40 lat płyt warstwowych w Polsce (1974-2014)
Transkrypt
40 lat płyt warstwowych w Polsce (1974-2014)
NOWOCZESNE HALE 3/14 | TECHNIKI I TECHNOLOGIE Tadeusz Markiton konstruktor 40 lat płyt warstwowych w Polsce (1974-2014) Na przełomie lat 60. i 70. ubiegłego wieku, za sprawą coraz doskonalszych technologii seryjnego wytwarzania, rozpoczęła się wielka światowa kariera płyt warstwowych. W Polsce płyty warstwowe produkujemy już od 40 lat. Nie mamy się czego wstydzić: już w 1974 roku w Obornikach Wielkopolskich uruchomiono linię produkcyjną pierwszych polskich płyt warstwowych z rdzeniem z poliuretanu: PW8/B. Od tej daty rozpoczyna się historia nowoczesnej lekkiej obudowy w Polsce. „Płyta obornicka” Fot. 1. Pawilon handlowy z płyt PW8/B-Sc-1 (koniec lat 70.) Fot. 2. Montaż domku fińskiego (za www.etnograficzna.pl) 32 Fabryka Lekkich Elementów Obudowy Hal Przemysłowych w Budowie FABEL została powołana w 1971 r.; trzy lata później opuściły ją pierwsze płyty PW8/W, a w 1975 r. została włączona do kombinatu Metalplast. Potocznie mówiono o niej „Metalplast Oborniki” – nazwa ta szybko weszła do slangu budowlanego. Zakład produkcyjny, z technologią i maszynami niemieckiej firmy Hennecke, należał wówczas do najnowocześniejszych w Europie. Przy pracy w systemie 3-zmianowym pozwalał na wyprodukowanie 800 tys. m2 płyt warstwowych PW8/B. Kolejna linia wytwórcza, o podobnej wydajności, uruchomiona została w 1976 r. Produkowano 3 typy płyt: • PW8/B-U1 (grubość standardowa: 60 mm, na życzenie: 80 mm i 100 mm, płyta uniwersalna), • PW8/B-U2 (grubość standardowa: 90 mm, na życzenie: 150 mm i 180 mm, płyta uniwersalna), • PW8/B-Sc-1 (grubość standardowa: 90 mm, na życzenie 80 mm i 100 mm, płyta ścienna). Termin „płyta obornicka”, jak popularnie nazywano PW8/B, stał się u nas synoni- mem płyt warstwowych w ogóle, niezależnie od producenta – wystarczy wpisać to hasło w wyszukiwarce... Uruchomienie produkcji płyt warstwowych w ówczesnej Polsce było wydarzeniem bez precedensu: tylko idąca własną drogą do socjalizmu Jugosławia podjęła niemal równocześnie z nami produkcję płyt z rdzeniem poliuretanowym (1974 r., firma Trimo, obecnie Słowenia); o próbach podejmowanych w innych krajach RWPG nic nie wiadomo. Nowoczesne technologie rodem z państw zachodnich miały utrudniony dostęp do bloku państw socjalistycznych. Bariera ekonomiczna, którą stwarzały kosmiczne przeliczniki dewizowe, była poważnym problemem, ale zaciągnięte wówczas kredyty zaowocowały wielkimi inwestycjami – fabryka płyt warstwowych w Obornikach była jedną z najciekawszych. Początkowo wszystkie komponenty do produkcji płyt sprowadzano z zachodu. Dostarczająca technologię firma Hennecke należała do koncernu Bayer – wynalazcy oraz czołowego producenta poliuretanów stanowiących w formie spienionej rdzeń płyt warstwowych. Blacha, z której wykonano pierwsze płyty PW8/B, rów- TECHNIKI I TECHNOLOGIE | NOWOCZESNE HALE 3/14 nież pochodziła z importu. Już w 1976 roku problem wsadu na okładziny został rozwiązany: w świętochłowickiej Hucie Florian otwarto nowoczesny Wydział Blach Pokrywanych, z liniami ocynkowania ciągłego metodą Sędzimira oraz powlekania organicznego metodą Coil-Coating. Podjęto produkcję całego asortymentu blach powlekanych, z których część na miejscu przetwarzano na „trapezy” i kasety ścienne. Blachy przeznaczone do produkcji płyt warstwowych pokrywano na odwrotnej stronie warstwą specjalnego lakieru „pod piankę”, zwiększającego adhezyjność spienionego poliuretanu. Wsad w postaci taśm z blachy „czarnej” dostarczała Huta im. Lenina. Nie zapomniano o obróbkach blacharskich: zarówno w Obornikach, jak i w Hucie Florian powstały nowoczesne wydziały przetwórstwa blach wyposażone w giętarki umożliwiające wykonywanie profili o długości do 6 m i niespotykanej dotychczas precyzji. Dzięki temu uzyskano kompletny system lekkiej obudowy na światowym poziomie. W latach 80. rozpoczęto produkcję płyt chłodniczych. Lata 90. to nowe realia gospodarcze, a wraz z nimi początki prywatyzacji firmy. W roku 1997 w obornickim Metalplaście uruchomiono kolejną linię produkcyjną, sięgając, podobnie jak 23 lata wcześniej, po najnowszą światową technologię. Odtąd sztandarowym produktem stała się seria nazwana „Isotherm”, w której znalazły się różne rodzaje płyt z rdzeniem z poliuretanu, wełny mineralnej oraz styropianu. Od 2005 r. zakład wraz z Metalplast Holding wchodzi w skład koncernu Ruukki, a dzięki ogromnemu doświadczeniu ciągle jest jednym z liderów lekkiej obudowy. Krótka historia płyt warstwowych w Polsce… Płyty serii PW8/W były pierwszymi polskimi płytami warstwowymi w okładzinach metalowych produkowanymi w sposób ciągły. Jednakże już na początku lat 60. eksperymentowano z materiałami konkurencyjnymi do powszechnie stosowanych prefabrykatów betonowych. Były to płyty warstwowe z okładzinami z materiałów drewnopochodnych (np. sklejka) lub azbestowo-cementowych, czasem z dodatkowym metalowym użebrowaniem. Wypełnieniem był styropian lub wełna mineralna (żużlowa). Produkcję płyt z okładzinami metalowymi uruchomiono w 1968 r. w zakładach Montomet w Piekarach Śląskich. Były to elementy wykonane z dwu warstw blachy trapezowej lub falistej połączonych profilami dystansowymi, wypełnione styropianem albo wełną mineralną, znacznie jednak odbiegające budową i kształtem od płyt dziś stosowanych. Próby te odzwierciedlają wzrastające zainteresowanie lekką obudową zarówno wśród projektantów i wykonawców, jak i decydentów. W 1972 roku przy ITB powstał Zakład Badań Lekkich Przegród, którego wkładu jako patrona i koordynatora rozwoju lekkiej obudowy w Polsce nie można pominąć. Lata 1974-1990 należą już bezspornie do Metalplastu i jego „płyt obornickich”. Od roku 1990, wraz ze zmianą ustroju i nastaniem gospodarki rynkowej, zaczął się rozkwit budownictwa lekkiego. Wielka liczba wznoszonych w tym czasie hal hipermarketów i hurtowni generowała popyt na płyty warstwowe. Powstały firreklama 33 NOWOCZESNE HALE 3/14 | TECHNIKI I TECHNOLOGIE Rys. 1. Rodzaje płyt warstwowych PW8/B my konkurencyjne dla Metalplastu, produkujące początkowo płyty z rdzeniem styropianowym, by pod koniec dekady proponować również wyroby z wełną mineralną. Na rynku zaczęli pojawiać się renomowani producenci z Zachodu, część z nich uruchomiła w Polsce zakłady produkcyjne. Linie do produkcji płyt warstwowych pojawiły się u większości wytwórców blach trapezowych. Obecnie działa u nas co najmniej kilkanaście firm produkujących płyty warstwowe, o łącznej mocy przerobowej kilkunastu mln m2 rocznie. …I na świecie Pomysł wzięto z natury: plaster miodu. Uważa się (opracowania anglojęzyczne), że pierwsze zastosowanie płyt warstwowych miało miejsce podczas II wojny w lotnictwie: był to samolot bojowy Mosquito. Jego poszycie wykonano z równoległych płyt sklejki, pomiędzy którymi umieszczono rdzeń z drewna balsa. Wymienia się też kapsułę księżycowego statku kosmicznego Apollo (1969 r.), w którego poszyciu zastosowano metalowe płyty warstwowe z metalowym rdzeniem w kształcie plastra miodu. Źródła europejskie wspominają nieśmiało, że już w roku 1915 Hugo Junkers stosował takie właśnie, metalowe płyty warstwowe w swoim eksperymentalnym samolocie. Obecnie płyty warstwowe o strukturze plastra miodu nie są powszechnie stosowane w budownictwie, choć taki rdzeń używany jest np. przy produkcji drzwi. Jednym z prekursorów budowlanych płyt warstwowych na terenie Europy mógł być tzw. domek fiński. Była to konstrukcja o budowie modułowej, wykonana z drewnianych, ocieplonych płyt, która pozwalała dorosłemu mężczyźnie wraz z dwoma Fot. 4. Trimo ArtMe (za www.trimo.pl) Fot. 3. Kingspan AWP flex (z prospektu firmy Kingspan) 34 Fot. 5. Euro Panels BD (ze strony europanels.pl) Fot. 6. Kingspan KingBrick (z prospektu firmy Kingspan) pomocnikami w czasie nie dłuższym niż dwa tygodnie zmontować cały dom. W ramach reparacji wojennych domki takie trafiały z Finlandii do Związku Radzieckiego, który płacił nam nimi za węgiel. Po wynalezieniu poliuretanu (OTTO Bayer, 1930 r., forma spieniona później) i styropianu (1950 r. – BASF) rozpoczęto prace badawcze nad zastosowaniem tych materiałów o niespotykanych dotąd właściwościach termoizolacyjnych. Wykorzystano je w przemyśle AGD i chłodnictwie. Eksperymentowano nad łączeniem ich z różnymi, także metalowymi, okładzinami. Pozostało tylko opracować technologię wytwarzania ciągłego – i tak powstała nowoczesna płyta warstwowa. reklama TECHNIKI I TECHNOLOGIE | NOWOCZESNE HALE 3/14 Płyty warstwowe współcześnie Wyroby standardowe oferowane przez większość producentów charakteryzują wysoka estetyka wykonania i zewnętrzne podobieństwo. Różnice występują w nośności, na którą ma wpływ wiele czynników, takich jak: grubość użytych blach, jakość materiałów i trwałość zespolenia płyt. Ostatnio obserwuje się dynamiczny rozwój produktów niestandardowych, znacznie wykraczających poza dotychczasowe schematy. Oprócz ogromnej palety nowych barw i powłok, nowych rodzajów profilacji (np. falista), możliwości swobodnego kształtowania płyt (np. w formie łuku) i bogactwa elementów wykończeniowych (m.in.: zaokrąglone narożniki) pojawiły się rozwiązania zarezerwowane dotychczas dla zupełnie innych technologii. Oto niektóre z nich: • płyty dachowe o wysokiej nośności (rozpiętość podpór do 6 m), umożliwiające pracę tarczową dachu (Kingspan X-dek), pozwalające na zastosowanie różnego rodzaju powłok zewnętrznych: bitumicznnych, foli PCV, paneli dachowych łączonych na „rąbek” itd.; • płyty dachowe z warstwą zewnętrzną w formie blachodachówki (np. Kingspan KS1000 RT, Euro Panels BD), produkowane z myślą o pawilonach handlowych i budownictwie mieszkaniowym; • płyty przełamujące schemat „modularności” obudowy (Kingspan AWP flex); • płyty ścienne w formie eleganckiego kasetonu elewacyjnego (Kingspan OPTIMO, TRIMO Qbiss One); • płyty z wykończeniem materiałami ceramicznymi (Kingspan Thermatile) lub imitującym fasadę z cegły, kamienia lub drewna (Kingspan KingBrick); • fabrycznie wytłoczone wykończenie płyt imitujące graffiti (TRIMO ArtMe Facade Design). „40 lat minęło jak jeden dzień…” – na koniec chciałoby się zanucić piosenkę z popularnego serialu, zresztą rówieśnika płyt obornickich. Płyty warstwowe owszem, weszły w wiek dojrzały, ale tak całkiem po ludzku to... najlepsze dopiero przed nimi! Piśmiennictwo 1. Lekka obudowa. „Inżynieria i Budownictwo”, 8/9-1973. 2. Korycki O., Mateja K.: Lekkie ściany osłonowe i przekrycia dachowe – przegląd rozwiązań stosowanych w Polsce do 1990 r. Materiały z XV Ogólnopolskiej Konferencji „Warsztat pracy projektanta”, Ustroń, 23-26 lutego 2000 r. 3. Lightweight Sandwich Construction. Ed. by J.M. Davies, Blackwell Science, 2001. 4. History of Sandwich Construction and Honeycombs. www.econhp.de. 5. Materiały firm: Metalplast, Ruukki, Kingspan, Trimo, EuroPanels. 35