Kryzys na rynkach finansowych a światowy rynek funduszy

Piotr Pisarewicz*
Kryzys na rynkach finansowych a światowy rynek
funduszy inwestycyjnych
Wstęp
Celem niniejszego opracowania jest analiza wybranych parametrów
dotyczących światowego rynku funduszy inwestycyjnych otwartych
(Mutual Funds) w okresie kryzysu zaufania na rynkach finansowych.
Przedstawione miary ilustrują efekty zjawisk kryzysowych które można
było zaobserwować w okresie ostatniej dekady. Zakres czasowy analizy
obejmuje lata 2001 – 2011. Głównymi parametrami poddanymi badaniu
były: aktywa netto (net assets), sprzedaż netto tytułów uczestnictwa (net
sales), ich ujęcie strukturalne i zmiany wartości w czasie (dynamika).
Parametry przeanalizowano w skali makro oraz poszczególnych regionach naszego globu (region obu Ameryk, Europa, kraje Azji i Pacyfiku
oraz Afryka). Oddają one w najbardziej syntetyczny sposób światowe
trendy w zakresie zmian wartości aktywów zarządzanych przez te instytucje oraz ich główne przyczyny.
1. Aktywa światowych funduszy inwestycyjnych
W latach 2001- 2011 w ośmiu badanych okresach zanotowano charakteryzujący się różną dynamiką, wzrost wartości aktywów netto funduszy inwestycyjnych a jedynie w trzech (2002, 2008 oraz 2011), wykazały one spadek wartości (Rysunek 1) [Mutual Fund Fact Book, 2009,
s.167, Investment Company Fact Book, 2012, s.193]. W roku 2001 aktywa
osiągnęły 11,6 bln USD. Pierwsze, niewielkie obniżenie odnotowano w
roku 2002, kiedy na fali problemów spowodowanych „pęknięciem bańki
internetowej”, bankructwom Enronu oraz Worldcomu aktywa netto
spadły o ponad 0,3 bln USD. Nie była to jednak znacząca obniżka – w
skali całego rynku, stanowiło to spadek o zaledwie 2,8% (Rysunek 2). W
kolejnych latach (2003 – 2007) optymizm inwestorów przyczynił się do
poprawy koniunktury na rynkach finansowych, co skutkowało wzrostem wartości zarządzanych aktywów. Rosły one nieprzerwanie do roku
2007, gdy odnotowano najwyższą wartość w historii na poziomie 26,1
Dr, Katedra Bankowości, Wydział Zarządzania, Uniwersytet Gdański, e-mail:
[email protected], tel. 608 445488, ul. Armii Krajowej 101, 81-824 Sopot
*
146
Piotr Pisarewicz
bln USD. Interesująca wydaje się być także dynamika wzrostu aktywów
– w 2003 r zwiększyły się one o blisko ¼ (+ 24,1%) do poziomu 14 bln
USD. W kolejnych dwóch latach zanotowano nieco mniejszy przyrost
(+15,1% ; +9,9%) aby w roku 2006 i 2007 fali wzrostów wartości notowanych instrumentów finansowych parametr ten znowu przyspieszył –
odpowiednio (+22,8%; +19,8%).
Rysunek 1. Aktywa światowych funduszy inwestycyjnych (mln USD)
$30 000 000
26 131 496
24 699 170
$25 000 000
22 952 806
23 779 874
21 808 884
18 920 057
$20 000 000
17 757 360
$16 164 795
$14 048 311
$15 000 000
$11 654 868 $11 324 128
$10 000 000
$5 000 000
$0
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
Źródło: [Mutual Fund Fact Book, 2009, s.167, Investment Company Fact Book, 2012,
s.193]
Kolejny, 2008 rok, przyniósł gwałtowny spadek wartości niemal
wszystkich indeksów giełdowych i instrumentów finansowych znajdujących się w portfelach funduszy. To z kolei spowodowało znaczące, bo
aż o 27,8% , obniżenie wartości aktywów netto (nominalny spadek o 7,2
bln USD do poziomu 18,9 bln USD). Lata 2009-2010 były swoistym odreagowaniem na problemy rynków po upadku banku Lehman Brothers,
co skutkowało wzrostem wartości zarządzanych aktywów do poziomu
24,7 bln USD. Niestety, negatywne informacje dotyczące finansów niektórych gospodarek światowych, niepewność strefy Euro oraz problemy
wielu instytucji finansowych, ponownie przyczyniły się do osłabienia
koniunktury. To natychmiast zdyskontowane zostało przez fundusze
inwestycyjne, których dynamika przyrostu systematycznie malała. W
roku 2011 zanotowała wartość ujemną (-3,7%) i aktywa obniżyły się o
blisko 1 bln USD do poziomu 23,8 bln USD.
147
Kryzys na rynkach finansowych a światowy rynek funduszy…
Rysunek 2. Dynamika aktywów światowych funduszy inwestycyjnych (r/r %)
30,0%
24,1%
22,8%
21,3%
19,8%
20,0%
15,1%
9,9%
10,0%
7,6%
0,0%
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
-3,7%
-10,0%
-2,8%
-20,0%
-30,0%
-27,6%
-40,0%
Opracowanie własne na podstawie: [Mutual Fund Fact Book, 2009, s.167, Investment
Company Fact Book, 2012, s.193]
Syntetyczne miary wskazane na rysunku 2 wymagają uzupełnienia
o najważniejsze przyczyny powodujące zmiany wartości aktywów funduszy. Istnieją dwa główne czynniki, które wpływają na wartość tych
aktywów: wycena wartości składników portfeli oraz saldo sprzedaży
netto tytułów uczestnictwa 1. Dane dotyczące sprzedaży netto tytułów
uczestnictwa światowych funduszy inwestycyjnych stanowią bardzo
istotne uzupełnienie niniejszych rozważań, ponieważ wskazują rzeczywiste wpływy i wypływy środków z tego sektora. Można wg. niego
wnioskować o stopniu zaufania inwestorów do tych instytucji oraz rynku finansowego jako całości. Doskonale ilustrują to dane za lata 2001 –
2011, gdy wartości tego parametru były bardzo zróżnicowane (Rysunek
3). Dodatkowo, umożliwia to kalkulację zmiany wartości wycen instrumentów finansowych znajdujących się w portfelach i ich wpływ na fluktuacje aktywów netto w poszczególnych latach.
sprzedaż netto tytułów uczestnictwa funduszy inwestycyjnych (net sales) kalkulowana
jest jako sprzedaż brutto minus całkowite wykupy plus konwersje netto tytułów uczestnictwa. Na podstawie: [Mutual Fund Fact Book, 2009, s. 169]
1
148
Piotr Pisarewicz
Rysunek 3. Sprzedaż netto tytułów uczestnictwa światowych funduszy inwestycyjnych (mln USD)
1800000
1600000
$1 533 657
1400000
$1 296 993
1200000
1000000
$968 789
$904 012
800000
600000
$457 294
400000
$278 443
$317 453
$275 712
$272 564
$191 218
200000
$101 239
0
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
Opracowanie własne na podstawie: [Mutual Fund Fact Book, 2009, s.169, Investment
Company Fact Book, 2012, s.195]
W roku 2001 inwestorzy ulokowali w funduszach ponad 0,9 bln
USD a w roku 2002 można było zaobserwować znaczący spadek sprzedaży funduszy inwestycyjnych (do poziomu 0,28 bln USD – obniżka o
69% w stosunku do roku poprzedniego). Głównym powodem było pogorszenie panującej wtedy koniunktury, czego dowodem może być spadek wartości instrumentów finansowych znajdujących się w portfelach
funduszy o 0,6 bln USD.
W kolejnych latach saldo sprzedaży netto rosło bardzo znacząco,
aby w roku 2007 osiągnąć na fali hossy poziom 1,53 bln USD. W roku
2008 sprzedaż spadła bardzo znacząco (do 0,27 bln USD co stanowiło
spadek o 82% w stosunku do roku 2007). Należy podkreślić, iż był to
niższy poziom sprzedaży niż w roku 2002. Kolejne lata (2010 – 2011)
były w tym zakresie jeszcze gorsze. Najniższym poziomem w analizowanej dekadzie była zmiana wartości aktywów w roku 2011, gdy sprzedaż wyniosła zaledwie 0,1 bln USD, co było historycznym minimum.
Może to świadczyć o znaczącym spadku zaufania, jakie inwestorzy pokładają w funduszach inwestycyjnych i rynku finansowym jako całości.
Przyczyną takiej reakcji inwestorów może być fakt, iż na fali kryzysu w
roku 2008 wycena instrumentów finansowych w portfelach funduszy
spadła o rekordową wartość 7,5 bln USD, natomiast w roku 2011 obni-
Kryzys na rynkach finansowych a światowy rynek funduszy…
149
żyła się o 1 bln USD. Znaczącej poprawy nastrojów klientów nie spowodowały nawet wzrosty wartości aktywów w latach 2009-2010.
Podsumowując ten wątek rozważań należy stwierdzić, iż w każdym badanym okresie saldo sprzedaży netto funduszy inwestycyjnych
było dodatnie. Inwestorzy wpłacali więc środki do funduszy inwestycyjnych, choć ich poziom był bardzo zróżnicowany. Stałe wpływy do
funduszy mogły być spowodowane planami systematycznego oszczędzania lub planami emerytalnymi opartymi o fundusze inwestycyjne w
których klienci mają obowiązek stałych wpłat. Za spadki wartości aktywów netto funduszy odpowiedzialne były zatem w głównej mierze obniżające się wyceny instrumentów finansowych, które nie mogły zostać
skompensowane przez nowe wpłaty ze strony klientów funduszy.
2. Aktywa funduszy inwestycyjnych – ujęcie regionalne (kontynentalne)
Wskazane w poprzednim rozdziale syntetyczne ujęcie wartości aktywów funduszy inwestycyjnych na rynku globalnym, uzupełnić należy
o tendencje w poszczególnych regionach (kontynentach), gdzie tego typu instytucje finansowe rozwijały się w ostatnich latach bardzo dynamicznie. Ilustracją tych tendencji są, poniżej przedstawione, wartości
aktywów i ich udział strukturalny w podziale na główne rynki.
W całym badanym okresie, największym był region obu Ameryk
(Americas), których najważniejsi przedstawiciele to USA, Kanada i Brazylia. Udział wszystkich krajów tej części świata w roku 2001 wynosił
63,8% (7,4 bln USD). Z biegiem lat aktywa netto wzrastały we wszystkich analizowanych regionach świata, niemniej jednak struktura zmieniała się na niekorzyść obu Ameryk.
Parametr ten ulegał systematycznej obniżce, aby minimum osiągnąć w roku 2007 (51,4% udziału w aktywach światowych o wartości
13,4 bln USD). Głównym powodem był szybszy wzrost aktywów w innych rejonach naszego globu [Mutual Fund Fact Book, 2009, s.167,
Investment Company Fact Book, 2012, s. 193]. W kolejnych latach udział
ponownie wzrastał - charakterystyczne było to, iż w roku 2008 region
ten odzyskał nieco swoją pozycję, głównie za sprawą Stanów Zjednoczonych (Rysunek 4, Rysunek 5). Aktywa tam zgromadzone osiągnęły
50,8% aktywów światowych (9,6 bln USD).
150
Piotr Pisarewicz
Rysunek 4. Aktywa światowych funduszy inwestycyjnych – ujęcie kontynentalne (mln USD)
16 000 000
14 000 000
Americas
Europe
Asia and Pacific
Africa
12 000 000
10 000 000
8 000 000
6 000 000
4 000 000
2 000 000
0
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
Opracowanie własne na podstawie: [Mutual Fund Fact Book, 2009, s.167, Investment
Company Fact Book, 2012, s.193]
W badanym okresie, charakterystyczne były również zmiany wartości i udziałów aktywów w innych rejonach świata. Pozycja funduszy
europejskich wzrosła z 27,2% udziału w 2001 r (3,2 bln USD), aż do blisko 36% w roku 2006 (7,8 bln USD). Pod względem wartości, rekordowym był 2007 rok, gdy aktywa europejskich funduszy inwestycyjnych
osiągnęły wartość ponad 8,9 bln USD, co stanowiło 34,2% udziału w
strukturze. W roku 2008 parametr ten obniżył się do poziomu 33,1% (6,3
bln USD). Zwraca jednak uwagę spadek udziału w rynkach światowych funduszy europejskich. W roku 2011 udział obniżył się do poziomu 30,4 % przy aktywach wartych 7,2 bln USD.
Kraje Azji i Pacyfiku są mniej znaczące na mapie światowych funduszy inwestycyjnych a ich główni przedstawiciele to: Hong-Kong, Japonia i Australia. Aktywa rosły tam nieprzerwanie od roku 2001 (1,0 bln
USD 8,9% udziału w strukturze) do roku 2007 kiedy odnotowały historyczne maksimum wartości oraz udziału (odpowiednio: 3,7 bln USD
oraz 14,1%). Rok 2008 przyniósł spadek wartości aktywów do poziomu
2 bln USD, co stanowiło 10,7% udziału w aktywach światowych. W kolejnych latach udział w aktywach światowych był mniejszy, choć charakterystyczny był trend wzrostowy tego parametru, który spowodował
iż w roku 2011 aktywa netto obejmowały 12,3% wszystkich światowych
funduszy osiągając wartość 2,9 bln USD.
151
Kryzys na rynkach finansowych a światowy rynek funduszy…
Rysunek 5. Aktywa światowych funduszy inwestycyjnych – ujęcie kontynentalne (struktura %)
70,0%
63,8%
59,8%
60,0%
56,7%
56,8%
55,9%
54,9%
54,4%
52,6%
55,0%
54,8%
51,4%
50,0%
40,0%
35,8%
34,9%
34,2%
33,8%
33,3%
32,9%
32,9%
32,0%
30,6%
30,0%
30,4%
27,2%
Americas
20,0%
Europe
Asia and Pacific
Africa
14,1%
10,0%
8,9%
9,4%
0,1%
9,7%
10,4%
0,2%
0,2%
10,9%
0,3%
11,3%
0,4%
10,8%
0,4%
0,4%
11,8%
12,4%
0,6%
0,5%
0,4%
12,3%
0,5%
0,0%
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
Opracowanie własne na podstawie: [Mutual Fund Fact Book, 2009, s.167, Investment
Company Fact Book, 2012, s.193]
Na tym tle kraje afrykańskie nie liczą się zbytnio wśród państw na
innych kontynentach. Jedynym klasyfikowanym krajem w tym regionie
była Republika Południowej Afryki. Aktywa tam zgromadzone nie były
zbyt duże, choć obserwowany był wzrost ich wartości od 14,5 mld USD
w roku 2001 (0,1% udziału w strukturze) aż do 95 mld USD w roku 2007
(0,4% udziału). Mimo spadku w kolejnym roku do 69,4 mld USD w kolejnych dwóch latach aktywa dynamicznie rosły, aby osiągnąć historyczne maksimum w wysokości 141 mld USD w roku 2010 (0,6% udziału w strukturze). Podobnie jak w innych częściach świata rok 2011 przyniósł obniżenie wartości aktywów do 124,9 mld USD przy lekkim spadku udziału w strukturze aktywów światowych funduszy inwestycyjnych do 0,5%.
3. Dynamika aktywów oraz sprzedaż tytułów uczestnictwa –
ujęcie kontynentalne
Obserwując analizowane wartości, można zauważyć bardzo interesujące tendencje w zakresie dynamiki przyrostu/spadku aktywów.
Przykładem może być pod tym względem przełom lat 2007/2008. Najmniej pod tym względem ucierpiały aktywa funduszy amerykańskich,
które obniżyły swą wartość w roku 2008 o „zaledwie” 20%, podczas gdy
w innych rejonach świata tempo spadków było znacznie szybsze. Europa „straciła” 30,3% wartości aktywów, kraje Azji i Pacyfiku aż 44,6% a
Afryka 27,1%. Paradoksalnie stało się to pomimo faktu, iż jednym z
152
Piotr Pisarewicz
głównych źródeł kryzysu była sytuacja na rynku Stanów Zjednoczonych. Podobna sytuacja kształtowała się w roku 2011 gdy aktywa funduszy inwestycyjnych obniżyły się najmniej w regionie obu Ameryk (0,5%) a w pozostałych częściach świata znacznie szybciej (odpowiednio:
Europa -8,6%, kraje Azji i Pacyfiku -4,8% oraz Afryka -11,7%). Największy rynek – USA – odnotował spadek aktywów o -1,7%.
Uzupełnieniem rozważań mogą być parametry dotyczące sprzedaży netto w poszczególnych regionach świata. Jak wspomniano wcześniej, w ujęciu globalnym sprzedaż netto tytułów uczestnictwa wykazała wartości dodatnie we wszystkich analizowanych okresach (Rysunek
6). Niemniej jednak, na poziomie poszczególnych regionów sytuacja
wyglądała już odmiennie. W regionie obu Ameryk w roku 2001 sprzedaż osiągnęła 0,6 bln USD, co stanowiło 71,5% udziału na tle pozostałych krajów świata (Europa 27%, Azja, Pacyfik i Afryka ok. 1,3%). W
roku 2002 sprzedaż w tym regionie spadła do 0,14 bln USD aby minimum zanotować w kolejnym roku (0,06 bln USD, co stanowiło 20,7 %
udziału w rynku światowym). W roku 2003 zdecydowanie przyspieszyła sprzedaż w krajach europejskich (0,3 bln USD i 81,4 % udziału w
strukturze).
Rekordową sprzedaż zanotowano w 2007 r, gdzie w regionie amerykańskim osiągnęła ona 1,2 bln USD (78,5% udziału w rynkach światowych). W roku 2008 rynek europejski natomiast znacząco odreagował
na zdarzenia z roku poprzedniego. Klienci w Europie wycofali z funduszy 0,4 bln USD. Znamienny był w tym samym czasie fakt dodatniego
salda sprzedaży na rynku obu Ameryk i USA, gdzie wyniosło ono odpowiednio: 0,6 i 0,63 bln USD.
W tym samym roku jednak wycena instrumentów finansowych w
portfelach funduszy na całym świecie wykazała znaczące przeceny – w
obu Amerykach -3,5 bln USD a w Europie -2,3 bln USD. W roku 2010
zanotowano ujemną wartość sprzedaży w obu Amerykach (-0,04 bln
USD). Przyczynił się do tego w głównej mierze rynek USA, gdzie wartość obniżyła się o 0,14 bln USD. Podobnie zachowały się kraje azjatyckie (-0,003 bln USD). W tym samym okresie na rynku europejskim klienci byli skłonni do zakupów (saldo + 0,2 bln USD). Rok 2011 wykazał
odwrotne tendencje – w krajach europejskich wycofano 0,12 bln USD
podczas gdy w Amerykach i Azji inwestorzy nabywali tytuły uczestnictwa (odpowiednio: +0,16 oraz +0,05 bln USD). Dodatkowo w roku 2011
zanotowano znacznie większe przeceny instrumentów finansowych w
153
Kryzys na rynkach finansowych a światowy rynek funduszy…
Europie niż w pozostałych regionach świata. Aktywa obniżyły się z tego
tytułu o 0,6 bln USD. W regionie amerykańskim spadły o 0,27 bln USD
a w krajach Azji i Pacyfiku o 0,2 bln USD. Tak więc, w 2011 roku region
europejski najdotkliwiej odczuł w tym zakresie skutki kryzysu na rynkach międzynarodowych.
Rysunek 6. Sprzedaż netto tytułów uczestnictwa światowych funduszy inwestycyjnych – ujęcie kontynentalne (mln USD)
1 400 000
1 200 000
1 000 000
Americas
Europe
Asia and Pacific
Africa
800 000
600 000
400 000
200 000
0
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
-200 000
-400 000
-600 000
Opracowanie własne na podstawie: [Mutual Fund Fact Book, 2009, s.169, Investment
Company Fact Book, 2012, s.195]
Zakończenie
Analizując parametry poddane badaniu, można stwierdzić, iż zjawiska kryzysowe coraz bardziej przyczyniają się do utraty zaufania
klientów do funduszy inwestycyjnych i rynku finansowego jako całości.
Spadek wartości aktywów netto w roku 2008 oraz 2011 spowodowany
był z jednej strony znaczącą przeceną instrumentów finansowych zawartych w portfelach tych instytucji, z drugiej natomiast za ten stan rzeczy odpowiedzialne było ujemne saldo nabyć tytułów uczestnictwa. Było ono szczególnie znaczące w krajach europejskich, które borykają się z
pogłębiającym się kryzysem strefy Euro. Na podkreślenie zasługuje
zjawisko obserwowane w Stanach Zjednoczonych, gdzie swoje źródło
miało wiele zjawisk będących zarzewiem kryzysu finansowego. Wartość
spółek tam notowanych wprawdzie obniżyła swą wartość, niemniej skala była mniejsza niż spadki wartości aktywów w innych regionach naszego globu. Podobne wnioski wypływają z analizy wartości aktywów
154
Piotr Pisarewicz
funduszy inwestycyjnych oraz salda sprzedaży i odkupień tytułów
uczestnictwa.
Wydaje się zatem, że zjawiska kryzysowe dotknęły bardziej pozostałe kraje świata niż Stany Zjednoczone uznawane powszechnie jako
„zarzewie kryzysu”. Szybko zareagowali na to klienci zmieniając strukturę swoich oszczędności, bardzo często rezygnując z usług funduszy
inwestycyjnych na rzecz innych instytucji finansowych – np. banków jak
miało to miejsce w Polsce. Biorąc pod uwagę niepewność w strefie Euro
oraz pozostałe tendencje na rynkach międzynarodowych, w chwili
obecnej trudno jest przewidzieć trendy w zakresie analizowanych parametrów na rynku funduszy inwestycyjnych. Niewątpliwie zmienić się
może struktura aktywów, która w przeważającej części obejmowała będzie bezpieczne instrumenty finansowe. W momencie ustabilizowania
się sytuacji na rynkach, obserwowany być winien stopniowy napływ
kapitału do funduszy charakteryzujących się wyższą ekspozycją na ryzyko oraz sektora jako całości.
Literatura
1. Investment Company Fact Book 2012, The Investment Company Institute, Washington, 2012
2. Mutual Fund Fact Book 2009, The Investment Company Institute,
Washington, 2009
Streszczenie
Zjawiska kryzysowe, które w szczególny sposób można było zaobserwować w drugiej połowie 2008 r., po krótkim odreagowaniu powróciły w nieco
mniejszej skali w roku 2011. Skutkowały spadkiem wartości aktywów większości instytucji finansowych. Zjawiska z tym związane, które swój początek miały
w Stanach Zjednoczonych, rozpoczęły falę spadków wartości niemal wszystkich klas aktywów. Wywołało to spadek wartości portfeli inwestorów indywidualnych jak i instytucjonalnych. Sektorem, który w znaczący sposób odczuł te
zjawiska jest sektor funduszy inwestycyjnych. Niniejsze opracowanie koncentruje się na rynku tych instytucji finansowych i zawiera analizę najważniejszych
parametrów go kształtujących: zmian wartości aktywów oraz sprzedaży netto
tytułów uczestnictwa.
Słowa kluczowe
fundusze inwestycyjne, aktywa netto
Kryzys na rynkach finansowych a światowy rynek funduszy…
155
Crisis on financial market vs. global mutual fund market (Summary)
Confidence crisis observed during past few years, plays very important
role on Mutual funds and other financial institutions on international financial
market. This paper focuses on mutual fund industry, during 2001-2001 years.
The analysis covers most important data and mechanisms which explains
trends on net-assets value and net-sales during the last decade.
Keywords
mutual funds, net-assets