ii. program olimpiady - Olimpiada Wiedzy o Polsce i Świecie

LV O L IMPIADA WIED Z Y O PO L SCE I ŚWIECIE WSPÓ ŁCZ E SNYM
II. PROGRAM OLIMPIADY
Program składa się z dwóch bloków tematycznych:
1. Stały blok dla wszystkich edycji Olimpiady obejmuje dwie główne grupy tematyczne:
A. Przemiany społeczno-gospodarcze we współczesnym świecie i Polsce
B. Struktury i mechanizmy życia politycznego w Polsce i świecie
2.Zmienny blok tematyczny jest ustalany corocznie dla każdej edycji zawodów i zawiera problematykę wynikającą najczęściej z jednego z tematów bloku stałego, odpowiednio rozszerzonego i wyrażonego w haśle danej edycji.
55 Edycja pod hasłem: ,,Dziesięć lat członkostwa Polski w Unii Europejskiej”
A. Polska w Unii Europejskiej – główne aspekty procesu integracji i warunki członkostwa
B. Polska wobec problemów i wyzwań integracji europejskiej
1. Stały blok tematyczny LV edycji Olimpiady
A. Przemiany społeczno-gospodarcze we współczesnym świecie i Polsce
1. Życie zbiorowe i jego reguły. Definicje zbiorowości, społeczności, wspólnoty, społeczeństwa, ze względu na obowiązujące w nich reguły i więzi. Normy i instytucje społeczne. Źródła i mechanizmy konfliktów społecznych oraz sposoby ich
rozwiązywania.
2. Grupy społeczne. Wielkie i małe struktury społeczne. Relacje między wielkimi strukturami społecznymi. Konflikty
społeczne. Rola małych grup społecznych w funkcjonowaniu struktur społecznych. Rodzina jako grupa społeczna. Społeczności etniczne i terytorialne. Struktura społeczna współczesnego społeczeństwa polskiego
3. Struktura i procesy demograficzne. Procesy rozwoju ludności i ich następstwa społeczno-gospodarcze. Struktura klasowo-warstwowa polskiego społeczeństwa. Uwarunkowania pionowej i poziomej ruchliwości społecznej. Mechanizm i skutki społecznego wykluczenia oraz sposoby przeciwdziałania temu zjawisku. Wybrane problemy życia społecznego w Polsce
(w tym sytuację młodych ludzi). Przemiany struktur ludnościowych Polski na tle procesów ludnościowych świata.
4. Zmiana społeczna. Historyczne i współczesne formy organizacji społeczeństwa. Sposoby adaptacji do zmiany społecznej. Ruchy społeczne.
5. Naród, ojczyzna i mniejszości narodowe. Koncepcje narodu. Asymilacja a tożsamość narodowa. Postawy współczesnych Polaków wobec ojczyzny i narodu. Państwo i ojczyzna w dobie globalizacji i integracji. Mniejszości narodowe, etniczne i grupy narodowościowe w Polsce. Tożsamość narodowa a świadomość europejska Polaków.
6. Procesy narodowościowe i społeczne we współczesnym świecie. Imigracja. Różne modele polityki wybranych państw
wobec mniejszości narodowych i imigrantów. Współpraca w ramach strefy Schengen. Przyczyny i sposoby rozwiązywania
długotrwałych konfliktów między narodami. Przyczyny i skutki konfliktów społecznych w państwach Afryki, Azji, Ameryki Południowej i Środkowej.
7. Obywatel i społeczeństwo obywatelskie. Obywatelstwo a narodowość. Obowiązki i prawa obywatelskie w Polsce. Rodowód koncepcji społeczeństwa obywatelskiego. Formy aktywności obywateli. Zasady zakładania i funkcjonowania stowarzyszeń, fundacji i organizacji pożytku publicznego w Polsce. Wzory projektu statutu stowarzyszenia. Obywatelstwo
UE – istota, konsekwencje prawne, katalog praw obywatelskich i ich ochrona, obowiązki obywatela UE. Status obywateli
państw trzecich w UE.
8. Struktura gospodarki i struktura społeczno-zawodowa. Restrukturyzacja gospodarki. Przekształcenia własnościowe
w gospodarce. Prywatyzacja. Reprywatyzacja. Procesy urbanizacji i ich następstwa. Społeczno-gospodarcze problemy wsi
i rolnictwa.
9. Gospodarka rynkowa we współczesnym świecie. Strukturalne przemiany w gospodarce światowej. Perspektywy integracji europejskiej i rozwoju rynku światowego. Główne kategorie ekonomiczne gospodarki rynkowej. Współczesne
czynniki i uwarunkowania rozwoju gospodarczego. Nowoczesne technologie i gałęzie gospodarki. Rozwój gospodarczy
w regionach świata – trwałość głównych ośrodków siły gospodarczej. Uwarunkowania i formy integracji gospodarczej.
Problem zadłużenia jako bariera wzrostu gospodarczego. Aspekty ekonomiczne integracji europejskiej. Swobody i zasady
rynku europejskiego. Polityki sektorowe UE. Unia Gospodarczo-Walutowa, Europejski Obszar Gospodarczy.
10. Zagrożenia cywilizacyjne we współczesnym świecie. Społeczne konsekwencje rozwoju przemysłowego: problemy ludnościowe, surowcowe, energetyczne, żywnościowe, ekologiczne, katastrofy nuklearne. Ekologia jako problem światowy.
LV OL I M P I ADA W I E DZ Y O P OLS CE I Ś W IE CIE WS P ÓŁCZE S NYM Rolnictwo i wyżywienie, przyczyny głodu i niedożywienia, drogi postępu. Rolnictwo a ekologia. Problemy energetyczne
świata. Procesy urbanizacji – aspekty ekonomiczne, społeczne i ekologiczne. Perspektywy i szanse rozwiązywania problemów globalnych.
B. Struktury i mechanizmy życia politycznego w Polsce i świecie
1. Demokracja – zasady i procedury. Podstawowe wartości. Główne fazy kształtowania się systemu demokratycznego.
Demokracja bezpośrednia i pośrednia. Rola opinii publicznej we współczesnym państwie i sposoby jej kształtowania.
Pluralizm we współczesnym świecie. Współczesna demokracja – wyzwania i zagrożenia (np. bezpieczeństwa socjalnego;
terroryzm polityczny i terroryzm państwowy a prawa człowieka i obywatela; nacjonalizm ekonomiczny).
2. Kultura i pluralizm kulturowy. Typy i przemiany kultur. Kształtowanie kultury ogólnonarodowej i jej pluralizm. Rola
tradycji i podstawowych źródeł kultury narodowej a nowoczesność i uniwersalizm w życiu kulturalnym. Dziedzictwo narodów – wartości, symbole i pomniki kultury. Konflikt norm, obyczajów i stylów życia. Tolerancja w życiu społecznym.
Rola religii w kształtowaniu świata wartości. Pluralizm kulturowy.
3. Państwo. Teorie genezy państwa i legitymizacji władzy. Koncepcja roli państwa we współczesnym świecie. Problem
suwerenności zewnętrznej i wewnętrznej. Struktura terytorialna. Zagadnienie autonomii. Problem samorządności. Federalizm. Państwo jako struktura administracyjna. Sposoby klasyfikowania państw (liberalne – totalitarne, autorytarne – demokratyczne). Zasady ustrojowe państw. Konstytucja i jej rola we współczesnym państwie. Symbolika narodowa. Państwo
narodowe wobec procesów globalizacji i integracji europejskiej. Problematyka członkostwa państwa w UE.
4. Systemy polityczne. Modele ustrojowe państw. Partie, systemy partyjne i ich wpływ na funkcjonowanie państwa. Partie
i ruchy polityczne we współczesnej Polsce (geneza i założenia programowe). Podstawowe zasady systemów wyborczych
a ich wpływ na systemy partyjne. Sąsiedzi Polski – transformacje ustrojowe. System polityczny Unii Europejskiej.
5. System organów państwa. Tradycje polskiego parlamentaryzmu. Parlament w systemie organów państwa. Sejm i Senat (struktura organizacyjna, mechanizmy działania, kompetencje). Władza wykonawcza w państwie demokratycznym.
Struktura i kompetencje władzy wykonawczej w Polsce. Inne naczelne organy państwa. Państwo prawa. Władza sądownicza. Instytucje ochrony prawnej. Rzecznik praw obywatelskich. Organy ochrony państwowej. System źródeł prawa w Polsce. Prawo a inne systemy normatywne. Samorząd terytorialny w Polsce. System instytucjonalny i prawny UE. Instytucje
UE – sposób powoływania, skład, najważniejsze kompetencje i znaczenie. Organy pomocnicze UE. Zasady regulujące
działalność instytucji UE. Źródła prawa UE. Procedury podejmowania decyzji w UE.
6. Prawa człowieka we współczesnym świecie. Kształtowanie się idei praw człowieka i obywatela. Prawa i wolności obywatelskie. Zasady i instytucje kontroli przestrzegania praw. Gwarancje międzynarodowe i wewnątrzkrajowe przestrzegania praw. Inicjatywy społeczne na rzecz praw człowieka i obywatela. Europejski system ochrony praw człowieka. Prawa
człowieka jako przedmiot zainteresowania ONZ. Prawa człowieka jako strefa polityki zagranicznej państwa. Rola jednostki w życiu społeczeństwa. Instrumentalizm polityczny w sferze realizacji praw człowieka i obywatela – współzależność polityki i ekonomiki. Przykłady naruszania praw człowieka i obywatela we współczesnym świecie. Ochrona praw człowieka
w Polsce – historia i teraźniejszość.
7. Współczesna myśl polityczna. Ideologie, doktryny polityczne i ruchy społeczne. Liberalizm i neoliberalizm. Konserwatyzm. Chrześcijańska demokracja. Socjaldemokracja. Ideologie narodowe. Faszyzm. Komunizm. Ruchy społeczne w świecie i Polsce (ruchy alternatywne wśród młodzieży, inicjatywy społeczne w środowiskach lokalnych). Koncepcje integracji
europejskiej i ich przedstawiciele („Ojcowie Europy”).
8. Współczesne stosunki międzynarodowe. Mechanizmy, szanse i bariery międzynarodowej współpracy politycznej.
Ugrupowania polityczne i militarne – geneza, funkcje, przyszłość. Problemy bezpieczeństwa w skali globalnej i regionalnej. Organizacje międzynarodowe – funkcje i znaczenie. Współpraca regionalna. Tworzenie regionów przygranicznych.
Znaczenie regionalizacji w przełamywaniu barier narodowościowych i etnicznych i w niwelowaniu lokalnych zagrożeń
cywilizacyjnych. Regionalizacja etapem we współpracy i integracji gospodarczej. Znaczenie strategicznych zasobów naturalnych w polityce międzynarodowej. Europa wśród światowych mocarstw. Geneza i przebieg integracji europejskiej.
Polityka zagraniczna, bezpieczeństwa i obrony UE. Perspektywy integracji europejskiej, koncepcje rozwojowe UE.
9. Polska w Unii Europejskiej. Geneza i przebieg integracji Polski z WE/UE. Kryteria i konsekwencje członkostwa. Aspekty
instytucjonalno-prawne, ekonomiczne, społeczno-kulturowe i międzynarodowe członkostwa Polski w UE. Pozycja i perspektywy rozwoju Polski w UE. System koordynacji polityki europejskiej w Polsce. Pozycja Polski na rynku europejskim.
Korzyści i koszty przystąpienia Polski do UE w perspektywie społecznej. Polska i Polacy wobec wyzwań i problemów UE.
LV O L IMPIADA WIED Z Y O PO L SCE I ŚWIECIE WSPÓ ŁCZ E SNYM
2. Zmienny blok tematyczny LV edycji Olimpiady
pod hasłem: „Dziesięć lat członkostwa Polski w Unii Europejskiej”
A.P olska w Unii Europejskiej – główne aspekty procesu integracji
i warunki członkostwa
1. Geneza i przebieg procesu integracji Polski z WE/UE. Reorientacja polskiej polityki zagranicznej oraz nawiązanie stosunków dyplomatycznych z WE i ich państwami członkowskimi. Etapy stosunków Polski z WE/UE. Umowa o handlu
i współpracy gospodarczej. Układ Europejski i jego realizacja. Polska partnerem stowarzyszonym UZE. Wniosek o członkostwo w UE. Partnerstwo dla Członkostwa. Współpraca gospodarcza Polski z UE i jej państwami członkowskimi. Restrukturyzacja polskiej gospodarki i polityka przystosowawcza do standardów UE. Kryteria członkostwa i procedura
przystąpienia do UE. Traktaty, strategie, dokumenty wspólnotowe i krajowe, instytucje w procesie akcesji Polski do UE.
Przebieg i struktura negocjacji o członkostwo. Wyniki rokowań akcesyjnych. Okresy derogacyjne. Problemy dostosowania
do wymogów UE.
2. Warunki członkostwa i pozycja Polski w Unii Europejskiej.
Aspekty instytucjonalno-prawne. Traktat akcesyjny. Realizacja racji stanu Polski w ramach UE, tworzenie zmiennych
koalicji. Konstytucyjne uwarunkowania członkostwa Polski w UE. Miejsce prawa pierwotnego i wtórnego UE w systemie
konstytucyjnym Polski. Implikacje członkostwa w UE dla rozwiązań ustrojowo-prawnych w Polsce. Wdrożenie i stosowanie prawa UE. Procedura ratyfikacji traktatów unijnych. Zapewnienie skuteczności prawa UE w polskim systemie prawnym. Pozycja Polski w instytucjach UE. Udział w procesie decyzyjnym. Doświadczenia Przewodnictwa Polski w Radzie
UE. System koordynacji polityki europejskiej w Polsce: zarządzanie procesem członkostwa Polski w UE, udział Sejmu i Senatu, rola Prezydenta, wzmocnienie administracji publicznej, rola MSZ, Komitet do Spraw Europejskich, udział organów
samorządowych i partnerów społecznych. Realizacja Europejskiej Inicjatywy Obywatelskiej.
Aspekty ekonomiczne. Członkostwo Polski w UE z perspektywy makroekonomicznej. Pozycja Polski na rynku europejskim. Polska w obliczu nowej perspektywy finansowej UE na lata 2014-2020. Udział Polski w programach i funduszach
unijnych. Konsekwencje członkostwa dla polityki fiskalnej państwa, przepływów finansowych, sektorów gospodarki Polski
(przemysłu, usług, rolnictwa i obszarów wiejskich, rybołówstwa, wymiany handlowej, inwestycji zagranicznych, polityki
transportowej, energetyki, ochrony środowiska, małych i średnich przedsiębiorstw, polityki w obszarze badań i rozwoju
technologicznego). Polityki regionalna i spójności UE. Polska na drodze do członkostwa w Unii Gospodarczo-Walutowej.
Aspekty społeczno-kulturowe. Korzyści i koszty przystąpienia Polski do UE w perspektywie społecznej. Prawa i obowiązki
wynikające z obywatelstwa UE. Wpływ wejścia Polski do UE na sytuację na rynku pracy. Problem migracji. Przystąpienie do Schengen i bezpieczeństwo wewnętrzne. Polityka kulturalna UE a działania państwa w zakresie kultury. Polityka
edukacyjna UE a reformy systemu szkolnictwa w Polsce. Ochrona konsumenta i zdrowie publiczne. Wizerunek Polski
i Polaków wśród Europejczyków. Polonia w krajach UE.
Aspekty międzynarodowe. Geopolityczne znaczenie RP. Polityka zagraniczna i bezpieczeństwa RP z perspektywy członkostwa w UE. Polska i UE na arenie międzynarodowej. Wkład Polski w politykę wschodnią UE (stosunki z Rosją, Partnerstwo Wschodnie). Udział Polski w strategii UE dla regionu Morza Bałtyckiego. Problem współpracy z krajami Europy Środkowo-Wschodniej na tle stosunków z UE. Polacy w Europejskiej Służbie Działań Zewnętrznych. Udział polskich
przedstawicieli w operacjach pokojowych UE.
B. Polska wobec problemów i wyzwań integracji europejskiej
1. Stanowisko Polski wobec politycznych wyzwań współczesnej UE. Suwerenność państwa a członkostwo w UE. Stanowisko Polski wobec zadań w sferze bezpieczeństwa UE (rozwoju Wspólnej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony UE oraz
przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości). Polska a rozwój unijnej polityki w sferze zarządzania granicami,
migracji i azylu. Polska wobec Europejskiej Polityki Sąsiedztwa. Polska w zglobalizowanym świecie. Quo vadis UE – Polska
wobec różnych koncepcji rozwojowych UE, rozszerzenia, procesu decyzyjnego, pogłębienia integracji, wzmocnienia roli
UE na arenie międzynarodowej, idei wzmocnienia europejskich organizacji politycznych. Wyzwania polityczne dla Europy i świata: migracje, terroryzm, kraje Azji.
2. Stanowisko Polski wobec ekonomicznych problemów i wyzwań integracji europejskiej. Członkostwo w UE a światowy kryzys gospodarczy. Polityka gospodarcza UE wobec globalnego kryzysu ekonomicznego. Strefa euro współczesnym
wyzwaniem dla Polski. Migracje Polaków po przystąpieniu do UE – szansa dla polskich obywateli czy zagrożenie gospodarcze dla Polski? Perspektywy polskiego rynku pracy w świetle uwarunkowań zewnętrznych. Społeczno-demograficzne
i dochodowe wyzwania rozwojowe Polski. Polityka elektroenergetyczna jako element systemu bezpieczeństwa energetycznego Polski. Główne problemy reformy budżetu UE. Polityka spójności UE po roku 2013.
LV OL I M P I ADA W I E DZ Y O P OLS CE I Ś W IE CIE WS P ÓŁCZE S NYM 3. Polska i Polacy wobec społeczno-kulturowych wyzwań UE. Społeczna percepcja członkostwa Polski w UE: zakres poparcia społecznego w Polsce dla idei integracji europejskiej, postawy społeczeństwa polskiego wobec narodów europejskich, wkład Polaków w proces integracji europejskiej. Tożsamość narodowa a świadomość europejska Polaków. Działania
na rzecz przybliżania Unii obywatelom. Polska i Polacy wobec Karty Praw Podstawowych UE.
III. LITERATURA
Program stały
Opracowania i dokumenty
1. Antoszewski A., System polityczny RP, Warszawa 2012
2. Antoszewski A., Herbut R. (red.), Leksykon politologii, Wrocław 2004
3. Baszkiewicz J., Powszechna historia ustrojów państwowych, Sopot 2001
4. Cebul K., Zenderowski R., Wstęp do nauki o polityce, państwie i prawie, Warszawa 2006
5. Dudek A., Historia polityczna Polski 1989–2012, Kraków 2013
6. Giddens A., Socjologia, Warszawa 2006
7. Heywood A., Politologia, Warszawa 2006
8. Jarosz M. (red.), Polskie bieguny. Społeczeństwo w czasach kryzysu, Warszawa 2013
9.Kuźniar R., Pozimnowojenne dwudziestolecie 1989–2010. Stosunki międzynarodowe na przełomie XX i XXI wieku, Warszawa 2011
10.Łoś-Nowak T. (red.), Współczesne stosunki międzynarodowe. Podręcznik akademicki, Wrocław 2008
11.Malinowska I., Prawa człowieka i ich ochrona międzynarodowa, wyd. 2, Warszawa 2004
12.Parzymies S., Popiuk-Rysińska I., Udział Polski w organizacjach międzynarodowych, Warszawa 2012
13.Sarnecki P., Ustroje konstytucyjne państw współczesnych, Warszawa 2013
14.Sobolewska-Myślik K., Partie i systemy partyjne na świecie, Warszawa 2010
15.Szul R., Język – naród – państwo. Język jako zjawisko polityczne, Warszawa 2009
16.Wojtaszczyk K.A., Jakubowski W., Zamęcki Ł., Wiedza o społeczeństwie. Repetytorium maturalne, Warszawa 2012
17.Wojtaszczyk K.A., Poboży M., Systemy polityczne państw Unii Europejskiej, Warszawa 2013
18.Wojtaszczyk K.A., Jakubowski W. (red.), Społeczeństwo i polityka. Podstawy nauk politycznych, Warszawa 2007
Program zmienny
Opracowania i dokumenty
1. Barcz J. (red.), Ustrój Unii Europejskiej, t. I–II, wyd. 2, Warszawa 2010
2. Barcz J. (red.), Prawne aspekty członkostwa Polski w Unii Europejskiej, Warszawa 2012
3. Chruściak R., Polska w Unii Europejskiej: podstawowe regulacje prawne, Warszawa 2011
4.Fiszer J.M. (red.), Polska w Unii Europejskiej. Aspekty polityczne, międzynarodowe, społeczno-gospodarcze i wojskowe,
Warszawa 2009
5. Fiszer J.M. (red.), Bilans pierwszych lat członkostwa Polski w Unii Europejskiej, Warszawa 2011
6. Fiszer J.M. (red.), Europejska polityka sąsiedztwa. Geneza, doświadczenia, perspektywy, Warszawa 2012
7. Kuźniar R., Polityka zagraniczna III Rzeczypospolitej, Warszawa 2012
8. Legucka A. (red.), Polska prezydencja wobec wyzwań współczesnej Unii Europejskiej, Warszawa 2012
9.Marczewska-Rytko M. (red.), Polska w strukturach Unii Europejskiej: doświadczenia – oczekiwania – wyzwania, Lublin
2010
10.Miecznikowska J. (red.), Mechanizmy funkcjonowania administracji europejskiej. Polska w Unii Europejskiej, Warszawa
2010
11.Nowak-Far A., Prezydencja w Unii Europejskiej. Polska 2011, Warszawa 2011
12.Pietraś M., Stachurska-Szczesiak K., Misiągiewicz J. (red.), Europejska Polityka Sąsiedztwa Unii Europejskiej, Lublin
2012
13.Słownik. Prezydencja w Radzie Unii Europejskiej, red. naukowa K.A. Wojtaszczyk, Warszawa 2014
14.Społeczno-gospodarcze efekty członkostwa Polski w Unii Europejskiej (1 maja 2004 – 1 maja 2013). Główne wnioski
w związku z dziewiątą rocznicą przystąpienia Polski do UE, Raport Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP
15.Wojtaszczyk K.A. (red.), Modernizacja Unii Europejskiej, Warszawa 2011
16.Wojtaszczyk K.A., Jakubowski W. (red.), Europeistyka. Podręcznik akademicki, t. I–II, Warszawa 2012
17.Wojtaszczyk K.A., Szymańska J. (red.), Deficyt demokracji w Unii Europejskiej, Warszawa 2012
18.Żołędowski C., Polska prezydencja w Radzie Unii Europejskiej. Wybrane zagadnienia w perspektywie politologicznej
i medialnej, Warszawa 2012
LV O L IMPIADA WIED Z Y O PO L SCE I ŚWIECIE WSPÓ ŁCZ E SNYM
Informacje, opracowania i dokumenty zamieszczone
na stronach internetowych:
1. Oficjalna strona Unii Europejskiej – www.europa.eu
2. Polska w UE (oficjalna strona MSZ RP) – www.polskawue.gov.pl/Polska,w,UE,1.html
3. Strona Przedstawicielstwa Komisji Europejskiej w Polsce – www.ec.europa.eu/polska/index_pl.htm
4. Strona Biura Informacyjnego Parlamentu Europejskiego w Polsce – www.europarl.pl/view/pl/index.html
5. Strona Ośrodka Informacji i Dokumentacji Europejskiej (OIDE), http://oide.sejm.gov.pl/oide/
6. Polskie strony rządowe/ministerialne 7.Mały rocznik statystyczny Polski 2013, Warszawa 2013,
http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/RS_maly_rocznik_statystyczny_2013.pdf
8.Czapiński J., Panek T. (red.), Diagnoza społeczna 2011. Warunki i jakość życia Polaków, Warszawa 2011,
http://www.diagnoza.com/pliki/raporty/Diagnoza_raport_2011.pdf