza tym wskazuje ono na skutki
zdrowotne dysfunkcji aparatu ruchu i wad postawy. Jak wiadomo, sprawność fizyczna jest uważana za jeden z ważniejszych pozytywnych wskaźników zdrowia, tak w jej polskim ujęciu behawioralnym, jak w amerykańskiej koncepcji Health
Related Fitness (H-RF). Dwa pierwsze założenia
mają raczej na celu weryfikację dotychczasowych
spostrzeżeń i zdroworozsądkowych przypuszczeń,
że smukła budowa ciała, a tym samym predyspozycje do późniejszego dojrzewania, sprzyjają występowaniu skolioz oraz to, iż „duża masa ciała,
wynikająca głównie z tytułu nadmiernego otłuszczenia, sprzyja powstawaniu płaskostopia”. Może
nieco dziwić brak założeń (hipotez) odnośnie do
rozwiązania kwestii uwarunkowań środowiskowych ww. zjawisk, tym bardziej, że w pierwszym
pytaniu jest zapowiedź określenia w przeprowadzonych badaniach „cech charakterystycznych
postawy ciała oraz wysklepienia podłużnego stóp
dzieci i młodzieży wiejskiej”. Na pewno powyższe
zagadnienie jest ciekawe, podobnie jak etiologia
pozytywnych i niepożądanych wskaźników zdrowia u osobników w okresie progresywnego rozwoju w konkretnym środowisku zamieszkania.
Badania zostały przeprowadzone w ramach
projektu badawczego KBN Nr 4PO5D)2314 na
przełomie roku 1998 i 1999. Objęto nimi 2070 dzieci, które uczęszczały do podstawowych i średnich
wiejskich szkół na terenie siedmiu miejscowości
powiatu bialskopodlaskiego. W zbieraniu i opracowywaniu materiałów należy wskazać na poprawność rzeczową i metodologiczną. Autorka rozprawy wykazała się nie tylko wiedzą ogólną, ale
również taką, która była niezbędna do opracowania tematu. Świadczyć o tym mogła również umiejętność zastosowania ogólnych i specyficznych
naukowych metod oraz narzędzi badawczych. Ich
wybór był adekwatny do postawionego problemu
i zakresu podjętych badań.
Nie budzi większych wątpliwości celowość
i przydatność metod opracowania materiałów. Za
dyskusyjny uważam socjologiczny aspekt badań,
służący do charakterystyki środowiska społeczno-rodzinnego badanych. Poza tym, warto byłoby precyzyjniej opisać zastosowany test Chi2. Zwracam
także uwagę, że tylko w przypadku wykazania
istotności różnic w analizie wariancji, używając np.
statystyki Fo (Fishera-Snedecora), jest sens zastosowania testów post hoc (wielokrotnych porównań).
W pracy spośród wielu z nich wybrano test NIR.
Jak wiadomo, był on najwcześniej sformułowany
przez A. Fishera, twórcę analizy wariancji.
Materiał z przeprowadzonej obserwacji dzieci
i młodzieży wsi bialskopodlaskiej został zaprezentowany i zinterpretowany w dwóch rozdziałach.
Do tego celu wykorzystano przede wszystkim
metodę indukcyjnej, a szczególnie jej odmianę
opisowo-analityczną. Rozdział zatytułowany: „Wy­
niki badań”, składa się z pięciu podrozdziałów.
Przedstawiono w nim w ujęciu statystycznym, dynamicznym i porównawczym takie zagadnienia,
jak: „Postawa ciała oraz wysklepienie stóp dziewcząt i chłopców wiejskich”, „Zaawansowanie w
dojrzewaniu płciowym dziewcząt i chłopców
o prawidłowej postawie ciała i ze skoliozą niskostopniową”, „Rozwój fizyczny dziewcząt i chłopców ze skoliozą niskostopniową”, „Rozwój fizyczny dzieci o stopach prawidłowo wysklepionych,
spłaszczonych i płaskich”, „Sprawność fizyczna
dziewcząt i chłopców z wadami postawy ciała”.
Sposób prezentacji cechuje poprawność logiczna i komunikatywność. Ważną rolę odgrywa
umiejętność poprawnego formułowania myśli,
poglądów i wniosków wynikających z badań.
W narracji zachowana została myśl przewodnia,
co wpłynęło na przejrzystość pracy, logiczność
układu poszczególnych podrozdziałów oraz przede
wszystkim na zgodności przedstawionego materiału z tezami, których rozprawa ma służyć. Może nieco przeładowane są informacjami niektóre tabele.
W kolejnym rozdziale „Podsumowanie i dyskusja” odniesiono wyniki badań własnych do materiałów porównawczych. Wyróżniono także czynniki wspólne i różnicujące badane zjawisko. Brane
pod uwagę cechy scharakteryzowano w sposób
ilościowy i jakościowy. Na podstawie zaprezentowanego materiału oraz przeprowadzonej dyskusji
sformułowano siedem wniosków, głównie o charakterze poznawczym. Stanowią one autorską syntezę badań i ostateczne podsumowanie pracy oraz
– 159 –
Edward Mleczko
5. Dzieci ze skoliozą niskostopieniową charakteryzowały się większą smukłością ciała, słabszym
umięśnieniem i mniejszym otłuszczeniem ciała
w porównaniu do rówieśników o prawidłowej
postawie.
6. Dzieci o stopach prawidłowo wysklepionych
były lżejsze, mniej otłuszczone, charakteryzowały się niskim poziomem umięśnienia i delikatnym szkieletem. Najwyższe wartości badanych cech somatycznych, z wyjątkiem wysokości ciała, występowały u dzieci i chłopców
o stopach płaskich.
7. Sprawność fizyczna dzieci o prawidłowej postawie ciała ze skoliozą niskostopieniową utrzymywała się na zbliżonym poziomie. Również
dzieci o stopach prawidłowo wysklepionych
i płaskich osiągały podobne wyniki w poszczególnych próbach sprawności fizycznej.
Znaczące różnice międzygrupowe dotyczyły
niektórych pomiarów zdolności motorycznych
dziewcząt i chłopców w określonych latach życia.
Na zakończenie warto jeszcze raz zaznaczyć,
że książka pt. „Rozwój biologiczny dzieci wiejskich
z wadami postawy” – to ciekawa, oryginalna rozprawa naukowa, która odznacza się poprawnością
rzeczową i metodologiczną. Tekst jest napisany poprawnie pod względem logicznym i komunikatywności. Na uwagę zasługuje także pracochłonność
podjętych badań. Ich realizacja wymagała dużego
nakładu czasu i środków finansowych.
Monografią dr hab. Krystyny Górniak powinni
zainteresować się zarówno praktycy, jak i teoretycy reprezentujący nie tylko krąg nauk o kulturze
fizycznej. Zawarto w niej szereg interesujących
spostrzeżeń, tak pod względem poznawczym, jak
i aplikacyjnym.
-
-
-
-
-
jej zakończenie. W większości przypadków spełniają kryteria postępowania naukowego. Opierają
się na przeprowadzonych uprzednio dowodach
doświadczalnych, podsumowują osiągnięte wyniki badań, wykrywają zależności między badanymi zjawiskami, ustalają związki między znanymi
i nieznanymi wielkościami. W opinii recenzenta
można by było je wyraźniej odnieść je do praktyki.
Nie może to wpłynąć w sposób znaczący na ocenę
wartościowej rozprawy naukowej dr hab. Krystyny
Górniak. Uzasadnieniem powyższych stwierdzeń
niech będzie treść wymienionych już siedmiu
wniosków (s. 154):
1. Wśród dziewcząt i chłopców wiejskich dominowały kifotyczne typy postawy ciała. Cechą charakterystyczną sylwetki badanych dzieci było
wysunięcie głowy, barków i brzucha ku przodowi oraz odstawienie łopatek. W ustawieniu
kończyn dolnych najczęściej występowało prawidłowe lub koślawe ustawienie kolan, a wysklepieniu stóp dominowały stopy spłaszczone;
stopy płaskie dotyczyły około dwunastu procent badanych.
2. W kształtującej się postawie ciała badanych
dzieci zaobserwowano okresy zwiększonej
częstotliwości występowania niekorzystnych
zmian w ustawianiu kręgosłupa, głowy, obręczy
barkowej i biodrowej, w ustawieniu i budowie
klatki piersiowej, kończyn dolnych oraz wysklepienia stóp. Dotyczyły one dzieci w wieku 7–10
lat oraz dziewcząt między 12–13 rokiem życia
chłopców w wieku 12–14 lat.
3. Skoliozy niskostopieniowe występowały nieco
częściej u chłopców niż u dziewcząt, obejmując
łącznie około trzydziestu procent badanych.
4. Dziewczęta i chłopcy ze skoliozą niskostopienową dojrzewali później w porównaniu do ich
rówieśników o prawidłowej postawie ciała.
– 160 –