docBiałorusini i stosunki polsko-białoruskie na
download 
Reklamacja Transkrypt
Białorusini i stosunki polsko-białoruskie na
Białorusini i stosunki polsko-białoruskie na Białostocczyźnie 1944–1956 1 Бе ларускае гістарычнае таварыства Беларусы і польска-беларускія адносіны на Беласточчыне 1944–1956 Выбраныя дакументы Том I: жнівень 1944 — сне жань 1946 частка 1: жнівень 1944 — сне жань 1945 Апрацоўка Славаміра Іванюка Бе ласток 1996 2 Białorusk ie Towarzystwo Historyczne Białorusini i stosunki polsko-białoruskie na Białostocczyźnie 1944–1956 Wybór dokumentów Tom I: sie rpie ń 1944 — grudzie ń 1946 część 1: sierpień 1944 — grudzień 1945 Oprac owanie Sławomir Iwaniuk Białystok 1996 3 Korekta Witalis Łuba Op racowanie techniczne Ale ksander Maksymiuk KsiąŜ ka została wydana prz y pomocy finansowej Ministe rstwa Kultury i Sz tuki ISBN 83-903068-6-7 Copy right © 1996 by Białoruskie T owarzy stwo Historyczne Na okładce: Ucz estnicy kursów nauczy cielskich w Bielsku Podlaskim 1945 r. Fot. z e z biorów Ludmiły Jermakowicz . 4 Prze dmowa P owojenne lat a 1944-1956 na Białost occzyźnie były czasem budowania st alinowskiego, totalitarnego syst em u władzy, dostosowanego do teryt orialnych i administracyjnych peryferii nowej państwowości polskiej. Okres t en zakończył się kryzysem ustrojowo-politycznym, którego przezwycięŜenie sfinalizowały dopiero wybory do Sejmu II kadencji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, zorganizowane przez komunistyczne władze w st yczniu 1957 r. Białorusini zamieszkujący Białostocczyznę — podobnie jak Polacy — uczest niczyli w większości zachodzących w t ym czasie wydarzeń głównie jako st at yści. Tylko niekt órzy — wchodząc w st rukt ury władzy — występowali równieŜ jako sprawcy części z t ych wydarzeń. Niewielu Białorusinów, mając poczucie odpowiedzialności przed własnym narodem , podejm owało próby organizowania swego ot oczenia pod białoruskimi sztandarami, t worząc przede wszyst kim szkolnictwo białoruskie oraz rozwijając kult urę przodków. To ich dąŜenia wymusiły na najwyŜszych władzach PRL zgodę na utworzenie w 1956 r. Białoruskiego Towarzyst wa Społeczno-Kult uralnego — legalnej organizacji, kt órej oficjalnym wyznacznikiem było kryt erium narodowe. Mimo upływu czasu, ówczesne dzieje Białostocczyzny nie doczekały się kompleksowego opracowania hist orycznego. P rzyczyny t ego leŜą nie t ylko w wielkim skom plikowaniu wydarzeń, lecz t akŜe w subiektywnym i wybiórczym pot rakt owaniu przez badaczy części problemów. Syt uacja t a szczególnie dot yczy dziejów społeczności białoruskiej, st anowiącej pokaźną zbiorowość na Białost occzyźnie oraz polsko-białoruskich kontakt ów* . Niedocenianie przez polskich historyków czynnika białoruskiego przy rozpat rywaniu dziejów Białost occzyzny, a w niekt órych przypadkach wręcz jego niezauwaŜanie, w wymiarze publicznym skutkowało ut rzymywaniem się mit ów i negat ywnych stereotypów, konserwowało równieŜ wzajemne uprzedzenia P olaków i Białorusinów. St an ten jednocześnie wskazuje, jak trudne jest dot arcie do zobiektywizowanej prawdy hist orycznej. W Archiwum Państwowym w Białym st oku znajduje się dokument acja o pierwszorzędnej wart ości poznawczej, wyt worzona w regionie północno-wschodnim P olski w latach 1944-1956. Zawart e są w niej 5 szczegółowe informacje ukazujące konkretne, lokalne społeczności białoruskie na t erenie Białostocczyzny oraz wzajemne relacje polskobiałoruskie. Wszelkie zagadnienia ukazane są w t ych źródłach w szerokim kontekście wydarzeń polit ycznych, zm ian dokonywanych w sferze ekonomiki, a t akŜe zachodzących przeobraŜeń kult urowych. Seria wydawnicza, kt órą rozpoczyna t om I część 1 — dot ycząca okresu od sierpnia 1944 r. do końca 1945 r. — ma na celu udostępnienie szerokiemu gronu osób znaczącej części t ych archiwaliów i jednocześnie ukazanie ich róŜnorodności oraz szczegółowości. * 6 Wyjątkiem jest praca Eugeniusza Mironowicza, Białorusini w Polsce 1944-1949, Warszawa 1993, s. 220. Wstęp P o wkroczeniu wojsk radzieckich na Białost occzyznę w końcu lipca 1944 r., w miast ach i ośrodkach gminnych na zapleczu front u utworzone zostały komendant ury Armii Czerwonej. Obok administracji wojskowej, głównie we wschodnich gm inach regionu, zaczęto organizować radziecką administ rację cywilną, do której weszli t akŜe miejscowi Białorusini. Urzędy terenowe Białoruskiej Socjalist ycznej Republiki Radzieckiej rozpoczęły działalność w wielu wyzwolonych spod niemieckiej okupacji miejscowościach, m.in.: Białym st oku, Gródku, Hajnówce, Kleszczelach, Narwi. Ten epizod był konsekwencją rządów sprawowanych na t ych t erenach przez komunistyczne władze Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich w lat ach 1939-1941. Jeszcze przed przybyciem do Białegost oku 29 VII 1944 r. pełnomocników Polskiego Kom it etu Wyzwolenia Narodowego, w Moskwie zapadła decyzja o granicy polsko-radzieckiej, pot ocznie określanej linią Curzona, kt órą umownie wyt yczono w deklaracji Rady NajwyŜszej Głównych Mocarst w Sprzymierzonych i Stowarzyszonych z 8 XII 1919 r. Ten w rzeczywist ości szt uczny podział, z mot ywacją rozgraniczenia Polski i Białorusi według kryt erium narodowościowego oraz odwołaniem się do arbit raŜu międzynarodowego, miał propagandowo uprawomocnić poczynania władz radzieckich na odwojowywanych od okupantów niemieckich t eryt oriach państ wowych byłej Rzeczypospolitej P olskiej. Przyjęcie za punkt wyjścia formalnych ust aleń przywódców państ w europejskich sprzed 25 lat było efekt em porozum ienia się Józefa St alina z prezydentem St anów Zjednoczonych Ameryki Franklinem Delano Rooseveltem i premierem Wielkiej Bryt anii Winst onem Churchillem , co jednakŜe st ało się bez zgody zainteresowanych narodów — polskiego i białoruskiego. Na Białost occzyźnie, po zachodniej st ronie nowego kordonu polskoradzieckiego, pozost ała ok. 150-tysięczna białoruska m niejszość narodowa, zamieszkująca przede wszyst kim na wsi. Nie licząc się z opinią t ej społeczności PKWN zawarł 9 IX 1944 r. z Radą Komisarzy Ludowych BSRR umowę o ewakuacji Białorusinów na wschód, kt órą juŜ w nast ępnym miesiącu zaczęt o realizować. Wcześniej jednak, gdyŜ juŜ w sierpniu, równieŜ na terenach zamieszkałych przez ludność białoruską, 7 pełnomocnicy PKWN zorganizowali podporządkowane polskiem u centrum komunist ycznem u w Lublinie gm inne i m iejskie st ruktury władzy w post aci rad narodowych i zarządów gminnych lub miejskich. W Białymst oku, Bielsku Podlaskim i Sokółce ut worzono t akąŜ administ rację powiat ową. Jednocześnie rodzice i nauczyciele Białorusini rozpoczęli t worzyć narodowe szkolnict wo, które we wrześniu — w bardzo cięŜkich warunkach mat erialnych — podjęło normalną pracę. W t worzonej pod kont rolą P KWN adm inist racji zat rudniono znaczną ilość przedwojennych urzędników polskich, w tym wywodzących się z byłych t erenów wschodnich Rzeczypospolit ej Polskiej, kt óre odeszły do ZSRR. Funkcje kierownicze na szczeblu wojewódzkim i powiatowym sprawowali jednak zaufani, gdyŜ m ianowani przez P KWN ludzie. Osoby narodowości białoruskiej stanowiły w regionie nieznaczną część kadry urzędniczej, przede wszyst kim w inst yt ucjach niŜszych szczebli, głównie w gminach oraz powiat ach zamieszkałych przez ludność białoruską. W niekt órych jednost kach administ racyjnych (np. BiałowieŜa, gm. Bielsk Podlaski, Gródek, Hajnówka, Kleszczele, Michałowo, Narew, Narewka, Orla) Białorusini przewaŜali liczebnie i t ylko tam mieli władzę. P roporcjonalnie nieduŜy udział Białorusinów w urzędach państwowych i samorządowych moŜna łatwo wyjaśnić. JuŜ w okresie międzywojennym int eligencja narodowości białoruskiej st ała się grupą nieliczną, gdyŜ młodzieŜ wiejską pozbawiono w zasadzie m oŜliwości zdobywania wiedzy w polskim systemie edukacyjnym. Dodatkowe osłabienie nast ąpiło w wyniku wojennych konfront acji. P ierwsze st rat y zadała „władza radziecka”. Pot em nast ąpił t error hitlerowski. Część osób zaangaŜowanych w legalne strukt ury narodowe, ist niejące w czasie okupacji niemieckiej, wyemigrowało na zachód wraz z przesuwaniem się frontu. Po wkroczeniu wojsk radzieckich niekt órych akt ywnych wcześniej int eligentów białoruskich areszt owało NKWD i wywiozło na wschód. Natomiast inna grupa ludzi świadomie wybrała radziecką Białoruś jako ojczyznę i skorzystała w lat ach 1944-1946 z umowy o ewakuacji. Na Białost occzyźnie pozostała więc nieliczna elita, którą oszacować moŜna na ok. 400-500 osób. Obecność przedstawicieli narodowości białoruskiej w nowo t worzonej administ racji polskiej ograniczało więc formalne kryterium wykształcenia oraz prakt yczne nieprzygotowanie do pracy urzędniczej. Dlatego akt ywność Białorusinów siłą rzeczy kierowała się na tory organizacji polityczno-ideologicznych: Polskiej Partii Robot niczej, Związku Sam opomocy Chłopskiej, Związku Walki Młodych, albo inst yt ucji policyjno-m ilitarnych: m ilicji obywat elskiej, urzędów bezpieczeństwa publicznego i wojska, do których władze komunistyczne 8 na Białost occzyźnie nie pot rafiły przyciągnąć w poŜądanej ilości kadr narodowości polskiej. Wst ąpienie do P PR — organizacji o rozbudowującej się strukt urze — dawało szczególnie duŜe moŜliwości awansu ludziom m łodym i ambit nym, dąŜącym do wyrwania się z ubogich i przeludnionych wsi. Odbywało się t o jednak koszt em ich własnej t oŜsamości narodowej. MłodzieŜ, najczęściej posiadająca element arne t ylko wykszt ałcenie, podlegała ideologicznej indokt rynacji i szybko stawała się powolnym narzędziem w polit ycznych rozgrywkach krajowego kierownictwa P PR. Wymienione powyŜej organizacje i słuŜby były w zasadzie całkowicie indyferent ne narodowościowo, ale w praktyce realizowały komunistyczną polit ykę wym ierzoną t ak w polskie, jak równieŜ białoruskie wart ości narodowe. Tylko w t en sposób moŜna wyt łumaczyć fakt deklarowania przez wielu Białorusinów, po niedługim czasie działalności w strukt urach rządzonego przez PP R „P olskiego P ańst wa Narodowego”, Ŝe są narodowości polskiej. Cent ralizm władzy oraz narzucanie obywat elom dokt ryny komunistycznej, przy jednoczesnym elim inowaniu wszelkich inicjat yw niezaleŜnych, powodowały obejmowanie wpływami jednej siły polityczno-ideologicznej, którą była PPR, coraz większych obszarów Ŝycia publicznego na Białostocczyźnie. Działo się t o bez względu na narodowość lub wyznanie obywateli. Powoli postępowało zniewalanie ludności polskiej oraz białoruskiej. Jako przykład na instrument alne t raktowanie Białorusinów przez kierownicze gremia w woj. białost ockim moŜe posłuŜyć wypowiedź szefa Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego Tadeusza P iąt kowskiego ze stycznia 1946 r., mówiąca o wysyłaniu funkcjonariuszy UB narodowości białoruskiej poza t ereny zamieszkiwane przez ludność białoruską i sprowadzanie na ich miejsce Polaków z zewnątrz (część 2, dok. nr 5). Jeszcze wyraźniej przedstawił polit ykę władz wojewoda białost ocki Stefan Dybowski, który miesiąc później w Bielsku P odlaskim publicznie st wierdził: „Ludności białoruskiej, zam ieszkałej na terenie Polski, zwraca [się] uwagę, Ŝe jeŜeli chcą wychowywać się w kulturze narodowej białoruskiej, powinni wyjechać do BSSR, gdyŜ w przyszłości Rząd Polski nie będzie utrzymywał szkół białoruskich i nie będzie ich [— Białorusinów —] wychowywał w rodzinnym języku” (część 2, dok. nr 21). Do końca 1946 r. oficjalne władze polskie zlikwidowały wszelkie przejawy publicznej działalności Białorusinów na Białost occzyźnie, które świadczyły o odrębności i samodzielności t ej społeczności. Z syst em u oświat y, w wyniku konkret nych przedsięwzięć Kurat orium Okręgu Szkolnego Białost ockiego, znikło białoruskie szkolnictwo średnie i 9 podst awowe. Zaprzestało działalności Zrzeszenie P racowników Teat ru Białoruskiego „Płom ień”. RównieŜ wyraźna ingerencja administ racji państ wowej spowodowała podporządkowanie duchowieńst wa prawosławnego z Białost occzyzny P olskiem u Aut okefalicznem u Kościołowi P rawosławnem u, co oznaczało zerwanie więzi z Cerkwią prawosławną na Białorusi. P osunięcia polskich organów państwowych, przy czynnym uczestnict wie NKWD, szybko zmarginalizowały elit y białoruskie na Białost occzyźnie. Jak juŜ wspom niano, niekt órych inteligentów radzieckie słuŜby specjalne aresztowały tuŜ po wyzwoleniu Białostocczyzny spod okupacji niemieckiej i wywiozły do ZSRR. Ta fizyczna eliminacja trwała w nast ępnych latach, gdyŜ np. ks. prawosławny Konstant y Bajko, prefekt szkół w pow. bielskim, areszt owany zost ał w marcu 1946 r. Była to zarazem przest roga dla innych, by nie wyłamywać się z określonych kanonów narzuconych przez komunist ów. P odobnie w st osunku do przywódczej warst wy białoruskiej postępowało polskie podziem ie zbrojne. Kiedy zast raszanie przez bojówki podziemia zbrojnego nauczycieli szkół białoruskich, bądź urzędników nie skut kowało wycofaniem się ich z działalności na rzecz własnej grupy narodowej, uciekano się do zabójstw. Najbardziej tragiczne w skutkach były jednak t zw. pacyfikacje wsi białoruskich. Chodzi t u przede wszyst kim o spalenie na przełomie st ycznia i lutego 1946 r. — z rozkazu dowódcy oddziału Pogotowia Akcji Specjalnej Narodowego Zjednoczenia Wojskowego por. Rom ualda Rajsa ps. „Bury” — Zaleszan, Wólki Wygonowskiej, Szpak, Zań, Końcowizny i wym ordowanie części ich m ieszkańców. Czyn t en nie miał Ŝadnego innego uzasadnienia jak t ylko dąŜenie do sterroryzowania Białorusinów — ludzi innej od Polaków narodowości oraz wyznania. Białorusini na Białost occzyźnie — jako mniejszość narodowa — w relacjach z Polakami znaleźli się na pozycjach st rony słabszej. Bez jednego, ogólnego dla całego regionu ośrodka kierowniczego i prawie Ŝe bez warstwy przywódczej, kt óra mogłaby zorganizować t ę społeczność, nie mogli być równorzędnym part nerem ani dla oficjalnych władz wywodzących się z PKWN i wspieranych przez siły wojskowe radzieckie, ani dla polskich st rukt ur podziem nych, mających oparcie u większości ludności polskiej. Przy t ym od jesieni 1944 r. post ępował exodus na wschód t ysięcy osób, dodat kowo osłabiający białoruski potencjał demograficzny i kadrowy w Polsce. Umiejętnie prowadzona polit yka i przede wszyst kim propaganda polskich komunistów spotkały się w t akiej syt uacji z przychylnością części społeczności białoruskiej. W efekcie, pod koniec 1946 r. dominująca w społeczności białoruskiej st ała się jedna 10 opcja polit yczna w post aci P PR. Wyraźnie przyczyniła się do tego nierozwaŜna, ant ybiałoruska propaganda oraz działalność polskiego podziemia, wręcz popychając Białorusinów w objęcia polskich komunistów. Doniosłe znaczenie dla społeczności białoruskiej na Białost occzyźnie miało ut worzenie granicy polsko-radzieckiej, która odcinała ją od większości narodu po raz pierwszy w dziejach bardzo szczelnie. Kordon ten, po wyt yczeniu w drugiej połowie 1946 r. liniowego rozgraniczenia w t erenie, st ał się dla Białorusinów prawie nie do przebycia. Wcześniej sąsiednie m iejscowości, kt órych m ieszkańcy powiązani byli wielopokoleniowymi koligacjami rodzinnymi, znalazły się w róŜnych organizmach państ wowych i t o bez m oŜliwości wzajemnych kont akt ów. W sierpniu 1944 r. rozpoczął się więc kolejny et ap w dziejach Białorusinów na Białostocczyźnie. Po raz drugi znaleźli się oni na prawach mniejszości narodowej w granicach państ wa polskiego. Dzięki swej wiejskości, dla której charakterystyczne było zamykanie się w obrębie nieduŜych, złoŜonych w wielu przypadkach z kilku miejscowości środowisk, st anowili właściwie niejednolit e kulturowo społeczności. Zbiorowościom tym były jednak właściwe silne związki rodzinne oraz przywiązanie do miejsca zamieszkania przodków. T uŜ po wojnie panował jeszcze t radycjonalizm , kt óry charakteryzował się bogact wem zwyczajów i obrzędów ludowych. W przypadku zdecydowanej większości Białorusinów uniwersalnym spoiwem była przynaleŜność do kręgu t radycji prawosławno-ruskiej, co łączyło w nieformalne grupy int eresów nawet członków P PR, którzy niejednokrotnie — głównie po uzyskaniu awansu do Białegost oku — wypierali się białoruskości i byli doktrynalnym i at eist ami. MoŜna sądzić, Ŝe o t akich zachowaniach decydowała nieznajomość kultury polskiej oraz wynikająca z tego obcość polskich wart ości narodowych, a w konsekwencji pewien izolacjonizm w stosunku do polskich — nawet komunist ycznych — środowisk. Jednak podst awowym problemem, z jakim m usieli zmierzyć się Białorusini, a dotyczącym w nie mniejszej mierze równieŜ ludności polskiej, była odbudowa własnych gospodarstw i całości regionu ze zniszczeń czasu wojny. Praca jednoczyła wysiłki Polaków i Białorusinów, którym przyszło Ŝyć — nie zawsze z własnej woli — w nowej państ wowości, nazwanej „Polską Ludową”. ** * W zbiorze zamieszczono dokument y zgromadzone i przechowywane w Archiwum Państ wowym w Białymstoku. P od względem kancelaryjnoarchiwalnym są t o bardzo róŜnorodne mat eriały. Największą grupę 11 t worzą protokoły zebrań róŜnych grem iów, wśród których wyróŜnia się dokumentacja rad narodowych i inst ancji P PR. Liczebnie odznacza się równieŜ sprawozdawczość opisowa i st atystyczna — głównie administ racji państ wowej i PPR. W zbiorze ujęt o t akŜe w znacznej ilości korespondencję urzędową. Bardzo niewiele dokum entów sporządzili inni t wórcy, np.: Zrzeszenie P racowników Teat ru Białoruskiego „Płom ień” (dok. nr 73), Komit et Rodzicielski Białorusko-Rosyjskiej Szkoły Powszechnej i Gimnazjum w Białym st oku (dok. nr 116), Komit et Rodzicielski przy P aństwowym Ogólnokszt ałcącym Gimnazjum Białoruskim i P ublicznej Szkole P owszechnej nr 2 w Hajnówce (dok. nr 131), bądź osoby prywat ne. Zbiór dokument ów nie jest więc w pełni reprezent atywny dla lat 1944-1946. Jego uzupełnieniem będą mat eriały archiwalne polskiego podziemia niepodległościowego, urzędów bezpieczeństwa publicznego, Wojska Polskiego i Korpusu Bezpieczeńst wa W ewnętrznego, a t akŜe inst yt ucji radzieckich — komendantur wojskowych, białoruskich misji ewakuacyjnych i NKWD, kt óre znajdują się poza Archiwum Państ wowym w Białym st oku. Brak jest równieŜ — poza nielicznymi wyjąt kami — dokument acji cent ralnych władz polskich, przechowywanych w archiwach warszawskich. P rzeglądając opublikowane dokument y i rozpat rując je jako źródła historyczne, naleŜy mieć na uwadze ich subiektywizm. Materiały syntet yzujące, takie jak sprawozdania opisowe, zawierają niekiedy nieprawdziwe uogólnienia głównie aut orów z kręgów władz administ racyjnych lub part yjnych. P odobnie prot okoły róŜnego rodzaju zgrom adzeń przedstawiają wiele zagadnień fragment arycznie. Dlatego w zbiorze zamieszczono wiele dokument ów dot yczących jednost kowych faktów. Jak masowo przejawiały się niekt óre z nich, t rudno jest obecnie stwierdzić, gdyŜ dotychczas nie przeprowadzono szczegółowych kwerend weryfikacyjnych. Są t o więc źródła bardziej ukazujące skut ki niŜ przyczyny zachodzących przed około pięćdziesięciu lat y wydarzeń. P rzygot owując źródła do druku skorzyst ano z ust aleń Ireneusza Ihnat owskiego zawartych w „P rojekcie inst rukcji wydawniczej dla źródeł historycznych XIX i począt ku XX wieku”. Treść dokument u poprzedzono nagłówkiem składającym się z bieŜącego numeru, daty, miejsca wystawienia akt u oraz t yt ułu połączonego z krót kim opisem zawart ości. NiŜej umieszczono legendę, gdzie określono formę kancelaryjną przekazu przyjęt ego za podst awę wydania, t echnikę wykonania dokumentu i miejsce jego przechowywania w Archiwum Państ wowym w Białymst oku. Przypisy odredakcyjne i rzeczowe zam ieszczono po t reści 12 dokumentu. Całość publikowanych mat eriałów archiwalnych ujęt o w porządku chronologicznym . Wszelkie uwagi merytoryczne dotyczące publikacji oraz inform acje uzupełniające przekazy archiwalne proszę nadsyłać na adres Białoruskiego T owarzystwa Historycznego, ul. Zam enhofa 27, 15-959 Białystok, skryt ka poczt owa 149. S ławomir Iwaniuk 13 Wyk az dokumentów 1. 1944 sierpień 5, Supraśl. — Protokół zebrania mieszkańców Supraśla w sprawie wyboru władz miejskich............................................................................ 27 2. 1944 sierpień 9, Michałowo. — P rotokół nr 1 mianowania wójta i członków G RN w Michałowie przez przedstawiciela P KWN Jana Kuśmierka. 27 3. 1944 sierpień 18, Hajnówka. — Spraw ozdanie z ukonstytuow ania się władz samorządowych w miejscow ości Hajnówka............................................... 28 4. 1944 sierpień 23, H ajnówka. — Sprawozdanie z posiedzenia Rady G minnej w Hajnówce w spraw ie organizacji pracy władz samorządowych, funkcjonowania organów bezpieczeństw a, Ochotniczej StraŜy P oŜarnej, szkół i handlu....................................................................................................................... 29 5. 1944 sierpień 24, Białystok. — Umowa zawarta między naczelnikiem Wydziału Kultury i Sztuki UW B Bronisławą Szkibel a przedstawicielem Wydziału Sztuki przy Radzie Komisarzy L udow ych BSRR Bryszem w sprawie koncertów Białoruskiego Państwowego Zespołu Pieśni i Tańca w Białymstoku.................................................................................................................... 30 6. 1944 sierpień 27, Hajnówka. — Protokół zebrania delegatów z gminy Hajnówka w sprawie w yboru radnych do G RN i delegatów do PRN w Bielsku Podlaskim....................................................................................................... 31 7. 1944 sierpień 30, Białystok. — O głoszenie Wydziału Szkół Mniejszościowych KO SB o rejestracji w Białymstoku młodzieŜy w w ieku szkolnym narodow ości białoruskiej i rosyjskiej................................................................ 32 8. 1944 wrzesień 4, Narew ka. — P ismo przedstawicieli gminnych władz w N arewce do PRN w Bielsku P odlaskim z prośbą o wyjaśnienie okoliczności aresztowania wójta gm. N arewka Jana Leszczyńskiego..................... 33 9. 1944 w rzesień 6, Bielsk Podlaski. — Protokół nr 1/44 zjazdu przew odniczących gminnych i miejskich rad narodowych z pow . Bielsk Podlaski w sprawie określenia zadań administracji samorządowej podlegającej P KWN.................................................................................................................................. 33 10. 1944 w rzesień [przed 20], Białystok. — Informacja Wojew ódzkiego Wydziału Informacji i Propagandy w Białymstoku o szkolnictwie na terenach wyzwolonych spod okupacji niemieckiej.................................................................. 37 11. 1944 w rzesień 25, Bielsk P odlaski. — Raport powiatowego komendanta MO w Bielsku Podlaskim dla W RN w Białymstoku informujący o samowoli w postępowaniu w ojskowej administracji Armii Czerwonej i funkcjonariuszy P ow iatow ego Wydziału Bezpieczeństw a P ublicznego w Bielsku Podlaskim....................................................................................................... 38 14 12. 1944 w rzesień 29, Orla. — Wykaz sołtysów gm. O rla z wyszczególnieniem m.in. ich narodow ości, sporządzony w Zarządzie Gminnym w O rli....... 41 13. 1944 październik 1, Radziw iłłówka (gm. Mielnik). — Protokół wyboru sołtysa gromady Radziwiłłówka.................................................................................. 41 14. 1944 październik 5, Białystok. — Pismo starosty białostockiego M. Parfinow skiego do w ojewody białostockiego w spraw ie postępow ania w obec winnego wywołania poŜaru we wsi Waliły (gm. Gródek).................................. 42 15. 1944 październik 5, Białystok. — Sprawozdanie sekretarza Obwodowego Komitetu PPR w Białymstoku Edwardy O rłowskiej dotyczące stanu organizacyjnego i działalności partii w w oj. białostockim.................................. 42 16. 1944 październik 7, Białystok. — Protokół przesłuchania Aleksandra P ajko z Bujnowa (gm. Brańsk) przeprow adzonego przez p.o. sędziego śledczego Sądu O kręgowego w Białymstoku L eona Damulewicza w sprawie śmierci Antoniego P ajko........................................................................... 44 17. 1944 październik 7, Narew. — K westionariusz wstępującego do PP R wójta gm. Narew A . N ikonowicza.............................................................................. 45 18. 1944 październik 11, Białystok. — Pismo starosty białostockiego M. P arfinowskiego do w ojewody białostockiego w spraw ie zabezpieczenia posterunków MO na terenie powiatu w broń, umundurow anie i łączność telefoniczną........................................................................................................................... 47 19. 1944 październik 14, Hajnówka. — Protokół doraźnej lustracji Zarządu Gminnego w Hajnów ce przeprowadzonej przez zastępcę inspektora samorządu gminnego Wydziału P ow iatow ego w Bielsku Podlaskim P. Sikorskiego..................................................................................................................................... 47 20. 1944 październik 19, Narewka. — Protokół doraźnej lustracji Zarządu Gminnego w N arewce przeprowadzonej przez zastępcę inspektora samorządu gminnego Wydziału P ow iatow ego w Bielsku Podlaskim P. Sikorskiego..................................................................................................................................... 49 21. 1944 październik 20, N arew. — P rotokół doraźnej lustracji Zarządu Gminnego w N arw i przeprowadzonej przez zastępcę inspektora samorządu gminnego W ydziału Powiatowego w Bielsku Podlaskim P. Sikorskiego..................................................................................................................................... 50 22. 1944 październik 22, Michałow o. — Protokół nr 1 zebrania organizacyjnego załoŜycieli komórki PP R w Michałow ie........................................................ 51 23. 1944 październik 24, L ublin. — P ismo kierow nika Resortu Oświaty P KWN dra Stanisław a Skrzeszew skiego do kuratora O kręgu Szkolnego Białostockiego w sprawie organizacji szkolnictw a białoruskiego i litewskiego..................................................................................................................................... 52 24. 1944 październik 26, Bielsk Podlaski. — W ykaz członków PRN w Bielsku Podlaskim z w yszczególnieniem m.in. ich narodow ości, sporządzony w Wydziale Powiatowym w Bielsku Podlaskim.................................................. 54 25. 1944 październik 27, Michałow o. — Pismo w ójta gm. Michałow o B. Sokoła do Starostwa Powiatowego w Białymstoku informujące o stosunkach narodow ościowych w gminie.............................................................................. 55 15 26. 1944 październik 27, Sokółka. — Protokół posiedzenia Sądu Grodzkiego w Białymstoku na sesji wyjazdowej w Sokółce w sprawie cywilnej z pow ództw a Kalistrata Swiszcza z G órki (gm. Krynki) przeciwko Aleksandrowi Kozłowskiemu z Nowinki (gm. Szudziałowo) o zwrot klaczy ze źrebakiem............................................................................................................................... 55 27. 1944 październik 28, Supraśl. — P ismo burmistrza Supraśla Jana Remfelda do Starostwa Powiatowego w Białymstoku informujące o mniejszościach narodowych w mieście..................................................................................................... 57 28. 1944 październik, Białystok. — Informacja anonimowego współpracownika W ydziału Informacji i Propagandy w Białymstoku o statusie i roli szkolnictwa białoruskiego w O kręgu Szkolnym Białostockim......................... 57 29. 1944 październik, Białystok. — W ykaz pracowników urzędu gminy i członków G RN w Babikach, delegatów do P RN w Sokółce i sołtysów gm. Babiki z wyszczególnieniem m.in. ich narodowości, sporządzony w U WB................................................................................................................................. 59 30. 1944 październik, Białystok. — Wykaz pracowników urzędu gminy, członków Zarządu Gminnego i G RN w K rynkach, delegatów do PRN w Sokółce i sołtysów gm. K rynki z wyszczególnieniem m.in. ich narodowości, sporządzony w UWB......................................................................................... 60 31. 1944 październik, Białystok. — W ykaz pracowników urzędu gminy i GRN w Szudziałowie, delegatów do P RN w Sokółce i sołtysów gm. Szudziałowo z wyszczególnieniem m.in. ich narodowości, sporządzony w U WB........................................................................................................................... 62 32. 1944 listopad 2, Białystok. — Sprawozdanie pracownika starostwa białostockiego Eugeniusza Murawskiego dla starosty białostockiego dotyczące w ykonania dekretu z 6 IX 1944 r. o reformie rolnej w gm. G ródek i gm. Michałow o........................................................................................................................... 63 33. 1944 listopad 2, Bielsk Podlaski. — Sprawozdanie starosty bielskiego ppor. Michała D rzewieckiego za październik 1944 r. dla wojewody białostockiego dotyczące organizacji administracji państwowej i samorządowej, stanu szkolnictwa i stosunków narodowościowych w powiecie............ 64 34. 1944 listopad 4, Bielsk P odlaski. — Pozew Bazylego Sacharczuka z Gregorowców (gm. K leszczele) do Sądu Grodzkiego w Bielsku Podlaskim przeciw ko Borysowi Stiepaniukowi z G regorow ców w sprawie o odszkodow anie za zabitego wieprza..................................................................................... 65 35. 1944 listopad 6, Białystok. — Protokół zebrania delegatów PP R z powiatu białostockiego w sprawie utworzenia K omitetu Powiatowego P PR i ustalenia planu bieŜącej działalności partii.................................................. 65 36. 1944 listopad 7, Supraśl. — Raport referenta propagandy i informacji starostwa białostockiego Wacława Samojłowicza dla starosty białostockiego w sprawie konfliktu polsko-białoruskiego w Supraślu......................................... 67 37. 1944 listopad 9, Bielsk P odlaski. — P ozew Wiktora Sakowskiego z Kotłów (gm. Bielsk Podlaski) do Sądu G rodzkiego w Bielsku P odla16 skim przeciw ko Arseniuszowi Sakow skiemu z Kotłów w sprawie o ustalenie w łasności nieruchomości...................................................................................... 67 38. 1944 listopad 12, Narew ka. — P ismo proboszcza parafii prawosławnej w Siemianów ce ks. Romana Garustowicza do starosty bielskiego z prośbą o zalegalizow anie parafii.................................................................................................. 68 39. 1944 listopad 13, Białystok. — P rotokół posiedzenia Egzekutywy K P P PR w Białymstoku w sprawie organizow ania bieŜącej działalności partii.............................................................................................................................................. 70 40. 1944 listopad [przed 16], Piliki (gm. Bielsk P odlaski). — Pismo sołtysa gromady Piliki Jana P luty do Zarządu Gminnego w Bielsku Podlaskim w sprawie rezygnacji z pełnionej funkcji.................................................................... 71 41. 1944 listopad 16, Białystok. — P ismo starosty białostockiego M. Parfinow skiego do wojew ody białostockiego dotyczące lojalności w obec administracji państwow ej mieszkańców wsi Bachury, Bołtryki, Bondary, Ł uplanka i P odozierany (gm. Michałowo)................................................................ 71 42. 1944 listopad 16, Klukowicze. — W ykaz członków G RN w K lukow iczach z wyszczególnieniem m.in. ich narodowości, sporządzony w Zarządzie Gminnym w K lukowiczach.................................................................................. 72 43. 1944 listopad 17, Białystok. — P ismo starosty białostockiego M. Parfinow skiego do w ojewody białostockiego w spraw ie konfliktu polsko-białoruskiego w Gródku........................................................................................................ 73 44. 1944 listopad 19, Bielsk P odlaski. — Podanie Zinow iego Pietruczuka z Rakowicz (gm. O rla) do P rokuratora Sądu Okręgowego w Białymstoku z prośbą o umorzenie sprawy dotyczącej nielegalnego wyrobu samogonki.... 74 45. 1944 listopad 21, Gródek. — P rotokół posiedzenia GRN w Gródku w sprawie w yboru prezydium Rady, złoŜenia ślubowania przez radnych, uchwalenia preliminarza budŜetow ego, wielkości kontyngentów i podatków w gminie...................................................................................................................... 76 46. 1944 listopad 25, Białystok. — P ismo podinspektora szkolnego w Białymstoku Jana K owala do Starostwa Powiatowego w Białymstoku informujące o stanie szkolnictwa polskiego i białoruskiego w powiecie................. 76 47. 1944 listopad 27, Sokółka. — Telefonogram starosty sokólskiego kpt. Mieczysław a Borow ickiego do wojew ody białostockiego informujący o mordzie rodziny Chlabiczów w Buchw ałowie (gm. Sokółka)................... 77 48. 1944 listopad 28, Białystok. — Meldunek starosty białostockiego M. Parfinowskiego dla w ojewody białostockiego informujący o napadzie rabunkow ym uzbrojonej bandy na mieszkańców wsi K uchmy i Kalitnik (gm. Michałowo)................................................................................................................ 77 49. 1944 listopad 29, Białystok. — Sprawozdanie sytuacyjne p.o. wojewody białostockiego Jerzego Sztachelskiego o działalności administracji państw ow ej, stanie bezpieczeństw a publicznego, zagadnieniach narodowościowych, stanie finansów samorządów terytorialnych, aprow izacji ludności, sprawach wyznaniow ych i mobilizacji poborowych do Wojska P olskiego.............................................................................................................................. 78 17 50. 1944 listopad, Białystok. — P ismo naczelnika Wojewódzkiego Wydziału Informacji i Propagandy w Białymstoku Arkadiusza Łaszewicza do wójta gm. Gródek Pawła Mieleszko z prośbą o przygotowanie desek na tablice informacyjno-propagandow e............................................................................ 87 51. 1944 listopad, Klukow icze. — Wykaz pracowników urzędu gminy w K lukowiczach z wyszczególnieniem m.in. ich narodowości.......................... 88 52. 1944 grudzień 2, Białystok. — Spraw ozdanie statystyczne Wojewódzkiego Pełnomocnika P KWN do spraw Reformy Rolnej Stefana Wengierowa dotyczące parcelacji majątków ziemskich w woj. białostockim......................... 89 53. 1944 grudzień 3, Białystok. — Spraw ozdanie starosty białostockiego M. Parfinowskiego za listopad 1944 r. dla wojew ody białostockiego dotyczące organizacji i pracy starostwa, stanu finansów samorządów terytorialnych i bezpieczeństw a publicznego, zagadnień narodow ościowych, aprowizacji ludności cyw ilnej i w ojska, w ykonania reformy rolnej, stanu przemysłu i handlu, odbudowy komunikacji, w ykonania szarw arku, stanu słuŜby zdrowia i weterynaryjnej, działalności propagandowej w ładz, rejestracji poborowych i mobilizacji do w ojska, stanu szkolnictwa podstawowego.................................................................................................................... 90 54. 1944 grudzień 4, Bielsk Podlaski. — Podanie sołtysa gromady D ubiaŜyn (gm. Bielsk Podlaski) N ikona Pawluczuka do Starostwa Powiatowego w Bielsku Podlaskim w sprawie rezygnacji z pełnionej funkcji...................... 108 55. 1944 grudzień 4, Narew . — Meldunek sytuacyjny Zarządu Gminnego w N arwi dla Starostw a Powiatowego w Bielsku P odlaskim dotyczący organizacji i działalności lokalnych władz samorządow ych i szkół, realizacji świadczeń rzeczowych oraz parcelacji majątków ziemskich.................... 108 56. 1944 grudzień [po 5], Bielsk Podlaski. — Sprawozdanie sekretarza K P P PR w Bielsku P odlaskim M. Ossolińskiego dotyczące stanu liczebności partii w powiecie z wyszczególnieniem m.in. narodow ości członków..... 109 57. 1944 grudzień 6, Bielsk Podlaski. — Podanie sołtysa gromady Ogrodniki (gm. Bielsk P odlaski) Jana P aw luczuka do Wydziału Powiatowego w Bielsku P odlaskim w spraw ie rezygnacji z funkcji.............................................. 110 58. 1944 grudzień 11, Narewka. — Protokół zebrania młodzieŜy z Narew ki w sprawie zorganizow ania koła kulturalno-oświatowego..................................... 110 59. 1944 grudzień 14, Mielnik. — Protokół doraźnej lustracji Zarządu G minnego w Mielniku przeprow adzonej przez zastępcę inspektora samorządu gminnego Wydziału P ow iatow ego w Bielsku Podlaskim P. Sikorskiego. 111 60. 1944 grudzień 29, Białystok. — P rotokół nr 14 posiedzenia E gzekutywy KP PPR w Białymstoku w sprawie organizowania bieŜącej działalności partii...................................................................................................................................... 112 61. 1945 styczeń 3, N arew. — Protokół nr 1 posiedzenia G RN w N arwi w sprawie wyboru członka Zarządu G minnego i delegata do PRN w Bielsku P odlaskim, realizacji obowiązkow ych świadczeń rzeczowych i organizacji Ŝycia społecznego w gminie................................................................. 113 18 62. 1945 styczeń 8, Białystok. — śyciorys funkcjonariusza P UBP w Białymstoku Józefa Chrzanow skiego....................................................................................... 115 63. 1945 styczeń 14, Bielsk Podlaski. — Spraw ozdanie inspektora rejonow ego Wydziału Osadnictwa P UR w Bielsku Podlaskim Tadeusza Św ięcickiego za okres od 3 do 14 I 1945 r. dla P UR w L ublinie dotyczące utw orzenia inspektoratu rejonowego W ydziału Osadnictwa PU R w Bielsku P odlaskim oraz problemów związanych z przesiedleniem Białorusinów z pow . bielskiego do BSRR.................................................................... 115 64. 1945 styczeń 15, Bielsk Podlaski. — Protokół posiedzenia K P PP R w Bielsku Podlaskim w sprawie bieŜącej działalności partii........................... 116 65. 1945 styczeń 25, Bielsk Podlaski. — P rotokół K onferencji P ow iatow ej P PR w Bielsku P odlaskim w spraw ie podsumowania działalności partii i wyborów do K omitetu Powiatowego................................................................... 118 66. 1945 styczeń 27, Białystok. — Pismo kierow nika D yrekcji L asów Państwow ych w Białymstoku Włoczowskiego do Komendy P ow iatow ej MO w Białymstoku w sprawie konfliktu Józefa K uźmy z P odozieran (gm. Michałow o) z leśniczym Antonim Troniną............................................................. 121 67. 1945 styczeń 27, Sokółka. — Sprawozdanie statystyczne K P PP R w Sokółce o stanie liczbow ym partii w powiecie sokólskim z wyszczególnieniem m.in. narodow ości członków............................................................................. 123 68. 1945 styczeń 30, Białystok. — Protokół nr 2 zebrania komórki PP R im. DzierŜyńskiego w WUBP w Białymstoku w spraw ie omów ienia bieŜącej działalności partii i przyjęcia nowych członków............................................ 123 69. 1945 styczeń 31, Białystok. — P ismo starosty białostockiego M. Parfinow skiego do wojewody białostockiego informujące o naduŜywaniu władzy przez w ojennych komendantów Armii Czerwonej w gminach i miastach pow. białostockiego.................................................................................... 125 70. 1945 luty 1, Michałowo. — P rotokół nr 8 zebrania komórki PP R w Michałow ie w sprawie wyboru sekretarza i przyjęcia now ych członków do partii...................................................................................................................................... 126 71. 1945 luty 6, Narew . — P rotokół nr 5/45 zebrania sołtysów, członków komisji dostaw czej, duchowieństwa i nauczycieli gm. Narew w spraw ie realizacji obowiązkow ych dostaw kontyngentów zboŜowych i mięsnych.. 127 72. 1945 luty 16, BiałowieŜa. — P rotokół przekazania petycji mieszkańców Białow ieŜy narodowości polskiej i białoruskiej dla przewodniczącego polskiej delegacji leśników Stanisława śemisa — przybyłego do BiałowieŜy na konferencję z leśnikami z BSRR — postulującej w szczęcie rokowań polsko-radzieckich w spraw ie przesunięcia tymczasowej granicy państw ow ej w kierunku wschodnim........................................................................ 129 73. 1945 luty 16, Białystok. — Pismo prezesa Zrzeszenia Pracowników Teatru Białoruskiego „P łomień” Konstantego Sidorowicza do Wydziału Kultury i Sztuki UWB w sprawie udzielenia zezw olenia na zorganizow anie koncertu w Teatrze Miejskim w Białymstoku................................................. 130 19 74. 1945 luty 25, Białystok. — Protokół posiedzenia KP P PR w Białymstoku w sprawie oceny konferencji jałtańskiej i ustalenia związanych z tym zadań dla partii, spraw ozdania z działalności komitetów gminnych PP R, wytypowania członków partii do wdraŜania reformy rolnej i obsady Wydziału Propagandy KP P PR................................................................................ 131 75. 1945 marzec 9, Sokółka. — Protokół nr 8 posiedzenia Egzekutywy K P P PR w Sokółce w spraw ie przyjęcia i wykluczenia członków partii............ 133 76. 1945 marzec 14, Waliły (gm. G ródek). — Pismo rejonowego inspektora osadnictw a w Waliłach Juliusza Gawrysa do P ow iatow ego Oddziału P UR w Białymstoku w sprawie trudności napotykanych przy osadzaniu polskich emigrantów z ZSRR na gospodarstwach pobiałoruskich, wrogiego stosunku do osadników miejscowej ludności białoruskiej i stanu rolnictwa w gm. G ródek, K rynki i Szudziałow o..................................... 134 77. 1945 marzec 20, Orla. — Pismo ks. protojereja Andrzeja Turowskiego do starosty bielskiego w spraw ie objęcia parafii prawosławnej w O rli przez ks. Włodzimierza Cechana............................................................................................. 136 78. 1945 marzec 21, Bielsk Podlaski. — Wykaz sekretarzy komórek PP R w pow . bielskim z wyszczególnieniem m.in. ich narodowości, sporządzony w K P PP R w Bielsku P odlaskim...................................................................... 137 79. 1945 marzec 28, Bielsk P odlaski. — Pismo starosty bielskiego R. Woźniaka do UW B w sprawie ustalenia statusu duchow ieństwa prawosławnego w woj. białostockim............................................................................................. 142 80. 1945 marzec, Białystok. — Sprawozdanie sekretarza KP P PR w Białymstoku Bronisław y Porębskiej z działalności partii w pow. białostockim w okresie od 25 II do 25 III 1945 r................................................................................... 143 81. 1945 marzec [po 31], Białystok. — Sprawozdanie statystyczne K W PP R w Białymstoku o stanie liczbow ym partii w woj. białostockim z wyszczególnieniem m.in. narodow ości członków................................................................. 145 82. 1945 kwiecień 10, Michałow o. — Protokół nr 11 posiedzenia GRN w Michałowie w sprawie utworzenia G minnego Dozoru Szkolnego, zorganizowania akcji siewnej i przyznania zapomóg osobom ubogim................. 146 83. 1945 kwiecień 14, Białystok. — Pismo naczelnika Wydziału O gólnego UW B Wacława Białkow skiego do starosty bielskiego w sprawie statusu Cerkwi praw osław nej w Polsce................................................................................. 148 84. 1945 kwiecień [po 15], Bielsk P odlaski. — Spraw ozdanie kierownika P owiatow ego U rzędu Informacji i Propagandy w Bielsku Podlaskim Mikołaja Parfieniuka z działalności w okresie od 20 III do 15 IV 1945 r........... 148 85. 1945 kwiecień 26, Bielsk P odlaski. — Protokół posiedzenia K P PP R w Bielsku P odlaskim w spraw ie omówienia znaczenia układu polsko-radzieckiego o przyjaźni, pomocy i powojennej w spółpracy gospodarczej z 21 IV 1945 r., spraw ozdaw czości z kampanii siew nej, oceny stanu bezpieczeństwa, organizacji obchodów świąt 1 i 3 Maja.................................... 149 86. 1945 kwiecień 27, Narew. — Sprawozdanie sytuacyjne za kw iecień 1945 r. wójta gm. Narew A. Nikonowicza dla Starostwa P ow iatowego w Biel20 sku Podlaskim o finansach gminnych, działalności Zarządu Gminnego i GRN oraz stanie bezpieczeństwa w gminie.......................................................... 151 87. 1945 kwiecień, Białystok. — W ykaz członków K P PP R w Białymstoku z wyszczególnieniem m.in. ich narodowości, sporządzony w K P PP R w Białymstoku.................................................................................................................. 153 88. 1945 kwiecień, Białystok. — W ykaz sekretarzy komitetów gminnych P PR w pow . białostockim z w yszczególnieniem m.in. ich narodow ości, sporządzony w KP PPR w Białymstoku............................................................... 154 89. 1945 kwiecień, Sokółka. — Wykaz członków K P PPR w Sokółce z wyszczególnieniem m.in. ich narodowości, sporządzony w K P PP R w Sokółce............................................................................................................................ 155 90. 1945 maj 1, Sokółka. — Spraw ozdanie statystyczne KP P PR w Sokółce o stanie liczbow ym partii w pow iecie sokólskim z w yszczególnieniem m.in. narodowości członków ........................................................................................ 155 91. 1945 maj 3, Supraśl. — P ismo burmistrza Supraśla do Starostw a P ow iatowego w Białymstoku informujące o napadzie polskiego oddziału podziemnego na miasto........................................................................................................ 156 92. 1945 maj [po 3], Białystok. — Spraw ozdanie statystyczne K P PP R w Białymstoku o stanie liczbow ym partii w powiecie białostockim z wyszczególnieniem m.in. narodowości członków ............................................. 157 93. 1945 maj 4, Narewka. — Raport Zarządu Gminnego w N arewce dla Starostwa P owiatow ego w Bielsku P odlaskim w sprawie napadu oddziału Armii Krajowej O bywateli pod dowództwem majora Zygmunta Szendzielarza ps. „ Łupaszka” na Narew kę........................................................................ 158 94. 1945 maj 15, Białystok. — Protokół posiedzenia K omitetu Miejskiego P PR w Białymstoku w sprawie ustalenia bieŜącej działalności partii w mieście............................................................................................................................. 159 95. 1945 maj 24, Bielsk Podlaski. — Sprawozdanie statystyczne K P PP R w Bielsku P odlaskim dla K W PPR w Białymstoku o liczbie członków partii w powiecie z wyszczególnieniem m.in. ich narodowości....................... 162 96. 1945 maj 25, Sokółka. — Raport kierow nika Referatu Śledczego Komendy Powiatowej MO w Sokółce starszego sierŜanta Stanisława P etelskiego za okres od 15 do 25 V 1945 r. o działalności MO i przestępczości w pow iecie, przesłany do wiadomości KP P PR w Sokółce............................ 162 97. 1945 maj, Białystok. — Sprawozdanie sekretarza KP P PR w Białymstoku Bronisławy Porębskiej z działalności partii w pow . białostockim do 25 V 1945 r......................................................................................................................... 165 98. 1945 maj, Białystok. — Sprawozdanie statystyczne Komitetu Miejskiego P PR w Białymstoku o stanie liczbowym partii w mieście z wyszczególnieniem m.in. narodow ości członków....................................................................... 169 99. 1945 czerwiec 5, Białystok. — Meldunek starosty białostockiego M. P arfinowskiego dla wojewody białostockiego o napadzie uzbrojonej bojówki na praw osław ną plebanię i monaster w Supraślu.............................................. 171 21 100. 1945 czerwiec 24, Bielsk P odlaski. — P rotokół przesłuchania członka oddziału Armii Krajowej Obywateli Jana Ostaszewskiego, przeprow adzonego przez funkcjonariusza PU BP w Bielsku Podlaskim Jana AmbroŜew icza w spraw ie zbrojnej działalności polskiego podziemia........................ 171 101. 1945 lipiec 2, Bielsk Podlaski. — W niosek pełnomocnika Białostockiego Diecezjalnego Zarządu P rawosławnego D aniela Łukaszuka do Sądu Grodzkiego w Bielsku P odlaskim przeciwko Bolesław ow i Jaszczołtowi z Bociek w sprawie o przywrócenie parafii prawosławnej w Boćkach posiadania gruntów ......................................................................................................... 173 102. 1945 lipiec 5, K lejniki (gm. CzyŜe). — Meldunek Leśnictw a Klejniki dla Nadleśnictwa P aństw owego Bielsk P odlaski dotyczący nielegalnych wyrębów lasu i kradzieŜy drewna............................................................................... 174 103. 1945 lipiec 15, Białystok. — P ismo naczelnika Wydziału O gólnego UW B Mariana Kryńskiego do starosty bielskiego w spraw ie statusu Cerkwi prawosławnej w Polsce........................................................................................ 174 104. 1945 lipiec 17, Białystok. — P rotokół posiedzenia Egzekutywy K P P PR w Białymstoku w spraw ie ustalenia planu pracy i w ydelegowania reprezentantów partii do PRN w Białymstoku..................................................... 175 105. 1945 lipiec 18, Białystok. — P rotokół posiedzenia Komitetu Miejskiego P PR w Białymstoku w sprawie ustalenia bieŜącej działalności partii.......... 176 106. 1945 lipiec [około 25], Sokółka. — Sprawozdanie kierownika PU Z w Sokółce A ntoniego Badury za lipiec 1945 r. dotyczące działalności urzędu...... 178 107. 1945 lipiec, Sokółka. — Sprawozdanie kierownika P UBP w Sokółce por. Jana Pika dla starosty sokólskiego dotyczące sytuacji społeczno-politycznej w pow iecie, z uwzględnieniem problematyki białoruskiej......................... 179 108. 1945 sierpień 7, Białystok. — P ismo kierow nika Wydziału Personalnego KW P PR w Białymstoku Franciszka Kozłowskiego do Wydziału P ersonalnego WU BP w Białymstoku w sprawie skierowania członków i sympatyków PP R z Bielska Podlaskiego do pracy w UB....................................... 180 109. 1945 sierpień 29, Białystok. — P ismo wojew ody białostockiego S. D ybow skiego do starosty bielskiego w sprawie ustalenia statusu proboszcza parafii prawosławnej w O rli ks. Włodzimierza Cechana.................................... 180 110. 1945 sierpień 31, [Kleszczele]. — K westionariusz osobowy sekretarza Komitetu Gminnego P PR w K leszczelach Michała P rokopczuka................ 181 111. 1945 sierpień, bez miejsca. — śyciorys referenta szkół mniejszościowych KO SB w okresie VIII-XI 1944 r. Milecjusza Andzilewki................................. 183 112. 1945 wrzesień 2, Orla. — Kwestionariusz osobowy wstępującego do ZWM Wiktora Jakimowicza z O rli............................................................................ 183 113. 1945 w rzesień 6, Bielsk Podlaski. — Pismo sekretarza KP P PR w Bielsku P odlaskim M. O ssolińskiego do KOSB w sprawie zatrudnienia nauczycielki Raisy Jaszczuk w Państwowym L iceum i Gimnazjum Białoruskim w Bielsku P odlaskim............................................................................ 184 114. 1945 wrzesień 7, Białystok. — P rotokół posiedzenia KP P PR w Białymstoku w sprawie złoŜenia sprawozdań z działalności partii przez przed22 staw icieli komitetów gminnych, ustalenia planu działalności partii i przyjęcia nowych członków ....................................................................................... 185 115. 1945 wrzesień 8, Bielsk P odlaski. — Zestawienie liczbow e ludności pow . bielskiego wg spisu z 5 I 1945 r. z uwzględnieniem podziału narodowościowego, sporządzone w Starostwie Powiatowym w Bielsku P odlaskim....................................................................................................................................... 186 116. 1945 w rzesień 11, Białystok. — P ismo Komitetu Rodzicielskiego Białorusko-Rosyjskiej Szkoły i G imnazjum w Białymstoku do KO SB w sprawie utworzenia z VII klasy szkoły powszechnej I klasy gimnazjalnej oraz odw ołania z funkcji kierow nika szkoły pow szechnej Bakow ca i nauczycielki języka polskiego Emilii A damczyk............................................... 187 117. 1945 w rzesień 12, Bielsk P odlaski. — Opracow anie starosty bielskiego R. Woźniaka pt. „ Stosunki narodowościowe w pow. bielskim podlaskim”..................................................................................................................................... 188 118. 1945 w rzesień 23, Bielsk Podlaski. — P rotokół K onferencji P ow iatow ej P PR w Bielsku P odlaskim w spraw ie określenia zadań partii i złoŜenia sprawozdań z działalności komitetów gminnych i komórek PP R.................. 189 119. 1945 październik 4, Bielsk Podlaski. — P rotokół przesłuchania funkcjonariusza Komendy P ow iatow ej MO w Bielsku P odlaskim Sergiusza Chodakowskiego, przeprow adzonego przez referenta wydziału śledczego KP MO w Bielsku Podlaskim Mikołaja Sitko w sprawie postrzelenia Aleksandra Romaniuka z Krzywca (gm. Narew )................................................... 193 120. 1945 październik 5, Białystok. — Sprawozdanie statystyczne sekretarza KP PP R w Białymstoku Izydora K unata o stanie partii w pow . białostockim w okresie od jej utworzenia do 1 X 1945 r.................... 194 121. 1945 październik 9, Białystok. — Okólnik kurator O kregu Szkolnego Białostockiego Eugenii Krassow skiej dla powiatowych inspektoratów szkolnych i dyrekcji białoruskich szkół średnich w Białymstoku i Bielsku P odlaskim w spraw ie nauczania w języku białoruskim...................................... 194 122. 1945 październik 13, Supraśl. — Pismo dyrektora D omu Dziecka księŜy Salezjanów w Supraślu ks. Jana Romanowicza do W ydziału Kultury i Sztuki UW B w spraw ie zniszczeń dokonyw anych przez Ŝołnierzy radzieckich w zabudowaniach monasteru supraskiego........................................ 195 123. 1945 październik 15, Sokółka. — Protokół konfrontacji oskarŜonego Adolfa Galicza z Szudziałowa ze św iadkiem Marią W róblewską z Talkow szczyzny (gm. Szudziałowo), przeprowadzonej przez oficera śledczego P UBP w Sokółce chorąŜego Mariana Bamberskiego w spraw ie ustalenia udziału A . G alicza w zrabowaniu jesienią 1943 r. rzeczy naleŜących do świadka................................................................................................................................ 196 124. 1945 październik 20, Bielsk Podlaski. — P rotokół zebrania komórki P PR w Państwowym Liceum i G imnazjum Białoruskim w Bielsku P odlaskim w sprawie wyboru delegata na Konferencję Powiatową PP R w Bielsku Podlaskim..................................................................................................... 198 23 125. 1945 październik 22, Hajnówka. — Pismo p.o. dyrektora Państwowego Ogólnokształcącego Gimnazjum Białoruskiego w Hajnówce Bazylego L itwińczyka do dyrekcji P aństw owego Gimnazjum Koedukacyjnego Ogólnokształcącego w Hajnówce w sprawie przyjęcia do tej szkoły uczniów likw idow anej szkoły białoruskiej............................................................ 199 126. 1945 październik 25, Białystok. — Protokół K onferencji P PR funkcjonariuszy UBP, Milicji Obywatelskiej i w ięziennictwa z woj. białostockiego w sprawie oceny działalności PP R i wyboru delegatów na Krajowy Zjazd P PR.......................................................................................................................... 203 127. 1945 październik 26, Białystok. — P ismo wojewody białostockiego S. D ybow skiego do starosty bielskiego w sprawie ustalenia statusu dziekana bielskiego ks. M. Wincukiewicza, dziekana hajnowskiego ks. Jana Gromotowicza i proboszcza klejnickiego ks. Mikołaja K ulczyckiego.......... 208 128. 1945 październik 26, H ajnówka. — P ismo dyrektora Państwowego Gimnazjum K oedukacyjnego Ogólnokształcącego w Hajnówce Antoniego Bachowskiego do kierownika Publicznej Szkoły Powszechnej nr 2 w H ajnów ce w spraw ie przyjęcia do szkoły części uczniów ze zlikwidowanego P aństw owego Ogólnokształcącego Gimnazjum Białoruskiego w H ajnów ce....................................................................................................................... 209 129. 1945 październik, Białystok. — Spraw ozdanie miesięczne KW PP R w Białymstoku za październik 1945 r. dotyczące sytuacji społeczno-politycznej w powiatach w oj. białostockiego................................................................ 210 130. 1945 listopad 4, Bielsk Podlaski. — Spraw ozdanie I sekretarza K P PP R w Bielsku P odlaskim M. O ssolińskiego z prac zw iązanych z realizacją obowiązkow ych świadczeń rzeczowych w pow iecie.......................................... 217 131. 1945 listopad 7, H ajnów ka. — P odanie K omitetu Rodzicielskiego przy P aństw owym O gólnokształcącym G imnazjum Białoruskim i Publicznej Szkole Powszechnej nr 2 w H ajnówce do K OSB w spraw ie wydania zezwolenia na działalność gimnazjum z białoruskim językiem wykładow ym..................................................................................................................... 218 132. 1945 listopad 7, Warszawa. — P ismo Konserw atora Generalnego prof. Jana Zachwatow icza do konserwatora UWB w spraw ie zabezpieczenia polichromii ze zburzonej cerkwi Zwiastowania NMP w Supraślu................. 221 133. 1945 listopad 10, Szastały (gm. Bielsk Podlaski). — P odanie rolników wsi Szastały do wojewody białostockiego z prośbą o przyznanie odszkodow ania za zniszczenia, dokonane przez Ŝołnierzy A rmii Czerwonej przy przepędzie bydła do ZSRR............................................................................................. 221 134. 1945 listopad 14, Bielsk P odlaski. — Pismo Zarządzającego Sprawami Białostockiego Biskupstwa ks. M. Wincukiew icza do dziekana białostockiego okręgu z informacją o zaw ieszeniu w czynnościach proboszcza parafii p.w . św. Michała Archanioła w Bielsku Podlaskim ks. Dymitra Stempkow skiego i usunięciu ze stanow iska proboszcza parafii w Szczytach Dzięciołowie ks. Rafała Czystowskiego......................................... 222 24 135. 1945 listopad 14, Warszaw a. — Pismo Warszawskiego Duchow nego Konsystorza Prawosławnego do ks. M. Wincukiew icza pow iadamiające o zw olnieniu ze stanowiska proboszcza parafii p.w . Narodzenia NMP w Bielsku Podlaskim i dziekana okręgu bielskiego............................................. 223 136. 1945 listopad 15, Białystok. — P ismo naczelnika Wydziału Szkół Średnich K OSB Wacława Kwapińskiego do K omitetu Rodzicielskiego przy P aństw owym O gólnokształcącym G imnazjum Białoruskim i Publicznej Szkole Powszechnej nr 2 w Hajnówce w spraw ie likwidacji gimnazjum .. 224 137. 1945 listopad 15, Białystok. — P ismo p.o. naczelnika Wydziału Kultury i Sztuki U WB dra P iotra Śledziew skiego do Państwowej P racow ni Konserwacji Zabytków w Warszawie w sprawie zatrudnienia konserw atora przy zabezpieczeniu polichromii ze zburzonej cerkwi Zw iastowania NMP w Supraślu............................................................................................................. 224 138. 1945 listopad 15, Gródek. — P ismo wójta gm. G ródek Pawła Mieleszko do Starostw a Powiatowego w Białymstoku w sprawie przestępstw popełnionych przez Ŝołnierzy A rmii Czerw onej na stacji kolejow ej w Waliłach......................................................................................................................... 224 139. 1945 listopad 18, Łosinka (gm. N arew). — P odanie sekretarza komórki P PR w Ł osince Michała Matw iejuka do KP P PR w Bielsku Podlaskim z prośbą o wydanie broni strzeleckiej w celu samoobrony................................. 225 140. 1945 listopad 21, Białystok. — P ismo wojew ody białostockiego S. D ybow skiego do starosty białostockiego w spraw ie rejestracji szkód w ojennych ludności białoruskiej............................................................................................ 225 141. 1945 listopad 28, Białystok. — P rotokół posiedzenia Egzekutywy K P P PR w Białymstoku w sprawie sprawozdania z działalności partii, ustalenia składu Egzekutywy K P PP R i utworzenia Wydziału Propagandy KP PP R............................................................................................................................. 226 142. 1945 listopad 29, Bielsk Podlaski. — Sprawozdanie sekretarza K P PP R w Bielsku P odlaskim M. Ossolińskiego dotyczące działalności partii, stanu bezpieczeństwa publicznego i pracy P UBP w pow iecie........................ 227 143. 1945 listopad, Bielsk Podlaski. — P ismo starosty bielskiego R. Woźniaka do wojewody białostockiego w spraw ie ustalenia statusu dziekana bielskiego ks. M. Wincukiewicza, dziekana hajnow skiego ks. Jana Gromotow icza i proboszcza parafii w K lejnikach ks. Mikołaja Kulczyckiego... 228 144. 1945 grudzień 1, P arcew o (gm. O rla). — P ismo Anny Denisiuk z P arcewa do starosty bielskiego z prośbą o zmniejszenie wymiaru obowiązkowych świadczeń rzeczow ych oraz ukaranie sołtysa wsi Parcewo Suszcza i mieszkańca tejŜe wsi Aleksieja A rtemiuka, oskarŜanych o napad na rodzinę Denisiuków........................................................................................................ 229 145. 1945 grudzień [po 1], Białystok. — Spraw ozdanie inspektora szkolnego na pow. białostocki Szczepana Zasady dotyczące stanu szkolnictwa pow szechnego i ruchu słuŜbow ego nauczycieli w pow iecie w dn. 1 XII 1945 r.................................................................................................................................... 230 25 146. 1945 grudzień 4, Szczyty Dzięciołow o (gm. O rla). — Pismo proboszcza parafii prawosławnej w Szczytach Dzięciołow ie ks. Rafała Czystow skiego do starosty bielskiego z prośbą o pomoc w rozw iązaniu konfliktu z parafianami i ks. Włodzimierzem Jemielianiukiem.............................................. 231 147. 1945 grudzień [po 14], Bielsk Podlaski. — Sprawozdanie przew odniczącej Kolegium P ropagandow ego przy P ow iatow ym Oddziale Informacji i Propagandy w Bielsku Podlaskim Marii Szczęsnowiczowej dotyczące stanu organizacji społecznych w Bielsku Podlaskim.......................................... 235 148. 1945 grudzień 19, Białystok. — P ismo wojew ody białostockiego S. D ybow skiego do starosty bielskiego w sprawie usunięcia ze stanowiska proboszcza parafii p.w . N arodzenia N ajświętszej Marii Panny w Bielsku P odlaskim i dziekana bielskiego ks. M. Wincukiewicza.................................... 236 149. 1945 grudzień 22, Bielsk P odlaski. — Orzeczenie karno-administracyjne starosty bielskiego R. Woźniaka w sprawie o nieprawne przywłaszczenie przez ks. M. Wincukiewicza stanow iska Zarządzającego Sprawami Diecezji Białostockiej.................................................................................................... 237 150. 1945 grudzień 25, Bielsk P odlaski. — Pismo Zarządzającego Sprawami Diecezji Białostockiej Arcybiskupstw a Mińskiego Patriarchatu Moskiewskiego ks. M. Wincukiewicza do KP P PR w Bielsku Podlaskim o restrykcjach administracji państwowej wobec Cerkwi prawosławnej w pow . bielskim............................................................................................................... 237 26 Dokumenty 27 Nr 1 1944 sierpień 5, S upraśl. — Protokół zebran ia mieszkańców Sup raśla w sprawie wyboru wład z miejskich . Oryginał, rękopis. UW B 1944-1950, sygn. 811, k. 60. W dniu 5 VIII 1944 r. o godz. 9 odbyło się w lokalu Dom u Ludowego ogólne zebranie aobywat eli m iasta Supraślaa przy udziale przedst awicieli wojewódzkiego Polskiego Komit et u Wyzwolenia Narodowego: chorąŜego Pysia Bolesława, Nieśmiałka Władysława i 2 Ŝołnierzy. Na zebranie przybyło 350 osób. Do prezydium b zostali powołani: na przewodniczącego — Pyś Bolesław, na członków — Bernat owicz, AmbroŜewski, Norm untowicz, ksiądz Dorabiała, Wośnicki, Nieśmiałek i major Dziubczenko. P rzedmówca1 opowiedział o ogólnej polit yce Polskiego Komitet u [Wyzwolenia] Narodowego, W ojsku Polskim i ustanowieniu nowych władz administracyjnych — zarządu miejskiego — miast a Supraśla. Zebranie wyłoniło 44 delegat ów, kt órym polecono wybór członków zarządu miejskiego. Delegaci ci wyłonili spośród siebie 9 członków do rady2 m iejskiej w składzie: ajako przewodniczący — Aleksandrowicz Ignacyc , zast ępca — Remfeld Jan a i członkowie — aKorzeniewski Sergiusz a , Gwoździej Henryk, Zacki Józef, Kucharek Kazimiera, Janowicz Romuald, P awłowski Franciszek i Lit wiejko Józef. Oprócz tego wybrano komisję rewizyjną w składzie 3 osób: przewodniczący — Tymiński Władysław, członkowie — W oźniak Ant oni i Ołdytowski Wit old. Jednocześnie zost ały wybrane resort y: aprowizacja — przewodniczący Pawłowski Fr[anciszek], Sadowski Kaz[imierz] i Ołdyt owski W., bezpieczeńst wa publicznego — Korzeniewski Serg[iusz], oświat a — Kucharek, Rećkówna St [anisława] i Szczęsnowiczówna Fr[anciszka], opieka społeczna i zdrowie — Aleksandrowicz, Narhejm i Czerwiński, przemysł i handel — Zawadzki, Wołkowski i Gwoździej. Na delegat a do Rady W ojewódzkiej3 zost ał wydelegowany Lit wiejko Józef. d a-a b c d 1 2 3 28 Podkreślone. Opuszczono przekreślone: „zarządu”. Przy nazw isku dopisane odręcznie na m arginesie: „Bur[m istrz]”. Protokół podpisał delegat PKW N chor. B. Py ś, przedstawiciel PK WN W . N ieśmiałek i przewodniczący Zarządu Miejskiego I. Aleksandrowicz. Chodzi o B. Py sia. Chodzi o zarząd, będący organem wy konawczym Rady Miejskiej w Supraślu. Chodzi o Wojew ódzką Radę Narodow ą w Biały mstoku, której pierwsze posiedzenie odby ło się 28 VIII 1944 r. Nr 2 1944 sierpień 9, Mich ałowo. — Protokół n r 1 mianowania wójta i członków G RN w Michałowie p rzez p rzedstawiciela PKWN Jana K uśmierka. Oryginał, rękopis. UW B 1944-1950, sygn. 811, 43. Dnia 9 sierpnia do Michałowa przybył obywat el Kuśmierek, który w imieniu Polskiego Komit et u Wyzwolenia Narodowego mianował wójtem obywatela a Sokoła Wasyla, zast ępcą wójta obywatela śywieckiego Antoniego, sekret arzem Szejnogę Włodzimierza.a Mianował równieŜ Gminną Radę Narodową w następującym składzie: 1/ ks. Siem aszkiewicz Jan, 2/ Kulesza Bolesław, 3/ Połocki T om asz, 4/ Kostecki Aleksander, 5/ Nazarko Aleksander, 6/ Dąbrowski M ikołaj, 7/ Siereda Wasyl. P ostanowiono, Ŝe wyŜej wymienieni będą pracowali do chwili przeprowadzenia wyborów. Na wójt a gminy nałoŜono obowiązek przeprowadzenia wyborów sołt ysów w swojej gm inie w t ych wsiach, kt óre naleŜały do gminy M ichałowo do 1939 roku. Na wójt a gminy nałoŜono równieŜ obowiązek zorganizowania Milicji Obwat elskiej. b a-a b Podkreślone. Protokół podpisał wójt gminy Michałow o W. Sokół i sekretarz gminy Michałowo W. Szejnoga. Nr 3 1944 sierpień 18, Hajn ówka. — Sp rawozd an ie z ukonstytuowania się władz samorządowych w miejscowości Hajn ówka. Oryginał, rękopis. GRN w Hajnówce 1944-1954, sygn. 7, k. 7. Sprawozdanie z zebrania organizacyjnego Zarządu Miejskiego miast a Hajnówki1 odbyt ego dnia 18 sierpnia 1944 r. w Domu Ludowym. Niezwłocznie po obiorze członkowie rady przyst ąpili do wyłaniania spośród swego grona organów władzy miejskiej, t j. burmistrza, jego zast ępców, [kierowników] wydziałów aprowizacyjnego, oświat y, zdrowia i opieki społecznej, przemysłu i handlu oraz bezpieczeńst wa. P rzed dokonaniem wyboru rada złoŜona z 9 członków uzupełniła swój skład wyborem 1 reprezent ant a warst wy robot niczej, który ot rzymał większość głosów, t j. p[an] P iet rzak Władysław2. T o samo uczyniła komisja rewizyjna przyjm ując na swego członka p[ana] Ossolińskiego Mariana 3 . W głosowaniu wyłonił się zat em nast ępujący skład rady miejskiej: 1/ burmistrz p[an] Niciejowski Kazimierz, 2/ zast ępca burm ist rza p[an] Krzewski Władysław, 3/ zast ępca burmist rza p[an] P anasiuk Aleksander, a 4/ kierownik wydziału aprowizacji miast a p[an] P anasiuk Aleksander, 29 5/ kierownik wydziału oświat y p[an] Bachowski Ant oni, 6/ kierownik wydziału zdrowia i opieki społecznej p[an] dr Jędruszek Ant oni, 7/ kierownik wydziału przemysłu i handlu p[an] Fabicki Paweł, 8/ kierownik wydziału bezpieczeńst wa p[an] P iet rzak Władysław.b a b 1 2 3 W tekście liczbę porządkową po raz drugi zaczęto liczy ć od pozy cji: 1/. Spraw ozdanie podpisał przewodniczący zebrania W. Nieśmiałek i sekretarz zebrania K. Wnętrzycki. Hajnówka uzyskała prawa miejskie dopiero w 1950 r.; patrz takŜe dok. nr 6. W. Pietrzak w w yborach do Zarządu Miejskiego otrzym ał 6 głosów przy 47 uprawniony ch do głosow ania i początkow o nie znalazł się w jego 9-osobow ym składzie; patrz: „Protokół zgrom adzenia delegatów na w ybory Zarządu Miasta H ajnów ki odby tego 18 sierpnia 1944 r. w sali Domu Leśnika w Hajnówce”, w: APwB, GRN w H ajnów ce 1944-1954, sy gn. 7, k. 14. W wy mienionym „Protokole ...” brak inform acji o dokooptow aniu W . Pietrzaka do składu Zarządu Miejskiego w H ajnów ce. M. Ossoliński w wy borach do Komisji Rewizyjnej otrzym ał 5 głosów przy 47 uprawniony ch do głosow ania i początkowo nie znalazł się w jej 3-osobowy m składzie; patrz: „Protokół zgrom adzenia delegatów na w ybory Zarządu Miasta H ajnów ki odby tego 18 sierpnia 1944 r. w sali Domu Leśnika w Hajnówce”, w: APwB, GRN w H ajnów ce 1944-1954, sy gn. 7, k. 56. W wy mieniony m „Protokole ...” brak informacji o dokooptowaniu M. Ossolińskiego do składu Komisji Rew izy jnej. Nr 4 1944 sierpień 23, H ajnówka. — Sp rawozdanie z posiedzenia Rady Gminnej w Hajnówce w sp rawie organ izacji pracy władz samorząd owych, fun kcjon owania organów b ezp ieczeń stwa, Ochotniczej S traŜy PoŜarnej, szkół i handlu . Oryginał, rękopis. GRN w Hajnówce 1944-1954, sygn. 1, k. 1-2. Sprawozdanie z drugiego zebrania Rady Gminnej w Hajnówce 1 odbyt ego dnia 23 sierpnia 1944 r. w lokalu Zarządu Gminnego. Obecni: p[an] wójt Niciejowski Kazimierz i 9 członków Rady — ks[iądz] dr Moniuszko Józef, p[an] dr Jędruszek Ant oni, p[an] Krzewski Władysław, p[an] Panasiuk Aleksander, p[an] Fabicki Paweł, p[an] Lipnicki Georg, p[an] Piet rzak, p[an] Bachowski Ant oni, p[an] Wnęt rzycki Kazim ierz. P orządek dzienny: 1/ lokal, flaga i szyld, 2/ godziny urzędowania, 3/ powołanie sekretarza i personelu biurowego, 4/ zebrania Rady Gminnej, 5/ przyłączenie wsi, 6/ aprowizacja miasta, 7/ sprawa bezpieczeństwa, a/ milicja, b/ straŜ poŜarna, 8/ czyst ość m iasta, 9/ organizacja szkół, 10/ inwentaryzacja miast a i spis inwent arza Ŝywego, 11/ przemysł i handel. P o sprawozdaniu p[ana] wójt a z wyjazdu do Białegost oku zaznajomiono się z a Tym czasową Instrukcją o organizacji gmin wiejskich i m iast oraz z zarządzeniami o działalności administ racyjnej i gospodarczej. Następnie przyst ąpiono do porządku dziennego. a 30 Zarząd Gminny w Hajnówce zajmuje tymczasowo lokal szkolny. Flagę i szyld sporządzi p[an] wójt we własnym zakresie. Godziny urzędowania b od 8 00 do 13 00 i od 15 00 do 18 00b według czasu środkowo-europejskiego let niego. Na wniosek p[ana] wójt a powołano na sekret arza p[ana] Mikiszewa Jerzego; reszt ę personelu biurowego i gospodarczego dobierze p[an] wójt wg własnego uznania. Zebrania Rady Gminnej będą się odbywały raz w tygodniu w czwartek o godz. 1500; zebrania nadzwyczajne — gdy zajdzie pot rzeba. Do gm iny przyłączono t e wsie, które naleŜały do niej w 1939 r. Nie mając szczegółowych instrukcji w sprawie aprowizacji miast a wydaje się na razie chleb zaleŜnie od ilości mąki t ylko pracującym robot nikom. Radny Wydziału Bezpieczeńst wa p[an] Piet rzak uzgodni z komendant em m ilicji sprawę bezpieczeńst wa. Członkom Ochotn[iczej] StraŜy P oŜarej ułat wi się egzyst encję zat rudniając ich przy pracach przeprowadzanych przez Zarząd Gminny. Zarząd Gm inny zwróci się do Komendy Miast a 2 z prośbą o 50 l[itrów] benzyny do motopompy st raŜackiej. Z powodu epidemii dezynt erii i w celu zapobiegnięcia rozszerzaniu innych chorób p[an] dr Jędruszek przeprowadził pewne prace na terenie fabryki chemicznej: pogadanki o dezynterii, uporządkowanie t erenu it d. Zorganizowany w przyszłości Wydział Zdrowia rozszerzy swą działalność na wszystkie dzielnice. NaleŜy zorganizować c kolumnę [transport ową] dla pogrzebania poległychc w czasie działań wojennych obywateli. Sprawy dotyczące szkolnict wa zreferował p[an] Bachowski Antoni podając organizację szkół i szkolne budynki. Będą więc: 1/ 3 szkoły powszechne — 2 szkoły polskie w budynku szkol[nym] Nr 1 i na Placówce, 1 szkoła białoruska w budynku szkol[nym] Nr 2, 2/ Szkoła Przem ysłowa w budynku bursyd i w jednym budynku gospodarczym (warsztat y), 3/ Gimazjum Ogólnokształcące w bud[ynku] bursy. W tym t ygodniu przeprowadzi się ponownie zapisy do szkół. W najbliŜszym czasie przeprowadzi się inwent aryzację miast a i spis e ludności ie inwentarza Ŝywego. Odbędzie się równieŜ zebranie kupców, na którym udzieli się informacji w sprawie handlu. Uruchom ione zakłady mają zat rudnić pracowników. Na rynek przeznaczono t en sam plac, kt óry był w 1939 r.f a b-b c-c d e-e f 31 Opuszczono dopisane: „U ch. Nr. 2”. W tekście: „od 8-1 i do 3-6”. Podkreślone. Opuszczono dopisany znak: „?”. Dopisane. Spraw ozdanie podpisał przewodniczący zebrania K. Niciejowski i sekretarz Zarządu Gm innego w Hajnów ce K. Wnętrzycki. 1 2 Spraw ozdanie z pierwszego zebrania Rady Gminnej (Miejskiej) w Hajnówce; patrz dok. nr 3. Chodzi o adm inistrację wojskową Armii Czeronej. Nr 5 1944 sierpień 24, B iałystok. — Umowa zawarta międ zy naczelnikiem Wydziału Ku ltu ry i Sztuki UWB B ronisławą S zkibel a p rzedstawicielem Wydziału Sztuki p rzy Rad zie K omisarzy Lu dowych B SRR Bryszem1 w sprawie koncertów Białoru skiego Pań stwowego Zespołu Pieśn i i T ań ca w Białymstoku. Oryginał, m aszynopis. UW B 1944-1950, sygn. 2385, k. 1. Między dyrekcją Białoruskiego Państwowego Zespołu Pieśni i Tańca w osobie głównego buchalt era zespołu pana Brysza z jednej st rony i naczelnikiem Wydziału Kult ury i Szt uki panią Szkibel z drugiej st rony zostaje zawart a następująca umowa. 1. Wydział Kult ury i Szt uki angaŜuje zespół, t en nat omiast zobowiązuje się dać sześć koncert ów w Białymst oku w t erminie 17-26 września 1944 r. 2. Za kaŜdy koncert Wydział Kult ury i Szt uki opłaca zespołowi 4.500a marek b lub złotych cztery t ysiące pięćsetb nazajut rz po koncercie. 3. Wydział Kultury i Sztuki zobowiązuje się dać pomieszczenie, świat ło, personel obsługujący, jak równieŜ bierze na siebie miejscowy przewóz rekwizytów. 4. Wydział Kult ury i Szt uki zobowiązuje się zaaprowizować zespół w liczbie 70 ludzi według norm, a t akŜe zakwat erować 30 osób na rachunek zespołu. Następująca umowa spisana zost ała w dwóch egzemplarzach i znajduje się u kaŜdej ze st ron. c a b-b c 1 Dopisane odręcznie w m iejsce: „5.000”. Dopisane odręcznie. Umowę podpisała naczelnik Wy działu Kultury i Sztuki UWB B. Szkibel i przedstawiciel Wydziału Sztuki przy Radzie Komisarzy Ludowy ch BSRR Brysz. Im ienia nie ustalono. Nr 6 1944 sierpień 27, H ajnówka. — Protokół zebran ia delegatów z gminy Hajnówka w sprawie wyboru radn ych d o GRN i d elegatów d o PRN w Bielsku Pod laskim. Oryginał, rękopis. GRN w Hajnówce 1944-1954, sygn. 7, k. 9. P rotokół zebrania delegat ów na wybory do Rady Gm innej i delegatów do Rady Powiat owej w Bielsku Podl[askim] z dnia 27 sierpnia 1944 [r.], które rozpoczęło się o godz. 11 00. P rezydium zebrania: 1. przewodniczący Roszko Ant oni — delegat Polskiego Kom it etu [Wyzwolenia] Narodowego z Białegostoku, 2. członek Woźniak Roman — delegat Polskiego Kom it etu [Wyzwolenia] 32 Narodowego z Białegost oku, 3. członek P anasiuk Aleksander — zast [ępca] wójt a, 4. członek Artemiuk Grzegorz — gospodarz, 5. członek Pawłowski Sergiej — gospodarz. 1. Głos zabrał ob. Roszko Antoni jako przewodniczący. Wyjaśnił, Ŝe mylnie zorganizowano w H[ajnów]ce miast o zamiast gminy 1 i celem obecnego zebrania jest dokoopt ować członków [do] Rady Gminnej w H[ajnów]ce oraz wybrać 2 delegat ów do Rady Powiatowej. Dalej wyjaśnił na czym polega konst ytucja z 1921 r. — „marcowa”, t reść Manifest u do Narodu2 oraz program Polskiego Kom it etu [Wyzwolenia] Narodowego. 2. Obywat el Woźniak Roman odczytał i wyjaśnił Dekret Polskiego Komit et u Wyzwolenia Narodowego o wojennych świadczeniach rzeczowych, o dodat kowych dostawach zboŜa i ziemniaków dla Państwa. Dalej odpowiadał [na] pyt ania i wyjaśniał kwestie sporne, z kt órym i się do niego zwracali uczestnicy zebrania, j[ak] np.: kont yngent y w zaleŜności od rodz[aju] gleby, budulec [dla] spalonych wsi itd. 3. Komendant Milicji Miejskiej w H[ajnów]ce ob. Wikt or Haring zwrócił uwagę m ieszkańców wsi na sprawę higieny wsi, a więc pozakopywanie padliny znajdującej się w pobliŜu wsi, ochronę rozrzuconej broni i amunicji — aby uchronić od nieszczęśliwych wypadków — czym winni się zająć sołt ysi. Nast ępnie [mówił] o bezwzględnym podporządkowaniu się poleceniom władz gm innych i bezpieczeństwa w sprawie furmanek szarwarkowych i ludzi do pracy, którzy obecnie pot rzebni są do prac przy uporządkowaniu t orów kolejowych i most ów. 4. Obywat el Bachowski Ant oni kier[ownik] oświat y poinformował obecnych, Ŝe: szkoły są bezpłat ne, nauczanie obowiązkowe, język w zaleŜności od narodowości. Wyjaśnił, Ŝe w H[ajnów]ce organizuje się Szkoła Zawodowa Stolarzy Kołodziei i Ślusarzo-Kowali. 5. P rzew[odniczący] ob. Roszko Ant oni zawiadomił, Ŝe obecnie przyst ępuje się do wyborów Rady Gminnej, do czego przystąpiono po 5-m inut owej przerwie, przy czym delegaci wiejscy podali kandydat ów w liczbie 11, z kt órych kaŜdy wypowiedział krót ki własny Ŝyciorys. Do Rady Gm innej weszli: 1. Turyk Ant oni, Górne — 15 głosów, 2. Grygoruk Piotr, Lady — 14 głosów, 3. Kozłowski Jan, Osówka — 13 głosów, 4. Borowik M ichał, Orzeszkowo — 12 głosów, 5. Sidoruk Jan, CzyŜyki — 12 głosów, 6. Prokopiuk Nikit a, Kotówka — 11 głosów, 7. P lewa Aleksy, Dolne — 10 głosów, 8. Zieniuk W łodz[im ierz], P ut iska — 8 głosów. Odpadli z racji mniejszej ilości głosów: 1. Gredel A[lek]sy, Górne 33 — 5 głosów, 2. Janczuk Sergiej, Nowosady — 3 głosy, 3. Juszczuk Jan, Chyt ra — 3 głosy. 6. Na delegat ów do Rady Powiat owej przewodniczący — na skut ek przeciągającego się zebrania — zaproponował: 1. Kozłowskiego Jana, Osówka, 2. P lewę Aleksego, Dolne, 3. Turyka Ant oniego, Górne, 4. Sidoruka Jana, CzyŜyki, kt órzy jednogłośnie zost ali przyjęci przez wybranych 8 radnych gminy. P o zaapelowaniu do zebranych sołtysów i wybranych radnych gm iny, zebranie zamkięt o. a a 1 2 Protokół podpisał przewodniczący zebrania A . Roszko i członkowie prezy dium zebrania: R. Woźniak, A . Panasiuk, G . Artem iuk, S. Pawłowski. Patrz dok. nr 2 i nr 4. Chodzi o Manifest PKW N. Nr 7 1944 sierpień 30, Białystok. — Ogłoszenie Wydziału S zkół Mn iejszościowych KOSB o rejestracji w Białymstoku młodzieŜy w wieku szkolnym narod owości białoruskiej i rosyjskiej. Druk. KW PPR w Białym stoku 1944-1948, sygn. 1/VII/3, k. 21 — „W iadomości Radiowe”, 30 VIII 1944 r., nr 20. Wydział Szkół M niejszościowych przy Kurat orium Białost ockim podaje do wiadom ości, Ŝe rejest racja młodzieŜy szkolnej narodowości białoruskiej i rosyjskiej w wieku od 7 do 18 lat odbywa się tymczasowo w Wydziale Szkół Mniejszościowych [ul.] St arobojarska 21a codziennie od [godz.] 9 do 13 i od 15 do 18. Nr 8 1944 wrzesień 4, Narewka. — Pismo przed stawicieli gmin nych władz w Narewce do PRN w Bielsku Podlaskim z prośb ą o wyjaśn ien ie okoliczności aresztowan ia wójta gm. Narewka Jana L eszczyńskiego. Oryginał, rękopis. Wydział Powiatowy w Bielsku Podlaskim 1944-1950, sygn. Nr 27, k. 50. W dniu 4 IX rb. o godz. 12 30 w czasie posiedzenia Rady Gminnej a wójt gminy Narewka Leszczyński Jan zost ał aresztowany przez milicjant a Milicji Krym inalneja w Białymstoku i odwieziony samochodem do Białegost oku. P rzy aresztowaniu milicjant nie udzielił Ŝadnych informacji dla członków Rady Gm innej o powodach aresztowania. My niŜej podpisani członkowie Gminnej Rady Narodowej prosimy o wyjaśnienie sprawy i podanie powodów areszt owania wójt a Leszczyńskiego Jana w moŜliwie jak najkrót szym czasie.b1 wz. Wójt a Gm iny z[astęp]ca A. Kuce Członkowie GRN: K. Leszczyński, A. Sołoniewicz, St. Skowroński, K. Podłaszczyk, M. Karpiuk, A. Wołkowycki 34 a-a b 1 Podkreślone. N a marginesie adnotacja: „Przedstawiciel WRN w Białym stoku udzielił wy jaśnień na miejscu. W[yŜej] w [y mieniony] aresztowany na skutekzarządzenia Woj[ewódzkiej] R[ady] N[arodow ej] i zdjęty z urzędu przew odniczącego Gm[innej] Rady Nar[odowej] w Narew ce”. W aktach nie odnaleziono inny ch inform acji o tym wy darzeniu; w czasie lustracji Zarządu Gminnego w Narewce w dn. 19 X 1944 r. J. Leszczy ński by ł juŜ przy wrócony na stanow isko w ójta; patrz dok. nr 20. Nr 9 1944 wrzesień 6, Bielsk Pod laski. — Protokół nr 1/44 zjazdu p rzewodn iczących gminnych i miejskich rad n arodowych z p ow. Bielsk Pod laski w sprawie określenia zadań ad ministracji samorządowej podlegającej PK WN. Kopia, m aszynopis. SPBP 1944-1950, sygn. 10, k. 1-3. Na zjazd przybyli wszyscy przewodniczący rad gminnych i miejskich. Na zjeździe byli równieŜ obecni: pełnomocnik Woj[ewódzkiej] Rady Nar[odowej] ppor. Drzewiecki, pełnomocnik Wydziału Sam[orządowego] W oj[ewódzkiej] Rady Narodowej ob. Woźniak, przedstawiciel Wydz[iału] Aprowizacji Woj[ewódzkiej] Rady Narodowej ob. Rudolski, komendant woj[ewódzki] Milicji Obyw[atelskiej] ppor. Paszt a, lekarz pow[iat owy] dr Kołosowski, kierownik Szpitala Pow[iat owego] dr Pilipczuk, pow[iatowy] lekarz wet[erynarii] dr Jakowicki, komisarz ziemski1 Majewski, kierownik Zarządu Drogowego inŜ[ynier] Rudowski, nadleśniczy Nadl[eśnict wa] Bielsk Mironowicz, kierownik Urzędu Pocztowego Rudowskia , przedst awiciel Arm ii Czerwonej komendant miast a i powiat u ppłk Kolegow i przedstawiciel 2 Front u Białoruskiego maj[or] Głazunow oraz kierownicy referatów Pow[iat owej] Rady Narodowej w Bielsku. P rzewodniczył przewodn[iczący] P RN mgr Hermanowski. P rotokołował sekretarz PRN Zalewski. P rzewodniczący zagaił zjazd witając zebranych, a następnie om ówił szczegółowo wyt yczne do pracy przewodniczących gminnych i miejskich rad narodowych. Przewodniczący na wst ępie zaznaczył, iŜ w pracy nad uruchom ieniem aparatu administracyjnego na t erenie powiat u muszą wziąć udział wszyscy, bowiem nawet człowiek najzdolniejszy i najspryt niejszy sam bez współudziału ludzi dobrej woli nic nie zdziała. Dlatego teŜ panowie przewodniczący rad gm innych i miejskich wraz ze swymi współpracownikami winni po obywat elsku odnosić się do otrzymywanych zarządzeń i bez zwłoki je wykonywać. W pracy spotykać się będzie wiele trudności, gdyŜ nasz powiat na skut ek wojny duŜo ucierpiał, lecz wszyst kie te t rudności dla dobra powstającej 35 Niepodległej Ojczyzny, odbudowywanej na szerokich zasadach demokratycznych, winny być m oŜliwie jak najprędzej usunięt e. Jednocześnie zwrócił uwagę na obywatelskie załat wianie interesantów. Przewodniczący podkreślił, Ŝe najwaŜniejszym obecnie zagadnieniem jest aprowizacja armii i miast a. NaleŜy więc dołoŜyć st arań, aŜeby kontyngent zost ał w przypisanych t erm inach wykonany. NaleŜy równieŜ uruchomić wszyst kie młyny i inne zakłady przem ysłowe. Do obowiązków gm in naleŜy t akŜe opieka nad m ieniem opuszczonym. Panowie przewodniczący potrakt ują powaŜnie i niezwłocznie sprawę odbudowy zniszczonych osiedli. Koniecznym jest nat ychmiast owe wystąpienie odnośnych leśnict w o przydział pot rzebnego materiału budowlanego. Nie wolno obojęt nie patrzeć na niszczenie lasów i t o przewaŜnie przez ludzi m ających budynki nie spalone. Drzewo zrabowane zabrać przy pomocy milicji obywatelskiej i przeznaczyć na naprawę, względnie budowę most ów oraz zniszczonych budynków. Zrabowane mienie publiczne, jak równieŜ prywat ne, winno być prawnym właścicielom zwrócone. Winnych niezwrócenia zrabowanych rzeczy pociągnąć do odpowiedzialności. Panowie przewodniczący są obowiązani dopilnować, aŜeby wszystka ziemia uprawna została we właściwym czasie uprawiona. P ot rzebującym pomocy pójść na rękę. NaleŜy uruchomić wszyst kie szkoły. Gm iny winny udzielać jak najdalej idącej pomocy nauczycielst wu. Zniszczone m ost y muszą być nat ychmist odbudowane sposobem szarwarkowym . Nadzorowi technicznemu poleca się przyjść z pomocą. P anowie przewodniczący podadzą do publicznej wiadomości, Ŝe w urzędach powiat owych i gminnych obowiązują następujące godziny [pracy]: od 8 00 do 13 00 i od 15 00 do 1800 , według czasu let niego — polskiego. W niedziele urzędy są nieczynne. MoŜliwie w kaŜdej gm inie naleŜy uruchomić ambulat oria lekarskie. P rzem ówienie swoje przewodniczący zakończył gorącym apelem o int ensywną współpracę nad odbudową zniszczonego powiat u zaznaczając, Ŝe wypełnienie t ego przyśpieszy komplet ne zniszczenie zaciekłego wroga Polski — Niem ca i odbudowę silnej i pręŜnej P olski. Arm ia Polska łącznie z sojuszniczą Armią Czerwoną przelewa krew, nie ŜałujmyŜ więc pot u w pracy my — stojący na tyłach. Nast ępnie zabierali głos referenci poszczególnych działów. Sprawy aprowizacji. Referent Okniński omówił sprawę dost awy kont yngent ów do m agazynów w Bielsku, Brańsku, Siemiatyczach i Hajnówce. Do magazynu w Bielsku naleŜą gminy: Bielsk, W yszki, Narew, Orla, Boćki i Kleszczele. Do magazynu w Brańsku gminy: Brańsk, Ciechanowiec i 36 Grodzisk. Do m agazynu w Siem iat yczach — st acja kolejowa — gm iny: Siemiatycze, M ielnik, Drohiczyn i M ilejczyce. Do m agazynu w Hajnówce gm iny: Hajnówka, BiałowieŜa i Narewka. Nast ępnie referent Okniński podał do wiadomości zarządzenie bWojewódzkiej Rady Narodowejb w sprawie zorganizowania przy gminach kierowników aprowizacyjnych oraz zaŜądał sporządzenia spisów ludności bezrolnej. P rzedstawiciel Wydziału Aprowizacji Wojewódzkiej Rady Narodowej Rudolski wezwał do jak najprędszego nadesłania danych do rozdziału kontyngent ów. Z kolei zabrał głos pełnomocnik WRN podporucznik Drzewiecki, podkreślając przede wszyst kim, Ŝe obecnie organizuje się państwowość na zasadach równouprawnienia bez róŜnicy rasy , narodowości, wyznania, organizuje się Polska, P olska Niepodległa, Demograficzna c . Jedyna władza to [Polski] Kom it et Wyzwolenia Narodowego w Lublinie. Ist niejąca działalność przeciwna zost anie silną ręką zniszczona. W dalszym ciągu podporucznik Drzewiecki poruszył sprawę powst ania zbrojnego w Warszawie, kt óre zost ało wywołane nie w interesie ludu. Następnie poruszył sprawy: aprowizacji armii i m iasta Białegost oku, rozdział i wykonanie kont yngent ów, porządku publicznego i m ilicji oraz szkolnict wa. Podkreślił, Ŝe nauczanie jest bezpłat ne t ak w szkołach polskich, jak i białoruskich, językiem wykładowym moŜe być język polski lub białoruski, st osownie do Ŝyczenia miejscowej ludności i [w] zaleŜności od liczby dzieci. Wezwał do uruchom ienia ambulatoriów lekarskich w gm inach, poruszył sprawę godzin urzędowych oraz uznał za wskazane wyznaczyć dyŜury w przerwach od pracy. Wezwał do zorganizowania w kaŜdej gminie wydziałów informacji i propagandy, wyjaśniając cel i zadania tychŜe. Sprawy ochrony lasów. Nadleśniczy Nadleśnict wa Bielsk M ironowicz omówił szczegółowo sprawę lasów, zwrot u zrabowanego drzewa i sprawę odbudowy. Jest zdania, Ŝe [naleŜy] odbudować na razie budynki gospodarskie, w których moŜna ewent ualnie urządzić prowizoryczne mieszkania, zaś po wojnie wybudować domy murowane. W ten sposób zaoszczędzi się duŜo drzewa. Sprawy drogowe. InŜynier Rudowski zreferował sprawę naprawy dróg i mostów, i zaŜądał w tym celu szarwarku. Omówił sprawę zorganizowania środków lokomocji dla personelu drogowego. Sprawy rolne. InŜynier Więcko podkreślił, Ŝe w int eresie publicznym, kt óry musi być zawsze przede wszystkim, naleŜy udzielić pomocy mająt kom w 37 uprawie roli, apelował o współpracę z administ racją m ajątków. Wezwał do zarejest rowania w referacie rolnym wszyst kich sztuk [zwierząt] zarodowych. Prosił o współpracę z inst rukt orem t yt oniowym . W dalszym ciągu zabrał głos przewodniczący i zwrócił uwagę na sprawiedliwe wyznaczanie furm anek oraz pom oc kobiet om i dzieciom w uprawie roli. Następnie przem awiał pełnomocnik Wydziału Samorządowego Wojewódzkiej Rady Narodowej W oźniak w sprawie aprowizacji. d Dodał, Ŝed w st osunku do opornych będą st osowane areszt y do 48 godzin. Referent Szperling omówił sprawę uruchomienia młynów oraz prosił o wypełnienie i zwrot kwestionariuszy dot yczących wszyst kich zakładów przem ysłowych w powiecie. Komendant wojewódzki Milicji Obywatelskiej podporucznik Paszt a poruszył sprawę bezpieczeńst wa publicznego, apelował o przyjęcie akt ywnego udziału w organizowaniu post erunków gm innych m ilicji i naleŜyte wykorzystanie m ilicji w sprawach porządku oraz podniesienia aut orytetu milicji. Naczelnik Urzędu Poczt owego w Bielsku Rudowski zreferował sprawę organizacji urzędów poczt owych w powiecie. Dokt or Kołosowski, lekarz powiat owy, omówił sprawę zwalczania chorób podkreślając, Ŝe nie będzie robotników, nie będzie Ŝołnierzy, gdy zapanują choroby. ZaŜądał zaopiekowania się szpitalem, am bulat oriam i, zabezpieczenia personelu lekarskiego oraz przysyłania nat ychmiast do referatu zdrowia meldunków o kaŜdej chorobie zakaźnej. Następnie zabrał głos przewodniczący zarządzając uprzątnięcie leŜących po polach zwłok zwierząt . Dokt or Pilipczuk, kierownik szpit ala powiat owego w Bielsku, poruszył sprawę pomocy w organizacji szpit ala powiat owego, apelował o ofiarność ludności na rzecz szpitala oraz omówił sprawę rozbudowy pralni przy szpit alu powiat owym. Dodał, Ŝe w walce z faszyzmem, tym największym wrogiem ludzkości, winni wziąć udział wszyscy. P owiatowy lekarz wet erynarii Jakowicki zebrał informacje o personelu wet erynaryjnym w powiecie. P rzewodniczący GRN w Orli zapyt ywał w sprawie granic gmin. P rzewodniczący GRN w Ciechanowcu zapyt ywał w sprawie pom ocy lekarskiej, organizacji apteki w Ciechanowcu i w sprawie handlu. P rzewodniczący GRN w Brańsku podał do wiadomości, Ŝe w Brańsku zostały uruchom ione targi w kaŜdy poniedziałek. P rzewodniczący GRN w Topczewie poruszył sprawę kontyngent ów. 38 P rzewodniczący GRN w Grodzisku zapytywał w sprawie zakupu m at eriałów piśm iennych i szkła. Na wszystkie pyt ania odpowiedział przewodniczący. W końcu przewodniczący zarządził wywieszenie przed budynkam i, w których mieszczą się gminne i miejskie rady narodowe sztandarów polskich oraz zarządził odprawy przewodniczących gminnych i miejskich rad narodowych w Bielsku, w kaŜdą środę po 1 i 15 [dniu miesiąca] punkt ualnie o godzinie 1000 .e a b-b c d-d e 1 W tekście po nazwisku znak: „?”. W tekście: „W oj. Kom. Narodowego”. Takw tekście. Dopisane odręcznie atramentem. Protokół podpisał przewodniczący zjazdu W. Hermanow ski i sekretarz Edw ard Zalew ski. Chodzi o kierow nika Pow iatowego Urzędu Ziemskiego w Bielsku Podlaskim W itolda Majewskiego. Nr 10 1944 wrzesień [przed 20], Białystok. — In formacja Wojewód zkiego Wydziału In formacji i Prop agandy w B iałymstoku o szkolnictwie na terenach wyzwolonych sp od okup acji n iemieckiej. Oryginał, rękopis. Wojewódzki Urząd Inform acji i Propagandy w Białymstoku 1944-1947, sygn. 76, k. 22. Ze szkolnict wa białostockiego W ciągu ostat niego t ygodnia uruchomiono na terenie Białeg[ost oku] 14 szkół powszechnych. Z powodu braku odpowiednich lokali w poniszczonym i popalonym mieście — szkoły t e mieszczą się po dwie w jednym budynku. Naukę prowadzi się na dwie zmiany. Nauczycieli jest 120, dzieci wg spisów około 5.000. P oza t ym otwart o dwa gim nazja i licea, do kt órych uczęszcza 1.120 młodzieŜy. Uruchom iono juŜ równieŜ 7-oddziałową szkołę z jęz[ykiem] wykładowym białoruskim i 2 klasy białoruskiego gimnazjum. Rozwój szkolnict wa białoruskiego hamuje brak białoruskich, nauczycielskich sił wykwalifikowanych. Na terenie powiat u białost ockiego około 13 szkół jest w st adium organizacji. W powiecie bielskim 316 nauczycieli pracuje juŜ w 75 szkołach. Uruchomiono juŜ gimnazjum polskie i białoruskie. Dnia 20 IX Białyst ok święcić będzie uroczyst ość rozpoczęcia roku szkolnego. Po m szach świętych w kościołach Farnym i Św[iętego] Rocha do zebranej na Placu Kościuszki młodzieŜy przem ówią: kierownik Resort u Oświat y ob. Skrzeszewski i kurator woj. biał[ost ockiego] ob. Kuroczko1 . 39 P o południu odbędzie się w lokalu Teat ru Miejskiego koncert dla młodzieŜy szkół średnich. Do młodzieŜy zebranej w Teatrze przemówi Pełnomocnik PKWN major L. Borkow[icz]. 1 E. Kuroczko był naczelnikiem Wy działu Ogólnego i Personalnego Resortu O św iaty PK WN, zaś kuratorem O kręgu Szkolnego Białostockiego Jan Mły narczyk; patrz: R. Kraśko: „Rozw ój szkolnictw a w Białym stoku 1944-1964”, w: „Studia i m ateriały do dziejów miasta Białegostoku”, tom II, pod redakcją J. Antoniewicza i J. Joki, Białystok 1970, s. 385. Nr 11 1944 wrzesień 25, Bielsk Pod laski. — Raport powiatowego komend an ta MO w Bielsku Podlaskim dla WRN w Białymstoku informu jący o samowoli w p ostęp owan iu wojskowej ad ministracji Armii Czerwon ej i fun kcjon ariuszy Powiatowego Wydziału Bezpieczeństwa Pu blicznego w Bielsku Podlaskim. Oryginał, m aszynopis. UW B 1944-1950, sygn. 22, k. 5- 6. Melduję, Ŝe przeprowadzając inspekcję posterunków MO powiatu bielskiego st wierdziłem: wojenni kom endanci m iast wykraczają poza ram y swego działania, wtrącając się w sprawy gospodarcze administ racji polskiej. P rzychodzą na posterunki M O, pyt ają kt o jest areszt owany, za co, a w niekt órch wypadkach zwalniają [areszt owanych] na własną rękę. Broń od m ilicjant ów zabierają mówiąc, Ŝe t aki m ilicjant nie podoba się im i on go nie uzbroi. Nat omiast od innych milicjant ów Ŝądają specjalnego zezwolenia na noszenie broni, w przeciwnym zaś razie rozbrajają. Woj[enni] kom endanci m iast wszyst kie swe siły pokładają na mieszanie się do naszych spraw, nat om iast za mało pilnują i za miękko odnoszą się do swoich Ŝołnierzy, kt órzy wyprawiają po wsiach niestworzone rzeczy. Piją, kradną, przeszkadzają w czynnościach milicji rozbrajając milicjant ów i wyraŜając się: „Idźcie na front wojować, wy nie myślcie, Ŝe tut aj będzie wam Polska”, a nawet zachodzą wypadki podpalania gospodarst w wiejskich. Na specjalną uwagę zasługują niekt órzy komendanci. Ciechanowiec — m ajor Kildiuszow, kt óry specjalnie wszystkie swe siły wyt ęŜył na post [erunek] milicji, przyjmując w szeregi m ilicji i wydając rozkazy do zwalniania, a gdy zost ają zwolnieni milicjanci za nienormalne picie wódki, wówczas przycho[dzi], urządza awant ury, Ŝe swoich ludzi zost awiliście, a m oi zost ali zwolnieni. Do pom ocy kom[endant owi] woj[ennem u] jest wójt Ciechanowca 1, który zamiast rozpocząć Ŝycie gospodarcze na terenie miast a, t o jeszcze je wst rzymuje przez swoje widzimisię. 40 Wszelkie szczegóły wyczerpujące na woj[ennego] komendanta miast a i wójt a Ciechanowca załączam pod załącznikiem nr12 , prosząc o zarządzenie zmiany co do osób wyŜej wym ienionych. Bielsk [P odlaski] Wojenny komendant m[iast a] Bielska postępuje jak wszyscy inni komendanci, pomijając t o, iŜ jest on kom endant em pow[iatowym], od którego w całym powiecie zaleŜy porządek. Wymieniony Ŝąda, by pow[iat owy] komendant MO co drugi dzień zdawał mu sprawozdanie o swej pracy, meldując mu o wszyst kim, nawet Ŝąda zdania rowerów, których posiadamy t ylko 3 na komendę miejską i powiat ową milicji. Co do sprawy broni, więc przysłał specjalną list ę, kt órą załączam w oryginale. Zał[ącznik] nr 2 3. Następnie prosiłem go o udzielenie m i pomocy w ot rzym aniu maszyny do przewiezienia niebezpiecznych areszt owanych do Białegost oku. Kom[endant] woj[enny] m[iasta] Bielska wyraził się: „Maszyny nie mamy, gońcie aresztowanych pieszo, a jeŜeli chcecie wieźć, t o dajcie 30 l[it rów] benzyny”. Wszelkiego rodzaju [prośba o] pomoc zost aje załatwiona w podobny sposób. Wojenny komendant m[iast a] Bielska jest kom [endant em] pow[iat owym], który winien wydać jak najsurowsze rozkazy w sprawie zachowania się bojców i młodszych oficerów Armii Czerwonej, gdyŜ on o wszystkim wie skoro mu meldowałem. Jednak woli on pilnować m ilicji, nawet odpowiednio wt rącać się do przew[odniczącego] P ow[iatowej] Rad[y] Nar[odowej]. Na specjalną uwagę, jako dowód jego pracy, zasługuje wypadek, który miał miejsce we wsi Lewki dn. 24 IX 1944 r. Osobnik cywilny poŜycza sobie broń od Ŝołnierzy Armii Czerwonej, st rzela raniąc trzy osoby. Pomimo t ego Ŝołnierze ci nie zost ali zatrzymani, gdyŜ woj[enny] komendant m [iast a] Bielska uwaŜa, Ŝe Ŝołnierz ma prawo nie t ylko broń poŜyczyć, ale nawet oddać. Jako dowód na powyŜsze — zał[ącznik] nr 3 4. Skoro woj[enny] komendant m iasta Bielska załat wia t ak sprawy, jak wyŜej wym ienione, t o bojcy i młodsi oficerowie robią co im się podoba i jeszcze waŜniejszy wypadek wydarzył się na t erenie post erunku Milicji Obywat elskiej w Boćkach, na co przedkładam zał[ącznik] nr 45 . P omijając, iŜ przeszkadzają nam w pracy jednost ki Armii Czerwonej, t o równieŜ t o samo robi Pow[iat owy] Wyd[ział] Bezp[ieczeństwa] Publ[icznego], na czele którego st oi obywatel P iet ras i jego zast ępca Wieprzewski. Zam iast tego, Ŝeby przez Wyd[ział] Bezp[ieczeństwa] 41 Publ[icznego] przeszli wszyscy milicjanci, jak przez prasę oraz wszyscy urzędnicy, t o jest inaczej. Milicjanci przyjęci przez nas są zabierani przez Wydz[iał] Bezp[ieczeńst wa] Publ[icznego] w t en sposób: „Proszę mi dać tych i t ych ludzi”, jak równieŜ: „P rzyjm ujcie nadal i odsyłajcie do nas”. Komendant milicji miejskiej sierŜ[ant ] Karol Wójcik jest mianowany rozkazem Komendy Wojew[ódzkiej MO] na t o stanowisko, a obywat el Pietras razem ze swym zast ępcą wzywają go do Wyd[ziału] Bezp[ieczeńst wa] Publ[icznego] i zapewniają, Ŝe: „My jest eśmy waszymi kierownikami i t y u nas m usisz pracować, w przeciwnym razie my ciebie wyślemy do wojska, względnie zm usimy do t ej pracy”. T ak sam o zmuszają do pracy u siebie i sekretarkę Komendy P ow[iat owej MO] Klarę Drobniuch, kt óra jest jednocześnie i kierownikiem personalnym. Ob. Klara Drobniuch jest od począt ku w milicji zat rudniona i jako siła bezwzględnie potrzebna w kom[endzie] milicji (naleŜy zaznaczyć, Ŝe zna juŜ ona t ę pracę). Na sekretarkę do Wyd[ziału] Bezp[ieczeństwa] Publ[icznego] dana była jedna osoba, kt óra moim zdaniem i według opinii mogłaby t am pracować. Tak samo wszelkie rzeczy potrzebne do um eblowania kom [endy] milicji podobają się im, zabierają t akowe samowolnie, nawet niekt óre z nich nie są jeszcze dokładnie zaprot okołowane (sprawa w t oku). Wczoraj, t j. 25 IX 1944 r., przysyłają do kom[endanta] milicji ob. sierŜ[ant a] Wójcika przez swego sekret arza but y długie, aby ten oddał je do szewca podzelować, nie dając na t o Ŝadnego materiału. Cały szereg innych spraw zost aje przez nich nie załat wionych, gdyŜ oni przewaŜnie siedzą na miejscu. Ludzi do współpracy przyjęli takich, których naleŜy natychmiast usunąć, a m ianowicie: 1/ Burdziej Igor — były st ronnik Komitet u Białoruskiego6 . P o drugie, [Burdziej] przeprowadzając rewizję dnia 21 IX 1944 r. u ob. Wacława Bębenca, dostarczonego przez władze wojskowe z batalionu mieszczącego się w Dojlidach, zabrał mu scyzoryk, o czym areszt owany złoŜył zameldowanie w t utejszej kom[endzie] milicji. Od razu zwróciłem się do ob. Burdzieja, gdyŜ był przy kom[endzie] MO, Ŝądając by oddał scyzoryk, t en się wyraził, Ŝe t akowy zat racił się podczas rewizji. Dnia następnego, kiedy juŜ areszt owani wyjechali do Białegost oku powiedział, Ŝe scyzoryk jest u niego. 2/ Sekret arka post[erunku] MO w Ciechanowcu Feszler Janina jest równieŜ zat rudniona w Wydz[iale] Bezp[ieczeństwa] Publ[icznego], wtenczas kiedy ja kazałem pewnemu specjaliście śledzić ją, co teŜ uczynił naczelnik kont rwywiadu sow[ieckiego]. 42 P roszę o zmianę kierownika 7 i zastępcy Wyd[ziału] Bezp[ieczeństwa] Publ[icznego] w Bielsku, gdyŜ dani ludzie nie nadają się całkiem na t e stanowiska, poniewaŜ nie um ieją nawet przeprowadzić dochodzenia, jak równieŜ nie znają się na sprawach bezp[ieczeńst wa] publ[icznego]. P owyŜszy raport przedkładam prosząc o pomoc — zm ianę kierownika i zast ępcy Wydz[iału] Bezp[ieczeńst wa] Publ[icznego], którzy by odpowiadali na t o st anowisko i zamiast przeszkadzać współpracowaliby. a a 1 2 3 4 5 6 7 Raport podpisał nieczytelnie komendant pow iatowy MO w Bielsku Podlaskim w stopniu sierŜ. podchorąŜego. Chodzi prawdopodobnie o Michała Pachołka. Załącznik nr 1 w aktach sprawy ; patrz: APwB, U WB 1944-1950, sy gn. 22, k. 7-10. W aktach sprawy braktego załącznika. Załącznik nr 3 w aktach sprawy ; patrz: APwB, U WB 1944-1950, sy gn. 22, k. 11-12. Załącznik nr 4 w aktach sprawy ; patrz: APwB, U WB 1944-1950, sy gn. 22, k. 13-14. Chodzi o białoruskie struktury legalnie działające na Białostocczy źnie w czasie okupacji niemieckiej. Kazim ierz Pietras pozostaw ał kierownikiem PUBP w Bielsku Podlaskim (do końca 1944 r. jako Wydział Bezpieczeństwa Publicznego) do końca czerwca 1945 r. Nr 12 1944 wrzesień 29, Orla. — Wykaz sołtysów gm. Orla z wyszczególn ieniem m.in. ich n arodowości, sporządzon y w Zarząd zie Gminn ym w Orli. Oryginał, rękopis. UW B 1944-1950, sygn. 812, k. 40. Wykaz stat yst yczny sołt ysówa Lp. Na zwa sołe ctwa 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 43 Na zwisko i im ię Zawód Na rodowość W iek Czy Ŝe Dubicze Ce rkie wne Dubicze Tofiłowc e Gre dele Hołody Koszki Koryc iska Koszele Kry wia tyc ze Ty c honiuk Piotr Gil Ja n Pie ń W łodzim ierz Ca r Ta de usz Pie truc zuk Wiktor Moj sik Szy mon Ła wry nowicz Igna cy Ma j strowic z Mikołaj Bobik Onufry rolnik rolnik rolnik rolnik rolnik rolnik rolnik rolnik rolnik Bia łorus Bia łorus Bia łorus Bia łorus Bia łorus Bia łorus Bia łorus Bia łorus Bia łorus 1910 1909 1907 1897 1902 1898 1893 1903 1897 Stan ma j ątkow y 5 ha 12 ha 4 ha 9 ha 3 ha 12 ha 9 ha 7 ha 10 ha Krzy wa Moc hna te Morze Mikłasze Ma linniki Orla P arc ewo P aszkowszc zyzna P odrze c za ny Rakowic ze Reduty Spic zki Osipiuk Ba zyli Kuc zko Piotr Pa wluc zuk Ka rp śuŜel Grze gorz Buj niuk Da nie l Popła wski Pa weł Artem iuk Jan Bąk Konsta nty Ja kimiuk Kuźm a Golonko Mikołaj Dobosz Pa nte lej m on Wa wre szuk Awa kum rolnik rolnik rolnik rolnik rolnik rolnik rolnik rolnik rolnik rolnik rolnik rolnik Bia łorus Bia łorus Bia łorus Bia łorus Bia łorus Bia łorus Bia łorus Bia łorus Bia łorus Bia łorus Bia łorus Bia łorus 1891 1883 1910 1905 1892 1897 1901 1903 1884 1898 1912 1904 6 ha 3 ha 10,75 ha 3,5 ha 7,5 ha 6 ha 9 ha 9,95 ha 25 ha 6 ha 6 ha 7 ha 22. Sze rnie 23. Szc zyty -Dzięc iołowo 24. Szc zyty Nowodwory 25. Sta re Be re zowo 26. Sta ry Kornin Ta ranta Ba zy l Ge rba Ty mofiej Kruk Euge niusz rolnik rolnik rolnik Bia łorus Bia łorus Bia łorus 1902 1896 1908 15 ha 7 ha 4,75 ha Tre szc zotko Ja n Cha ry toniuk P iotr rolnik rolnik Bia łorus Bia łorus 1898 1891 10 ha 6 ha 27. Topc zy kały 28. Wólka 29. Zbuc z Stóg Ba zy l Sa c zko Ale ksa nde r Gry goruk Ba zyl rolnik rolnik rolnik Bia łorus Bia łorus Bia łorus 1881 1907 1890 13 ha 12 ha 8,5 ha a Opuszczono fragment nagłów ka: „/m iast dzielnicowy ch starszych w powiecie”, a w tabeli rubry kę: „D okładny adres” — będącą pow tórzeniem rubry ki: „N azwa sołectwa” i niewy pełnioną rubry kę: „Uwagi”. Nr 13 1944 październik 1, Rad ziwiłłówka (gm. Mieln ik). — Protokół wyboru sołtysa gromady Radziwiłłówka. Odpis, rękopis. Wydział Powiatowy w Bielsku Podlaskim 1944-1950, sygn. Nr 27, k. 23. Dnia 1 października 1944 [r.] wójt gminy Mielnik nad Bugiem Tararuj Michał i sekretarz tejŜe gm iny Okłot a Wacław, przybyliśmy do gromady Radziwiłłówka, gminy Mielnik nad Bugiem, celem wybrania sołtysa, poniewaŜ pełniący obowiązki sołtysa Kołodziejuk Józef nie nadaje się i opieszale wykonuje obowiązki. W t ymŜe dniu przeprowadziłem zebranie ogólne mieszkańców gromady Radziwiłłówka. Stan gospodarzy: 53. Obecnych na zebraniu: 39. P odczas zebrania jednogłośnie obrano sołtysem a Szym anowicza Tomasza, lat 51, wyznania prawosławnego, st ałego mieszkańca wsi Radziwiłłówka ab . a-a b Podkreślone. Protokół podpisał wójt gminy Mielnik M. Tararuj i sekretarz gm iny MielnikW . O kłota. Nr 14 1944 p aźd ziern ik 5, Białystok. — Pismo starosty b iałostockiego M. Parfinowskiego do wojewod y białostockiego w sp rawie p ostęp owan ia wobec winnego wywołan ia poŜaru we wsi Waliły (gm. G ródek). Oryginał, rękopis. UW B 1944-1950, sygn. 296, k. 2. Melduję, Ŝe dn. 1 X 1944 r. o godz. 2 p[o] p[ołudniu] we wsi Waliły, gm. Gródek, wybuchł poŜar. Past wą ognia padło 9 st odół z t egorocznym zbiorem. Winowajcą okazał się niejaki Tarasiewicz, l[at] 18, który znalazłszy rakiet nicę zapalił ją i t ym spowodował poŜar. Wydałem a polecenie komend[ant owi] powiat [owemu] Milicji Obywat elskieja o wdroŜenie dochodzenia celem surowego ukarania winowajcy. 1 a-a 1 Podkreślone. W aktach nie odnaleziono innych informacji o ty m w ydarzeniu i jego konsekw encjach. Nr 15 44 1944 październik 5, B iałystok. — Sp rawozdanie sekretarza O bwodowego Komitetu PPR w B iałymstoku Ed ward y Orłowskiej d otyczące stan u organ izacyjnego i d ziałalności partii w woj. białostockim. Kopia, m aszynopis. KW PPR w Białym stoku 1944-1948, sygn. 1/V/6, k. 14. Informacja o pracy organizacyjnej PPR Informacja o stanie organizacyjnym PP R w mieście i obwodzie Na dzień 4 paźdz[iernika] rb. organizacja P PR w woj. białost ockim liczy 173 członków Partii, w t ej liczbie 44 członków z t erenu (na dzień 20 września liczyła 105 członków). W mieście ist nieją 4 kom órki: kolejarzy, włókniarzy, w Milicji i w Wydz[iale] Bezpieczeńst wa. W t rakcie organizacji są kom órki pracowników administ racji i samorządu woj[ewódzkiego] i miejskiego. Na innych odcinkach mam y na razie po jednym lub po dwóch członków partii mających za zadanie ut worzenie w najbliŜszym czasie komórki na swym terenie pracy. Ost at nio przyst ąpiliśmy do t worzenia organizacji part yjnej w t erenie. W Hajnówce mamy 7 członków, w Gródku — 21, w Bielsku — 7, w St arosielcach — 6, w Ciechanowcu — 3. Razem — 44 członków. Dają się zauwaŜyć coraz rosnące wpływy P PR wśród pracujących w t erenie naszego woj[ewództ wa]. T ak np. przywit ać zjazd St ronnict wa Ludowego w dniu 1 paźdz[iernika] przybył cały zarząd Zw[iązku] Robot ników Drzewnych z Hajnówki i wszyscy oni w liczbie 7 członków złoŜyli swój akces do P PR. Są t o P olacy. Wszyscy przed 1939 r. byli bądź członkami P PS, bądź t o bezpartyjni. Obecnie oświadczają, Ŝe najbardziej odpowiada im PP R. Na miejscu rozpat rzyliśm y ich podania, przyjęliśmy do Part ii, przeprowadziliśmy pierwsze organizacyjne posiedzenie. Jeden z nich tow. Ossoliński pojedzie na part yjną szkołę. Dobry mat eriał na kierownika pow[iat owego] Komitet u. Wielkie są moŜliwości rozszerzenia sieci part yjnej organizacji w t erenie. Ogromnie przeszkadza brak środków lokomocji. W szyst kie st arania w tym kierunku na razie pozost ały bezskuteczne. II. W Komitecie Obwodowym istnieją i juŜ pracują: Wydz[iał] Agitacji i Propagandy [składający się] z 5 ludzi pod przewodnict wem członka Komit et u t ow. Lorka i Wydz[iał] Zawodowy [składający się] z 5 ludzi z t ow. Kubiakiem na czele. Tworzy się Wydz[iał] Organizacyjny pod kierownict wem tow. Nieśmiałka i Wydz[iał] Kadr pod kierownict wem t ow. Kozłowskiego. W składzie Kom it etu nie mamy odpowiedniego kierownika do Wydz[iału] Rolnego (gdyŜ poprzednio wydzielony zrobił nam zawód — o szczegółach przekazujemy ustnie). Zdajemy sobie 45 sprawę z waŜności zadań st ojących w chwili obecnej przed W ydziałem Rolnym i w najbliŜszych dniach ukom plet ujemy go i uruchomimy. III. Wszyscy członkowie PPR m ieli u nas juŜ wypełnione ankiet y własnego wyrobu (wzór załączam y1 ) i Ŝyciorysy. Była równieŜ księga członków Partii. W związku z nadesłanymi z KC drukam i przepisujem y wszyst kie ankiet y. Oryginały po sporządzeniu akt u spalim y, a ponownie podpisane przez członków P art ii prześlemy do Was. Jeśli macie jakieś zast rzeŜenia co do trybu postępowania — proszę natychmiast nas zawiadomić. P rzyst ąpiliśmy juŜ do ściągania składek członkowskich. Zbieram y równieŜ dobrowolne składki na Fundusz Part yjny. Tymczasowe legitymacje równieŜ zaczniemy w przyszłym tygodniu wydawać (przerabiamy wzór piecząt ki, kt óra będzie gotowa za parę dni). Dlaczego w legitymacjach nie ma numerów i rubryki o dacie przyjęcia do part ii, a jedynie dat a wyst awienia. Ut rudni to pracę przy wydawaniu stałych partyjnych bilet ów. IV. Czynim y przygot owania do uruchomienia jednom iesięcznej szkoły partyjnej (m a się rozpocząć w dniu 8 października). M amy juŜ dobranych 20 kursant ów z miasta i powiat u. Dziś kierownicy Wydz[iału] Organizacyjnego i Kadr wyjeŜdŜają w celu dobrania jeszcze kilku kandydat ów z t erenu. Chcem y w t en sposób przeszkolić 25 towarzyszy, a w t ej liczbie 10 z terenu. Skład kursantów niezły. Mogli być o wiele lepsi, lecz ludzie są na takich stanowiskach, Ŝe nie sposób ich oderwać (np. dyrekt orzy fabryk, kierownicy wydz[iałów] it d.). Lokal i odŜywianie są przygot owane. Źle jest z pościelą. Wielkie t rudności z podręcznikam i. Prosimy o m aksymalną pomoc w t ej dziedzinie. Dobrze byłoby chociaŜ kilka t emat ów, by dał kt oś od Was. Lecz wiedząc [o] ogrom ie Waszej pracy — post aramy się o własnych siłach wszystkiem u sprost ać. Informacje z pracy [W ydziału] Agit acji i Propagandy, pracy związkowej i w dziedzinie przebiegu realizacji Reformy Rolnej napiszą odnośni kierownicy wydziałów. P rosimy o instrukcje co do budowy partyjnej [st rukt ury] w organizacjach o typie wojskowym. Zajmujemy się t worzeniem organizacji młodzieŜowej. 1 Brak w aktach sprawy . Nr 16 1944 p aździern ik 7, Białystok. — Protokół p rzesłu ch an ia Aleksan dra Pajko z B ujnowa (gm. B rańsk) przep rowadzonego przez p .o. sędziego śled czego Sądu Okręgowego w Białymstoku Leon a Damu lewicza w sprawie śmierci An ton iego Pajko. 46 Odpis, maszynopis. Wojskowy Sąd Rejonowy w Białymstoku 1944-1956, sygn. Arch. 18/44, k. 3. a Sędzia śledczy a w Białym st oku dnia 7 października 1944 r. przesłuchał w trybie art . 254 § 1 K[odeksu] P [ostępowania] K[arnego] Pajko Aleksandra, podejrzanego z art . 27, 225 § 1 K[odeksu] K[arnego]. b Pajko Aleksander b, syn M ikołaja i Olgi, ur. 25 IV 1925 r. w Bujnowie, gminy Brańsk, zam[ieszkały] w Bujnowie, Białorusin, prawosławny, rolnik, w wojsku nie słuŜył, nie karany, kawaler, zeznał jak następuje. b Nie przyznaję się do winy b, iŜ udzieliłem pomocy Gierm aziowi Władysławowi w popełnieniu przezeń zabójstwa Ant oniego Pajki przez t o, Ŝe kupiłem automat niemiecki i odst ąpiłem go Giermaziowi Władysławowi, który t ym właśnie aut omat em dokonał przest ępst wa, tj. nie przyznaję się do czynu przewidzianego w art . 27, 230 § 1 K[odeksu] K[arnego]. Wyjaśniam, co następuje: na 2 dni przed zabójst wem, t j. w poniedziałek, przyszli do Giermazia Władysława sowieci. Ja wówczas byłem u niego. W t oku rozmowy jeden z sowieckich Ŝołnierzy powiedział, Ŝe m a do sprzedania aut omat . W ówczas Giermaź zwrócił się do mnie z prośbą, Ŝebym dał butelkę wódki, gdyŜ Ŝołnierz chciał za aut om at butelkę wódki. Ja poszedłem do domu, wziąłem z dom u but elkę wódki i przyniosłem dla Gierm azia. Giermaź dał wódkę Ŝołnierzowi, a aut om at zabrał i zaniósł do st odoły. Aut omat był bez naboi. Giermaź szukał naboi. Pyt ał ludzi kt o ma. Czy znalazł naboje — nie wiem. W e środę byłem znowu u Giermaziów, poniewaŜ uczyłem się u starego Gierm azia krawiectwa. U Giermaziów wypiliśmy 1 1/2 wódki we czwórkę. P o czym Giermaź Władysław przyniósł ze stodoły aut omat i poszliśm y do domu do m nie. Kiedyśmy przyszli, on zaproponował m i pójście do lasu na Ŝurawie. Ja byłem pijany, iść nie m ogłem. PołoŜyłem się spać. Zamknięt o mnie w chlewie i Giermaź Władysław poszedł do lasu z moim brat em Ant onim Pajko c. Samego fakt u zabójst wa nie [widziałem ], strzałów nie słyszałem, gdyŜ spałem. Wieczorem t ego dnia dowiedziałem się, Ŝe prawdopodobnie brat mój Ant oni zabity. P oszedłem szukać brat a u Giermaziów i po lesie, nigdzie go jednak nie znalazłem. Dopiero na drugi dzień przy pom ocy mieszkańców naszej wsi znaleźliśmy ciało Ant oniego P ajki. Zamordowany jest moim młodszym bratem. Kochałem go jak brata, nic on m i nigdy złego nie zrobił. Nie przypuszczałem, Ŝe przez danie Gierm aziowi butelki wódki przyczynię się w rezultacie do śmierci własnego brata. Nadmieniam, Ŝe wódkę przyniosłem pod wpływem namowy Giermazia W ładysława. Zeznałem wszyst ko, odczyt ano. 1 47 a-a b-b c 1 Opuszczono nadpisane: „nazwisko ?” Podkreślone. W tekście om yłkowo: „Giermaź”. Aleksander Pajko został skazany 3 I 1945 r. przez Wojskowy Sąd Rejonow y w Biały mstoku za współudział w zabójstwie A ntoniego Pajki na 6 lat pozbawienia w olości, po am nestii zw olniony 6 III 1946 r. Włady sław G iermaź (sy n Franciszka i Marianny , ur. 11 IX 1920 r. w Kamiankach, gm. Grodzisk, narodowość polska, wy znanie rzy mskokatolickie, kow al, w wojsku nie słuŜy ł, w ykształcenie 5 klas szkoły powszechnej) został skazany 3 I 1945 r. przez Wojskow y Sąd Rejonowy w Białym stoku za zabójstwo A ntoniego Pajki na 8 lat pozbawienia wolności, po am nestii zwolniony 6 III 1946 r.; w : A Pw B, Wojskowy Sąd Rejonowy w Białymstoku 1944-1956, sy gn. Arch. 18/44, k. 71-72 i k. 82-83. Nr 17 1944 p aździern ik 7, Narew. — Kwestionariusz wstępu jącego d o PPR wójta gm. Narew A. Nikonowicza. Oryginał, form ularz drukowany wypełniony odręcznie. KW PZPR w Białymstoku 1948-1990, akta osobowe Nikonowicza Antoniego s. Pim ona. Kwest ionariusz dla członków i wst ępujących do PP R Organizacja partyjna, do kt órej wpłynął kwest ionariusz aP PRa, powiat, miast o —b , obwód aBiałyst ok a. 1. Nazwisko a Nikonowicza , imię aAnt onia , im ię ojca a Pimon a . 2. Płeć a męskaa . 3. Dat a urodzenia a4 X 1899a [r.] 4. Narodowość a białoruska a . 5. Język ojczyst y a białoruskia . 6. Miejsce urodzenia awieś Makówka, gm . Narew, pow. bielski, woj. białost [ockie] a. 7. Kiedy wstąpił do PPR i jakie funkcje pełnił a 7 października 1944 r.a 8. Pochodzenie społeczne (robotnik, chłop, c pracownik c, rzemieślnik, przedsiębiorca it d.) —b 9. Wykszt ałcenie a6 kl[as] gimnazjum rosyjskiegoa . Czy kończył szkoły polityczne i jakie? —b 10. Zawód z wykszt ałcenia —b; zawód wykonywany a wójt gm inya . 11. Gdzie i w jakim charakt erze pracował? Od (m ies[iąc ], Do (mie s[iąc], Miej scowość (wieś, rok) rok) m iasto, pow., woje w[ództwo]) a sty cze ń 1917 V 1917 st[ac j a] kole j [owa] Sa ra ktasz V 1917 XI 1917 St[ac j a] kole j [owa] Amba rnia ja XII 1917 V 1921 st[ac j a] kole j [owa] Kuwa ndy k Na zwa prze dsiębiorstwa lub insty tuc ji Ore nburg-Orska kol[e j] Ŝel[a zna ] Murma ńska kol[e j ] Ŝel[a zna ] Ore nburg-Orska kol[e j] Ŝel[a zna ] W j a kim c ha rakte rz e tele gra fist y tele gra fist y st[a rsze go] tele gra fist y V 1921 XII 1923 XII 1923 IV 1929 rolnic two os[ada ] Nare w, pow. bie lski —b Za rząd Gm [inny] Na rew IV 1929 X 1932 więzie nie Bia łystok ska zanie c polity czny —b zastępc a sekre ta rza gm[iny ] —b 48 X 1932 X 1939 X 1939 I 1941 I 1941 24 VI 1941 24 VI 1941 20 VII 1944 20 VII 1944 —b wieś Ma kówka, gm. Nare w os[ada ] Nare w, pow. bie lski m [ie j scowość] Ha jnówka wieś Ma kówka, gm. Nare w os[ada ] Nare w, pow. bie lski rolnictwo —b S[ie l]sowie t1 Nare w Ra j zdra w2 prze wodnic zący kierownik rolnictwo —b Za rząd Gm [inny] wój taa 12. Jaki udział bierze w pracy Rad Narodowych, związków zawodowych, organizacji młodzieŜowych i innych organizacji społecznych? a Przewodniczący Gm[innej] R[ady] N[arodowej]a . 13. Jakimi obcymi językam i włada? a Polski i rosyjskia. 14. Czy słuŜył w Wojsku P olskim i w jakim st opniu? aNiea . 15. Czy był członkiem Gwardii Ludowej, Arm ii Ludowej? W jakim stopniu, kiedy i gdzie wstąpił? a Nie a. 16. Czy był w innych organizacjach wojskowych pod okupacją, jakich i w jakim st opniu? aNiea . 17. Czy brał dział w działaniach part yzanckich, kiedy i gdzie? a Łącznik oddziału partyzanckiego w czasie niem ieckiej okupacjia. 18. Czy był ranny? aNie a . Czy m a odznaczenia? aNie a . 19.Czy był członkiem innych part ii w kraju lub za granicą, jakich, gdzie, jak długo i jaką pełnił funkcję? aNie a . 20. Czy brał udział w opozycjach i grupach antypartyjnych? a Niea . 21. Czy był członkiem organizacji m łodzieŜowych, jakich, jak długo? a Związek MłodzieŜy Kol[ei] w ZSRR3 1918-1921a . 22. Czy był uwięziony? Za co, kiedy, gdzie? a Za działalność zwiadowczą na rzecz Związku Radz[ieckiego] 1929 [r.] w więzieniu Nowogródek—Białyst ok i 1939 r. Obóz Konc[ent racyjny] Bereza [Kart uska] a . 23. Jak zachowywał się w śledztwie, w więzieniu, w obozie? a Byłem nieugięt y i Ŝad[nej z] tajem nic nie zdradziłem a. 24. Czy był skazany i przez jaki sąd? Za co, kiedy? aZa działalość zwiadowczą na rzecz Zw[iązku] Radz[ieckiego] w 1929 r. na t rzy i pół roku więzienia przez Sąd Okręgowy w Nowogródkua. 25. Imię i nazwisko Ŝony (męŜa) aEudokia Nikonowicza . P anieńskie nazwisko Ŝony a Kawoniuk a . 26. Czy był karany part yjnie? (nagany, zawieszenia it d.) —b . 27. Dokładny adres a wieś Makówka, gm. Narew, pow. bielskia d. a-a b c-c d 49 Wypełnione odręcznie. Brakodpowiedzi. Podkreślone. Kwestionariusz podpisał nieczy telnie A . N ikonow icz. 1 2 3 Chodzi o Radę Wiejską, będącą najniŜszym organem władzy w ZSRR. Chodzi o Rejonow y Wy dział Zdrowia, będący terenowy m urzędem adm inistracji w ZSRR. Chodzi o Rosyjską Socjalistyczną Federacy jną Republikę Radziecką, gdyŜ ZSRR formalnie utw orzono w końcu 1922 r. Nr 18 1944 p aźd ziern ik 11, B iałystok. — Pismo starosty b iałostockiego M. Parfinowskiego do wojewod y białostockiego w sp rawie zabezp ieczen ia posterun ków MO na terenie p owiatu w b roń, umu nd urowan ie i łączn ość telefoniczn ą. Oryginał, rękopis. UW B 1944-1950, sygn. 296, k. 6. Ot rzymałem meldunek komendanta powiat owej Mil[icji] Obyw[at elskiej] w Białymstoku o a braku moŜnościa dot arcia i utrzymania anormalnych kont akt ówa z post erunkami. (Brak maszyny1 , brak łączności t elefonicznej.) Równocześnie donosi komendant MO o fakcie pobicia milicjant a przez osobników zam ieszkałych w gm. Wasilków. Dochodzenie ust aliło, Ŝe zewnęt rzna forma 2 naszej milicji nie znajduje aut oryt etu. W gm[inach] Zabłudów, Juchnowiec, Michałowo po lasach ukrywają się bandy. P roszę ob. wojewodę o łaskawe wydanie odpowiednich zarządzeń, mających na celu: 1/ auzupełnienie a niewyst arczającego a uzbrojeniaa milicji na t erenie powiatu (na 256 milicjant ów broń posiada 67), 2/ a um undurowanie a wszyst kich milicjant ów (na 256 milicjantów umundurowanych jest 14), 3/ ust anowienie ałączności t elefoniczneja z a post erunkam ia Mil[icji] Obyw[atelskiej] przy gminach. Referent Bezp[ieczeństwa] Publ[icznego] St arost a mgr A. Ginsbert M. P arfinowski a-a 1 2 Podkreślone. Chodzi o samochód osobow y. Chodzi o ubiór. Nr 19 1944 październik 14, Hajn ówka. — Protokół d oraźn ej lu stracji Zarząd u Gmin nego w Hajn ówce p rzeprowadzon ej przez zastęp cę in sp ektora samorządu gmin nego Wyd ziału Powiatowego w B ielsku Pod laskim P. Sikorskiego. Oryginał, rękopis. Wydział Powiatowy w Bielsku Podlaskim 1944-1950, sygn. 54, k. 17-18. 1. Kasa 19.680 zł (w sam ych R. M. Niemieckie1 ), stan kasy zgodny z saldem w ksiąŜce kasowej na dzień 14 X 1944 [r.] godz. 1500 . Kasę prowadzi: Uziałło Anna — pracowniczka Zarządu Gminnego — pod kontrolą wójt a gminy. 2. a Opis:a a/ Zarząd Gminny mieści się na part erze byłej Szkoły P rzemysłowej w Hajnówce. Nie zniszczony [budynek], remont ów nie 50 pot rzeba, b/ zajmuje 7 pokoi — duŜe, sala posiedzeń (były korytarz szkolny — wyst arczający), c/ umeblowanie Zarządu Gm innego i inwetarz — wyst arczający, własna kasa ogniot rwała w st anie solidnym, biurek, krzeseł, ław, stołów, szaf — st an dobry — wyst arcza. 3. a Gmina:a a/ osada Hajnówka [liczy] ponad 10.000 m ieszkańców, przewaŜnie ludność robot nicza, nie zniszczona za wyjątkiem kilkunast u domów oraz częściowo zniszczonej w czasie działań [wojennych] Fabryki Chemicznej. Przemysł Hajnówki: Tart ak, T erpent yniarnia i [Fabryka] Chemiczna — czynne. Szpit al i ambulat orium czynne. P oza t ym widzi się sporą ilość sklepów — przewaŜnie spoŜywcze. Młyny, piekarnie. b/ Gm ina wiejska składa się z 27 sołect w ze st anu na 1 IX 1939 r. i 2 sołect w przyłączonych w sierpniu 1944 r., t j.: wieś Nowosady z gminy Narewka i Łozice z gminy BiałowieŜa, razem gmina Hajnówka liczy 29 sołect w. c/ 4 wsie za czasów okupacji niemieckiej [zost ały] wysiedlone i spalone, ludność wraca z powrot em i odbudowuje się. Na odbudowę nadleśnictwa przydzielają budulec. d/ T erytorialnie do gm iny Hajnówka naleŜą nadleśnict wa: Hajnówka i Leśna. 4. a Gospodarcze a : a/ st an finansowy — niezadowalający: duŜy personel — 21 osób, mimo niewysokich płac st anowi powaŜą pozycję wydat ków w budŜecie gminnym, b/ duŜa ilość ludzi bez środków do Ŝycia, którym gmina m usi dost arczyć opieki w post aci: mleka dla dzieci, opału, chleba, inni zdrowi nie chcą iść do pracy, trzeba ściągać przez policję2 , c/ szpit al miejscowy deficyt owy — przy przyjmowaniu na leczenie nie przyjmuje się dost atecznych zaliczek; chory, kt óry opuszcza szpit al nie reguluje reszty — dopiero później gm ina przyst ępuje do ściągania opłat — st rat a pieniędzy, czasu i t rzyma się zbędny personel w gminie. Leczą się wojskowi i za szpit al nie płacą. d/ Zbyt późno Zarząd Gminny przyst ąpił do pobierania opłat za czynsz w dom ach opuszczonych (a jest ich około 150). St awki szczególnie na sklepy zbyt niskie — 5 zł od m2 lokalu handlowego, kiedy sklepikarze biorą ceny spekulacyjne; inne [budynki] mieszkalne m ogą zostać. e/ Inne zakłady, jak: rzeźnia, st olarnia, ogród miejski — gm iny, stołówka, równieŜ nie są przychodowymi. 5.a Biuro:a a/ podzielone jest na 11 referat ów, jak: 1/ ogólno-administracyjny, 2/ kasa i rachuba, 3/ aprowizacyjny, 4/ przedsiębiorst wa, 5/ zdrowia, opieki społecznej i oświat y, 6/ przemysł, handel, reformy rolne, podat ki, 7/ porządku i bezpieczeństwa publicznego, 8/ pośrednict wa pracy, 9/ mieszkaniowy, 10/ budowlany, 11/ drogowy. Razem zat rudnionych jest 21 osób. P ersonel niefachowy, za wyjąt kiem referent a podat kowego nowi ludzie. b/ P race w biurze: moc interesantów, 51 t rudności duŜe, szczególnie nat ury aprowizacyjnej. Rozkład podat ków dokonany — nakazy wręczone sołt ysom. 6. a Ogólne uwagi i wnioski.a Warunki do pracy w Zarządzie Gm innym dosyć t rudne z uwagi na osadę Hajnówka o nasileniu robot niczym, wymagają szczególnej opieki i wglądu ze st rony władz, personel Zarządu Gm innego musi być energiczny, fachowy, a zarazem mieć duŜo t akt u przy załatwianiu interesant ów. a-a 1 2 Podkreślone. Chodzi o niem ieckie środki płatnicze: reichsmarki. Chodzi o Milicję Oby watelską. Nr 20 1944 październik 19, Narewka. — Protokół d oraźn ej lu stracji Zarząd u Gmin nego w Narewce p rzeprowad zonej przez zastępcę in sp ektora samorządu gmin nego Wyd ziału Powiatowego w B ielsku Pod laskim P. Sikorskiego. Oryginał, rękopis. Wydział Powiatowy w Bielsku Podlaskim 1944-1950, sygn. 54, k. 16 i następna nie numerowana. 1. Kasa. Wpływów nie było za wyjąt kiem kilkuset zł [za] prąd z elektrowni gminnej. 2. a Opis. a a/ Zarząd Gminny mieści [się] we własnym lokalu. Budynek drewniany, part erowy, 3 sale, koryt arz, sala posiedzeń w kancelarii ogólnej. Lokal duŜy, wygodny, standardowy, nie zniszczony. Biurek, stołów, szaf i krzeseł wyst arczająca ilość. Brak kasy ogniot rwałej. 3. a Gmina. a a/ Stan na 1 IX 1939 r.: wsi 44 — sołect w 16. Ost atnio część sołectw ubyło za linię Curzona1 . Obecnie liczba sołectw ze stanu z 1939 r. wynosi 12 i [ponadto] 10 sołectw przybyło — [odcięt e] linią Curzona z gminy T arnopol, [były] pow. W ołkowysk — razem 22 sołect wa i ludności — 5.474. Ubyło za linię Curzona 3 sołect wa i 1 do gminy Hajnówka. b/ Z obecnego st anu t erytorialnego gminy (dawny i przyłączony obecnie) Niemcy za czasów okupacji wysiedlili i spalili 45 wsi, pozostaje zaledwie kilka sołectw całych — w tym sama osada Narewka w st anie nie zniszczonym. a Nadleśnict wa a: Narewka i Browsk o 8.392 ha lasów. c/ Ludność częściowo wróciła do swoich osiedli w 34 wioskach, a w 11 wsiach jeszcze zupełnie nie m a ludzi. Ludność mieszka w ziemiankach, nie osiewali w czas[ie] okupacji i wcale nie zbierali, jak równieŜ na rok 1945 t ylko niektórzy zasieli zboŜe ozime. St an gospodarczy t ych wsi beznadziejny. 4. a Przedsiębiorstwa. a a/ Elekt rownia gminna zasilająca w prąd osadę Narewka (300 lamp w osadzie) w st anie ruiny, kocioł przepalony, poruszany drewnem. Opłat y niskie, kt óre nie wystarczają na pokrycie wszyst kiego. Innych przedsiębiorst w gm ina nie prowadzi, a jedynie 52 olejarnie i wspólny młyn z Terlikowską, kt óry jest w kapit alnym rem oncie. 5. a Zakłady zdrowia i opieki. a Szpit ali, ambulatoriów brak. 6. a Mienie opuszczone. a Osada Narewka ma 120 domów pozostałych bez właścicieli. Stan średni. Spisów nie sporządzono, pomiarów nie dokonano, opłat nie wym ierzono i nie pobrano od ludności korzyst ającej z t ych domów. 7. aSzkoły. a Czynnych szkół 4, w tym 3 szkoły we własnych budynkach i 1 w wynajęt ym. W opał szkół nie zaopat rzono. 8. a St an prac w biurze.a Podat ki nie wymierzone, brak podst aw do wymiaru powierzchni, nast ępnie, t ylko [m ieszkańcy] niekt órych wsi są na miejscu, inni dopiero wracają na swoje miejsce. Inne prace wykonywane są z opóźnieniem. Dane st atyst yczne dla powiat u wysłane. 9. a Pracownicy:a 1/ wójt — rolnik — niefachowiec Leszczyński — IX2 , 2/ sekret arz Jangas Antoni, Ŝonat y, 3 klasy gim nazjum i kurs sam orządowy w 1931 r., 3/ zastępca Kabac Piot r, 3 Kursy Seminarium Nauczycielskiego Grodno — podat ki, 4/ aprowizacja — Podłaszczyk Konst anty, szkoła powszechna rosyjska, 5/ aprowizacja — Lewsza Jan, 4 klasy gimnazjum nowego t ypu, 6/ kancelaria — Kadyszewska Leokadia, 2 klasy gim nazjum nowego t ypu, [7/] woźny, [8/] mechanik elekt rowni. P racownicy za wyjąt kiem Jangasa wszyscy nowi z samorządem nie obeznani. a Zarządzenia:a 1/ omierzyć i spisać mienie opuszczone, 2/ wymierzyć opłat y od lokali, 3/ wymierzyć opłaty od energii elekt rycznej, 4/ nadesłać wykazy: a/ gromad, kt óre odeszły, b/ kt óre przybyły i z jakiej gminy, c/ spalonych i wysiedlonych. b a-a b 1 2 Podkreślone. Protokół podpisał nieczy telnie zastępca inspektora sam orządu gm innego Wydziału Powiatow ego w Bielsku Podlaskim P. Sikorski. Chodzi o ty mczasow ą granicę polsko-radziecką. Chodzi o grupę uposaŜenia pacowników gminnych. Nr 21 1944 październik 20, Narew. — Protokół doraźnej lustracji Zarząd u Gminnego w Narwi p rzeprowad zon ej p rzez zastępcę in spektora samorząd u gminnego Wydziału Powiatowego w Bielsku Podlaskim P. Sikorskiego. Oryginał, rękopis. Wydział Powiatowy w Bielsku Podlaskim 1944-1950, sygn. 54, k. 14-15. 1. aKasa.a W pływów podat kowych nie było, za wyjąt kiem opłat adm[inistracyjnych]. 2. a Opis. a a/ Zarząd gminny mieści się we własnym budynku drewnianym, part erowym, st an średni. Pokoi — 6. Biurek, stołów, szaf i krzeseł — stan wystarczający. Kasa ogniot rwała — st an średni. 53 3. a Gmina. a a/ Siedziba w os[adzie] Narew. Liczba sołect w — t ak jak w dn. 1 IX 1939 r., t j. 50. [Powierzchnia —] b25.000 hab . Ludność — 14.105 osób. Lasy państ wowe — 1.000 ha w 5 leśnictwach, mająt ków ponad 50 hac . Ludność w 92% Białorusini, 8% — Polacy, 1 śyd. b/ a St an zniszczenia a: za okupacji niemieckiej 8 wsi wysiedlonych i spalonych, w pozost ałych wszyst kich wsiach częściowe zniszczenia, w t ym 2 wsie zupełnie spalone w czasie ost atnich działań wojennych. 4. aP rzedsiębiorst waa i zakłady. Tart ak, elektrownia w odbudowie, rzeźnia nieczynna. 5. a Zakłady zdrowia i opieki. a Szpit ali nie m a, ambulat oriów nie uruchomiono. 6. Mienie opuszczone. 41 domów pozost ałych bez właścicieli. Spisane i omierzone, lecz opłat nie wym ierzono i nie pobrano. 7. aSzkoły a, uruchomiono 12 szkół, wszyst kie we własn[ych] budynkach. Niektóre są zaopatrzone w opał. 8. a St an prac w biurze.a Podatki nie wymierzone, ustala się i uzgadnia podst awy — obszar. Inne robot y w t oku. Dane st at yst yczne dla powiat u wysłane. Podział prac częściowo dokonany. 9. a Personel gm inny. a 1/ Wójt — rolnik, wzg[lędnie] ośw[iecony], 6 kl[as] dawnego Ros[yjskiego] Gimnazjum1 . 2/ Sekret arz Gieryń P iot r, wzg[lędnie] ośw[iecony], dawny urzędnik DOKG2 w Brześciu, matura w Brześciu, st arszy, niefachowy. 3/ Zast ępca Czerniakiewicz Włodzimierz s. Jakuba, 4 kl[asy] gim n[azjum ] dawnego, st arszy, były rachmist rz spółdzielni — częściowo fachowy. 4/ Aprowizacja — Czerniakiewicz Włodzim ierz, 5 oddz[iałów] Szkoły Powszechnej, bez prakt yki. Aprowizacja — Dul Jan. 5/ M eldunkowy [i] wojskowy śakiewicz Stanisław, 1926 r[ok] ur[odzenia], 2 kl[asy] gimn[azjum] nowego t ypu, niefachowy. [6/] W oźny i [7/] magazynier. 10. a Zarządzenia. a 1/ Wym ierzyć opłat y na m ienie opuszczone i pobrać. 2/ Uruchomić ambulat orium . 3/ Zaopat rzyć szkoły w opał. 4/ Dosłać brakujące dane st at yst yczne.d a-a b-b c d 1 2 Podkreślone. Nadpisane. Opuszczono cyfrę: „2”. Protokół podpisał nieczy telnie zastępca inspektora sam orządu gm innego Wydziału Powiatow ego w Bielsku Podlaskim P. Sikorski. Chodzi o A ntoniego Nikonowicza. Skrótu nie rozszy frow ano. Nr 22 1944 październik 22, Michałowo. — Protokół nr 1 zeb rania organizacyjn ego załoŜycieli komórki PPR w Michałowie. Odpis, rękopis. KP PPR w Białymstoku 1944-1948, sygn. 4/VI/4, k. 170. 54 1944 roku, [miesiąca] października, 22 dnia, w m[iejscowości] Michałowo przy ulicy M łynowej nr 10 odbyło się zebranie związku PP R, w którym brało udział przeszło trzynastu ob. m[iejscowości] Michałowo, a w tym trzech przedst awicieli z gródeckiego związku P PR, kt órzy pojaśnili nam co niŜej nast ępuje. P ierwszy zaczął zebranie obywatel Mieleszko. Ob. Mieleszko st reścił nam historię związku, obcharakt eryzował t ryb i pracę związku PPR i jaką on m a st rat egię w kołach robot niczych na t erytorium Demokrat ycznej Polski, ob. Mieleszko podkreślił ideę związku, do jakiego punktu oparcia powinien dąŜyć i na jakich regułach on się opiera; ob. Lebiedziński rozpowiedział jak pracuje związek P PR po drugich miast ach i wsiach, i jak powinien pracować u nas w M ichałowie w kołach robot niczych. P o omówieniu niektórych szczegółów było zapyt anie, czy m y będziemy organizować u nas w Michałowie związek P PR, pyt anie t o było przyjęte przez uczestników zebrania z wielkim t ryumfem i wszyscy zaczęli się zapisywać na członków związku PP R. Potem z członków związku byli wybrani przedst awiciele, którzy mają zaopiekować się wszyst kimi sprawami t yczącymi się związku PP R. Sekret arzem zost ał wybrany Mirucik Aleksander i [wybrano] jego dwóch pom ocników, którzy przeszli przez głosowanie jednomyślnie. Zgodnie z niniejszym prot okołem w dniu dzisiejszym weszli na członków PPR w Michałowie poniŜej wymienieni obywat ele jak następuje: 1/ Kwiat kowski Konst anty, 2/ Gryko Władysław, 3/ Smolewski Aleksander, 4/ Sm olewski Bazyl, 5/ Oziabło Jan, 6/ Sieśkiewicz Jan, 7/ Świent uchowski Jan, 8/ Sokół Bazyl, 9/ W awreniuk Aleksander. P owyŜeja wym ienieni ob[ywat ele] weszli zgodnie wypełnienia kwest ionariuszy bez osobist ych próśb podaniowych pisemnych. b a b W tekście: „PoniŜej”. Protokół podpisał sekretarz komórki PPR w Michałow ie A. Mirucik. Nr 23 1944 październik 24, L ublin. — Pismo kierownika Resortu Oświaty PK WN dra Stanisława S krzeszewskiego do ku ratora Okręgu Szkolnego Białostockiego w sprawie organizacji szkoln ictwa b iałoru skiego i litewskiego. Kopia, m aszynopis. UW B 1944-1950, sygn. 16, k. 123 i 125. W związku z organizacją szkolnict wa dla mniejszości narodowej białoruskiej, litewskiej i innej Resort Oświaty kom unikuje, co nast ępuje. 1/ Wobec ist niejącej umowy między Rządem Radzieckiej Republiki Białoruskiej oraz Lit ewskiej, ludność białoruska i litewska będzie m ogła w 55 najbliŜszym czasie drogą repat riacji przesiedlić się na teryt oria wspomnianych republik, [dlatego] tworzenie specjalnego aparat u nadzorczego dla szkolnict wa m niejszościowego w t ej chwili jeszcze nie jest celowe. Wobec t ego w ram ach ist niejących wydziałów szkolnict wa powszechnego i średniego naleŜy a t ymczasowo powierzyć pieczę nad szkolnict wem m niejszościowym wizyt atorom i inspekt orom szkolnym, znającym język danej mniejszości i orient ującym się w problematyce t ych szkół. a a Szkoły powszechne z językiem wykładowym białoruskima i lit ewskim naleŜy ot wierać t am, agdzie jest przynajmniej 40 dziecia , których a rodzice zaŜądali nauki w danym języku na podst awie pisemnego oświadczenia. a Przy wyt yczaniu sieci t ych szkół [naleŜy] dąŜyć do utworzenia wysoko zorganizowanych szkół powszechnych, uwzględniając, rozumie się, ust awowo określone odległości poszczególnych ośrodków rejonu szkolnego. W związku z brakiem odpowiednio wykwalifikowanych kandydatów do szkół mniejszościowych naleŜy w ost at eczności przyjm ować na stanowiska nauczycieli osoby posiadające ukończoną szkołę średnią ogólnokszt ałcącą t ypu licealnego lub gimnazjalnego, ewent ualnie osoby, które w okresie władzy sowieckiej w lat ach 1939-1941 ukończyły sześciom iesięczne kursy pedagogiczne, względnie inne równorzędne przeszkolenie. Kandydatów na t e stanowiska naleŜy m ianować w XI stopniu słuŜbowym bez zast osowania awansu automatycznego, aŜ do chwili uzyskania pełnych kwalifikacji. JeŜeli ilość nauczycieli niewykwalifikowanych będzie większa i okaŜe się potrzeba zorganizowania dla nich specjalnego kursu dokształcającego, zechce ob. kurat or przedst awić Resortowi Oświat y odpowiednie wnioski oraz budŜet ewent ualnego kursu. Zezwolenia na nauczanie niewykwalifikowanym nauczycielom udzieli Resort Oświaty na uzasadniony wniosek Kurat orium , popart y opinią Kurat orium o walorach osobist ych kandydat a. Nie naleŜy pod Ŝadnym pozorem przyjm ować na st anowiska nauczycieli osoby skompromit owanej jakąkolwiek współpracą z Niemcami. W celu zapobieŜenia brakowi podręczników białoruskich i częściwo lit ewskich zechce Kuratorium powołać kom isję redakcyjną, w skład kt órej wejdą najwybit niejsi nauczyciele, specjaliści języka i lit eratury białoruskiej, względnie lit ewskiej, lit eraci i poeci, o ile t acy przebywają na terenie Kuratorium, zadaniem kt órych będzie wydawanie w okresie przejściowym czasopisma dziecięcego w nakładzie b, kt óry będzie odpowiadać ilości uczniów w t ych szkołach m niejszościowych. 56 P odręczników sowieckich, uŜywanych w latach 1939-1941, ze względu na swoist ą problem at ykę, uŜywać w ogóle nie naleŜy. Pod Ŝadnym pozorem nie wolno uŜywać podręczników z czasów okupacji niemieckiej. P rojekt kaŜdorazowego wydawnict wa m usi być przedst awiony Kurat orium do zat wierdzenia. Kurat orium ma prawo Ŝądać przeróbek i uzupełnień, przede wszyst kim t ych, które odpowiadają akt ualnym zagadnieniom i fakt om współczesnej rzeczywist ości. We wszyst kich sprawach wąt pliwych, nie objętych niniejszym zarządzeniem, zechce obywatel kurator zwracać się bezpośrednio do Resort u Oświat y. 1 a-a b 1 Podkreślone. W tekście: „zakładzie”. Jest to załącznik do pisma naczelnika W ydziału O gólnego i Personalnego Resortu Oświaty PK WN Eustachego Kuroczko Nr. I-0-624/44 z dn. 24 X 1944 r., przesłanego do w ojewody białostockiego w odpow iedzi na pism o UW B Nr. 276/44 z dn. 30 IX 1944 r. w spraw ie szkolnictw a mniejszościow ego, którego kopii w aktach U WB nie odnaleziono; w : A Pw B, UWB 1944-1950, sy gn. 16, k. 124. Nr 24 1944 październik 26, Bielsk Pod laski. — Wykaz człon ków PRN w Bielsku Podlaskim z wyszczególnieniem m.in. ich n arodowości, sp orząd zon y w Wydziale Powiatowym w B ielsku Pod laskim. Oryginał, rękopis. UW B 1944-1950, sygn. 812, k. 6. Wykaz radnych Powiat owej Rady Narodowej w Bielsku Podlaskima L.p. Nazwisko i imię 1. Herma nowski Winc enty 2. Chomic ki Adolf 3. ppor. Drzewiec ki Mic hał 4. dr P ilipc zuk Le on 5. Barwie niuk Grze gorz 6. Androsiuk Ja n 7. Łuka sze wic z Wła dysław 8. Likie wic z W inc e nty 9. Mie rciński Józe f 10. Maćkowiak Wiktor 11. Soroka Mikołaj 12. Sidoruk Jan 13. We sołowski Stanisła w 14. Iwa nowski Jarosła w 15. Baj e na Antoni 16. Wa wre szuk Awa kum 57 Zawód Zaj mowane stanowisko m agiste r prze wodnic ząc y fa rm ac j i P RN rolnik zastępc a prze wodn[ic ząc ego] — radny Na rodowość Adres polska Bie lsk polska Sobótka , gm. Bie lsk polska Bie lsk le ka rz rolnik radny radny polska 1 — robotnik rolnik radny radny polska 2 polska Bie lsk m[iasto] Sie mia tyc ze Bia łowieŜa Boćki — rolnik rolnik radny radny radny polska polska polska Bra ńsk Cie cha nowie c Drohic zyn rolnik robotnik rolnik radny radny radny polska polska polska Grodzisk Ha j nówka Kle szc zele rolnik rolnik rolnik radny radny radny polska 3 polska bia łoruska Mie lnik Milej c zyc e Orla 17. Niksa W łodzimierz4 18. Sołonie wic z Ale ksander 19. Olędzki Jan 20. Ostrowski Euge niusz 21. Franc za k Ja n 22. dr Kołosowski Stanisła w 23. Ja kowic ki Czesła w 24. Ja worowski Stanisła w 25. Wie c zorek Ma rian 26. Kostyc e wic z Ja rosław 27. Kuła kowski Włodzim ie rz 28. Kołodzie j Józe f 29. Mironowic z Antoni 30. Stanio Franc isze k 31. Kania W ła dysła w 32. Maka rc zuk Zygmunt 33. Bańkowski Stanisła w 34. Buj a lski Sta nisła w 35. inŜ. Fabic ki P aweł 36. Szerma n He nry k a 1 2 3 4 5 — rolnik radny radny bia łoruska 5 bia łoruska Na rew Na rewka rolnik kupie c radny radny polska polska Sie mia tyc ze Wy szki nauc zyc iel le ka rz radny polska Bie lsk radny polska Bie lsk le ka rz wete rynarii radny polska Bie lsk urzędnik radny polska Bie lsk a gronom radny nauc zy- radny c iel urzędnik radny polska bia łoruska Bie lsk Bie lsk polska Bie lsk robotnik nadle śniczy nauc zyc iel nauc zyc iel nauc zyc iel rolnik radny radny polska polska Ha j nówka Bie lsk radny polska radny polska Łukawica , gm . W yszki Bie lsk radny polska Bie lsk radny polska Ba ńki, gm. Bie lsk rolnik rolnik rolnik radny radny radny polska polska polska Sie mia tyc ze Ha j nówka Bia łowieŜa Opuszczono niew ypełnione rubryki: „Wiek”, „Stan m ajątkow y” i „Uw agi”. W innych m ateriałach narodowość: „Ukrainiec”; zob. „Skład osobow y m iejskich i gminny ch rad narodowy ch powiatu Bielsk Podlaski w połowie 1945 r. (z uwzględnieniem narodow ości i wy znania)”, w: „Białoruskie Zeszy ty H istory czne”, 1995, nr 1(3), s. 132. W innych materiałach narodow ość: „białoruska”; w: tam Ŝe, s. 130. W innych materiałach narodow ość: „białoruska”; w: tam Ŝe, s. 148. Chodzi o Włady sław a Niksę, ur. 1907 r. w K ozłówce (gm. Bełda, woj. Łom Ŝa), od 1926 r. w Komunistycznej Partii Polski, w czasie okupacji niem ieckiej w Komitecie antyfaszy stowskim w Narwi i łącznikparty zantki radzieckiej, od 5 XI 1944 r. w PPR. W innych m ateriałach narodowość: „polska”; w: APwB, K W PPR w Biały mstoku 19441948, „K sięga ew idency jna członków PPR woj. białostockiego przyjęty ch w okresie 21 VIII 1944 r. — 4 III 1945 r.”, N r 1, poz. 173. Nr 25 1944 paźd ziernik 27, Mich ałowo. — Pismo wójta gm. Michałowo B. Sokoła do Starostwa Powiatowego w Białymstoku informu jące o stosun kach narodowościowych w gminie. Oryginał, rękopis. SPB 1944-1950, sygn. 124, k. 15. 58 a Na polecenie z dnia 19 X 1944 [r.] Nr Og/44.a Donoszę: 1/ na t erenie t ut [ejszej] gm iny jest 2.700 osób ludności polskiej i 7.100 osób ludności białoruskiej. 2/ Wzajemne st osunki między ludnością polską i białoruską ogólnie są dobre. 3/ Stosunek ludności białoruskiej do władz jest nader lojalny. 4/ śadnych jawnych organizacji wśród ludności niepolskiej na terenie gm iny nie ma. Wójt B. Sokół a-a Podkreślone. Nr 26 1944 październik 27, S okółka. — Protokół p osied zen ia Sądu Grodzkiego w Białymstoku na sesji wyjazdowej w S okółce w sp rawie cywiln ej z powództwa K alistrata S wiszcza z G órki (gm. Krynki) przeciwko Aleksandrowi Kozłowskiemu z Nowinki (gm. S zudziałowo) o zwrot klaczy ze źreb akiem. Oryginał, form ularz m aszynowy wypełniony odręcznie. Sąd Grodzki w Sokółce 1944-1950, sygn. C. 4/44, k. 18. a Dnia a 27 października a1944 r. Sąd Grodzki w Białym st oku naa sesji wyjazdowej w Sokółce a w składzie Sędziegoa Jana Lisieckiego az udz[iałem ] prot okolant a B. Rudnickiego, apl[ikanta] sąd[owego], rozpat rzył na posiedzeniu jawnym sprawę z powództ wa a Swiszcza Kalist rat a a przeciwko a Kozłowskiemu Aleksandrowi o klacz ze źrebakiem. a Po wywołaniu sprawy stawili się:a powód, pozwany i wezwani świadkowie. Pozwany prosi o dopyt anie doprowadzonych świadków: Kozłowskiego Józefa, Naumowicza Konst antego i Kiszyckiego Adolfa. Sąd się do powyŜszej prośby przychyla. Odczytano t reść powództ wa. P owód popiera powództwo i prosi o przysądzenie mu klaczy maści siwej w białe cętki, lat 4. P ozwany zeznaje, Ŝe w wyniku wym iany z wojskiem sowieckim wymienił klacz na inną, kt óra się potem okazała była własnością powoda. Pozwany jest poszkodowany, bo stracił przez tę wym ianę własnego konia, kt órego mu teraz nikt nie zwróci. Zawezwano świadków. Św[iadek] Włodzim ierz Kurza, syn Bazylego, lat 37, obcy dla st ron. śyje st ale z powodem i wie, Ŝe sporna klacz była st ale własnością powoda, kt óry ją wyhodował od źrebaka. Klacz t a zost ała zabrana przez wojsko niemieckie w momencie odst ępowania bez odszkodowania. Konia u pozwanego nie widział. Św[iadek] Jan Mandrow, syn Dymitra, lat 53, obcy dla st ron. Wie, Ŝe sporna klacz była własnością powoda i zost ała m u zabrana przez Niemców najpierw dla celów administ racji majątku, a pot em na cele 59 ewakuacji. Ta sam a klacz jest obecnie u pozwanego, rozpoznaje ją po znakach na ciele klaczy, dobrze mu znanych. Św[iadek] Michał Sobót ko, syn Grzegorza, lat 45, obcy dla st ron. Wie, Ŝe w 1939 r. powód m iał źrebaka i wyhodował go, a pot em t a klacz została zabrana przez Niem ców do folwarku. Św[iadek] Bronisław Szwadro, syn M ichaliny, lat 38, obcy dla st ron. Wie, Ŝe sporna klacz jest własnością powoda. U pozwanego t ej klaczy nie widział, ale moŜe ją poznać po znakach. Św[iadek] Kozłowski Józef, syn Stefana, lat 38, obcy dla st ron. Wie t ylko to, Ŝe sowieckie wojsko zamieniło konia pozwanemu. Do kogo t a klacz pierwot nie naleŜała — nie wie. Sąd post anowił więcej świadków w tej sprawie nie badać, poniewaŜ reszta świadków st rony pozwanej moŜe t ylko stwierdzić niekwest ionowany fakt wymiany konia pozwanem u przez wojsko sowieckie. Sąd st wierdza, Ŝe t ylko jeden świadek powoda widział i zidentyfikował sporną klacz, będącą obecnie u pozwanego. TakŜe wąt pliwe jest jaki źrebak przynaleŜał do t ej klaczy, bo w momencie zabierania był bardzo mały i ciemnosiwy, a źrebak obecnie przynaleŜący do klaczy jest m aści siwej o wiele jaśniejszej, co moŜe być objawem nat uralnym i wynikać z wyrast ania źrebaka, ale nie jest t o przez wszyst kich świadków stwierdzone. Sąd zarządza godzinną przerwę dla umoŜliwienia świadkom obejrzenia spornej klaczy, kt órą pozwany przyjechał ze wsi na rozprawę. b Św[iadek] Kurza Włodzim ierzb st wierdza po oględzinach, Ŝe klacz będąca u pozwanegoc jest t ą. b Św[iadek] Sobótko Michałb nie moŜe st wierdzić ident yczności, bo klacz widział kiedy była młodą. Źrebak jest t en sam. b Św[iadek] Bronisław Szwadro b st wierdza ident yczność klaczy. Sąd zamyka post ępowanie dowodowe i udziela głosu st ronom. P owód popiera powództ wo w dalszym ciągu. P ozwany zaprzecza ident yczności klaczy t wierdząc, Ŝe nie znaleźli świadkowie na szyi klaczy będącej w jego posiadaniu znaków, o których zeznawali, Ŝe miała je klacz. Prosi o oddalenie powództ wa. a Sędzia zam knął sprawę i ogłosił sent encję wyroku. ad1 a-a b-b c d 1 60 Maszy nopis form ularza. Podkreślone. W tekście: „powoda”. Protokół podpisał sędzia grodzki J. Lisiecki i protokolant B. Rudnicki. Na m ocy w yroku Sądu G rodzkiego w Biały mstoku z dn. 27 X 1944 r. pozw any A leksander Kozłowski m iał zw rócić sporną klacz ze źrebakiem powodow i K alistratowi Sw iszczowi; w: APwB, Sąd G rodzki w Biały mstoku 1944-1950, sygn. C.4/44, k. 19. Nr 27 1944 październik 28, Su praśl. — Pismo b urmistrza Su praśla Jan a Remfeld a do S tarostwa Powiatowego w B iałymstoku in formujące o mn iejszościach narod owych w mieście. Oryginał, rękopis. SPB 1944-1950, sygn. 124, k. 5. Na polecenie z dn. 19 X rb. Nr Og. 44 donoszę, Ŝe na terenie miast a Supraśla polskiej ludności jest 2.065, a Białorusinów i Rosjan 436. Wzajem ny st osunek ludności jest anieprzychylny.a St osunek ludności niepolskiej do władz jest bierny. Organizacje narodowe na razie nie ust alone. Burmistrz J. Rem feld a-a Podkreślone. Nr 28 1944 październik, B iałystok. — Informacja an on imowego wsp ółpracown ika Wyd ziału In formacji i Propagan dy w Białymstoku o statusie i roli szkoln ictwa białoru skiego w O kręgu S zkoln ym B iałostockim. Oryginał, rękopis. Wojewódzki Urząd Inform acji i Propagandy w Białymstoku 1944-1947, sygn. 6, k. 141-142. Kilka słów w sprawie organizacji szkolnict wa mniejszościowego w okręgu białostockim Manifest P olskiego Komit et u Wyzwolenia Narodowego a gwarant ujea przywrócenie wszyst kich swobód demokrat cznych, z których mają korzyst ać obywat ele bez róŜnicy rasy, wyznania i narodowości. Jedną z t ych swobód jest sprawa organizacji oświat y w Polsce odrodzonej. Trakt ując tę sprawę zaiście demokrat ycznie i mając na względzie stworzenie Polski silnej jednością wszystkich obywat eli, obecny Rząd nie uszczupla praw mniejszości narodowych. Tot eŜ na równi ze szkołą polską t worzy się szkołę mniejszościową, o której nie chcieli słyszeć dot ychczasowi kierownicy Państwa P olskiego. Wobec t ego sprawa organizacji szkolnictwa mniejszościowego w naszym okręgu białostockim st ała się realną. Ale ... Nie jest ona t ak prost ą, jakby t o mogło się wydawać. Wymaga ona od czynników administ racyjnych bardzo wnikliwego podejścia do tej sprawy i znajomości warunków miejscowych, zwłaszcza t ych ludzi, dla których będzie się t worzyło szkołę mniejszościową. W danym wypadku chodzi nam o mniejszość białoruską, jako najbardziej licznie zamieszkującą okręg białost ocki. P olityka rządów sanacyjnych, wpływ polonizacyjny kościoła kat olickiego spowodowały t o, Ŝe znaczna część ludności białoruskiej zatraciła poczucie przynaleŜności narodowej. Ludzie t ylko z tego względu, Ŝe 61 chodzą modlić się do kościoła, Ŝe są katolikami, podają się zazwyczaj za Polaków. Ludzie ci Ŝyją tradycjami białoruskimi, korzyst ają z języka białoruskiego, często noszą te same nazwiska co ich współobywat eleBiałorusini wyznający religię prawosławną i podający się za ruskich, tzn. Białorusinów. „P olski” i „ruski” to dwa pojęcia, kt órych się często uŜywa w okręgu białostockim dla określenia swej narodowości, wychodząc z poczucia przynaleŜności religijnej. bSą t o skut ki polit yki sanacyjnej sprzed r[oku] 1939, kiedy to kościół, szkoła i prasa ciągle zaznaczały, Ŝe „ten, kt o jest kat olikiem, t en jest Polakiem, a kt o jest Polakiem, t en musi być katolikiem”. Tego rodzaju post awienie kwest ii wcale nie sprzyjało współŜyciu obywat eli, lecz siało zamęt , zmierzało jedynie do rozbicia jedności narodu białoruskiego na t zw. kresach wschodnich, a więc i w okręgu białost ockim. P rzet o zrozumiałą jest rzecz, Ŝe zbici z t ropu obywat ele podają się nierzadko za P olaków, a inspekt or podchodząc do sprawy czyst o formalnie, będzie organizował dla ich dzieci szkoły polskie. Obecnie, kiedy w myśl poczynań demokrat ycznych, dba się o dobro kaŜdego narodu, zam ieszkującego teryt orium państ wowe, kiedy zasady demokratyczne znalazły szerokie zastosowanie na polu oświat y, ludność białoruska w P ańst wie P olskim będzie m iała szkołę białoruską! Nie religia, lecz przede wszystkim język m acierzysty decyduje o przynaleŜności narodowej, a st ąd język macierzyst y ma zadecydować o języku wykładowym w szkole. Ilość godzin wyznaczona na język polski w szkole mniejszościowej w zupełności wyst arczy na opanowanie języka państ wowego. P obieranie nat om iast nauki w języku macierzyst ym niezmiernie ułatwia opanowanie przedmiot u, co jest bardzo waŜne w obecnych warunkach, kiedy nasza młodzieŜ była pozbawiona w okresie okupacji niemieckiej moŜności uczenia się i nie ma czasu na pokonanie t rudności językowych, które bezprawnie napotyka, pobierając naukę w szkole w języku niemacierzyst ym. KaŜdy inspektor, kaŜdy nauczyciel, kaŜdy, kt o dba o dobro Państwa, o jego obywateli, musi o t ym pam ięt ać. Ci właśnie ludzie powinni wyjaśnić rodzicom, Ŝe nie o białorusyfikację w danym wypadku chodzi. Chodzi t u o dobro dziecka, które będzie się w tej szkole uczyło, któremu my powinniśmy st worzyć t akie warunki, by mogło szybko nadrobić st racone lat a. P rzy t ym nie naleŜy zapominać, Ŝe szkoła białoruska w okręgu białostockim juŜ istniała od września roku 1939 do wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej w roku 1941, Ŝe sprawa ta była juŜ wtedy 62 zadowalająco rozstrzygnięta ku dobru ludzi i nauki. Nam przet o naleŜałoby skorzyst ać z owych doświadczeń i nawiązać organizację szkolnict wa mniejszościowego do tego właśnie okresu, który był okresem rozwoju szkolnict wa białoruskiego w okręgu białost ockim . Skoro tak sprawa będzie post awiona i nasze uwagi znajdą zrozumienie u ludzi odpowiedzialnych za organizację szkolnictwa w naszym okręgu, sprawa organizacji szkół mniejszościowych będzie rozst rzygnięt a naleŜycie i rozwój szkolnict wa w okręgu białost ockim będzie zapewniony. c a-a Nadpisane nad przekreślony m: „deklaruje nam”. b Opuszczono przekreślone: „To są skutki polity ki tzw. wy chowania oby watelskiego Polski sprzed roku 1939”. c Inform ację podpisano inicjałami: „M. G.” Nr 29 1944 p aździern ik, B iałystok. — Wykaz pracowników u rzędu gminy i członków GRN w B ab ikach , delegatów do PRN w Sokółce i sołtysów gm. Babiki z wyszczególnieniem m.in . ich narod owości, sp orząd zon y w UWB . Oryginał, rękopis. UW B 1944-1950, sygn. 817, k. 16. Wykaz stat yst yczny Gmina Babiki (dawniej Odelsk) pow[iatu] sokólskiego Dane z wykazu gminnego z dn. 5 IX 1944 r. [Pracowicy urzędu gm iny] 1/ Szumiński Piot r — wójt, rolnik ze wsi Szczęsnowicze, 2/ Honczar Paweł — z[ast ępca] wójt a, rolnik, narod[owość] białor[uska], ze wsi Babiki, 3/ Polechoński St anisław — sekret arz, narod[owość] pol[ska], zam[ieszkały] we wsi Babiki, 4/ Silkiewicz Felicjan — pom [ocnik] sekret arza, narod[owość] pol[ska], zam[ieszkały] we wsi Babiki. Radni 1/ Giełda Ant oni — rolnik ze wsi Babiki, narod[owość] pol[ska]], 2/ Sawicki Wikt or — rolnik ze wsi Zubrzyca Wielka, narod[owość] pol[ska], 3/ Szydłowski Jan — rolnik ze wsi Szczęsnowicze, narod[owość] pol[ska], 4/ Druć Jan — rolnik ze wsi Harkawicze, narod[owość] białor[uska], 5/ Zubrzycki Czesław — rolnik ze wsi Zubrzyca Mała, 6/ Ignaciuk Adolf — rolnik ze wsi W ojnowce, narod[owość] pol[ska], 7/ Kundzior Aleksander — rolnik ze wsi Miszkieniki Wielkie, narod[owość] pol[ska], 8/ Snarski Mieczysław — rolnik ze wsi Horczaki, narod[owość] pol[ska], 9/ Kondrat owicz Jan — rolnik ze wsi Zubrzyca Wielka, 10/ Surowiec Józef — rolnik ze wsi Zubowszczyzna, narod[owość] białor[uska], 11/ Kudaszewicz Leonard — rolnik ze wsi Babiki, narod[owość] pol[ska], 12/ Szumiński Zygm unt — 63 rolnik ze wsi Szczęsnowicze, narod[owość] pol[ska], 13/ Weretyński Olgierd — rolnik ze wsi Miszkieniki, narod[owość] pol[ska]. Radni pow[iat owi] 1/ Kudaszewicz Leonard — rolnik ze [wsi] Babiki, narod[owość] pol[ska], 2/ Weret yński Olgierd — rolnik ze wsi Miszkieniki, narod[owość] pol[ska]. Wsie naleŜące do gminy i ich sołtysi 1/ w[ieś] Babiki — Giełda Bronisław, 2/ w[ieś] Szczęsnowicze — Szumiński Stanisław, 3/ w[ieś] Harkawicze — Uściłko Nikonor, 4/ w[ieś] Suchynicze — Achrem Konst ant y, 5/ w[ieś] Zubrzyca Mała — Ejsmund Franciszek, 6/ w[ieś] Zubrzyca Wielka — Sawicki Wiktor, 7/ w[ieś] Miszkieniki — Uss Józef, 8/ w[ieś] Horczaki — Horczak Alfons, 9/ w[ieś] Zaspicze — Puszko Józef, 10/ w[ieś] Bilm iny — Sarosiuk Eugeniusz, 11/ w[ieś] Chm ielewszczyzna — Wojciechowicz W ładysław, 12/ w[ieś] Wojnowce — Grzyb Mieczysław. Liczba ludności gminy 7.908 — st an stat[yst yczny] z 1938 r. Liczba ludności gminy 2.537 — st an stat[yst yczny] z 1944 r. P owierzchnia ogólna gm iny w km2 161,7 — z 1938 r. Nr 30 1944 październik, B iałystok. — Wykaz p racowników urzędu gminy, członków Zarząd u Gminn ego i GRN w K rynkach, delegatów do PRN w S okółce i sołtysów gm. Kryn ki z wyszczególn ien iem m.in. ich n arod owości, sporządzon y w UWB. Oryginał, rękopis. UW B 1944-1950, sygn. 817, k. 20. Wykaz stat yst yczny Gmina Krynki pow[iatu] sokólskiego Dane z prot[okołu] zebr[ania] wybor[czego] w dn. 29 VIII 1944 r. i wykazu gm[iny] z dn. 6 IX 1944 r. [Pracownicy urzędu gminy] 1/ Komorowski Paweł — wójt , zaw[ód] urzęd[nik], 2/ Carewicz Michał — z[ast ęp]ca wójt a, rolnik, 3/ Pieczko Ludwik — sekret arz, 4/ Komorowski Stefan — z[astęp]ca sekret [arza], 5/ Zuwalski Jan — pom[ocnik] sekret arza, 6/ Jaśkiewicz Józef — t echn[ik] budowlany, 7/ Gąt kowska Zofia — rachm ist rz, 8/ Filimonowa Janina — kasjerka, 9/ Białokoz Feliks — kancelista, 10/ Karpińska Kazimiera — maszynist ka, 11/ Wojciechowski P aweł — goniec, wszyscy narod[owości] polskiej zam[ieszkali] w Krynkach. Członkowie Zarządu 1/ Janowicz Władysław — rolnik ze wsi P lebanowo, narod[owość] pol[ska], 2/ Prończyk Bogumił — rolnik ze wsi Łapicze, narod[owość] 64 pol[ska], 3/ Wołoszyn Mikołaj — elektrom onter z Krynek, narod[owość] białor[uska]. Radni 1/ Kaliński Leonard — rolnik z Krynek, narod[owość] pol[ska], 2/ Pieczko Ludwik — urzędnik samorząd[owy] z Krynek, 3/ Poczobut Stanisław — apt ekarz z Krynek, narod[owość] pol[ska], 4/ Banasik Józef — nauczyciel z Krynek, narod[owość] pol[ska], 5/ Korzeniewski Kazim ierz — kom endant milicji z Krynek, narod[owość] pol[ska], 6/ Łukaszewicz Michał — robot nik z Krynek, narod[owość] białor[uska], 7/ Baran Jan — drogomist rz z Krynek, narod[owość] białor[uska], 8/ Siemieniako P iot r — rolnik ze wsi Ozierskie a, narod[owość] białor[uska], 9/ Kalisz Aleksander — rolnik ze wsi Sannikib, narod[owość] białor[uska], 10/ Lisowski W ładysław — rolnik ze wsi Plebanowo, narod[owość] pol[ska], 11/ Wołoszyn Mikołaj — elekt rom onter z Krynek, narod[owość] białor[uska], 12/ Prończyk Bogumił — rolnik ze wsi Łapicze, narod[owość] pol[ska]. Radni do Rady P ow[iatowej] 1/ Wigura Aleksander — dr medycyny z Krynek, narodowość polska, 2/ Newel Ant oni — rolnik ze wsi Seroczyńszczyzna, narodowość polska. Wsie i ich sołt ysi, naleŜące do gminy 1/ m[iasto] Krynki — Janowicz Jan, 2/ m[iast o] Krynki — Gryszkiewicz Edward, 3/ m[iast o] Krynki — Kiszkiel W incent y, 4/ m[iast o] Krynki — Makar Franciszek, 5/ m[iasto] Krynki — Bielski Ant oni, 6/ m[iasto] Krynki — Szynkiewicz Bronisław, 7/ w[ieś] Kundzicze — Kundzicz Edwardc , 8/ w[ieś] Łapicze — Szałkiewicz Aleksander, 9/ w[ieś] Kruszyniany — P olejczuk Piotr, 10/ w[ieś] Białogorce — Puczkielewicz Jan, 11/ w[ieś] Ozierskie a — Adamik Władysław, 12/ w[ieś] Sanniki — Karpowicz Józef, 13/ w[ieś] Cium icze — Sobót ko Michał, 14/ w[ieś] Chłodne W łóki — Chojnowski Władysław, 15/ w[ieś] Plebanowo — Szymanowicz Szym on, 16/ w[ieś] ŁuŜany — Baran Maciej. Liczba ludności gminy 4.795 — st an stat[yst yczny] z 1938 r. P owierzchnia ogólna gminy w km2 116,5 — st an st at [yst yczny] z 1938 r. Liczba ludności miast a 5.789 — st an st at[yst yczny] z 1938 r. P owierzchnia ogólna m iasta w km2 22,1 — st an st at [yst yczny] z 1938 r. a b c W tekście: „Jezierskie”. W tekście: „Samiki”. Im ię wpisane po przekreślonym : „Piotr”. Nr 31 65 1944 p aździern ik, B iałystok. — Wykaz pracowników u rzędu gminy i GRN w Szu działowie, delegatów do PRN w S okółce i sołtysów gm. Szud ziałowo z wyszczególnieniem m.in . ich narodowości, sp orząd zony w UWB . Oryginał, rękopis. UW B 1944-1950, sygn. 817, k. 26. Wykaz stat yst yczny Gmina Szudziałowo pow[iat u]] sokólskiego Dane z prot[okołu] zebr[ania] wybor[czego]] w dn. 17 VIII 1944 r. i wyk[azu] gm [innego] z dn. 9 X 1944 r. Urząd gminy 1/ Olchowik Władysław — wójt , rolnik ze wsi Szudziałowo, narod[owość] pol[ska], 2/ Grzybek Michał — z[ast ęp]ca wójt a, rolnik ze wsi Knyszewicze, narod[owość] pol[ska], 3/ Lis Wikt or — sekret arz, narod[owość] pol[ska], zam[ieszkały] w Szudziałowie, 4/ Gasperczyk Mikołaj — kancelista, narod[owość] białor[uska], zam[ieszkały] we wsi Ost rów Północny, 5/ Zerel St anisław — kancelist a, narod[owość] pol[ska], zam[ieszkały] w Szudziałowie. Radni 1/ Olchowik Bolesław, rolnik z Szudziałowa, narod[owość] pol[ska], 2/ Kuklik Ant oni, narod[owość] pol[ska], rolnik ze wsi Ost rów Północny, 3/ Sobolewski Michał, narod[owość] pol[ska], rolnik ze wsi Jeziorek, 4/ Kiszkiel Władysław, narod[owość] pol[ska], rolnik ze wsi Biały Ług, 5/ Grzybek Michał, narod[owość] pol[ska], ze wsi Knyszewicze, 6/ Hrynaszkiewicz Jan, narod[owość] pol[ska], rolnik ze wsi Suchy Hrud, 7/ Sobolewski Edmund, narod[owość] pol[ska], rolnik ze wsi M arkowy Wygon, 8/ Filonowicz Antoni, narod[owość] pol[ska], rolnik ze wsi Wierzchlesie, 9/ Bułat ewicz Ant oni, narod[owość] pol[ska], rolnik ze wsi Lipowy M ost, 10/ Czaban Michał, narod[owość] białor[uska], rolnik ze wsi Borki, 11/ Bergiel Edmund, narod[owość] pol[ska], rolnik ze wsi Szaciły, 12/ Chomczyk Włodzimierz, narod[owość] białor[uska], rolnik ze wsi SuraŜkowo, 13/ Olchowik Władysław, narod[owość] pol[ska], rolnik ze wsi Szudziałowo. Radni do Rady P owiat owej 1/ Hrynaszkiewicz Jan, rolnik ze wsi Suchy Hrud, narod[owość]] pol[ska], 2/ Arciuch Aleksander, rolnik ze wsi Wierzchlesie, narod[owość] białor[uska], 3/ Antonowicz Jan, rolnik ze wsi Sokołda, narod[owość] białor[uska], 4/ St ankiewicz Ferdynand, rolnik ze wsi Nowy Ostrów, narod[owość] pol[ska]. Wsie naleŜące do gminy i ich sołtysi 1/ w[ieś] Biały Ług — Kiszkiel Feliks, 2/ w[ieś] Borat yńszczyzna a — Fidziukiewicz Bronisław, 3/ w[ieś] Borki — Czaban Michał, 4/ w[ieś] Gó66 rany — Zagroba Michał, 5/ w[ieś] Grzybowszczyzna — Czem iel Andrzej, 6/ w[ieś] Knyszewicze — Anchimowicz T eodor, 7/ w[ieś] Kozłowy Ług — Wojt kowski Anzelm, 8/ w[ieś] Królowe Stojło — Szeremet a Michał, 9/ w[ieś] Lipowy Most — Bułatewicz Antoni, 10/ w[ieś] Leszczany — Prokopczuk Jan, 11/ w[ieś] Łaźnie — Lenkiewicz Teofil, 12/ w[ieś] Łaźnisko — Koromkiewicz Wincent y, 13/ w[ieś] Nowinka — Kozłowski Andrzej, 14/ w[ieś] Niet upa — Czarnomyz Jan, 15/ w[ieś] Ost rówek — Fiedzikiewicz M ichał, 16/ w[ieś] Nowy Ost rów — Miakisz Ant oni, 17/ w[ieś] Ostrów Północny — Grzybek Jan, 18/ w[ieś] Ost rów Południowy — Sańko Jan, 19/ w[ieś] PieroŜki — Karpacz Jan, 20/ w[ieś] Poczopek — Chomczyk Płaton, 21/ w[ieś] Rowek — Czaban Hilary, 22/ w[ieś] Radulin — Zagroba Jan, 23/ w[ieś] Słoja — St efanowicz Stefan, 24/ w[ieś] Sokołda — Ant onowicz Jan, 25/ w[ieś] Słójka Borowszczyzna — Kruszyniewicz Stanisław, 26/ w[ieś] Sukowicze — Kowalczuk Aleksander, 27/ w[ieś] SuraŜkowo — Chom czyk Aleksander, 28/ w[ieś] Sosnowik — Makar St anisław, 29/ w[ieś] Szaciły — Łukaszewicz Kazimierz, 30/ w[ieś] Szudziałowo — Trzeciak Karol, 31/ w[ieś] Nowa Świdziałówka — Zynel Adolf, 32/b w[ieś] Talkowszczyzna — Sacharewicz Aleksander, 33/ w[ieś] St are Trzciano — Muszyński Jan, 34/ w[ieś] Wierzchlesie — Arciuch Aleksander, 35/ w[ieś] Woronicze — Rulkowski Józef. Liczba ludności gminy 9.938 — st an stat[yst yczny] z 1938 r. Liczba ludności gminy 9.760 — st an stat[yst yczny] z 1944 r. P owierzchnia gm iny w km2 387,2 — st an stat[yst yczny] z 1938 r. a b W tekście: „Boratow szczyzna”. W tekście od tej pozy cji zm ieniona numeracja. Nr 32 1944 listopad 2, Białystok. — Sprawozd an ie pracown ika starostwa białostockiego Eugeniusza Murawskiego dla starosty białostockiego d otyczące wykon an ia d ekretu z 6 IX 1944 r. o reformie roln ej w gm. G ródek i gm. Michałowo. Oryginał, rękopis. UW B 1944-1950, sygn. 212, k. 2. Melduję, Ŝe podczas delegacji m ojej od dnia 27 X rb. w sprawie kontroli nad pracą Gminnej Komisji Reform y Rolnej w a gminie Gródeka ust aliłem , Ŝe do parcelacji przeznaczone są: m ajątek b Waliły, Królowy Most , folwark Jakubin i Rozalin b . Do podziału ziem i wybrane są juŜ komisje spom iędzy ludności bezrolnej i małorolnej, kt óre przystąpiły do pracy. P rzy czym nadmieniam , Ŝe dopiero podczas obecności mojej w gm. Gródek były wybierane wspomniane komisje — objeŜdŜając razem z pełnomocnikami gminnym i t am tejsze okoliczne wsie i mająt ki oraz dodaję, 67 Ŝe do podziału przyst ąpią nat ychm iast po przyjeździe m ierniczego z Białegost oku. W agminie zaś Michałowo a do parcelacji przeznaczony jest mająt ek b Hieronimowob , komisje do podziału ziem i są t am wybrane, zainteresowanych jest 5 wsi (33 rodziny) i w dn. 31 X rb. wraz z mierniczym przystąpili do pracy podziału ziem i. P rzy czym nadmieniam , Ŝe jest jeszcze w gm . Michałowo mająt ek b Herm anówka b, kt óry nie nadaje się do parcelacji, lecz tylko do zalesienia. a-a b-b Podkreślone przez E. Muraw skiego. Podkreślone u adresata. Nr 33 1944 listop ad 2, Bielsk Pod laski. — Sp rawozdanie starosty bielskiego pp or. Mich ała Drzewieckiego za październik 1944 r. d la wojewody białostockiego dotyczące organ izacji ad ministracji p ań stwowej i samorządowej, stanu szkolnictwa i stosu nków n arodowościowych w p owiecie. Oryginał, m aszynopis. UW B 1944-1950, sygn. 158, k. 1. 1. a St an organizacyjny władz i urzędów. a a/ W dniu 1 X rb. dokonano podziału czynności pomiędzy St arost wem a P owiat ową Radą Narodową (Wydziałem P owiat owym) jak następuje: Starostwo — Referat Ogólno-Organizacyjny, Referat AdministracyjnoPrawny, Referat Bezpieczeństwa, Referat Karno-Administracyjny, Referat Aprowizacyjny, Referat Zdrowia, Referat Pracy i Opieki Społecznej, Referat Weterynaryjny, Referat Budowlany, Referat Inwalidów W ojennych, Referat Inform acji i Propagandy, Referat Kultury i Szt uki, Referat Wojskowy, Wydział P owiat owy — Sekret ariat, Inspekt or Samorządu Gminnego, Rachuba, Powiat owy Zarząd Drogowy. b/ W powiecie bielskim znajduje się obecnie 17 gmin wiejskich i 3 miast a (Bielsk P odlaski, Ciechanowiec i Siemiat ycze). Pozostałe mniejsze m iasta, t j.: Brańsk, Drohiczyn i Kleszczele, wchodzą na razie w skład gm in wiejskich. c/ W Bielsku Podlaskim są uruchomione nast ępujące urzędy niezespolone: Inspekt orat Szkolny, P owiat owy Urząd Ziemski, Obwodowy Urząd Poczt owo-Telegraficzny, Nadleśnict wo Bielskie, Sąd Grodzki. d/ W powiecie bielskim czynnych jest 186 szkół powszechnych, w t ym 114 szkół z polskim językiem nauczania i 72 szkoły z białoruskim językiem nauczania. Oprócz t ego w t ut ejszym powiecie jest 5 gimnazjów i liceów ogólnokszt ałcących (w t ym 1 białoruskie 1), jedna szkoła zawodowa w Bielsku Podlaskim (1 gim nazjum st olarskie w Hajnówce). Organizuje się równieŜ gimnazjum w Ciechanowcu. 2. a Bezpieczeńst wo.a 68 P rzy kaŜdym zarządzie gminy ist nieje posterunek milicji obywatelskiej, zaś w Bielsku Podlaskim Kom enda P owiat owa Milicji Obywat elskiej oraz Wydział Bezpieczeńst wa2 . Stosunki narodowościowe w t ut ejszym powiecie przedst awiają się nast ępująco: Polaków — 55% ludności, ludności niepolskiej — 45%. Stosunek ludności róŜnych narodowości do ludności polskiej jest przewaŜnie wymuszony, bjako pozostałość ant ypolskiej propagandy niemieckiejb. Białorusini niechętnie zgłaszają się na wyjazd do Białorusi. Ludność niepolska nie ma jeszcze zaufania do Władz Polskich i dlatego widocznie, idąc za głosem niewiadom ej agit acji, opieszale wykonuje zarządzenia Władz Polskich w sprawie poboru i rejestracji roczników do Wojska, dost awy wojennych świadczeń wojskowych, szarwarku it p. Jawnych organizacji narodowych wśród ludności niepolskiej nie ma. c a-a b-b c 1 2 Podkreślone. W tekście wpisane w m iejsce fragmentu wy tartego. Opuszczono fragment doty czący : aprow izacji, rolnictwa, przem ysłu, handlu, komunikacji, zdrow ia ludności, opieki społecznej, propagandy władz, kultury i sztuki, w który m nie uw zględniono spraw narodowościowy ch białoruskich. Chodzi o Państwowe Liceum i Gimnazjum Białoruskie w Bielsku Podlaskim. Chodzi o Pow iatowy Wydział Bezpieczeństwa Publicznego w Bielsku Podlaskim. Nr 34 1944 listopad 4, Bielsk Podlaski. — Pozew B azylego Sacharczuka z Gregorowców (gm. Kleszczele) do S ąd u Grodzkiego w Bielsku Pod laskim przeciwko Borysowi S tiepaniukowi z Gregorowców w sp rawie o od szkod owanie za zabitego wiep rza. Oryginał, rękopis. Sąd Grodzki w Bielsku Podlaskim 1944-1950, sygn. C 89/44, k. 1. 22 X 1944 [r.] został m ój własny wieprzek wagi 25 kg cięŜko ranny, co spowodowało śmierć t akowego. Jak ustaliłem, omawiany wieprz był raniony siekierą przez rodzinę Stiepaniuka Borysa. Powołując się na świadków: sołtys wsi Gregorowce a BierŜin Mikołaj, Wasiluk Artemiej, Tkaczuk Michał — wszyscy zamieszkali we wsi bGregorowce ba, kt órzy stwierdzają, Ŝe wieprz zost ał przez rodzinę St iepaniuka Borysa ranny, co spowodowało, Ŝe t akowy padł; uprzejmie proszę Sąd Grodzki o rozpat rzenie niniejszej sprawy, o zawezwanie wspomnianych świadków, o zasądzenie na rzecz moją od pozwanego St iepaniuka Borysa t yt ułem wynagrodzenia za padłego mego wieprza 2 met ry1 zboŜa. Koszt am i wynikłymi ze sprawy sądowej obciąŜyć Stiepaniuka Borysa. Wyrok zaopat rzyć rygorem nat ychm iastowej wykonalności. W razie niest awiennict wa pozwanego Stiepaniuka Borysa wyrok wymierzyć zaocznie. c 2 a b-b 69 W tekście: „G ry gorowcy”. Podkreślone. c 1 2 Pozew podpisał w języku rosyjskim Bazy li Sacharczuk: „Сахарчук Васили”. Chodzi o potoczną nazwę miary wagi rów ną kwintalowi. Spraw ę rozpatry waną 8 II 1945 r. umorzono „wobec cofnięcia pozw u”; w: APwB, Sąd Grodzki w Bielsku Podlaskim 1944-1950, sygn. C 89/44, k. 14. Nr 35 1944 listopad 6, Białystok. — Protokół zebran ia delegatów PPR z p owiatu białostockiego w sprawie u tworzenia Komitetu Powiatowego PPR i ustalenia p lan u bieŜącej działaln ości p artii. Oryginał, rękopis. KP PPR w Białymstoku 1944-1948, sygn. 4/I/1, k. 1-2. Obecnych 14 osób. P rzewodniczący zebrania t ow. Nieśmiałek, sekretarz tow. Bartoszewicz P. P orządek dziennya : 1. ukonst yt uowanie się Kom [it et u] Pow[iat owego] PP R, 2. sprawozdanie z przebiegu reform y rolnej w pow. białost ockim pow[iat owego] pełnomocnika Bart [oszewicza], 3. wybory do rad narodowych, 4. m obilizacja i zadania PP R, 5. szkoła partyjna, 6. kandydaci do premiowania spośród pełn[omocników] gm[innych] ref[ormy] roln[ej], 7. lokale part ii, 8. wolne wnioski. Do punktu 1. Tow. Nieśmiałek wyjaśnił znaczenie zabrania, celem którego jest utworzenie Kom[it etu] P ow[iatowego] i po zaproponowaniu 11 kandydat ów do tymczasowego Komit et u Partii: Grześ, SierŜan, Mielnik, Sokół, Wróblewski, Kunat, W ysocki, Darewski, Porębska, Zieliński, Bart oszewicz, jednogłośnie po wysłuchaniu krót kich Ŝyciorysów zost ali przyjęci do P ow[iatowego] Kom[itet u] PPR. Na tymczasowego sekretarza Pow[iat owego] Kom [it et u] PP R została jednogłośnie wybrana tow. Porębska Bronisława. Do punkt u 2. Krót kie sprawozdanie o przebiegu reformy rolnej w pow. białost ockim wygłosił pełnomocnik PKWN dla spraw reform y rolnej t ow. Bartoszewicz Paweł. St wierdził, Ŝe najbardziej akt ywnym gminnym pełnomocnikiem jest t ow. Porębska, kt óra po zakończeniu parcelacji w gm. Dojlidy zost ała przydzielona do pomocy do maj[ątku] Dobrzyniówka. Tow. Nieśmiałek podkreślił rolę, jaką odegrała P PR przy wykonaniu reformy rolnej i zaznaczył, Ŝe wszyscy członkowie PPR biorący udział w parcelacji mająt ków i t akŜe inni powinni wykorzystać akt ywniejszy element w gminach i zorganizować Związek Małorolnych i kom órki PP R. Nadmienił, Ŝe wojewódzka egzekut ywa [part ii] poruczyła organizowanie Związku Małorolnych w województwie białostockim tow. Bartoszewiczowi P . Zebranie post anowiło organizować wiejskie i gminne Koła Rolnicze i świet lice. P unkt 3. Tow. przewodniczący om ówił znaczenie rad n[arodowych]. 70 P ostanowili: Kom[it et] Pow[iat owy] P PR uzgodni ile jest miejsc do rad narod[owych] w powiecie białostockim i przeprowadzi do niekomplet nych rad nar[odowych] członków PP R, względnie z innych związków lub bezpart yjnych, jednak szczerych demokratów. P unkt 4. Post anowili: wziąć jak największy udział przy przeprowadzeniu mobilizacji, t zn. nie t ylko uświadamiać masy, a[le] sam i członkowie P PR wzmocnią szeregi, kadry oficerskie przez wybór odpowiednich ludzi — demokrat ów do szkoły oficerskiej. P unkt 5. P ost anowili: wybrać kandydat ów do szkoły part yjnej w Białym st oku i wykaz ich nadesłać wcześniej do Pow[iat owego] Kom [it et u] PP R w Białymst oku. P unkt 6. Postanowili: wybrać pracowników z Urzędu Ziemskiego i pełnomocników, którzy wyróŜnili się przy parcelacji maj[ątków] pow. białost ockiego. P unkt 7. Post anowili: przy kaŜdej gm inie wybrać lokal dla PPR. P unkt 8. P ostanowili: powiększyć szeregi P PR w powiecie do 1 XII w dwójnasób. a W tekście poprawiono pom yłkowo ustaloną num erację punktów porządku dziennego i punktów protokołu. Nr 36 1944 listop ad 7, S up raśl. — Rap ort referen ta prop agandy i informacji starostwa b iałostockiego Wacława S amojłowicza dla starosty b iałostockiego w sprawie kon fliktu p olsko-białoru skiego w S up raślu . Oryginał, rękopis. UW B 1944-1950, sygn. 296, k. 15. Na polecenie ob. St arost y byłem wydelegowany do Supraśla celem zwołania zebrania i wygłoszenia referat u na temat ant agonizm u między t am tejszą ludnością białoruską a polską. Zgłosiłem się do ob. Burmistrza Supraśla, Ŝeby w porozumieniu się zwołać t o zebranie, obywat ele a Burmistrz i sekretarz oznajmili mi, Ŝe zebranie m iało się odbyć o godz. 9 rano, dając znać do publicznej wiadomości przez ogłoszenie wywieszone na deskach ogłoszeń; okazało się, Ŝe u tamt ejszej ludności odbiło się [to] bez echa, [ludność] mówi, Ŝe nie chcemy być naraŜeni na strzelaninę, jaka była ubiegłej nocy, na skutek kt órej został zabity m ieszkaniec Supraśla w swoim własnym mieszkaniu1. W porozumieniu z ob. Burmist rzem zebranie odbędzie się w niedzielę 12 XI rb. a 1 W tekście: „ob. ob.” Starosta białostocki M. Parfinowski 10 XI 1944 r. m eldował w ojewodzie białostockiemu, Ŝe 7 XI 1944 r. „w m [ieście] Supraśl został zabity przez Ŝołnierzy A rm ii Czerwonej m[ieszkanie]c Przyby sz Jan”; w : A Pw B, UW B 1944-1950, sygn. 296, k. 16. Nr 37 71 1944 listopad 9, Bielsk Podlaski. — Pozew Wiktora S akowskiego z Kotłów (gm. Bielsk Podlaski) d o Sądu Grod zkiego w Bielsku Pod laskim przeciwko Arsen iu szowi S akowskiemu z Kotłów w sp rawie o u stalen ie własn ości n ieruchomości. Oryginał, rękopis. Sąd Grodzki w Bielsku Podlaskim 1944-1950, sygn. C 108/44, k. 1. W spadku po a ojcua m oim M ichale Sakowskim, st wierdzonym wyrokiem sądowym, ot rzymałem i posiadałem w ciągu kilkudziesięciu lat a czwartą część ucząst ka a1 ziemi nadziałowej we wsi Kot ły, gm. Bielsk, oraz a dom mieszkalny i dwa chlewya na tejŜe ziem i wzniesione. Kilka lat wst ecz ziemia zost ała skomasowana i obecnie st anowi kolonię Nr 47 o powierzchni a 3 ha 2.180 m 2a . W ost at nich dwóch lat ach okupacji kraju przez Niemców pozwany syn m ój Arseniusz Sakowski t wierdząc, Ŝe ziemię nadali mu Niemcy, a przet o mego nic nie ma, a zagarnął cały powyŜszy mająt eka , zaś mnie z t akowego usunął. P oniewaŜ za Ŝycia mego syn Ŝadnego prawa do mego m ająt ku nie ma, t o uprzejm ie proszę Sąd Grodzki: 1/ st wierdzić mi prawo własności do mająt ku — nieruchomości stanowiącej kolonię Nr 47 o powierzchni 3,2180 ha we wsi Kot ły, gm. Bielsk, z domem mieszkalnym i dwom a chlewam i, mająt ek t en odebrać pozwanem u Arseniuszowi Sakowskiemu i przekazać mi, 2/ zasądzić od pozwanego na moją rzecz koszta procesu i za prowadzenie sprawy, 3/ wyrokowi nadać rygor natychmiast owej wykonalności, 4/ sprawę rozpatrzyć w mojej nieobecności, a w razie niestawiennict wa pozwanego, post anowić wyrok zaocznie. a2 a 1 2 Pozew podpisał świadek Auksenty Lisiew icz z Kotłów (gm. Bielsk Podlaski) i za niepiśmiennego W. Sakow skiego adw okat Daniel Łukaszuk z Bielska Podlaskiego. U cząstek — rosyjska miara wielkości gospodarstwa rolnego, przyjęta w wy niku reformy uwłaszczeniowej lat 60. XIX w. Na m ocy w yroku Sądu Grodzkiego w Bielsku Podlaskim z 16 XII 1944 r. prawo własności do spornej nieruchomości zostało przy znane Wiktorowi Sakow skiemu; w : APwB, Sąd Grodzki w Bielsku Podlaskim 1944-1950, sy gn. C 108/44, k. 8. Nr 38 1944 listop ad 12, Narewka. — Pismo prob oszcza p arafii p rawosławn ej w S iemianówce ks. Roman a Garu stowicza do starosty b ielskiego z prośb ą o zalegalizowanie parafii. Oryginał, rękopis. SPBP 1944-1950, sygn. 114, dwie karty nie num erowane m iędzy kartą 5 i 6, k. 8. Raporta P rzy niniejszym m am zaszczyt przedst awić Panu St aroście odpis uchwały obywat eli wsi Siemianówka b z prośbą przychylić się do sprawy otwarcia parafii we wsi Siemianówkab . Ja urodziłem się 18 listopada 1889 r. we wsi Skupowo, gmina Narewka, a od roku 1910 rodzice kupili ziemię we wsi Leśna, t ejŜe gminy, gdzie 72 posiadam 10 hekt arów ziemi. Od roku 1924 do 1930 słuŜyłem w cerkwi narewskiej jako psalmist a, diakon i pomocnik proboszcza; do roku 1933 byłem proboszczem we wsi Berszt y, powiat u grodzieńskiego, potem znów byłem przeniesiony do m[iejscowości] Narewka na st anowisko proboszcza, którą to posadę pełniłem do 1 sierpnia 1940 r., od którego t o dnia ust ąpiłem i uszedłem na gospodarstwo do wsi Leśna. 28 sierpnia 1941 r. Niem cy zarekwirowalic moją gospodarkę, spalili zabudowania, a mnie bez Ŝadnych środków do Ŝycia wywieźli do m[iejscowości] Porozowo, powiat u wołkowyskiego. 17 października 1941 r. Ks. Metropolit a Pant elejm on mianował mnie proboszczem do parafii Choroszewicze, powiatu wołkowyskiego, na co posiadam dokument a. 12 czerwca 1942 r. Biskup Benedykt Bobowski, kt óry t eraz uciekł z Niemcami, bezpodst awnie, bez Ŝadnego dochodzenia zwolnił m nie ze stanowiska i ja 2 lata pracowałem z pługiem w rękach. Kilkakrotnie zwracałem się do Biskupa z prośbą o posadę, lecz wrogowie moi, a najwięcej proboszcz narewskiej parafii ks. Andrzej Rutkowski pisał do Biskupa, do niemieckiego Gest apad , Ŝe jest em szkodliwy człowiek dla Niemców; Biskup posady mnie nie dawał. Z przyjściem Armii Czerwonej powróciłem do m[iejscowości] Narewka i 28 września pieszo chodziłem do Grodna prosić o st anowisko, lecz w Grodnie Biskupa nie ma i t ylko dowiedziałem się, Ŝe Władze Duchowne są w Mińsku. 28 sierpnia obywat ele wsi Siem ianówkab poprosili mnie na proboszcza do t ej wsi, o tym doniosłem J. E. Ks. Arcybiskupowi w Mińsku raportem z dnia 10 października i prosiłem Błogosławieństwa o pracę na korzyść narodu i Państwa. Odpowiedzi na t en raport póki [co] nie ma. W teraźniejszy czas jest em bez Ŝadnych środków do Ŝycia, gdyŜ ziemia własna 3 lata leŜała odłogieme , a zboŜe i kart ofle z t ego roku pozostały w P orozowie za granicą. Będąc na st anowisku proboszcza w Narewce w 1934 r. byłem wybrany na członka Rady Gminnej w Narewce i za swoją pracę były Pan Starost a P. Januszkiewicz osobiście m i dziękował. Jako człowieka i P roboszcza zna m nie były Wójt gm iny Narewka Teodor Skiepko, zamieszkały w t eraźniejszy czas w m [iejscowości] Narew. P rzeŜyłem swoje m łode lat a od roku 1910 w szlacheckiej, kat olickiej wsi i dla mnie nie robi róŜnicy co do człowieka, ani religia, ani narodowość i z wielką chęcią chciałbym pracować dla miejscowego narodu i społeczeństwa. Ks. Roman Garust owicz Proboszcz parafii prawosławnej w Siem ianówce b 73 [Załącznik] Odpis Uchwała 1944 roku, 28 sierpnia My niŜej podpisani obywat ele wsi Siemianówka b, gminy Narewka, powiatu bielskiego i mieszkańcy wsi Babia Góra, Masiewo i Cichowola, t ejŜe gm iny, w teraźniejszym czasie zam ieszkali we wsi Siemianówka b, na ogólnym zebraniu omawiali sprawę parafialną co do otwarcia parafii we wsi Siem ianówkab . P ostanowili. 1. Z powodu dalekiej odległości od cerkwi w m [iejscowości] Narewka — przeszło 10 kilom et rów — i z powodu braku obuwia i ubrania ludność wsi zawsze pozost aje bez modlit w, gdyŜ w Siem ianówceb tylko dwa razy w roku odbywa się naboŜeńst wo, otworzyć parafię oddzielną we wsi Siemianówkab . 2. Prosić Urząd gminy Narewka i Starost wo Bielskie nie czynić przeszkód co do ot warcia parafii. 3. Prosić P anówf Komendant ów Sowieckiej Władzy1 przychylić się do naszej prośby i niniejszej uchwały. 4. Na st anowisko proboszcza parafii do wsi Siemianówka b powołać ks. prawosławnego Romana Garust owicza, zamieszkałego w m[iejscowości] Narewka, powiatu bielskiego. Na t ym uchwała podpisana. (Idzie więcej [niŜ] 100 podpisów). Za zgodność: ks. Rom an Garust owicz. a b c d e f 1 Przy nagłówku tekstu adnotacja: „W ezwany do Starostw a dn. 2 XII [19]44 r.” W tekście: „Siem ienówka”. W tekście: „rekw izirowali”. W tekście: „G esztaba”. W tekście: „w obłogach”. W tekście: „P. P.” Chodzi o w ojskow ą adm inistrację Armii Czerwonej. Nr 39 1944 listopad 13, B iałystok. — Protokół posiedzenia E gzeku tywy KP PPR w Białymstoku w sprawie organ izowania b ieŜącej d ziałalności partii. Oryginał, rękopis. KP PPR w Białymstoku 1944-1948, sygn. 4/IV/1, k. 1. P rotokół posiedzenia Prezydium 1 KP PPR w Białymstoku dn. 13 XI 1944 [r.] 74 P orządek dzienny: 1/ sprawozdanie, 2/ podział pracy, 3/ akcje sprawozdawcze z ref[orm y] rol[nej], 4/ m asowa robot a, a/ rola zw[iązków] zaw[odowych], b/ rola zw[iązków] rolnikówa . 1/ b Bart oszewicz b, Supraśl 6 czł[onków] — 4 męŜczyzn i 2 kob[iet y] (Białor[usini]), w radzie gminnej 3 czł[onków] PP R. 11 list opada nie było pochodu, t ylko szkoły urządziły bprzedst awienie b. Organ[izacyjnie] powinni rozszerzyć org[anizację], t ow. Budnik m a zająć się prop[agandą], Wróblewski — szkołą. Związek zaw[odowy] w t rakcie organ[izacji]. Tow. Darewski — wieś bJurowceb . P rasa nie dochodzi. W ieś sabotuje zarządzenia władz (ukrywa konie od m obilizacji), [odbyło się] zebranie w celu zebrania łapówki dla m iejscowych władz gminnych za pomoc przy zat rzymaniu koni. Do borganizacjib przychylnie odnoszą się 2 osoby b z Wólkib. W Wasilkowie kilku jest przychylnych. W asilków — przem ysł stoi. 11 list op[ada] w szkole t ylko z dziećmi odbyło się zebranie. P orębska Bronisława, 7 XI — wieczór Czerw[onej] Armii w Gródku, 7 XI w Michałowie zorganizowała miejscowa władza dość dobrze. 11 XI w Michałowie skromnie, t ylko dzieci, dorosłych mało. 11 XI w Gródku, zebranie, przem ówienie i hymn. Obecny ksiądz. Około 60 dzieci polskich, szkoły nie ma. P artyjna organizacja zareagowała nat ychm iast. W urzędzie, do Gm[innej] R[ady] Nar[odowej] naleŜy wprawdzie 2 Polaków. P PR w Gródku jest m ocne, członków około 60, P olaków jest brak. Zadanie organiz[acji] — rozwinąć akcję werbowania ludzi do P art ii spośród P olaków. Młyn naleŜy do Spółdzielni, Zarząd częściowo areszt owany. Główne zadanie — P olacy w szeregi PP R. b Podział pracy. b Bart oszewicz — gm. Barszczewo, Choroszcz. Darewski — gm. Bacieczki, Dobrzyniewo. P orębska — gm. Dojlidy, Starosielce. 3/ P opularyzować reformę rolną i zakładać organizację. 4/ Masowa robot a wśród robotników, rolników, znaczenie organizacji, cel i zadania P PR. 5/ Fundusz partyjny. a b-b 1 W tekście obokdopisane: „nauczyciele”. Podkreślone. Chodzi o Egzekuty wę KP PPR w Biały mstok. Nr 40 1944 listopad [przed 16], Piliki (gm. B ielsk Podlaski). — Pismo sołtysa gromady Piliki Jana Pluty do Zarządu Gmin nego w B ielsku Pod laskim w sprawie rezygn acji z pełn ion ej fu nkcji. Oryginał, rękopis. Wydział Powiatowy w Bielsku Podlaskim 1944-1950, sygn. Nr 27, k. 18. 75 Z powodu, iŜ ja podałem podanie na ewakuację do Białorusi, uprzejmie wnoszę o zwolnienie mnie z obowiązków sołtysa i naznaczenie wyborów innego sołt ysa.1 Jan Pluta 1 Na sołtysa grom ady Piliki został w ybrany W arłaam Sidorski s. Jakuba, ur. 1900 r.; w : A Pw B, Wydział Pow iatowy w Bielsku Podlaskim 1944-1950, sy gn. Nr 27, k. 15. Nr 41 1944 listopad 16, B iałystok. — Pismo starosty białostockiego M. Parfinowskiego do wojewody b iałostockiego dotyczące lojalności wobec admin istracji państwowej mieszkań ców wsi B achu ry, B ołtryki, Bondary, Łup lan ka i Podozieran y (gm. Michałowo). Oryginał, rękopis. UW B 1944-1950, sygn. 296, k. 23. Na zlecenie ob. Wojewody z dn. 19 października rb. w sprawie ust osunkowania się ludności wsi Podozierany, Bachury, Bondary, Bołtryki i Łuplanka, gm. Michałowo do organów polskiej administ racji leśnej melduję, iŜ sprawa powyŜsza została przeze mnie osobiście zbadana i ust aliłem co nast ępuje. WyŜej wym ienione wsie są wobec władz polskich a polit ycznie lojalne a. Kont yngenty zost ały wykonane niemal w 100%. Wszyst kie świadczenia osobiste są przez ludność m iejscową wykonane naleŜycie. Zdarzały się wypadki defraudacji leśnych dokonanych przez poszczególnych gospodarzy ww. wsi. W inowajcy zostali przeze m nie ukarani na 1 m iesiąc areszt u oraz 1.000 zł grzywny. Ponadt o na rzecz Dyrekcji Lasów P ańst wowych zost ały przeze mnie zasądzone, zgodnie z ust awą, nawiązki w wysokości 3-krot nej wart ości skradzionego drzewa. Źródłem nieporozum ień pomiędzy organami administ racji leśnej a m ieszkańcami wspomnianych wsi jest sprawa rozebranej, po odstąpieniu Niemców, leśniczówki. W powyŜszej sprawie poleciłem komendant owi MO przeprowadzić dochodzenie, celem odszukania zrabowanych części wspomnianej leśniczówki, zmuszenia winnych do ponownego złoŜenia rozebranego budynku. P onadto poleciłem winowajców przedstawić do ukarania. Równocześnie donoszę, Ŝe sprawą t ą zaint eresowałem komendant a wojennego na pow. białostocki1, kt óry równieŜ st wierdza, iŜ ludność wspomnianych wsi jest w st osunku do władz polskich lojalna. Nadmieniam, iŜ w dalszym ciągu wspomniane wsie znajdują się pod moim osobist ym nadzorem . Ref[erent] Bezp[ieczeńst wa] Publ[icznego] St arost a mgr A. Ginsbert M. P arfinowski a-a 1 76 Podkreślone. Chodzi o adm inistrację wojskową Armii Czerwonej. Nr 42 1944 listopad 16, K lu kowicze. — Wykaz człon ków GRN w Klukowiczach z wyszczególn ien iem m.in . ich narodowości, sporządzon y w Zarządzie Gmin nym w Klukowiczach . Oryginał, rękopis. UW B 1944-1950, sygn. 812, k. 15. Wkaz st atyst yczny Gminnej Rady Narodowej w Klukowiczacha L.p. Nazwisko i imię P ola k 37 Sta n ma j ąt kowy [w ha] 3,5 Bia łorus — 6,5 wie ś Klukowic ze P ola k 52 9,5 Stołbc e Ra dny Ra dny P ola k Bia łorus 58 52 0,35 2 Rolnik Ra dny Bia łorus 58 15 Tokary Wólka Nurze c ka Litwinowicze Rolnik Rolnik Ra dny Ra dny Bia łorus Bia łorus 49 60 17,5 8,5 Hola Połowce Rolnik Ra dny P ola k 46 23,75 Turowszc zy zna 10. Suc hodół Ba zy l 11. Lewczuk P iotr 12. Końc zuk Ba zyli s. P iotra 13. Kam iński Ja n Rolnik Rolnik Rolnik Ra dny Ra dny Ra dny Bia łorus Bia łorus Bia łorus 47 42 38 14,5 10 6 Połowce Litwinowicze Zuba c ze Rolnik Ra dny P ola k 68 14 14. Bartoszuk Ja n Rolnik Ra dny Bia łorus 42 3 kol[onia] Klukowic ze Sie mic hoc ze 1. Juc hnie wic z P aweł 2. Kapuśc iński Sam ue l 3. Kosiński Stanisła w 4. Brzozowski Jan 5. Selwoniuk Heronim 6. Nowicki AmbroŜy 7. Bie le muk Ja kub 8. Świętoc howski Antoni 9. Łuka sze wic z Antoni a b Zawód Za j mowa ne sta nowisko (ra dny , czł[one k] za rządu) Rolnik Przewodniczący Rolnik Za stępca przewod[niczące go] Rolnik Ła wnik Narodowość Dokładn y wiek [w la ta ch] Rolnik Rolnik Dokła dny adres Wyc zółki b Opuszczono niew ypełnioną rubrykę: „Uw agi”. Wykaz podpisał nieczy telnie sekretarz gm. K lukowicze Wojciech Skaw iński i wójt gm. Klukowicze Paw eł Juchniewicz. Nr 43 1944 listopad 17, Białystok. — Pismo starosty b iałostockiego M. Parfinowskiego do wojewody b iałostockiego w sprawie konfliktu polsko-białoruskiego w Gród ku . Oryginał, rękopis. UW B 1944-1950, sygn.296, k. 27. Stosownie do zlecenia P ana Wojewody z dn. 14 XI 1944 r. w sprawie zaŜalenia księdza z Gródka, donoszę co następuje. P o ot rzym aniu w dniu 20X rb. pisma księdza z Gródka w sprawie mniej więcej podobnej do skargi wyst osowanej do Pana Wojewody w 77 dniu 11 XI rb. natychmiast osobiście wyjechałem do Gródka, celem zbadania na miejscu t ej sprawy. P o wysłuchaniu księdza, kt óry powołał się na świadków: księdza prawosławnego i przedst awiciela porucznika Wojsk P olskich, doszedłem do wniosku, Ŝe [w] większości [przyczyną] skargi wysunięt ej przez księdza były osobist e porachunki z miejscowymi władzami, od kt órych ksiądz wymagał uznania jego aut orytetu i wysuwania go na pierwsze miejsce. W t oku sprawy przekonałem się, Ŝe porucznik Wojsk P olskich nie odpowiadał swoim zadaniom z punkt u widzenia tak politycznego, jak i moralnego. P o porozumieniu się z dowódcą dywizji Wojsk P olskich pułkownikiem Lackim, porucznik ten zost ał usunięt y z Gródka i zamieniony drugim . Skargi (list y) księdza przekazałem kom endant owi powiat owej Milicji Obywat elskiej, celem przeprowadzenia ścisłego dochodzenia i o wyniku ww. zawiadomienie m nie. Dochodzenie w toku, za przebiegiem którego śledzę. Co się t yczy szkoły dla Polaków, to w tej sprawie wystosowałem list do inspekt ora szkolnego o ot warcie szkoły wyłącznie dla 60 dzieci polskich w Gródku i wyznaczenie t am nauczyciela Polaka. P ersonel gminny składa się z wójt a, jego zast ępcy i sekret arza, kt órzy są Białorusinam i, jednakŜe są oni na miejscu, lojalni i pełnią swe obowiązki naleŜycie. Gmina Gródek składa się z 83 % Białorusinów, reszta zaś — 17% Polacy. Dla wypełnienia personelu gm iny Polakam i, wszedłem w porozumienie z organizacją P PR w Gródku, kt óra st arać się będzie wyłonić z siebie członków Polaków do zast ąpienia stanowisk w Zarządzie Gm innym: zast ępcy wójt a, zast ępcy sekret arza i pracownika gminnego. Tarcia m iędzy ludnością polską i białoruską na terenie gminy Gródek nie zauwaŜyłem. Co się t yczy M ilicji Ob[ywatelskiej], t o wszedłem w porozum ienie z komendant em powiatowej Milicji Obywat elskiej, por. Zielińskim, [polegające na] zam ianie obecnej Milicji Białoruskiej na Milicję Polaków z drugiej m iejscowości z t erenu powiat u białostockiego. Jednocześnie zarządziłem usunięcie komendanta M ilicji Obywat elskiej w Gródku. P o całkowitym zakończeniu dochodzenia w tej sprawie, prowadzonej przez komendanta powiat owej Milicji Obywat elskiej, przedst awię Panu Wojewodzie dodat kowe sprawozdanie.1 W załączeniu przesyłam meldunek komendanta Milicji. 2 St arost a M. P arfinowski 78 1 2 W aktach nie odnaleziono takiego sprawozdania. Komendant w ojewódzki MO Tadeusz Paszta poinformował starostę białostockiego pism em z dn. 1 X II 1944 r., iŜ: „Odnośnie zaś propozy cji ob. Starosty przeniesienia m ilicjantów z post[erunku] G ródek tylko na tej podstawie, iŜ są oni narodowości białoruskiej, uwaŜam , iŜ zarządzenie takie, ani z punktu w idzenia bezpieczeństw a, ani dobra słuŜby nie m iałoby uzasadnienia.” w: APwB, U WB 1944-1950, sygn. 348, k. nie numerow ana między kartami 117 i 119. Pełniący obowiązki wojewody Wacław Białkow ski w piśmie z dn. 2 I 1945 r. stwierdził: „W sprawie przeniesienia m ilicjantów z posterunku Gródek decy zji podjąć nie mogę, poniew aŜ sprawa ta w szczegółach jest m nie zupełnie nieznana”. w : tamŜe, k. 119. Innych informacji w aktach nie odnaleziono. Meldunek komendanta pow iatowego MO w Białym stoku por. Z. Zielińskiego, powiadamiający o wszczęciu dochodzenia przeciwko komendantowi MO w Gródku, znajduje się w aktach spraw y; w : A Pw B, UW B 1944-1950, sy gn. 296, k. 22. Nr 44 1944 listopad 19, B ielsk Podlaski. — Podanie Zinowiego Pietruczuka z Rakowicz (gm. Orla) do Proku ratora S ąd u Okręgowego w Białymstoku z prośb ą o u morzenie sprawy d otyczącej nielegalnego wyrobu samogonki. Oryginał, rękopis. Sąd Okręgowy w Białymstoku 1944-1950, sygn. Ks 7/44, k. 9-10. Na podst awie art . 66 § 2 P ostępowania Karno-Skarbowego zost ał zest awiony przeciwko mnie akt oskarŜenia. Akt ten, opierając się na protokole karnym z dn. 13 X 1944 [r.], świadkach Józefie Skrzynowskim i St anisławie M aczyku, zarzuca mi niedozwolone produkowanie spiryt usu w celu zarobkowym. Jako dowód rzeczowy w t ej sprawie znajduje się na przechowaniu Rej[onowej] Kontroli Skarbowej w Bielsku 3/4 lit ra samogonki wziętej ode mnie. Zawarte w akcie oskarŜenia zarzuty dotyczą: a/ produkcji spiryt usu, b/ zarobkowania z t ej produkcji, c/ posiadania w mieszkaniu sam ogonki. Nie czując się winnym popełnienia wymienionych przekroczeń, pozwalam sobie złoŜyć wyjaśnienia dot yczące tych zarzutów. P od a/ W krót kim czasie po odejściu Niem ców wyprodukowałem kilka litrów samogonki, kt óra, jak wiadomo, produkowana była powszechnie i produkcja nie została jeszcze zabroniona przez władze polskie, gdyŜ dopiero później oficjalnie ogłoszono, Ŝe produkcja samogonki jest zabroniona i przypomniano ustawę o m onopolu spiryt usowym. Czy wspomniana ust awa obowiązuje po odejściu Niemców nie wiedziałem i nie wiedział nikt z obywateli państ wa — dopiero ogłoszenie z 12 IX 1944 r. przywróciło t ej ustawie m oc obowiązującą. P o 12 IX nie wyrabiałem samogonki, gdyŜ podporządkowałem się a zakazowia wydanemu w t ym ogłoszeniu. P od b/ Zaraz po wejściu na nasze tereny Armii Czerwonej zgłosił się do mnie obywatel Skrzynowski Józef, nie pełniący jeszcze wówczas funkcji kontrolera skarbowego, gdyŜ kont roli t akowej jeszcze nie było i zaproponował mi kupno but ów systemem zamiennym Ŝądając za nie sam ogonki. P oniewaŜ sam ogonem nie handlowałem i nie t rakt owałem 79 go jako źródła dochodu, więc odmówiłem obywat elowi Skrzynowskiemu. Z t ego wynika, Ŝe jeśli zrobiłem t rochę samogonki, t o wyłącznie na domowe potrzeby, a nie w celach zarobkowych. P od c/ W dniu 13 X 1944 r. zgłosił się do mnie obywat el Skrzynowski Józef juŜ jako kontroler skarbowy i zaŜądał sam ogonki. Oddałem mu 3/4 litra — jedyną ilość jaką posiadałem , gdyŜ była t o pozost ałość po wyrobie, który miał m iejsce jeszcze przed zakazem. P rzeprowadzona jednocześnie rewizja nie wykazała Ŝadnych śladów aparatury, narzędzi, ani rozczynów1 pot rzebnych do produkcji. Fakt posiadania 3/4 lit ra sam ogonki w mieszkaniu nie moŜe być dowodem rzeczowym , jeŜeli przy t ym nie zaleziono śladów urządzeń do jej produkcji. P odobny dowód rzeczowy moŜna znaleźć w m ieszkaniu u 80 % obywat eli w całym państ wie. Nie jest t o równieŜ częściowym przyznaniem się do winy, gdyŜ ja całkowicie przyznaję się, Ŝe samogonkę wspomnianą wyprodukowałem, ale nie jest t o moją winą, gdyŜ ust awa o zakazie produkcji nie została jeszcze wówczas przywrócona jako obowiązująca. Z powyŜszego wynika, Ŝe zgodnie z zakazem z 12 IX 1944 [r.] spiryt usu nie produkowałem , a zarzuty podane przeciwko m nie są mniemane, a nie fakt yczne. Wobec t ego zwracam się z uprzejm ą prośbą do Obywat ela Prokuratora Sądu Okręgowego w Białymstoku o umorzenie sprawy i uniewaŜnienie akt u oskarŜenia, kt óry nie ma oparcia na dowodach faktycznych. b Jako świadka, kt óry st wierdzi prawdziwość wyŜej przedst awionych okoliczności, st awiam podsołtysa wsi Rakowicze P awluczuka Bazylego syna Konst antego. b Świadek t en zost ał wezwany urzędowo i był u mnie w domu podczas sporządzania prot okołu oskarŜenia przez Obyw[at ela] Skrzynowskiego. Jednocześnie proszę o spowodowanie, aby zabrane mi 3/4 litra samogonki zost ało m i zwrócone, gdyŜ potrzebne mi jest w celu leczniczym w domu. c2 a-a b-b c 1 2 Nadpisane nad przekreślony m: „zakonowi”. Podkreślone. Podanie podpisał w języ ku białoruskim Z. Pietruczuk: „З. Пятру чу к”. W czasie rewizji znaleziono u Z. Pietruczuka ok. 20-litrow e naczy nie z rozczynem , który w czasie procesu sądowego określił on jako: „pokarm dla świń”; w: APwB, Sąd Okręgowy w Białymstoku 1944-1950, sy gn. Ks 7/44, k. 40. Sąd O kręgow y w Biały mstoku skazał Z. Pietruczuka wy rokiem z 22 X I 1945 r. na 3 miesiące aresztu i 300 zł grzy wny, jednocześnie darowując karę na m ocy amnestii; w: APwB, Sąd Okręgowy w Białymstoku 1944-1950, sy gn. Ks 7/44, k. 52. Nr 45 1944 listop ad 21, G ródek. — Protokół posiedzenia GRN w Gródku w sprawie wyboru prezydium Rady, złoŜenia ślub owan ia przez radn ych, 80 uch walenia p relimin arza bu dŜetowego, wielkości kontyngen tów i podatków w gminie. Oryginał, rękopis. GRN w Gródku 1944-1954, sygn. 1, k. 9. Obecnych — 19. Nieobecnych — 5. P orządek obrad: 1. wybór przewodniczącego, z[ast ęp]cy oraz 3 członków, 2. zadanie i prawa Rady Narodowej, 3. złoŜenie na ręce przewodniczącego ślubowania o wierności i sumienn[ości] pracy, 4. uchwalenie budŜetu gminy na rok budŜet owy od 1 IX [1944 r.] do 31 III 1945 r., 5. sprawa kontyngent u, 6. wolne wnioski. 1. Na przewodniczącego Rady Gminnej jednogłośnie został wybrany SierŜan Jan, na z[astęp]cę Nowicki W łodzimierz. Członkowie: Kondrusik A[leksa]der, Hapunik Jakim i Gołaszewski Józef. 2. Odczytano i wyjaśniono przez przewodniczącego zadania i prawa Rady Narodowej. 3. ZłoŜono na ręce przewodniczącego ślubowanie nast ępującej t reści: „Ślubuję uroczyście, jako członek Rady Narodowej, według najlepszego mego rozumienia i zgodnie z sum ieniem, rzet elnie pracować dla dobra Narodu Polskiego, st ać na st raŜy jego praw demokrat ycznych i czynić wszyst ko w m iarę swoich sił i uzdolnień dla um ocnienia Niepodległości i pomyślności Rzeczypospolit ej”. 4. Preliminarz budŜet owy zaprojektowany przez Zarząd Gminny został jednogłośnie uchwalony przez Gminną Radę Narodową na okres [od] 1 IX [1944 r.] do 31 III 1945 r. 5. Gm inna Rada Narodowa jednogłośnie post anowiła ściągnąć w m iarę moŜliwości kont yngent z mająt ków na terenie gm iny i wykorzyst ywany przez pracowników leśnych, a resztę kont yngent ów, kt órych nie moŜna ściągnąć, prosić Powiat ową Radę Narodową o umorzenie. 6. P rosić P [owiat ową] Radę Narodową o zniesienie podat ku grunt owego za las włościański, poniewaŜ włościanie z lasów prywat nych nie korzyst ają i przerzucić t akowy podat ek na Dyrekcję Lasów Państ wowch. Rozpat rzono podanie o szkodach i stratach powstałych przez działania wojenne i postanowiono prosić Pow[iat ową] R[adę] Narod[ową] o uwzględnienie, poniewaŜ powstałe szkody i st rat y w zasiewach nie moŜna przerzucić na inne grunt y. a a Protokół podpisali czy telnie i nieczy telnie radni obecni na posiedzeniu. Nr 46 1944 listopad 25, B iałystok. — Pismo podinspektora szkoln ego w B iałymstoku Jan a Kowala do Starostwa Powiatowego w Białymstoku in formujące o stan ie szkoln ictwa polskiego i b iałoru skiego w p owiecie. Oryginał, m aszynopis. SPB 1944-1950, sygn. 5, k. 41. 81 W odpowiedzi na pismo Nr Ad. III z dn. 25 XI 1944 r. 1 podaję nast ępujące dane. Ilość szkół — 149, polskich — 125, białoruskich — 24. Ilość sił nauczycielskich — 202, polskich — 171, białoruskich — 31. P odinspekt or szkolny J. Kowal 1 W aktach nie odnaleziono tego pism a. Nr 47 1944 listopad 27, Sokółka. — Telefon ogram starosty sokólskiego kpt. Mieczysława B orowickiego do wojewody b iałostockiego informu jący o mordzie rod zin y Ch lab iczów w Buchwałowie (gm. S okółka). Oryginał, m aszynopis. UW B 1944-1950, sygn. 348, k. 180. Donoszę, Ŝe w nocy z 25 na 26 XI rb. przez nieznanych osobników dokonano napadu na dom Chlabicza a, mieszkańca kol[onii] Buchwałowob , gm. Sokółka, w czasie kt órego zost ało zabit ych 10 osób1 i 3 osoby ranne. Ranni zost ali umieszczeni w Szpit alu P owiatowym w Sokółce. Dochodzenie prowadzi Urząd Bezpieczeństwa i Komenda Powiatowa Milicji. St arost a P owiat owy Sokólski Borowicki a b 1 W tekście: „Chlawicza”. W tekście: „Bufałow o”. Z rodziny Chlabiczów zostali zamordowani: 1/ Maria, ur. 1897 r., 2/ A leksander, ur. 1904 r., 3/ Michał, ur. 1907 r., 4/ Maria, ur. 1912 r., 5/ Wiera, ur. 1930 r., 6/ H elena, ur. 1935 r., 7/ Anna, ur. 1937 r., 8/ Zofia, ur. 1940 r., Michał, ur. 1942 r., 10/ Maria, ur. 1944 r. Nr 48 1944 listopad 28, Białystok. — Meldu nek starosty b iałostockiego M. Parfinowskiego dla wojewod y białostockiego informujący o napadzie rab un kowym uzbrojonej b an dy n a mieszkań ców wsi K uchmy i K alitn ik (gm. Michałowo). Oryginał, rękopis. UW B 1944-1950, sygn. 296, k. 33. Melduję, Ŝe na t erenie gm. Michałowo grasuje banda w ubraniach cywilnych i wojskowych polskich i rosyjskich. Banda t a, składająca się z ok.15 osób, uzbrojona w aut omat y, granat y i rewolwery dokonała dn. 28 bm. napadu na mieszkańców [wsi] Kuchmy-Kalit nik, zabierając but y, ubrania, płótno, bieliznę, zegarki it p. Ślady prowadzą na południe do lasu. O powyŜszym powiadomiłem Wojskowego Komendant a na pow. białost ocki1 . 1 82 Kopia meldunku starosty białostockiego w języ ku rosyjskim do powiatow ego komendanta wojennego A rm ii Czerwonej znajduje się w aktach spraw y; patrz: A Pw B, U WB 1944-1950, sy gn. 296, k. 34. Nr 49 1944 listop ad 29, Białystok. — Sp rawozd an ie sytuacyjne p.o. wojewod y białostockiego Jerzego Sztachelskiego o działaln ości ad ministracji państwowej, stanie bezpieczeństwa pu bliczn ego, zagadn ien iach narodowościowych, stan ie fin an sów samorządów terytorialnych , aprowizacji lu dn ości, sprawach wyznaniowych i mobilizacji poborowych do Wojska Polskiego. Kopia, m aszynopis. UW B 1944-1950, sygn. 230, k. 25-29. a Poufne a Sprawozdanie syt uacyjne z terenu wojew[ództ wa] białost ockiego b Aktualny I. stan organizacyjny Urzędu Wojewódzkiego Białostockiegob Urząd W ojewódzki Białost ocki posiada nast ępującą st rukturę organizacyjną: 1. Wydział Ogólny (w skład kt órego wchodzą:) 1/ Oddział Organizacyjny, 2/ Oddział P ersonalny, 3/ Oddział BudŜet [owo]-Gospodarczy, 4/ Oddział Administracyjno-P rawny, 5/ Inspekt orat St arost w (osób 32), 2. Wydział Samorządowy (w skład kt órego wchodzą:) 1/ Oddział Admin[istracyjno]-Organizacyjny, 2/ Oddział Finansów Sam orządow[ych], 3/ Inspekt orat Związków Samorządow[ych], 4/ Inspekt orat Mienia Państwowego (osób 12), 3. Wydział Kom unikacyjno-Budowlany (w skład którego wchodzą:) 1/ Oddział Drogowy, 2/ Oddział Budowlany (osób 18), 4. Wydział Przemysłowy (w skład kt órego wchodzą:) 1/ Oddział Ogólny, 2/ Oddział Przemysłu T orfowego, 3/ Oddział Transportowy, 4/ Oddział Energet yczny, 5/ Oddział Personalny, 6/ Oddział Opałowy, 7/ Oddział Przem ysłu Lekkiego, 8/ Oddział Rejest racji Drobnego Przemysłu i Handlu, 9/ Oddział Pracy i P łacy, 10/ Oddział Materiałów Budowlanych, 11/ Buchalt eria, 12/ Radca Prawny (osób 43), 5. Wydział Zdrowia (w skład kt órego wchodzą:) 1/ Inspekt orat Lekarski, 2/ Inspekt orat Farmaceutyczny, 3/ Inspektorat Epidemi[ologi]czny (osób 4), 6. Wydział Wojskowy — w st anie organizacji (osób 5), 7. Wydział Pracy i Opieki Społecznej — w st anie organizacji (osób 3), 8. W ydział Aprowizacyjny (w skład kt órego wchodzą:) 1/ Oddział Ogólny, 2/ Oddział Kont yngentowo-St at yst yczny, 3/ Oddział Zaopat rzenia, 4/ Oddział Przem ysłu SpoŜywczego, 5/ Oddział Kontroli, 6/ M agazyny (osób 49), 9. Wydział Inform acji i Propagandy (w skład kt órego wchodzą:) 1/ Oddział Ogólny, 2/ Oddział Radiowy, 3/ Oddział Kinematografii, 4/ Oddział Prasowo-Wydawniczy, 5/ Oddział Propagandy Masowej (osób 30), 10. Wydział Kult ury i Sztuki (osób 6). Stan organizacyjny Urzędu Wojewódzkiego na ogół uznaję za zadowalający. Strukt ura Urzędu zasadniczo jest podobna do przedwojennej (z 83 wyjąt kiem wydziałów: Aprowizacyjnego, Informacji i Propagandy oraz Kultury i Sztuki). Brak nat omiast Wydziału Społeczno-Polit ycznego, a t o wobec zmienionej organizacji władz bezpieczeńst wa. Ot wartą jednak jest sprawa ut worzenia wydziału, kt óry by obejmował sprawy narodowościowe, wyznaniowe, porządkowe i st osunków do organów bezpieczeńst wa i milicji. Kilkakrotne zapyt ania w tej sprawie do władz cent ralnych pozostały bez odpowiedzi. Większość pracowników st anowi element urzędniczy przedwojenny. 7 wydziałów Urzędu Wojewódzkiego (Ogólny, Sam orządowy, P rzemysłowy, W ojskowy, P racy i Opieki Społecznej, Inform acji i Propagandy oraz Kult ury i Sztuki) znajdują się w ogólnym budynku [przy] ul. Mickiewicza 3, pozost ałe w oddzielnych lokalach. W najbliŜszym czasie ponadt o przenoszą się do wspólnego gmachu wydziały: Zdrowia i Komunikacyjno-Budowlany. II. b St an bezpieczeńst wa na t erenie województ wa b Stan bezpieczeństwa w województ wie białost ockim jest wysoce niezadowalający. W ciągu ostat niego miesiąca (października) miało miejsce 40 morderstw na t le rabunkowym oraz porachunków osobist ych. Z tego w samym m [ieście] Białyst ok — 8. Dość duŜy odset ek st anowią zabójstwa popełnione przez maruderów wojskowych (popełniono na tym t le 3 zabójstwa). Osobną kat egorię zabójstw st anowią wypadki za przyczyną nieumiejęt nego obchodzenia się z bronią. P rzyczynami tego stanu są: 1/ słabość M ilicji Obywat elskiej oraz władz bezpieczeństwa, 2/ niespełnianie nałoŜonych zadań na komendantów wojskowych Czerwonej Armii, którzy nie prowadzą syst emat ycznej walki z przest ępczością, 3/ nieskoordynowanie działalności władz polskich i sowieckich (zdarzają się wypadki wyaresztowywania się wzajemnego pat roli sowieckich i polskich). Próby koordynacji były dot ychczas bezskuteczne. 4/ Wyjąt kowo trudne warunki łączności, uniem oŜliwiające natychmiast owe reagowanie na przest ępst wo. 5/ Olbrzym ie nasilenie alkoholizmu. b Walka z przest ępczością b jest bardzo nieefekt owna. Wykrywa się jedynie około 25-30% przest ępstw. P oziom moralny milicji i dyscyplina uległa znacznej poprawie, tym niemniej pozost awia bardzo wiele do Ŝyczenia (pijańst wo, kradzieŜe). Źródłem demoralizacji dla milicji st ała się akcja likwidacji volksdeutschów. 84 Na ost at niej konferencji st arost ów analizowano st osunek MO do st arost w. St wierdzono, Ŝe spory kompet encyjne bardzo częst e początkowo, obecnie spot ykają się jedynie sporadycznie. Współpraca jest i zacieśnia się. Z powaŜniejszych objawów akcji element ów wrogich znane mi są dwa: najazd bandy NSZ na post erunek Milicji w Grodzisku (pow. bielski), oraz napad na konwój doprowadzający uchylających się od słuŜby wojskowej. Ost at nio przeprowadzone liczne bareszt y b w widoczny sposób rozst roiły działalność elem entów wrogich. Pism a nielegalne pojawiają się sporadycznie i t ylko na odległej prowincji. Wyczuwa się zmianę t aktyki „Londyńczyków”, kt órzy próbują obecnie wślizgnąć się do aparat u państ wowego, względnie działają drogą pokąt nej agit acji. b Urząd bezpieczeństwab jest w swojej pracy b[ardzo] niezaleŜny. Zewnęt rznie st osunki ze mną są najpoprawniejsze. Kierownik UB informuje mnie o waŜniejszych wypadkach i akcjach. Nie zadowala mnie jednak jakość inform acji. Jest ona niedokładna i powierzchowna, co jest , podejrzewam, częściowo zam ierzone, częściowo zaś wywodzi się st ąd, Ŝe UB wg mego przekonania nie wie o wielu akcjach przeprowadzanych przez sowiecki kont rwywiad. Podkreślam, Ŝe metody pracy UB zwalniają mnie od odpowiedzialności za st an bezpieczeńst wa, stanowiący dziedzinę jego zaint eresowań. Przypuszczam , Ŝe wyeliminowanie spraw bezpieczeńst wa z zasięgów wpływów wojewodów i st arost ów jest świadom ie zamierzone. Koncepcja t ego rodzaju nie odpowiada mi, aczkolwiek st oję na stanowisku, Ŝe UB powinien pozostać urzędem niezespolonym. Głównym brakiem UB jest zlekcewaŜenie czynnika prawniczego, wyraŜające się w braku prokurat ora do spraw polit ycznych. St ąd płyną moje obawy, Ŝe pewne areszt y są bezpodst awne, a jednocześnie są nie kontrolowane. Szczególnie niepokoją mnie areszt y wśród młodzieŜy szkolnej, gdzie inne metody okazałyby się najzupełniej wyst arczające. Gorzej przedst awia się współpraca między starostami a pow[iat owym i] UB, t u niezaleŜność doprowadzona jest przewaŜnie do doskonałości. Nie wyjaśnioną jest pozycja b więziennict wa b, kt óre obciąŜa budŜet Urzędu Wojewódzkiego i nie jest przez nikogo kontrolowane, choć pozostawia ono niezwykle duŜo do Ŝyczenia szczególnie pod względem sanitarnym i gospodarczym. Sprawa ta wym aga szybkiego rozst rzygnięcia. Na terenie województwa białostockiego ist nieją bpart ie polit yczne b: partia P PR, PPS, Stronnict wo Ludowe. Najsilniejsza jest PP R. M a widoki rozwoju St ronnict wo Ludowe, gdyby znalazło się odpowiednie kierownict wo. St ronnict wo Dem okrat yczne nie ist nieje nawet formalnie. 85 b Zagadnienia narodowościowe. b P rzede wszyst kim lit ewskie w pow[iecie] suwalskim. Wymaga dokładnego opracowania, co nie jest moŜliwe do wykonania przez naszych pracowników. P oŜądanym byłoby wysłanie specjalnego delegata. W ysunąłem tę propozycję w Resorcie Spraw Zagranicznych. b Zagadnienie lit ewskieb polega na t ym, Ŝe ist nieje parę gm in prawie w 100% zamieszkałych przez ludność lit ewską, wobec czego być moŜe celowszą od przesiedlenia byłaby m et oda zam iany tych gm in na sąsiednie polskie. P oza t ym na t eren powiat ów w ślad za Czerwoną Armią przybyło około 3.000 Lit winów, przesiedlonych w 1941 roku do Związku Radzieckiego na podst awie układu P omiędzy ZSSR i Niemcam i. Usiłują oni usunąć osiedlonych t ut aj od 1941 roku Polaków, co wywołuje wiele scysji. Starosta suwalski próbował usunąć ich poza linię demarkacyjną, co spot kało się z prot est em władz Czerwonej Armii i straŜy granicznej. Ludność lit ewska jak osiadła, tak i przybyła jest nastrojona ant ypolsko, antysowiecko, a proniemiecko. Jednym z motywów przybycia na teren Polski jest uchylenie się od słuŜby wojskowej [w] Czerwonej Armii. Rozwiązanie t ego zagadnienia przy pomocy Resort u Spraw Zagranicznych jest rzeczą pilną. b Zagadnienie białoruskie b jest znacznie mniej ostre. Przede wszyst kim t rudno jest wykreślić granicę między ludnością polską a białoruską. DuŜa jej ilość w województ wie białost ockim uwaŜa się za Polaków, poprawnie włada językiem polskim , t rakt ując go jako język lit eracki, w domu zaś i między sobą mówi po białorusku. Są jednakŜe gm iny pograniczne w powiecie sokólskim, białost ockim i bielskim w 80% i pow[yŜej] zamieszkałe przez świadom ą urzędowo ludność białoruską. Władze miejscowe (wójt , sekretarz gm iny, sołt ysi, MO) są w tych gminach prawie wyłącznie białoruskie. Obecnie ze względu na odbywające się przesiedlenie, wydano zarządzenie „spolszczenia” władz, co wykonuje się powoli. Na t erenie województwa białost ockiego ist nieje dość liczne szkolnict wo białoruskie. 115 szkół powszechnych, 2 szkoły średnie. Charakt eryst ycznym jest , Ŝe bardzo częst o rodzice Białorusini domagają się szkoły w języku rosyjskim. śyczenia t ego Kurat orium nie spełniło, umoŜliwiając jedynie [utworzenie] szkoły w języku ojczystym. ZadraŜnień powaŜniejszych na t le narodowościowym z ludnością białoruską nie było. Ist nieje organizacja białoruska w Białymst oku Spółdzielnia T eatralnoMuzyczna p[od] n[azwą] „Połymia”1 . Działalność jej na ogół nikła. 86 b St osunek do Czerwonej Armii. b Cechuje się przede wszyst kim brakiem wszelkiego zaint eresowania ze st rony dowództ wa 2 Biał[oruskiego] Front u. śaden kont akt i współpraca nie ist nieje. Nawet prasy radzieckiej, mimo zainteresowania ze st rony społeczeńst wa miejscowego, ot rzym ać nie sposób. Sporadyczne koncert yc , filmy t o jedyna płaszczyzna kont aktu. Nat omiast liczne incydent y, wywołane przez maruderów t yłowych oddziałów, psują nast rój dobrych stosunków mimo, Ŝe są na ogół zwalczane przez władze Czerwonej Armii. Bardzo liczne nieporozumienia między administracją polską a oddziałam i wzgl[ędnie] inst yt ucjam i Czerwonej Armii mają swe źródło w niemoŜności uzgodnienia i regulowania wątpliwych zagadnień z Przedstawicielem Czerwonej Armii na m iejscu w Białym st oku. Dowództ wo 2 Białoruskiego Frontu znajduje się przeszło 70 km od Białegost oku. Poza t ym na t erenie województwa znajdują się oddziały 1 i 3 Białoruskiego Front u. Koordynacja i współpraca t ych wszyst kich [inst yt ucji] napot yka na bardzo duŜe t rudności. Post ulat uzyskania Przedstawiciela Czerwonej Armii w Białymst oku ma znaczenie nie t ylko organizacyjne, lecz i polit yczne, i jest sprawą bardzo pilną. b Prasa.b Dot ychczas na terenie Białegost oku ukazały się 2 jednodniówki w związku z reformą rolną i 11 Listopada. W zamierzeniach jest stałe pismo. Brak odpowiedniej drukarni stoi na przeszkodzie szybkiej realizacji t ego zamierzenia. b III. Ogólny stan finansowy związków samorządowych na t erenie województ wa białostockiegob W chwili obecnej mimo, Ŝe do kas związków sam orządowych wpływają dodat ki od podat ków państ wowych (szczególnie gruntowego) i podat ki samoist ne, nie moŜna osiągnąć — nawet przy znacznym ograniczeniu wydat ków — zrównowaŜenia układanych budŜet ów. P owaŜne niedobory budŜet owe spot ykamy b przede wszyskimb w budŜetach bpowiat owych związków sam orządowych. b Wpływy z tyt ułu samoist nego podat ku drogowego (art . 12 ust awy o finansach kom unalnych w rozum ieniu art . 5 ust[awy] z dn. 5 VIII 1938 r. „D[z]URP” nr 59, poz. 493) mogą być wydat kowane b wyłącznieb na ut rzym anie i budowę dróg. Pozostałe wpływy związków sam orządowych nie wyst arczają na całkowit e pokrycie wydat ków w dziedzinie szpit alnict wa, opieki społecznej, rolnict wa it p. Rozwiązanie kwest ii pokrycia wydatków jest dla związków samorządowych sprawą palącą. Zaległości w wypłacie poborów pracowniczych i innych naleŜności są na porządku dziennym. 87 Aby usunąć t rudności tego rodzaju Urząd W ojewódzki wystąpił z wnioskiem do kierownika Resort u Adm[inist racji] Publ[icznej] w Lublinie (wn[iosek] z dn. 8 XI 1944 r. Nr S/19/44) o przyznanie związkom samorządowym woj. białostockiego dot acji ze Skarbu P ańst wa w wysokości 14.000.000 zł na zrównowaŜenie budŜet ów do końca b[ieŜącego] roku budŜet owego t j. [do] 31 marca 1945 r. W lepszej syt uacji znajdują się sam orządy gm inne, dla których ust awy przewidziały — na pokrycie wynikłych z zestawienia wydat ków i dochodów niedoborów — samoist ny podat ek wyrównawczy. Ale i tut aj zachowanie norm y podat ku, nawet w jej maksym alnych granicach (225 zł z 1 ha) przewidzianych ust awą z dnia 20 III 1931 r. („DzURP” nr 27, poz. 172), przy obecnych cenach za robociznę i mat eriały w wielu wypadkach nie pozwolą zrównowaŜyć budŜetu. Urząd Wojewódzki biorąc pod uwagę ów stan wyst ąpił z wnioskiem do kierownika Resortu Adm[inistracji] P ubl[icznej] o podwyŜszenie ust awowej normy podat ku wyrównawczego (wn[iosek] z dn. 24 X 1944 r. Nr S/19/44). W chwili obecnej wpływają do Urzędu W ojewódzkiego preliminarze budŜet owe z sam orządów powiatowych i zest awienia budŜet owe gmin za okres do 31 III 1945 r. Dadzą one podst awę do bardziej dokładnej i wnikliwej oceny st anu finansowego samorządu. Stan ilościowy sam orządów gminnych (miejskich i wiejskich) przedst awia się nast ępująco: Augustów — gmin m iejskich 0, wiejskich — 4, Białystok — gmin miejskich 8, wiejskich — 15, Bielsk — gmin miejskich 2, wiejskich — 13, ŁomŜa — gmin miejskich 1, wiejskich — 5, Suwałki — gm in m iejskich 0, wiejskich — 5, Sokółka — gmin miejskich 1, wiejskich — 13, Wys[okie] Mazow[ieckie] — gmin miejskich 1, wiejskich 11. Razem samorządów powiat owych — 6, gmin miejskich — 13, gmin wiejskich — 66. Ponadt o ist nieje 1 miast o wydzielone — Białyst ok. b IV. Sprawy aprowizacji i zaspokojenia ludności w art ykuły pierwszej pot rzeby, walka ze spekulacją i paskarst wemb b Uwagi ogólne. b Sprawy aprowizacyjne siłą rzeczy st anowią w obecnych warunkach cent ralne zagadnienie. Mimo olbrzymich wysiłków aprowizacja ludności przedstawia się niezadowalająco. Stosownie do zarządzenia władz cent ralnych (instrukcja Dep[art ament u] Aprow[izacji] Biura Ekon[om icznego] przy Prez[ydium ] PKWN z dn. 27 IX rb.), zaopat rywanie pracującej ludności nierolniczej w Ŝywność i art ykuły codziennego uŜytku winno było 88 rozpocząć się od 1 X rb. po cenach państwowych wg nowo ustalonych [st awek] w zaleŜności od kat egorii pracującego. W rzeczywist ości zaopatrywanie, o kt órym mowa wyŜej, odbywa się t ylko połowicznie. Regularnie m niej więcej wydaje się t ylko chleb, wydano kart ofle dla połowy ludności uprawnionej do ich pobrania, a ost at nio rozpoczęt o wydawanie soli i mięsa. (W przygotowaniu naft a.) Najakt ualniejszą jest sprawa wyŜywienia miast a Białegost oku. Miast o Białystok (przed wojną liczące 110.000 m[ieszkańców] , obecnie [ma] około 60.000 mieszkańców) jest w zarządzeniach aprowizacyjnych t rakt owane na równi z Lublinem i Warszawą. Tymczasem Lublin i jego okolice (wybit nie rolnicze) są działaniami wojennymi prawie nie naruszone, a Praga korzyst a z dobrodziejst w marszałka St alina. Białyst ok nat om iast znalazł się w syt uacji Ŝywnościowej o wiele gorszej. Grozę połoŜenia zwiększa z jednej st rony tu fakt , Ŝe miast o jako t akie (nie licząc przedm ieść), zost ało w 75% albo rozbit e przez działania wojenne, albo spalone przez ust ępującego okupant a, przy czym wywiezieniu, wzgl[ędnie] zniszczeniu uległy prawie wszystkie składy z zapasami Ŝywności i ośrodki przemysłu spoŜywczego; z drugiej st rony linia front u w dalszym ciągu przebiega jeszcze przez t eren województ wa białost ockiego i produkcja rolna i tak niezbyt wysoka na t ych t erenach musi zaspokajać potrzeby licznych armii. Bardziej szczegółowa analiza aprowizacji województ wa białost ockiego wysuwa 3 zasadnicze post ulat y: 1/ pot rzebę uzyskania od władz centralnych odpowiednich przydziałów Ŝywności dla m [iast a] Białegost oku wraz z ich dostawą, 2/ konieczność ot rzymania odpowiedniej ilości środków przewozowych (wagony kolejowe, sam ochody), [kt óre] niezbędne [są] dla wyst arczającego zaopatrzenia w art ykuły Ŝywnościowe magazynów, 3/ zapewnienie ciągłej i wydajnej współpracy z władzami aprowizacyjnym i organów pełnomocnika dla spraw wojennych świadczeń rzeczowych (dostawy kont yngent ów). b Kont yngent y.b Sprawozdania przedstawicieli Czerwonej Armii z pobranych kontyngent ów procent owo wg powiat ów przedst awiają się następująco: pow. białost ocki — ziarno 80%, kartofle 120%, m ięso 70%, pow. bielski — ziarno 70%, kartofle 100%, mięso 100%, pow. sokólski — ziarno 50%, kart ofle 100%, mięso 70%, pow. wys[oko]m azow[iecki] — ziarno 30%, kart ofle 100%, mięso 80%, (pow. łomŜyński, august owski i suwalski są t ylko częściowo wyzwolone). Obecnie na składach spółdzielni dla ludności bezrolnej znajduje się około 1.000 ton zboŜa. 89 Ziemniaków dla Arm ii Czerwonej dost arczono całkowit y przydział. Podobnie ludność bezrolna na t erenach powiat ów (poza Białym st okiem) została zabezpieczona w 100%, natomiast dla ludności m [iast a] Białegost oku dostarczono około 2.000 t on, brak jeszcze 1.500 ton. b Aprowizacja ludności bezrolnej. b W pierwszym okresie (sierpień, wrzesień) zaopatrywanie ludności ograniczało się do wydania po 3 kg chleba na osobę pracującą tygodniowo. W końcu tego okresu ilość kart Ŝywnościowych w Białymst oku wyniosła 12.000. W drugim okresie (wejście w Ŝycie wym[ienionej] na wst ępie instrukcji Dep[art ament u] Apr[owizacji]) ilość kart Ŝywnościowych wyniosła juŜ 25.000. Oczywiście w związku z t ym naleŜałoby przełamać t rudności dostaw, przemiału it d. W t ym okresie przystąpiono do wydawania innych art ykułów na kart ki, a mianowicie: [a/] ziemniaki — 100 kg na osobę, b/ mięso — 0,5 kg na osobę (w m[iesią]cu październiku, zaś w list opadzie pełne racje), c/ m asło zaliczkowo — 150 gr[am], d/ mleko chude i t waróg, e/ mydło — 100 gr[am], f/ cukier — t ylko dzieciom do 7 lat po 150 gr[am], g/ syrop pracującym — 0,5 kg na osobę. W końcu miesiąca zost aną wydane sól i naft a. Nie zost ały wydane: kasza i mąka pszenna, mimo posiadanych na składzie pszenicy i jęczmienia. Przyczyną t ego stanu jest brak środków lokomocji na przewiezienie tych zbóŜ do odległych młynów. P race nad uruchom ieniem nowych m łynów i kaszarni w Białymst oku t rwają. Uzyskano przydział 94 t on cukru, który miał być załadowany w Lublinie 24 listopada. W t erenie zaopatrzono ludność w chleb, ziemniaki, mięso, częściowo w mąkę i kaszę. W rozpoczynającym się okresie przewiduje się: całkowit e zaspokojenie ludności bezrolnej, zgrom adzenie zasobów na dalsze miesiące oraz przyst ąpienie do zaopat rywania ludności ewakuowanej z t erenów przyfront owych oraz repatriantów [z] BSSR i USSR. Dla pokrycia tych potrzeb w czasie od 1 XII 1944 r. do końca roku gospodarczego, t j. do 1 VIII 1945 r., zajdzie pot rzeba zgromadzenia następujących ilości produkt ów (w t onach): Ŝyt o — 35.000 (przypada z kontyngent ów 28.000), pszenica — 5.500 (przypada z kont yngentów 3.000), jęczm ień — 3.500 (przypada z kont yngentów 2.500), ziemniaki — 40.000 (przypada z kontyngent ów 55.000), mięso — 5.000 (przypada z kont yngent ów 5.300), tłuszcz — 1.200 (przypada z kontyngent ów 500), cukier — 1.000, sól — 1.500. Jako ilość osób do zaopatrzenia przyjęt o: ludność miejska — 120.000, ewakuowana — 120.000, repatrianci — 160.000, b razem:b 400.000. 90 W zest awieniu powyŜszym pewną dowolnością jest liczba repat riantów, kt óra jest wielkością dotychczas nieznaną. Jak widać z t ego zestawienia województ wo białost ockie własnym i siłami nie jest zdolne do rozwiązania zagadnienia aprowizacyjnego, z t ej teŜ racji przedłoŜony do Biura Ekonomicznego wniosek o przydzielenie brakujących środków Ŝywnościowych nabiera zasadniczego charakteru. W związku z dobieganiem końca akcji ściągania kont yngentów wyłania się kapitalne zagadnienie zmagazynowania na t erenia m [iast a] Białegost oku ok[oło] 15.000 ton, a na t erenie powiatów ok[oło] 20.000 t on zboŜa. b Przemysł spoŜywczy. b Prace nad odbudową t ego przem ysłu są w t oku. W najbliŜszym czasie zostaną uruchomione: gorzelnia w P iet kowie, browar w JeŜewie, fabryka marmolady w Białym st oku. Gotowe do uruchom ienia są: olejarnia miejska i palarnia kawy w Białymstoku. b Walka ze spekulacją i lichwą b dot ychczas nie przyjęła charakt eru zorganizowanej akcji. Z chwilą objęcia władzy przez przedst awicielst wo PKW N na t ut [ejszym] t erenie Ŝycie gospodarczo-handlowe prawie nie istniało. Dopiero po kilku t ygodniach zjawił się handel, kt óry od razu nabrał charakt eru spekulacyjnego. Z chwilą ukazania się dekret u P KWN z dn. 25 X 1944 r. o zwalczaniu spekulacji i lichwy wojennej („DzU[RP]” nr 9, poz. 44, d1944) zaist niała podst awa prawna do regulowania t ych spraw. JednakŜe wysoce akt ualnym jest wydanie rozporządzenia P rzewodniczącego PKWN (art. 3 cyt [owanego] Dekretu) o wyt warzaniu, przechowywaniu i obrocie przedmiot ów powszechnego uŜyt ku oraz o ust alaniu i wyznaczaniu ich cen. Organy MO w t ej chwili nie ot rzymały od swoich władz przełoŜonych Ŝadnych inst rukcji i zarządzeń, i z tej racji nie są inst ruowane co do podstawowych pojęć spekulacji i lichwy. Dot ychczasowa akcja organów MO miała charakt er doraźny i znalazła swój wyraz w zat rzymaniu kilku osób, uprawiających handel walut ami zagranicznym i i złot em. Dodaję, iŜ sprawę organizacji handlu post awiłem jako jedno z pierwszych zagadnień na t erenie t ut [ejszego] województ wa i z t ej racji powołuję Radę Ekonomiczną, kt órej zlecam przeprowadzenie szeregu kwest ii dot yczących Ŝycia handlowego. b IV. Sprawy ewakuacji ludności ze st refy przyfrontowej i pomocy dla przesiedleńcówb Kilkakrotne akcje ewakuacyjne na terenach przyfront owych postawiły sprawę zorganizowania pomocy ewakuowania w całej ostrości. 91 P rzypuszczalnie liczba ewakuowanych wynosi ok[oło] 120.000. KaŜdorazowo wyjeŜdŜał na miejsce ewakuacji P rzedstawiciel Urzędu Wojewódzkiego, kt óry doraźnie organizował najogólniejszy plan ewakuacji. Konieczna jest pomoc Ŝywnościowa, gdyŜ [jakaś] ilość ewakuowanych nie zdąŜyła sprzątnąć zbiorów. Najbardziej koniecznym i środkami pomocy są: chleb, t łuszcze, m ydło oraz lekarstwa. W poszczególnych miejscach są zbyt wielkie skupienia [ludności] i naleŜy je rozładować przez odsunięcie ewakuowanych do dalszych m iejscowości. Zost ały wydane zarządzenia st arost om, by wskazali miejscowości mogące przyjąć określoną liczbę przesiedleńców. P owołany do Ŝycia w Urzędzie Wojewódzkim Wydział Pracy i Opieki Społecznej w porozumieniu z Wydziałem Aprowizacyjnym energicznie przyst ąpiły do pracy nad zorganizowaniem pom ocy dla ewakuowanych. b V. Sprawy wyznaniowe b Do ujęcia całokszt ałt u zagadnień wyznaniowych t ut [ejszy] Urząd dot ychczas nie przyst ępował wobec wąt pliwości, czy i w jakim zakresie sprawy te naleŜeć będą do właściwości władz administracji ogólnej, poniewaŜ w obecnej st rukturze organizacyjnej Urzędu Wojewódzkiego nie jest przewidziany Wydział Społeczno-Polit yczny, do właściwości którego uprzednio sprawy t e naleŜały. W t ym stanie rzeczy Urząd ograniczył się do rozstrzygania wpływających spraw o charakt erze bieŜącym i pilnym. Spraw takich było 3, z t ego jedna dot yczyła zat argu między klerem kat olickim a prawosławnym (Klaszt or w Supraślu), druga — wewnęt rznego zatargu w łonie kleru prawosławnego, t rzecia — pomieszczenia Domu Modlit wy Baptyst ów. P ierwsza i t rzecia zostały załatwione ost at ecznie, druga — znajduje się w t oku. P od względem wyznaniowym wśród ludności województ wa przewaŜającą większość st anowią katolicy, znaczną grupę — prawosławni, poza t ym przez znikom e ilości reprezent owane jest wyznanie m ojŜeszowe i niekt óre sekt y (Bapt yści). O jakiejkolwiek bądź akcji przeciwko poczynaniu PKWN ze st rony duchowieństwa nic mi nie jest wiadomym, przeciwnie — szereg wystąpień (kazania) jest nacechowanych Ŝywym uczuciem w st osunku do odradzającej się państwowości polskiej, a w szczególności do Wojska Polskiego. Odczuwa się pot rzebę dyrekt yw i wskazówek co do załat wiania spraw wyznaniowych i ustosunkowania się do t ych zagadnień ze strony władz administ racji ogólnej, jeśliby m iały się t ymi sprawami zajmować, oraz inst rukcji co do organizacyjnego ujęcia t ych spraw w urzędach wojewódzkich i starost wach. Ust awodawstwo przedwrześniowe w 92 sprawach wyznaniowych pochodzi bądź z okresu mocy obowiązującej konst yt ucji kwiet niowej, bądź z okresu po 1926 roku, a więc jest wyrazem dochodzących w t ym czasie coraz bardziej do głosu tendencji reakcyjnych w Ŝyciu państ wowym . Polit yczne podst awy obecnego Państ wa P olskiego niezawodnie m uszą wywrzeć wpływ i na t reść przepisów w tych sprawach przez ewent ualną organizację takowych i przede wszyst kim na int erpretację dotychczas obowiązujących przepisów do chwili ich ew[entualnej] nowelizacji. b VI. Sprawy rejestracji i mobilizacji poborowych b P owyŜsze sprawy charakt eryzuje poniŜsze zest awienie cyfrowe, obejmujące 4 powiaty t ut[ejszego] województwa (2 Rej[onowe] Komendy Uzup[ełnień]). Dot yczy ono 1 fazy mobilizacyjnej, 2 — jest w przygot owaniu. Zarejestrowane st [arsze] roczniki — 9.314 [osób], zgłosiło się do poboru — 7.348, zm obilizowano — 4.254, uchylających się — 1.146, reklamowanych — 1.444, czasowo niezdolnych — 332, uwolnionych ze wzgl[ędu] na rodz[inę] — 21, zupełnie niezdolnych — 287, zmobilizowano koni — 335, zarejest rowano koni — 10.966. Niepokojącą jest rubryka uchylających się od poboru. P rzypuszczalnie wchodzą t u w grę ewakuowani, a ponadt o Białorusini, kt órzy rzekom o wyraŜają chęć wstąpienia do Czerwonej Armii. Spośród uchylających się od poboru (zarejestrowanych) 40-50% jest doprowadzanych przez władze bezpieczeństwa. Natomiast liczba niezarejest rowanych uchylających się od mobilizacji jest nieznana, a to wobec braku jakiejkolwiek ewidencji przedwojennej. Z tej kategorii doprowadzonych zost ało zaledwie kilkunastu. W st osunku do rozpoczynającej się drugiej fazy mobilizacji zostaną przedsięwzięt e energiczne kroki przez Wydział Informacji i Propagandy, co niewątpliwie przy współudziale ugrupowań politycznych stojących na gruncie załoŜeń ideowych PKWN da konkret ne pozytywne rezult aty. W sprawie zasiłków dla rodzin zmobilizowanych Ŝołnierzy ot rzym ano zarządzenie w końcu miesiąca. Akcja — w toku. Współpraca z kom endant ami wojskowym i2 ist nieje i jest całkowicie harmonijna. Ist niejący w Urzędzie W ojewódzkim Wydział Wojskowy nie wykazał Ŝadnej akt ywności. P o dziś dzień nie objął on swoim zakresem działania wszyst kich dziedzin przewidzianych dekretem PKWN, a naleŜących do jego właściwości. P rzyczyną tego stanu jest bardzo słaba obsada Wydziału, a w szczególności jego kierownict wa. W t ej sprawie zwróciłem się do odnośnych władz wojskowych. a-a b-b 93 Dopisane odręcznie. Podkreślone. c d 1 2 W tekście: „komendy ”. Opuszczono niejasny skrót: „ekx.” Właściwa nazwa w języ ku polskim : Zrzeszenie Pracowników Teatru Białoruskiego „Płomień”. Chodzi o w ojskow ą adm inistrację Armii Czerwonej. Nr 50 1944 listop ad , B iałystok. — Pismo naczelnika Wojewódzkiego Wyd ziału Informacji i Propagand y w Białymstoku Arkad iu sza Łaszewicza d o wójta gm. Gródek Pawła Mieleszko z prośbą o przygotowanie d esek na tablice informacyjno-prop agandowe. Kopia, rękopis. Wojewódzki Urząd Inform acji i Propagandy w Białymstoku 1944-1947, sygn. 70, k. 37. Wojewódzki Wydział Informacji i P ropagandy post awił sobie za zadanie w ciągu najbliŜszych dwóch tygodni ust awić na drodze B[iałyst o]k—Wołkowysk szereg propagandowych haseł w jęz[yku] polskim, ozdobić samą granicę polsko-rosyjską 1 tak, by widać było wszyst kim przyjeŜdŜającym polskie szt andary, hasła, napisy. To sprawa b[ardzo] waŜna i musi być szybko załatwiona. P rosimy Was o pomoc w t ej sprawie. Na plakat y pot rzeba nam 10 m2 desek. O ile nam wiadomo, pozost ajecie w przyjaznych st osunkach z sowieckimi wojskowymi w Waliłach. B[ardzo] prosimy, umówcie się z nimi w naszym imieniu. Wyt łumaczcie, Ŝe t o sprawa waŜna i pilna. Niech pomogą. O ile deski dost aniem y, kpt. Зуев — dost awi je do B[iałegosto]ku. T u je pom alujemy i ozdobimy. Apelujem y do Waszego uczucia pat riotycznego i b[ardzo] prosimy o pomoc. 1 Chodzi o ty mczasow ą granicę polsko-radziecką. Nr 51 1944 listopad, K lu kowicze. — Wykaz pracowników u rzędu gmin y w Klukowiczach z wyszczególnieniem m.in . ich narod owości. Oryginał, rękopis. UW B 1944-1950, sygn. 812, k. 16. Wykaz zat rudnionych pracowników Gminnej Rady Narodowej w Klukowiczacha L.p. Nazwisko Za j mowa n i imię e sta nowisko Data i mie j sc e urodzenia Na roWy kszta ł- Sta n dowość c enie rodzinn y 1. Wy c zółki 17 II 1907 Polska Kra siłów 7 VI 1919 Polska 2. 94 Juchnie - Wój t wic z P awe ł Skawiński Se kreta rz Woj c ie c h 6 kl. gimnazj [um] Lic e um przy rodnicze ka wale r Ilość dzie ci na utrzyma niu — Ŝonaty 1 Miej sce za mie szka nia W yc zółk i Klukowicze wieś Śre dnie kursa sam orządowe przy wsze chnicy w W arszawie 4 kl. gimnazj um Ŝonaty 3 Klukowicze kol[onia] Ŝonaty 1 Toka ry kol[onia] Polska — pa nna — Tołszc ze kol[onia] Zuba cze 5 VIII 1925 Polska pa nna — Bobrówka Wy c zółki 1909 Bia łorus Ŝonaty 2 W yc zółk i Klukowicze 1898 Bia łorus 3 kl. gimnazj um 4 kl. szkoły pow[sze c hne j] 4 kl. szkoły pow[sze c hne j] Ŝonaty 3 Klukowicze 3. Narojc zy Pom [oc nik k Piotr ] se kre ta rza Grzy bów 14 VIII 1887 Polska 4. Nowac ki Kie r[owWinc enty nik] dzia łu a prowizac j i KołoKa nce listka dzie j ska Tere sa Stefa ńska Ka nce listka Irena P abianic e 11 III 1899 Polska — 5. 6. 7. Sac harc zuk Ale ksy 8. Kasperuk Woźny Grze gorz a Ma gazy nie r Opuszczono rubrykę: „Nazwa instytucji”, w której odnotowano we w szy stkich pozy cjach: „U rząd gminny w K lukowiczach”, oraz niew ypełnioną rubrykę: „D ata rozpoczęcia pracy ”. Nr 52 1944 gru dzień 2, B iałystok. — Sp rawozdanie statystyczne Wojewódzkiego Pełnomocn ika PKWN do sp raw Reformy Rolnej S tefan a Wengierowa dotyczące p arcelacji majątków ziemskich w woj. b iałostockim. Oryginał, m aszynopis. UW B 1944-1950, sygn. 212, k. 22. Stan w dniu 1 XII 1944 r. Ogółem rozparcelowano 207 majątków o pow[ierzchni] 25.548 ha, z t ego: — w pow. białost ockim — 30 o pow[ierzchni] 3.452 ha, — w pow. bielskim — 67 o pow[ierzchni] 7.870 ha, — w pow. sokólskim — 44 o pow[ierzchni] 5.379 ha, — w pow. wys[oko]m azow[ieckim] — 51 o pow[ierzchni] 6.899 ha, — w pow. łom Ŝyńskim — 8 o pow[ierzchni] 831 ha, — w pow. suwalskim — 7 o pow[ierzchni] 1.117 ha. P ozostaje do podziału 27 m ająt ków w pow. suwalskim . P odział ziemi pom iędzy poszczególne grupy ludności — bezrolnych, małorolnych i średniorolnych: [1/] w pow. białost ockim (dane z 26 mająt ków): — bezrolnych — 360 — 1.232,34 ha, 95 — małorolnych — 767 — 1.423,52 ha, — śr[ednio]rolnych — 136 — 196,08 ha, [2/] w pow. bielskim (dane z 61 mająt ków): — bezrolnych — 660 — 2.730,03 ha, — małorolnych — 1.794 — 4.030,77 ha, — śr[ednio]rolnych — 306 — 671,88 ha, [3/] w pow. sokólskim (dane z 43 mająt ków): — bezrolnych — 304 — 1.344,02 ha, — małorolnych — 856 — 2.146,53 ha, — śr[ednio]rolnych — 174 — 383,94 ha, [4/] w pow. wysokomazowieckim (dane z 48 mająt ków): — bezrolnych — 808 — 3.512,90 ha, — małorolnych — 1.037 — 2.369,90 ha, — śr[ednio]rolnych — 170 — 320,90 ha, [5/] w pow. łomŜyńskim (dane z 7 mająt ków): — bezrolnych — 71 — 326,10 ha, — małorolnych — 85 — 245,40 ha, — śr[ednio]rolnych — 18 — 40,50 ha, [6/] w pow. suwalskim (dane z 4 mająt ków): — bezrolnych — 45 — 313 ha, — małorolnych — 33 — 131,35 ha, — śr[ednio]rolnych — 12 — 56,70 ha. Ogółem nadzielono wg danych ze 189 m ajątków na dzień dzisiejszy: — bezrolnych — 2.248 — 29,5% — 9.458,39a [ha] — 44,04b %, — małorolnych — 4.572 — 60% — 1.0347,47 c [ha] — 48,18 d %, — śr[ednio]rolnych — 814 — 10,5% — 1.670 [ha] — 7,78e %. Ogółem: 7.636 — 100% — 21.475,86f [ha] — 100%. a b c d e f W tekście błędnie: „9.458”. W tekście błędnie: „46”. W tekście błędnie: „10.037,47”. W tekście błędnie: „45,9”. W tekście błędnie: „8,1”. W tekście błędnie: „20.5662,47”. Nr 53 1944 grud zień 3, B iałystok. — Sprawozd an ie starosty b iałostockiego M. Parfinowskiego za listopad 1944 r. dla wojewody b iałostockiego dotyczące organ izacji i p racy starostwa, stanu finansów samorządów terytorialnych i b ezpieczeństwa pu blicznego, zagadn ień narodowościowych, aprowizacji lu dn ości cywilnej i wojska, wykonania reformy rolnej, stan u przemysłu i hand lu , odbu dowy komunikacji, wykonania szarwarku, stanu słuŜby zdrowia i weteryn aryjn ej, d ziałalności p ropagand owej 96 władz, rejestracji p ob orowych i mob ilizacji d o wojska, stanu szkolnictwa podstawowego. Oryginał, m aszynopis. UW B 1944-1950, sygn. 152, k. 25-40. W m[iesią]cu sprawozdawczym zost ał zorganizowany przy Starostwie referat propagandy i informacji, kierownict wo kt órego powierzyłem ob. Samojłowiczowi Wacławowi. Obecnie biuro St arost wa dzieli się na 14 referat ów. W składzie personalnym biura zaszły następujące zm iany: w dniu 6 XI rb. zost ał areszt owany referent aprowizacyjny Zdrojkowski Czesław, 26 XI rb. areszt owany został referent budowlany inŜ. Pilarz Czesław, oraz w dniu 30 XI rb. przeniesiony został do Urzędu Wojewódzkiego referent karnoadminist racyjny m gr Ginzbert Adam. W ten sposób brak mi obecnie 5 referent ów: budowlanego, aprowizacyjnego, karno-administ racyjnego, bezpieczeństwa, kult ury i szt uki. Załat wianie spraw wymienionych referent ów czasowo powierzyłem pomocnikom. W listopadzie do biura Starostwa wpłynęło ok. 1.500 spraw róŜnego rodzaju, kt óre zostały definit ywnie załat wione. NiezaleŜnie od t ego biuro wysłało na t eren powiatu ok. 2.500 róŜnego rodzaju pism , związanych z adm inist racją ogólną. P owiat białost ocki dzieli się na 15 gm in wiejskich i 8 miejskich. Napot ykam na wiele trudności w obsadzeniu st anowisk sekret arzy gmin wykwalifikowanymi ludźmi. W obecnej chwili brak m i jest sekretarza w gm. Bacieczki, Czarna Wieś, Juchnowiec, gdyŜ sekret arze tych gmin w m[iesią]cu list opadzie zost ali aresztowani z przyczyn mi niewiadomych. Dla przeprowadzenia inst rukt aŜu i pouczania pracowników gmin w m[iesią]cu sprawozdawczym odbyły się 4 zebrania wójt ów, burmistrzów i sekret arzy gmin, na których były omawiane sprawy aktualne, jak: kontyngent y, aprowizacja ludności bezrolnej, reforma rolna, robocizna, wyrąb i wywózka drzewa i inne. NiezaleŜnie od t ego odbywają się rejonowe zebrania sołtysów. W m[iesią]cu list opadzie przeprowadzono w Starostwie zebranie sołt ysów z gm . Bacieczki i Dojlidy. Na m[iesią]c grudzień ust aliłem nast ępujący plan zebrań sołt ysów: 4 XII w Wasilkowie zbierają się sołt ysi z gm iny Wasilkowo, Czarna Wieś i Supraśl, 6 XII w Zabłudowie — z gminy Michałowo, Gródek, Juchnowiec, Zawyki, Zabłudów, 8 XII w Choroszczy — z gm iny Dobrzyniewo, Barszczewo, Choroszcz, SuraŜ, 12 XII w Knyszynie — z gminy T rzcianne, Krypno, Jaświły, Kalinówka, Goniądz, Knyszyn. Na konferencjach sołtysów przewidziano referat o zadaniach i obowiązkach sołt ysa w dobie obecnej oraz ogłasza się komunikat y urzędowe. 97 W m[iesią]cu sprawozdawczym przeprowadziłem osobiście lust rację wszyst kich gmin, przy czym zauwaŜone braki zostały usunięt e nat ychm iast. W czasie lust racji gm . Michałowo i Gródek st wierdziłem, Ŝe przez granicę zost ają przeprowadzane stada owiec (200 szt [uk]), a straŜ graniczna zamiast zatrzymywać chęt nie przepuszcza je, nat omiast , gdy zdarzył się fakt przeprowadzenia 5 krów ze st rony BSRR na t erytorium polskie, st raŜ graniczna zat rzymała je i wróciła z powrotem. Na moje osobiste zapytanie: „co m a znaczyć t akie postępowanie ”, kom endant straŜy granicznej oświadczył: „et o nasze dieło”. W okresie sprawozdawczym od 1 XI do 1 XII rozpoznano w Starostwie ogółem 41 spraw karnych, dot yczących 166 osób, z t ego: 1/ o niewykonanie świadczeń osobistych, tj. robocizny pieszej lub sprzęŜajnej, 6 spraw, osób oskarŜonych 35, z t ego ukarano 30 aresztem od 3 dni do 1 miesiąca i grzywnami od 300 zł do 1.500 zł, 2/ o niewykonanie świadczeń rzeczowych, t j. zdanie kont yngent ów 12 spraw, oskarŜonych 91 osób, z t ego ukarano 82 areszt em od 1 tygodnia do 2 miesięcy oraz grzywnami od 500 do 3.000 zł, 3/ o defraudacje leśne 6 spraw, oskarŜonych 6 osób, z tego ukarano 3 areszt em od 3 dni do 6 t ygodni oraz grzywną od 100 do 1.500 zł, 4/ o nielegalny przemiał zboŜa oraz brak ksiąg przemiałowych 3 sprawy, oskarŜone 4 osoby, ukarano wszyst kich grzywną od 500 [zł do] 2.000 zł z zam ianą na areszt od 1 t ygodnia do 1 m iesiąca, 5/ o nielegalny ubój i sprzedaŜ m ięsa z nielegalnego uboju 4 sprawy, oskarŜone 4 osoby, ukarano wszyst kich grzywną od 500 [zł do] 1.500 zł z zamianą na 2 t ygodnie areszt u oraz konfiskatą mięsa od 50% [do] 96%, 6/ o zakłócenie spokoju publicznego 4 sprawy, oskarŜonych 7 osób, ukarano wszyst kich grzywną od 500 [zł do] 2.000 zł z zam ianą na areszt od 1 t yg[odnia] do 6 tygodni, 7/ o niewykonanie zarządzeń władz państwowych 6 spraw, oskarŜonych 19 osób, ukarano 18 grzywną od 300 [zł do] 2.000 zł z zam ianą na areszt od 1 t yg[odnia] do 2 miesięcy. Ogółem oskarŜonych 166 osób, ukaranych 148 — areszt em lub grzywną. W stosunku do 18 osób postępowanie karno-administ racyjne z braku dowodów winy zost ało umorzone, względnie osoby t e zost ały od winy i kary uwolnione. Wykonanie orzeczeń karno-administ racyjnych zlecane było zgodnie z przepisami zarządom gm innym lub miejskim , zaś na t erenie m [iast a] Białegost oku poszczególnym komisariat om MO. Sprawy karne kierowane były do St arostwa w większości wypadków przez zarządy gminne lub wiejskie, poza t ym przez Wydział Śledczy MO oraz przez Dyrekcję Lasów Państwowych w B[iałymst o]ku. 98 Nadesłane sprawy rozpatrywane były w ciągu 1-5 dni. Sprawy pilne o charakterze m asowym , przewaŜnie o niewykonanie robocizny, rozpatrywano zaocznie z tego względu, Ŝe wzywanie kaŜdorazowe oskarŜonych opóźniałoby znacznie wydanie orzeczenia. W t ych wypadkach opierano się na prot okołach zajść z uwzględnieniem wszelkiego rodzaju dokumentów przedst awionych przez obwinionych. Odwołań do Sądu Okręgowego było — 1. JeŜeli chodzi o charakt eryst ykę rozpat rywanych spraw, t o początkowo przewaŜały sprawy dot yczące niewykorzyst ania robocizny pieszej lub sprzęŜajnej. Szybki wymiar kary oraz publikacja orzeczeń na t erenie gm iny (miast a) przyczyniły się do tego, Ŝe w końcu m iesiąca ilość tych spraw spadła do minim um . Pojawiły się natomiast nowe sprawy, jak n[a] prz[ykład] defraudacje leśne, nielegalny ubój, nielegalny przem iał i inne. W sprawach przest ępst w leśnych w st osunku do pogorzelców zgłoszono wniosek do ob. Wojewody o przyznanie im pewnych ulg. Urząd Wojewódzki wyraził na t o swoją zgodę. Wszelkie sum y z t yt ułu grzywien i konfiskat przekazywano zgodnie z okólnikiem ob. Wojewody na r[achune]k kasy Urzędu Skarbowego. Ogółem ściągnięto grzywien na dzień 1 grudnia rb. 67.100 zł. Z sum konfiskat 5.245 zł, razem — 72.345 zł. Rozesłano do wszyst kich gmin pouczenie o odpowiedzialności karnej i trybie postępowania w wypadkach odmowy wykonania robocizny. Nawiązany zost ał ścisły kont akt z Prokurat orem Sądu Okręgowego, Prezesem Sądu Okręgowego, Kom endą M iejską i P owiat ową MO oraz Naczelnikiem Więzienia. Trudności nastręcza brak wykwalifikowanych pracowników, brak lit erat ury prawniczej oraz brak wszelkich druków, formularzy it p. Ogólny stan finansowy związków samorządowych i ogólny stan adm inist racji samorządowej. W m[iesiąc]u list opadzie rb. st an gospodarczo-finansowy Wydziału Powiatowego, a takŜe gmin znacznie się poprawił. Osiągnięt o wpływy w okresie sprawozdawczym z podat ku gruntowego: na rzecz Skarbu Państ wa zł 460.870, na rzecz Wojew[ódzkiej] Izby Roln[iczej] zł 14.414, na rzecz Wydziału Powiatowego zł 116.609, na rzecz gmin zł 96.113, na rzecz Samorządu Woj[ewódzkiego] zł 11.851. Razem zł 699.857. Nic nie wpłaciły gminy: Gródek i Trzcianne, i m agist rat y: Knyszyn, Supraśl i Wasilków. Przygot owano wym iar podat ku drogowego i 99 rozesłano gminom nakazy płat nicze z t erm inem płat ności do dnia 20 XII rb. Rozpatrzono budŜety gm in wiejskich i m iejskich Rozpatrzono cały szereg spraw kont yngent owych i dokonano ost at ecznych rewizji i rozdziału kont yngent ów pomiędzy gminy. Ukom pletowano skład powiat owej i gminnych rad narodowych. W dniu 27 XI rb. odbyło się posiedzenie plenarne Powiat owej Rady Narodowej, na kt órym w związku z objęciem przez dot ychczasowego przewodniczącego ob. Kuśm ierka funkcji przewodniczącego Wojew[ódzkiej] Rady Narodowej nast ąpił wybór nowego przewodniczącego Rady. P rzewodniczącym Powiatowej Rady Narodowej został wybrany ob. Aleksander Jaźwiński, dot ychczasowy inspekt or sam orządowy. P owiatowa Rada Narodowa uchwaliła budŜet P ow[iatowego] Związku Samorządowego na rok 1944/1945, t j. za okres od 1 X 1944 r. do 31 III 1945 r. BudŜet zamyka się sumą globalną 3.050.000 zł w wydat kach i dochodach zwyczajnych i nadzwyczajnych. Do sumy 1.439.719 zł budŜet opiera się na dochodach własnych, [w] pozostałej części na prelim inowanych subwencjach ze Skarbu Państwa. W warunkach obecnych przewodniczący W[ydzia]łu P owiat owego, któremu podlega bezpośrednio biuro W[ydzia]łu P owiat owego zajmujące się planowaniem , licząc się z t ym, Ŝe jakkolwiek opieranie budŜet u na subwencjach państ wowych nie jest być moŜe w 100% realne, to jednak budŜet naleŜało projekt ować pod kąt em pot rzeb powiatu. W t en sposób budŜet jako plan finansowo-gospodarczy jest podkreśleniem ist ot nych pot rzeb z jednej strony oraz ujawnieniem realnych m oŜliwości dochodowych z drugiej strony. Nie ulega wąt pliwości, Ŝe w razie ograniczenia gospodarki do moŜliwości własnych Pow[iat owy] Związek Samorządowy będzie w st anie pracować w granicach równowagi budŜet owej. Będzie t o jednak administracja, która nie zaspokoi całokszt ałt u pot rzeb. Za okres od rozpoczęcia działalności Samorząd Powiatowy osiągnął do 30 XI rb. w got ówce 140.080 zł dochodów i wydatkował 46.395 zł, wliczając w to wynagrodzenie pracowników i wydat ki drogowe. a St an bezpieczeńst wa. a St an bezpieczeńst wa publicznego zarówno w powiecie jak i w m [ieście] Białymst oku nie moŜe być uwaŜany za zadowalający, a t o z powodów częstych grabieŜy i zabójst w dokonywanych przez Ŝołnierzy Armii Czerwonej. W m[ieście] Białymst oku do pewnej poprawy syt uacji w t ym względzie przyczyniło się wzmocnienie patroli wojskowych polskich i Czerwonej Armii. W powiecie wprowadzenie 100 inst yt ucji Komendant a Wojskowego powiat u i Wojsk[owego] Komendant a gmin powiat u [pozwala] przypuszczć, Ŝe i t u z biegiem czasu nast ąpi poprawa. Jak dot ychczas brak jest jednak naleŜytego współdziałania wojsk[owych] komendantów z władzami powiat owym i. Szczególnie zły stan bezp[ieczeńst wa] publ[icznego] ist nieje na t erenach gmin przylegających do frontu, jak np.: Goniądz, Kalinówka, Jaświły, Krypno, Knyszyn i T rzcianne. Tu nocne napady rabunkowe Ŝołnierzy sowieckich są nader częstym zjawiskiem. P rzedmiotem rabunku są zarówo konie, krowy, świnie, owce, jak i zboŜe, kart ofle, siano, przeznaczone na kont yngent . Zdarzają się równieŜ wypadki rabowania przedmiot ów gospodarskich, odzieŜy cywilnej itp. Klęską jest sam owolny wyrąb lasów przez Ŝołnierzy radzieckich i sprzedaŜ wyrąbanego drewna za wódkę ludności cywilnej. Sprawcy są na ogół nieuchwyt ni. O wypadkach zatrzymania winowajców, jak równieŜ o t ym, jak zost ali ukarani, nie otrzymano powiadom ienia. Wskut ek nieostroŜnego obchodzenia się Ŝołnierzy z ogniem zanot owano 5 wypadków poŜaru. Pastwą ognia padło ogółem do 10 zabudowań gospodarskich. We wszystkich wypadkach dot yczących rabunków i zabójst w dokonanych przez Ŝołnierzy sowieckich na osobach cywilnych składane były natychmiast owe raporty ob. Wojewodzie i zawiadamiano Komendanta Wojsk[owego] na powiat białost ocki gen[erała] lejt [nanta] Subbot ina oraz [dowódcę] 2 Białoruskiego Front u gen[erała] Armii Zacharowa. Oprócz t ego int erweniowałem osobiście u gen[erała] Arm ii Zacharowa i innych dowódców, i kaŜdorazowo otrzymywałem zapewnienie ukrócenia sam owoli i gwałt ów ze st rony Ŝołnierzy Czerwonej Armii. Działalność MO nie zawsze stała na wysokości zadania, co powodowało skargi ze st rony ludności. W sprawach t ych int erweniowałem bądź u Komendant a Powiatowego, bądź w Kom endzie Miejskiej MO. Umundurowanie większości milicjant ów przyczyniło się w znacznym stopniu do podniesienia aut orytet u organów MO. Koniecznym jest jednak podciągnięcie dyscypliny milicji oraz ogólnego i specjalnego przeszkolenia milicjantów. Od dnia zorganizowania st arost wa wpłynęło t u 37 meldunków dot yczących zabójst w i rabunków dokonanych przez Ŝołnierzy Arm ii Czerwonej na ludności cywilnej, 5 meldunków dotyczących poŜarów spowodowanych przez tychŜe Ŝołnierzy oraz 17 m eldunków dot yczących niewłaściwego lub bezprawnego postępowania organów MO. Poza tym doniesiono o 2 wypadkach zabójstw w tygodniowym odst ępie czasu 2 Ŝołnierzy Wojska Polskiego, obok Czarnej Wsi i w Wasilkowie. 101 Przez nieustalonych sprawców dokonano zabójst wa ogółem 6 oficerów sowieckich. Na t erenie gminy Michałowo ujawniona została uzbrojona banda (około 15 ludzi) o charakt erze wywrotowym. 1 Sprawy narodowościowe. Wzajemny st osunek ludności polskiej i białoruskiej jest na ogół poprawny. Wyjąt ek st anowią tu gm[iny]: Michałowo, Gródek i Supraśl. Na t erenie gminy Michałowo konflikt powst ał na t le pretensji m iejscowej ludności białoruskiej do organów słuŜby leśnej, która jest wyłącznie narodowości polskiej. M ianowicie, słuŜba leśna opisała drzewo budulcowe zwiezione pogorzelcom Białorusinom przez Ŝołnierzy sowieckich i Ŝądała zapłat y w wysokości 3-krot nej wartości drzewa, uwaŜając pogorzelców, u kt órych znaleziono drzewo, za defraudant ów leśnych. We wsi Podozierany chłopi białoruscy po ucieczce leśniczego rozebrali leśniczówkę oraz odmawiają wykonania robocizny przy wyrębie lasu. W obu t ych sprawach złoŜono raport ob. Wojewodzie oraz osobiście udałem się na miejsce i przeprowadziłem rozmowy z miejscową ludnością, po czym nast ąpiło uspokojenie. P rzy czym zobowiązałem mieszkańców wsi Podozierany do ponownego złoŜenia leśniczówki i odbywania robót leśnych. 2 Poza tym wszcząłem st arania o umorzenie naleŜności za drzewo uŜyte przez pogorzelców na odbudowę. W gm. Gródek, gdzie Białorusinów jest 87%, zarówno Zarząd Gminny jak i Posterunek M O jest obsadzony niem al wyłącznie przez Białorusinów. Jest t o źródłem niezadowolenia m iejscowej ludności polskiej. Z t ego powodu ks. proboszcz Jacewicz z Gródka złoŜył 3 skargi na m oje ręce, oraz do ob. Wojewody, uskarŜając się na działalność władz gminnych, a szczególnie na komendant a MO w Gródku. Dochodzenie w niniejszej sprawie jest jeszcze nie ukończone. Mimo t o, wobec st wierdzenia pewnych uchybień słuŜbowych ze st rony kom endant a MO w Gródku post awiłem przed powiat owym komendant em MO wniosek o zawieszenie go w czynnościach oraz o zm ianę milicjant ów Białorusinów milicjant ami Polakam i z innej gminy. 3 P oza tym ludność polska zamieszkała w m[iejscowości] Gródek jest niezadowolona i skarŜy się z t ego powodu, Ŝe w m[iejscowości] Gródek uruchom iono tylko szkołę białoruską, w kt órej język polski nie jest w ogóle wykładany. Z t ego powodu 60 dzieci polskich pozbawionych jest nauki w języku ojczyst ym. W tej sprawie zwróciłem się do inspektora szkolnego o utworzenie w Gródku szkoły polskiej choćby jednoklasowej.4 O sposobie załat wienia t ej sprawy jeszcze nie otrzymałem od inspekt ora szkolnego zawiadomienia. 102 W Supraślu niezadowolenie wśród ludności białoruskiej ist nieje na t le sporu o były klasztor i ziem ie poklasztorne, zajmowane bezpośrednio przed wojną przez Zakon Ojcówb Salezjanów. Dawniej klaszt or t en naleŜał do Kościoła prawosławnego. Obecnie zarządzeniem ob. Wojewody klasztor został oddany Ojcom b Salezjanom, jako prawnym właścicielom. Dla załagodzenia konflikt u wydelegowałem na miejsce referent a propagandy, kt óry nawiązał kont akt z miejscowymi organizacjami społeczno-polit ycznymi i te podjęły się zlikwidowania ant agonizm u. 5 Stosunek procentowy ludności polskiej i niepolskiej w powiecie t ut ejszym jest nast ępujący: 63% P olaków i 37% innych narodowości. Ust osunkowanie się ludności niepolskiej jest lojalne. Organizacji o charakt erze ant ypaństwowym na t erenie powiat u nie st wierdzono. Ewakuacja ludności na t ereny ZSRR. P ostępowanie delegat ów BSRR dla spraw ewakuacji jest w wielu wypadkach niezgodne z zasadą dobrowolności, wyraŜoną w umowie polsko-radzieckiej. Poszczególni delegaci wywierają nacisk na ludność i wprowadzają ją w błąd t wierdząc, Ŝe wszyst kie osoby wyznania prawosławnego są Białorusinami i przet o zobowiązane są wyjechać do ZSRR. śądają oni, nie pyt ając o zgodę zaint eresowanych, podania personalii, wciągają do spisów i tym wytwarzają wśród ludności niepokój i obawę, iŜ dojdzie do przym usowej ewakuacji do ZSRR. Wynikiem takiej akcji jest równieŜ fakt wst rzymywania dostaw kont yngent owych przez mieszkańców, którzy w rzeczywistości nie myślą o wyjeździe. W sprawie t ej int erweniowałem u Pełnomocnika na powiat białost ocki, który oświadczył, Ŝe t ego rodzaju agit acji członkom komisji uprawiać nie wolno, o czym są oni dokładnie poinform owani oraz przyrzekł uprzedzić i pouczyć jeszcze raz członków komisji o niedopuszczalności wywierania na ludność jakiegokolwiek nacisku i prowadzenia agit acji. Dla zabezpieczenia zabudowań i m ienia pozost awionego przez wyjeŜdŜających do ZSRR zarządziłem stworzenie opieki we wsiach opuszczonych przez większą część ludności (w post aci posterunków MO), we wsiach zaś, gdzie wyjechała mniejsza część ludności — przez sołt ysa. W myśl umowy polsko-radzieckiej ludność przesiedlona na tereny ZSRR m a prawo zabierać ze sobą do 2 t ysięcy kg Ŝywności, pozostała ilość ma zost ać na miejscu. Z uwagi jednak na t o, Ŝe po opuszczeniu domów przez przesiedlonych, pozostawione zboŜe jest zabierane przez Ŝołnierzy Armii Czerwonej i wywoŜone samochodami do ZSRR 103 zarządziłem , by cała pozost ałość zboŜa zost ała zmagazynowana przy zarządach gm innych dla aprowizowania ludności powracającej z Rosji, względnie wydawania wojsku na r[achune]k kont yngent u. Cyfrowego zest awienia przesiedlonych do ZSRR podać na razie nie mogę, gdyŜ prace z t ym związane są jeszcze w t oku. Związki zawodowe. Dot ychczas zost ały zarejest rowane 3 związki zawodowe: 1. Związek Fryzjerów pow. białostockiego, 2. Związek Rzeźników m[iast a] Białegost oku, 3. Związek Rest aurat orów m[iasta] Białegost oku. Restaurat orzy zost ali przy tym zobowiązani do przest rzegania zakazu sprzedaŜy wódki osobom wojskowym, oraz osobom cywilnym w st anie niet rzeźwym. Zakazano im równieŜ kupna przedm iotów ekwipunku wojskowego. a Aprowizacja a a/ Dział kont yngentów. W początku list opada rb. nastąpił podział kont yngentów prosa, gryki, nasion oleist ych, st rączkowych jadalnych i niejadalnych oraz słom y przez poszczególne gminy na grom ady wiejskie, a nast ępnie na poszczególne gospodarstwa. Dost awę ww. płodów rolnych uwidacznia załączony wykaz.6 Dostawa ziem niaków przypadająca dla armii z powiat u w wysokości 2.000 ton została zakończona w połowie list opada rb. Z 8.000 t on zbóŜ, przypadających z powiat u dla armii, dostarczono t ylko z gm in ewakuowanych do 4.500 ton. JeŜeli doliczyć do tego gminy: Gródek, Michałowo i Czarna Wieś, z terenu kt órych kont yngent pobiera Wojsko Polskie i uwzględnić tylko meldunki formalne o dostarczonych dostawach rzeczowych, t o suma świadczeń dla wojska zwiększy się o dalsze 900 ton. Razem więc dost arczono arm ii 5.400 t on zbóŜ nie wliczając do tej liczby dost aw pobranych przez wojsko ze spółdzielni, bowiem t e nie nadesłały dot ąd Ŝadnego m eldunku. Ogólnie dost awy produktów kont yngentowych uwidacznia załączony wykaz liczbowy i procent owy, z rozbiciem na dostawy kwit ami formalnym i [i] nieformalnym i. 6 Kwity nieformalne i protokoły pobrania produkt ów przez armię zostały zebrane z całego powiatu. Rozsegregowano je na poszczególne gromady z uwidocznieniem ilości pobranych produktów. Ost ateczne załatwienie t ych kwit ów nieformalnych i prot okołów pobrania produkt ów dałoby m oŜność ostat ecznego i ścisłego podliczenia ilości rzeczywiście dokonanych dost aw i przyśpieszyłoby sprawę dost aw od 104 t ych gmin, kt óre licząc na uznanie t ych kwit ów i prot okołów zwlekają z dostawami. DuŜe utrudnienie jednak w t ej pracy powst aje z winy Spółdzielni, która dot ychczas nie nadesłała do St arostwa Ŝadnego sprawozdania o wpływie kontyngent ów, ani meldunku o produktach wydanych dla wojska i dla ludności cywilnej. Ten stan rzeczy powoduje utrudnienie w obliczeniu dokładnej ilości dostaw z poszczególnych gm in i nie daje moŜliwości wysyłać 5-dniowe meldunki do Wojewódzkiego Wydziału Aprowizacyjnego. W dniu 28 XI rb., na zlecenie P owiatowej Rady Narodowej, zmniejszono kont yngent nałoŜony na gm inę Barszczewo o 25% w stosunku do kont yngentu wymierzonego w dniu 4 X rb. i przerzucono dostawy te na gminę miejską Choroszcz. W ost at nich dniach list opada rb. został zorganizowany dział mięsny. Prace wstępne rozpoczęto od ust alenia punktu spędu bydła na t renie powiatu, zbadania stanu rzeźni miejskich w miast eczkach i moŜliwości ich uruchom ienia oraz nawiązano kont akt ze spółką rzeźników i Spółdzielnią zbyt u produkt ów mięsnych. b/ Dział zaopatrzenia wojska. W m[iesią]cu listopadzie rb. wypisano zleceń do poszczególnych gmin i oddziałów mleczarń na nast ępujące ilości produkt ów: Oddzia ły woj skowe Armii Ra dzie c kie j Wojska P olskie go Ra zem Mięso (drób) w kg 50 — 50 Mle ko w litr[a ch ] 67.800 2.800 70.600 Masło Ka rtofle w kg Sia no w kg Słom a w kg w kg — 200 200 20.000 — 20.000 — 140.240 140.240 222.500 701.500 924.000 Danych dotyczących realizacji t ych zleceń przez wojsko brak, z powodu nienadesłania sprawozdań przez Spółdzielnię. c/ Dział zaopatrzenia ludności cywilnej. Jedną z najwaŜniejszych kwestii, powierzoną do rozwiązania administracji, była i jest sprawa zaopat rzenia w art ykuły Ŝywnościowe ludności pracującej bezrolnej. W m[iesią]cu sierpniu i wrześniu rb. zaopat rzenie ludności nie m iało określonych form, lecz dokonywane było doraźnie w formie jednorazowych przydziałów dla ludności pracującej m iasteczek i gmin. W m[iesią]cach t ych wydano tylko 5 ton Ŝyt a i 5 ton kart ofli, nat omiast w październiku przystąpiono do sporządzenia wykazów ludności bezrolnej w gminach miejskich i wiejskich. Jednocześnie w m[iesią]cu październiku wydano w gm inach po 14 kg Ŝyt a i 14 kg kartofli na osobę pracującą. Razem wydano 38.080 kg Ŝyt a i 32.580 kg kart ofli. 105 Miesiąc list opad był okresem doręczania ludności kart Ŝywnościowych. Ogółem wydano 10.836 kart , z t ego : I kat egorii — 1.405, II kat [egorii] — 931, III kat [egori] — 1.729, IV kat[egorii] — 4.082, V kat[egorii] — 2.681. Na zaspokojenie pot rzeb ludności do czasu otrzymania pełnego przydziału na kart y w post aci artykułów przemysłowych itp., zwolniono z kontyngent u 63.569 kg Ŝyt a i 487.892 kg kartofli na okres zimowy z t ym, Ŝe kart ofle przydzielono na okres 9 m iesięcy, Ŝyto zaś na okres 3 miesięcy. W związku z przydziałem kart ofli wyłoniła się powaŜna t rudność z przydziałem do poszczególnych m iasteczek nie posiadających własnych środków t ransport owych. W sprawie t ej poszukiwana jest pomoc ze strony oddziałów Wojska Polskiego, które ma zwozić kontyngent y swoimi samochodami. Sporządzono takŜe spisy koni zarobkowych na t erenie powiatu i przedłoŜono je Wojew[ódzkiemu] Wydziałowi Aprowizacyjnemu. Ot rzymano zwolnienie na 2.160 kg owsa, 2.880 kg siana i 1.440 kg słomy. Wspomniane ilości paszy rozprowadzono zgodnie z zapot rzebowaniem. P o złoŜeniu sprawozdań przez gminy o rozprowadzeniu kart Ŝywnościowych przydzieli się na t e karty naft ę i sól w ilości przewidzianej inst rukcją. Do dyspozycji t ut[ejszego] powiat u oddano 30.000 lit rów nafty i 30.000 kg soli. Z t ej ilości wydana zost anie nafta i sól rolnikom, którzy zdali nałoŜony kont yngent w 100%. Sól i naft ę z tego t yt ułu wyda się jako premię za wykonanie całkowit ych świadczeń rzeczowych i w t ej sprawie polecono wójt om i burmistrzom nadesłać wykazy wspom nianych rolników. d/ Dział młynów. W m [iesią]cu list opadzie ujęt o na ewidencję wszyst kie młyny, znajdujące się na t erenie tut[ejszego] powiat u. P rzy opracowaniu ewidencji młynów opierano się na rozesłanych specjalnie kwest ionariuszach. Kwest ionariusze t e zawierały rubryki dot yczące t yt ułu posiadania, dane t echniczne i dane dot yczące zdolności przem iałowej danego młyna. W t en sposób ujęt o na ewidencję na terenie tut [ejszego] powiatu 117 młynów, a m ianowicie: 4 młyny parowe, 18 młynów mot orowych, 14 młynów wodnych i 81 wiat raków. Czynnych młynów jest 95. Nieczynnych — 22, bądź t o z powodu odbudowy, bądź z powodu grunt ownego remont u. W ciągu listopada rb. uruchomiono 6 młynów, które dot ychczas były uszkodzone. W budowie są 106 nowe młyny: 1 motorowy w Supraślu i 1 wodny w Myśliwcu, gm . Dobrzyniewo. Bardzo waŜnym problemem w dziale młynów jest kont rola nad przemiałem. Ograniczenie przemiału nastąpiło przez wprowadzenie jednolit ych form zaświadczeń na przemiał, do wydawania których uprawnione są jedynie urzędy gminne i zarządy miejskie. Jednocześnie polecono wójt om i burm ist rzom opieczętowanie Ŝaren znajdujących się u poszczególnych gospodarzy. Kont rola przemiału dokonywana jest przez zaprowadzenie ksiąg kont roli przem iału oraz przez wizyt ację młynów przez 3 kont rolerów powiat owch, kt órzy zobowiązani są co t ydzień składać raport y z dokonanej kontroli. Właściciele lub dzierŜawcy młynów są zobowiązani składać m iesięczne sprawozdania z dokonanego przem iału, wyszczególniając oddzielnie przem iał dla wojska i na potrzeby ludności cywilnej bezrolnej wg wzorów opracownach przez Biuro Ekonom iczne przy P KWN. W m[iesią]cu listopadzie zezwolono rolnikom na przemiał wg przepisowych norm na okres 2 miesięcy, t j. do 31 grudnia 1944 r., jedynie na podst awie kart przemiałowych, które moŜna było ot rzymać tylko po zdaniu nałoŜonego kont yngentu w 100%. Wobec t ego, [Ŝe] komisje do spraw ewakuacji Białorusinów do BSRR wystawiały często kart y przem iałowe, polecono kont rolerom wejść w porozum ienie z kom isją, by nie wydawano więcej w t en sposób kart przem iału, gdyŜ władzą jedynie uprawnioną do tego są zarządy gminne i miejskie. W sprawie przemiału polecono t rakt ować ludność białoruską i ukraińską objęt ą repat riacją jako rolników, kt órzy całkowicie oddali kontyngent . Sprawa sprawozdań młynów z dokonanego przemiału na rzecz wojska i ludności cywilnej w m[iesią]cu październiku i list opadzie rb. nie została jeszcze całkowicie załatwiona wskut ek braku danych z niekt órych gmin, pomimo kilkakrot nych napomnień i wyjaśnień. e/ Dział mleczarski. W dniu 1 XI rb. przeprowadzano kontrolę dost awy mleka do śmietanczarni w Izbiszczach, gm. Barszczewo. Dzienna dostawa m leka bardzo słaba, gdyŜ wynosi tylko 100 lit rów dziennie. Od 7 [do] 13 XI rb. kont rolowano dost awę m leka do śmietanczarni w Choroszczy. Dzienna dostawa mleka wynosi do 500 litrów dziennie. Od 15 [do] 17 XI rb. kont rolowano dost awę m leka do śmietanczarni w Obrubnikach. Przecięt na dost awa mleka wynosi do 900 litrów m leka dziennie. P olecono wójtowi gminy Dobrzyniewo wszcząć energiczne kroki w celu podniesienia wysokości dostaw mleka do mleczarni. Stwierdzono na 107 miejscu, Ŝe najwyŜszy procent tłuszczu równa się 2,7%. Większość wsi zdaje mleko o zawart ości tłuszczu od 2% [do] 2,5%. Dostawców m leka ost rzeŜono i zagroŜono im wysokimi karami pienięŜnym i i aresztem za fałszowanie m leka. Wydano zarządzenie dla wójtów, aŜeby dołoŜyli wszelkich st arań w celu podniesienia wysokości dostaw mleka, gdyŜ dot ychczasowe dost awy są znikome. a Rolnict wo. a Z ogólej liczby 49 m ająt ków podlegających reform ie rolnej do dnia dzisiejszego przejęt o na cele reform y rolnej 38 mająt ków. Z tej liczby rozparcelowano 28 mająt ków, w t oku parcelacji pozostaje jeszcze 5 mająt ków, wyłączono na cele podniesienia kult ury rolnej 4 mająt ki oraz 1 majątek, kt órego grunt y nie nadają się pod uprawę rolną, projektowany jest do przekazania pod zalesienie — mająt ek Hermanówka. P ozostałe mająt ki nie mogły być przejęt e ze względu na to, Ŝe połoŜone są one w st refie działań wojennych i ich parcelacja obecnie jest niemoŜliwa t ym bardziej, Ŝe okoliczna ludność została wysiedlona. Gminne komisje ref[ormy] roln[ej] sporządziły spisy małorolnych i bezrolnych. Spisy t e zostały nast ępnie uzupełnione i skorygowane przez pełnomocnika PKWN, po czym na ich podst awie dokonany zost ał podział mająt ku. Do kaŜdego parcelowanego m ajątku zostali delegowani mierniczowie jako fachowa pomoc t echniczna przy przeprowadzanych podziałach. W mająt kach definitywnie podzielonych zost ały nabywcom wręczone uroczyście t yt uły własności. P race związane z przeprowadzeniem reformy rolnej przebiegają na ogół normalnie. P ewne t rudności st warza brak dost at ecznych środków lokom ocji i odpowiednich sił fachowych. Administrację mająt ków utrudnia częst o zajmowanie ich przez oddziały Armii Czerwonej. Grunt y rozparcelowanych majątków zost ały podzielone w sposób następujący: 351 rodzin bezrolnych ot rzymało pow[ierzchni] 1.179,5 ha, 724 rodziny [m ałorolnych] ot rzymało pow[ierzchni] 1.295,6 ha, 136 rodzin średniorolnych ot rzymało 197,6 ha. Razem ot rzymało 1.211 rodzin pow[ierzchni] 2.672,7 ha. Przy parcelacji mająt ków państwowych zostały wydzielone nast ępujące ośrodki kult uralne: z majątku Dojlidy 30 ha jako gospodarst wo rybne, 30 ha na liceum rolnicze i 14 ha — zabyt ki hist oryczne, z maj[ąt ku] Jasionówka 40 ha na szkołę rolniczą, z maj[ąt ku] Knyszyn 100 ha — gospodarst wo nasienne, z m aj[ąt ku] Sobolewo 80 ha — szkoła roln[icza] Ŝeńska, z m aj[ąt ku] Choroszcz 100 ha — nasiennict wo, z maj[ątku] Ignat ki 76 ha — ogrodnictwo. 108 Wszystkie narzędzia rolnicze oraz inwentarz Ŝywy i zboŜe siewne przewozi się z m ajątków rozparcelowanych do mająt ków wyłączonych. Wszystkie zbiory z mająt ków państwowych w 50% oddano Arm ii Czerwonej i P olskiej, a w niekt órych majątkach do 85% zbiorów pobrała Armia Czerwona. Zasiewy ozimin przeprowadzono we wszystkich m ajątkach — ogółem 625 ha, co st anowi 95% projekt owanych zasiewów. Została zorganizowana Powiatowa Kom isja Ziemska i gminne komisje ziemskie. Następnie, zgodnie z inst rukcją o przyśpieszonym t rybie wykonywania reformy rolnej zostali mianowani pełnomocnicy powiatowi PKWN oraz pełnomocnicy gm inni. P oza tym zorganizowano powiatowe Biuro Rolnicze działające pod kont rolą fachową Białostockiej Izby Rolniczej. Obsadzono st anowiska agronomów gminnych w gm. Dojlidy, Michałowo, Bacieczki i Barszczewo. Zakwalifikowano zboŜa siewnego: Ŝyt a — 500 ct n., pszenicy — 8 ctn., jęczm ienia — 175 ct n., owsa — 360 ct n., pszenicy jarej — 8 ct n., koniczyny szwedzkiej — 50 kg. P rzeprowadzono licencję: koni — 485, krów — 48, owiec — 56, świń — 42. P rzyst ąpiono do rejest racji szkółek drzew owocowych oraz zabezpieczenia sadów od mrozów i szkodnict wa. P rzyst ąpiono do organizacji Kół Gospodyń Wiejskich, rejest racji gniazd zarodowych drobiu i organizacji zespołów m łodzieŜowych, konkursów przysposobienia rolniczego. Do prac związanych z realizacją reform y rolnej wydelegowanych było przeze m nie 5 pracowników Starostwa. a Przemysł i handel. a P race St arost wa w tej dziedzinie skierowane są na odbudowę drobnego i średniego przemysłu oraz na oŜywienie handlu t ak, by ludność powiat u moŜliwie normalnie była zaopat rwana w artykuły pierwszej potrzeby. Bez przeszkód więc, z pominięciem zbyt nich formalności, wydawane są zezwolenia na uruchomienie drobnych zakładów przemysłowych, warszt at ów rzem ieślniczych oraz wszelkiego rodzaju sklepów. W obecnej chwili przeprowadza się rejestrację wszyst kich zakładów przem ysłowych na t erenie powiat u, tak czynnych, jak i nieczynnych, przy czym właściciele zakładów nieczynnych zost aną wezwani do ich niezwłocznego uruchom ienia. W wypadku odmowy lub nieobecności właściciela będzie ust anowiony zarząd państwowy. Kładzie się specjalny nacisk na t worzenie spoŜywczych kooperatyw spółdzielczych. 109 W celu zapobieŜenia wyzyskowi i ukrócenia spekulacji artykułami pierwszej pot rzeby wydane zost ało zarządzenie, aby we wszyst kich sklepach, kioskach, st raganach itp. punkt ach sprzedaŜy wywieszone były cenniki na widocznych, dostępnych miejscach dla publiczności. a Odbudowa drogi, kom unikacja. a P owiatowy Zarząd Drogowy kont ynuował w m[iesią]cu sprawozdawczym odbudowę i konserwację dróg: zost ało zwiezionych Ŝwiru 2.300 m 3, piasku — 1.775 m 3, gałęzi — 8.937 m [et rów] p[rzest rzennych]. Odremont owano 21,05 km dróg państ wowych, 10,6 km dróg wojewódzkich, 33 km dróg powiatowych oraz ust awiono zasłony odśnieŜne na 130,77 km dróg. Na drogach państwowych na ukończeniu jest remont m ostu na drodze Białystok—Bielsk. W ykańcza się projekt i koszt orys odbudowy m ost u przez rzekę Supraśl w Jurowcach 70 m[etrów] b[ieŜących]. Na drogach powiat owych — wykonano projekt most u w Zabłudowie przez rz[ekę] Rudnia i rozpoczęt o dostawę drzewa. Na drogach gm innych opracowano projekt most ów w Ciasnem 5 m[etrów] b[ieŜących] i Zajezierkach 10 m[etrów] b[ieŜących] oraz rozpoczęto dost awę drzewa w Ciasnem . Wydat ki na ut rzymanie dróg w m[iesią]cu listopadzie wyniosły: na drogi państ wowe zł 16.472, na drogi samorządowe zł 18.360. a Praca i opieka społeczna. a W okresie sprawozdawczym Starostwo przydzieliło w powiecie do róŜnych prac 10.541 robot ników i 3.054 podwód. P rzydział dokonano jak następuje:1. do kopania okopów 1.615 robotników i 559 podwód, 2. do budowy ziemianek 290 robotników i 276 podwód, 3. do prac na kolei 1.522 robot ników i 197 podwód, 4. do naprawy dróg (szos) 791 robot ników i 734 podwód, 5. do zbioru konopi 4.605 robot ników i 158 podwód, 6. wyrąb i zwózka drzewa opałow[ego] 1.478 robotników i 1.478 podwód, 7. zwoŜenie drzewa z n[adleś]nictw dla fabryk wojska 295 podwód, 8. rozbudowa i uporządkowanie lot niska Białostoczek 240 robot ników i 200 podwód, 9. stały przydział podwód dla pot rzeb oddz[iałów] W[ojska] P[olskiego] — 167 podwód, 10. dla wodociągu kolejowego w St arosielcach 10 podwód. NajwaŜniejszą pracą w t ej dziedzinie w chwili obecnej na terenie powiatu jest wyrąb i zwózka drzewa opałowego dla potrzeb kolei, przem ysłu, inst yt ucji i ludności Białegost oku. Do pracy tej w myśl zarządzenia ob. Wojewody z dn. 15 XI rb. pociągnięt o ludność z 14 gmin wiejskich i miejskich. P odział dokonany został nast ępująco: gm. Gródek — 168 robot ników i 168 wozaków, gm. M ichałowo — 185 robot ników i 110 185 wozaków, gm. Zabłudów — 200 robot ników i 220 wozaków, gm. Dojlidy — 15 robot ników i 15 wozaków, gm . Supraśl — 105 robot ników, gm . Kalinówka — 130 robot ników i 150 wozaków, gm. Krypno — 130 robot ników i 150 wozaków, gm. Knyszyn — 75 robot ników i 35 wozaków, gm. Juchnowiec — 85 wozaków, gm. Czarna Wieś — 200 robot ników i 200 wozaków, gm. Dobrzyniewo — 70 robot ników i 70 wozaków, gm. Barszczewo — 70 robotników i 70 wozaków, gm . Wasilków — 70 robot ników i 70 wozaków, gm . Choroszcz — 60 robot ników i 60 wozaków. Razem : 1.478 robot ników i 1.478 wozaków. Gminy połoŜone bliŜej m[iasta] Białegost oku nie zawsze są w st anie wyznaczyć t aką ilość robot ników i podwód jak polecono, poniewaŜ obarczone są innym i pracami, jak: kopanie rowów, zbiór konopi, naprawa dróg kołowych, budowa lotniska, st ały przydział podwód dla jednostek Wojska Polskiego. Dla przykładu podaję gm . Dojlidy. Gmina posiada 16 wsi, z t ego 3 wsie — Olmont y, St anisławów i Górne Dojlidy — są do wyłącznej dyspozycji oddziałów Wojska Polskiego tamŜe stacjonujących, 4 wsie są częściowo, względnie całkowicie spalone na skut ek działań wojennych. Na pozostałych 9 wsiach ciąŜy cały cięŜar prac. Koni gm ina posiada 382. Do dyspozycji oddziałów wojskowych jest 137 koni. Reszt a jest zat rudniona jak następuje: 1. przy zwózce drzewa opałowego — 15 koni, 2. przy naprawie dróg — 81 koni, 3. przy kopaniu okopów — 45 koni, 4. przy zwózce konopi — 15 koni, 5. przy budowie lot niska — 80 koni, 6. na kolei — 42 konie. Razem: 278 koni. Taki sam stan rzeczy ist nieje w innych gminach, jak: Dobrzyniewo, Barszczewo, Bacieczki i Czarna Wieś. P rzerzucenie cięŜaru pracy na inne gminy jest niemoŜliwe ze względu na daleką odległość od miejsca pracy. Syt uacja ulegnie zmianie z chwilą zakończenia prac przy okopach, budowie ziemianek i zbiorze konopi. Na terenie m[iasta] Białegost oku, na mocy ustawy z dnia 24 X 1934 r. o osobist ych świadczeniach kierowano robotników do Elektrowni Miejskiej, Państ wowej Olejarni nr 1, Państwowej Drukarni , Szpitala Zakaźnego, st olarni mechanicznej, państ wowej fabryki dykt, do pracy stałej w ilości 59 osób. Mała ilość c skierowań do pracy t łumaczy się tym, Ŝe St arost wo nie posiada dokładnej ewidencji mieszkańców m [iast a] Biełegostoku, a spis mieszkańców w poszczególnych kom isariatach MO nie zost ał ukończony. 111 W drugiej połowie m [iesią]ca list opada przybyła większa ilość Polaków, powracających z Prus Wschodnich. Osoby t e zostały rozlokowane i zat rudnione na terenach następujących gmin: Bacieczki — 31 rodzin składających się z 143 osób oraz 20 os[ób] samo[t nych], Dojlidy — 3 rodziny składające się z 14 osób oraz 33 os[oby] samo[t ne], Juchnowiec — 2 rodziny składające się z 13 osób, Wasilków — 3 rodziny składające się z 10 osób oraz 3 os[oby] samo[tne]. 19 osób zostało zat rudnionych w Elekt rowni Miejskiej, P ańst wowej Drukarni i Szpit alu Zakaźnym . Na terenie poszczególnych gmin przyst ąpiono do zorganizowania organów opieki społecznej oraz ut worzenia komit et ów opieki nad ewakuowanymi. Kom it ety t akie zost ały juŜ utworzone na terenie gmin: Dojlidy, Gródek i m[iast o] Choroszcz. W związku z rozmieszczeniem ewakuowanych na terenie pow. białost ockiego odbyła się w dniu 25 XI rb. konferencja wójt ów gmin: Juchnowiec, Dobrzyniewo, Zawyki, Barszczewo i Zabłudówd, przy udziale naczelnika Wydziału Pracy i Opieki Społecznej Urzędu W ojewódzkiego, na kt órej omówiono plan rozmieszczenia ewakuowanych na terenie wyŜej wspomnianych gmin. Ust alono, Ŝe gm. Juchnowiec rozmieści 50 rodzin, a gm. Dobrzyniewo, Zawyki, Barszczewo i Zabłudów po 100 rodzin. Razem projektuje się na t erenie wspomnianych 5 gm in rozm ieścić 450 rodzin. a SłuŜba zdrowia. a Na t erenie powiat u zarejest rowano dot ychczas 6 lekarzy, 14 felczerów, 15 akuszerek, 2 lekarzy dentyst ów, 5 apt ek. Dalsza rejest racja t rwa. Za okres sprawozdawczy na terenie powiatu st wierdzono nast ępujące wypadki chorób zakaźnych: t yfus brzuszny — 24, dyft eryt — 32, szkarlat yna — 2, tyfus plamist y — 1, paratyfus — 1. Z t ej liczby chorych umieszczono w szpitalu zakaźnym 51 osób. Wobec ist nienia m oŜliwości szerzenia się chorób zakaźnych przewidziany jest szereg zarządzeń i środków profilakt ycznych. W kaŜdej gromadzie przewiduje się pobudowanie prowizorycznej łaźni, z kt órej korzyst anie będzie dla ludności obowiązkowe. Na t erenie kaŜdej gromady będzie powołanych 1-2 meldunkowych, którzy będą obowiązani do wyszukiwania chorych gorączkowych, odseparowania ich w przeznaczonej na ten cel w kaŜdej gromadzie osobnej izbie i zawiadamiania najbliŜszego lekarza, w zamian za co będą oni zwolnieni od przymusowych świadczeń osobistych. 112 P oza t ym przewidziany jest kurs dezynfekat orów tak, by kaŜda gmina miała swego dezynfekat ora, kt óry będzie jak gdyby opiekunem w walce z epidem ią. W związku z cięŜką ogólną sytuacją gospodarczą będą powołane w kaŜdej gminie komit et y, kt órych zadaniem będzie zbieranie — drogą ofiar publicznych — art ykułów Ŝywnościowych i odzieŜowych, aŜeby sieć pom ocy chorym rozszerzyć. a SłuŜba wet erynaryjna.a Z 8 lekarzy wet erynaryjnych czynnych za okupant a w m [ieście] Białym st oku pozostało 4, z t ego — 2 z powodu choroby nie pracuje. W powiecie z 10 lekarzy wet [erynarii] pozost ał tylko 1, 2 wywieźli Niemcy, reszt a została powołana do wojska. Rzeźni w powiecie było 17, obecnie częściowo lub całkowicie są zniszczone i w tym st anie do uruchomienia nie nadają się. Poza tym brak obsady fachowej oraz sprzęt ów rzeźniczych. Poleciłem wójt om we własnym zakresie uporządkować rzeźnie. Targowice zwierzęce ist niały w Zabłudowie i Knyszynie. Dochód z nich przyczyniał się znacznie do zasilenia budŜetu tych miast . Obie t e t argowice po kilku latach nieczynności zamierzam uruchomić w najbliŜszym czasie. Grzebowiska zwierzęce pozostały po wsiach bez zmian, jednak bez ogrodzeń i rowów. Okupant zbudował ost atnio zakład przeróbek zwierzęcych w Białymst oku, kt óry zaczął dobrze funkcjonować; kaŜdy właściciel odst awionego, padłego zwierzęcia ot rzymywał st osowne wynagrodzenie w m ydle, w zaleŜności od wagi padłego zwierzęcia. UwaŜam za wskazane zorganizowanie choćby jednego t akiego zakładu w powiecie. Lecznice zwierzęce są zupełnie zniszczone: Białystok, Knyszyn, Zabłudów. Zam ierzone jest ponowne ich uruchomienie, jednak obecnie w Sobolewie, gm . Dojlidy i w Jasionówce, gm . Kalinówka. a Informacja i propaganda. a W m [iesią]cu sprawozdawczym rozesłano do gmin i zarządów miejskich ok[oło] 32.000 egzem plarzy róŜnych pism i gazet , przewaŜnie „Wolna Polska” oraz plakat y i inst rukcje w sprawie obchodów 1, 7 i 11 list opada. Dla zorganizowania t ych obchodów powołane zost ały we wszyst kich gminach wiejskich i miejskich specjalne kom it ety obywat elskie. W myśl opracowanych przez te komitet y szczegółowych programów odbyły się uroczyst e naboŜeńst wa w świąt yniach wszystkich wyznań, pochody z udziałem organizacji społecznych, polit ycznych i młodzieŜy szkolnej, 113 akademie i referat y wygłoszone przez miejscowych prelegentów i przedstawicieli Arm ii Czerwonej. Nawiązany zost ał kont akt z PPR w celu zorganizowania w powiecie komórek politycznych, do tworzenia kt órych przyst ąpiono niezwłocznie. Kom órki t akie zost ały juŜ zorganizowane w m[iejscowości] Gródek i Michałowo. W dniu 25 XI rb. na zebraniu burmist rzów i wójtów odbyt ym w St arostwie, przy współudziale przedst awiciela St ronnict wa Ludowego, omówiona została sprawa werbunku do szkoły oficerskiej, do kt órej kandydat ami mogą być osoby w wieku od 20 [do] 40 lat o wykszt ałceniu 6 klas szkoły powszechnej lub odpowiednim poziom ie pod względem int elekt ualnym, pochodzenia i zapatrywań bezwzględnie demokratycznych. Ponadt o na t ymŜe zebraniu om ówiona zost ała sprawa utworzenia Komit et u Opieki nad śołnierzem Polskim, przy czym burmistrzowie i wójtowie zostali wezwani do spopularyzowania t ej sprawy wśród ludności miast eczek i wsi. Ludność powinna pamięt ać o swym Ŝołnierzu i opiekować się nim przez pisanie listów, odwiedzanie chorych w szpit alach, nieść pomoc materialną it p., tak by Ŝołnierz nie czuł się osamotniony i oddzielony od społeczeństwa. P rzyst ąpiono do t worzenia świetlic w powiecie i w tym celu wydelegowany zost ał w t eren pracownik St arost wa z referatu propagandy i informacji, który przeprowadził szereg zebrań w róŜnych miejscowościach, naświetlając na nich aktualne zagadnienia, jak reform a rolna, Wojsko Polskie, sprawa sojuszu polsko-radzieckiego it p. W rezult acie t ej akcji utworzone zost ały dot ychczas świet lice w Knyszynie, Kalinówce, Krypnie, Jaświłach, Krynkach, Gródku i Michałowie. Na kierowników t ych świet lic powołani zostali przewaŜnie nauczyciele miejscowych szkół. a Kult ura i szt uka. a W dziedzinie t ej zarządzono rejestrację budynków i przedmiot ów o charakt erze art yst ycznym i zabyt kowym, a t akŜe projekt owane jest w jednym z rozparcelowanych mająt ków państ wowych m uzeum powiatowe. a Sprawy rejest racji i m obilizacji poborowych. a Według wykazów imiennych sporządzonych przez zarządy m iejskie i gminne podlega poborowi oraz rejestracji ogółem 4.250 męŜczyzn roczn[ik] 1911-1924. Z t ej liczby nie st awiło się do poboru, bądź rejest racji 2.377 osób, co do kt órych RKU Białyst ok zwróciła się do St arostwa o przymusowe doprowadzenie. St anowi to 56% uchylających się. 114 P oniewaŜ wydane przez St arost wo zarządzenia organom MO o doprowadzenie t ak znacznej liczby osób nie dały wyników pozyt ywnych z uwagi na przeciąŜenie Milicji innymi pracam i, RKU na wniosek Starostwa wyznaczyła nowe, ost at eczne t erminy st awiennict wa. W związku z t ym począwszy od 20 listopada rb. rozsyłane są przez Starostwo wykazy uchylających się od poboru i rejest racji w miarę nadsyłania ich przez RKU do poszczególnych zarządów miejskich i gminnych z zarządzeniem wezwania uchylających się do st awienia się w wyznaczonym t erminie pod rygorem nast ępstw przewidzianych ustawą o powszechnym obowiązku słuŜby wojskowej. Sprawa przeglądu i częściowej mobilizacji koni i wozów z uprzęŜą. Wobec t ego, Ŝe pobór koni w okresie od 26 X do 10 XI rb. nie dał wyników dodat nich, gdyŜ spośród doprowadzonych koni w ilości 6.000 zdołano wybrać zaledwie 95 koni nadających się do celów wojskowych, przet o wyznaczono drugi pobór w terminie od 13 XI do 22 XII rb. Wyniki tego poboru do dnia 25 XI rb. wskazują na znaczną poprawę, bowiem na doprowadzoną ilość 2.957 koni zakwalifikowano jako zdat ne 114. P oniewaŜ w czasie poboru st wierdzono wypadki ukrywania koni lub zamiany koni dobrych na niezdatne dla uŜyt ku wojskowego, wydałem zarządzenie znaczenia koni z uprzedzeniem, iŜ winni machinacji końmi przy poborze będą pociągnięci do surowej odpowiedzialności karnej. Co do wozów z uprzęŜą, pierwszy przegląd nie dał Ŝadnych wyników, gdyŜ doprowadzone były w stanie nie nadającym się dla celów wojskowych. W związku z t ym zarządziłem, aby gm iny dost arczyły wozy parokonne i uprząŜ w formie kont yngent u w ilości 59 szt uk wg rozdzielnika. Do tego czasu wojsko przyjęło tylko 1 wóz z uprzęŜą z m [iast a] Choroszcz. W sprawie zasiłków dla rodzin odbywających słuŜbę wojskową, wobec późnego ot rzym ania zarządzenia (30 XI rb.), na razie przyst ąpiono do wysyłania zawiadomień o rejest racji. a RóŜne. a Miast o Białystok nie zost ało dotychczas całkowicie z gruzów uprzątnięt e. W wielu punkt ach miast a gruzy leŜą na chodnikach, t am ując ruch pieszy i zm uszając przechodniów do schodzenia na jezdnię z naraŜeniem się na niebezpieczeńst wo przejechania przez licznie kursujące sam ochody. TakŜe m osty na ul. Sienkiewicza, Pałacowej i Elekt rycznej są uszkodzone i groŜą niebezpieczeńst wem przechodniom. Na moje liczne interwencje Zarząd Miejski m [iast a] B[iałegost o]ku przyst ąpił wreszcie do uporządkowania chodnika przy ul. Kilińskiego 115 obok kościoła Farnego oraz rozpoczął naprawę most u na ul. Elekt rycznej. Lecz na t ym poprzest ał. Ten stan rzeczy powoduje zgłaszanie się do m nie licznych delegacji ludności, kt órym ze względu na stanowisko Zarządu Miejskiego nie mogę dać zadowalającej odpowiedzi. Dalsze ponaglenia moje i nacisk na Zarząd Miejski nie ust ają. Szkolnict wo i oświat a. W m[iesią]cu sprawozdawczym przez Inspekt orat Szkolny zostały zorganizowane 4 polskie szkoły w miejscowościach: Gródek, Zielona, M ostowlany kol[onia] i Wierobie, do których przydzielono siły nauczycielskie polskie oraz 1 szkołę białoruską w Baciut ach, gm. Choroszcz, gdzie przydzielono siłę nauczycielską narodowości białoruskiej. P onadt o w Kozińcach, gm. Obrubniki zorganizowano filię szkoły w Obrubnikach. We wsi Klepacze jest w st adium organizacji filia szkoły w St arosielcach. Wobec braku grunt ów przy szkołach, Inspekt orat Szkolny wyst ąpił do Urzędu Ziemskiego, aŜeby w związku z odbywającą się reformą rolną uwzględniono przydział ziemi dla 105 szkół w powiecie. Wszystkie niemal budynki szkolne wymagają grunt ownego remont u, zwłaszcza pilną jest naprawa dachów oraz oszklenie okien, co uchroni budynki od dalszego ich zniszczenia i pozwoli na kontynuowanie rozpoczętej pracy szkolnej w okresie zimowym. W znacznej ilości szkół sprzęt szkolny, jak: ławki, stoły, t ablice it p., został w barbarzyński sposób zniszczony przez najeźdźcę. Zachodzi pot rzeba zaopat rzenia szkół w nowy inwent arz. Częściowo bolączce t ej zaradzano w ten sposób, Ŝe inwent arz sporządzony zost ał sposobem gospodarczym przy pomocy rodziców uczącej się dziat wy. Nie wszędzie jednak jest to moŜliwe. RównieŜ st an sanit arny budynków szkolnych nie wszędzie odpowiada wymogom higieny (brak ustępów). Nauczycielstwo z małymi na ogół wyjąt kami st anęło chęt nie do pracy w szkole. P oza tym bierze czynny udział w pracach społecznych: przy przeprowadzaniu reform y rolnej, radach gminnych, prowadzeniu kursów wieczorowych dla dorosłych itp. a-a b c d 1 2 3 4 5 6 Podkreślone. W tekście: „O . O .” W tekście: „stosunek”. W tekście: „Zabłudowo”. Patrz dok. nr 48. Patrz dok. nr 41. Patrz dok. nr 43. Patrz tamŜe. Patrz dok. nr 36. W aktach sprawy braktego załącznika. Nr 54 116 1944 gru dzień 4, B ielsk Podlaski. — Podanie sołtysa gromad y Du biaŜyn (gm. Bielsk Pod laski) Nikona Pawlu czu ka d o Starostwa Powiatowego w Bielsku Podlaskim w sp rawie rezygnacji z p ełn ionej fu nkcji. Oryginał, rękopis. Wydział Powiatowy w Bielsku Podlaskim 1944-1950, sygn. Nr 27, k. 37. Na ogólnym zebraniu wsi DubiaŜyn w dniu 26 XI 1944 [r.] zost ałem wybrany sołt ysem na miejsce byłego sołt ysa Omieljaniuka Włodzim ierza, kt óry wyjeŜdŜa do Rosji1 . Wobec tego, Ŝe nie znam zupełnie języka polskiego w mowie i piśmie, z rachunków teŜ mam małe wiadomości, na t ej podst awie sołtysem być nie mogę. Uprzejmie proszę Starostwo o przeprowadzenie ponownych wyborów celem wybrania nowego sołtysa, tymczasem zwalniając mnie od t ej funkcji. a a 1 Podanie podpisał w języ ku rosy jskim N. Paw luczuk: „Павлючу к Н икон”. W. Omieljaniuk złoŜył rezy gnację z funkcji sołtysa do Zarządu G minnego w Bielsku Podlaskim 20 X I 1944 r. z uzasadnieniem: „gdy Ŝ zapisałem się na w yjazd do Białorusi i w prędkim czasie mam wy jechać”; w: APwB, Wydział Pow iatowy w Bielsku Podlaskim 1944-1950, sy gn. Nr 27, k. 41. Nr 55 1944 gru dzień 4, Narew. — Meldu nek sytuacyjny Zarządu Gmin nego w Narwi d la Starostwa Powiatowego w Bielsku Podlaskim dotyczący organizacji i d ziałalności lokalnych wład z samorządowych i szkół, realizacji świad czeń rzeczowych oraz p arcelacji majątków ziemskich. Oryginał, rękopis. SPBP 1944-1950, sygn. 82, k. 1-2. Kancelaria Zarządu Gminnego składa się z sekret ariat u, aprowizacji i rachuby, [kt óre] funkcjonują dość sprawnie, niewykonanie na czas niekt órych sprawozdań objaśnia się brakiem mat eriałów kancelaryjnych oraz słabą łącznością z niekt órym i sołectwam i, kt óre na czas nie przedstawiają meldunków; celem usunięcia t akich niedokładności Rada i Zarząd Gm inny post anowili co tydzień zwoływać zebrania sołt ysów, na których om awiane są wszyst kie sprawy związane z dost awą kontyngent ów itp.; takie zebrania przyczynią się do t erminowego załatwienia róŜnych sprawozdań. Zarząd Gminny nie posiada dostat ecznej ilości kwalifikowanych pracowników. Obecnie Gminna Rada [Narodowa] składa się z 30 radnych 1; Zarząd i Rada Gminna odbywają posiedzenia raz na m iesiąc, a w m iarę pot rzeby i więcej, w zaleŜności od spraw. Przy Gminie organizuje się spółdzielnia, wybrano zarząd, uruchom iono piekarnię i st ołówkę, zamierzamy uruchom ić rzeźnię i mleczarnię. Gminna Rada [Narodowa] i Zarząd współpracują z Komendą Wojskową 2, przedst awicielst wami [do spraw] ewakuacji ludności białoruskiej, poczt ą, Mil[icją] Obyw[at elską], urzędami leśnym i i ziemskimi it p., oraz szkolnictwem. 117 Na terenie gminnym funkcjonuje 15 szkół, w niekt órych sołect wach nie m a budynków szkolnych, gdyŜ podczas wojny zost ały spalone, niekt óre sołectwa własnym i środkam i uskut eczniają remont y budynków, odczuwa się brak nauczycieli. Realizacja kont yngent ów post ępuje średnio, mało inicjatywy ze strony jednost ek wojsk[owych], które ściągają po sołect wach kontyngent y, do Zarządu Gminnego napływają podania o zmniejszenie kontyngent ów z m ot ywacją, Ŝe podczas wojny część zasiewów zniszczono, część budynków spalono, a inwent arz Ŝywy zabrany, względnie przepadł. Ujemnie wpływa na realizację kont yngentów równieŜ i to, Ŝe ludność białoruska rejest ruje się na wyjazd do Rosji wobec czego od nich nie post ępują kont yngent y. Na terenie gm innym były dwa mająt ki obszarnicze, kt óre juŜ rozparcelowano, zaś ziem ię ot rzymali bezrolni i małorolni. a a 1 2 Meldunek podpisał sekretarz Zarządu G minnego w Narwi P. G ieryń i zastępca wójta gm . N arew J. śakiewicz. Im ienny skład G RN w Narw i zob.: „Skład osobow y m iejskich i gminny ch rad narodowy ch powiatu Bielsk Podlaski w połowie 1945 r. (z uw zględnieniem narodowości i wy znania)”, w: „Białoruskie Zeszy ty History czne”, 1995, nr 1 (3), s. 152-155. Chodzi o w ojskow ą adm inistrację Armii Czerwonej. Nr 56 1944 gru dzień [po 5], Bielsk Pod laski. — S prawozdanie sekretarza K P PPR w Bielsku Pod laskim M. Ossoliń skiego d otyczące stanu liczebności partii w powiecie z wyszczególn ieniem m.in. narodowości człon ków. Oryginał, rękopis. KP PPR w Bielsku Podlaskim 1944-1948, sygn. 5/VI/3, k. 1. Stan organizacyjny członków P PR w pow. bielskim na dzień 5 XII 1944 [r.] Gm ina Ilość ogóln a Ilość kom[ó- Robot[nicy ] Chłopi Inte lig[e nc ja ] rek] Ilość członków R[a d] Narodowość N[a rodowy ch] P olska Bia łoruska śydowska Bie lsk Ha j nówka 16 33 1 1 5 33 1 — 9 — 4 7 7 30 9 3 — — Kle szc zele Boćki Cie cha nowie c Drohic zyn Sie mia tyc ze Na rewka Na rew Orla Milej c zyc e Ra zem 42 3 10 6 3 12 37 25 25 212 3 1 1 1 1 1 5 1 1 17 8 1 7 5 — 7 2 4 2 74 30 2 3 1 3 5 34 21 23 123 4 — — — — — 1 — — 14 5 — 2 — — 3 3 — — 24 5 3 8 6 2 4 2 — — 67 37 — 1 — 1 8 35 25 25 144 — — 1 — — — — — — 1 118 Stan organizacji demokrat ycznych i Zw[iązków] Zaw[odowych] w pow. bielskim na dzień 5 XII 1944 [r.] Pa rtia lub stron[nictwo] PP S Str[onnic two] Ludowe Związki Za wodowe Ilość c złonków 40 — 906 Nr 57 1944 gru dzień 6, B ielsk Podlaski. — Podanie sołtysa gromad y Ogrod niki (gm. Bielsk Pod laski) Jan a Pawluczuka do Wydziału Powiatowego w Bielsku Podlaskim w sp rawie rezygnacji z fun kcji. Oryginał, rękopis. Wydział Powiatowy w Bielsku Podlaskim 1944-1950, sygn. Nr 27, k. 13. Uprzejmie proszę Wydział P owiat owy o łaskawe zwolnienie mnie ze stanowiska sołtysa, gdyŜ obowiązku t ego nadal pełnić nie mogę. Zaznaczam, Ŝe odbyłem juŜ jedną kadencję sołt ysowską jeszcze przed wojną. Obecnie zaś jestem chory, gdyŜ podczas działań wojennych zost ałem raniony w Ŝołądek i wymagam dłuŜszej kuracji. a1 a 1 Podanie podpisał J. Pawluczuk Wniosek J. Pawluczuka poparł wójt gm. Bielsk Podlaski; w : A Pw B, Wy dział Pow iatowy w Bielsku Podlaskim 1944-1950, sygn. N r 27, k. 15. O sposobie załatw ienia spraw y w aktach brak inform acji. Nr 58 1944 gru dzień 11, Narewka. — Protokół zebran ia młod zieŜy z Narewki w sprawie zorganizowan ia koła kulturaln o-oświatowego. Oryginał, rękopis. Wojewódzki Urząd Inform acji i Propagandy w Białymstoku 1944-1947, sygn. 30, k. 2. P rotokół zebrania młodzieŜy [z] M[ałej] Narewki w dniu 8 XII 1944 [r.] w celu załoŜenia kółka kulturalno-oświatowego, urządzenia imprez scenicznych, załoŜenia bibliot eki i świet licy oraz orkiest ry m ieszanej. Na zebraniu było obecnych 25 osób obojga płci. Na zebraniu zost ał wybrany zarząd organizacyjny w składzie: 1/ Piramidowicz Ryszard — prezes, 2/ Garust owiczówna Walentyna — sekret arz, 3/ Pawłowska Nina, 4/ Pacewicz Mikołaj, 5/ Lewsza Jan, 6/ Siedzik Wiesław, 7/ Borowska Luba. P ostanowiono urządzić imprezę na dzień 8 I 1945 [r.] o programie: 1akt ówka polska, 1-akt ówka rosyjska, deklam acje polskie, białoruskie i ros[yjskie], wyst ąpienie chóru i zespołu t aneczn[ego]. P oczem młodzieŜ ochot nie ofiarowała się na urządzenie sceny — jak zasłona na kurtynę, [przygotowanie] lam p i inst rument ów muzycznych. Celem rozpoczęcia pracy wyznaczono pierwszy dzień prób, tj. 12 XII 1944 [r.] na godz. 16 p[o] p[ołudniu] w gm achu szkoły. a a Protokół podpisał prezes koła kulturalno-oświatowego w Narewce R. Piramidow icz i jego sekretarz W. Garustowiczówna. Nr 59 119 1944 gru dzień 14, Mieln ik. — Protokół doraźnej lustracji Zarząd u Gminnego w Mielniku przep rowadzonej przez zastęp cę in sp ektora samorząd u gminnego Wydziału Powiatowego w Bielsku Podlaskim P. Sikorskiego. Oryginał, rękopis. Wydział Powiatowy w Bielsku Podlaskim 1944-1950, sygn. 54, k. 8. 1. a Kasa:a stan got ówki w kasie zł 18.773, kwit ami tymczasowymi zł 9.061. Kasjerem [jest] sekret arz gminy Wacław Okłot a. Zbyt wielka ilość kwitów w kasie, kt óre winny być przeksięgowane i znajdować się w dowodach kasowych rachuby. Brak kasy ogniot rwałej — got ówkę przechowuje kasjer. Gmina posiada kasę ogniot rwałą, kasa t a jednak pot rzebuje remont u. 2. a Rachuba.a Rachubę prowadzi pracownik Sacewicz Konst ant y. Syst em „amerykanka” wraz z księgam i szczegółowym i. Zapisy st aranne. Gm ina zaprowadziła kwit ariusze przychodowe, asygnariusze przychodowe i rozchodowe pisane przez kalkę przechowywane u rachm ist rza. Rozkład i wymiar podat ków dokonany — zbiorowa księga wymiaru i poboru podatków załoŜona. Częściowo podat ek ściągnięty i przekazany do właściwych kas. Rachmistrz ambitny, dokładny. 3. a Lokal.a Biuro Zarządu Gminnego mieści się w budynku cerkiewnym na piętrze, na dole m ieści się szkoła powszechna polska i białoruska 1kl[asowa]. Zarząd gm iny zajmuje 4 pokoje, reszt ę pokoi zajmuje Poczt a i Mil[icja] Obywat elska. P om ieszczenie dosyć wygodne, sekret arz i wójt mają wspólny gabinet . Napisy — t abliczki orientacyjne na drzwiach. 4. a Przyjmowanie int eresant ów. a Wójt gminy mieszka od [siedziby] gminy 6 km, w biurze bywa 3 razy w t ygodniu i przyjm uje interesantów, o czym powiadamiana jest ludność, większość spraw załatwia sekretarz Okłot a Wacław wraz [z] innym personelem biura. 5. aGmina. a Sołectw 18, wsi 20 — gosp[odarst w] rolnych 1.200. Obszar ogólny 19.248 ha, opodat kowanych 7.478 ha. Lasów państ w[owych] w t ym 11.800 ha. 2 maj[ątki] rozparcelowane. Ludność — 5.119 [osób], w t ym Polacy — 1.973, Białorusini — 3.092 i 54 innych. Gmina zniszczona w budynkach okoł[o ...] b — spalone wskut ek działań wojennych. Sam a osada Mielnik całkowicie zniszczona, warunki mieszkaniowe cięŜkie. 6. a Przedsiębiorstwa i zakłady gminne: brak. a Jedynie magazyn aprowizacyjny. 7. a Szkoły:a uruchom iono 4 szkoły powszechne, nie uruchom iono 5 szkół powszechnych. Szkoły są zaopatrzone w opał. 8. a Mienie opuszczone:a 3 domy i 2 chlewiki, spisane, wymiaru naleŜności za korzyst anie z dom ów nie dokonano. 120 9. aW pływy i wydat ki:a do 31 X 1944 r. Dochody budŜet owe zł 12.170,50 — dział V doch[ody].W ydat ki budŜetowe zł 8.660,52 — dział I wydat[ki]. 10. a P odział pracy.a Podział pracy dokonany wg t eczek. 4 referat y: 1/ ogólny, 2/ rachuba, 3/ kont yngenty, 4/ wojskowy i ew[idencji] ludności. 11. a Personel biurowy:a 1/ sekretarz Okłota Wacław, 2/ zast ępca i kier[ownik] apr[owizacji] Wacławowicz St anisław, 3/ rachmistrz Sacewicz Konst ant y, 4/ wojskowy Olga Wacewicz, 5/ pomocnik Kałanczyński Paweł, 6/ pomocnik Gabowska M aria, 7/ pomocnik Marks Anna, 8/ woźny i 9/ magazynier. Ogólnie personel dosyć dobrany, na wyróŜnienie zasługuje pierwszych czt erech. 12. a Zarządzenia. a Prowadzenie akt , ksiąg uchwał, pot rącania doch[odów] od wyposaŜeń, ubezp[ieczenie] społeczne, kontrole, kwest ionariusze osobowe, diet y i koszty podróŜy, inst rukcja kancelaryjna, podział pracy, przyjmowanie int eresantów, kont yngent y, zaopatrzenie szkół w opał. c a-a b c Podkreślone. Fragm ent wy rw any z karty . Protokół podpisał zastępca inspektora sam orządu gm innego Wy działu Pow iatowego w Bielsku Podlaskim P. Sikorski. Nr 60 1944 gru dzień 29, Białystok. — Protokół nr 14 p osied zen ia Egzeku tywy KP PPR w Białymstoku w sp rawie organizowan ia bieŜącej d ziałalności partii. Oryginał, rękopis. KP PPR w Białymstoku 1944-1948, sygn. 4/IV/1, k. 2. Obecni: t ow. Porębska, Zieliński, RyŜow. P orządek dzienny: 1/ przygot owanie do posiedz[enia] Kom it [et u] Pow[iat owego] (Plan pracy na m [iesiąc] styczeń), 2/ sprawy organizacyjne, 3/ skład Komit et u P owiatowego. 1/ Post anowiono zobowiązać delegatów, kt órzy powrócą ze zjazdu chłopskiego, by na dzień 6 stycznia zwołać zebrania sprawozdawcze po gminach, a nast ępnie odbyć zebranie gromadzkie, celem ost atecznego zorganizowania Samopomocy Chłopskiej. 2/ Sprawa odbudowy przem ysłu: a/ wyciągnięcie m aszyn spod gruzów, b/ zabezpieczenie maszyn, c/ wzmocnienie dyscypliny pracy. Ut worzenie komit et ów fabrycznych i usprawnienie ist niejących. St worzenie robot niczej kontroli nad aprowizacją. W Supraślu i w Czarnej Wsi zorganizować związek robotników drzewnych. Czynny udział P PR w akcji opałowej. 121 W punkcie drugim porządku dziennego: uporządkowanie kom it etów gminnych, ut worzenie kom órek fabrycznych, zorganizowanie świetlic. 3/ Skład Komitetu Powiat owego [PP R]: t ow. P orębska, Zieliński, RyŜow, Grześ, SierŜan, Dąbrowski, Kunat, Wróblewski, Grodzisk. Rozpatrując kwest ionariusze przyjęt o 8 kandydat ów na członków partii. a a Protokół podpisała sekretarz KP PPR w Biały mstoku B. Porębska, kom endant pow iatowy MO w Białym stoku ppor. Zy gm unt Zieliński i Józef Ry Ŝow. Nr 61 1945 styczeń 3, Narew. — Protokół n r 1 posiedzenia GRN w Narwi w sprawie wyboru człon ka Zarządu G minnego i d elegata d o PRN w Bielsku Pod laskim, realizacji ob owiązkowych świadczeń rzeczowych i organ izacji Ŝycia społecznego w gminie. Oryginał, rękopis. GRN w Narwi 1944-1954, sygn. 38, k. 11-13. P rzewodniczący — wójt Nikonowicz Obecnych radnych — 22, nieobecnych — 8 nie usprawiedliwionych. Na posiedzeniu obecni: Komendant Gm iny kapit an Popow1 i ob. T ichoniuk. P rotokołował P. Gieryń. Zebranie rozpoczęt o o godz. 11 00. a Porządek dzienny:a 1/ dokomplet owanie Zarządu Gminnego i wybór delegata do P ow[iatowej] Rady Narod[owej], 2/ sprawa dost aw kontyngentów zboŜowych, mięsnych itp., 3/ wyrąb i zwózka drzewa, 4/ wolne wnioski. P owzięt o uchwały. b Treść uchwał. 1. Dokomplet owanie Zarządu Gminnego. Uchwalono większością głosów (17) powołać na członka Zarządu Gminnego radnego ob. Ignat iuka Konst antego ze wsi P uchły, z równoczesnym wyznaczeniem na członkac do Pow[iat owej] Rady Nar[odowej] w Bielsku. 2. a/ Pismo Star[ost y] Pow[iat owego] Ref[erat] Aprowiz[acji] l. dz. 15/92 z dnia 19 XII 1944 r. o wyznaczeniu Ŝyt a i kartofli na wyŜywienie ludności gm iny Narewka. P o dłuŜszej debacie uchwalono jednogłośnie dać na wyŜywienie ludności gm iny Narewka 5 t on Ŝyt a i 10 ton kartofli. a Uzasadnienie:a wyznaczonych ilości w pionie Ref[erat u] Aprow[izacji] gmina nie moŜe dać, gdyŜ t akowa ma do zrealizowania duŜe kont yngenty, oprócz t ego na t erenie gm innym jest równieŜ duŜo ludzi nie posiadających ziem i — bezrolnych itp., których gmina musi Ŝywić. b/ Odnośnie dostaw kontyngent ów dla armii. Na skut ek wniesionych przez poszczególne gromady oraz indywidualne osoby podań i wystąpień 122 poszczególnych radnych o zmniejszenie kont yngentów uchwalono jednogłośnie wystąpić z wnioskiem do St ar[ostwa] Powiat [owego] w Bielsku o zmniejszenie kot yngent ów o 50%. Wymierzenie kontyngent ów prawdopodobnie nast ąpiło od ilości 25.461 ha, a nie od 16.942 ha, jakie posiada gmina według danych, t j. razem uŜyt ki, nieuŜyt ki i lasy włościańskie. W przypadku nie zmniejszenia kont yngentów ludność na terenie gminy zost anie bez środków do Ŝycia, nawet nie będzie moŜności mieć rezerwy na wyŜywienie ludności bezrolnej — pracującej. Wymierzone kont yngenty są większe od [kont yngentu] niem ieckiego, co [jest] sprzeczne z obowiązującymi dekretami, Rada Gminna zwaŜywszy wszechstronnie m oŜliwości dostaw kontyngent ów uchwala na zasadzie powyŜszego wyst ąpić z wnioskiem do St ar[ostwa] Powiat[owego] w Bielsku o zmniejszenie kontyngent ów. c/ Kwest ionariusz zasiewów 1939 [r.] — 1944 r. St arost wo Bielsk — uchwalono poruczyć Zarządowi Gminnemu sporządzić i odesłać do St arostwa. d/ Kont yngent lnu i konopi — uchwalono rozłoŜyć na sołectwa na [powierzchnię w] ha ornej ziemi. e/ Kont yngent 320 t on słomy — rozłoŜyć na [powierzchnię w] ha ornej ziemi. f/ Kont yngent grochu, gryki, fasoli itp. — zarz[ądzenie] St ar[ostwa] Nr 206 z dnia 2 XI 1944 r. Wykazane ilości w pow[yŜszym] zarz[ądzeniu] Rada uwaŜa za wygórowane, gdyŜ na terenie gminnym rolnicy mało sieją wym [ienionych] kult ur i jeŜeli sieją t o w małych ilościach, wobec czego jednogłośnie uchwalono wystąpić z wnioskiem do St ar[ostawa] Pow[iat owego] o zmniejszenie wymienionych kont yngentów gryki, lnu, grochu (fasoli nie sieją, a tylko m inimalne ilości w ogródkach), oraz łubinu do 50%, zaś rzepiku, soczewicy, grochu past ewn[ego], bobiku, wyki, peluszki rolnicy na t erenie gminy nie uprawiają, wobec czego prosim y o zdjęcie t akowych. 3. Wyrąb i zwózka drzewa. Na wniosek przewodniczącego oraz radnych jednogłośnie uchwalono poczynić wszyst ko, by wyznaczone kontyngent y leśne w najbliŜszm czasie wykonać, radni winni w t ym celu zająć się t ymi sprawami w przydzielonych im sołect wach, by ludność na t erenie wyrąbywała wyznaczone kontyngent y i zwiozła do wyznaczonych składnic, gdyŜ sprawa b[ardzo] waŜna i pilna. 4. a Wolne wnioski. Uchwały. a 123 a/ Pismo P ow[iatowego] Urzędu Ziems[kiego] Nr 100 z dnia 16 XI 1944 r. o wyznaczenie opiekuna nad sierotami Urynowicza Jana w Iwankach oraz ich mająt kiem. Uchwalono jednogłośnie wyznaczyć opiekunem Ludwika Urynowicza z Iwanek. b/ Komisja Opieki Społecznej — pismo St ar[ostwa] O. P. Nr 3 z dnia 29 XII 1944 r. Uchwalono jednogłośnie powołać: śakiewicza Józefa — jako przewodn[iczącego], ks. kat[olickiego] Łukaszewicza Stanisława [i] Skiepko Teodora — jako członków. c/ Komisja Rewizyjna Gminy. Jednogłośnie wybrano z radnych: Marczuk — Ciełuszki, Kotowicz — Ancut y, Jakubowski Jan s. Maksym a — Narew. d/ P ismo P owiat [owego] P CK Nr 2/44 z dnia 27 XI 1944 r. o zorganizowaniu PCK na t erenie gminnym . Uchwalono jednogłośnie organizować na t erenie gminnym PCK, przyczym jednogłośnie wybrano: prezes — Skiepko Tedor z Narwi, sekret[arz] — Czerniakiewicz Jan z Narwi, skarb[nik] — Borowski Wojciech z Narwi. Polecono przyst ąpić do werbowania członków i pobrania wpisowych. d a-a b c d 1 Podkreślone. Opuszczono niew ypełnioną rubrykę: „Adnotacje o w ykonaniu”. Nadpisane nad przekreślony m: „delegata”. Protokół podpisał sekretarz gm. Narew P. Gieryń i w ójt gm . N arew A . N ikonow icz. Chodzi o przedstawiciela wojskowej administracji A rmii Czerw onej. Nr 62 1945 styczeń 8, B iałystok. — śyciorys fun kcjon ariusza PUBP w Białymstoku Józefa Chrzan owskiego. Oryginał, rękopis. KW PZPR w Białymstoku 1948-1990, akta osobowe Chrzanowskiego Józefa s. Jana. a Ja, Chrzanowski Józef s. Jana, urodziłem się w roku 1904, we wsi Dzierniakowo, gminy Gródek, powiat u białost ockiego; pochodzę z rodziny chłopskiej, religii prawosławnej, nar[odowości] białorus[kiej], wykształcenie siedem kl[as] szkoły rosyjskiej. Od 1920 r. do 1927 r. pracowałem na prywatnych robot ach leśnych i na innych. Od 1927 r. do 1939 r. pracowałem na gospodarstwie [wielkości] t rzech i pół hektara ziemi. P o wyzwoleniu przez Czerwoną Armię spod burŜuazyjnej Polski, od roku 1939 do roku 1941, [dnia] 23, 6 m [iesiąca], pracowałem w urzędzie sowieckim w charakterze sekret arza. W ost atnim dniu do nadejścia Niemca, 23 VI 1941 r., robiłem ucieczkę do wost ocznej Rosji, ale moja ucieczka była niekorzyst na dla mnie, gdyŜ droga była przecięt a przez Niem ców, m usiałem od samego Słonim a powrócić na stare miejsce do wsi Dzierniakowo, gm. Gródek. P owróciwszy na miejsce wspomniane wspomagałem i ut rzymywałem łączność z narodem sowieckim, który pozostał Ŝyć w niewoli między Niemcami. Mój brat był rozst rzelany dnia 124 10 kwietnia 1942 r. przez Niem ców za nielegalne ut rzymywanie sowieckiego urzędnika. Później, po rozst rzelaniu brata mego, poszedłem do part yzant ki, z kt órą ut rzymywałem łączność od pierwszych dni; w roku 1943 nawiązałem łączność z Wielkim Szt abem Part yzanckim Oddział „Suworowa”, gdzie pracowałem do ost at niego dnia jako kontrwywiadowca. J. Chrzanowski a W tekście dokonano znacznej ingerencji odredakcy jnej zm ieniając styl, gramatykę i ortografię. Nr 63 1945 styczeń 14, Bielsk Pod laski. — S prawozdanie in sp ektora rejonowego Wydziału Osadnictwa PUR w Bielsku Podlaskim Tad eusza Święcickiego za okres od 3 d o 14 I 1945 r. d la PUR w Lub lin ie dotyczące u tworzen ia inspektoratu rejonowego Wydziału O sadn ictwa PUR w Bielsku Podlaskim oraz p rob lemów związan ych z p rzesiedleniem B iałorusinów z pow. b ielskiego do B SRR. Odpis, maszynopis. PUR Powiatowy O ddział w Bielsku Podlaskim 1945-1950, sygn. 18, k. 3. Zgodnie z ot rzymanymi inst rukcjami przejąłem t eren powiatu Bielsk Podl[aski] dla przejęcia i zabezpieczenia m ienia pozost ałego po białoruskich repat riantach i osadzania na zwolnionych terenach Polaków przybyłych z ZSRR. Teren bielski ze względu na bardzo duŜy obszar (1112 wsi i 22 miast eczka) podzielony jest na dwa rejony, w kt órych pracują dwie mieszane komisje dla spraw repat riacji. P ierwsza z siedzibą w Bielsku Podl[askim] obejm uje teren 9 gmin i druga w Siem iat yczach t eren 8 gmin i miasteczek. P o przybyciu nawiązałem kont akt ze st arost wem i otrzymałem lokal biurowy przy ul. Jagiellońskiej nr 21. Następnie od miejscowego przedst awiciela P KWN otrzymałem mat eriał z wykonanych prac ewakuacyjnych za czas od 11 X 1944 r. do 31 XII 1944 r. obejmujący t eren 5 gm in (16 wsi i 2 miast eczka) z ogólną liczbą 43 opuszczonych gospodarst w. aRuch repat riacyjny na t erenie pow. jest obecnie b[ardzo] duŜy. a Dot ychczas zabezpieczyłem 26 obiektów przez oddanie ich pod opiekę sołtysów ew[ent ualnie] gospodarzy [z] t ych wsi. Muszę nadmienić, Ŝe st an opuszczonych gospodarst w jest ogólnie rzeczy biorąc bardzo zły. Opuszczają t eren przewaŜnie gospodarze spaleni. Ci, którym pozostały domy, na skut ek dot ychczasowego braku kontroli, uprawiali gospodarkę wybit nie rabunkową, rozbierając domy, ew[ent ualnie] sprzedając je przed wyjazdem . U niekt órych gospodarzy widziałem formalne um owy sądowe uprawniające do nabycia nieruchom ości 125 pozostałych po repat riant ach. W porozumieniu ze st arost wem wydane zast ało zarządzenia kładące kres w[yŜej] w[ymienionemu] stanowi rzeczy. NiezaleŜnie od tego porozumiałem się z sędzią w Bielsku Podl[askim ], zwracając uwagę sędziemu, Ŝe t ego rodzaju um ów na przyszłość nie m oŜe przeprowadzać. Skont akt owałem się z punktem et apowym w Janowie P odlaskim prosząc o kierowanie polskich repatriantów na t eren powiat u bielskiego. Muszę nadmienić, iŜ dla sprawnego funkcjonowania inspekt oratu pot rzebna jest pomoc 3 osób, z których dwie przebywać będą w m[ieście] Siemiatycze i okolicy (522 wsi) i nast ępne dwie w Bielsku Podl[askim] i okolicznych gminach (590). P rzesyłam przy niniejszym sprawozdaniu wykaz ewakuowanych gospodarst w z terenu 5 gmin i częściowo przyjętych i zabezpieczonych przeze mnie oraz 2 Ŝyciorysy ewent ualnych pracowników. 1 a-a 1 Dopisane odręcznie. W aktach brakzałączników. Nr 64 1945 styczeń 15, Bielsk Pod laski. — Protokół posied zenia K P PPR w Bielsku Pod laskim w sprawie b ieŜącej d ziałalności partii. Oryginał, rękopis. KP PPR w Bielsku Podlaskim 1944-1948, sygn. 5/II/1, k. 2-6. Obecnych 25 osób. P orządek dzienny: 1/ zadania naszej Part ii, 2/ informacja t ow. Ossolińskiego, 3/ informacja t ow. Parfieniuka o Kongresie Chłopskim , 4/ sprawozdanie tow. Tichoniuka ze swojej pracy, 5/ wolne wnioski. 1. O celach i zadaniach Part ii m ówił tow. Drzewiecki podkreślając, Ŝe PP R jest part ią proletariat u. Zadaniem Part ii jest opieka nad społeczeństwem , t [ak] jak P PR jest przodującą P art ią w Państ wie. P PR musi organizować Zw[iązek] Samopom[ocy] Chłopskiej, zakładać spółdzielnie Zw[iązku] Samopom[ocy] Chopskiej, pom agać w mobilizacji, aby ani jeden obywat el, który mobilizacji podlega, nie uchylił się od niej. Tow. Drzewiecki powiedział, Ŝe P PR musi interesować się wszyst kimi organizacjami i Ŝyciem wewnęt rznym kraju. KaŜdy członek PP R powinien wiedzieć, czym jest Partia i musi móc zdać sprawozdanie ze swojej pracy. 2. Tow. Ossoliński zdał sprawozdanie ze stanu organizacyjnego P art ii na terenie pow. bielskiego zaznaczając, Ŝe P PR w pow. bielskim jest źle zorganizowana. Liczba członków Partii nie jest dokładna. Dlatego pracownicy Kom[itetu] P ow[iat owego] PP R rozjadą się w teren i w kaŜdej wsi, nie patrząc ilu jest członków, załoŜą komórki i w kaŜdej komórce wybiorą sekret arza. 21 I 1945 [r.] sekretarze wszyst kich komórek zjadą się do Kom[it et u] Pow[iat owego] P PR w Bielsku 126 Podl[askim ] na posiedzenie, zdając jednocześnie dokładny, imienny spis członków Part ii. Z kaŜdego zebrania komórek mają być robione protokoły. 3. Tow. Parfieniuk Jefim poinformował o przebiegu Kongresu Chłopskiego w Lublinie, w którym brało udział przeszło 2.000 delegat ów: chłopów, robot ników, int eligencji. Byli teŜ przedstawiciele z zagranicy. Na t ym Kongresie kaŜdy chłop czuł, Ŝe nie jest wyzyskiwanym, ciemnym chłopem , którym był do 1939 roku. KaŜdy chłop wiedział, Ŝe m a t akie prawa jak: i robotnik, i int eligent. 4. Informacja T ichoniuka o swojej pracy. Tow. T ichoniuk zdał sprawozdanie ze swojej pracy podkreślając, Ŝe zadania i obowiązki part yjne spełniał sumiennie. W gminie Narew zorganizował Zw[iązek] Samopomocy Chłopskiej, Polską Part ię Robotniczą, załoŜył sześć komórek i w kaŜdej wybrał sekretarza. Wszyst kie zebrania Komitet u PP R były robione protokolarnie. 5. W wolnych wnioskach zabrał głos przedst awiciel wojennej komendantury, kapitan Zajcew. Kapit an Zajcew powiedział, Ŝe PPR nie powinna pędzić się za ilością, ale za jakością członków. Part ia musi mieć t akich ludzi, którzy by nie wstydzili się, a byli dum ni, Ŝe do P art ii naleŜą. Kapit an Zajcew zaproponował, Ŝeby zorganizować czyt elnię, objąć kino, które dotychczas jest w rękach lot ników. Part ia nie powinna Ŝyć na ust roniu, ale brać czynny udział we wszyst kim t ak, aby wszyscy wiedzieli, Ŝe PP R ist nieje. Na tym zebranie zakończono. a [Załącznik] List a obecnych na plenarnym posiedzeniu Kom [it et u] Pow[iat owego] PP R w Bielsku P odlaskim, kt óre odbyło się dnia 15 I 1945 r. 1. Ossoliński Marian — sekretarz powiat owy PP R, 2. P arfieniuk Jefim — II sekretarz, 3. Niksa Władysław — referent wojskowy 1, Parfieniuk Mikołaj — kierownik Wydziału Inf[ormacji] i Propagandy, 5. Woźniak Roman — st arost a powiat owy, 6. P et olec Adam — zast ępca starosty, 7. Romanowicz Aleksander — pracownik t echniczny Wydz[iału] Inf[ormacji] i Propag[andy], 8. Grygoruk Łukian — rolnik, członek PPR, Orla, pow. Bielsk, 9. Pt asznik Henryk — członek P PR, Hajnówka, 10. Kajdan Antoni — członek PP R, Hajnówka, 11. Pawluczuk Paweł — członek P PR, Bielsk, 12. Waśkiewicz M ikołaj — kierownik świet lic, Bielsk, 13. Firfa Jan — pracownik st arostwa, Bielsk, 14. Radzicki P aweł — Bielsk, pracownik mleczarni, 15. Krzewiński Czesław — woj[ewódzki] pełnom [ocnik] kont yngent u opałowego, 16. Drzewiecki M ichał — przedst awiciel Wojewódz[kiego] Kom[it et u] P PR, 127 17. Zajcew — przedst awiciel wojennej komendant ury, 18. Tichoniuk Bazyli — instrukt or Kom [it et u] Pow[iat owego] PP R, 19. Nikonowicz — wójt gm. Narew, członek P PR, 20. Barbos — podp[orucznik] Wydz[iału] Bezpieczeńst wa [P ublicznego], Białyst ok, 21. Pietras Kazim ierz — kierownik Wydz[iału] Bezpieczeńst wa [Publicznego], 22. Szarało Władysław — kierownik wydz[iału] personal[nego]2 , 23. Makarczuk — dyrektor gimnazjum3 , 24. Olesiuk Olga — sekret arka Wydz[iału] Inf[ormacji] i Prop[agandy], 25. Bast rygin Luba — sekret arka Kom[it etu] P ow[iatowego] P PR. a 1 2 3 Protokół podpisał nieczy telnie sekretarz KP PPR w Bielsku Podlaskim M. O ssoliński. Chodzi o komórkę organizacyjną Starostwa Powiatow ego w Bielsku Podlaskim . Chodzi o komórkę organizacyjną PUBP w Bielsku Podlaskim . Chodzi o Państwowe Gimnazjum i Liceum w Bielsku Podlaskim. Nr 65 1945 styczeń 25, Bielsk Pod laski. — Protokół Konferen cji Powiatowej PPR w Bielsku Pod laskim w sp rawie podsu mowan ia d ziałalności p artii i wyb orów do Komitetu Powiatowego. Kopia, m aszynopis. KP PPR w Bielsku Podlaskim 1944-1948, sygn. 5/I/1, k. 1-3. Obecnych 59a osób. P orządek dzienny: 1/ zagajenie, 2/ sprawozdanie z działalności Kom[it et u] Pow[iat owego] PP R na t erenie pow. bielskiego M. Ossolińskiego a, 3/ sprawozdanie sekret arza komit et u w Hajnówce tow. P om orskiego, 4/ sprawozdanie sekretarza komit et u w Hajnówce t ow. Lisa, 5/ sprawozdanie sekret arza komit et u w Kleszczelach t ow. Bazyluka, 6/ sprawozdanie z działalności Zw[iązku] Samop[om ocy] Chłopskiej, 7/ wybór Kom[itetu] P ow[iatowego] P PR, 8/ dyskusja, 9/ wolne wnioski. I. Konferencję zagaił t ow. Ossoliński uczczeniem pam ięci poległych bohat erów jednominutową ciszą. II. W punkcie drugim zabrał głos t ow. Ossoliński zdając sprawozdanie z działalności PPR na t erenie pow. bielskiego. Przy pomocy P PR zost ał odbudowany przemysł drzewny w Hajnówce. Drugą wielką akcją PP R była reforma rolna, kt óra zost ała całkowicie przeprowadzona. Kongres Chłopski w Lublinie t eŜ był przez P PR zorganizowany. P rawie we wszyst kich gminach są zrobione komórki partyjne. III. Tow. P omorski, sekret arz komit et u Hajnówka, zdał sprawozdanie z działalności PPR na t erenie Hajnówki. Były przeprowadzone zebrania, urządzono uroczyst e akademie poświęcone rocznicy śmierci W. I. Lenina i powst aniu st yczniowem u w Polsce. Zwiększyła się t eŜ ilość członków w Hajnówce. IV. Sprawozdanie z pracy komórki na fabryce chemicznej zdał tow. Lis, podkreślił, Ŝe praca post ępuje naprzód. 128 V. Nast ępnie zdał sprawozdanie tow. Bazyluk, sekretarz komitet u w Kleszczelach. W gminie Kleszczele jest urządzona czyt elnia, powstały kółka dram at yczne, które dają przedstawienia; w kaŜdej prawie wsi są załoŜone komórki part yjne. Następnie zdawali sprawozdania obecni na konferencji sekretarze komórek. Tow. Niksa, sekretarz komórki Bielsk, zaznaczył, Ŝe praca na t erenie pow. bielskiego jest cięŜka, bo członkowie P PR nie wiedzą czym jest P artia i nie znają dyscypliny partyjnej. Potem zabrał głos tow. Trusiewicz Józef, sekret arz komórki w Narewce, gdzie jest juŜ urządzona czytelnia i świet lica. Ilość członków jest mała dlatego, Ŝe do gminy Narewka naleŜą t ylko czt ery wsie i komórka ist nieje od 11 XI 1944 r. Tow. Trębliński, sekret arz komórki w Ciechanowcu, powiedział, Ŝe na t erenie gminy Ciechanowiec praca jest bardzo cięŜka. P o śmierci tow. Grabarza ludzie boją się „akowców”, kt órzy członków PPR prześladują. Tow. Jarymowicz Aleksander zdał sprawozdanie z pracy w komórce Orla. T ow. Jarymowicz powiedział, Ŝe złym jest t o, Ŝe polecenia Komit et u Pow[iat owego] PP R nie są zawsze w czas wypełnione dlat ego, Ŝe poczt a źle dochodzi. VII. Następnie został wybrany Kom[it et ] P ow[iatowy] P PR, w skład którego weszli: 1/ I sekret arz tow. Ossoliński, 2/ II sekret arz tow. Parfieniuk Jefim, 3/ kierownik Agit acji i P ropagandy przy P PR tow. Tichoniuk, 4/ t ow. P arfieniuk Mikołaj, 5/ tow. Niksa Władysław, 6/ tow. Woźniak Roman, 7/ t ow. Pomorski Józef, 8/ t ow. Jarymowicz Aleksander, 9/ t ow. P iet ras Kazimierz, 10/ tow. Bazyluk, gm. Kleszczele, 1/ tow. M arczuk, wieś Ciełuszki, gm . Narew, 12/ tow. Betler Jan, Hajnówka, 13/ tow. Kondraciuk Piot r, 14/ t ow. Lis, Hajnówka, 15/ b [T rębliński T adeusz, Ciechanowiec]. VIII. W dyskusji zabrał głos przedst awiciel Komit et u Wojewódzkiego PP R t ow. Kozłowski zaznaczając, Ŝe nie t rzeba zniechęcać się zabójstwem t ow. Grabarza. Nast ępnie powiedział, Ŝe na zajęte tereny Prus Wschodnich t rzeba posyłać kadry robot nicze. T rzeba posyłać ludzi, którzy mogliby pracować. Potem zabrała głos sekret arz c Komitet u Woj[ewódzkiego] PP R t ow. Orłowska podkreślając, Ŝe kaŜda gmina musi dać co najmniej dwóch ludzi do pracy na wyzwolonych t erenach. Tow. Orłowska w swoim przemówieniu powiedziała, Ŝe duŜo musim y zawdzięczać Armii Czerwonej, kt óra pomaga masom robotniczym. Trzeba t eŜ zapobiec zabójstwom i działaniom AK przez posyłanie gazet do kaŜdej wsi. Na terenie pow.bielskiego duŜo jest t akich wsi, gdzie nie dochodzą gazet y i ludzie nie wiedzą co się dzieje w świecie. Dlat ego t eŜ wierzą „akowcom”. W Ciechanowcu naleŜy przejrzeć skład zarządów 129 gminnych i usunąć element y niepot rzebne, kt óre szkodzą rozbudowie Państ wa. Sprawa Zw[iązku] Sam op[omocy] Chłopskiej jest dalszym rozwojem Państ wa. Kom[itet] Pow[iat owy] P PR m usi opracować plan pracy na m iesiąc lut y. Do 15 II 1945 r. ilość członków PP R na terenie pow. bielskiego m usi zwiększyć się do 500 osób. P ot em zabrał głos przedstawiciel wojennej komendant ury1 dziękując Kom[it et owi] Pow[iat owemu] PP R za t o, Ŝe nie zapomina o nich i zaprasza na kaŜde zebranie. Następnie powiedział, Ŝe t rzeba zapam ięt ać wszyst kie braki, które t rzeba zapełniać, a z ludźmi, kt órzy szkodzą rozbudowie Kraju, naleŜy walczyć. Na t ym konferencję zakończono. d List a obecnych na zebraniu dnia 25 I 1945 r. 1/ Ossoliński Marian — sekretarz powiat owy PPR, 2/ Niksa Władysław — referent wojskowy2 , 3/ Parfieniuk Jefim — II sekret arz, 4/ Parfieniuk Mikołaj — kierownik Wydziału Informacji i Propagandy, 5/ Pawluczk Paweł — członek P PR, Bielsk, 6/ W aśkiewicz M ikołaj — referent świet licowy, 7/ Tichoniuk Bazyli — inst ruktor, 8/ Orłowska — sekret arz Wojewódz[kiego] Kom [it et u] P PR, 9/ P et olec Adam — zast ępca st arost y, 10/ Krzewiński Czesław — pow[iat owy] pełn[omocnik] kont [yngent u] opałowego, 11/ Lis St efan — członek PP R, Hajnówka, 12/ Pomorski Józef — sekret arz komit et u P PR, Hajnówka, 13/ Nikonowicz Antoni — wójt gminy Narew, 14/ Galicki Mikołaj — członek P PR, P uchły, gm. Narew, 15/ Ignaciuk Konst ant y — członek PPR, 16/ P rokopiuk Włodzimierz — członek PP R, Klejniki, gm. Narew, 17/ Jakubowski Aleksander — członek P PR, Narew, pow. Bielsk, 18/ Czerniakiewicz Andrzej — członek PPR, Makówka, gm. Narew, 19/ Czemerys P imon — członek PP R, Makówka, 20/ Charyt oniuk Jakub — członek PP R, Pawły, gm Narew, 21/ Gołubowski Władysław — członek PP R, Pawły, 22/ Trusiewicz Józef — członek PP R, Narewka, pow. Bielsk, e 23/ Sołoniewicz Aleksander — Narewka, e 24/ Gierpanowicz Karp — członek PP R, Koryt yski, gm . Orla, 25/ Romaniuk Włodzim ierz — członek P PR, P oliczna, gm . Kleszczele, 26/ Krawczykowski Teodor — członek P PR, Kuraszewo, gm. Kleszczele, 27/ Borowik Włodzimierz — członek PP R, Kuraszewo, gm. Kleszczele, 28/ Kowalczuk Tomasz — członek PPR, Moskiewce, gm. Kleszczele, 29/ Dem ianiuk Łuka — członek PP R, Zaleszany, gm . Kleszczele, 30/ Prokopiuk Aleksander — członek PP R, Jelonka, gm . Kleszczele, 31/ Wasilewski St efan — członek P PR, Kleszczele, pow. Bielsk, 32/ Bazyluk Jakub — członek PP R, Kleszczele, pow. Bielsk, 33/ Roszczenko Aleksy — Dasze, gm. Kleszczele, 34/ Roszczenko Grzegorz — Dasze, gm. Kleszczele, 35/ Jarymowicz Aleksander — sekret arz komit et u P PR, 130 Orla, 36/ Bart oszuk Kuźma — członek P PR, Mołoczki, gm. Kleszczele, 37/ Grygoruk Łukian — Dubicze, gm. Orla, 38/ Jaszczołt Bolesław — członek PPR, Ciechanowiec, pow. Bielsk, 39/ Trębliński Tadeusz — członek PP R, Ciechanowiec, 40/ Leszczyński Wacław — członek P PR, Ciechanowiec, 41/ Wawrzyńczuk Jan — członek PP R, Ciechanowiec, 42/ Kapłan Michał — członek P PR, Ciechanowiec, 43/ Hermanowicz Karp — członek PP R, Koryt yski, gm. Orla, 44/ Grygoruk Jakub — członek P PR, Grabowiec, gm. Kleszczele, 45/ W oźniak Rom an — członek PPR, starosta powiat owy, 46/ Danieluk Grzegorz — członek PP R, zastępca pow[iatowego] kom [endant a] Mil[icji Obywat elskiej], 47/ Gan Edward — członek PPR, Boćki, pow. Bielsk, 48/ Marczuk Aleksander — członek PP R, Ciełuszki, gm. Narew, 49/ Birula Wiera — członek PP R, Urząd Bezpieczeńst wa, 50/ Burdziej Igor — członek PP R, Urząd Bezpieczeńst wa, 51/ Kuczyński — członek P PR, Urząd Bezpieczeństwa, 52/ Pietras Kazimierz — członek PPR, kierownik Urzęduf Bezpie[czeńst wa], 53/ Szarało Władysław — członek PPR, kierownik Wydz[iału] P ers[onalnego] 3, 54/ Kozłowski — członek Kom [it et u] Wojew[ódzkiego] P PR, 55/ przedst awiciel wojennej kom endant ury 1 , 56/ Romanowicz Aleksander — członek PP R, referent t echniczny 4, 57/ Sokołowski Grzegorz — sekretarz kom órki, Boćki, 58/ Olesiuk Olga — członek PP R, techn[iczna] sekr[et arka Urzędu] Inf[ormacji] i Prop[agandy], 59/ Bast rygin Luba — członek PPR, t echn[iczna] sekr[etarka] Kom[itet u] Pow[iat owego] PPR. g a b c d e-e f g 1 2 3 4 Napisane odręcznie. W tekście nazwisko T. Treblińskiego zostało opuszczone. W tekście: „sekretarka”. Protokół podpisał nieczy telnie I sekretarz K P PPR w Bielsku Podlaskim M. Ossoliński. Przekreślone i odręcznie napisane: „Wy kr[eślony ]”. W tekście: „W ydz.” Pod listą niecztelny podpis I sekretarza KP PPR w Bielsku Podlaskim M. O ssolińskiego. Chodzi o przedstawiciela wojskowej administracji A rmii Czerw onej. Chodzi o komórkę organizacy jną Starostwa Pow iatowego w Bielsku Podlaskim. Chodzi o komórkę organizacyjną PUBP w Bielsku Podlaskim . Chodzi o kom órkę organizacy jną Powiatow ego Urzędu Informacji i Propagandy w Bielsku Podlaskim . Nr 66 1945 styczeń 27, Białystok. — Pismo kierownika Dyrekcji L asów Państwowych w B iałymstoku Włoczowskiego do Komend y Powiatowej MO w Białymstoku w sp rawie kon fliktu Józefa K uźmy z Podozieran (gm. Michałowo) z leśniczym An ton im T ronin ą. Odpis, maszynopis. UW B 1944-1950, sygn. 293, k. 4. Dnia 2 stycznia 1945 roku Kuźma Józef syn Bazylego, zam[ieszkały] we wsi Podozierany, gm. M ichałowo, razem z sowieckim Ŝołnierzem, 131 szoferem cięŜarowego aut a [o rejest racji] ś-1-64-99, zaszli do mieszkania leśniczego Ant oniego Troniny i popędzili go ładować kartofle Kuźmy na cięŜarówkę. Kuźma i wspomniany Ŝołnierz w czasie t ej pracy obrzucali obelgami leśniczego Troninę i w ogóle Polaków, przy czym Ŝołnierz groził m u karabinem i mówił kilka razy, Ŝe go zast rzeli. Kuźma oświadczył, Ŝe poniewaŜ leśniczy Tronina pociągnął go do odpowiedzialności za kradzieŜ drzewa, on zm usza Troninę ładować swoje kartofle. Takie znęcanie się t rwało przez cały czas pracy (około 2 godziny) i tylko po załadowaniu kart ofli na cięŜarówkę leśniczem u Troninie powiodło się uciec, przy pom ocy świadków zajścia. P o ucieczce T roniny Ŝołnierz próbował go odnaleźć, ale bez wyniku. Gdy w dzień leśniczy zaŜądał od Kuźmy zwrot u zapom nianego w czasie ucieczki kosza, t en kosza nie zwrócił i oświadczył: „Na mnie i na sowieckiego Ŝołnierza nigdzie nie znajdziecie prawa”. W ostat nich dniach ten sam Kuźm a oskarŜa leśniczego T roninę przed NKWD o branie udziału w zabójstwie partyzanta w wiosce Kuchmy. Świadkami zajścia byli: 1/ Kazberuk Józef syn St efana, zam[ieszkały] w P odozieranach, gm. Michałowo, 2/ Kazberuk Wikt or s. Jana, zam[ieszkały] w Leonowiczach, gm. Michałowo. Odnośnie sprawy o zabójst wo part yzant a w wiosce Kuchmy vide pismo Nadleśnictwa Hieronim owo Nr 304/2 z dnia 22 I 1945 [r.] 2 . Kuźma Józef jest wielokrot nym a złodziejem leśnyma, który w ubiegłym roku zost ał skazany orzeczeniem karnym St arost y Powiatowego (pismo Nr 48/ kar. z dnia 30 X 1944 [r.]) na 1 miesiąc areszt u, 1.000 zł grzywny i na zwrot Dyrekcji Lasów P aństwowych wartości askradzionegoa drzewa w kwocie zł 10.960,56. Oprócz t ego brał on udział w demolowaniu leśniczówki w Podozieranach w 1944 roku. Przy rewizji znaleziono u niego skradzione w leśniczówce rzeczy. Sprawę o zdemolowanie leśniczówki Dyrekcja L[asów] P[ańst wowych] skierowała do Prokurat ora Sądu Okręgowego w Białym st oku pismem z dnia 2 I 1945 r. za Nr 3/8/P r. PoniewaŜ leśniczy T ronina pociągnął Kuźmę do odpowiedzialności za kradzieŜ drzewa i rozkradanie leśniczówki, Kuźma zem ścił się nad nim w opisany wyŜej sposób. Dyrekcja Lasów Państ wowych zawiadam ia, Ŝe wspom niany Kuźma zapisał się na wyjazd do ZSRR i według wiadomości otrzymanych przez administ rację leśną wyjeŜdŜa 1 marca 1945 [r.]. Nazwiska i nr Poczty P olowej sowieckiego Ŝołnierza biorącego udział w zajściu Dyrekcja Lasów P[ańst wowych] nie wie. Wiadomo tylko, Ŝe jest t o szofer cięŜarówki Nr Ж-1-64-99. Wzrost t ego szofera średni, 132 t warz okrągła, włosy zdaje się, Ŝe czarne (nocą leśniczy Tronina nie mógł t ego dokładnie sprawdzić). Wobec powyŜszego Dyrekcja Lasów Państwowych w Białymst oku prosi pociągnąć do odpowiedzialności Kuźmę Józefa syna Bazylego i sowieckiego Ŝołnierza, szofera cięŜarówki Nr Ж-1-64-99 za znęcanie się nad leśniczym Ant onim Troniną. 3 a-a 1 2 3 Nadpisane odręcznie. Drugim adresatem był kom endant wojskowy A rmii Czerw onej m iasta Biały stok. W wy mieniony m piśm ie autorstwa nadleśniczego Domańskiego jest jedynie informacja, iŜ leśniczy A. Tronina nie w spółdziałał z okupantam i niem ieckim i w zabójstw ie party zanta radzieckiego we wsi Kuchm y; w: APwB, UWB 1944-1950, sy gn. 293, k. nie numerowana po k. 3. Opuszczono adnotację o załączeniu odpisów pism dotyczący ch spraw y znajdujący ch się w aktach; patrz: A Pw B, UWB 1944-1950, sy gn. 293, k. 2-4 i nie numerow ana po k. 3. Nr 67 1945 styczeń 27, Sokółka. — S prawozdanie statystyczn e KP PPR w S okółce o stan ie liczb owym partii w p owiecie sokólskim z wyszczególn ieniem m.in. narodowości człon ków. Oryginał, form ularz m aszynowy wypełniony odręcznie. KP PPR w Sokółce 1944-1948, sygn. 12/VI/1, k. 2. Stan organizacyjny członków P PR w pow. asokólskim a na dzień I 1945 a [r.] a 27 gm ina am [ia sto] Sokółka Kry nki Sidra Kuźnic a Szudzia łowo Suc howola Ba biki [Ra ze m ] ilość ogólna ilość kom óre k robotnic y chłopi intel[ige nc j a ] 20 4 22 2 3 3 1 1 52 7 1 1 1 — — 14 ilość c zł[onków] R[a d] N[arodowyc h] narodowość 7 5 8 3 P ola c y 7 1 — 2 1 — 18 11 — 3 1 — — 20 4 1 — — — 1 14 4 — — — — — 7a P ola c y P ola c y P ola c y Białorusini P ola c y P ola c y Stan organizacji demokrat ycznych i Zw[iązków] Zaw[odowych] w pow. a sokólskima na dzień a 27 I 1945 r. a Pa rtia lub Stronn[ictwo] PP S Str[onnictwo] Ludowe Związki Za wodowe: a Ga rba rzy a aZ[wiązek] Z[a wodowy] K[olej a rzy ]a aZw[iązek] Sa mopom oc y Chłopskie j a aŚwie tlica a -a Wy pełnione odręcznie. Ilość c złonków — — a 59 c zł[onków]a a 70 c zł[onków]a a 1.721 czł[onków], 116 kóła a 14 a Nr 68 1945 styczeń 30, Białystok. — Protokół nr 2 zebrania komórki PPR im. DzierŜyńskiego w WUBP w Białymstoku w sprawie omówienia bieŜącej działalności p artii i przyjęcia n owych członków. 133 Oryginał, rękopis. KP PPR w Białymstoku 1944-1948, sygn 4/VI/2, k. 86-88. Dnia 30 I 1945 r., obecni — 9 osób i sekret arz kom órki part yjnej Woj[ewódzkiego] UBP t ow. Duczko. P orządek dzienny: 1/ sprawozdanie sekretarza kom órki o dot ychczasowej pracy komórki, 2/ sprawy organizacyjne, 3/ przyjmowanie nowych członków, 4/ wolne wnioski. P orządek dzienny został przyjęt y jednogłośnie. 1/ W sprawozdaniu o dotychczasowej pracy komórki t ow. Grycuk objaśnia nowym członkom o zadaniu naszej komórki, wyjaśnia o wielkich zadaniach członka part ii. O dot ychczasowej pracy t ow. Grycuk zaznacza, Ŝe nic pod t ym względem nie zrobiono i uchwały ost atniego zebrania komórki nie zost ały wypełnione. T ow. Grycuk równieŜ zaznacza, Ŝe zadaniem głównym komórki będzie urzeczywist nić uchwały komórki i urządzić kulturalną i wychowawczą pracę wśród członków komórki. Tow. Szust er zaznacza, Ŝe praca urzędowa łączy się z pracą part yjną, członkowie part ii muszą Ŝyć między sobą jak bracia i dlat ego więc musi być urzeczywistniona, wprowadzona świet lica, kt óra by łączyła wszyst kich członków. Istniejąca u nas świet lica jeszcze ani razu nie była opalana i dlatego więc w świetlicy kult uralna praca nie moŜe być prowadzona. Tow. Szuster proponuje polecić obowiązkowo komendant owi Urzędu, aŜeby świet lica była codziennie opalona, aŜeby podczas przerwy obiadowej m oŜna było prowadzić kult uralną pracę. Tow. Duczko zaznacza równieŜ o wielkich zadaniach członka part ii i o pracy naszej komórki. 2/ Do spraw organizacyjnych, t ow. Duczko zaznacza o wielkich wydarzeniach polit ycznych i wyzwoleniu naszej st olicy, zaznacza o odbudowie naszej zrujnowanej st olicy. P roponuje członkom part ii i pracownikom Urzędu oddać kilkudniowy zarobek na fundusz odbudowy Warszawy. Tow. Duczko proponuje rówieŜ w komórce wybrać egzekut ywę, kt óra prowadziłaby part yjną pracę komórki; kaŜdem u członkowi egzekut ywy dać specjalny dział pracy, za kt óry odpowiadałby. Tow. Duczko o organizacyjnej pracy zaznacza o dyscyplinie, która powinna ist nieć w naszym Urzędzie. 3/ a/ Pierwsze podanie, o przyjęcie do partii St ańczuka St anisława, zostało przyjęt e jednogłośnie, b/ Iwaniuk Helena równieŜ przyjęta jednogłośnie, c/ Dzienisik Jan równieŜ przyjęty jednogłośnie. Po przyjęciu nowych członków t ow. Duczko zaznacza, Ŝe ci nowi członkowie i w ogóle członek part ii powinien być przykładem dla reszty pracowników. 134 O wszyst kich niedost at kach podczas pracy kaŜdy członek powinien sprawę post awić przed kom órką part yjną. 4/ W wyborach egzekut ywy naszej komórki zost ali wybrani: Grycuk Józef, Szust er M ojŜesz i Grześ Anatoli. P odział pracy członków egzekut ywy nast ępujący: 1/ Grycuk Józef — sprawy personalne i w ogóle sprawy organizacyjne, 2/ Szust er MojŜesz — [sprawy] kult uralnooświat owe, 3/ Grześ Anatoli — świet lica. Wszyscy członkowie komórki biorą na siebie [obowiązek] oddać na fundusz pomocy Warszawie po 2-dniowe zarobki. Następne zebranie naznacza się na 12 lutego. a a Protokół podpisał nieczy telnie protokolant J. Grycuk. Nr 69 1945 styczeń 31, B iałystok. — Pismo starosty b iałostockiego M. Parfinowskiego do wojewody b iałostockiego informu jące o n ad uŜywaniu władzy p rzez wojennych komend an tów Armii Czerwonej w gminach i miastach pow. białostockiego. Oryginał, m aszynopis. UW B 1944-1950, sygn. 296, k. 46. Melduję, Ŝe wojenni a komendanci gminnia częst o wtrącają się do spraw czyst o gospodarczych gmin i wydają zarządzenia nie m ające nic a wspólnego z ich st anowiskiema , co doprowadza do częst ych nieporozumień z wójt am i i skarg ze st rony wójt a na nietakt owne post ępowanie komendant a. Dowodem t ego jest fakt , Ŝe w dniu 24 bm. burmist rz miast a Zabłudowa Jan M ularczyk za niewykonanie zarządzenia kom[endant a] woj[skowego] st[arszego] lejt [nant a] Zobajewa, został przez niego areszt owany i osadzony w piwnicy. Komendant Ŝądał od burmistrza zakwaterowania w m[ieście] Zabłudowie jednej rodziny, kt óra przybyła ze wsi. Z uwagi na niewłaściwe zarządzenie, przekraczające kompet encje kom[endanta], burmistrz powyŜszego nie wykonał. Burmist rz skarŜy się, Ŝe kom [endant ] nie t rakt uje go jak gospodarza miast a, a po prost u t erroryzuje. W dniu 25 bm. areszt ował woźnego magistratu za t o jedynie, Ŝe wyznaczył mu furmankę na 4 km podróŜy z nieodpowiednim wg jego uznania koniem. W wyniku przeprowadzonej kont roli w mleczarni ust alono, Ŝe od dnia 1 st ycznia do 23 st ycznia rb. wyŜej wspom niany kom endant b Zabłudowa b pobrał nielegalnie 376 lit rów mleka i 30 kg t warogu, a kierownikowi mleczarni zagroził w razie st awiania oporu areszt owaniem. Komendant gm . Zawyki zabronił wójt owi bez jego zezwolenia zwoływać zebrania, a nawet posiedzenia Rady Gminnej. 135 Jeden z komendant ów gminnych całkowicie podporządkował sobie m ilicję obywatelską, która obecnie wykonuje tylko jego zlecenia. a Komendant gminny a w Trzciannem zabrania wójt owi uŜywania pieczęci bez jego zezwolenia i a zast rzega sobie zmianę sołt ysów. a Z uwagi na t akie post ępowanie komendant ów gminnych otrzymuję podania od burmist rzów i wójtów o a zwolnienie a umot ywowane t ym , Ŝe w podobnych warunkach pracować nie mogą. Wobec powyŜszego uprzejm ie proszę ob. Wojewodę o interwencję u a odnośnych władza celem ukrócenia sam owoli komendant ów, oraz wyjaśnienie jaka jest kompet encja i zadanie wym[ienionych], gdyŜ w obecnej chwili dochodzi do t ego, Ŝe ludność miejscowa przestaje słuchać swoich władz lokalnych, co podrywa aut oryt et przedst awicieli rządu. St arost a M. P arfinowski a-a b-b Podkreślone. Dopisane odręcznie. Nr 70 1945 luty 1, Michałowo. — Protokół n r 8 zebrania komórki PPR w Mich ałowie w sprawie wyboru sekretarza i p rzyjęcia nowych człon ków d o partii. Kopia, rękopis. KP PPR w Białymstoku 1944-1948, sygn. 4/VI/4, k. 177. P orządek dzienny: 1/ wybory nowego sekret arza, 2/ zat wierdzenie nowo przystępujących członków, 3/ wolne wnioski. 1/ Jednogłośnie został wybrany na sekret arza ob. T iesnowski Michał. 2/ Ob. Sokół Wasyl wyjaśnił o tajnie1 part yjnej i sposobie przyjęcia nowych członków. Zaznaczył, iŜ naleŜy ocenić człowieka ze wszyst kich słów i jego pracę za czasów okupacji niemieckiej. a/ Zgłoszenie [na członka] Gryko Grzegorza. Ob. Janiuk Grzegorz zaznaczył, iŜ on naleŜał do Ŝandarmerii niem ieckiej, jednak praca jego nie była intesywna na rzecz okupanta, Ŝadnych prowokacji nie robił i według mnie[ma]nia ob[ywat el] był zapat rywań antyniemieckich. Wobec powyŜszego na razie przyjęcie ob. Gryki Grzegorza jest w zawieszeniu bezt erminowym. Po wyjaśnieniu dodat nich cech i jego pracy zost aje przyjęty. b/ Zgłoszenie [na członka] Kardasza Konstant ego. Ob. Sieśkiewicz zaznaczył, iŜ on pracował przez pewien czas w policji niemieckiej, później został zwolniony, dalsze jego czynności są niewiadome. Została zat wierdzona przez wszystkich członków następ[ująca] rezolucja: na razie zawieszenie przyjęcia do czasu oprawdania 2 swej chęci do naszej pracy. c/ Zgłoszenie T iesnowskiego Michała; na Ŝądanie Sokoła Bazylego ob. Tiesnowski Michał opowiedział Ŝycior[ys] swój z czasów okupacji. Na podst awie znania3 jego przez wszyst kich członków i Ŝycio136 rysu został jednogłośnie przyjęty. d/ Zgłoszenie Matys Nadziei zostało przyjęte bez zast rzeŜeń. 3/ [a/] Ob. SierŜant podał projekt zorganizowania komórek partyjnych przy kaŜdym cechu pracowników. Na podst awie t ej propozycji zost ała wybrana komórka przy spółdzielni młynarskiej, w której pracuje 3 robot ników partyjnych. Zorganizowanie i rozwój komórki powierzono Tiesnowskimu. Na fabrykę nr 3 wyznaczono Matys Nadzieję celem zorganizowania komórki part yjnej, w szkołach zorganizowanie komórki partyjnej porucza się ob. Sokół Bazylemu. b/ Zorganizowanie komórek part yjnych na wioskach porucza się wszyst kim członkom. Wybór do Gminnej Rady Narodowej radnych: 1/ Sokół Bazyli, 2/ Janiuk Grzegorz, 3/ Gryko Włodzimierz, 4/ T iesnowski M ichał, 5/ Ost rowiecki Jan. c/ Przedst awiciele part yjni powinni śledzić za wykonaniem 100% kont yngent u. Ust alono, Ŝe wszyscy członkowie partii dopomagają w wypełnieniu 100% kont yngent u. d/ Do Powiat owej Rady PP R4 zost ał wybrany ob. Świent uchowski Jan.a a 1 2 3 4 Protokół podpisał za sekretarza kom órki PPR w Michałow ie L. Sokół i przewodniczący zebrania Józef SierŜant. Chodzi o tajemnicę (z jęz. białoruskiego). Chodzi o udow odnienie, ukazanie w łasnej wartości (z jęz. białoruskiego). Chodzi o znajomość członków PPR z M. Tiesnow skim (z jęz. białoruskiego). Chodzi o K om itet Powiatow y PPR. Nr 71 1945 luty 6, Narew. — Protokół nr 5/45 zebran ia sołtysów, członków komisji d ostawczej, du ch owieństwa i nauczycieli gm. Narew w sprawie realizacji obowiązkowych dostaw kon tyngentów zb oŜowych i mięsn ych. Oryginał, rękopis. GRN w Narwi 1944-1954, sygn. 7, k. 8-10. Obecnych na zebraniu 150 ludzi. Obecni przedst awiciele: St arost wa Powiat[owego] ob. R. Woźniak, sekret arz PP R ob. Ossoliński, ob. Tichoniuk, ob. kom endant Milicji Ob[ywat elskiej] i ob. z[astęp]ca komendanta Milicji Ob[ywat elskiej] w Narwi. P rzewodniczący: A. Nikonowicz. Sekret arz: P. Gieryń. P orządek dzienny: zagajenie, 1/ dostawa kont yngent ów zboŜowych i mięsnych, 2/ wolne wnioski. P rzewodniczący zagaił zebranie, w przem ówieniu objaśnia znaczenie i cel dzisiejszego zebrania, wzywa do współpracy przy realizacji kontyngentów, termin dostaw kont yngentów do 15 II rb., duchowieństwo, nauczycielst wo i przedst awiciele part yjni muszą w tym pomóc, musim y naleŜne kont yngent y dać dla naszych walecznych arm ii — P olskiej 137 i Czerwonej, kt óre dobiją hit lerowską best ię; nast ępnie udziela głosu ob. R. Woźniakowi — st aroście powiat owemu. a Do punkt u 1. a Ob. st arost a szczegółowo om awia sprawę dostaw kont yngent ów, dot ychczas z dost awą takowych było źle, nasza Armia waleczna m usi otrzymać kontyngent y do 15 lutego rb. Wzywa i apeluje [do] wszyst kich do współpracy w zrealizowaniu kont yngent ów, m y jako przedstawiciele demokracji musimy napręŜyć wszyst kie siły i pomóc zrealizować kontyngent y, zaniechać marnowania zboŜa na pędzenie sam ogonu. Wzywa sołect wa zwołać natychmiast grom adzkie zebrania, na których [naleŜy] wyjaśnić znaczenie oddania kont yngentów w t erm inie określonym. Nasze armie dobijają bestię hitlerowską i wkrót ce nasze szt andary załopoczą na m urach Berlina, przyśpieszyć ostat eczny pogrom faszyzm u — t o oddanie na czas kont yngent ów. W końcu mówca wznosi okrzyki na cześć wielkiego Wodza Rosji t ow. J. St alina oraz wodzów dem okrat ycznego Rządu Polskiego. Ob. Ossoliński — sekret arz P PR mówi zebranym o znaczeniu dost aw kontyngent ów, obecnie m y w swoim państ wie demokratycznym moŜemy spokojnie pracować nie obawiając się rewizji ze strony gest apo, faszyzm m usi zginąć i nasze sztandary w prędkim czasie załopoczą na murach Berlina, m y obywat ele m usimy pracować dla odbudowy kraju, a st ać na uboczu nie powinniśm y, rząd demokrat yczny dba o swój naród przez oświat ę, moŜemy się kształcić, będziemy dbać o rozwój naszego Państ wa demokrat ycz[nego]. Rolnik m usi dać Ŝywność dla Armii i mas pracujących, musimy t o dać i t o w t erminie określonym. T o co na nas nałoŜono, musimy wypełnić względem państ wa, naszej przyszłości. Kt o się nie zast osuje, będzie odpowiadał przed P ańst wem, musimy wykonać apel rządu, przez co uszczęśliwimy nasz naród. Z[ast ęp]ca kom[endant a] Mil[icji] Ob[ywatelskiej] ob. Łobodziński — Niemiec na naszym t erenie dąŜył do rozsiania nienawiści między narodam i słowiańskimi, t worzył róŜne republiki, t ępił wszyst ko co słowiańskie, niszczył śydów, a później zniszczyłby i nas. Jednost ki jeszcze marzą o jakimś to rządzie londyńskim , ale do t ego nie dojdzie i mrzonki t akie darem ne. Zaznacza, Ŝe jest wezwany do prac polit ycznowychowawczych, a nie do jakichś innych. Nie powinno być rozdźwięku między narodami oraz duchowieńst wem. Niemcy jako naród ohydny dąŜyli do zniszczenia ludów słowiańskich, my musim y pomścić nasze krzywdy. Nasze armie — Polska i Czerwona st oją juŜ niedaleko Berlina i bliski czas, kiedy best ia hit lerowska zostanie ost atecznie zniszczona. 138 W końcu wzywa i apeluje do oddania kont yngent ów w t erm inie określonym. Kom[endant] Gminy 1 lejt [nant ] ob. Bielajew — wzywa do pom ocy Armii przez oddanie naleŜnych kontyngent ów w t erm inie wyznaczonym . P o wyst ąpieniach przewodniczący zwraca się do zebranych, czy są pyt ania, nadm ienia, Ŝe t rzeba zast anowić się nad t echniką realizacji. a/ Sołt ys wsi Łosinka Chilimoniuk mówi, Ŝe kont yngent wygórowany, nie ot rzymujemy ani nafty, ani soli. b/ Sołt ys z Borysówki — słuŜba leśna źle funkcjonuje, nie obbierająb drzewo, nie dają dowodów (Leśnict wo M inkówka). c/ Ob. z Narwi Drzewiecka prosi o wydanie kart ki Ŝywnościowej. d/ Sołt ys wsi Klejniki ob. Prokopiuk — kont yngent wygórowany, nie wypełnimy w 100%, ci którzy ukrywali ziemię ot rzymują premie, a ci co wykazali rzeczywist y stan grunt ów nic nie mogą dost ać. Trzeba t ę sprawę zbadać. Odpowiada przewodniczący — dokument ów na ziemię w większości sołect w nie m a, podano fałszywe cyfry, przez co wymierzono nieprawidłowy kont yngent. W sprawie zmniejszenia kont yngentów wystąpiono do St arost wa juŜ dwa razy, prosimy ob. St arost ę i ob. Ossolińskiego zainteresować się tymi sprawami — odnośnie obniŜki kontyngent ów. e/ Sołt ys wsi Ogrodniki ob. Poskrobko — owies zniszczono w czasie wojny, nie mamy z czego oddać kont yngent u. Odpowiada Starosta — trzeba było w swoim czasie sporządzić protokół i t o byłoby uznane. f/ Sołt ys wsi Klejniki ob. P rokopiuk — w gm inie Bielsk m ałe kontyngenty, a u nas duŜe, t rzeba sprawdzić cały powiat , za duŜe kontyngent y nałoŜono na indywidualne osoby. Odpowiada St arost a — wyznaczają kontyngent y na poszczególne osoby gromadzkie komisje dost awcze, więc wina ich, trzeba było wybierać do kom isji ludzi solidnych. a Uchwalono. a a/ P o wysłuchaniu przemówień mówców uchwalono jednogłośnie kont yngent y zboŜowe i mięsne w t erminie do dnia 15 II rb. obowiązkowo dostarczyć do punktów wojskowych (baz). Do współpracy powołać duchowieńst wo i nauczycielst wo. Sołtysi winni natychmiast zwołać gromadzkie zebrania, na kt órych wspólnie omówić waŜność dost aw i przyst ąpić do natychmiast owej realizacji. 139 b/ Wszyst kie sprawozdania aprowizacyjne i inne dawać do Gminy w ust alonych terminach. c/ Zarządzenie St arostwa — Ref[eratu] aprowizac[yjnego] odnośnie dostaw kontyngent ów i uboju owiec przyjęto do ścisłego wykonania. a Do punkt u 2. a Wolne wnioski. a/ Sołtysi odpowiedzialni za nieruchomości pozost awione przez ludność, kt óra wyjeŜdŜa do Rosji. Sołtysi wraz ze swoimi gromadami winni dbać o całość budynków, nie dopuszczać do grabieŜy i rozbiórki. b/ Kont yngent opałowy kont ynuować nadal, wyrąbane drzewo zwozić do składnic. c/ NaleŜy na dzień 7 II rb. wysłać fury z końm i chorymi na świerzbę, celem przewozu drzewa dla ambulatorium wet erynaryjnego. Furmani wezmą ze sobą piły i siekiery. c a-a b c 1 Podkreślone. Takw tekście. Protokół podpisał sekretarz gm. Narew P. Gieryń i w ójt gm . N arew A . N ikonow icz. Chodzi o przedstawiciela wojskowej administracji A rmii Czerw onej. Nr 72 1945 luty 16, B iałowieŜa. — Protokół przekazania petycji mieszkań ców BiałowieŜy n arodowości polskiej i białoruskiej dla przewodn iczącego polskiej delegacji leśn ików Stanisława śemisa — przybyłego d o BiałowieŜy na konferencję z leśn ikami z BSRR — postu lującej wszczęcie rokowań polsko-radzieckich w sprawie przesun ięcia tymczasowej granicy państwowej w kierun ku wsch od nim. Oryginał, m aszynopis. UW B 1944-1950, sygn. 308, k. nie oznakowana po k. 5. Dn. 16 lut ego 1945 r. o godz. 10 rano do Domu Myśliwskiego w P arku w BiałowieŜy przybyli przedstawiciele osady BiałowieŜa w liczbie ok. 100 powaŜniejszych obywateli narodowości polskiej i białoruskiej, którzy zgłosili na ręce Przewodniczącego P olskiej Delegacji Leśników, przybyłej na konferencję do BiałowieŜy, ob. Dyrektora Naczelnego L[asów] P [ańst wowych] St anisława śemisa pet ycję o wszczęcie rokowań zm ierzających do korekt ury granicznej przez przesunięcie na wschód akt ualnej linii dem arkacyjnej na terenie Puszczy Białowieskiej. P et ycję swą przedstawiciele ludności uzasadnili względam i gospodarczymi, w szczególności t ym , Ŝe zarówno w prowadzeniu gospodarst w rolnych, jak i w zakresie zaopatrzenia os[ady], BiałowieŜa jest nierozerwalnie związana z t erenam i połoŜonymi wzdłuŜ linii demarkacyjnej po stronie wschodniej. Chodzi nadto o egzyst encję ludności, kt óra zarobkowała dzięki turystyce, uniemoŜliwionej na terenie przygranicznym, oraz hodowlę bydła wymagającą łąk połoŜonych na 140 wschód od obecnej linii granicznej. P rzewodniczący delegacji polskiej w obecności członków t ejŜe przyjął to oświadczenie do wiadomości, po czym przedst awiciele rozeszli się o godz. 10 min[ut] 40. a a Pod tekstem 4 nieczy telne podpisy . Nr 73 1945 luty 16, Białystok. — Pismo prezesa Zrzeszenia Pracown ików Teatru Białoruskiego „Płomień” K on stantego S id orowicza d o Wydziału K ultu ry i Sztu ki UWB w sprawie udzielenia zezwolen ia n a zorganizowan ie kon certu w Teatrze Miejskim w B iałymstoku. Oryginał, rękopis. UW B 1944-1950, sygn. 2385, k. 3-5. Zarząd Spółdz[ielni] „P łomień” uprzejmie prosi Wydz[iał] Kultury i Sztuki o udzielenie zezwolenia na urządzenie koncert u w dniu 19 lutego 1945 r. w lokalu Miejskiego Teatru w Białym st oku. P rogram koncert u przy niniejszym załączamy. P oczątek koncertu o godz. 16 cz[asu] m iejsc[owego]. P rezes K. Sidorowicza Załącz[nik] 1. Wyst ęp białoruskiego kooperatywnego t eatru „Płom ień” w Białymst oku P rogram Część I 1. P ole moje, pole moje (chór) — ros[yjska] lud[owa] pieśń. 2. Na górze suchy dąb (chór) — biał[oruska] lud[owa] pieśń. 3. Czy w polu, czy w polu nie kalinka rosła — biał[oruska] lud[owa] pieśń. 4. śarty am ora. Uwertura muz[yka] Wiche (orkiestra). 5. Wiązanka ros[yjskich] b lud[owych] b pieśni (orkiest ra). 6. CóŜ b to b za księŜyc — biał[oruska] lud[owa] pieśń w wyk[onaniu] art [ysty] Bogut o. 7. U st udni — muz[yka] Błant era w t ym samym wyk[onaniu]. 8. P olka — wyk[onanie] bal[etu] L. Laszenko i Orłando. 9. Oj w polu wiatr wieje — (ukr[aińska] lud[owa] pieśń) w wyk[onaniu] Bogut o i Laszenko i orkiest ry. 10. Dziewczyna w sieniach cst ała c — (ukr[aińska] lud[owa] pieśń) w t ym samym wykonaniu. P rzerwa. Część II 1. d śyczenie — Chopina e (chór).d 2. Bulba (chór) — biał[oruska] lud[owa] pieśń. 3. Wiązanka b ludowychb pieśni polskich — w wykonaniu orkiestry. 4. Humoreska — m uz[yka] Dvořakaf (orkiest ra). 141 5. Scana z muz[ycznej] komedii „Wesele w Malinówce” w wyk[onaniu] art [yst ów]: St olarowa, Orłando i Laszenko. 6. Liryczna pieśń z film u „Córka ojczyzny” muz[yka] Dunajewskiego w wyk[onaniu] art [yst ów]: Piteckiego i Laszenko. 7. Pieśń Odarki z op[ery] „ZaporoŜec za Dunajem ” w wyk[onaniu] art [ysty] Bogut o. 8. Janka — biał[oruska] lud[owa] pieśń w t ym samym wyk[onaniu]. 9. Cyganeczka — t aniec w wyk[onaniu] L. Laszenko. 10. Czast uszki bw jęz[yku] ros[yjskim] b w wyk[onaniu] Akininoj i gBogut o. g 11. Mazur „Piękna Helena” w wyk[onaniu] orkiest ry. Koniec. h a b-b c-c d-d e f g-g h 1 NiŜej nieczy telny podpis sekretarza Zrzeszenia Pracowników Teatru Białoruskiego „Płom ień”. Nadpisane. Nadpisane nad przekreślony m: „stojała”. Przekreślone. W tekście: „Szopena”. W tekście: „D worŜaka”. Dopisane. Na m arginesie adnotacja pracownika Wy działu Kultury i Sztuki U WB H. Frankowskiego z dn. 16 I 1945 r.: „Po przesłuchaniu zespołu teatru białoruskiego „Płomień” stw ierdzam co następuje. Poziom wy konania jest zadowalający i zespół moŜe wy stępować publicznie z program em przedłoŜonym W ydziałowi Kultury i Sztuki z wy jątkiem „śyczenia” Szopena”. Wydział Kultury i Sztuki U WB 17 II 1945 r. w ydał zezw olenie na zorganizow anie koncertu w dniu 19 II 1945 r.; w: APwB, UWB 1944-1950, sy gn. 2385, k. 2. Nr 74 1945 luty 25, Białystok. — Protokół p osied zenia K P PPR w Białymstoku w sprawie oceny konferencji jałtańskiej i ustalen ia związanych z tym zadań dla partii, sprawozdania z d ziałalności komitetów gmin nych PPR, wytyp owan ia członków p artii do wd raŜan ia reformy roln ej i ob sad y Wydziału Propagand y KP PPR. Kopia, m aszynopis. KP PPR w Białymstoku 1944-1948, sygn. 4/II/1, k. 7-9. a Porządek dzienny:a 1/ ocena Konferencji 3 1 i zadania P PR, 2/ sprawozdanie z działalności komit et ów gminnych, 3/ przygotowanie do reformy rolnej, 4/ wybór do Wydziału P ropagandy. Obecnych 13 przedst awicieli z 4 gmin. P unkt 1. Tow. P orębska: uchwały Konferencji [są] zwycięst wem obozu demokracji, przede wszystkim PP R. Zawsze głosiliśmy hasło walki o dem okrację, przeciw hit lerowskiej okupacji i faszyzm owi. Za sojuszem z ZSRR. Nauczyć trzeba masy odróŜniać demokrację przez 3 główne postulat y. Demokrat ą jest t en, kt o uznaje: 1/ konst ytucję 1921 r., 2/ przyjaźń 142 z ZSRR, 3/ rozszerzenie granic Polski na zachodzie, 4/ bezwzględną walkę z faszyzmem . Do wyborów przyjść musim y: 1/ z masową organizacją PP R i Samopomocą Chłopską, 2/ uzdrowić samorządy, 3/ nawiązać współpracę z PP S i St ron[nict wem] Lud[owym]. P unkt 2. aSprawozdanie. a Wasilków — ref[eruje] t ow. P ikulski. 14 czł[onków] PP R. W sprawie Konferencji 3 1 zebranie na fabryce. Po wsiach [zebrania] w sprawie kont yngent u. We młynie ust anow[iono] kontrole P PR. Burm ist rz powiada, Ŝe rozpędzi wszyst kich na cztery strony świat a. Burmist rz łapówkarz. Robot nicy od kilku tygodni bez chleba. Czarna Wieś — ref[eruje] t ow. Szejblich. 18 czł[onków] PP R. O Konferencji 3 zebranie w tartaku. Na t artaku chaos. InŜynier po t rzy dni w t ygodniu siedzi w Białymstoku. Na miejscu nie m a kt o rozdzielić pracy. Technik budowlany zwolniony, robot y stoją. W Karczmiskach, Oleszkowie, Bukszt elu i Jałówce zebrania o kont yngencie. We wsi Jałówka nie rozłoŜony kontyngent . Zorganizowano Samop[omoc] Chłop[ską] we wsi Bukszt el — 30 czł[onków], Złot a Wieś — 10 czł[onków]. Zabłudów — ref[eruje] t ow. Dąbrowski. 19 czł[onków] P PR. Samop[omoc] Chłop[ska] 45 czł[onków]. Odbyły się 4 zebrania w sprawie kont yngentu. Michałowo — ref[eruje] tow. Tiesnowskib . 35 czł[onków] P PR, komórek — 7, fabryczne — 2. O konferencji 3 ogólne zebrania PPR i w dwóch wsiach. Odbyła się akademia w 27 rocznicę Armii Czerwonej (400 osób). Omówiona t eŜ była Konfer[encja] 3.1 Szkoła P olska nie brała udziału, bo ksiądz zakazał. Juchnowiec — ref[eruje] tow. Porębska. Zebranie w gm[inie] w sprawie Konfer[encji] 3. 1 Zawiązana nowa komórka — 5 czł[onków] i druga, o kt órej podano tylko ustnie — z 5 [członków]. Sam op[omoc] Chłop[ska] powst ała we wsi Biele. a Post anowiono. a 1/ KaŜda gmina rozsyła agit at orów celem urządzania zebrań o Konfer[encji] 3 Mocarst w.1 Gmina Michałowo urządza zebranie t akŜe w zabłudowskiej gm inie. Odp[owiedzialny] Tiesnowskib , za Zabłudów — Dąbrowski. Supraśl zajmie się gm. dojlidzką, odpow[iedzialny] Wróblewski. Za Wasilków odpow[iedzialny] P ikulski. Za Czarną Wieś — Szejblich. Za gm . Kalinówka — odpow[iedzialny] P iet ranis. Za gm. Juchnowiec — odpow[iedzialny] Wysocki. Za gm. Dolistowo — odpow[iedzialny] Ja143 godnicki. Za gm. Gródek — odpow[iedzialny] Grygorczuk, Grześ. Za gm. Bacieczki — odpow[iedzialny] Waczyński. 2/ W Gródku, Michałowie i Czarnej Wsi ogólne zebrania czł[onków] celem wyboru kom[itet ów] gm[innych] i zaznajomienia wszyst kich członków part ii z uchwałami konferencji oraz z zadaniami st ojącymi przed P PR. W związku z t ym: 3/ zorganizować spółdzielnie gm[inne] przede wszystkim w Michałowie i Gródku. 4/ P oczynić kroki w Dyrekcji Lasów Państ wowych [w sprawie] skończenia z chaosem na t art aku. Kom órka P PR winna dost arczyć odpow[iedni] mat eriał dowodowy. 5/ Zwrócić się do Zw[iązku] Rewizyjnego, by przyczynił się do zjednoczenia spółdzielni i skończenia z naduŜyciami. Do aprowizacji — w sprawie gospodarki młynów. Do starosty — o spowodowanie ukarania sołt ysa wsi Jałówka.c 6/ Kom[it et w] Czarnej Wsi musi się zająć dokładnie Samop[omocą] Chłop[ską] i ją rozbudować za przykładem Michałowa. 7/ Natychmiast przyst ąpić do uzdrowienia sam orządów gminnych, przede wszyst kim : w Czarnej Wsi, Wasilkowie i Michałowie. Wysłać swoich przedst awicieli do rad narodowych. Następne posiedzenie 8 marca 1945 r. Do reformy rolnej przydzielić t ow[arzyszy]: Jagodnickiego, Pietranisa, Radusiewskiego, M alewicza. Do Wydziału Propagandy wybrano: Ziniewicza, Zawadzkiego, Kwiatkowskiego, Iwaniuka, Sulim ę. Posiedzenie odbędzie się 5 m arca 1945 r. d a-a b c d 1 Podkreślone. W tekście: „Tasowski”. Opuszczono niezrozumiałe: „We w si tej komórki PPR w Buksztelu zmienienie sołtysa”. Protokół podpisała B. Porębska. Chodzi o konferencję trzech mocarstw w Jałcie z 4-11 II 1945 r. Nr 75 1945 marzec 9, Sokółka. — Protokół nr 8 posiedzenia E gzeku tywy KP PPR w S okółce w sprawie przyjęcia i wyklu czenia człon ków partii. Oryginał, rękopis. KP PPR w Sokółce 1944-1948, sygn. 12/II/1, k. 8-9. Zebranie Kom it etu Pow[iat owego] (egzekutywy) w składzie: Nawrocki, Górecki, Więciarz. P orządek dzienny: 1/ przyjęcie nowych członków, 2/ omówienie personaliów niektórych członków partii, 3/ sprawy bieŜące. Ad. 1. P rzyjęt o dwóch członków do partii z gm iny Szudziałowo ze wsi Borki narodowości białoruskiej, z t ym, Ŝeby więcej nacisk kładli na narodowość polską i nowych członków przyjmowała kom órka, obecnie w składzie 6 ludzi. Nazwiska: Wildowicz M ichał, Czaban Michał — nowo przyjęci. 144 Z gminy Kuźnica przyjęt o Jasielczuka Władysława (czł[onka] m il[icji]?), Rafałowicza Michała, Bielawskiego Kazimierza. P rzyjęci przez Komit et gm . Krynki, Kom[it et] Pow[iat owy] zat wierdza: 1/ Kierejczuk Stefan, 2/ Marcinczyk St anisław, 3/ M iśkiewicz Włodzim ierz. Z gminy Sidra do a wyjaśnieniaa i przyjęcia uchwałą komórki w Sidrze ob. Krahel Zygm unt, Korabowicz Romuald — t o sam o, z dokładnymi danymi [za] okres okupacji powinien opowiedzieć — napisać. To sam o Kuźmicki Wacław. P rzyjęto pracowników UBP: 1/ Kunda Wincent y, 2/ Zieńko Albin, 3/ BłaŜukiewicz Edward, 4/ Wiszniewski Wincent y, 5/ Chmielewski St efan. Z milicji: Kaski Ryszard. Z grupy komórki młodych, [przez] komórkę przyjęci: tow. Mirecki Karol, Duchnowski Józef. Ad. 2. Przestali być członkami part ii: 1/ Ost ański Florian jako oskarŜony o współpracę z Niemcami, 2/ Turski Marian — zaginął bez śladu w początku st ycznia, 3/ Esmund Czesław — został wykluczony, był areszt owany, uciekł — skrywa się, 4/ Ippotworski Zbigniew za dwulicowość, rozt rwonienie mienia państ wowego — jako adm inist rat or maj[ąt ku] M akowlany, gm . Sidra, wykluczony. 5/ P rzywracam y w prawach członka part ii t ow. Pawłowskiego St anisława. Uchwałą Komit [etu] gm [innego] w Krynkach z dn. 7 II 1945 [r.] zostaje zawieszony w prawach członkowskich t ow. M alinowski Bronisław. Ad. 3. Komit et post anawia: wznowić czujność przez zobowiązanie wszyst kich członków part ii do kontrolowania wyznaczonych wart na wsi i odpowiednio je zwiększyć. Uczynić odpowiedzialnymi sołt ysów wsi i wart owników za bezpieczeństwo. b a-a b Przekreślone. Pod tekstem trzy nieczy telne podpisy. Nr 76 1945 marzec 14, Waliły (gm. G ródek). — Pismo rejon owego inspektora osadn ictwa w Waliłach Juliusza Gawrysa do Powiatowego Odd ziału PUR w Białymstoku w sprawie trud ności napotykan ych przy osadzaniu polskich emigrantów z ZS RR na gospodarstwach p ob iałoruskich, wrogiego stosu nku do osad ników miejscowej lud ności b iałoru skiej i stan u rolnictwa w gm. Gród ek, K rynki i Szud ziałowo. Oryginał, rękopis. PUR Powiatowy O ddział w Białymstoku 1944-1950, sygn. 21, k. 3. P odczas objazdu powierzonego mi terenu stwierdziłem, Ŝe sprawa osadzania na opuszczonych przez przesiedlonych do BSSR gospodarst wach repat riantów Polaków jest zwłaszcza na terenie gminy Gródek bardzo niepopularna, zwłaszcza wśród zamieszkującej t am w ogromnej większości ludności białoruskiej. Ludność ta, zreszt ą aut ochtoniczna na 145 t ym t erenie, w przyt łaczającej większości nie zamierza obecnie w ogóle przesiedlać się do BSSR, wyraŜając Ŝyczenie pozost ania w granicach Państ wa Polskiego. Świadczy o t ym najdobit niej całkowit y brak zgłoszeń chętnych do wjazdu u P rzedstawicieli Rejonowych dla spraw ewakuacji. Nawet zapisani poprzednio kandydaci odm awiają się obecnie od wyjazdu, podając najrozmaitsze wym ijające powody. W rozm owach przeprowadzonych z miejscową ludnością na terenach gminy Gródek, pow. Białystok oraz Krynki i Szudziałowo, pow. Sokółka, kt óre wchodzą w skład mego rejonu, doszedłem do przekonania, Ŝe ludność tę moŜna podzielić na dwie kategorie w zaleŜności od jej nast awienia do ist niejącego na t ut [ejszym] t erenie ustroju. P rzyt łaczająca część ludności dowodzi, Ŝe od lat zamieszkuje t e tereny, czuje się związana z państwowością polską i w Ŝadnym wypadku nie zamierza st ąd przesiedlać się, chyba, Ŝe będzie do t ego zmuszona siłą. Druga, nieznaczna część, jednak dość aktywna i wpływowa, uwaŜa ziemie t e za wyłącznie białoruskie, nie zgadza się z istniejącym st anem rzeczy, ale pom im o swoich zast rzeŜeń nie zamierza st ąd ewakuować się. Główną przyczyną zaobserwowanej niechęci m iejscowej ludności dla poczynań Wydziału Osadnictwa PUR i zam iaru osiedlenia [na] opuszczonych gospodarst wach repat riant ów z BSSR, jest ist niejący st an agrarny na t erenie m ego rejonu. Gleba na t ym t erenie jest piaszczyst a, klasy V-VI o dominującej klasie VI, a w pewnych okolicach przechodzi w lot ne piaski, nadające się t ylko pod zalesienie. Łąki nie zm eliorowane, o b[ardzo] słabym poroście t raw kwaśnych, jednokośne, o zbiorze siana ± 30 met r[ów] z 1 ha. Past wiska wspólne, gromadzkie, nie zagospodarowane, stanowią raczej nieuŜyt ki. 80% wsi nie skomasowanych. Grunt y orne rozrzucone w szachownicy niejednokrot nie po 10 i więcej kawałków na jedno gospodarstwo, nadmiernie wydłuŜone o bardzo wąskich parcelach. Parcele, 3 m et r[ów] szerokie i 3.000 met r[ów] długie, są normalnym zjawiskiem w przewaŜającej części miejscowości. Ponadt o znaczna część gospodarst w miejscowych, częst o ponad 50%, są to gospodarst wa karłowat e o obszarze niŜej 5 ha, nie dające m oŜliwości wyŜywienia średniej rodziny rolniczej, złoŜonej z 5 osób. Z powyŜszych, czyst o gospodarczych względów wszczęcie na t ym t erenie powaŜniejszej akcji osadniczej byłoby niepoŜądanym, gdyŜ miejscowe st osunki agrarne są zasadniczo znacznie gorsze od stosunków panujących w b[yłym ] wojew[ództ wie] nowogródzkim i wileńskim, skąd rekrut ują się rolnicy repat rianci. Osadzanie na t ego rodzaju glebach rolników, przyzwyczajonych do lepszych gleb i skomasowanych 146 gospodarst w naraziłoby ich na weget ację i znacznie obniŜyłoby ich st opę Ŝyciową, st warzając tylko ogólne rozgoryczenie i ferment y. Ponadt o, jak stwierdziłem podczas lustracji opuszczonych gospodarstw — pozostawione przez przesiedleńców domy w 80% znajdują się w st anie nie nadającym się do zamieszkania, gdyŜ są t o albo domy b[ardzo] st are, walące się, albo chociaŜ nowe i w dobrym st anie, ale zost ały t ak grunt ownie zdewastowane (brak okien, drzwi, pieców), Ŝe wymagają duŜego i kosztownego remont u. Zniszczeń dokonali przewaŜnie sami przesiedleńcy, zabierając ze sobą wszyst ko, co t ylko dało się. Wobec powyŜszego uwaŜam za wskazane. 1/ Akcją osadniczą objąć t ylko gospodarst wa o dobrych zabudowaniach, nie wymagających większych remont ów, we wsiach skomasowanych, względnie nie skomasowanych, ale posiadających lepsze grunty, przydzielając na kaŜde gospodarst wo osadnicze 10-15 ha grunt ów w zaleŜności od jakości gleby, wielkości rodziny, aŜeby w t en sposób stworzyć mocne i Ŝywotne warszt at y pracy. W wypadku braku gospodarst w o takich obszarach — łączyć po kilka gospodarst w mniejszych w jedną całość. 2/ Grunt y, kt óre z jakichkolwiek względów nie nadają się pod osadnictwo (brak odp[owiednich] budynków, nieodpowiednia gleba it p.) przekazać urzędom ziemskim na uzupełnienie mniejszych, drobnych gospodarst w. 3/ Budynki nie nadające się do zamieszkania celem uniknięcia rozbiórki — sprzedać na rozbiórkę i zniesienie po cenach szacunkowych, gdzie w krótkim czasie zost aną rozkradzione na opał. 4/ Budynki zdem olowane lecz nadające się po większym remoncie do uŜytku — sprzedać po cenach szacunkowych miejscowej ludności na zniesienie, z uwzględnieniem w pierwszej kolejce potrzeb bezdomnych, których budynki zost ały spalone podczas działań wojennych. 5/ W związku ze zbliŜającą się wiosną, w wypadku braku transportów z repatriant ami opuszczone grunt y bez względu na ich późniejsze przeznaczenie przekazać przy współudziale miejscowych władz administ racyjnych i Zw[iązku] Sam opomocy Chłopskiej m iejscowej ludności dla t ymczasowego korzyst ania. Rej[onowy] Insp[ekt or] Os[adnict wa] J. Gawrys Nr 77 1945 marzec 20, Orla. — Pismo ks. p rotojereja An drzeja T urowskiego d o starosty bielskiego w sprawie objęcia p arafii p rawosławn ej w Orli p rzez ks. Włod zimierza Cech an a. Oryginał, rękopis. 147 SPBP 1944-1950, sygn. 114, k. 33. Komunikuję, Ŝe zarządzenia P[ana] Starosty z dn. 6 III rb. za Nr AP7/5 nie mogę wykonać, poniewaŜ znajdujące się w ręku ks. J. P ańki pismo z dn. 10 list opada 1944 r. juŜ dawno odwołane i nominacja jego na parafię w Orli nieakt ualna. Wszystkie parafie prawosławne na t erenie województ wa białost ockiego przejęte zost ały pod zarząd ks. Arcybiskupa Bazylego Mińskiego i znajdują się w jurysdykcji Św. Ojca P at ryarchy Moskiewskiego i Całej Rusi Aleksego. P arafia w Orli przekazana b[yłemu] proboszczowi parafii w Dubinach ks. Włod[zimierzowi] Cechanowi na mocy posiadanej przez niego nom inacji, wydanej mu przez ks. Arcybiskupa Mińskiego Bazylego w dn. 20 XII 1944 [r.] za Nr 801 1 . ks. prot[ojerej] Andrzej Turowski 1 Odpis pisma arcy biskupa mińskiego Bazy lego do ks. W . Cechana (w języku rosy jskim) znajduje się w aktach sprawy ; patrz: APwB, SPBP 1944-1950, sy gn. 114, k. 20. O dpowiedź wojew ody białostockiego S. Dy bowskiego patrz dok. nr 109. Nr 78 1945 marzec 21, Bielsk Podlaski. — Wykaz sekretarzy komórek PPR w pow. bielskim z wyszczególn ien iem m.in. ich narodowości, sporządzony w K P PPR w Bielsku Podlaskim. Oryginał, m aszynopis. KP PPR w Bielsku Podlaskim 1944-1948, sygn. 5/VI/3, k. 17-20. Sekret arze komórek P PR w powiecie bielskim I. Bie lsk Da ta urodze nia Adre s P oc hodz[e nie] społ[ec zne] Na ro- W yk- Zatr[udd[oszt[a ł- nienie] wość] c e nie ] Przy[naleŜność] par[tyjna] pop[rzednia] Wy br[any ] na se kr[e ta rza] dn[ia] Jaka kom[órka ] 1 2 1. Tic honiuk Ba zy li 3 1919 5 Rol[nic ze] 6 7 Bia śre dł[o[nie] ruska] 11 m[ia sto] Bie lsk 1911 P ra c [ownicze ] Rosy j sk a wyŜsze 9 bezp[a rtyj ny ] bezp[a rtyj na] 10 5 II 1945 2. Birula W iera 15 II 1945 3. Ma ty sze wski Józef 1922 4 Bielsk [ul.] P oświętna 44 Bielsk [ul.] Kośc iuszki 31 Bielsk [ul.] Batorego 16 P ra c [ownicze ] Polska 3 kl. gimn[azj um] Urząd Bezp[ie c ze ństwa ] Milic ja Oby wa te lska L.p Im ię . i nazwisko II. Brańsk 148 8 Kie r[ownik] prop[a gandy] PP R sekre ta rka kierownik bezwydz[ia - parłu] tyj ny per[sonalne go] — 1 1. 2 3 4 Ole ksie wic z 1925 Bra ńsk Antoni [ul.] Bie lska 77 5 6 Robot- Pol[nicze ska ] 7 8 6 kl. gonie c szk[o- gminny ły] pow[sze chnej ] 9 10 bezpartyj ny — 11 mia sto Bra ńsk III. Boćki 1 2 1. Sokołowski Grzegorz 1905 Boćki [ul.] Za łonska 22 3 4 2. Ga n Edwa rd 1910 Kąty gm . Boćki 5 6 7 8 Rolnik Bia łoruska szkoła powsze chna Robot- P olska 5 kl. [nicze szkoły ] powsz[e chnej ] 9 10 rolnik bezpartyj ny — kier[ownik] prop[aga ndy ] Kom- — som oł 11 mia sto Boćki wie ś Kąty IV. Cie c ha nowiec 1 2 3 4 5 6 1. Tre bliński Ta de usz 1921 Cie cha n[owie c] [ul.] Mickie wic za Robotnik Polska 2. Sie rota Sta nisław — — Polska 3. Ple szc zyński Wa c ła w 1901 Cie cha n[owie c ul.] Mogilna 15 Cie cha no[wie c] Robot- Pol[nic ze ska ] 7 8 9 10 11 4 kl. P ra c ow szkoły nik powsz[ec hne j ] — — be z— p[arty jny ] połud[niowa] c zęść m ia sta — — 4 kl. P ra c ow szkoły nik powsz[ec hne j ] be zpa rty jny — Milic j a Oby w[a te lska ] północna c zęść m ia sta V. Haj nówka 1 2 3 4 5 6 1. Pomorski Józef 1894 Ha j nówka RoP olska [ul.] Czwo botnik raki 1 2. Wa le ntynowic z Pa we ł 1902 Ha j nówka RoP olska [ul.] Og- botnik rodowa 3. Le śny Sta nisław 1902 Ha j nówka RoP olska Kol[onia] botnik Urzęd[nic za ] 149 7 4 kl. szkoły powsz[e chnej ] uniwe r[sy tet ludowy ] 4 kl. szkoły powsz[e chnej ] 10 11 se reta rz P PS kom[órki] m iej sc [owe j] 8 — m ia sto Haj nówka 1 Robotnik bezparty jny — m ia sto Haj nówka 1 a a — a Milic ja Oby wa te lska a Robotnika 9 PP Sa 4. Mostowie c Ja n 1898 Dubiny gm. Ha j nówka Rolnik Białoruska — — — — Dubiny gm. Ha j nówka VI. Kle szc ze le 1 2 6 7 8 9 10 11 Rolnik Białoruska śre dnie Rolnik KP ZB — Rolnik Białoruska Na rodnoj e gorodskoj e uc zyliszc ze Rolnik be zpa rt[y jny ] — m iasto Kleszc ze l e m iasto Kleszc ze l e P rokopc zuk 1907 Pogre by c Micha ł Rolnik Białoruska śre dnie Rolnik — P ogre by c 4. De mianiuk 1906 Za le sza ny c Łuka Rolnik Białoruska — Rolnik — Za le szan y 5. Kowa lczuk 1901 Moskie wFoma ce c Rolnik Białoruska Rolnik — Moskiewce 6. Roma niuk W łodz[im ierz] 1908 Policznac Rolnik Białoruska Rolnik be zpa r t[y jny ] — P olic zna 7. Borowik W łodz[im ierz] 1909 Kurasze wo c Rolnik Białoruska Rolnik be zpa r t[y jny ] — Kura sze wo 8. P rokopiuk Aleks[ande r] Grygoruk Ja kub Koza c zuk Ja kub 1908 Jelonka c Rolnik Białoruska 7 kl. szk[oły ] powsze c h[ne j ] 5 kl. szkoł[y ] powsze c h[ne j ] 4 kl. szko[ły ] powsz[e chne j ] — be zpa rt[y jny ] be zpa rt[y jny ] be zpa rt[y jny ] — — — Je lonka 1912 Gra bowie cc 1910 Wołkosta wce c Rolnik Rolnik Białoruska Białoruska — — — — dom owe Rolnik — Gierm aniuk Teodor P a nfiluk Te odozy 1895 Długi Bródc Rolnik Białoruska — Rolnik 1909 We rstokcd Rolnik Białoruska — Rolnik be zpa r t[y jny ] be zpa r t[y jny ] be zpa r t[y jny ] Grabowiec W ołkosta wc e 1. Ba zy luk Ja kub 2. Młodzianowski Ja n 3. 9. 10. 11. 12. 150 3 4 1899 Kle szc zele pow. Bie lsk 1897 Kle szc zele pow. Bie lsk 5 b — Długi Bród — W erstokd 13. Mazuruk Ja n 1910 Bobinka c Rolnik Białoruska 14. Kowa lewski Miron 1886 Sta rzy nac e Rolnik Białoruska 15. Ja ckie wic z Ba zy li W aszc zuk Ba zy li Roszc zenko Aleksy Sie gie ń Micha ł Sa wic ki Antoni 1910 Om ele nie c 1906 Ka zimierzowo 1909 Da sze c Rolnik Rolnik Rolnik 1906 Ma rciniuki Rolnik 1908 Kle szc zele Rolnik Białoruska Białoruska Białoruska Białoruska Białoruska Da nie luk Aleksy 1906 Cze chy Orla ńskie Białoruska 16. 17. 18. 19. 20. Rolnik 4 kl. Rolnik szkoł[y ] pow[sze chne j ] — Rolnik be zpa r t[y jny ] — Bobinka — Sta rzy na e — Ome lenie c Ka zim ie rzowo Da sze — — be zpa r t[y jny ] — — — — — — — — — — — — — — Milic ja nt — — — Rolnik — — Marc iniuki Milic j a O[by wa te lska ] Czec hy Orl[a ńskie] VII. Milej c zyc e 8 9 10 11 1. 1 Bortniczuk 1911 Borowikif W łodzim ierz Rol[nik] Biało- 2 kl. [rus] szk[oły] pow[szec hne j] Kole j a r z be zp[a rty j ny ] — Borowiki 2. W isze nko W łodzim [ie rz] 1903 Mikulic ze f Rol[nik] Rolnik KP ZB — Mikulicze 3. Kudinowicz Antoni 1911 Kościukowicze Rol[nik] Rolnik be zpa rt — y j ny Kośc iukowic ze 4. Mantiuk Ba zy li 1918 Gruzka Rol[nik] Rolnik be zpa rt — y j ny Gruzka 5. Makowie j Le onid 1909 Mile jc zy c e Rol[nik] Biało- 4 kl. [rus- szkoka ] ł[y] powsz[ec hne j] Biało- 4 kl. [rus- szkoka ] ł[y] powsz[ec hne j] Biało- 2 kl. [rus- szkoka ] ł[y] powsz[ec hne j] Biało- 6 kl. [rus- szkoka ] ł[y] powsz[ec hne j] Rzem ieślnik be zpa rt — y j ny Mile j c zyc e 151 2 3 4 5 6 7 6. Ry szc zuk Antoni 1912 Mile jc zy c e Rol[nik] 7. Kondratiuk 1892 Śnie Ŝki Szym on Rol[nik] 8. Matuj ewicz Ba zy li 1890 Rogac ze Rol[nik] 9. Mikoła juk Ja n 1903 Sasiny Rol[nik] 10. Michnowski Włodz[im ierz] 1921 Mile jc zy c e Rol[nik] 11. Abra mowicz Jan 1906 Mile jc zy c e Rol[nik] 12. Michnowski Ja n 1889 Mile jc zy c e Rol[nik] Biało- 3 kl. [rus- szkoka ] ł[y] powsz[ec hne j] Biało- 2 kl. [rus- szkoły ka ] powsz[e c hnej ] Biało- 4 kl. [rus- szkoły ka ] powsz[e c hnej ] Biało- 7 kl. [rus- szkoły ka ] powsz[e c hnej ] Biało- 7 kl. [rus- szkoły ka ] powsz[e c hnej ] Biało- 5 kl. [rus- szkoły ka ] powsz[e c hnej ] Biało- 5 kl. [rus- szkoły ka ] powsz[e c hnej ] Milic j a nt be zpa rt — y j ny Milic j a Oby wat[e lska ] Rolnik be zpa rt — y j ny Śnie Ŝki Rolnik be zpa rt — y j ny Roga c ze Rolnik KP ZB — Sa siny Rolnik DLKS M2 — Mile j c zyc e Rolnik KP ZB — se kre tarz komitetu gminneg o Rolnik be zpa rt — y j ny Mile j c zyc e VIII. Na re wka 1 2 3 4 1. Trusie wic z Józef 1920 Na re wka 2. 3. 4. sprawozda nie nie na deszło sprawozda nie nie na deszło sprawozda nie nie na deszło 5 6 7 8 Rolnik Bia ło[ruska] 7 kl. szkoły powsz[e c hne j] Rolnik 9 10 be z— p[arty j ny ] 11 se kre tarz kom[itetu ] gm[inne go] Nare wka IX. Na re w 5 6 7 8 9 10 11 1. 1 Ja kubowski Ale ks[ander] — Na re w pow. Bie lsk — — — — — — 2. Ga lic ki Mikoła j — Na re w pow. Bie lsk — — — — — — sekre t[a rz] kom[itetu] gm [innego] Nare w mia sto Na re w 152 2 3 4 3. 4. 5. 6. Ma rc zuk — Ale ks[ander] Chary toniuk Jakub — Cze rniakie wic z — Andrze j Prokopiuk Włodz[im ierz] — Ciełuszkig — — — — — — Cie łuszki P a wły g Makówka g — — — — — — — — — — — — P awły Ma kówka Klej nikig — — — — — — Kle j niki X. Orla 1 2 9 10 11 1. Ja rym owic z Ale ks[a nde r] 1913 Orla pow. RolBie lsk nik 3 4 5 Bia ło[ruska ] 6 7 kl. Kierowszk[o- [nik] ły] poczty powsz[e c hnej ] 7 8 be zp[arty j ny ] — m iasto Orla 2. Pa nfiluk Trofim 1897 Dubicze Cerkiewne Rolnik Bia ło[ruska ] semin[arium] naucz[ycielskie] KPZB — Dubic ze Ce rkie wne 3. Ry ba c zuk Pa we ł 1902 Kry wia - Roltyc ze gm. nik Orla Bia ło[ruska ] 6 kl. Rolnik szkoły powsz[e c hnej ] be zpa rty j ny — Krywiaty cze 4. Klimiuk Micha ł 1900 Sta ry Kornin Rolnik Bia ło[ruska ] be zpa rty j ny — Sta ry Kornin 5. Prokopiuk De nis 1903 Czy Ŝe Rolnik Bia ło[ruska ] be zpa rty j ny — CzyŜe 6. Da ckie wic z Ale ksy 1903 Morze Rolnik Bia ło[ruska ] 3 kl. Rolnik szkoły powsz[e c hnej ] 4 kl. Rolnik szkoły powsz[e c hnej ] 7 kl. Robotnik szkoły powsz[e c hnej ] be zpa rty j ny — Morze na uc zyc ie l XI. Sie m ia tyc ze 1 2 1. Ga wry luk 3 — 4 5 Ba c iki Śre dnie 6 — 7 — — 8 9 — — 10 — 11 Ba c iki Śre dnie XII. Drohic zyn 1 2 3 1. Kiszko Sta nisł[aw] — 4 5 OstroŜa ny 6 — 7 P olska — 8 9 10 — — — 11 OstroŜa ny XIII. Klukowic ze 1 2 3 4 5 6 1. Da nie luk Piotr 1896 Pie szc zatka Rolgm . Kluko- [nik] wic ze Bia łoruska 2. Ma rc zuk Ste fa n 1904 Chlewiszcze Bia łoruska 153 Rol[nik] 7 4 kl. szkoły powsz[e c hne j] — 8 9 10 11 Rolnik KPZB — P ieszc za tka — — Chle wiszc ze — a-a b c d e f g 1 2 Pisane odręcznie. Nadpisane nad przekreślony m: „bezpart[y jny ]”. Opuszczono: „gm . K leszczele”. W tekście: „W ierstok”. W tekście: „Starina”. Opuszczono: „gm . Milejczy ce”. Opuszczono: „gm . N arew”. Hajnówka uzyskała prawa miejskie w 1950 r. Chodzi o K om unisty czny Związek MłodzieŜy . Nr 79 1945 marzec 28, Bielsk Pod laski. — Pismo starosty bielskiego R. Woźn iaka do UWB w sprawie u stalen ia statu su d uchowieństwa prawosławnego w woj. b iałostockim. Minuta, rękopis. SPBP1944-1950, sygn. 114, k. 30. W powiecie bielskim niekt órzy duchowni prawosławni poddali się pod zwierzchnictwo Arcybiskupa Mińskiego, pozost ali zaś uznają zwierzchnictwo Biskupa Lubelskiego i na t ym t le wynikają róŜne nieporozumienia i zatargi przy obsadzaniu parafii prawosławnych. Taki wypadek ma miejsce w Orli, gdzie dot ychczasowy Proboszcz ks. Turowski poddał się pod zwierzchnict wo Biskupa Mińskiego i zgłosił się na wyjazd do Rosji, a na jego m iejsce zost ał mianowany proboszczem przez Biskupa Lubelskiego ks. Jan P ańko. P oniewaŜ ks. P ańko m iał podejrzenie, Ŝe ks. Turowski przed wyjazdem do Rosji przekaŜe parafię komu innemu i zabierze ze sobą ut ensylia cerkiewne, zwrócił się do mnie o interwencję. Na moje pismo skierowane do ks. Turowskiego z wezwaniem, aby przed wyjazdem przekazał parafię w Orli ks. P ańce otrzymałem od niego odpowiedź, odpis kt órej załączam1. Wobec powyŜszego proszę o wyjaśnienie, czy rzeczywiście parafie prawosławne w województ wie białost ockim zostały przejęt e pod zarząd przez Arcybiskupa Mińskiego, jak t o twierdzi w swym piśmie ks. Turowski, oraz o wskazówki, jakie stanowisko mam zajmować w podobnych wypadkach. Ze względu na t o, Ŝe sprawa odnośnie parafii w Orli jest pilną, proszę o m oŜliwie szybką odpowiedź. a2 a 1 2 Pod pismem parafa starosty bielskiego R. Woźniaka. Patrz dok. nr 77. Odpowiedź naczelnika Wy działu Ogólnego UWB W. Białkowskiego; patrz dok. nr 83; patrz takŜe dok. nr 109. Nr 80 1945 marzec, Białystok. — Sp rawozdanie sekretarza KP PPR w Białymstoku B ronisławy Porębskiej z działaln ości partii w p ow. białostockim w okresie od 25 II d o 25 III 1945 r. Kopia, m aszynopis. KP PPR w Białymstoku 1944-1948, sygn. 4/V/1, k. 66-67. 154 a Stan organizacyjny.a Ogólna liczba członków 239, komórek 30, fabrycznych 9 — 28 członków. Najliczniejsze organizacje są w Gródku i Michałowie. W t ych dwóch org[anizacjach] przewaŜa element chłopski, a pod względem narodowości Białorusini. W Czarnej Wsi, Wasilkowie i Supraślu przewaŜa element robot niczy, polski. P oziom uświadomienia ograniczony, szczególnie w Gródku i Czarnej W si. P omimo to organizacja gródecka jest ruchliwa, ma udział we wszyst kich placówkach gospod[arczych], sam orządowych. W Michałowie organizacja rośnie po wsiach. Supraska org[anizacja] nie ma prawie wzrostu, jest zupełnie odizolowana od mas, pomimo Ŝe w skład Rady1 wchodzi 5 członków na czele z tow. Wróblewskim — przewodniczącym Rady, kt óry jest t eŜ najakt ywniejszym w Radzie. Nie lepiej przedst awia się sprawa w Czarnej Wsi, ale t u wina jest sekret arza Komitet u PP R, który nie ma Ŝadnej zdolności ujm owania i zdobywania robotników. Zachowuje się odpychająco. Org[anizacja] P PR jest t am m łoda, ale Ŝywot na. Najgorszą plagę stanowi w Wasilkowie i Czarnej Wsi bezrobocie. Niekt órzy członkowie wystąpili z tą myślą, Ŝe PPR będzie im płacić pensje, no a juŜ na pewno otrzymają dobrą posadę, albo przynajmniej kart ę Ŝywnościową (Wasilków). Niektórzy pędzą wódkę (Czarna Wieś), ut rudnia t o pracę organizacyjną. Do pracy nie kwapią się. W aŜną przeszkodą w zdobywaniu robot [ników] i chłop[ów] polskich w Michałowie, Gródku i Supraślu jest prawie wyłącznie białoruski skład t ych organizacji. Jedną z dróg zdobycia dla sprawy dem okracji polskich rob[ot ników] jest nawiązanie ścisłej współpracy z PP S i St ron[nict wem] Lud[owym]. W Gródku i Michałowie ot wart o lokale part yjne. Odbywają się syst emat yczne zebrania. W Wasilkowie, Czarnej Wsi i Supraślu są lokale, ale jeszcze nie uruchomiona w nich praca. W St arosielcach, pomimo Ŝe zarejest rowanych członków jest 8, ale na miejscu jest t ylko 1, pozost ali są w woj[ewódzkiej] MO, jeden wyjechał, a jeden pracuje st ale w Białym st oku w spółdzielni. W większości gmin nie m a PP R. a Udział P PR w pracy masowej.a Akcją sprawozdawczą z Konferencji 32 objęt o 12 następujących gmin: w Gródku, Michałowie, Supraślu, Wasilkowie, Czarnej Wsi, Bacieczkach, Juchnowcu, Dobrzyniewie, Goniądzu, Kalinówce, Jaświłach, Dojlidach. W związku z Rocznicą Kom uny Paryskiej odbyły się 3 akademie: w Wasilkowie, Supraślu, Michałowie i zebrania w t art aku w Czarnej Wsi. Związki Zawodowe mamy: w Supraślu — włókniarzy i t art acznych, w Michałowie — włókniarzy, w Gródku — t akŜe włókniarzy, w Czarnej Wsi — t art acznych robot[ników] (tartaczny zorganizowano ost at nio). 155 P rzewodniczący[mi] komit et ów fabrycz[nych] są wszędzie peperowcy. Istnieje nienormalny stan, poniewaŜ prawie wszędzie ist nieje zarząd związku i kom[it et] fabryczny. a Udział P PR w Reformie Rolnej. a Na reformę w pow. białost ockim wyjechało 4 pełnomocników peperowców. Reforma zost ała juŜ dokonana. Rozparcelowano 8 mająt ków o powierzchni 1.099 ha ziemi. Skorzyst ało z reformy 459 rolników: małorolnych 363 — (901 ha), średniorol[nych] 77 (115 ha), bezrol[nych] 19 (83 ha). W t oku reformy zorganizowano Sam op[omoc] Chłop[ską] w gminie Kalinówka. W toku organizacja w gminie Goniądz i Jaświły. a Akcja kontyngent owa a P PR.a Organizacja PP R bierze czynny udział w zbiórce kont yng[ent ów] wszędzie t am, gdzie jest PPR. W Czarnej Wsi udział t en nie daje Ŝadnego efekt u. Bez wojska kont [yngent ów] nie ściągnie się. Na gminę Juchnowiec i Dobrzyniewo wysłaliśmy dwóch pełnom ocników, kt órzy pomagali w ściąganiu kont yngentów. Ogólnie kont yngent wynosi około 90% — zasługi PP R są tu jednak nieznaczne. Trzeba jednak podkreślić, Ŝe najwięcej kontyngent u ściągnięt o w Michałowie i Gródku, gdzie szereg wiosek zdało juŜ po 100%. b Cała gm. M [ichałowo] juŜ zdała kont yngent. b a Samopomoc Chłopska. a Sam op[omoc] Chłop[ska] liczy około 2.500 czł[onków], z t ego na Michałowo i Gródek przypada około 2 tysiące. Zarząd pow[iat owy] nie wie dokładnie ilu ma członków, w teren nie wyjeŜdŜa, czeka aŜ m u przyniosą got owe sprawozdania. Nowe koła Samop[omocy] Chłop[skiej] powst ały w gminie Kalinówka — we wszystkich wioskach i w gm inie dojlidzkiej. Organizacja PP R w Czarnej Wsi, Wasilkowie i Supraślu mało albo wcale nie zajm uje się Samop[omocą] Chłop[ską]. a Udział P PR w samorządach. a a Rad[y] Narod[owe]. a W Radzie P ow[iatowej] 8 członków P PR. W skład Rady Gm[innej] Gródka, M ichałowa, Supraśla wchodzi po 5 czł[onków] PP R. W miesiącu m arcu weszli w skład Rady Narod[owej] Wasilkowa 4 pepeerowcy, [w] Czarnej Wsi — 3, Bacieczkach — 1. W Wasilkowie Kom[itet] PP R spowodował podanie się do dym isji całego bzarządu miast ab , na jego m iejsce weszli pepeerowcy. Burm ist rzem obrano pepeerowca. W Supraślu st araniem pepeerowca uruchomiona została elekt rownia i m łyn w Wasilkowie. Oczyszczono młyn od róŜnych złodziei, którzy się tam zakradali i poddano go ścisłej kontroli. Do 156 Wasilkowa sprowadzono lekarza i uruchamia się ambulatorium b (st araniem P PR i zw[iązku] włókn[iarzy]).b a Współpraca z P PS i Stron[nict wem] Lud[owym ]. a P oczątki współpracy ze St ron[nict wem] Lud[owym] mam y w Gródku, gdzie st araniem PP R porozumiano się z członkami St r[onnictwa] Lud[owego], zwołano zebranie i załoŜono Str[onnictwo] Lud[owe]. Na zebraniu obecnych było 60 osób. Om ówiono uchwały Konferencji 32 i zagadnienie współczesnej demokracji, przemawiali członkowie Str[onnict wa] Lud[owego] i P PR. W pow[iecie] formalnie ist nieje Komisja P orozum iewawcza, ale poniewaŜ w dołach nie ma jeszcze org[anizacji] PP S, ani Ludowych, więc współpraca odnosi się t ylko do Rady Pow[iat owej]. NajbliŜszym zadaniem będzie zwołanie międzypartyjnej konfer[encji] z całego powiat u białostockiego. Ułat wi to nam oŜywienie ruchu robot [niczego] szczególnie w Czarnej Wsi. a Trudności w pracy m asowej. a Dla zorganizowania robot ników Czarnej Wsi t rzeba koniecznie unormalizować c aprowizację robot[ników]. Dot ychczas w Czarnej Wsi wydaje się po 2 kg chleba na tydzień na rodzinę. Za miesiąc lut y zaległego chleba nie wydaje się. W Wasilkowie robot nicy chcą załoŜyć stołówkę, ale nie ma na t o środków, aprowizacja prowincji jest szczególnie utrudniona, poniewaŜ jejd baza pośrednio zaleŜna od zebranego kont yngentu. Niekt óre produkty wydawane w Białymst oku, jak: m akaron, m armolada it d., nie wydaje się na prowincji. Mięsa prawie Ŝe nie widzieli. Ubezpieczalnie pobierają opłaty, a pom ocy lekarskiej brak (Czarna Wieś, M ichałowo). W pracy na wsi bardzo palącym zagadnieniem jest brak art ykułów pierwszej pot rzeby, jak: soli, zapałek, nafty, Ŝelaza. Chłopi gwałtownie domagają się t ych art ykułów jako ekwiwalent u za zdany kont yngent . Bardzo powaŜne jest zagadnienie furmanek. Chłopi dom agają się przynajmniej opłaty t ych furmanek, które woŜą drzewo dla przedsiębiorst w lub inst ytucji publicznych. Moim zdaniem furmanki te powinne mieć opłat ę dniówkową, tak jak miejskie. Niesprawiedliwe jest równieŜ pędzenie chłopów do ładowania mąki na stacje w Białym st oku wówczas, gdy t ysiące ludzi — spekulant ów — chodzi swobodnie. Chłopi domagają się przymusu pracy dla robotników w mieście. a-a b-b c d 157 Podkreślone. Dopisane odręcznie. Opuszczono: 1-sze”. W tekście: „jest”. 1 2 Chodzi o Miejska Radę N arodową w Supraślu. Chodzi o K onferencję w Jałcie z 4-11 II 1945 r. Nr 81 1945 marzec [po 31], Białystok. — S prawozdanie statystyczn e KW PPR w Białymstoku o stan ie liczbowym partii w woj. b iałostockim z wyszczególnieniem m.in . n arodowości człon ków. Kopia, m aszynopis. KW PPR w Białym stoku 1944-1948, sygn. 1/VI/1, k. 4. Stan organizacyjny członków PP R w województ wie białost ockim na dzień 31 III 1945 r.a L.p. powia t 1. 2. 3. 4. Suwa łki ŁomŜa Biały stok Augustó w 5. Sokółka 6. Bielsk ilość ogól[na] c zł[onków] b ilość rokomó- b[otr[e k] nicy ] chł[opi] inte l[i- ilość narodowość genc zł[oc ja ] nków w] R[ada ch] N[apolbi[a rodo- [ska ] łoruswy ch] ka ] Ŝ[ydowska ] 335 164 228 26 — 12 9 4 41 19 30 3 — 141 131 17 — 15 51 9 — 8 13 — — — — 3 — 157 — 26 — — — — — 7 — — 84 424 7 12 17 65 14 113 35 268 1 43 6 33 75 81 9 324 — — 11 23 126 62 27 12 214 — 1 — 37 b — — — — — — — 55 b 235b 7. W ys[o215 kie ] Mazow[ie c kie ] 8. Biały stok 306 b m [ia sto] Ra ze m b 1.782 b a ilość gmi n O puszczono rubry kę: „ilość przem el.”, w której przy pow. Białystokjest liczba: „15”. Napisane inną czcionką maszy now ą. Nr 82 1945 kwiecień 10, Michałowo. — Protokół nr 11 p osied zen ia GRN w Michałowie w sp rawie u tworzen ia Gminn ego Dozoru Szkoln ego, zorganizowania akcji siewnej i przyzn an ia zapomóg osobom ub ogim. Oryginał, rękopis. GRN w Michałowie 1944-1954, sygn. 1, k. 21. Komplet Rady — 30, obecnych — 20, nieobecnych — 10. Obecni: 1/ Sołowiej Józef, 2/ Mat wiejczuk Józef, 3/ Gogiel Wiktor, 4/ Kuźmicki Andrzej, 5/ Wieremiejuk P iotr, 6/ Kost ecki Aleksander, 7/ Samojlik Ant oni, 8/ Dąbrowski Mikołaj, 9/ Gryko Stefan, 10/ Chren Onufry, 11/ Awruk Michał, 12/ Owsiejczyk Jan, 13/ Szarkowski Paweł, 14/ Charkiewicz Aleksander, 15/ P awilcz Włodzim ierz, 16/ Sokół Bazyli, 158 17/ Gryko Włodzimierz, 18/ Bójko Jan, 19/ Kardasz Władysław, 20/ Janiuk Grzegorz. Nieobecni: 1/ Dzieniszczyk Aleksander, 2/ Bołt ryk Andrzej, 3/ Kulesza Bolesław, 4/ Gorbacz Jan, 5/ Wawreniuk Aleksander, 6/ Barszczewski Andrzej, 7/ Suchodoła Arseniusz, 8/ Tiesnowski Michał, 9/ Ost rowiecki Jan, 10/ Grygorczuk St efan. P orządek obrad: 1/ odczyt anie protokołu z poprzedniego posiedzenia, 2/ zorganizowanie Gminnego Dozoru Szkolnego, 3/ sprawa organizacji akcji siewnej, 4/ rozpatrzenie próśb i podań, 5/ wolne wnioski. P rzewodniczący na posiedzeniu ob. Sołowiej Józef — przew[odniczący] Gm [innej] Rady Narodowej. Prot okołuje Nazarko Jan — sekr[etarz] gminy. P osiedzenie rozpoczęt o o godz. 12. Ogłoszony porządek dzienny został przyjęt y bez zast rzeŜeń. Do p[unkt u] 1. Odczytany prot okół z poprzedniego posiedzenia nr 10 został przyjęt y bez zmian. Do p[unkt u] 2. Na skutek polecenia Wydziału Powiatowego w Białym st oku z dnia 13 III 1945 [r.] Nr Smg. 1/45 Gminna Rada Narodowa postanowiła wybrać dozór szkolny, w skład kt órego powołała jednogłośnie nast ępujące osoby: 1/ księdza proboszcza parafii rzym[sko]kat [olickiej] w Michałowie Siemaszkiewicza Jana, 2/ księdza proboszcza parafii prawosł[awnej] w Michałowie, 3/ Sokoła Bazylego, kierownika szkoły powsz[echnej] białoruskiej w Michałowie, 4/ Olszewskiego Czesława, kierownika szkoły powsz[echnej] polskiej w Michałowie, 5/ ob. Sieczko Michała, 6/ ob. Zedela Szczepana i 7/ ob. Krętowskiego Jana, rolników. Zadaniem Gminnego Dozoru Szkolnego jest zorganizowanie opiek szkolnych przy kaŜdej szkole na t erenie gminy. Do p[unkt u] 3. Gminna Rada Narodowa pojmując doniosłość znaczenia akcji siewnej post anowiła: 1/ kaŜdy z członków Rady weźmie int ensywny udział w szerzeniu wśród ludności rolnej propagandy w kierunku wyjednania zrozumienia [idei] Sam opomocy Chłopskiej, 2/ wzbudzić działalność gromadzkich kół Samopomocy Chłopskiej, łącznie z zorganizowanymi gromadzkimi komitet am i do [spraw] akcji siewnej, celem dopilnowania i dołoŜenia wszyst kich sił, by cała ziemia posiadana, przeznaczona na wiosenne zasiewy, była obsiana, 3/ mający nadejść w prędkim czasie przydział nasion siewnych na t ut [ejszą] gminę był rozdany tylko nieodzownie pot rzebującym tego nasienia rolnikom , za pośrednict wem kół Sam opomocy Chłopskiej i komitetów gromadzkich 159 do akcji siewnej, 4/ za niesum ienne rozdzielanie nasion winnych pociągnąć do odpowiedzialności. Do p[unkt u] 4. a/ Podanie ob. Szmugi Michała, zam [ieszkałego] w Łuplance Nowej, z dnia 9 IV 1945 r. o udzielenie mu zapom ogi — Rada Gminna po rozpat rzeniu podania przyjm ując pod uwagę jego krytyczny st an m at erialny i jako inwalidzie wojennem u post anowiła wypłacić m u jednorazowo sumę 100 (st o) zł jako bezzwrotną zapomogę doraźną. b/ P odanie ob. Rajeckiej Serafiny, zam[ieszkałej] w Szymkach, z dn. 13 III 1945 [r.] o udzielenie jej zapom ogi w jakiejkolwiek postaci — Rada Gminna post anowiła odmówić ze względu na m oŜliwy jeszcze jej stan mat erialny. Do p[unkt u] 5. W wolnych wnioskach sekret arz gminy odczyt ał pismo Wydziału P owiat owego w Białymst oku z dnia 31 III 1945 [r.] Nr Smg. 1/45 w przedmiocie: zakres działania gminnych i miejskich rad narodowych. Na tym protokół zakończono o godz. 15. a a Protokół podpisał protokolant J. Nazarko i przewodniczący G RN J. Sołowiej. Nr 83 1945 kwiecień 14, Białystok. — Pismo n aczelnika Wydziału Ogólnego UWB Wacława B iałkowskiego do starosty b ielskiego w sprawie statusu Cerkwi p rawosławnej w Polsce. Oryginał, m aszynopis. SPBP 1944-1950, sygn. 114, k. 29. 1 Poufne! Stosunek Kościoła P rawosławnego w Polsce unormowany jest dekret em P rezydenta Rzeczypospolit ej z dn. 18 XI 1938 r. („DzU RP ”, nr 88, poz. 597) oraz rozp[orządzeniem] Rady M inist rów z dnia 10 XII 1938 r. o uznaniu stat usu wewnętrznego P olskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego. Zakres mocy obowiązującej t ego dekret u i rozporządzenia pokrywa się z obszarem Rzeczypospolitej i nie sięga poza Jej granice. PoniewaŜ siedziba prawosławnego biskupa mińskiego znajduje się na obszarze Białorusi Radzieckiej, nie moŜe t en biskup w ram ach wspomnianych post anowień obsadzać stanowisk duszpast erskich na obszarze Rzeczypospolit ej i nie m oŜe on domagać się, by decyzje jego w t ym przedmiocie były honorowane przez władze polskie. Nie jest przeto wskazane, by Obywat el St arost a udzielał poparcia duchownemu prawosławnem u z t ego powodu, Ŝe duchowny t en otrzymał nom inację od biskupa mińskiego. Nadto Urząd Wojewódzki informuje, Ŝe większość biskupów prawosławnych w związku z działaniami wojennymi opuściła swe dot ychczasowe 160 siedziby na t erenie Rzeczypospolit ej, co w pewnej m ierze poderwało organizację Kościoła i utrudniło jego prawidłową działalność. Wg wiadom ości udzielonych Urzędowi Wojewódzkiemu ks. Pańko nie jest duchownym wyznania prawosławnego, lecz wyznania kat olickiego obrządku wschodniego. NaleŜy ust alić, czy tak jest ist otnie i przeciwdziałać t akim poczynaniom, które by mogły powodować zadraŜnienia na t le wyznaniowym i narodowościowym. a 2 a 1 2 Na m arginesie górnym adnotacja: „A. P. K s. Pańko w yjechał, 28 IV” i nieczy telny podpis, na marginesie dolny m adnotacja: „Przyjęto do wiadom ości, A kt, 30 IV [19]45” i nieczy telny podpis urzędnika starostw a bielskiego. Pismo starosty bielskiego z dnia 28 III 1945 r., wszczy nające tę sprawę: patrz dok. nr 79. Patrz dok. nr 103. Nr 84 1945 kwiecień [p o 15], B ielsk Podlaski. — Sprawozd an ie kierown ika Powiatowego Urzęd u Informacji i Propagand y w B ielsku Pod laskim Mikołaja Parfieniuka z działaln ości w okresie od 20 III do 15 IV 1945 r. Oryginał, m aszynopis. Wojewódzki Urząd Inform acji i Propagandy w Białymstoku 1944-1947, sygn. 27, k. 13. W związku z rocznicą P owst ania Kościuszkowskiego dnia 24 III w Bielsku w sali Domu Ludowego odbyła się akadem ia. Akademia rozpoczęła się zagajeniem ob. Smereki (dyr[ektora] Gim [nazjum] Pańs[t wowego]), który powołał honorowe prezydium, w skład którego weszli przedstawiciele władz cywilnych, wojskowych, duchowieństwo oraz przedst awiciele poszczególnych organizacji. Ob. M akarczuk (prof[esor] Gimn[azjum]) wygłosił referat o Powst aniu Kościuszkowskim, na zakończenie referat u wzniósł okrzyk: „Niech Ŝyje Silna, Niepodległa, Demokratyczna Polska”, po czym orkiestra RKU odegrała Hymn Narodowy. Nast ępnie zost ał wygłoszony drugi referat przez ucznia Liceum. P o tym odbyło się kilka deklamacji chóralnych młodzieŜy szkolnej oraz kilka wiązanek m uzycznych wykonanych przez orkiestrę RKU. Dalszym ciągiem odbyła się produkcja art ystyczna poszczególnych zespołów m łodzieŜy szkolnej. Sala przepełniona była publicznością. Na zakończenie odśpiewano wspólnie Rot ę zam ykając uroczyst ość. Dnia 25 III zost ał zorganizowany odczyt , pt .: „Syt uacja międzynarodowa”, kt óry odbył się w sali Domu Ludowego. Odczyt rozpoczął się krótkim zagajeniem starosty powiat owego. Nast ępnie zost ał odczyt any referat przez ob. Ossolińskiego o syt uacji międzynarodowej. Dla zachęcenia publiczności była zaproszona orkiest ra RKU. Dnia 5, 6, 7 kwiet nia w Bielsku dawał koncert y Republikański Białoruski Zespół, który zost ał gościnnie przyjęty. Pow[iat owy] Urząd 161 Inf[ormacji] i P rop[agandy] zajął się ich przywiezieniem, rozkwat erowaniem i zajął się teŜ przygotowaniem sali koncertowej. W związku z kampanią siewną, kt óra do 15 maja powinna być zakończona, są zmobilizowane wszyst kie siły fachowe, administ racyjne i polit yczne. Z Urzędu Inf[ormacji] i P rop[agandy] wszyst kie siły zuŜyt o do t ej akcji. Kierownik Urzędu jak równieŜ referent świet licowy zajęli się t ą akcją. Nr 85 1945 kwiecień 26, B ielsk Podlaski. — Protokół posiedzenia KP PPR w Bielsku Podlaskim w sp rawie omówien ia zn aczenia układ u polsko-radzieckiego o p rzyjaźni, pomocy i powojen nej współpracy gosp od arczej z 21 IV 1945 r., sp rawozdawczości z kamp an ii siewnej, ocen y stan u bezpieczeństwa, organ izacji ob chodów świąt 1 i 3 Maja. Kopia, m aszynopis. KP PPR w Bielsku Podlaskim 1944-1948, sygn. 5/II/1, k. 14. Obecnych na posiedzeniu 20 osób. P orządek dzienny: 1/ zagajenie, 2/ sprawozdanie z kampanii siewnej, 3/ bezpieczeństwo w powiecie, 4/ dyskusja, 5/ sprawa obchodu święta 1 i 3 Maja, 6/ wolne wnioski. Tow. Ossoliński w swoim przem ówieniu określił znaczenie pakt u polsko-sowieckiego [o] Wzajem nej P omocy, poniewaŜ taki pakt jest nie t ylko wielkim [pod względem] znaczenia historycznego, ale jest jednocześnie gwarancją pokoju w Europie, a nawet i w świecie. P olit yka prowadzona przez polski rząd dowrześniowy była szkodliwa nie tylko dla Związku Radzieckiego. Ona była szkodliwa najwięcej dla P olski, bo Polska prowadziła polit ykę proniemiecką, kt óra była wroga dla narodów słowiańskich i dlat ego na teryt orium P olski st ale odbywały się wojny. Teraz, kiedy sytuacja międzynarodowa w roku 1939 zaost rzyła się, t o polski rząd dowrześniowy nie mając zaufania do własnego narodu, poniewaŜ zmieniając konst yt ucję w roku 1935, która pozbawiała robot nika i chłopa prawa głosowania i wyborów do sejmu, a przez t o sam o prawa do decyzji o losach państ wa, a t ym samym o losach własnego narodu i przez to po wybuchu wojny z Niemcami, musieli panowie, którzy są w rządzie londyńskim, uciekać, wywoŜąc ze sobą wszyst ko złot o i do t ej pory t ylko polit ykują, broniąc swoich osobist ych int eresów. Naród zost ał na past wie losu, składając wielkie ofiary dla wyzwolenia Ojczyzny i narodu. Ludzie przebywający obecnie w rządzie londyńskim zdradzili własny naród i Ojczyznę, i obecnie nie mają prawa rządzić krajem i narodem , który z ich winy duŜo wycierpiał. Następnie tow. Ossoliński powołał sekret arzy komitetów gminnych do zdania sprawozdań z przebiegu akcji siewnej. Kampania siewna 162 rozwija się pom yślnie. W gminie Orla 40% ziem i jest juŜ obsianej, a w gminie Kleszczele 45%. Członkowie partii biorą czynny udział w t ej sprawie. Nastęnie t ow. Ossoliński om ówił sprawy bezpieczeńst wa w powiecie i nawoływał do współpracy z Milicją Obywat elską, a takŜe polecił kontrolować takową, a t o w t en sposób, Ŝeby na kaŜdym post erunku byli mocni ludzie (part yjni). Obecni na zebraniu sekret arze komórek gminnych i członkowie PP R powiedzieli, Ŝe M ilicja Obywat elska i władze Bezpieczeńst wa P ublicznego źle pracują i nie walczą, a w razie napadów uciekają od band „akowców”. T ow. Pomorski powiedział, Ŝe w Hajnówce „akowcy” rzucają ulotki, na słupach telefonicznych malują swast yki niem ieckie. Przyjechali pracownicy Urzędu Bezpieczeńst wa, ale zamiast przeprowadzić rewizje, pili wódkę. Tow. P om orski powiedział, Ŝe jeŜeli t ak dalej będzie, t o Polska nigdy nie będzie państ wem demokratycznym. Następnie zabrał głos t ow. Bazyluk, sekret arz gm innego komitet u PP R w Kleszczelach. Na t erenie gminy Kleszczele zaczęły grasować bandy. Przychodzą do wsi, zabierają produkt y, st raszą, zabijają ludzi. Tow. Bazyluk prosił, aby członkowie part ii dostali zezwolenie na noszenie broni. Były takie wypadki, Ŝe przychodziła m ilicja, znajdowała u niektórych part yjnych ludzi broń (którą w t ym czasie, gdy przechodziła linia front u moŜna było znaleźć), broń zabierali, a ludzi t ych areszt owali (posądzając ich, Ŝe współpracują z bandami). Tow. Ossoliński odpowiedział, Ŝe na areszt owanie członka part ii t rzeba mieć zezwolenie od prokuratora, a milicja nie m a prawa areszt ować ludzi part yjnych. Tow. Bazyluk powiedział, Ŝe z dniem, kiedy członkowie gminnego komit et u P PR w Kleszczelach otrzymają broń, będą wyst ępować przeciwko bandom ot warcie. Członkowie kleszczelowskiego komitet u nie pozwolą i nie dopuszczą do t ego, Ŝeby ich zabijali po jednym i z ukrycia. Sami będą walczyć i jeŜeli zginą, t o nie jeden, a wszyscy. Tow. Bazyluk dał wykaz, komu broń naleŜy dać i w sobot ę po powiat owym zjeździe chłopskim wymienieni na t ej liście towarzysze, broń ot rzymają. Następnie t ow. Marczuk, członek PP R gm iny Klukowicze powiedział, Ŝe gminę tę najlepiej byłoby znieść. Jest w niej t ylko 20 małych wioseczek. Gmina Klukowicze jest połoŜona blisko puszczy i dlat ego jest ona siedliskiem akowców. NaleŜałoby przydzielić wsie do gmin: Kleszczele, Milejczyce i Mielnik, poniewaŜ niekt óre wsie są bardzo blisko połoŜone wyŜej wymienionych gmin. 163 Tow. Janusz, członek P PR z gminy Boćki powiedział, Ŝe w Boćkach duŜo jest takich (rodzin akowców), kt órzy nic nie robią, spekulują, a pom im o t o mają kart ki Ŝywnościowe. Członkowie partii mówią, Ŝe nie liczą się z nim i, a t ylko się wyśmiewają. Tak samo jest z t ymi, kt órych t ow. Bazyluk przysłał do pracy w Urzędzie Bezpieczeństwa Publicznego w Bielsku P odlaskim. Warunki mają gorsze niŜ inni pracownicy. Wydają im gorsze obiady i śmieją się z nich mówiąc, Ŝe „t o nie nasi ludzie”. Nastęnie omówiono sprawę obchodu świąt 1 i 3 Maja. Dni t e uchwalono obchodzić jak najuroczyściej, tak w Bielsku Podlaskim, jak t eŜ i w gminach. Członkowie part ii zobowiązali się dołoŜyć ze swej storony wszelkich starań, aby oba święt a przeszły uroczyście. W dyskusji i wolnych wnioskach pyt ań nie było. a a Protokół podpisał nieczy telnie sekretarz KP PPR w Bielsku Podlaskim M. O ssoliński. Nr 86 1945 kwiecień 27, Narew. — Sp rawozdanie sytu acyjn e za kwiecień 1945 r. wójta gm. Narew A. Nikonowicza dla Starostwa Powiatowego w Bielsku Podlaskim o finansach gminnych, działalności Zarząd u Gmin nego i GRN oraz stanie b ezpieczeństwa w gminie. Oryginał, rękopis. SPBP 1944-1950, sygn. 82, k. 3-4. W związku z t amt [ejszym] zarządzeniem Nr 25 z dnia 5 II rb. przedst awiam meldunek syt uacyjny. 1. a/ Finanse gminne — wykonanie budŜet u działami po st ronie wydatków i dochodów za miesiąc m arzec rb. przedstawiam1 . b/ Ściągnięt e wpływy nie wyst arczają na pokrycie wydat ków. c/ Przyczyny opóźnień w ściąganiu podat ków — niedbalst wo ze strony niekt órych gromad — sołt ysów, pomimo wezwań ze st rony Gm iny, to nie odnosi skutku, staramy się t akŜe niedociągnięcia usunąć w najkrótszym czasie. 2. Gminna piekarnia — przedsiębiorst wo Gminy za cały okres ist nienia dało Gminie dochód w sumie 2.403 zł. 3. Komisji mieszkaniowej na razie nie m a. 4. Na t erenie gminnym nie ma własnych przedsiębiorst w przynoszących dochód. 5. Zarząd Gminny rozt acza opieką szkolnictwo, przeprowadza rem onty dróg i most ów gm innych. 6. Ist nieje ambulat orium medyczne na czele z lekarzem m edycyny, felczerem dezynfekat orem oraz ambulans wet [erynaryjny] z felczerem wet [erynarzem], wym ieniony jest równieŜ oglądaczem mięsa. 7. Komit et opieki społecznej na razie Ŝadnej inicjat ywy nie przejawił z braku kredyt ów na t en cel. 164 8. Zebranie Zarządu Gminnego i Rady Gminnej odbywają się raz na miesiąc. 9. W skład Gminnej Rady oprócz rolników wchodzą przedst awiciele z P PR, duchowieństwa i pracującej inteligencji oraz Z[wiązku] Sam[opomocy] Chł[opskiej]. 10. Zarząd Gm inny współpracuje ze Z[wiązkiem] S[amopomocy] Chł[opskiej], M il[icją] Ob[ywat elską], poczt ą, leśnict wami państ w[owym i], władzami kol[ejowymi] i drogowymi. 11. Co t ydzień w kaŜdą sobot ę odbywają się sesje sołt ysów, na których omawiamy sprawy dotyczące pracy w gromadach. 12. Zarząd Gminny współpracuje z miejscową M il[icją] Ob[ywat elską], wszyst kie zlecenia Gminy Mil[icja] Ob[ywat elska] wykonuje. Obecny etat Mil[icji] Ob[ywatelskiej] w Narwi jest za mały, by zapewnić gm inie ład i spokój przed ewent ualnymi napadam i band potrzebny w Narwi garnizon — najmniej 50 ludzi dobrze uzbrojonych. 13. Na t erenie t ut[ejszej] gminy odnośnie band t akie wiadomości. W dniu 21 IV rb. w Paszkowszczyźnie [gm. Narew] o godz. 8 rano przechodzili podejrzani [ludzie] w polskiej wojennej form ie 2 z bronią w liczbie 4 i poszli w niewiadomym kierunku. W tym samym dniu banda [złoŜona] z 4 ludzi z bronią była we wsi Waniewo, byli u mieszkanki t ejŜe wsi Snarskiej Eudokii, prosili tam o chleb i poszli w kierunku Paszkowszczyzny. We wsi Kaniuki niewiadomi sprawcy w nocy wrzucili do m ieszkania b[yłego] niemieckiego sołtysa granat ręczny wskut ek czego zostały ranne 3 osoby. Banda [w liczbie] kilkunast u osób była we wsi Borysówka, zabrała u m ieszkańców Ŝywność i poszła. Według informacji banda znajduje się na t erenie Lackiej P uszczy w rejonie P orozie—Kapitańszczyzna. Banda ta po dokonaniu czynu morderczego na osobie wójta gm. Narewka Leszczyńskiego i innych przez całą dobę przebywała w Kapit ańszczyźnie, gdzie m.in. wypowiedziała się, Ŝe t en sam los spot ka gminę Narew i Michałowo. W g ost at nich meldunków banda w grupie od 8 do 10 ludzi znajdowała się we wsi T okarowszczyzna [koło] m [iast a] Zabłudowa oraz we wsi Odrynki, gm. Narew. W ypadków zabójstw w tych wsiach nie było. 1 2 W aktach braktego dokumentu. Chodzi o umundurow anie w ojskow e. Nr 87 1945 kwiecień , Białystok. — Wykaz człon ków KP PPR w Białymstoku z wyszczególnieniem m.in. ich narodowości, sporządzon y w KP PPR w Białymstoku. 165 Oryginał, form ularz m aszynowy wypełniony odręcznie. KP PPR w Białymstoku 1944-1948, sygn. 4/VI/7, k. 8. a Skład a L.p Kom it etu Powiat owego [PP R] wa Białym st oku Nazwisko i Da ta Adres Za im ię ur[o wód dze nia ] Za trud[nienie ] Poch[odze nie ] społ[e c zne ] Wy Na rokszt[ałce- d[onie] wość] P rzy n[ale Ŝność] pa rt[yj na ] poprz[e dnia] Funkc ja w kom [ite c ie] a 1. P orębska Bronisł[awa] 1907 Bia ły stok — Se kre ta rz KPP Kuna t Izydor — monte r — szkoła powsze c h[na ] szkoła powsze c h[na ] polska 2. z rodz[iny ] rze mie śl[nicze j] robotn[ic ze ] Polak 3. — rolnik — rolnik — 4. SierŜa n Józe f Grze ś Aleks[ande r] K[om unisty c zny] Z[wiąze k] M[łodzie Ŝy] KPZB Se kre tarz P ow[iatowe go] Kom [ite tu] drugi se kr[e ta rz] robotnic ze — 5. Dąbrowski — Za błudów włók- — nia rz robotnik rolnik — rolnik Bia łorus KPZB c złonek 6. Zieliński — Bia ły stok — robot[nic ze ] szkoła powsze c hna — polska KPP c złonek 7. Ba rtosze wicz — Bia ły stok rolnik śre dnie Bia łorus — c złonek 8. W róblewski — Supra śl robotnik powsze c h[ne ] Bia łorus KPZB c złonek . 166 Za błudów Gródek 1890 Gródek Kom [enda ] M[ilic ji] Ob[y wa te lskiej ] rolnik P rze w[odnic zący ] W oj e w[ódzkie go Za rządu] ZSCh włók- — nia rz Bia łorus bia ło- — rus[ka ] instruktor instruktor 9. Szej blic h — Zygm [unt ] Cza rna Wie ś tra c z tra cz robot[nic ze ] szkoła powsze c hna Polak — c złonek 10. W iśniewski Supra śl włóknia rz Kierow[nik] fa b[ry ki] wł[ókie nnic ze j ] prolee le t[a ria c - me nkie ] tarne Polak KPZB c złonek a-a — Maszy nopis form ularza. Nr 88 1945 kwiecień, B iałystok. — Wykaz sekretarzy komitetów gminnych PPR w pow. białostockim z wyszczególnien iem m.in. ich n arodowości, sporządzony w KP PPR w B iałymstoku . Oryginał, rękopis. KP PPR w Białymstoku 1944-1948, sygn. 4/VI/7, k. 2. List a sekret arzy Komitetów Gminnycha L.p. Nazwisko Data i imię urodz[e nia] Za wód 1. W róblew ski Józef 3 IV 1894 robot Kom[itet] nik Gm [inny] PP R Supraśl 2. Haj duk Nadziej a 5 V 1910 kra - Kom[itet] wc o- Gm [inny] wa c PP R Gróde k 3. Miruc ik Aleksande r 22 V 1911 tka c z Kom[itet] Gm [inny] PP R Mic ha łowo 4. P ikulski Józe f 5 XI 1897 robot Kom[itet] nik Gm [inny] PP R Wa silków 5. Szej blic h — Zygm unt 6. Za jkowska W ie ra 167 22 IV 1905 robot nik tartac z[ny ] włóknia rka Mie jsc e pra c y Kom[itet] Gm [inny] PP R Czarna Wie ś Kom[itet] Gm [inny] PP R Ba c iec zki Wy kształce nie Narodowość Czy na leŜa ł do inne j org[anizac j i] i j akie j Data przy j [ęc ia] do P PR 7 oddz[iałów] szk[oły] pow[szec hne j ] 5 oddz[iałów] szk[oły] powsz[ec hne j ] 5 oddz[iałów] szk[oły] powsz[ec hne j ] 7 oddz[iałów] szk[oły] pow[szec hne j ] — biało rus[ka] Bry ga dab Woj cie cha 1942—1944 5 XI 1944 biało rus[ka] 1927—1929 KSM1 1934— 1938 MOP R Kont[a kty] z partyz[a nta mi] KZMZB 1936—1938 24 X 1944 polska — 31 I 1945 d — — — biało rus[ka] — 10 II 1945 8 kl. sty l rosy jski biało rus[ka] 12 XII 1944 7. W oj tule wicz Heliodor a b c d 1 3 VII 1903 zdun Kom[itet] Gm [inny] PP R Sta rosie lc e 5 oddz[iapolłów] szk[o- ska ły] pow[szec hne j ] — 8 III 1945 Opuszczono rubryki: 1/ „stanow isko w partii” z pow tarzającą się adnotacją: „sekr[etarz] Kom[itetu] Gm in[nego] PPR”, 2/ „G mina” z nazw am i miejscowości pow tarzający mi się w rury ce: „m iejsce pracy”. W tekście: „Prygada”. W tekście: „kraw czy n”. W tekście: „31.1.1944”. Chodzi o „Komsomoł” — K om unisty czny Związek MłodzieŜy . Nr 89 1945 kwiecień , S okółka. — Wykaz członków KP PPR w S okółce z wyszczególnieniem m.in . ich narod owości, sp orząd zony w KP PPR w S okółce. Oryginał, form ularz m aszynowy wypełniony odręcznie. KP PPR w Sokółce 1944-1948, sygn. 12/VI/1, k. 8. Skład Komitet u Powiatowego [P PR] w Sokółcea L.p. Nazwisko i im ię Da ta urodz[enia ] Adre s Za wód Za trud[niony ] Poc h[odze ]nie społ[e czne] Wy kszt[ałce nie] Na rod[owość] Funkc j e w Komit[e cie ] b 1. 1909 Sokółka szlifierz PRN rob[otnic ze] śre dnie polska Se kre ta rz 1919 Sokółka stola rz UBP rob[otnic ze] śre dnie polska człone k [1910 ] [1912 ] Krynk i Sokółka PP R se kr[e tarz] Re f[ere nt ] PP R śre dnie polska człone k [P owia towy Wydział] Inf[orma cj i i] Prop[a ga ndy ] w Sokółce rob[otnic ze] — śre dnie polska człone k chłop[skie] ele me n- polska [ta rne ] człone k fa rb[iarz] rob[otnic ze] człone k Sa m[opomoc ] Chł[opska ] inte l[ige nckie ] ele me n- bia ło[ta rne ] r[uska] wy Ŝsze polska Nawroc ki W ł[a dysła w] Góre c ki K[azimie rz ] Kozłowski [Antoni] Hryhorowicz 2. 3. 4. 5. Biela wski 1907 [Kazimie rz ] 6. Masłowski [Teodor] 1888 7. W ie ncie rz — a b-b Kuźni- Sam [oca pom oc ] Chł[opska ] Krynk stra Ŝ poi Ŝ[a rna ] Sokółka Sekret[a rz] Opuszczono niew ypełnioną rubrykę: „przy n[aleŜność] part[y jna] poprz[ednia]. Wypełnione odręcznie. Nr 90 168 człone kb 1945 maj 1, Sokółka. — S prawozdanie statystyczne KP PPR w Sokółce o stan ie liczbowym partii w p owiecie sokólskim z wyszczególnien iem m.in. narod owości członków. Oryginał, form ularz m aszynowy wypełniony odręcznie. KP PPR w Sokółce 1944-1948, sygn. 12/VI/1, k. 9. Stan organizacyjny członków P PR w aSokółcea na dzień a 1 maja 1945 r.a L.p. Nazwa gmiy a 1. Sokółka m iasto Krynki Szudziałowo Kuźnica Nowy Dwór 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. Za le sie Ba biki Sidra Ilość kom óre k m ęŜ- ko[c zy - biet źni] y Rob[otnicy ] Chłop[i] Inte l[igenc j a] Ilość pe perowców w R[a da c h] N[arodowych] Na rodowość pol[ska ] biał[o- Ŝy ruska ] b d[owska ] 6 30 2 28 — 4 2 32 — — 6 1 30 2 2 — 18 — 14 2 — — 3 — 24 — 8 2 — — 1 1 4 4 — — 1 — 3 3 — 1 1 — 4 4 — — — — 1 — 1 17 2 1 5 78c — — — 4d — 1 1 49 2 — 3 27 — — 1 6 — — — 6 2 1 5 72 — — — 10 a — — — — Stan organizacyjny demokrat ycznych part ii i Związków Zawodowych w a Sokółce a P artia lub Stronnic two Ilość członków P PS Str[onnic two] Ludowe Związki Za wodowe — — a 70 c zł[onków] Zw[iązku] Za w[odowe go] Ga rba rzy Krynki, Z[wiąze k] Z[a wodowy ] K[ole ja rzy] Sokółka a a Około dwóch tysięcy (1.760 kilku)a Związe k Sa mopom ocy Chłopskiej a-a b c d Wypełnione odręcznie. Wpisane w m iejsce skreślonego: „ros.” W tekście: „8”. W tekście: „2”. Nr 91 1945 maj 3, S up raśl. — Pismo bu rmistrza Sup raśla do Starostwa Powiatowego w Białymstoku informu jące o napadzie p olskiego odd ziału p odziemnego na miasto. Oryginał, rękopis. UW B 1944-1950, sygn. 296, k. 66-67. P oufne. Donoszę, Ŝe w nocy z 2 na 3 m aja rb. o godzinie 11 było najście AK na Supraśl. Udowodniono po rozklejonych hasłach i odezwach. 169 Jak stwierdzono, pierwszy atak był na posterunek [MO] — przybyłych było około 300 ludzi, przyjechali furami (oświadczenie MO), [na post erunku] zost ali zamordowani: milicjant Choroszewski St anisław i Mat ejczuk Jerzy1 — z zawodu szewc, członek PP R. W mieszkaniu Hajduków zost ał zabity syn Hajduk Sergiusz, lat 17, pracownik org[anizacji Związek] Walki Młodych. W m ieszkaniu własnym zastrzelony został Budnik M ikołaj przewodniczący Rady Miejskiej m[iasta] Supraśla i członek P PR. Na ulicy Kościuszki zamordowany zost ał m ilicjant Wydziału Bezpieczeństwa Publicznego, nazwisko nie ustalone. Oraz na szosie przy wjeździe do Supraśla na sam ochodzie, wiozącym wojskowych sowieckich na pomoc, zost ał zamordowany 1 wojskowy i 1 zost ał ranny w głowę. Zabit ych zost ało ogółem 6 osób i 1 osoba raniona. M ilicjant ów 5 osób zostało uprowadzonych przez akowców w niewiadomym kierunku, jaki los ich spot kał nie wiadomo. Mieszkania, które zost ały odwiedzone przez akowców następujące: Nadleśnict wo Państwowe Supraśl, gdzie zost ało zrabowane około 4.600 złot ych, dokum enty porozwalane, jednak zniszczeń nie było, lokal Posterunku M O, gdzie zabrano broni 12 sztuk karabinów, 2 aut om at y i 2 pist olet y oraz am unicję znajdującą się na post erunku, zdemolowano meble, zniszczono dokument y i korespondencję oraz zabrano piecząt ki. Lokal kooperat ywy, gdzie zrabowano papierosy, papier do pisania, zapałki oraz inne drobne rzeczy, dokument y częściowo zostały zniszczone. Uprzejmie proszę o wydanie decyzji o wydanie zarządzenia pochowania zwłok. a a 1 Pod pismem nieczy telny podpis burmistrza Supraśla. W aktach PPR w ystępuje jako Józef Matejczuk; w : A Pw B, KW PPR w Biały mstoku 19441948, „Księga ewidency jna członków PPR woj. białostockiego przyjęty ch w okresie 21 V III 1944 r. — 4 III 1945 r.”, nr 1, poz. 1.183. Nr 92 1945 maj [po 3], B iałystok. — S prawozd an ie statystyczn e K P PPR w Białymstoku o stanie liczbowym partii w p owiecie białostockim z wyszczególnieniem m.in . n arodowości człon ków. Kopia, m aszynopis. KP PPR w Białymstoku 1944-1948, sygn. 4/VI/7, k. 14. Sprawozdanie liczebne członków Pow[iat owego] Kom[it etu] P olskiej Partii Robotniczej w Białymst oku na dzień 1 maja 1945 r. L.p. 170 Gmina Il[ość] Ro- Chło Inte - ogól[na ] p[i] l[ige - m[ie ncj a ] ślnic y] b[otnicy ] Rze - Kob[ie ty] Il[ość ] kom [ óre k] Na rodow[ość] pol[ska ] bia łorus[ka ] Ŝy d[owska] 1. 2. Gródek Mic hałow o Zabłudów Czar[na ] W ie ś Supra śl W asilków Starosie lc e Bac ie czki Obrubniki P ow[iatowy Urząd] Bezp[ie c zeństwa ] Raze m 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 103 42 58 16 29 11 6 6 5 5 5 4 6 8 2 3 101 39 — — 14 a 20 a 4 15 9 3 — — 1 2 — — 3 4 4 16 10 4 — — 15 a 13 a 3 4 2 12 10 12 3 2 1 10 — — — — — 1 — 1 — — 1 — — — — 1 — 1 5 — — 1 — — 2 3 1 1 — 1 4 13 2 3 1 4 11 — 1 1 1 7 — — — — — 1 228 131 53 14 15 15 31 52 175 1 Sam opomoc Chłopska liczy 3.570 czł[onków] (jest t o liczba nieścisła). W Michałowie, Gródku, Supraślu, Wasilkowie ist nieją Zw[iązki] Zawod[owe] Włókniarzy. Czarna Wieś, Supraśl nowo załoŜone oddziały [związku] robot ników drzewnych. 7 członków P art ii zabit ych: 1/ Budnik Mikołaj — Supraśl, 2/ Matejczuk Józef — Supraśl, 3/ Hajduk Sergiusz — Supraśl, 4/ Mojsak Władysław — Supraśl, 5/ Małaszewski Włodzim ierz — Zabłudów, 6/ Skarbiński Jan — Wasików, 7/ Skarbiński Bolesław — Wasilków. Wykluczeni zostali: 1/ Den Bronisław — Wasilków, 2/ Wysocki Anat ol — Juchnowiec. a Dopisane odręcznie w kolumnie: „Dezorganizacja”. Nr 93 1945 maj 4, Narewka. — Raport Zarządu G minn ego w Narewce dla S tarostwa Powiatowego w B ielsku Podlaskim w sp rawie n ap ad u odd ziału Armii K rajowej Obywateli p od dowództwem majora Zygmunta Szen dzielarza p s. „Ł upaszka” na Narewkę. Oryginał, rękopis. SPBP 1944-1950, sygn. 48, k. 27. Zarząd Gminny donosi, Ŝe w dniu 17 IV rb. m iędzy godz. 9 [a] 10 rano na os[adę] Narewka napadła banda, która ukrywa się w m iejscowych lasach. W czasie napadu dwóch z bandy napadło na lokal Zarządu Gm innego i jeden z bandyt ów wpadając do kancelarii Zarządu Gm innego pytał się: „Bandit ow zdieś niet ”, i zaczął plądrować po szufladach st ołów, dom agał się dokument ów part yjnych. P o splądrowaniu wybiegł na ulicę i z powrot em wrócił, a z nim drugi z karabinem, kt órzy rozkazali pracownikom oraz wójt owi gminy 1 zejść do gabinet u sekret arza i zaczęli legitymować, Ŝądając dokument ów. Jeden z bandy st ojąc w drzwiach z karabinem, a drugi przy biurku z automatem 171 zapyt ał się na st ojącą kasę — co t o jest i poszedł z wójtem i rachmistrzem Kabacem do kasy, zabrał got ówkę w sumie 9.000 zł oraz spisy męŜczyzn urodzonych w latach 1927-1911 włącznie. P o zabraniu got ówki obrewidował wójt a gminy i Kabaca P iotra, i zabrali z sobą, kt órych postrzelali w Narewce koło post erunku milicji, a pozostałym pracownikom powiedzieli, aby nie wychodzili do ich przyjścia. Oprócz wyŜej wymienionych zost ali zabici: Wołkowycki Aleksander — radny gminy i Lewsza Mikołaj — gajowy. Jednocześnie donoszę, Ŝe Zarząd Gminny i pracownicy przyst ąpili do pracy. a a 1 Pod raportem nieczytelny podpis sekretarza i p.o. w ójta gm. N arewka. Chodzi o Jana Leszczyńskiego. Nr 94 1945 maj 15, Białystok. — Protokół p osiedzen ia Komitetu Miejskiego PPR w Białymstoku w sprawie ustalenia b ieŜącej d ziałalności partii w mieście. Oryginał, m aszynopis. KM PPR w Białym stoku 1944-1948, sygn. 3/II/1, k. 17-22. Obecnych — 93 [osoby]. a Porządek dnia:a 1/ sprawozdanie z [posiedzenia] Krajowej Rady Narodowej, 2/ wolne wnioski. a Ad 1. Referuje t ow. Orłowska.a Niesłuszna [jest ] radykalność niekt órych członków part ii, kt órzy chcą iść drogą socjalizm u. Obecnie budujemy P olskę demokrat yczną bez kołchozów, ale t akŜe bez kart elów, wielkiego kapit ału, obszarników i finansjery. MoŜe być t ylko drobny kapit ał. Opieramy się na robot nikach i biedocie chłopskiej (podstawowe). Jesteśmy w sojuszu ze średniakiem, a względem drobnej burŜuazji zachowujemy się obojęt nie, ani ją nie popieramy, ani zwalczamy. Popieramy prywat ną inicjat ywę. To wszyst ko jest strategia part ii uzbrojonej w największą siłę — teorię. Jakie są nastroje w społeczeńst wie? Bojowość masy robot niczej na święt o 1 maja. Wahanie się średniaków, co wróg moŜe wykorzystać. Chwiejne m asy średniaków trzeba zjednać. Sekciarst wo do pewnych zagadnień. Zgadnienie koalicji 4 st ronnict w, w pewnej róŜnicy zdań pom iędzy part iami, moŜna znaleźć kompromisowe wyjście. Błędy sekciarstwa. Nie wszyscy z AK są wrogami. Zwyrodnienie reakcji przejawiające się w m ordach, grabieŜy i terrorze. Wszyst ko co zdrowe w społeczeństwie polskim t rzeba urat ować. Dla zdecydowanych wrogów bezlit osna walka i język kuli. Chłop chce się wyŜyć w swojej part ii (St ronnictwo Ludowe). Walka z korupcją w łonie part ii P PR. Za zdrową kryt ykę nikogo nie karze się, np.: Bańczyk z Kr[ajowej] Rady Nar[odowej]. a Zadanie dla komórek.a 172 1. Uzbroić się musim y wszyscy w t o, co było na Kr[ajowej] Radzie Nar[odowej] i przedst awić masom. Analiza obecnej Polski przez Minca („Głos Ludu”, nr 112). W t ym celu t rzeba zebrać kom órki z nast ępującym porządkiem dziennym: a/ sprawozdanie z sesji Krajowej Rady Nar[odowej], b/ st an wydajności i rentowności na fabryce, c/ wzrost partii (5 razy), d/ st an aprowizacji. 2. Zebrać Radę Załogową. 3. P rzeprowadzić zebranie robot ników. 4. Uruchomić kom isję aprowizacyjną, która ma zająć się sprawą zorganizowania zam knięt ego sklepu spółdzielczego i agit acją [w sprawie] zasiewu ogrodów. Niedost at eczny rozwój spółdzielni zostanie rozwiązany przez ut worzenie zamknięt ych sklepów spółdzielczych na ośrodkach pracy. Niska wydajność pracy w stosunku [do okresu] przedwojennego. Pole do pracy dla partii, praca powinna być dowodem honoru, godności i czci ludzkiej. Zakłady m uszą być rentowne, kom órki powinne int eresować się tym, bo gdzie większa rent owność, t o lepsze zaopatrzenie dla robot ników. Rezultaty pom ogą Polskę podnieść ze zniszczeń i skierować ją na drogę dobrobyt u. 8 plaga — przemilczanie Rządu o jego posunięciach. (Co kaŜda kom órka zrobiła po tej linii?) a Wniosek. a Dla białostockiego P PR, Ŝe jest dziwolągiem ze względu na stan liczebny (62 t ys[iące] czł[onków] part ii w Poznańskiem ). Sekciarskie podejście do masy. Kom órki same m uszą obsługiwać siebie. Woj[ewódzka] org[anizacja] PP R musi mieć 20 tys[ięcy] członków. a Wniosek 2.a Musimy rozrosnąć się na masową partię. a Dyskusja. a a Kościński. a Towarzysze powinni wykonywać swoją inicjatywę. P raca komórki Hut y szklanej powinna być wzorem godnym naśladowania [dla] innych komórek. Na ośrodkach pracy musi być współpraca z dyrekcją. Troszczyć się o polepszenie aprowizacji dla robot ników. Komórka kolejarzy akt ywnie int eresuje się Ŝyciem partyjnym. a Słabczyński. a RóŜnica płac na kolei pom iędzy Zarządem Sowieckim a P KP przyczyną do niezadowolenia robotników i t o wpływa na wzrost komórek, nast ępnie m ogłoby być więcej członków, gdyby nie zła aprowizacja 300 gr[am] chleba na głowę. Jak moŜna podzielić 4 pary but ów przeznaczonych jako premie na kilkuset robot ników ? a Gembicki. a St awi kwest ię połoŜenia kresu spekulacji, t rzeba rozpocząć z nim i walkę. a Krasowska.a Kt o [kiedyś] wykonał plan na fabryce, t en ot rzymał premię, a t erazb chociaŜ organizował to, jednak nie zost ał wynagrodzony 173 i gdyby [była] większa akt ywność organizacyjna, to by nasza part ia wzrast ała. a Fiodorow. a ZłoŜył dezyderat y: a/ powinna być współpraca m iędzy dyrektorami fabryk i aŜeby oni nie ściągali własnowolnie robot ników do swoich fabryk z innych ośrodków pracy, b/ zbyteczna biurokracja na fabrykach hamuje pracę, c/ aprowizacja nie daje nic na st ołówki fabryczne, d/ t rzeba uzyskać mięso na st ołówki za towar wyprodukowany na fabrykach, e/ nie t rzeba przyjmować byle kogo do partii, bo oni nic nie robią dla niej. a Jabłoński. a Komórka fabryki nr 23 składa się przewaŜnie z majst rów, kierowników i dyrekt orów. Brak obić do maszyn. P rodukcję fabryki moŜna powiększyć o 50%, jeśli wyruguje się niedokładności t echniczne. a Kokorew. a [Ot worzenie] zamkniętych sklepów na fabryce jest bardzo dobrą inicjatywą. P rzez t roskę o aprowizację robot ników wzrosną szeregi partii. T rzeba zainicjować na fabryce, Ŝeby produkcja ponad plan przeznaczona była dla polepszenia aprowizacji pracujących. a Chełmiński. a Dyrekt or Hut y waha się wstąpić do PP R. Na zebraniu sekret arzy bardzo duŜo ot rzymuje się wiadomości, które się wykorzyst uje na zebraniach komórki. a Kiwaczycka. a Sam okrytyka i krytyka na komórce Hut y wzmacnia pracę part yjną. Sam a jeździ na wieś po produkt y Ŝywnościowe dla robot ników. a Grygorczuk. a Kart ofle przeznaczone na zasiew gniją na wsi. a Sokólski.a M et ody postawienia naszej partii na większy poziom: 1/ Miejski Kom it et nie dał dla sekret arzy kom órek konkret nych dyrekt yw, tylko referat y, 2/ m asa jest bardzo rozwydrzona, kradnie na fabryce, nie ma człowieka, kt óry nie kradnie, part yjniaków złapanych na kradzieŜy t rzeba 10 razy surowiej karać od bezpart yjnych. Zła organizacja w wydziale aprowizacji — wysyłają do Suchowoli po zabranie kontyngent u, a on jest wybrany. a Buczyński. a Komit et Miejski PPR wysunął Buczyńskiego na dyrekt ora fabryki włókienniczej nr 5 i do tej pory nie skont rolował jego pracy, Ŝadnej pomocy w t rudnościach, a t ylko referat y. a Łapot. a Miejski Komit et nie st ał na wysokości zadania, ale nie t ylko M[iejski] K[omitet] i Woj[ewódzki] K[omitet ] PP R są winnymi, ale kaŜdy członek poszczególnie. P rzyczyną małej liczebności [PPR w woj. białost ockim] jest brak prac kaŜdego członka. M amy wszyst kie szanse obecnie na m asowość part ii. Robotnik musi być zorganizowany, czy t o w P PS, czy PP R i współpracować z innym i part iam i. Koniec wojny 174 wymaga od nas duŜo pracy, aby budować nowe Ŝycie. Aprowizacja nie idzie po linii aprowizowania w pierwszym rzędzie robot ników. a Orłowska. a Sprawa na kolei będzie załat wiona. [Sprawą] powiększenia ilości chleba dla robotników powinien zająć się t ow. Gryncewicz i Miejski Komit et . Poprawiając byt robot ników na fabryce zwiększym y aut orytet part ii. Kres spekulacji zrobim y przez spółdzielnie, a wieś musi mieć moŜliwość przywozu Ŝywności do miast a. Bandy przeszkadzające t em u trzeba wytępić. Dyrektorzy podrywają dyscyplinę pracy. T eraz t rzeba zaprowadzić referencje z miejsca pracy dla robotników przechodzących z jednego miejsca pracy do drugiego. Nie moŜna pogorszyć odŜywiania robot ników, Gryncewicz ma zwoływać narady z dyrekt orami fabryk i załogami robotniczym i na t emat aprowizacji. Towary m oŜna realizować na polepszenie aprowizacji robot ników. Komit et m usi dawać nast awienie komórkom . Fakty kradzieŜy post awić na komórce, a partyjnego za kradzieŜ pod sąd pokazowy. Robot nik na stanowisku powinien pracować lepiej jak inni, Miejski Kom it et musi int eresować się tymi sprawami. 10-krotnie powiększyć partię. Wygrywając wojnę, musimy wygrać pokój. a-a b Podkreślone. W tekście: „trest”. Nr 95 1945 maj 24, B ielsk Podlaski. — S prawozdanie statystyczne KP PPR w Bielsku Podlaskim d la KW PPR w Białymstoku o liczb ie człon ków partii w powiecie z wyszczególn ieniem m.in. ich n arod owości. Kopia, m aszynopis. KP PPR w Bielsku Podlaskim1944-1948, sygn. 5/VI/3, k. 40. Stan organizacyjny członków P PR w powiecie bielskim na dzień 24 V 1945 r. L.p. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 175 Nazwa komórki Bielsk Boćki Ciec hanowiec Drohiczy n Haj nówka Kleszcze le Klukowic ze Mile j czy ce Nare w Nare wka Ilość ogólna Ilość komórek Robot[nic y ] Chło- Intep[i] l[ige ncja] Ilość c złon[ków] R[ad] N[arodowy ch ] Narodowość pol[ska] biał[oruska ] Ŝy do[ wska] 48 4 10 4 2 3 10 1 9 8 3 1 30 — — 8 — 2 12 1 8 36 3 1 — — 1 6 60 132 28 62 87 31 1 4 20 2 12 6 4 5 50 10 3 7 4 7 1 3 120 23 55 80 19 — 7 2 2 — 3 5 — 6 5 — — 5 — 6 42 2 — 1 1 3 — 18 130 28 61 86 28 — — — — — — — 11. 12. Orla Siem iaty cze Raze m 71 6 545 6 1 65 6 — 112 60 6 379 5 — 54 — — 26 3 4 83 68 2 461 — — 1 Stan organizacji demokrat ycznych — part ii i zw[iązków] zawodowych w pow. bielskim na dzień 24 V 1945 r. P artia lub stronnic two Ilość c złonków P PS Str[onnic two] Ludowe Zw[iązki] Za wodowe Zw[iąze k] Sa mopomoc y Chłopskie j 40 — 1.200 3.400 Nr 96 1945 maj 25, Sokółka. — Rap ort kierown ika Referatu Śledczego Komend y Powiatowej MO w S okółce starszego sierŜanta Stanisława Petelskiego za okres od 15 d o 25 V 1945 r. o działaln ości MO i przestęp czości w powiecie, przesłany d o wiadomości K P PPR w Sokółce. Kopia, m aszynopis. KP PPR w Sokółce 1944-1948, sygn. 12/V/2, k. 129. a Działanie. a a/ a Ilość aresztowanych: ogółem 17. a Za opilstwo — 4, brak dokument ów — 3, za niewykonanie polecenia władz administ racyjnych — 5, za kradzieŜ — 3, podejrzanych o współudział w rabunku — 2. b/ aKomu przekazano areszt owanych:a R[ejonowa] K[omenda] U[zupełnień] — 4, Sąd Grodzki — 5, zwolnionych po odbyciu kary — 5, areszt — 3. c/ a Ilość przesłuchanych: ogółem 98. a d/ a Ilość rewizji: [ogółem] 9a , z wynikiem pozyt ywnym 3, z wynikiem negat ywnym 6. P oszukiwano rzeczy z przest ępstwa kradzieŜy, rzeczy poniemieckich i broni. Rzeczy z rewizji przekazano właścicielom za pokwitowaniem — do rozprawy sądowej. a Opis przestępst w dokonanych na t erenie powiatu. a I. a Morderstwa względnie zabójst wa: ogółem 6.a 1/ Dnia 16 V 1945 r. około godz. 23 00 banda w liczbie 10 ludzi, uzbrojona w karabiny i aut omat y, dokonała napadu na mieszkanie Chomczyka Konst antego, syna Ignacego, lat 41, m ieszk[ańca] wsi Suraszkowo, gm. Szudziałowo, pow. Sokółka. Po wyprowadzeniu go z mieszkania zabit o dwoma strzałami na podwórzu. Zabójst wa dokonano na tle politycznym. Sprawców nie ujęto. 2/ Dnia 15 V 1945 r. o godz. 11 00 odnaleziono w lesie na czwartym kilomet rze szosy Sokółka—Grodno, 900 m od szosy, zwłoki ob. Bielawskiego Kazimierza, lat 40, prezesa Sam opomocy Chłopskiej na pow. Sokółka, zam [ieszkałego] w Kuźnicy. Zamordowanemu zrabowano but y i 1.500 zł. Dokum enty wszelkie zostały przy zabit ym . Zabójstwo dokonano na tle polit ycznym . Sprawców nie ujęto. 176 3/ Dnia 17 V 1945 r. zost ał dokonany napad przez bandę uzbrojoną w aut omat y, karabiny i rkm w liczbie około 30 ludzi na przejeŜdŜający sam ochód z rzeczami ob. Giby Bazyla, syna Jana, nar[odowości] białoruskiej, w pobliŜu wsi Jeziorki, gm. Szudziałowo. W czasie st rzelaniny został zabit y wymieniony i Ŝołnierz Arm ii Czerwonej — nazwisko nie ust alone. Sam ochód spalono. Zabójstwa dokonano na tle politycznym. Sprawców nie ujęto. 4/ Dnia 18 V 1945 r. w nocy banda uzbrojona w karabiny i aut omat y w liczbie nieust alonej dokonała napadu na mieszkanie Acewicza Wacława, syna Marcina, lat 39, zam[mieszkałego] w Nowym Dworze, pow. Sokółka. Po wyprowadzeniu go z m ieszkania, zabit y zost ał 5 strzałami. Zabit emu zabrano zegarek złot y, pieniądze w sum ie nie ust alonej i obrączkę złot ą. Zabójst wa dokonano na tle rabunkowym. Sprawców nie ujęto. 5/ Dnia 23 V 1945 r. o godz. 12 00 zost ał dokonany napad zbrojny przez 3 osobników uzbrojonych w pist olet y na m ieszkanie p[od]por[ucznika] Lit winowicza M ieczysława, kierownika Akcji Siewnej, gm. Dąbrowa, zam [ieszkałego] w mieście Dąbrowa. P o wyprowadzeniu go z mieszkania w pobliŜe cmentarza kat olickiego zost ał zabit y 5 strzałami. Zabójstwa dokonano na tle polit ycznym . Sprawców nie ujęto. 6/ Dnia 23 V 1945 r. o godz. 100 banda uzbrojona w ilości nie ustalonej dokonała napadu na mieszkanie ob. Kucharczyka Wincent ego, syna Jana, lat 59, zam[ieszkałego] we wsi Dubaśno, gm. Nowy Dwór. P o wkroczeniu do mieszkania i st erroryzowaniu domowników poszukiwali jego syna. Nie znajdując go, powybijali w domu okna i po dot kliwym pobiciu go wyszli z m ieszkania, zost awiając drzwi ot warte. W t ym czasie wymieniony wyszedł zamknąć drzwi, gdzie zost ał postrzelony w płuca i rękę. Po 10 minut ach zmarł. Zabójst wa dokonano na t le zemst y osobistej. Sprawców nie ujęto. II. a Npady rabunkowe z bronią i bez broni: ogółem 7. a 1/ Dnia 15 V 1945 r. w nocy banda w ilości nie ust alonej dokonała napadu na post erunek MO i Urząd Gminny Sidra, pow. Sokółka. Napastnicy szt urm em zdobyli post arunek. Milicjant ów uprowadzono. Akt a zniszczono. Budynek zdemolowano. Jednocześnie wt argnięt o do Urzędu Gm innego, zniszczono wszyst kie papiery urzędowe. Kasę w kilku miejscach post rzelano. Pieniędzy nie zrabowano. Sprawców nie ujęt o. Śledzt wo w toku. 2/ Dnia 15 V 1945 r. w nocy dokonano napadu na post erunek MO w Dąbrowie, gdzie zostali uprowadzeni względnie zdezert erowali milicjan- 177 ci, gdzie st wierdzono w budynku m ilicyjnym powybijane okna. Śledztwo w t oku. 3/ Dnia 18 V 1945 r. dokonano napadu zbrojnego przez bandę w ilości nie ust alonej na post erunek [MO] Nowy Dwór. Milicjantów uprowadzono. Akta zniszczono. Napastników nie ujęt o. Śledztwo w t oku. 4/ Dnia 15 V 1945 r. w nocy banda w liczbie około 100 osób uzbrojonych w aut om at y i karabiny dokonała napadu na posterunek M O Suchowola, pow. Sokółka. Napastnicy szturmem zdobyli post erunek. Milicjant ów uprowadzono. Budynek zupełnie zdemolowano. Jednocześnie dokonali rabunku podręcznego magazynu Urzędu Gminnego Suchowola, gdzie zrabowano cukier, sól i mydło. Sprawców nie ujęt o. Śledztwo w t oku. 5/ W dniu 23 V 1945 r. w nocy nieznani sprawcy dokonali rabunku magazynu Powiat owej Stołówki Urzędniczej w Sokółce rabując t łuszcz, cukier, wódkę i róŜne inne produkt y. Sprawcę wykryt o, lecz nie ujęt o. Śledzt wo w toku. 6/ W dniu 24 V 1946 r. o godz. 1230 sześciu osobników ubranych po cywilnemu, uzbrojonych w pist olet y, dokonało napadu na Urząd Skarbowy w Sokółce, gdzie rozbrojono wart ownika milicji z Sokółki Scholt a St anisława zabierając m u karabin Nr 4990. Po spędzeniu urzędników i interesant ów do pokoju Skarbca, pod groźbą śmierci wymusili od Naczelnika Urzędu klucz do kasy, w kt órej była got ówka. P o otwarciu kasy zrabowano 642.150 zł 55 gr — wszystką got ówkę, która znajdowała się w kasie. Po zamknięciu zgrupowanych w pokoju Skarbca, odchodząc oświadczyli, aby nikt nie waŜył się zaalarmować w ciągu jednej godziny. Sprawcy zbiegli w nieznanym kierunku. Po 10 minut ach, po odejściu napast ników, zaalarmowano milicję, która zrobiła pościg, lecz sprawców nie ujęt o. Śledztwo w t oku. 7/ W dniu 16 V 1945 r. w nocy banda w ilości nie ustalonej dokonała napadu rabunkowego na mieszkanie we wsi Brzozowo, gm. Dąbrowa, ob. Szut owicza Heronim a.W czasie rewizji zabrano cukier w ilości 252 kg, który był przeznaczony przez Urząd Aprowizacji na kart ki Ŝywnościowe m ieszk[ańcom] gm . Dąbrowa. P o dokonaniu rabunku sterroryzowali domowników i odeszli w nieznanym kierunku. Na cukier zostawili pokwit owanie. Śledztwo w t oku. VI. aKradzieŜe ogółem: 6a — z tego 2 wykryt e, 4 niewykryte. 3 kradzieŜe mieszkaniowe — 2 wykryt e. 2 kradzieŜe nierogacizny niewykryt e, jedna kradzieŜ drobiu niewykryt a. a Informacje.a 178 a/ a Nast roje wśród społeczeństwa. a Społeczeńst wo na t erenie powiat u jest bardzo przygnębione i przest raszone z powodu pojawienia się wielkiej ilości band oraz rozbrojenia post erunków, zdem olowania urzędów gm innych, częstych zabójst w i rabunków. b/ a Obca propaganda. a Na t erenie powiat u zauwaŜono duŜe działanie AK. c/ a Działanie reakcyjnych organizacji.a Na t erenie powiat u zauwaŜono działalność agit acji AK, dowodem czego jest częste rozplakat owywanie afiszów ant ypańst wowych i róŜnych gróźb. a-a Podkreślone. Nr 97 1945 maj, Białystok. — Sp rawozdanie sekretarza K P PPR w Białymstoku Bronisławy Porębskiej z d ziałalności partii w pow. białostockim d o 25 V 1945 r. Kopia, m aszynopis. KP PPR w Białymstoku 1944-1948, sygn. 4/V/1, k. 70-73. Ogólna ilość członków — 228. Ogólna ilość komórek — 31, ilość komórek fabrycz[nych] — 9. Komit et P owiatowy składa się z 10 członków, w skład którego wchodzą: P orębska, Grześ A., SierŜan J., Waczyński K., Ziniewicz W., Dąbrowski K., Mirucik A., Szejblich Z., Hajduk N., Zieliński — MO. Egzekut ywę st anowią: Porębska — I sekretarz, Ziniewicz W. i Waczyński K. P osiedzenia odbywały się syst em at ycznie 2 razy w miesiącu. W miesiącu m aju t ylko raz, po pierwszym maja. Komit et y gminne zbierały się t akŜe systematycznie po posiedzeniach Komit et u Powiat owego. Kom órki [zbierały się] po posiedzeniach kom[itet ów] gm innych. Kom órki zbierały się nie częściej jak raz na dwa t ygodnie. Lokale PP R są: w Gródku, Michałowie, Wasilkowie. Przy lokalach w Gródku i Michałowie są t eŜ świet lice i koła młodzieŜowe. P owyŜej podane liczby obejmują st an organizacyjny P PR przed 1 maja 1945 r. Obecnie za istniejące organizacje PPR naleŜy uwaŜać t ylko Gródek i Michałowo. W tych organizacjach nie m a co prawda przyrost u, ale t eŜ nie m a ubyt ku. We wszyst kich innych dzielnicach organiz[acja] PP R przest ała ist nieć. W Supraślu z 14 czł[onków] PP R 4 zabili bandyci z AK, 3 wyjechało do Prus na robotę, jeden pojechał do ZSRR, reszt a uciekła z Supraśla. W Zabłudowie zabity jeden członek PP R, reszt a wyjechała albo do ZSRR, albo kryją się, w W asilkowie 2 zabit ych członków PPR, reszt a rozpierzchła się. W Czarnej W si wszyscy 179 w st rachu. Nikt nie zgłasza się od szeregu t ygodni. Nie sposób zebrać organizacji PPR. a 1 maja a przygot owano poprzez zebrania na fabrykach w Supraślu, Czarnej W si, Wasilkowie, St arosielcach, Gródku i Michałowie oraz [przygot owano] zebranie gromadzkie w gm . bacieczkowskiej. Sprawa obchodu 1 i 3 m aja była omawiana t akŜe na konfer[encji] pełnomocników oraz przewodniczących Somop[omocy] Chłop[skiej] w sprawie akcji siew[nej]. Demonst racji w dniu 1 maja odbyło się 5: w Gródku, Michałowie, Wasilkowie, Supraślu i Czarnej Wsi oraz jedno uroczyst e zebranie w Bacieczkach. W demonst racjach brało udział tysiące robot ników (w Gródku, M ichałowie po 2 t ysiące), wszedzie były sztandary P PR. W Michałowie ze sztandarami wyszła t eŜ pepeesowska organizacja. Demonst rowała teŜ Sam op[omoc] Chłop[ska] pod własnymi, zielonymi szt andaram i. P o demonstracjach odbyły się akademie i zabawy. Najlepsza była akademia w Supraślu, gdzie w przemówieniach wyst apili nie t ylko pepeerowcy, ale i bezpartyjni, nauczyciel i urzędnik. Pierwszy maja w Supraślu był prawdziwie przełomem w nastrojach robot [ników] supraskich. Oceniając 1 maja w powiecie białostockim naleŜy st wierdzić: słabą stroną t ej akcji było t o, Ŝe nie objęła ona wszystkich gmin, nie zdołaliśmy wciągnąć do obchodu istniejących w gmin[ach członków] Samop[omocy] Chłop[skiej], ani Str[onnict wa] Lud[owego], kt órzy jeśli nie 1 maja to przynajmniej 3 [m aja] powinni być zorganizowani. Dodat nim moment em jest to, Ŝe wszędzie tam, gdzie jest PP R demonstracje odbyły się, albo przynajmniej zebrania. Demonst racje wykazały niezbicie, Ŝe nasze wpływy w masach umacniają się. W Michałowie i Wasilkowie dem onst racje rozpoczęły się po naboŜeństwie w kościele. 3 maja wszędzie były naboŜeńst wa i akadem ie. a W akcji siewneja zajęt ych było w powiecie białost ockim 4 pepeerowców, 2 pepeesowców, 1 ludowiec — pełnomoc[nik] powiat owy. Zast ępca pełnomocnika powiatowego pepeerowiec, reszta pełnomoc[ników] t o agronom owie gminni i 2 robot ników z fabryk. Wysłani byli t eŜ 3 oficerowie polit ycz[ni]. Odbyły się zebrania w 6 gm inach, do kt órych do t ego czasu nie dot arło [się] jeszcze, albo t eŜ dociera słabo, t j.: Goniądz, Kalinówka, Jaświły, Knyszyn, Barszczewo. Odbyły się t eŜ i zebrania w innych gminach, t j.: w Bacieczkach, Czarnej Wsi itd. 180 Na sześciu wyŜej wym ienionych zebraniach poruszone były sprawy nie t ylko akcji siewnej, ale i sprawy Sam op[omocy] Chłop[skiej] oraz polit yczne uchwały Konferencji na Krym ie. Odbyły [się] 2 konferencje powiat owe z udziałem pełnomocników oraz Zarządów Gm innych Samop[omocy] Chłop[skiej] i przedst awicieli władz. Obecnych na jednej z tych konferencji było około 250 osób, na drugiej około 80. Konferencje zwołane były z inicjat ywy P owiat owego Kom[itetu] PP R. Na konferencjach tych szeroko było wyjaśnione znaczenie akcji siewnej. Odczytane były rezolucje Zarządu Głównego Samop[omocy] Chłop[skiej] w sprawie święt owania 1 maja, o osadnict wie it p. Post anowiono: by Sam op[omoc] Chłop[ska] st anęła na czele akcji siewnej i aby pierwszeństwo korzyst ania z pomocy mieli członkowie Samop[om ocy] Chłop[skiej], by uwzględniono przede wszyst kim majątki państwowe i chłopów, kt órzy korzyst ali z parcelacji itd. Stwierdzono, Ŝe pierwsza seria pom ocy [w post aci] 600 t on owsa, które zost ały ofiarowane przez Czerwoną Armię w Białymst oku, zostały po prostu oddane na pastwę róŜnym spakulant om. Skorzyst ano z pret ekstu, Ŝe owies był nadpsut y i, Ŝe naleŜało go szybko rozdzielić. Owies t en rozdawany był indywidualnie wszyst kim kt o chciał. Ten owies otrzymali najmniej pot rzebujący. Ze sprawozdania pełnomoc[ników] powiat owych wynika, Ŝe ziarna siewnego przysłanego było 764.292 kg. Kont yngent owego ziarna — 214 t on. Razem około 1.000 ton dobrego ziarna siewnego, tj. owsa, jęczmienia, konopi, lnu itd. Nie ulega wąt pliwości, Ŝe w powiecie białost ockim ziarno dot arło do chłopów. W znacznym st opniu t am , gdzie ono było najbardziej pot rzebne, ale naleŜy stwierdzić, Ŝe jest t eŜ i nasze naduŜycie, które będzie m oŜna odkryć po dokładnym skont rolowaniu jakie ziarno i kom u zostało przydzielone. aT a sprawa jest nadal otwart a. a P ierwszy okres akcji siewnej dał znaczny przyrost członków Samop[om ocy] Chłop[skiej]. a Samopomoc Chłopska. a Udział P PR w organiz[acji] Sam op[omocy] Chłop[skiej] jest znaczny w Gródku i Michałowie. Członkowie PP R są tam w zarządach. To sam o było w Zabłudowie, Bacieczkach. W Supraślu Samopom oc była załoŜona przez PPR. W Czarnej Wsi w Zarządzie Samopom[ocy] Chł[opskiej] 1 peperowiec. W Zarządzie Powiatowym 6 czł[onków] P PR. Przewodniczącym jest ludowiec, wiceprzewodniczącym [członek] PP R. 181 Zarząd mało akt ywny, nie wychodzi za ramy lokalu, nie pracuje w t erenie. Konieczna jest a reorganizacja. a Zarząd dokładnie nie wie ilu m a członków. P oszczególne oddziały słabo związane z powiatami nie nadsyłają sprawozdań, Zarząd nie czyni nic w t ym kierunku, aby t en s[t an] usunąć. Większość kół Samopom[ocy] Chłop[skiej] zostało załoŜonych przez PP R c[zy] t o w czasie reformy rolnej, czy t o podczas akcji siewnej. Liczba 3.570 jest nie ścisła, bowiem jest ich wiele więcej, gdyŜ w większości gmin Samopomoc Chłopska ist nieje. Jest 158 kół Samop[omocy] Chłop[skiej]. Sam op[omoc] Chłop[ska] jest w tej chwili zupełnie nieruchoma za wyjąt kiem Gródka i Michałowa, gdzie działa Spółdzielnia Samop[omocy] Chłop[skiej]. Jest t o w związku z syt uacją w powiecie. a Związki zawodowea w Michałowie, Gródku, Wasilkowie i Supraślu pracują w fabr[ykach]. [Robot nicy] są zorganizowani w Zw[iązku] Zawod[owym] Włókniarzy. Jedynie w Michałowie fabryka produkuje t kaniny, reszt a tylko odbudowuje się. W Wasilkowie jest m oŜliwość uruchomienia kilkunast u zespołów, ale brak prądu oraz surowców. W Gródku pracuje t ylko czesalnia na potrzeby chłopów. W Czarnej Wsi i Supraślu powst ały związki robot ników drzewnych. Tart ak w Supraślu czynny, nat om iast w Czarnej W si odbudowuje się. Związki zawodowe m ogłyby objąć wszystkich rob[ot ników]. Robot nicy b zaint eresowani są w odbudowie, ale sytuacja jest nadal t rudna. P rzed 1 maja robot nicy mieli zaległe trzy wypłat y. Aprowizacja zupełnie nie dba o robot ników. Robot nicy mają zaległy chleb jeszcze za miesiąc marzec. Zaledwie po 1 maja wojew[ódzka] aprowizacja przydzieliła 5 ton mąki na wypiek chleba dla robot ników t art acznych. Kierownict wo t art aku uskarŜa się na [brakc ] funduszów dla odbudowy i na wypłatę. Dyrekcja Lasów [Państ wowych] t wierdzi, Ŝe nie ma funduszów, gdyŜ nie ot rzymuje gotówki. Syt uacja jest t aka, Ŝe prawie wszyscy robot[nicy] poszli na wici i nie ma komu pracować w t art aku. Tak było przed 1 maja w związku z t ym sprawa wciągania robot ników do zw[iązków], a tym bardziej do PP R jest mocno utrudniona. Element robot niczy w Czarnej Wsi jest niewąt pliwie oddany demokracji, lecz syt uacja jest tam zbyt t rudna. Robot nicy nie widzą znikąd ulgi, Ŝądają niewiele — wypłaty i by syst emat ycznie ot rzymywać chleb na kart ki. a Współpraca z P PS i Str[onnict wem] Lud[owym ]. a Komisje porozumiewawcze ist nieją, ale obejm ują one fakt ycznie t ylko Białystok. W powiecie PP S zorganizowana jest w M ichałowie. T am t eŜ jest współpraca między PP R i P PS, ale tylko jeden członek PP S jest ak182 t ywny. Jest t o koło PP S w śedni, niedaleko Michałowa oraz w Dobrzyniówce. Są st arzy członkowie PPS w Czarnej Wsi, ale nie działają. Stronnict wo Ludowe ma szereg członków w powiecie, ale [ich] nie ujęt o w koła i takŜe nie przejawiają Ŝadnej działalności. W miesiącu kwiet niu odbyła się jedna konferencja międzypart yjna w powiecie. Obecni byli przedst awiciele PPS, St ronnict wa Ludowego, Zw[iązków] Zawodowych z Czarnej Wsi i pepeerowcy z powiat u. Post anowiono: wspólnie przygotować 1 maja i w ogóle stale współpracować w t erenie. a Udział PP R w radach narodowych:a w Radzie P owiat owej 9 pepeerowców, Radzie Gm innej Gródka 5 pepeerowców, Radzie Gminnej Michałowa 7 peperowców, Radzie Gminnej Zabłudowa 2 pepeerowców, Radzie Gminnej Wasilkowa 4 — Zarząd i Rada, Radzie Gminnej Czarna Wieś 3 pepeerowców, Radzie Gminnej Bacieczki 1 pepeerowiec, Radzie Gm innej Supraśl [z] 5 zost ało 2. W Gródku, Michałowie i Supraślu przewodniczący rad pepeerowcy (supraski zabity). W Wasilkowie burmist rzem pepeerowiec. W m iesiącu kwiet niu odbyła się jedna narada z członkami rad narodowych. Syt uacja w powiecie jest obecnie taka. Szereg urzędów gminnych i post erunków [MO] rozbit ych. Najlepiej przedstawia się sprawa w Gródku i Michałowie, gdzie PP R zorganizowała samoobronę. Inne post erunki jeśli nawet są, zachowują się t ak, Ŝe t rudno na nie liczyć. P ropaganda i agitacja w powiecie zupełnie ust ała. Do 1 maja było pewne oŜywienie, po 1 maja zupełny zastój. Przyrost u partii nie ma, w sekret ariacie leŜą legit ym acje. Tow[arzysze] boją się je wozić w teren. Rozpanoszenie się band w powiecie spowodowało duŜo szkód dla partii. Na 16 post erunków MO czynnych jest 10, z t ego 5 znajduje się w najbliŜszej odległości od Białegostoku. Gmin urzęduje 9, reszta rozbita. P oza t ym bandy grasują wszędzie naokoło t ych gmin, kt óre jeszcze istnieją. Dest rukcyjna działalność band znajduje pewne poparcie u miejscowej ludności, ale nie ulega wątpliwości, Ŝe masy nie popierają band. Chłopi chcą spokojnej pracy i sarkają na t o, Ŝe a Rząd nie zapewnia im t ego spokoju. a Teraz głównym argument em agitacji musi być a wzmocnienie władzy a, t o przekreśli pogłoski o tym, Ŝe zaraz przyjdzie Londyn. Niesłuszne jest , Ŝe jakoby post erunki MO są podat ne dla AK. Przykłady mówią o czymś innym. W Czarnej Wsi 7 post erunkowych obroniło się przed przewaŜającą liczbowo bandą. T o samo było w Knyszynie i Kalinówce. a-a b 183 Podkreślone. Opuszczono: „ziemi”. c Zastąpiono opuszczając: „zw rot”. Nr 98 1945 maj, Białystok. — S prawozd an ie statystyczn e Komitetu Miejskiego PPR w Białymstoku o stanie liczb owym p artii w mieście z wyszczególnieniem m.in. narodowości człon ków. Kopia, m aszynopis. KM PPR w Białym stoku 1944-1948, sygn. 3/VI/1, k. 11-12. Stan organizacyjny członków P PR w Białym st oku a od 1 IVa na dzień 20 V 1945 r. b L.p. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 184 Nazwa komórki Kole j W ag[onownia] Ochr[ona ] Kol[e i] Huta szkła P oc zta W łók[ie nnic za] f[abry]ka 31 W łók[ie nnic za] f[abry]ka 6 W łók[ie nnic za] f[abry]ka 2 W łók[ie nnic za] f[abry]ka 4 W łók[ie nnic za] f[abry]ka 23 Elektrownia Urząd Zie mski M[ęŜc zyźni] Ko- Rob[otbie ty nic y] Chło- Inte p[i] l[ige ncj a ] Ilość czł[onków] R[a d] N[a rodowy ch] Narodowość P [ola c y] B[iałorusini] ś[ydzi] 10 2 11 — 1 — 7 5 — 6 — 4 — 2 — 6 — — 6 9 3 3 1 — 9 8 3 — — — — 2 — — 1 — 7 6 2 2 4 1 — — — 4 1 4 — 1 — 2 3 — 2 1 2 — 1 — 3 — — 5 — 5 — — 1 3 2 — 17 4 18 — 3 2 13 8 — 19 5 1 — 18 — — — 2 5 — 3 17 2 3 3 — — Zarząd Mie j ski Okr[ęgowa] Rada Zw[iązków] Z[awodowy ch] Urząd W oj [ewódzki] W UBP 2 4 1 — 1 4 — — 2 — 3 1 2 4 1 — — — 5 — 1 — 4 — 4 1 — 47 5 27 15 10 1 24 17 11 Spółdzie lnia Zj ed[noc ze nie] f[abry]k włók[iennic zyc h ] Kole j Centr[a lna] Dykta 4 3 — 2 4 3 — — — 2 — — 4 1 — 4 — — 5 — 5 — — — 3 2 — 4 — 4 — — — 3 1 — W oj [ewódzki] W ydz[ia ł] 4 — 3 — 1 1 3 1 — 21. Zw[iąze k] W alki M[łodyc h] Mie j ski UBP Kole j poleska Budownictwo Kontyngentowi 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. Szewcy Nauc zy c iele Tytoniowi Aprow[izac j a] m ie j [ska ] P ieka rze Dom dzie cka Kole j pa row[ozownia ] Milic j a Ob[y wa telska] P ropa ga nda Olej a rnia Mie j ski Kom [ite t] P PR W oj [ewódzki] Kom [ite t] P PR a Raze m a 30. 31. 32. 33. 34. 35. 36. 37. a Wyjechało a-a b c d 3 — 3 — — — 3 — — 26 3 3 11 3 — — — 12 3 3 7 13 — — — 4 — — 4 — — — — 10 2 3 8 13 1 — 3 6 — — — 6 1 1 3 — — — — 6 — 1 — — — — — — 1 — 3 — — — — 6 — 1 3 — 1 — — — — — — 5 — 6 — 5 — 5 5 6 — — — — — — — — — — 5 6 5 — — — — — 54 5 35 14 10 — 37 14 8 7 1 2 3 — 2 — 1 3 — — — 10 — 1 — — 2 10 1 4 — — — — — — 5 8 10 — 3 2 11 — 2 a 301 a a47 a a234a c a 42 a a 72 a — a 226 a a95 a a 27 ad na Zachód 50 czł[onków].a Dopisane. Opuszczono rubry kę: „ilość kom órek”, gdy Ŝ w e w szy stkich pozy cjach było: „1”. W tekście błędnie: „233”. W tekście błędnie: „25”. Nr 99 1945 czerwiec 5, Białystok. — Meld un ek starosty b iałostockiego M. Parfinowskiego d la wojewody b iałostockiego o napadzie u zb rojon ej bojówki na prawosławn ą p lebanię i monaster w Sup raślu . Oryginał, m aszynopis. UW B 1944-1950, sygn. 296, k. 75. Melduję, Ŝe w nocy [z] 30 na 31 maja nieznani sprawcy uzbrojeni w aut omat y, przybyli do proboszcza parafii prawosławnej w Supraślu i zabrali ze sobą syna proboszcza, któremu korzyst ając z ciemności udało się uciec. Następnie ci sami osobnicy udali się do klasztoru prawosławnego w t ymŜe Supraślu i obudziwszy wszyst kich zakonników chcieli ich zabrać ze sobą, jednak na skut ek próśb puścili ich wolno, jednak zagrozili, Ŝe jeŜeli kiedy jeszcze znajdą w klaszt orze choć jednego zakonnika — zostanie zast rzelony, oczywiście natychmiast wszyscy mnisi zbiegli. Jednocześnie nadm ieniam, Ŝe miast eczko Supraśl przez cały miesiąc jest pozbawione władz bezpieczeństwa oraz władz samorządowych. Moje starania w kierunku przeprowadzenia ponownych wyborów burmistrza i Rady Narodowej nie dały Ŝadnego rezult at u, gdyŜ ludność tego 185 miast eczka jest st erroryzowana do t ego stopnia, Ŝe o Ŝadnym zebraniu nie chcą słyszeć. a a Meldunek podpisał starosta białostocki M. Parfinowski. Nr 100 1945 czerwiec 24, B ielsk Podlaski. — Protokół przesłuchania człon ka oddziału Armii Krajowej O bywateli Jan a Ostaszewskiego, przeprowad zonego przez fu nkcjonariu sza PUBP w B ielsku Podlaskim Jana AmbroŜewicza w sprawie zbrojn ej działaln ości p olskiego p od ziemia. Oryginał, rękopis. Wojskowy Sąd Rejonowy w Białymstoku 1944-1956, sygn. G. 219/45, k. 3-4. P rotokół badania. Ja, współpracownik P ow[iatowego] UBP [w Bielsku Podlaskim] AmbroŜewicz przeprowadziłem przesłuchanie bandyt y, kt óry wyjaśnił. Ost aszewski Jan, syn Józefa, 1911 rok urodzenia, wieś Rafałówka, gm. Zabłudów, piśmienny, wyznania rzym skokat olickiego, Ŝonat y, zawód robot nik, zamieszkanie wieś Słomianka, gm. Zabłudów, ostat nie miejsce pobyt u a banda a. P yt anie: za co byliście zat rzymani? Odpowiedź: ja 10 czerwca 1945 roku byłem wciągnięt y do bandy przez ob[ywat ela], kt órego nazwiska nie znam, pseudonim jego „Leszek”. Ja mieszkałem w lesie, przyszła do mnie banda na nocleg i namówiono mnie wst ąpić w szeregi, w bandzie byli znajom i: P odskarbi Jan, zamieszkały kol[onia] Słomianka, gm. Zabłudów, Podskarbi St anisław, syn Józefa, zamieszkały kol[onia] Rafałówka, gm . Zabłudów, Kozłowski Jan, zam ieszkały w m[iejscowość] M ichałowo, pow. białost ocki, reszt a bandy była z Białegostoku, nazwisk nie znam, naszym druŜynowym był „Leszek” z Białegost oku. 11 VI 1945 r. o godzinie 10 rano ja poŜegnałem się ze swoją rodziną i aposzliśmy do lasów Białowieskiej Puszczy a , w lesie przeszliśmy t or kolejowy, za t orem 4-5 kilomet rów zat rzymaliśmy się i druŜynowy powiedział, Ŝe będziemy czekać na drugą druŜynę, która miała się z nami złączyć. Nasza druŜyna składała się z a 11a bandyt ów, a dwunast y druŜynowy, mieliśmy a 4a automaty, a 2a karabiny rosyjskie, a3 a mauzery, a 1 a pist olet , a1 a nagan. P o 1 1/2 dnia dołączyła do naszej bandy druga banda składająca się z 40 osób, pod dowództ wem kom endant a, kt órego nazwiska nie wiem, ale słyszałem , Ŝe był leśniczym1 w obchodzie połoŜonym między Hajnówką i Narewką, banda była uzbrojona w aut om at y, karabiny, 1 rakiet nicę. Nasz druŜynowy zameldował dla komendant a, Ŝe nasz oddział czeka, kom endant spisał nas na list ę i wywołując nas pojedynczo nadawał pseudonimy, mnie dał pseudonim „Dzik”. Cała grupa odpoczęła 1 dzień 186 i przez las poszliśmy w kierunku wsi Rybaki, narewskiej gm iny, zaszliśmy do wsi Rybaki kiedy był juŜ wieczór, przenocowaliśm y i byliśmy przez cały dzień, wieczorem o godzinie 10 komendant odliczył 20 osób i poszliśmy w kierunku m[iejscowości] Narew, zaszliśmy do Narwi i ja byłem wyst awiony na straŜy, na bielskiej szosie, po 2-3 godzinach ja z post erunku byłem zdjęty i gdy przyszedłem do oddziału t o było 7 furmanek gospodarskich, m yśmy powsiadali na fury i pojechaliśmy w kierunku Makówka—Waśki, przyjechaliśm y do Waśków i zat rzym aliśm y się, a komendant wywołał sołtysa a i przy jego obecności a zatrzymał ludzi, kt órzy wieźli drzewo z lasua , ludzi było 6, kaŜdy z rozporządzenia komendanta a dostał po 30-50 guma , bił komendant i moi koledzy bandyci, po t ym wszyst kim kom endant a zamówiła 2 litry wódki, jajka, chleb, masło, co było wykonane; we wsi Waśki kom endant awziął dziewczynę a lat 18-20 — dla mnie nieznajom ą i pojechaliśmy w kierunku lasu. PodjeŜdŜając do lasu byliśmy ost rzelani, ja zerwałem się z fury i poleciałem do lasu, do mnie dołączył m ój kolega „Waldek”, myśmy rzucili broń w lesie i uciekaliśmy w kierunku swego domu, ale byliśm y zat rzym ani. P yt anie: powiedzcie, czy oddział pozost ały we wsi Rybaki dołączył do waszej grupy? Odpowiedź: pozost ały oddział składający się z 30 osób do nas nie dołączył. P yt anie: powiedzcie, gdzie jest t ych 2 ludzi wziętych przez wasz oddział w m [iejscowości] Narew? Odpowiedź: ludzie zabrani przez naszą grupę w m[iejscowości] Narew, przed moim wst ąpieniem do bandy, o czym słyszałem od kolegów, nie wiem gdzie są. P yt anie: opowiedzcie, w jaki sposób był st racony porucznik z m [iejscowości] Narewka? Odpowiedź: m yśmy znajdowali się w lesie — oddziału nie pam ięt am, komendant ze swoim zast ępcą poszli do m[iejscowości] Narewka i przywiedli a jednego obywat ela lat 20-22 a , kt óry był rozst rzelany przez komendant a i zakopany w lesie, ubrany był w spodnie kloszowe czarne w pasy, marynarkę granat ową z wykładanym kołnierzem. P yt anie: gdzie wasza banda ma składy? Odpowiedź: ja tego nie wiem. P yt anie: czym wy moŜecie uzupełnić swoje zeznanie? Odpowiedź: powiedziałem wszyst ko, spisane z m oich słów przeczyt ano na głos. b2 a-a b 187 Podkreślone. Protokół podpisał przesłuchujący J. Am broŜewicz i przesłuchiw any J. Ostaszewski. 1 2 Chodzi o leśniczego Władysław a W ołoncieja ps. „Konus”. J. Ostaszewski został skazany 26 IX 1945 r. przez Wojskowy Sąd Rejonow y w Biały mstoku za przynaleŜność do „AK mającej na celu obalenie demokratycznego ustroju Państwa Polskiego” oraz za posiadanie broni i napad na posterunekMO w N arwi na 10 lat pozbawienia wolności, po am nestii orzeczeniem z 18 III 1947 r. zmniejszono karę do 3 lat, zw olniony z więzienia 22 V 1948 r.; w : A Pw B, Wojskowy Sąd Rejonowy w Białym stoku 1944-1956, sy gn. G. 219/45, k. 23, 26 i 29. Nr 101 1945 lip iec 2, B ielsk Podlaski. — Wniosek pełnomocn ika B iałostockiego Diecezjalnego Zarządu Prawosławnego Dan iela Łukaszuka do S ąd u Grodzkiego w B ielsku Podlaskim przeciwko Bolesławowi Jaszczołtowi z Bociek w sp rawie o p rzywrócen ie parafii p rawosławn ej w B oćkach posiadania grun tów. Odpis, maszynopis. Okręgowy Urząd Likwidacyjny w Białym stoku 1945-1949, sygn. 896, k. 2. Cerkiew Prawosławna w Boćkach z dawien dawna posiadała własną ziemię róŜnych uŜyt ków w obrębie os[ady] Boćki, pow. bielskiego. Kilkanaście lat wstecz, w wyniku scalania gruntów boćkowskich, cerkiew otrzymała kolonię, kt órą aŜ do września 1939 r. posiadała spokojnie i bezspornie, przy czym część jej uŜytkował proboszcz, zaś część psalmist a. Okupanci odebrali cerkwi wspom nianą kolonię. Część jej — około 4,5 ha, posiadana przez psalmist ę, uprawiał ost at nio Niemiec — komisarz gm. Boćki, a obecnie korzyst a z niej bez Ŝadnej podst awy pozwany Jaszczołt . Na zasadzie ustawy z dnia 6 maja 1945 r. o mająt kach opuszczonych i porzuconych, uprzejm ie proszę Sąd Grodzki, po zbadaniu świadków: Szymona s. Ant oniego Turkowicza, Jana s. Adama Łukaszewicza i Bohdana s. Józefa Marczuka, przywrócić cerkwi prawosławnej w Boćkach posiadanie ziem i o powierzchni około 4,5 ha w obrębie grunt ów osady Boćki, pow. bielskiego, graniczącej od północy z szosą Bielsk—Boćki, od wschodu z kolonią Michała Kaliszewicza, od południa z koloniam i róŜnych osób i od zachodu z ziem ią, uŜyt kowaną przez proboszcza cerkwi, oraz zasądzić od pozwanego na rzecz powoda koszt y prowadzenia sprawy. Nr 102 1945 lip iec 5, Klejniki (gm. CzyŜe). — Meldu nek Leśnictwa Klejn iki d la Nadleśn ictwa Pań stwowego B ielsk Pod laski dotyczący nielegalnych wyręb ów lasu i kradzieŜy drewna. Odpis, maszynopis. UW B 1944-1950, sygn. 293, k. 40. Leśnictwo niniejszym donosi (po raz drugi) o st rasznej dewastacji lasów i prosi o jak najszybszą pom oc, gdyŜ m y sami jesteśmy t u bezsilni. Wzywamy o pomoc! W razie nie otrzymania t akowej, jeszcze 188 w przeciągu kilku dni, a z lasu zarówno w st arszej, jak i młodszej klasie wieku, pozost aną dosłownie sam e pnie. O t ak best ialskim i tak nikczemnym zachowaniu się oprawców w lesie, nie kaŜdy zapewne ma dziś pojęcie. W kaŜdej części lasu, zarówno w młodym, jak i starym (kt óry i t ak juŜ prawie znikł z powierzchni), gospodaruje dziennie 100-150 fur. Z chwilą nadejścia pracownika leśnego, ze wszystkich st ron dają się słyszeć szydercze śmiechy i drwiny w post aci aroganckich słów, a na zapyt anie o adres lub nazwisko, wskazują drągi i siekiery, a nierzadko i broń palną, nie pozwalają zbliŜyć się do siebie. A więc, czyŜ my nieszczęśni st raŜnicy lasu, we dwóch lub trzech a z pięścią w garścia , jest eśmy w st anie powst rzymać set ki ludzi rozszalałych dosłownie Ŝądzą niszczenia. Tot eŜ jeszcze raz wzywamy o pom oc i t o nat ychm iastową! Od dnia 1 do 4 bm . w ur[oczysku] Zabłocie znikło z powierzchni 340 m[etrów] p[rzest rzennych] opału i około 400 m 3 uŜytku z pnia. W ur[oczysku] Janowo pozostają juŜ t ylko pojedyncze drzewa. Składnica na razie jeszcze w spokoju. Sprawcami powyŜszych wykroczeń są mieszkańcy wsi: Makówka, Kut owaja, Kotłówka, Tyniewicze D[uŜe] i M [ałe], Lachy, Klejniki, Horodczyno, Koźliki, Janowo i Leszczyny. Leśnictwo stawia wniosek o przykładne b ukaranie winnych. a-a b Podkreślone. W tekście: „przy kładzie”. Nr 103 1945 lipiec 15, B iałystok. — Pismo n aczeln ika Wydziału Ogóln ego UWB Mariana Kryńskiego d o starosty b ielskiego w sp rawie statusu Cerkwi prawosławnej w Polsce. Oryginał, m aszynopis. SPBP 1944-1950, sygn. 114, k. 151. Urząd Wojewódzki Białost ocki zawiadamia, Ŝe Ministerst wo Administ racji P ublicznej reskrypt em z dn. 27 VI 1945 r. L.dz. 8284/45 1, w sprawie wym ienionej w nagłówkua powiadomiło, Ŝe do czasu definit ywnego ust alenia nowych władz Kościoła Prawosławnego w P olsce, władzę diecezjalną na t erenie województwa białost ockiego wykonuje biskup T ymot eusz Szret ter. Siedziba Konsyst orza Prawosławnego mieści się w Warszawie ul. Zygmuntowska nr 13. W związku z powyŜszym Urząd W ojewódzki prosi obywatela starost ę o nadesłanie sprawozdania na skutek zarządzenia obywatela wojewody z dnia 8 VI 1945 r. Nr O-AP-IV-6b/1/452 w sprawie parafii prawosławnej w Orli w związku z pismem t amt [ejszym ] z dnia 28 III 1945 r. Nr 189 AP .7/53 . O t reści powyŜszego naleŜy powiadomić zaint eresowane duchowieństwo. b Term in: 30 VII 1945 r. b Za Wojewodę mgr M. Kryński a b-b 1 2 3 W tekście: „Sprawa Kościoła Praw osławnego w Polsce”. Podkreślone. Brak w aktach sprawy . Zarządzenie wojewody znajduje się w aktach sprawy ; patrz: APwB, SPBP 1944-1950, sy gn. 114, k. 25. Patrz dok. nr 79. Nr 104 1945 lip iec 17, Białystok. — Protokół p osied zenia E gzeku tywy KP PPR w Białymstoku w sprawie ustalenia planu p racy i wyd elegowania reprezen tan tów partii do PRN w B iałymstoku . Oryginał, m aszynopis. KP PPR w Białymstoku 1944-1948, sygn. 4/IV/1, k. 6-7. Obecni: tow[arzysze] a Kunat , Kryst owczyk, Stańczuk, P yś, Szust er, Rusnak. b Porządek dzienny:b 1. plan pracy na najbliŜszy okres, a/ rozdzielić funkcje na czł[onków] Pow[iat owego] Kom [it et u], 2. wybory radnych do Pow[iat owej] Rady Narod[owej], 3. wolne wnioski. 1. Referuje t ow. Kunat . Na wst ępie wskazał na współpracę i pomoc [Urzędu] Bezp[ieczeńst wa] i MO, jak równieŜ dodał, Ŝe w duŜym stopniu ułat wiłoby t o pracę po linii part yjnej. Następnie wskazał na konieczność akt ywniejszej czynności czł[onków] part ii [z] Pow[iat owego] [Urzędu] Bezp[ieczeństwa] i częst sze branie udziału w wiecach, odczyt ach i akademiach. W dalszym ciągu ujawnił, Ŝe [Urząd] Bezp[ieczeńst wa] nie wykonuje swoich zadań, tzn. nie reaguje na składane m eldunki, ale pom im o wszyst ko t rzeba więcej poświęcić uwagi i zainteresowania. Komendan[ci Urzędu] Bezp[ieczeństwa] i MO niedociągnięcia swe motywują w duŜym st opniu brakiem środków lokomocji, w czym sekr[etarz] przyznał im rację. T ow. Rusnak wskazał t akŜe na drugą bolączkę milicji, a mianowicie, na marne wynagrodzenie i brak umundurowania i obuwia, co w duŜym st opniu przyczynia się do opieszałości pracy zarówno m ilicji jak i [Urzędu] Bezp[ieczeńst wa]. Drugim z kolei ciekawym moment em, na jaki zwrócił uwagę t ow. Kunat , są zachodzące wypadki t ego rodzaju: co drugi dzień nie znane nikom u typy zajeŜdŜają nocą pod mleczarnię i zabierają wszyst ko, t o znaczy, m leko, masło, śmiet anę itp., na co tamt ejsze władze jak i ludność pat rzą obojęt nie. Tow. Rusnak ujawnił zły stosunek ludności zabłudowskiej do obecnej władzy, co — jak t wierdzi — jest niezbitym 190 faktem. T ow. Stańczuk podejrzewa w pewnym st opniu kier[ownika] mleczarni. W dalszym ciągu t ow. Kunat zwrócił się do komend[antów] Milicji i [Urzędu] Bezp[ieczeńst wa] o powiadomienie w gminach, w kt órych będzie m oŜliwość, o święcie 22 lip[ca], na co dali przychylną odpowiedź. b Post anowiono:b wspólnymi siłami o post aranie się jakiejkolwiek lokom ocji tak dla [Urzędu] Bezpieczeństwa, jak i dla MO. Następnie dopomóc w [poprawieniu] warunków mat erialnych m ilicjant ów w formie umundurowań, obuwia, premii it p. W dalszym ciągu t ow. Stańczuk przyrzekł sprawdzić zachodzące wypadki w Zabłudowie i zbadać kier[ownika] mleczarni. 2. Do Powiat owej Rady Narodowej na m iejsce t ow. P orębskiej i Bart oszewicza wysunięt o dwóch nast ępujacych t ow[arzyszy]: sekr[et arza] Kunat a i Rusnaka (przegłosowano wiekszością głosów). Następnie dokoopt owano do pow[iatowej] Egzekut ywy t owarzyszy a: Stańczuka, Szust era, Rusnaka, Kunat a, Kryst owczyka. P rzypom niano równieŜ o posiedzeniu P RN w dniu 23 lip[ca]. 3. W wolnych wnioskach t ow[arzysze] z [Urzędu] Bezpieczeńst wa i MO usilnie skarŜą się na ogrom ny brak środków lokomocji. Następnie t ow. Pyś post awił wniosek o uzyskanie talonów na golenie, z czego mogliby korzyst ać i byłoby poŜądanym dla m ilicjant ów. Na zakończenie t ow. Kunat przypomniał o plenarnym posiedzeniu Powiatowego Komitetu Polskiej P art ii Robot niczej w dniu 5 sierpnia. c a b-b c W tekście: „tow. tow .” Podkreślone. Protokół podpisał I sekretarz KP PPR w Biały mstoku I. K unat. Nr 105 1945 lip iec 18, Białystok. — Protokół posiedzenia Komitetu Miejskiego PPR w Białymstoku w sprawie ustalenia b ieŜącej d ziałalności partii. Oryginał, m aszynopis. KM PPR w Białym stoku 1944-1948, sygn. 3/II/1, k. 26-27. Obecni t owarzysze a : Kubiak Józef, P uszkiewicz M ieczysław, Lewi Sabina, Owierko Jerzy, Rutkowski Ant oni, Papierzyński Feliks, Borowski S[ergiusz], Gaskiewicz Dym it r. P orządek dzienny: 1/ odczyt anie protokołu z posiedzenia Miejskiego Komit et u, poprzedniego, 2/ sprawozdanie sekret arza Miejskiego Komit et u PPR, 3/ sprawa mat eriału premiowego znajdującego się w Miejskim Komit ecie, 4/ wolne wnioski. Do punktu 1. W związku z odczyt aniem prot okołu t ow. Baczyński oświadczył, Ŝe sprawdzał sprawę repat riantów. Winę ponosi nie t ylko kierownict wo, ale w większej m ierze sami ewakuowani, kt órzy ut rudniają 191 kierownict wu pracę przez dłuŜsze zatrzymywanie się w mieście i pobieranie zapom óg. Tow. Borowski mówi, Ŝe powinniśmy jawnie zająć się tą sprawą, poniewaŜ winę ponosi t ylko kierownict wo. Tow. Baczyński odpowiedział, Ŝe nie jesteśm y Urzędem Śledczym, a m ając wszędzie swoich ludzi wiemy co się dzieje i w odpowiedni sposób na t o reagujemy. Tow. Papierzyński t akŜe t wierdzi, Ŝe trzeba jawnie kontrolować pracę w inst yt ucjach i przedsiębiorstwach — niedociągnięcia jawnie likwidować, z czym t ow. Baczyński się nie zgadza mówiąc, Ŝe Miejski Komit et nie jest Urzędem Bezpieczeńst wa, a kaŜda instyt ucja ma swoje organa kont rolne, wobec czego part ia nie m oŜe zajmować się t ymi sprawam i jawnie. Tow. Borowski zgadza się ze zdaniem t ow. Papierzynskiego m ówiąc, Ŝe jako członkowie m oŜem y się zajmować kont rolą w inst yt ucjach. Tow. Baczyński: droga pośrednia t ak, lecz bezpośrednio w Ŝadnym wypadku. Tow. Gaskiewicz proponuje, aby repatriantów, kt órzy nie pracują, nat ychm iast wysłać na Zachód. Na zapyt anie tow. Borowski oświadczył, Ŝe na 12 fabryce załoŜył komórkę składającą się z 3 członków (kwest ionariusze do Miejskiego Komit et u nie wpłynęły), na 32 fabryce jest 2 członków. Do punktu 2. T ow. Baczyński zdał sprawozdanie z pracy Miejskiego Komit et u za czas od 15 VI 1945 r. do 19 VII 1945 r. Na Ŝyczenie tow. Lewi zdał szczegółowo sprawozdanie co do jakości t em at ów na poszczególnych zebraniach i masówkach. W dalszym ciągu t ow. Baczyński zdał sprawozdanie z oskarŜenia jakie wpłynęło na t ow. Olszewskiego i Filipczaka twierdząc, Ŝe w czasie przeprowadzania dochodzenia przekonano się, Ŝe wiele zarzutów jest niesłusznych, mimo t ego samo podłoŜe sprawy jest niejasne. Tow. Lewi t wierdzi, Ŝe poniewaŜ tow. Olszewski nie jest całkowicie oczyszczony ze st awianych mu zarzut ów, przet o nie m oŜe zachodzić kwest ia, Ŝe tow. Borowski rzucił na niego oszczerst wo. Tow. Lewi poruszyła sprawę szkolnictwa zaznaczając, Ŝe polskie nauczycielst wo nie bierze Ŝadnego udziału w Ŝyciu społecznym. T ow. Lewi proponuje, aby t ow. Gaskiewicz napisał akt ualny art ykuł do gazet y i zapoznał w nim robot ników z obecnym st anem i korzyściam i jakie daje nam reforma szkolna. Byłoby dobrze, gdyby t ow. Gaskiewicz przynajmniej na dwóch zebraniach miał odczyt y. 192 Do punktu 3. Tow. Baczyński przedst awił zebranym sprawę materiału, który się znajduje w Miejskim Komit ecie i, który miał być dla pracowników Kolei, część którego zost ała rozdana, reszta t j. 12 met rów pozostało. Post anowiono mat eriał zatrzymać do wyjaśnienia sprawy. Do punktu 4. W wolnych wnioskach zabrał głos t ow. Gaskiewicz mówiąc, Ŝe wiele mat eriału ze Zjazdu Zw[iązków] Zaw[odowych] moŜna dać na zebrania propagandowe. T ow. Gaskiewicz m ówi, Ŝe trzeba realizować wszyst kie postawione plany, trzeba zająć się wysyłaniem prasy w t eren, kontrolowaniem , aby przede wszystkim nauczyciele ot rzymywali gazet y. Tow. Gaskiewicz proponuje, aby dla chłopów wysyłać na wieś bezpłatnie literat urę polit yczną. Trzeba nauczycielstwu w terenie koniecznie pomóc. Trzeba wciągać ludzi młodych do pracy nauczycielskiej. Na t erenie Białegostoku powstała komisja, m ająca na celu wyłonienie ludzi o pewnych zdolnościach od lat 18 [do] 32 bez względu na posiadane wykształcenie.b a b W tekście: „tow. tow .” Pod tekstem podpis sekretarza KM PPR w Białym stoku J. K ubiaka i datacja: „dnia 21 V III 1945”. Nr 106 1945 lipiec [około 25], Sokółka. — S prawozdanie kierown ika PUZw S okółce An ton iego Badu ry za lip iec 1945 r. dotyczące d ziałalności urzęd u. Odpis, rękopis. PUZ w Sokółce 1944-1947, sygn. 3, k. 15. P owiatowy Urząd Ziem ski w Sokółce obejm uje referaty: Ogólny — w składzie osób 3, Techniczny — w składzie osób 2, Wet erynaryjny — w składzie osób 1, Przebudowy Ustroju Rolnego —a , Oświat y Rolniczej — 1 [osoba]. Razem osób 7, w t ym personel: mierniczy — 1, t echniczny — 1, biurowy — 5. Na grunt ach rozparcelowanych zachodziły wypadki zrzeczenia się nabyt ych działek i nadzielenie nowym nabywcom oraz zawierania umów dzierŜawnych na grunta i zbiór zasiewu. Na skut ek przepędu bydła i koni przez Armię Czerwoną, poczynione zostały duŜe straty w zasiewach. W danym miesiącu główne zadanie PUZ w Sokółce polegało na przejęciu gospodarstw po ewakuowanych do BSSR — na cele reformy rolnej, jak równieŜ sprawach związanych ze zbiorem zasiewu z grunt ów po repat riant ach i opuszczonych, oraz nadzór nad przebiegiem prac scaleniowych. 1/ Referat Ogólny: wpłynęły 173 pisma — załat wiono 150 oraz załatwianie spraw bieŜących. 193 2/ Referat Przebudowy Ust r[oju] Rolnego i pom iarowy: załat wianie spraw bieŜących i przejęcie grunt ów na cele reformy rolnej — przejęt o 150 gospodarstw, a wyjazdów w teren było 150. 3/ Referat Oświaty Rolniczej — praca t ego referat u ograniczała się do przeprowadzenia rem ontu budynku szkolnego w maj[ątku] Sidra i odbył się kurs pracowników oświatowych w Białymstoku. W terenie praca utrudniona z powodu niefunkcjonowania zarządów gmin i braku środków lokomocji. W biurze praca była utrudniona z powodu braku personelu biurowego. Na miesiąc sierpień przewiduje się zakończenie przejęcia grunt ów na cele reformy rolnej i ich oszacowania oraz spis obiekt ów podlegających scaleniu. b a b W tekście poziom ą kreską oznaczono w akat w Referacie Przebudow y Ustroju Rolnego. Spraw ozdanie podpisał nieczytelnie kierow nik PU Z w Sokółce A . Badura. Nr 107 1945 lipiec, S okółka. — Sp rawozd an ie kierownika PUB P w Sokółce por. Jan a Pika dla starosty sokólskiego dotyczące sytuacji sp ołeczn o-polityczn ej w p owiecie, z uwzględ nieniem prob lematyki b iałoruskiej. Oryginał, rękopis. SPS 1944-1950, sygn. 16, k. 73-74. 1/ Stosunek ludności do władz i ich zarządzeń jest następujący: ludność miejska, a takŜe w pow. sokólskim była tak wystraszona działalnością band ze strony AK, NSZ, NOW, Ŝe [wraz] z pojawieniem się władz adm inist racyjnych lub wojska uciekała w pole lub w las. Zarządzeń władz administ racyjnych nie było komu wykonywać z powodu niefunkcjonowania gmin i post erunków MO. Z częściowym rozbiciem t ych band powoli zaczyna wchodzić Ŝycie po gminach w normalne t ory. Zarządzenia władz wchodzą st opniowo w t ryb wykonywania. 2/ Stosunek do Arm ii Czerwonej jest zadowalający. 3/ Działalność part ii polit ycznych jest słaba, poniewaŜ w pow. sokólskim istnieje t ylko jedna legalna PP R, składająca się z 90 członków, nat omiast PP S, Stronnictwo Ludowe, St ronnictwo Demokrat yczne w pow. sokólskim wcale nie ist nieją. 4/ Mniejszości narodowe wyglądają nast ępująco: około 35% Białorusinów, a 65% P olaków. 5/ Sprawa volksdeutschów przedst awia się następująco: wszyscy volksdeutsche, zdjęci są i odesłani w obozy. 6/ Sprawy wyznaniowe przedstawiają się nast ępująco: 65% rzym[sko]kat [olicy], prawosławni 35%. 7/ Prasa i propaganda przedst awia się nast ępująco: gazety przychodzą do pow. nieregularnie, na przykład dost arczane są co 10 dni, m oŜna [t o] objaśnić t ym , Ŝe źle funkcjonuje transport . P ropaganda w gminach 194 prawie się nie odbywa z powodu, Ŝe do t ej pory był ut rudniony wyjazd do gmin przez działalność band. 8/ Związki zawodowe w pow. sokólskim tak jak nie istnieją, z powodu, Ŝe pow. sokólski nie jest przemysłowym przewaŜnie, tylko rolniczym 9/ Wahania w przest ępczości przedst awiają się nast ępująco: jak AK, NSZ i inne przestępst wa kryminalne. 10/ Sprawy w karnym wymiarze, jak hit lerowsko-faszystowskich zbrodniarzy, na podst awie dekret u [przedst awiają się] następująco: z pow. sokólskiego odesłano do Sądu W ojskowego i specjalnego 135 spraw. 11/ Działalność t ajnych organizacji i band na terenie pow. sokólskiego w duŜych ilościach zmniejszyła się. Ost atnia grasująca banda pod dowództ wem „Bohuna” zost ała rozbita t ylko częściowo [i] obecnie gdzieś się pojawi. 12/ Działalność MO w pow. sokólskim przedstawia się nast ępująco: po gminach niekt órych nie ma w ogóle Ŝadnych post arunków MO, z powodu napadów band t erroryst ycznych zostały rozbite. Obecnie zaczyna wszystko wchodzić w swe norm alne t ory. a a Spraw ozdanie podpisał nieczytelnie kierow nik PU BP w Sokółce por. J. Pik. Nr 108 1945 sierpień 7, B iałystok. — Pismo kierown ika Wydziału Person alnego KW PPR w Białymstoku Franciszka Kozłowskiego do Wyd ziału Personalnego WUB P w Białymstoku w sp rawie skierowan ia człon ków i sympatyków PPR z Bielska Podlaskiego d o pracy w UB. Kopia, m aszynopis. KW PPR w Białym stoku 1944-1948, sygn. 1/XIV/26, karta bez num eracji. Komit et W ojewódzki P PR kieruje do Waszej dyspozycji 5 obywat eli (3 członków Part ii, dwaj nieuformowani) przysłanych przez Komit et Powiatowy PPR w Bielsku Podlaskim . Tow. Tomaszewski Henryk ma wykszt ałcenie zawodowe, bardziej nadaje się do powaŜniejszej pracy, jak pozostali: 1/ Zabrocki Włodzimierz, 2/ Radziwoniuk Michał, 3/ Dmit ruk Mikołaj, 4/ Dombrowski Piot r. T ych proszę wykorzystać według własnych spostrzeŜeń i [u]znania. Charakt eryst yki Komitet u Powiat owego P PR w Bielsku Podl[askim ] o kaŜdym z nich poszczególnie załączamy. 1 1 W aktach sprawy brakcharakterystyk. Nr 109 1945 sierp ień 29, Białystok. — Pismo wojewod y b iałostockiego S. Dybowskiego do starosty bielskiego w sprawie ustalenia statusu proboszcza p arafii p rawosławn ej w Orli ks. Włod zimierza Cech an a. 195 Oryginał, m aszynopis. SPBP 1944-1950, sygn. 114, k. 32. 1 Poufne Do niewłaściwości, jaka ma m iejsce w Orli pow. bielskiego, a polegającej na t ym, iŜ do jednej parafii prawosławnej roszczą pretensje dwaj duchowni, dołączył ob. St arost a dalsze powikłanie przez udzielenie poparcia t emu duchownem u, kt óry stanowisko swe opiera na nominacji otrzymanej wbrew przepisom dekret u P rezydenta Rz[eczypospolit ej] z dnia 18 XI 1938 r. o stosunku P aństwa do Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego. W związku z t ym zwracam uwagę, Ŝe naczelnym wymogiem naleŜytej pracy przedstawiciela powiat owej władzy administ racji ogólnej i reprezentant a Rządu na t erenie powiat u jest przest rzeganie praworządności. Oświadczenie obywat ela Starost y, Ŝe „ks. Cechan jest człowiekiem spokojnym , opinią cieszy się dobrą i co do jego kandydat ury na proboszcza orlańskiego nie byłoby zast rzeŜeń”, koliduje w znacznym stopniu z tym, Ŝe duchowny ten przy wspomnianych zaletach charakt eru od chwili Wyzwolenia Narodowego przechodził do porządku dziennego nad podstawowymi zasadami organizacji kościoła prawosławnego w Polsce i nie czynił Ŝadnych st arań w celu wyjednania legalnej nominacji. Z uwagi na przyt oczony st an prawny, zechce obyw[atel] Starosta osobiście powiadom ić ks. Cechana, Ŝe jeŜeli on do dnia 1 września rb. nie wyjedna nom inacji od swego właściwego przełoŜonego, ks. biskupa Tymoteusza, wystąpię z wnioskiem o usunięcie t ego proboszcza z zajm owanego st anowiska niezaleŜnie od ewent ualnego skierowania sprawy do władz sądowych z art . 136 K[odeksu] K[arnego].a Wojewoda St efan Dybowski a 1 Na dolny m marginesie dopisek: „Treść pow yŜszego przyjąłem do w iadom ości i w ykonania w terminie do dnia 7 IX 1945 r. Bielsk, dn. 3 IX 1945. Prob[oszcz] O rlańskiej cerkw i K s. Kan[onik] Wł. Cechan.” Pismo ks. A. Turowskiego z 20 III 1945 r. wszczy nające sprawę patrz dok. nr 77. Nr 110 1945 sierpień 31, [Kleszczele]. — Kwestionariu sz osobowy sekretarza Komitetu G minnego PPR w Kleszczelach Michała Prokopczuka. Oryginał, form ularz drukowany wypełniony odręcznie. KW PZPR w Białymstoku 1948-1990, akta osobowe Prokopczuka Michała syna Łukiana. Kwest ionariusz dla członków i wst ępujących do PP R Organizacja part yjna, do kt órej wpłynął kwest ionariusz a PPR Bielsk Pod[laski] a powiat , a gm. Kleszczelea , województ wo a białostockiea . 1. Nazwisko a Prokopczuka im ię aM ichała imię ojca a Łukiana . 2. P seudonimy —b . 196 3. P łeć a męskaa . 4. Dat a urodzenia a 17 V 1905 r. a 5. Narodowość a Białorusa. 6. Język ojczyst y a białoruski i polskia . 7. Miejsce urodzenia a wieś Pogreby, gm. Kleszczele, pow. Bielsk Pod[laski] a . 8. Kiedy wstąpił do P PR i jakie funkcje pełnił a 1 XII 1944 r. pracował w charakterze drugiego sekretarza w Gminnym Komit ecie PP R, od 12 V 1945 roku pracuje [jako] sekret arz P PR w Gm[innym] Komit ecie w Kleszczelacha . 9. P ochodzenie społeczne ( c robotnikc , cchłopc , pracownik, rzemieślnik, przedsiębiorca it d.). 10. Wykszt ałcenie a5 klas szkoły powszechneja 1 . 11. Zawód z wykszt ałcenia —b, zawód wykonywany a sekretarz PP Ra . 12. Gdzie i w jakim charakterze pracował (zwłaszcza w okresie okupacji) i gdzie obecnie pracuje? 197 Od Do (mie s[iąc], (m ie s[iąc ], rok) rok) Miej sc owość (wieś, m iasto, pow., woje w[ództwo]) Na zwa prze dsiębiorstwa lub instytuc ji W j a kim c ha ra kte rze a 1921 1925 na gospoda rstwie rolnik 1925 1928 wieś P ogreby , gm. Kleszc ze le , pow. Bie lsk Bia ły stok 1928 1939 1939 1941 1941 1944 1944 12 V 1945 wieś P ogreby , gm. Kleszc ze le Kleszc ze le ra ion 2 wieś P ogreby , gm. [Kleszcze le] Kleszc ze le se kre tarz więzie nie ka rne za — przy na leŜność [do] KP ZB na gospoda rc e — Kopie ra cia 3 na gospoda rstwie preze se m — Gm [inny] Komite t P P R se kre tarz PP Ra 13. Jaki udział bierze w pracy rad narodowych, związków zawodowych, organizacji młodzieŜowych i innych organizacji społecznych? a sekretarz Gm [innego] Komit [et u] PPR gm. Kleszczele a . 14. Jakimi obcymi językam i włada? a rosyjskima . 15. Czy słuŜył w Wojsku P olskim i w jakim st opniu? aniea 16. Czy był członkiem Gwardii Ludowej, Armii Ludowej? W jakim stopniu, kiedy i gdzie wstąpił? a nie a 17.Czy był w innych organizacjach wojskowych pod okupacją, jakich i w jakim st opniu? aniea 18. Czy brał udział w działaniach part yzanckich, kiedy i gdzie? a łącznik krasnych part yzantów [oddział] imienia „Czekist ów” i jednocześnie d inst rukt or Ant yfaszystowskiego Komitet u Kleszczelowskiego Rejonua 19. Czy był ranny? —b Czy m a odznaczenia? —b 20. Czy był członkiem KPP? —b Dat a przyjęcia? —b 21. Czy był członkiem innych part ii w kraju lub zagranicą, jakich, gdzie, jak długo i jaką pełnił funkcję? [od] a 1925 roku po 1937 rok K[omunist yczna] P[art ia] Z[achodniej] B[iałorusi], pełnił funkcję prezesa Kleszczelowskiego Rejonu KPZBa 22. Czy brał udział w opozycjach i grupach antypartyjnych? a niea 23. Czy był członkiem organizacji m łodzieŜowych, jakich, jak długo? a nie a 24. Czy był więziony? Za co, kiedy, gdzie? a był aresztowany za KPZB przez Sąd sanacyjny byłej Polski, 3 lat a [w] 1925 r. i w 1937 r. 7 miesięcy a 25. Jak zachowywał się w śledzt wie, w więzieniu, w obozie? a męŜniea 26. Czy był skazany i przez jaki sąd? Za co, kiedy? aza robot ę [w] KP ZB [przez] Sąd sanacyjny [na] 3 lat a więzienia Białyst ok, [w] 1937 r. 7 m iesięcy śledzt wa a 27. Im ię i nazwisko Ŝony (męŜa) a Prokopczuk Paraskiewa a 198 28. Czy był karany part yjnie? (nagany, zawieszenia it p.) a nie a 29. Dokładny adres a wieś Pogreby, gm . Kleszczele, pow. Bielsk Podl[aski] a 30. Kt o moŜe pot wierdzić przynaleŜność part yjną, przynaleŜność do Gwardii Ludowej, do Armii Ludowej a Bazyluk Jakub i Wasilewski Stefan a a-a b c-c d 1 2 3 Wypełnione odręcznie. Brakodpowiedzi. Podkreślone. W tekście: „odnorazowo”. W „K westionariuszu dla członków i wstępujący ch do PPR” z 1 XII 1944 r. w pisał: „N arodnoje Gorodzkoje Uczy liszcze Ruskoje”; w: APwB, KW PZPR w Biały mstoku 19481990, akta osobow e Prokopczuka Michała syna Łukiana. W latach 1939-1941 Kleszczele by ły siedzibą rejonu wiejskiego w obw odzie Brześć. Chodzi o radziecką insty tucję spółdzielczą. Nr 111 1945 sierpień , b ez miejsca. — śyciorys referen ta szkół mniejszościowych KO SB w okresie VIII-XI 1944 r. Milecju sza And zilewki. Oryginał, rękopis. KW PZPR w Białymstoku 1948-1990, akta osobowe działacza ruchu robotniczego Andzilewko Milecjusza. Ja Andzilewko Mielet ij, syn Bazylego, urodziłem się 22 VI 1913 roku w rodzinie chłopskiej, w byłym województ wie wileńskim. Ojciec mój posiadał 5 ha ziemi we wsi Dubówka, woj. wileńskie. Wykszt ałcenie początkowe ot rzymałem w miast eczku ŁuŜki, a pot em wst ąpiłem do Państ wowego Gimnazjum w Dziśnie, które ukończyłem [w] 1934 roku. P o ukończeniu gim nazjum wst ąpiłem na Uniwersytet Stefana Batorego w Wilnie i ukończyłem studia filologicze w 1939 r. Od 1939 roku do 1941 [r.] pracowałem w średniej szkole radzieckiej w województwie wileńskim w charakt erze nauczyciela. Od 1941 [r.] do końca 1942 roku przebywałem przy rodzinie w Białym st oku bez st ałego zajęcia. Od począt ku 1943 r. do wiosny 1944 r. pracowałem w szkole na Wileńszczyźnie w charakt erze nauczyciela. Wiosną 1944 roku wróciłem do rodziny w Białymstoku i t u doczekałem się wyzwolenia. Z chwilą organizacji szkolnict wa w województ wie białost ockim zostałem powołany na st anowisko inspekt ora, a pot em referent a do średnich szkół mniejszościowych w Kurat orium Okręgu Szkolnego Białostockiego w Białymst oku. Na t ym st anowisku byłem do powołania mnie do wojska. W list opadzie 1944 roku przybyłem do szpitala jako nieliniowy i t u ot rzymałem st anowisko nauczyciela języka polskiego i kierownika bibliot eki. Obecnie pracuję w szpit alu wojskowym. 1 St [arszy] sierŜ[ant ] M. Andzilewko 1 M. Andzilew ko napisał Ŝyciory s przy składaniu deklaracji o wstąpienie do PPR. Nr 112 199 1945 wrzesień 2, Orla. — Kwestion ariusz osobowy wstęp ującego do ZWM Wiktora Jakimowicza z O rli. Oryginał, form ularz drukowany wypełniony odręcznie. Wojewódzki Zarząd ZW M w Białymstoku 1944-1948, sygn. 29/29, k. 332. Zarząd ZW M, do kt órego wpłynął kwest ionariusz, wojewódzki —a, powiatowy —a, miejski —a , gminny —a 1. Nazwisko b Jakim owiczb imię b Wikt or b imię ojca b P rokopb 2. P łeć b męskab 3. Dat a urodzenia b 14 XI 1926 r.b 4. Narodowość b Białorusb 5. Język ojczyst y b białoruskib 6. Miejsce urodzenia b Orla na Podlasiub 7. Kiedy wstąpił do ZWM b 2 IX 1945 r. b 8. P ochodzenie społeczne —a 9. Wykszt ałcenie b 6 kl[as] (Szk[oły] Powszechnej w Orli) b 10. Zawód z wykszt ałcenia —a, zawód wykonywany b kowalb 11. Czy był w Arm ii Ludowej lub w innych organizacjach pod okupacją? —a 12. Czy był członkiem organizacji młodzieŜowych i jak długo? —a 13. Do jakiej sekcji m łodzieŜowej (kółka) wst ępuje: a/ kółko sport owe —a , b/ kółko muzycze —a, c/ kółko dramat yczne —a, d/ kółko szachist ów —a, e/ kółko dyskusyjno-odczytowe —a 14. Dokładny adres b Orla, ul. Poświęt na 27 b a b-b Brakodpowiedzi. Wypełnione odręcznie. Nr 113 1945 wrzesień 6, Bielsk Podlaski. — Pismo sekretarza KP PPR w Bielsku Podlaskim M. O ssolińskiego do K OSB w sprawie zatrud nienia nauczycielki Raisy Jaszczu k w Państwowym L iceum i Gimnazju m Białoru skim w Bielsku Podlaskim. Oryginał, m aszynopis. KW PPR w Białym stoku 1944-1948, sygn. 1/VII/13, k. 11. Kom[itet ] Pow[iat owy] P PR w Bielsku P odlaskim prosi Kuratorium o zat rzymanie i zat wierdzenie nauczycielki ob. Jaszczuk Raisy w gimnazjum białoruskim w Bielsku P odlaskim, poniewaŜ w gimnazjum białoruskim w Bielsku P odlaskim jest duŜy napływ kandydat ów i z powodu braku sił nauczycielskich nie będą mogli wykorzyst ać uczniowie szkoły ze względu na to, Ŝe w szkole białoruskiej dzieci są przewaŜnie ze wsi. Gdyby gimnazjum białoruskie nie mogło z tego powodu przyjąć t akiej ilości dzieci, jaka powinna być przyjęta, polit ycznie byłby niepoŜądanym t aki st an rzeczy. 200 Wobec t ego Kom[itet ] Pow[iat owy] PP R w Bielsku Podlaskim ma nadzieję, Ŝe Kurat orium uwzględni nasze postulat y i przyczyni się do zaakceptowania w całej rozciągłości, gdyŜ w przeciwnym razie wywoła to niezadowolenie pomiędzy ludnością białoruską. Ob. Jaszczuk jest związana materialnie z Bielskiem i byłoby poŜądanym , gdyby pozost ała na miejscu. Sekret arz powiat owy PP R M. Ossolińskia a Na dolny m marginesie pieczęć wpływ u K OSB z datą 7 IX 1945 r. i adnotacja z dn. 9 IX 1945 r. kurator Eugenii Krassowskiej: „Ob. Jaszczuk nie posiada m inimum w ym agany ch przez Ministerstw o O św iaty kw alifikacji, wobec tego zatrudniona być nie moŜe”. Nr 114 1945 wrzesień 7, Białystok. — Protokół p osied zen ia KP PPR w Białymstoku w sp rawie złoŜenia sp rawozdań z d ziałalności partii p rzez p rzedstawicieli komitetów gmin nych , ustalenia p lanu d ziałalności p artii i p rzyjęcia nowych członków. Oryginał, m aszynopis. KP PPR w Białymstoku 1944-1948, sygn. 4/II/1, k. 23-24. Obecni: 23 [osoby]. P orządek dzienny. a Tow. Kunat mówił o t rudnościach i wynikach pracy Powiatowego Komit et u, podkreślając niedociągnięcia w powierzonej pracy i wykorzyst anie tego przez element y reakcyjne. Tow. Kunat apeluje do sekret arzy kom it etów gminnych, aby nie zaniedbywali powierzonej pracy i jak najlepiej wypełniali swe obowiązki part yjne. b Do punkt u 2. b Tow. Krystowczyk zdał sprawozdanie z pracy organizacyjnej i ze st anu liczebnego komit et ów gminnych oraz zaznaczył o cięŜkiej pracy w t erenie, powodach ubywania w niekt órych gminach członków — konkret nie muszą się usuwać z powodu band grasujących na t ych t erenach. b Tow. M irucik:b omówił stan liczebny, wzrost i upadek partii w Michałowie [w okresie] od powstania P PR, t ego powody oraz pracę reakcji na tych terenach! Komitet Gminny w Michałowie liczy 43 członków, 5 komórek. Mały przyrost partii tow. Mirucik m ot ywuje t ym , Ŝe ludność była sterroryzowana przez bandy NSZ. Gm ina posiada ZSCh, liczący 180 członków i 35 kół. Zaznacza się słaby przydział t owarów do Spółdzielni ZSCh. b Tow. Hajduk.b Obecny stan członków 68. Komórek — 8. CięŜka praca part yjna z powodu band NSZ, grasujących na t ym t erenie. ZSCh liczy 80 członków i 32 gromady. W gm inie Michałowo i Gródek ziemie oddane [miejscowym] i obsiane przez miejscowych chłopów, obecnie zostały oddane repat riant om zza 201 linii Curzona, wobec czego jest duŜe niezadowolenie ze strony ludności miejscowej. Ze Zw[iązku] Rewizyjnego w Białymstoku przybył delegat w celu sprawdzenia stanu Spółdzielni i zaŜądał od Spółdzielni diet po 200 zł dziennie oraz zwrot u koszt ów podróŜy. b Tow. Zawadzki. b St an członków — 8. W ogóle pracy part yjnej nie ma. Spółdzielnia Społem dost aje wszystkie przydziały. Dot ychczas gmina nie pracuje z powodu t ego, Ŝe zost ała rozbit a przez bandy — Wasilków. b Tow. Bujnowski. Powiatowy Urząd Propagandy. b P raca propagandowa w powiecie ogólnie przedst awia się słabo, z powodu złych warunków komunikacyjnych oraz nieodpowiednich ludzi post awionych na stanowiska kierowników propagandy i świet lic. b Tow. Stańczuk. Pow[iat owy] UBP. b Słaba praca gm in. Ogólna poprawa bezpieczeństwa wywołana legalizowaniem się band NSZ oraz AK. Tow. St ańczuk apeluje do P ow[iatowego] Kom[it etu], aby w szerszym zakresie prowadził akcję propagandową. b Tow. P yś. P ow[iatowa] Kom[enda] MO. b W powiecie jeszcze 6 post erunków jest nieobsadzonych z powodu braku ludzi. Apeluje, aby członkowie PPR przysłali dobrych i uczciwych ludzi do MO. b Tow. Orłowska. b Reasumując, [oceniając] prace i st an liczebny powiatu widzimy, Ŝe do Zjazdu Part yjnego1 nie jest eśmy przygot owani. Wobec czego Konferencję P owiat ową poświęconą wyborom delegatów musim y przełoŜyć z dnia 16 IX na 30 IX 1945 r. T ow. Orłowska w dalszym ciągu referuje syt uację w kraju, zaznaczając o sile i znaczeniu demokracji polskiej nie t ylko w kraju, ale i za granicą, oraz o wzroście przem ysłu i gospodarki wewnęt rznej przez uzyskane ziemie. b Uchwały. b Um asowienie part ii — powiększenie komórek. Popularyzowanie uchwał Cent ralnej Komisji Zw[iązków] Zaw[odowych]. Wzm oŜenie sojuszu robot niczo-chłopskiego. P opieranie Spółdzielni ZSCh. Wzmocnienie współpracy z PPS i ze St ronnict wem Ludowym. W związku z rocznicą reformy rolnej dnia 6 IX 1945 r. przeprowadzić masówki, akademie it p. Na nowych członków przyjęto: 1/ Biernacki Henryk, 2/ Makowski Franciszek, 3/ Kot yłowski Marian, 4/ Bronejko St efan, 5/ Tarasiewicz Włodzim ierz, 6/ Dudzik Nadzieja, 7/ Kondrusik Maria, 8/ Minczuk Józef, 9/ Sienkiewicz Barbara, 10/ Boraczewski W acław. c a b-b c 202 W tekście brakw yliczenia porządku posiedzenia K P PPR w Białym stoku. Podkreślone. Protokół podpisał sekretarz K P PPR w Białym stoku I. Kunat. 1 Chodzi o K onferencję Powiatową PPR w Białym stoku. Nr 115 1945 wrzesień 8, B ielsk Podlaski. — Zestawienie liczbowe lu dn ości pow. bielskiego wg spisu z 5 I 1945 r. z uwzględn ien iem p od ziału narodowościowego, sp orząd zon e w Starostwie Powiatowym w Bielsku Podlaskim. Oryginał, m aszynopis. SPBP 1944-1950, sygn. 112, k. 5. Wykaz narodowościowy ludności powiatu Bielskiego P odlaskiego województ wa białostockiego według spisu na 5 I 1945 r. L.p. Nazwa mia sta , gm iny 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. Zac hodnia c zęść powia tu mia sto Cie c ha nowiec mia sto Siem ia ty cze gmina Ciec hanowie c gmina Boćki gmina Bra ńsk gmina Drohiczy n gmina Grodzisk gmina Mie lnik gmina Siem iaty cze gmina Wy szki Raze m 3.158 2.807 12.544 8.560 14.183 11.040 6.484 2.302 6.320 9.765 77.163 14 850 18 1.020 902 1.300 3.016 2.670 4.460 2.107 16.357 — 15 — — — 16 — — — — 31 3.172 3.672 12.562 9.580 15.085 12.356 9.500 4.972 10.780 11.872 93.551 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. Wsc hodnia część powia tu mia sto Bie lsk P odla ski gmina Białowie Ŝa gmina Bielsk gmina Haj nówka gmina Kle szcze le gmina Klukowic ze gmina Mile j czy ce gmina Nare w gmina Nare wka gmina Orla Raze m 3.285 1.216 3.482 9.620 1.850 3.211 3.015 1.509 612 232 28.032 1.530 2.400 11.683 7.235 9.556 5.114 5.924 11.194 5.120 9.832 69.588 70 40 — 72 — — — — — — 182 4.885 3.656 15.165 16.927 11.406 8.325 8.939 12.703 5.732 10.064 97.802 105.195 85.945 213 191.353 Ogółem P ola ków Bia łorusinów Inny c h Ra ze m Nr 116 1945 wrzesień 11, B iałystok. — Pismo K omitetu Rod zicielskiego Białoru sko-Rosyjskiej Szkoły i Gimnazju m w Białymstoku do KO SB w sprawie utworzen ia z VII klasy szkoły p owszech nej I klasy gimnazjaln ej oraz odwołan ia z fun kcji kierownika szkoły powszechn ej Bakowca1 i nauczycielki języka polskiego Emilii Adamczyk. Oryginał, m aszynopis. KW PPR w Białym stoku 1944-1948, sygn. 1/VII/13, k. 10. Rodzice szkoły Białorusko-rosyjskiej i gim nazjum w B[iałym ]st oku na ogólnym zebraniu rodziców 9 IX 1945 r. wysunęli nast ępujące postulat y: 1. przydzielić VII klasę szkoły powszechnej do gim nazjum jako I klasę gim nazjalną, gdyŜ młodzieŜ uczęszczająca do t ej klasy zdała egzamin do I kl[asy] gimnazjum. Szkoła powszechna nie posiada odpowiednio wyk203 walifikowanego personelu nauczycielskiego do przerobienia program u klasy I gim nazjum, zaś gimnazjum ma wszyst kie warunki ku temu, by prowadzić klasę na odpowiednim poziomie. 2. Wobec t ego, Ŝe kierownik szkoły powszechnej Bakowiec nie t roszczy się o dobro szkoły — prosimy o usunięcie go ze st anowiska kierownika i mianowanie kierownikiem szkoły nauczyciela Grudzińskiego. a/ Kierownik Bakowiec w ubiegłym roku szkolnym prowadząc lekcje mat emat yki i gimnastyki w VI klasie, lekcje bardzo częst o ignorował, dając t ym zły przykład podwładnym nauczycielom . b/ Remont szkoły, nawet oczyszczania, pom im o wyznaczenia [przez] magist rat, sam podczas wakacji nie przeprowadził. c/ Nie przeprowadził we właściwym czasie zapisów szkolnych, nie zjawiając się w gmachu szkolnym i na zapyt anie personelu odpowiadał: „a coś mnie a wasza a szkoła obchodzi — ja wyjeŜdŜam na zachód”. Jednak 31 sierpnia zjawia się do szkoły, i gdy się dowiedział, Ŝe zapisy szkolne były jednak przez personel nauczycielski przeprowadzone, zaczął podwyŜszonym t onem wyraŜać swoje niezadowolenie t wierdząc, iŜ t e zapisy nie są waŜne, Ŝe będą waŜne t ylko jego zapisy od 31 VIII 1945 [r.], i Ŝe młodzieŜ, kt óra przyjdzie 4 IX 1945 r. na naboŜeństwo z powodu rozpoczęcia roku szkolnego, zostanie przez niego wyrzucona. d/ Człowiek, kt óry zachowuje się w t ak arogancki sposób wobec nauczycielst wa oraz wywołuje konflikt y nawet z dyrektorem gim nazjum, nie licząc się ze wspólną pracą w jednym pom ieszczeniu, ze względu na niski poziom jego int eligencji i niekult uralnego zachowania nie m oŜe być wychowawcą dzieci, gdyŜ my rodzice nie mamy absolut nie zaufania do tego człowieka. 3. Jednocześnie dbając o wyŜszy poziom nauczania języka polskiego prosimy o zm ianę nauczycielki j[ęzyka] polskiego ob. Adam czyk Emilii na nauczyciela, kt óry wzniesie na wyŜszy poziom stopnia nauczanie polskiego. Kom it et P rzewodniczący: Sidorowicz K. Sekret arz: Skipiet row L. Skarbnik: Busłowicz W. Członkowie: Kozłowski W., Segen P . a-a 1 Podkreślone. Im ienia nie ustalono. Nr 117 204 1945 wrzesień 12, Bielsk Podlaski. — Opracowanie starosty bielskiego R. Woźn iaka pt. „Stosun ki narodowościowe w pow. bielskim podlaskim”. Kopia, m aszynopis. SPBP 1944-1950, sygn. 112, k. 2. P owiat bielski podlaski, jak sama nazwa wskazuje, leŜy na terenie dawnego Podlasia. P owiat bielski podlaski, o obszarze 4.500 km 2, zamieszkały jest przez 191.353 [osoby] a, w tym 105.195 — ludności polskiej, co stanowi 55% ogółu ludności, 85.945 — ludności białoruskiej, co st anowi 45% i 213 — ludności ukraińskiej, rosyjskiej i Ŝydowskiej (dane wg spisu z dnia 5 stycznia 1945 r.). Gęstość zaludnienia wynosi 42 m ieszkańców na 1 km2. Stan zaludnienia powiat u dokładnie ilust ruje załączona mapa1 , wykazująca miejscowości zamieszkałe przez ludność polską i ludność białoruską, oraz wykaz ludności powiat u wg gmin 2. Charakt er narodowościowy pow. bielskiego jest konsekwencją akcji kolonizacyjnej P odlasia, kierowanej przez ksiąŜąt mazowieckich, rządzących t ą krainą w czasie podziału P olski na dzielnice oraz przez ksiąŜąt ruskich, sąsiadujących z t ą ziemią od wschodu. W epoce Jagiellonów ludność ruska, osiedlająca się w tzw. królewszczyznach i dobrach prywat nych, zaliczała się przewaŜnie do odłamu zachodnio-ruskiego, jedynie do większych zbiorowisk ludzkich wschodniego Podlasia udawała się ludność polska i litewska wyznania rzymskiego. Ludność białoruska t ut[ejszego] powiat u posługuje się językiem tzw. miejscowym, zbliŜonym do języka polskiego i rosyjskiego. Część tej ludności, zwłaszcza w Bielsku, uŜywa języka rosyjskiego. Szkół z białoruskim językiem nauczania było w 1944/1945 r. [szkolnym] 64; w roku szkolnym 1945/1946 jest 59. Liczba szkół z białoruskim językiem nauczania w bieŜącym roku szkolnym zmniejszyła się wskut ek przejścia 5 szkół na język wykładowy polski. W Bielsku ist nieje drugi rok Gim nazjum i Liceum Białoruskie oraz Szkoła Powszechna białoruska. Szkoła Powszechna białoruska istnieje równieŜ w Hajnówce oraz w bieŜącym roku [ut worzono w t ej m iejscowości] Gimnazjum białoruskie. Stosunek ludności białoruskiej do ludności polskiej był i jest nieszczery, nieufny, a nierzadko i wrogi. St osunek ten pogorszyła jeszcze odpowiednia propaganda niemiecka. Taki sam jest st osunek Polaków. Szczęśliwym rozwiązaniem zagadnienia mniejszości narodowych w P olsce jest st worzenie P olski, jako Państwa jednonarodowego. Tereny 205 polskie, zamieszkałe przez ludność białoruską i ukraińską, były, jak t o słusznie określił na konferencji prasowej w Belwederze w dniu 24 VIII rb. prezydent KRN ob. Bierut : „zarzewiem wiecznego niepokoju, były zarzewiem wojen”. W związku z umową zawart ą pomiędzy rządem BSSR a PKWN w sprawie repatriacji wyjechało z t erenów t ut[ejszego] powiat u Białorusinów 2.021 rodzin (7.105 os[ób]). NaleŜy podkreślić, iŜ ludność białoruska naogół niechęt nie zapisuje się na wyjazd do BSSR. Dość częst o słyszy się oświadczenia niekt órych Białorusinów, iŜ są oni P olakami wyznania prawosławnego. O ile chodzi o sprawy wyznaniowe, t o na t erenie Cerkwi prawosławnej ost at nio zarysowały się róŜnice poglądów wśród prawosławnych. Część z nich uznaje zwierzchnict wo biskupa prawosławnego Tymot eusza w Warszawie, zaś część — i to większa — biskupa prawosławnego w Mińsku. Stosunek ludności białoruskiej do władz polskich jest dobry, nat omiast ludności polskiej na t erenach gm in zachodnich powiatu jest gorszy. a 1 2 W tekście: „ludności”. W aktach brakzałącznika w postaci mapy . Wykaz ludności pow iatu z uwzględnieniem narodow ości ludności pow . bielskiego patrz dok. nr 115. Nr 118 1945 wrzesień 23, Bielsk Podlaski. — Protokół K on feren cji Powiatowej PPR w Bielsku Pod laskim w sprawie określen ia zadań partii i złoŜen ia sprawozdań z działaln ości komitetów gminn ych i komórek PPR. Odpis, maszynopis. KP PPR w Bielsku Podlaskim 1944-1948, sygn. 5/I/1, k. 9-11. P orządek dzienny: 1/ zadania i znaczenie part ii — t ow. Ossoliński, 2/ dyskusja nad referatem, 3/ sprawozdanie sekret arzy gminnych kom it et ów: a/ Klukowicze — t ow. Burycz, b/ Kleszczele — t ow. Prokopczuk, c/ Narew — tow. Galicki, d/ Hajnówka — t ow. Malesa, e/ Bielsk — t ow. P arfieniuk, 4/ sprawozdanie sekret arzy kom órek: a/ komórka Bobinka, gm. Kleszczele — tow. M azuruk, b/ kom órka Kleszczele — t ow. Wasilewski, c/ komórka Pawły, gm. Narew — t ow. Charyt oniuk, d/ komórka Klejniki, gm. Narew — t ow. Matwiejuk, e/ komórka Topczykały, gm . Orla — t ow. Kuna, 5/ sprawy organizacyjne — tow. Koszel, 6/ wolne wnioski. 1. Zadania i znaczenie part ii — t ow. Ossoliński. P osiedzenie otworzył tow. Ossoliński. Następnie została uczczona jedominut ową ciszą pamięć poległych bohaterów w walce o dobro demokracji. 206 Zjazd Powiat owy dnia 23 IX 1945 roku wypadł na ogół niepom yślnie. Przybyło za mało delegatów i dlat ego nie moŜna było przeprowadzić wyborów na Zjazd Wojewódzki1 . Dnia 23 X 1945 roku zost ał wyznaczony następny zjazd, na kt órym powinni być obecni przedst awiciele wszyst kich komórek partyjnych. Następnie t ow. Ossoliński przeszedł do właściwego tematu porządku dziennego, tj. — zadania i znaczenie partii. W szeregach partii naszego powiat u mało jest członków, kt órzy rozumieją jej znaczenie, i kt órzy biorą czynny udział w pracy partyjnej. Większość jest t ych, kt órzy nie zdają sobie sprawy z t ego, jakie zadania stoją przed kaŜdym pepeerowcem . Aby braki t e wyrównać, członkowie lepiej rozwinięci polit ycznie powinni uświadam iać t ych, kt órzy nie rozum ieją znaczenia i zadań part ii. NaleŜy więcej czytać gazet y, szczególnie „T rybunę Wolności”, gdzie jest duŜo m at eriałów pouczających. Komit et y gminne nie powinny oglądać się na Komit et Powiatowy. KaŜdy kom it et gm inny, kaŜda komórka partyjna powinna sam a pracować. Pomimo t o, Ŝe PP R jest silna, jednak nie moŜe owładnąć całego narodu i całe społeczeństwo wciągnąć w swoje szeregi. Dlatego teŜ t rzeba nawiązać współpracę z innymi part iami polit ycznymi. P PR powinna przekonać społeczeńst wo o słuszności swoich dąŜeń i wt edy zdobędzie naleŜny sobie aut oryt et . Nie t rzeba trakt ować źle i być uprzedzonym do tych, którzy nie są w szeregach part ii. DuŜo pomiędzy nimi nieuświadomionych, co t akŜe naleŜy pokonać, rozszerzając jednocześnie szeregi part ii. Komit et y gminne i kom órki part yjne niesłusznie zarzucają, Ŝe Komit et Powiatowy źle pracuje i nie int eresuje się podległymi komit et ami. Zebrania w gminach nie są przeprowadzane, a o ile nawet i zebrania przeprowadzają, t o protokóły nie są odsyłane do Komitet u Powiatowego. I dlat ego, chcąc nawiązać ścisłą współpracę i kontakt z Komit et em P owiat owym, wszyst kie prot okoły trzeba odsyłać i o wszyst kim informować Kom[itet ] Pow[iat owy]. Wt edy, o ile zajdzie pot rzeba, Komit et Powiat owy P PR będzie mógł przyjść z pomocą. 2. Dyskusja nad referatem. Do punktu drugiego, t ow. Bazyluk objaśnił dokładnie jakie są cele i zadania Part ii. Zwrócił się teŜ do pepeerowców, Ŝeby szerzyli agit ację i więcej współpracowali z masam i. Tow. Woźniak. DuŜo jest takich wypadków, Ŝe do niego zwracają się pepeerowcy z prośbą, o zwolnienie ich od zdawania kont yngentów, dlat ego Ŝe oni naleŜą do partii. Tow. Woźniak powiedział, Ŝe właśnie 207 dlat ego, Ŝe oni są partyjni, powinni kont yngenty zdawać w 100%, dając przykład innym. Za zdanie kont yngent u rolnicy ot rzym ują premie. 3. Sprawozdanie sekretarzy kom it etów gminnych. Komit et Gminny Klukowicze — t ow. Burycz. Praca na t erenie gminy Klukowicze jest cięŜka. Bandy w dalszym ciągu grasują, grabią i t erroryzują ludność. Z milicją trudno jest nawiązać współpracę, bo milicjanci sam i chętnie zajmują się grabieŜą. Komit et Gminny Kleszczele — t ow. Prokopczuk. P PR na terenie gminy Kleszczele pracuje na ogół dobrze. Częst o przeprowadza się zebrania, na kt órych omawiają róŜne sprawy. Ost at nio odbyło się zebranie, na którym w szczególności poruszano sprawy: zdawanie kontyngent u i przyjścia z pomocą zasiania pól gospodarzom biedniejszym. Uchwały i inst rukcje są wykonywane. Komit et Gminny Narew — t ow. Galicki. Praca pom im o t o, Ŝe gmina jest prześladowana przez bandy, rozwija się. P epeerowcy int eresują się wszyst kim, pom agają w ściąganiu kont yngent ów. T ow. Galicki zwrócił się z prośbą do Komitet u P owiatowego o przyjście z pomocą w uruchomieniu spółdzielni, która zost ała ograbiona przez bandy i do t ej pory jest bezczynna. Komit et Gminny Hajnówka — tow. Malesa. Praca part yjna idzie dobrze. Ost at nio duŜo członków wst ąpiło w szeregi PP R. Kontyngent y są t eŜ zdawane. Komit et Gminny Bielsk — t ow. P arfieniuk. Ilość członków w mieście i na t erenie gminy Bielsk zwiększa się. W e wsiach gminy Bielsk częst o przeprowadzane [są] zebrania, przyjm uje się nowych członków. 4. Sprawozdania sekretarzy kom órek part yjnych. Komórka Bobinka, gm . Kleszczele — t ow. Mazuruk. Komórka pracuje dobrze. Tow. Mazuruk zwrócił się do Komit et u P owiat owego z prośbą o przysłanie nauczyciela do wsi Bobinka, gdzie jest duŜo dzieci w wieku szkolnym, a szkoły nie ma. Na terenie gminy Kleszczele jest jeszcze duŜo t ych sołt ysów, kt órzy za czasów okupacji pełnili t eŜ funkcje sołtysów, na co trzeba zwrócić uwagę. Kont yngent y ludność zdaje. Komórka Kleszczele — t ow. Wasilewski. Komórka liczy 21 osób. Praca idzie dobrze. Komórka P awły, gm. Narew — tow. Charyt oniuk. W komórce P awły jest obecnie 16 członków. DuŜo jest jeszcze takich, kt órzy chcą wst ąpić w szeregi P PR. Komórka Klejniki, gm. Narew — t ow. M at wiejuk. Praca w komórce Klejniki rozwija się. Szeregi part ii ciągle się powiększają. 208 Komórka Topczykały, gm . Orla — tow. Kuna. We wsi Topczykały pracować jest cięŜko. Ludność jest źle usposobiona do P PR. Bywają nawet takie wypadki, Ŝe pepeerowcy są prześladowani. 5. Sprawy organizacyjne. Tow. Koszel om ówił sprawę zdawania przez sekretarzy gminnych komit et ów i komórek part yjnych we właściwym t erminie sprawozdań i wykonywanie poleceń przez co wydajność naszej pracy znacznie polepszy się. 6. Wolne wnioski. W wolnych wnioskach zabrał głos tow. Gawryluk, kt óry wyczerpująco omówił znaczenie PP R i waŜność zadań, jakie stoją przed kaŜdym pepeerowcem . Na tym posiedzenie zakończono. P rotokołowała t ow. Bast rygin. List a obecnych na Zjeździe Powiat owym P PR w Bielsku P odlaskim dnia 23 IX 1945 roku 1. Bazyluk Jakub — członek P PR, prezes Pow[iat owego] Zarz[ądu] Zw[iązku] Samop[om ocy] Chłopskiej, Bielsk P odlaski, 2. Nest eruk Afanazy — członek PP R, Bielsk Podlaski, 3. Burycz Jerzy — sekretarz Gm innego Komit et u PP R, Klukowicze, pow. Bielsk P odlaski, 4. Marczuk Jan — sekret arz komórki Chlewiszcze, gm . Klukowicze, pow. Bielsk Podlaski, 5. Plis Julian — członek PP R, Połowce, gm. Klukowicze, 6. Prokopczuk M ichał — sekret arz Gminnego Komitet u PP R, Kleszczele, 7. Wasilewski St efan — sekretarz komórki Kleszczele, pow. Bielsk, 8. Szczegłowski Maksim — członek P PR, Kazimierzowo, gm. Kleszczele, 9. Daniluk Aleksy — sekret arz komórki Czechy Orlańskie, gm. Kleszczele, 10. Młodzianowski Jan — członek P PR, Kleszczele, pow. Bielsk, 11. Nieroszczuk Mikołaj — członek P PR, Kleszczele, pow. Bielsk Podlaski, 12. Demianiuk Łuka — członek P PR, Zaleszany, gm. Kleszczele, 13.Borowik Włodzim ierz — członek P PR, Kuraszewo, gm. Kleszczele, 14. Markiewicz Jan — członek PP R, Dasze, gm. Kleszczele, 15. Mazuruk Jan — członek P PR, Bobinka, gm. Kleszczele, 16. Giermaniuk T eodor — II sekret arz komórki UBP, Bielsk, 17. Borowik Grzegorz — członek P PR, UBP , Bielsk Podlaski, 18. P arfieniuk Mikołaj — sekret arz Gminnego Komit et u PP R, Bielsk, 19. Tarasiuk Bazyli — członek PP R, UBP, Bielsk P odlaski, 20. Filimoniuk Karol — sekretarz komórki Rajki, gm. Bielsk, 21. Dackiewicz Aleksy — sekret arz komórki Morze, gm. Orla, 22. Sakowski Kuźma — członek PP R, Litwinowicze, gm. Klukowicze, 23. Tichoniuk Sergiusz — członek P PR, Lit winowicze, gm. Klukowicze, 209 24. Gont a Paweł — sekretarz komórki Mikłasze, gm. Orla, 25. Leszczyński Mikołaj — członek PPR, Mikłasze, gm. Orla, 26. Siem ieniuk Jan — członek PPR, Łosinka, gm. Narew, 27. Iwaniuk Anna — sekret arz kom órki Hołody, gm. Orla, 28. Bast rygin Luba — członek PPR, Bielsk P odlaski, 29. Koszel Grzegorz — członek P PR, Bielsk P odlaski, 30. Ossoliński Marian — sekretarz powiatowy PPR, 31. Bortniczuk Włodzimierz — sekret arz kom órki Borowiki, gm. Kleszczele, 32. Sielwiesiuk Makar — członek P PR, Mochnat e, gm . Orla, 33. Saczko Bazyli — członek P PR, Morze, gm. Orla, 34. Woźniak Roman — członek PP R, Bielsk Podlaski, 35. Charyt oniuk Jakub — sekret arz komórki P awły, gm. Narew, 36. Łukaszuk Filip — członek PP R, CzyŜe, gm. Orla, 37. Jakimiuk Grzegorz — członek P PR, Podrzeczany, gm Orla, 38. T omaszewski Kasper — członek P PR, Hajnówka, pow. Bielsk, 39. Rola M ichał — członek PPR, Hajnówka, pow. Bielsk, 40. M alesa Czesław — sekret arz Gminnego Komit et u P PR, Hajnówka, 41. Galicki Mikołaj — sekret arz Gminnego Komit et u P PR, Narew, 42. Maksimiuk St efan — członek PP R, Ciełuszki, gm. Narew, 43. Selwesiuk Grzegorz — członek P PR, UBP, Bielsk P odlaski, 44. Karczewski P iot r — członek P PR, Klejniki, gm. Narew, 45. Mat wiejuk Michał — członek P PR, Łosinka, gm. Narew, 46. Ostasiewicz Jan — sekret arz komórki August owo, gm. Bielsk, 47. Busłowicz Michał — członek PPR, August owo, gm. Bielsk, 48. Strelczuk Jerzy — sekretarz komórki Ogrodniki, gm. Bielsk. 1 Chodzi o K onferencję W ojewódzką PPR w Biały mstoku. Nr 119 1945 październik 4, Bielsk Podlaski. — Protokół przesłuchania fun kcjon ariu sza Komen dy Powiatowej MO w Bielsku Podlaskim Sergiusza Ch od akowskiego, przep rowadzonego p rzez referen ta wydziału śledczego K P MO w Bielsku Podlaskim Mikołaja Sitko w sp rawie p ostrzelen ia Aleksand ra Romaniuka z Krzywca (gm. Narew). Oryginał, form ularzu drukowany wypełniony odręcznie. Wojskowy Sąd Rejonowy w Białymstoku 1944-1956, sygn. R 328/46, k. 2. a Referent Wydziału Śledczego Powiat owej Komendy MO w Bielsku Podl[askim ]a starszy bryg. sierŜ. Mikołaj Sit ko a przesłuchał w charakt erze podejrzanego niŜej wymienionego, który zeznał co następuje:a a 1. Nazwisko i imię, imię ojca a Chodakowski Sergiusz s. St efana. a 2. Data i miejsce urodzeniaa 12 VI 1925 r. we wsi Krzywiec, gm. Narew. a 3. St opień wojskowy, st anowisko i przydziała szereg[owy] Wydz[iału] Śl[edczego] M O Bielsk. a 4. SłuŜba w wojskua nie słuŜył. 210 a 5. Narodowość i wykszt ałcenie a Białorus, wykszt[ałcenie] 6 oddziałów szk[oły] powsz[echnej]. a 6. St an cywilny i rodzinny a kawaler. a 7. Zawód cywilny i st an m ajątkowya rolnik 4 ha ziemi ornej. a 8. Posiadane odznaczenia a nie ma. a 9. Posiadane rany i kontuzje a nie ma. a 10. Karalnośća ze słów sądownie nie karany. a 11. Ost atnie miejsce zamieszkania a Bielsk post [erunek] MO. P ouczony o prawie odmowy składania wyjaśnień b zeznał jak następuje. a W miesiącu czerwcu, dat y nie pam ięt am , roku 1945, ot rzymałem z UB dwudniowy urlop, gdyŜ wówczas tam pracowałem. Podczas mego urlopu, będąc we wsi Krzywiec gm . Narew, było wesele, na kt óre byłem zaproszony w charakterze gościa. P odczas libacji podpiłem. A wiedząc, Ŝe t eren ten nawiedzają bardzo częst o bandy, gdyŜ parę dni wst ecz będąc z sowieckim wojskiem na operacji w t ej miejscowości nas napadnięt o, wyszedłem na ulicę, byłem juŜ podchmielony i c wystrzeliłem 2 razy w górę c. Po pierwsze w celu post rachu ludzi mnie nieznanych, znajdujących się na t ym weselu, aby wiedzieli, Ŝe mam broń i po drugie przeczyścić lufę, chowając pist olet do kabury, c powstał st rzał z niego przez moją nieost roŜność c . W jaki sposób, nie mogę zrozumieć. Skut ek t ego st rzału był fat alny. c Znajdujący się w odległości 50 metr[ów] chłopak zost ał ranionyc . Zaznaczam, Ŝe ja osobiście bardzo Ŝałuję ranionego, gdyŜ mieliśmy ze sobą bardzo dobre st osunki koleŜeńskie. Zeznałem wszyst ko.1 a-a b c-c 1 Druk form ularza. Opuszczono podpis nieczytelny S. Chodakowskiego. Podkreślone. S. Chodakowski, został skazany 8 V 1946 r. przez Wojskowy Sąd Rejonow y w Biały mstoku na 5 lat pozbaw ienia w olności, N ajwy Ŝszy Sąd Wojskowy w Warszawie postanow ieniem z 19 VI 1946 r. zm niejszy ł karę do 3 lat, po amnestii zw olniony z więzienia 18 III 1947 r.; w: APwB, W ojskow y Sąd Rejonowy w Białym stoku 1944-1956, sygn. R. 328/46, k. 27-31. Nr 120 1945 październik 5, B iałystok. — S prawozdanie statystyczn e sekretarza K P PPR w Białymstoku Izydora Kun ata o stanie p artii w pow. białostockim w okresie od jej u tworzen ia do 1 X 1945 r. Oryginał, form ularz m aszynowy wypełniony odręcznie. KP PPR w Białymstoku 1944-1948, sygn. 4/VI/7, k. 28. Stan organizacyjny Polskiej P art ii Robotniczej pow. białostockiego Z chwilą zorganizowania part ii na terenie pow. białost ockiego w roku ubiegłym , t j. 1944 r., do dnia 1 X 1945 r. Stan nast ępujący:a 211 Stan ogólny Wy j ec ha ło na za chód Wy było Wy j[e - Za bity c h Szkoły z powia tu cha ło] do prze z ofice rski do ZSRR ba ndy e inny ch mia st W yrzuc ony c h z partii Nie Stan wiadomo fa kty czn gdzie się y znaj duj ą 265 14 20 7 51 a 18 6 6 143 Tabela sporządzona w rękopisie. Nr 121 1945 październik 9, B iałystok. — Okóln ik ku rator Okregu Szkolnego Białostockiego Eugenii Krassowskiej dla p owiatowych in spektoratów szkolnych i dyrekcji b iałoru skich szkół średnich w Białymstoku i Bielsku Podlaskim w sprawie nauczan ia w języku b iałoruskim. Odpis, maszynopis. UW B 1944-1950, sygn. 653, k. 3. Wobec chaosu organizacyjnego, jaki się wytworzył na t erenie szkół białoruskich, kt órego jednym z objawów jest wysoce nienorm alne zjawisko, Ŝe rodzice młodzieŜy narodowości białoruskiej rezygnują z ojczyst ego białoruskiego języka wykładowego, a domagają się a wykładowego języka rosyjskiego,a Minist erst wo poleciło Kuratorium uregulować te sprawy. 1 W związku z t ym zarządzeniem Kurat orium poleca. 1. a ZaŜądać od rodziców uczącej się młodzieŜy nie posiadających obywat elstwa polskiego zaświadczenia od placówek dyplomatycznych o legalności przebywania na t erenie Rzeczypospolit ej Polskiej. a Wojskowi będący w słuŜbie czynnej Czerwonej Arm ii mogą złoŜyć zaświadczenia wydane przez dowództwo odnośnej jednost ki. Wojskowi radzieccy i przebywający słuŜbowo obywat ele cywilni radzieccy zechcą porozumieć się z Kuratorium w sprawie nauczania swych dzieci na terenie Rzeczypospolit ej. 2. Nadesłać imienny wykaz nauczycieli(ek) nie posiadających dot ychczas obywatelst wa polskiego.Wymienione osoby zost aną zwolnione ze słuŜby, o ile do dnia 1 grudnia rb. nie wykaŜą się obywat elstwem polskim. 3. ZaŜądać od nauczycieli(ek) uczących w szkołach białoruskich złoŜenia pisemnegob oświadczenia, Ŝe władają językiem białoruskim w t akim stopniu, jaki jest niezbędny, aby w tym języku mogli nauczać poszczególne przedm ioty, a t o a wobec stwierdzenia fakt u, Ŝe szkoły białoruskie uŜywają samowolnie jako wykładowego języka rosyjskiego zamiast białoruskiego. Kuratorium zwraca uwagę, Ŝe nie udzielało zezwolenia na zakładanie szkół z językiem rosyjskim i zezwoleń takich udzielać nie będzie. a 4. ZaŜądać od nauczycieli(ek) szkół białoruskich pisemnego b oświadczenia, Ŝe zobowiązują się uŜywać wyłącznie języka białoruskiego przy nauczaniu poszczególnych przedm iot ów (za wyjąt kiem języka polskiego 212 i hist orii polskiej oraz obcych języków). Nauczyciele jezyka polskiego i hist orii polskiej wt edy mogą nauczać wym ienionych przedm iotów, jeŜeli biegle władają językiem polskim . 5. O ile wym ienione wyŜej polecenie nie będą ściśle wykonywane przez szkoły, wówczas zast osowane będą sankcje, aŜ do zamknięcia szkoły włącznie. 6. PowyŜsze zarządzenia muszą być wykonane w nieprzekraczalnym t erminie do dnia 1 grudnia rb. pod osobist ą odpowiedzialnością inspektorów i dyrekt orów. O wykonaniu zarządzenia inspekt oraty szkolne i dyrekcje szkół złoŜą szczegółowe sprawozdanie do dnia 10 grudnia rb. 2 a-a b 1 2 Podkreślone. W tekście: „piśmiennego”. W aktach nie odnaleziono pism Ministerstwa Ośw iaty w tej spraw ie. W aktach nie odnaleziono spraw ozdań w tej sprawie. Nr 122 1945 październik 13, Su praśl. — Pismo dyrektora Domu Dziecka księŜy Salezjanów w S up raślu ks. Jana Roman owicza do Wydziału K ultu ry i Sztu ki UWB w sprawie zniszczeń dokonywanych p rzez Ŝołn ierzy rad zieckich w zabud owan iach monasteru su praskiego. Oryginał, m aszynopis. UW B 1944-1950, sygn. 2406, k. 62. UwaŜam za konieczne powiadomić Wydział, Ŝe na t erenie spalonych w r. 1941 budynków poklasztornych w Supraślu, znajdujących się obecnie w naszej opiece, osiedlają się Ŝołnierze sowieccy. Stwierdziłem, Ŝe dla uzyskania cegły Ŝołnierze przebijają ściany budynku, jak równieŜ [rozbijają] st ojące jeszcze reszt ki m urów zburzonego kościoła 1 klaszt ornego. Wczoraj samochód wojskowy P -79-424 zabrał pewną ilość cegły z naszego dziedzińca. Nasze prot est y przeciwko osiedlaniu się Ŝołnierzy i plądrowaniu nie odnoszą Ŝadnego skut ku. Z uwagi na to, Ŝe spalony pałac Biskupów kijowskich nadaje się do odbudowy i wraz z resztkami zburzonego kościoła1 , jako budowla zabyt kowa, znajduje się pod ochroną P ańst wa — jak nam t o niedawno oznajmił przedst awiciel Wydziału — proszę Wydział o szybką int erwencję w kierunku usunięcia Ŝołnierzy z zagroŜonego t erenu, co jedynie skut ecznie zapobiegłoby dalszemu niszczeniu zabyt kowych obiekt ów. Dyrekt or ks. Jan Romanowicz 1 Chodzi o supraską cerkiew zwiastow ania N MP. Nr 123 213 1945 październik 15, S okółka. — Protokół kon frontacji oskarŜonego Ad olfa Galicza z S zudziałowa ze świadkiem Marią Wróblewską1 z Talkowszczyzn y (gm. Szud ziałowo), przeprowadzon ej p rzez oficera śledczego PUB P w S okółce chorąŜego Mariana Bamberskiego w sprawie ustalenia ud ziału A. Galicza w zrabowaniu jesienią 1943 r. rzeczy n aleŜących d o świad ka. Oryginał, rękopis. Wojskowy Sąd Rejonowy w Białymstoku 1944-1956, sygn. R. 272/46, k. 18. Oficer śledczy P owiat owego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Sokółce chor[ąŜy] Marian Bamberski przeprowadził konfront ację między oskarŜonym Galiczem Adolfem s. Juliana, ur. 11 II 1916 r. w Szudziałowie, a świadkiem M arią Wróblewską z Kołosowskich, zam[ieszkałą] w Talkowszczyźnie, gm. Szudziałowo. OskarŜony pouczony o prawie odm owy zeznań: Adolf Galicz a. Świadek uprzedzony o odpowiedzialności karnej z art. 140 K[odeksu] K[arnego] za fałszywe zeznania: М ария Вроблескаb . P yt [anie]. Czy oskarŜony poznaje naprzeciw siebie siedzącą kobiet ę? Odp[owiedź]. T ak, poznaję, t o jest Maria W róblewska z T alkowszczyzny. P yt [anie]. Czy świadek poznaje naprzeciwko siebie siedzącego męŜczyznę? Odp[owiedź]. Tak, poznaję, t o jest niemiecki policjant Galicz Adolf, zam[ieszkały] Szudziałowo, pow. Sokółka. P yt [anie]. Przyznajecie się Galicz Adolf do t ego, Ŝe będąc w policji byłeś na rewizji u Wróblewskiej Marii? Odp[owiedź]. Tak, przyznaję się do t ego, Ŝe będąc w policji byłem na rewizji u Wróblewskiej jesienią 1943 r. P yt [anie]. Czy Galicz Adolf był u pani na rewizji jesienią 1943 r.? Odp[owiedź]. Tak, Galicz Adolf był u mnie na rewizji jesienią 1943 r. P yt [anie]. Kt o jeszcze był z wami na rewizji u M arii Wróblewskiej? Odp[owiedź]. Było 2 Ŝandarmów, ja — Galicz Adolf, brat Galicz Kazimierz i Kostro Bronisław. P yt [anie]. Czy u pani byli na rewizji: 2 Ŝandarmi, bracia Galicz Adolf i Kazimierz, i Kost ro Bronisław? Odp[owiedź]. Tak, u mnie na rewizji byli: 2 Ŝandarmi, bracia Galicz Adolf i Kazim ierz, i Kostro Br[onisław]. Pyt[anie]. Co zabraliście uMariiWróblewskiej będąc na rewizji jesienią 1943 r.? Odp[owiedź]. 100 pudełek zapałek, 30 pud[ów] proszku do prania, 2 bluzy, 4 koszule męskie, 2 koŜuchy, 4 spodni, 3 marynarki, but y, płaszcz damski, palt o m ęskie, 1 dywan, 2 obrusy, 2 koszule dam skie, 1 parę kaloszy ciepłych. P yt [anie]. Czy t o wszyst ko co wymienił Galicz Adolf było zabrane? 214 Odp[owiedź]. To wszyst ko zost ało m i zabrane podczas rewizji jesienią 1943 r. P yt [anie]. Dlaczego robiliście rewizję u Wróblewskiej Marii? Odp[owiedź]. Dlat ego, Ŝe był m eldunek jako St efan Onufry, robotnik Wróblewskiej Marii m iał być partyzant em i, Ŝe t e rzeczy były skradzione. P yt [anie]. Czy u pani pracował Stefan Onufry i kt o t o był? Odp[owiedź]. T ak, Stefan Onufry pracował u m nie jako robot nik, gdyŜ nie miałam męŜa i on pracował na moim gospodarstwie, był t o sowiet i pracował tylko za Ŝycie i odzieŜ, gdyŜ on uciekł z lagru i nie mógł wrócić do domu, więc pracował, aby przeŜyć czas wojny, a później miał wrócić do domu, ale nie doczekał się, gdyŜ Niemcy go zabrali i rozst rzelali 7 października 1943 r. Pyt[anie]. Gdzie są lubmogą się znajdować rzeczy zabrane Wróblewskiej Marii? Odp[owiedź]. Rzeczy męskie zost ały rozdane furm anowi i Ŝandarmerii kryńskiej i szudziałowskiej, nazwisk nie pamięt am , a rzeczy dam skie znajdują się u Rzeczko Jadwigi, zam [ieszkałej] Szudziałowo. P yt [anie]. Czy Wróblewska Maria poznała u kogoś swoje rzeczy? Odp[owiedź]. Ja u nikogo swoich rzeczy nie poznałam. P yt [anie]. Czy biliście Wróblewską M arię będąc u niej na rewizji? Odp[owiedź]. Tak, będąc u W róblewskiej Marii biłem ją za t o, Ŝe broniła i nie pozwalała kraść nam swojej własności. P yt [anie]. Czy bił was Galicz Adolf będąc na rewizji jesienią 1943 r.? Odp[owiedź]. Tak, on m nie bił i na m oje st are lata było mi dość. P yt [anie]. Co macie jeszcze do wyjaśnienia? Odp[owiedź]. Do wyjaśnienia nie m am więcej nic. P yt [anie]. Co Wróblewska Maria moŜe dodać do swego wyjaśnienia? Odp[owiedź]. Do swego wyjaśnienia nie mam nic [do dodania]. c a b c 1 Podpis własnoręczny A. Galicza. Podpis własnoręczny M. Wróblew skiej. Protokół konfrontacji podpisał oskarŜony A. Galicz, oficer śledczy PU BP w Sokółce chor. M. Bamberski i świadek M. Wróblew ska w języ ku rosy jskim: „Мария Вроблеска”. W protokole przesłuchania M. Wróblewskiej jako św iadka w spraw ie przeciw ko A. Galiczowi wśród dany ch personalny ch ujęto m.in. następujące informacje: „Rok urodzenia 1889”, „W ykształcenie 2 kl. szkoły powszechej” i „Narodow ość Praw osławna”; w: A Pw B, Wojskow y Sąd Rejonow y w Biały mstoku 1944-1956, sy gn. R. 272/46, k. 17. Nr 124 1945 październik 20, Bielsk Pod laski. — Protokół zeb rania komórki PPR w Pań stwowym Liceu m i Gimn azjum Białoruskim w B ielsku Pod laskim w sprawie wyboru d elegata na Kon feren cję Powiatową PPR w Bielsku Podlaskim. Oryginał, form ularz drukowany wypełniony odręcznie. KP PPR w Bielsku Podlaskim 1944-1948, sygn. 5/I/1, k. 28. 215 Dnia a20 października 1945 r. a odbyło się zebranie wyborcze członków komórki a Gimnazjum Białoruskie[go] a. St an liczebny kom órki — a 5a . Na przewodniczącego zebrania wybrano tow. —b Z ramienia Komit et u Powiat owego a Bielsk Podl[aski] a brał udział w zebraniu towarzysz aJarymowicz Aleksandera . Obecnych członków komórki było a5 a osób. Do obliczenia głosów (Komisji Skrut acyjnej) wybrano t ow[arzyszy]: 1. a Jakoniuk Mikołaja , 2 a Miksza Jan a , 3. a Onacik Włodzimierz a. Na zebraniu zost ały wysunięt e nast ępujące kandydat ury: 1. a Tymiński Jerzya — otrzymał głosów a4 a, 2. a Sobolewski Mikołaja — ot rzym ał głosów a 1 a. Wybrani zost ali jako delegaci na Konferencję Powiatową nast ępujący t owarzysze: 1. a Tymiński Jerzy a . Wybory były przeprowadzone t ajnie. Uwagi: —b Komisja Skrutacyjna Sekretarz komórki aM iksza Jana aJ. T ym ińskia aOnacik W .a aJakoniuk Mikołaja a-a b Wypełnione odręcznie. Niewy pełnione. Nr 125 1945 październik 22, Hajn ówka. — Pismo p.o. d yrektora Pań stwowego Ogóln okształcącego Gimn azjum Białoru skiego w Hajn ówce B azylego Litwińczyka do dyrekcji Pań stwowego Gimnazju m K oedu kacyjnego Ogóln okształcącego w Hajn ówce w sp rawie przyjęcia do tej szkoły u czniów likwid owan ej szkoły b iałoru skiej. Odpis, rękopis. KW PPR w Białym stoku 1944-1948, sygn. 1/VII/13, k. 6-9. Załączając do niniejszego zest awienie liczbowe wraz z list ą imienną uczniów poszczególnych klas Państ wowego Ogólnokształcącego Gimnazjum Białoruskiego w Hajnówce na mocy ust nego zarządzenia ob. kurat or Okręgu Szkolnego Białost ockiego z dn. 5 X rb. skierowuję wyŜej wspomnianą młodzieŜ dla dalszego kształcenia się w powierzonym dyrekcji Państ wowym Ogólnokszt [ałcącym] Gimnazjum . Jednocześnie nadmieniam, iŜ stosownie do tego samego rozporządzenia dla wymienionej młodzieŜy w porozumieniu z Inspektorat em Szkolnym w Bielsku P odlaskim i kierownict wem Publicznej Szkoły Powszechnej nr 2 w Hajnówce, dyrekcja Gimnazjum 216 ma dodat kowo zorganizować specjalny kurs języka białoruskiego w ram ach oświat y powszechnej. P oniewaŜ od począt ku roku szkolnego wymieniona młodzieŜ pozostaje bez nauki, uprzejmie proszę dyrekcję pot rakt ować tę sprawę jako b[ardzo] pilną i w razie napotkania na jakiekolwiek trudności nat ury formalnej, względnie organizacyjnej proszę o jak najrychlejsze powiadomienie o t ym kierownict wa, gdyŜ dłuŜej młodzieŜ nie moŜe pozostawać bez nauki. 1 Załączników: 2. [Załącznik nr1] Zestawienie liczbowe uczniów P aństwowego Ogólnokszt ałcącego Koedukacyjnego Gim nazjum Białoruskiego w Hajnówce, pow. Bielsk Podlaski Kla sa Uc zniowie urodze ni w la ta ch 1932 I Za mia st kl. I utworzono kl. VII przy szkole powsze chnej 4 — — 4 II III IV Raze m 1931 1930 1929 1928 1927 1926 1925 1924 1923 Ra ze m 10 3 — 13 15 13 4 32 7 6 12 25 1 1 66 8 — — 2 2 — — 1 1 — — — — 1 1 — 2 3 2 6 11 41 26 31 98 [Załącznik nr 2] Wykaz uczniów P ańst wowego Ogólnokształcącego Koedukacyjnego Gimnazjum Białoruskiego w Hajnówce L.p. Nazwisko i imię Im iona rodzic ów Da ta i miej sc e urodz[enia] Nac Re [j ona l- l[iność] gia ] Adres 1. Klasa II Andrej uk Ire na Trofim , Ale ksa ndra 8 V 1931 Ha j nówka biał[oruska ] a Mikoła j , Wa le ntyna Ja n, Maria 4 X 1931 Ha j nówka „ 3. Orze c howski W łodzim ierz Buj nowska Irena pra w[osła wna ] „ „ „ a 4. Ginszt Anatol „ „ w[ieś] Górne 5. Germ aniuk Euge niusz Gruszewski Se rgiusz Mic ha ł, Ka tarzyna Piotr, Aisia 20 III 1932 Ha jnówka 28 II 1930 Górne 22 V 1930 Dolne „ „ w[ieś] Dolne 20 I 1931 Górne „ „ w[ieś] Górne 2. 6. 217 Grzegorz, Anasta zj a Lipowa nr 15 aKole j owa 2 Lipowa 35 7. Te odor, Eudokia 16 V 1930 Górne „ „ w[ieś] Górne Filip, Eudokia 3 V 1932 Ha j nówka „ „ a 9. Danisze wski W łodzim ierz Danisze wska W ie ra Danisze wski Ja n Pa we ł, Aksenia 4 II 1931 Górne „ „ w[ieś] Górne 10. Zieniuk Wie ra Te odor, Akse nia „ a 11. a „ a 13. Kalisiewicz Ire na Grzegorz, Pe lagia Mic ha ł, Na dzie ja Te odor, Akse nia „ 12. Iwa niuk W łodzim ierz Kury ło Irena 15 X 1930 „ Ha jnówka 22 VIII 1928 „ Ha jnówka 11 I 1931 Ha j nówka „ 14. Kowszy ło W ale nty na Łuszc za k Euge niusz Ja n, Zofia 16. Ła pińska Wie ra Kuźma , Julia 17. Mińko W ita li 18. Neste ruk Mikoła j 19. Nowik Mikołaj De mia n, 25 V 1930 Eudokia Ha jnówka Konsta nty , Anna 16 II 1930 Ha jnówka Nikita , 5 I 1930 w[ie ś] Ka tarzyna Górne 20. 21. P arfe niuk Euge niusz P lewa Mikołaj 22. P lewa Grze gorz 23. Sa je wic z W ale nty na 24. Raj e wska Zina ida 25. 26. 27. Sa cha rc zuk Aleksy Sa c Sergiusz Terle cki Ana tol 28. Chlim oniuk Nina — Ale ksa nde r, Euc himia Ignat, Zofia 29. Czykier Bazy li Grzegorz, Ma ria 30. Czuga n Ale ksy Piotr, Ana sta zia 31. Golonko Wie ra Ste fa n, Antonina 32. Ja kim iuk Anna Piotr, P ela gia 8. 15. 218 Grzegorz, Ale ksa ndra Krótka nr 1 Ta rgowa 21 Bielska 10 15 X 1030 Ha jnówka „ „ aKrótka 5 IV 1932 Ha jnówka 18 IV 1931 Ha jnówka „ „ a ukr[a ińska ] a 23 V 1929 w[ie ś] Lipiny biał[oruska ] a Koziprze skok 5 „ ba p[ty sta] pra w[osła wna ] „ „ „ w[ieś] Górne „ „ w[ieś] Górne „ „ a „ „ w[ieś] Górne „ „ w[ieś] Górne „ „ aNowe Pa rc[e le] 9 25 X 1927 Le nie wo „ „ a 21 III 1931 w[ie ś] Górne 1930 w[ie ś] Górne 3 IV 1930 Ha jnówka 15 VII 1931 Ha jnówka „ „ w[ieś] Górne „ „ „ „ a „ „ „ „ „ „ a „ „ w[ieś] Czy Ŝy ki „ „ a N[owe] Pa rce le 3—6 Konsta nty , He lena Antoni, Ste fanida Ja n, Da ria 22 IX 1931 Ha jnówka 30 IX 1932 w[ie ś] Górne 23 XI 1930 w[ie ś] Górne Antoni, Antonina 7 VIII 1931 Czere mc ha Ba zyl, Ka tarzyna Ba zyl, Zofia P olna 4 2 XII 1930 w[ie ś] Lipiny 16 V 1929 Ha jnówka 29 IX 1929 w[ie ś] CzyŜy ki 1 XII 1929 Ha jnówka 1 3 Ma j a 3 Sta roleśna 1 a Fa bry czna 2 Bielska 6 Lipowa w[ieś] Górne Lipowa 7 aNowe Pa rc[e le] 3 nr 5a a Lipowa 7 a Kole j ki nr 2 10 VIII 1931 Białowie Ŝ[a ] 11 VI 1930 Białowie Ŝ[a ] 11 VI 1931Bia łowie Ŝ[a ] 20 XI 1931 Białowie Ŝ[a ] 11 IX 1930 Białowie Ŝ[a ] — „ „ Podola ny b „ „ Podola ny b „ „ Stocze k 207b „ „ Stocze k 210b „ „ Stocze k 225b — — — Mikoła j , Wa le ntyna 1930 Ha j nówka biał[oruska ] aKole j owa Buj nowska Euge nia Baszun Grze gorz Ja n, Maria „ „ „ Buj nowska Zina ida Golonko W ale nty na Gawienc zy k Halina Gawryluk Zofia Girze wska Tam a ra Se rgiusz,W ie ra 20 VIII 1930 Ha jnówka 22 V 1928 Bielszczy zna 17 IX 1930 Ha jnówka 29 VII 1929 Kura sze wo 13 VIII 1930 os[ada ] P lanta 18 V 1930 Stryki 10 X 1930 Ha jnówka pra w[osła wna ] „ „ „ w[ieś] Bie lszc zy zna aKirowa 3 „ „ Kuraszewo „ „ „ „ „ „ a Kol[onia ] Rob[otnic za] 2 a Ba tore go 23 aLipowa 17 9. Ziem cowa Nina Grzegorz, Ma rfa 29 VII 1930 Ha jnówka „ a 10. Konstanc zuk W ie ra Se rgiusz, Eugenia 12 VIII 1929 Na re wka „ ba p[ty stka ] pra w[osła wna ] 11. Kuc zko W ale nty na Kuc zko Lew Mic ha ł, Anna 9 X 1930 Ha j nówka „ „ Fa bry c zna 13 Mic ha ł, Anna 9 VIII 1929 Ha jnówka 23 XII 1929 Ha jnówka 25 XI 1931 Ha jnówka „ „ Fa bry c zna 13 „ „ 1 Maj a 2 „ „ Fa bry c zna nr 5 „ „ Kuraszewo „ „ „ „ Kol[onia] Rob[otnic za] Lipowa nr 16 „ „ w[ieś] Kuraszewo „ „ Koście lna 3 33. Russko Olga 34. Baka nac z Ma ria 35. Szpa kowicz Zina ida Szpa kowicz Tam a ra W aszkie wic z W ie ra Ryszc zuk Borys Klasa III Orze c howski Aleksander Mikoła j , W ie ra 36. 37. 38. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 12. 13. Om elia n, Na dzie ja Je rzy, Eugenia Se rgiusz, Na dzie ja Ste fan, Anna Ba zyli, He lena Grzegorz, Ma ria Andrze j, Olga Filip, Ana stazj a Mic ha ł, Anna Ja n, W iera Kowszy ło Nadziej a Marszuk Ire na Ja n, Zofia Ja n, Julia 17. Mikołaj uk Grze gorz Ryba kowic z Halina Słonic ka Ha lina 18. Tara siuk Ja n Ma ksy m, Ale ksa ndra 19. Szatko He le na Włodzimie rz, Anna 14. 15. 16. 219 Filip, Zofia Konsta nty , Olga Se rgiusz, Olga 3 XII 1930 Kura sze wo 4 II 1929 Ha j nówka 29 III 1931 Czerla nka 4 IX 1929 Kura sze wo 8 II 1931 Ha j nówka 2 Lipowa 35 P olna 8 Judzia nka 20. Ja nc e wic z Halina Ale ksa nde r, Ma ria Ja n, Anna Ste fan, Anna 15 VIII 1927 Ha jnówka 16 II 1930 Na re wka 12 V 1928 Nowe Be re zowo 21. 22. Ja nc e wic z Ja n Tara sie wic z W sie wołod 23. Ja kouluk Ana toli Ignat, Na dzie j a 24. Russko Bory s 25. Buszko Zina ida Om elia n, Na dzie ja Dm itry , Olga 26. Naumik W ale nty na Mikoła j , Na dzie ja 1 II 1930 Litwinowicze 3 IX 1929 Białowie Ŝ[a ] 5 X 1923 Białowie Ŝ[a ] 9 VII 1928 Białowie Ŝ[a ] 27. Baj ko Antonina Ja n, Te kla 28. Sa wic ki Jan 29. Sa c Mikołaj 30. Buszko Mic hał Ale ksa nde r, Zofia Ale ksa nde r, Zofia Nikita , Dominika 31. Zotow Te odor Toma sz, Maria 32. Ale ksa nde r, Pa raskiewa 1. W aszkie wic z Mic hał Klasa IV Olife ruk Dm itry Andrze j, Eudokia 2. 3. Baszun Maria Borkowska Halina — Se rgiusz, Olga 4. Biry łko Wie ra 5. Bednarska W ale nty na Grzegorz, Ale ksa ndra Szy mon, Ma ria 6. Se rgiusz, Aga fia 7. Bura c zy k Grze gorz Broniuk Lidia 8. W asiluk Arka dzi — 9. Gawienc zy k W ale nty na Filip, Ana stazj a 18 III 1929 Ba churog 10 11. Gawryluk Euge niusz Germ aniuk Lida Mikoła j , Anasta zj a Piotr, Ana sta zj a 12. Gry goruk Micha ł 13. Kice l Ja n Trofim , Antonina Timofiej , Ma ria 14 VIII 1928 Łosinka 21 II 1929 w[ie ś] Dolne 8 VII 1926 w[ie ś] Dubiny 14 X 1929 Ha jnówka 220 Piotr, Afrosinia a Kol[onia ] Rob[otnic za] Na rewka Nowe Be rezowo „ „ „ „ „ „ „ „ w[ieś] Dolne „ „ „ „ w[ieś] Podola ny c Bia łowieŜ[a] c „ „ Bia łowieŜ[a] c „ „ Tropinka 11 „ „ Bia łowieŜ[a] c „ „ Tropinkac „ „ Bia łowieŜ[a] c „ „ Bia łowieŜ[a] c „ „ Bia łowieŜ[a] c 15 XI 1928 Morze biał[oruska ] w[ieś] Morze 1927 28 VIII 1928 Białowie Ŝa 12 II 1925 Nowe Be re zowo 28 VIII 1926 P ostołowo — „ pra w[osła wna ] — „ „ „ „ „ „ „ ukr[a ińska ] biał[oruska ] „ „ Nowe Be rezowo a Lipowa 43 „ Witowo „ Kol[onia] Rob[otnic za] „ „ „ „ Kol[onia] Rob[otnic za] 3 w[ieś] Dolne „ „ w[ieś] Dubiny „ „ Lipowa 17 14 III 1928 W ładywostok 8 II 1930 Białowie Ŝ[a ] 27 VI 1930 Białowie Ŝ[a ] 29 XII 1929 Białowie Ŝ[a ] 25 I 1930 Białowie Ŝ[a ] 28 II 1929 Białowie Ŝ[a ] 4 V 1927 Nowe Be re zowo 22 XI 1929 Ha jnówka 3 III 1927 W itowo — Kol[onia] Rob[otnic za] 2 Nowe Be rezowo Pla cówka 2 14. Kope ć Nadziej a 15. Krute l Lidia 16. 17. 18. Kupte l Aleksy Mie c ewicz Leoniła Moroz P a we ł 19. P awluc zuk Mic hał Ja uchim, Raisa 20. P rokopiuk Micha ł Ste fan, Eufim ia 21. — 22. P rywałowa Nata lia Rom a niuk Nina 23. Sa dowski Micha ł 22 V 1930 Białowie Ŝa Ja n, Na dziej a 26 VI 1930 Ha jnówka Mikoła j , Stefa nia 5 V 1930 Ha j nówka 24. Terle cka W ale nty na Ale ksdander, Eufim ia 25. Słonic ki Ole g Se rgiusz, Olga 26. Józef, Ste fania 27. Szeszko W łodzim ierz Szwe d W iktor 28. Juzwiuk Na dzie j a Mikoła j , Anna 29. Biry łko Mikołaj 30. 31. P oskrobko W łodzim ierz Kupte l Euge nia Grzegorz, Ale ksa ndra Włodzimie rz, Anna De mia n, Fiokła 32. Kupte l Halina De mia n, Fiokła 33. Bugwin Zina ida Mic ha ł, Olga 34. Buszko Lida Dm itry , Olga a b c d 1 Ale ksa nde r, Wiera Pa we ł, Fiokła 4 IV 1929 Kobry ń „ „ Pia ski nr 2 12 II 1929 Białowie Ŝ[a ] „ „ Andrze j, Anisia Mic ha ł, Euge nia 17 III 1929 21 VI 1928 W erc howic ze 1 I 1929 Białowie Ŝ[a ] 26 XII 1927 Ha jnówka 1 X 1929 Try wie Ŝa „ „ „ „ Fa b[ry ka ] Te rpe nt[y ny ] 1 Sta ra Leśna 4 a Lipowa 33 „ „ „ „ Piotr, Na dzie j a Mikita , Na talia Robotnicza 3I4 Bie lska nr 12 „ „ Try wie Ŝa „ „ „ „ „ „ 26 VIII 1928 Ha jnówka „ „ Kol[onia] Ro[otnicza ] Wa rsza wska 10 Ra mpa Re zn. 18 Lipowa nr 7 15 III 1929 Biały stok 29 VIII 1929 Ha jnówka 23 III 1927 w[ie ś] Morze 11 VII 1929 Ha jnówka „ „ Lipowa nr 16 „ „ Ogrodowa 17 „ „ w[ieś] Morze „ „ Bie lska 4 „ „ „ „ 21 VI 1930 Litwinowicze 19 V 1930 Litwinowicze „ „ Nowe Be rezowo Nowe Be rezowo Dolne „ „ Dolne d 18 III 1930 Białowie Ŝ[a ] 5 X 1923 Białowie Ŝ[a ] „ „ Tropinka nr 1 d „ „ Tropinka nr 1 18 IV 1928 Nowe Be re zowo 10 XII 1927 Łosinka Opuszczono skrótową formę nazwy H ajnówka: „H-ka”. Dopisane obok: „I кл”. Dopisane obok: „II кл”. Dopisane obok: „III кл”. Odpowiedź dy rektora Państwow ego Gim nazjum Koedukacy jnego Ogólnokształcącego w Hajnówce A. Bachowskiego; patrz dok. nr 128. Nr 126 1945 październik 25, Białystok. — Protokół K on feren cji PPR fun kcjon ariu szy UBP, Milicji Obywatelskiej i więzien nictwa z woj. b iałostockiego w sprawie oceny d ziałalności PPR i wyboru delegatów na Krajowy Zjazd PPR. 221 Kopia, m aszynopis. Kom itet Miejski PPR w Białymstoku 1944-1948, sygn. 3/VI/23, k. 50-53. Na prezesa konferencji zost ał wybrany t ow. Duczko, na sekret arza t ow. Wierzbicki. Konferencja powołała P rezydium w ilości 8 towarzyszy: 1/ Sobczyk, major, przedstawiciel Minist erst wa Bezpieczeństwa, 2/ Legomski, przedstawiciel KC P PR, 3/ P iąt kowski, m ajor, przedst awiciel WUBP , 4/ Kot on, kpt ., przedstawiciel WUBP , 5/ Orłowska, sekretarz Wojewódzkiego Komitetu PP R, 6/ Hakmajer, przedst awiciel M[iejskiego] UBP, 7/ St rzelczyk, major, komendant wojewódzki MO, 8/ Sawicka. Na wniosek przewodniczącego Duczko zost ali wybrani do P rezydium Honorowego: 1/ tow. Stalin, 2/ t ow. Gomułka, 3/ t ow. Bierut, 4/ t ow. Minc, 5/ tow. Witold, 6/ tow. Zambrowski, 7/ t ow. Radkiewicz. Wybory Kom isji Mandat owej: 1/ t ow. Kłosowska, 2/ t ow. Górecki, 3/ t ow. Sawicka. P orządek dzienny Konferencji W ojew[ódzkiej] PP R: 1/ inform acja z październikowego P lenum KC P PR, 2/ sprawozdanie z działalności organizacji P PR Wojewódzkiego UBP, Wojewódzkiej Komendy MO i więziennict wa, 3/ wybór Komisji Mandatowej, 4/ wybór delegat ów na Krajowy Zjazd P PR. P o pierwszym pyt aniu1 słuchali sekret arza Wojewódzkiego Komitet u PP R, tow. Orłowską, o informacji z październikowego Plenum KC P PR, która powiedziała, Ŝe nasza partia post awiła zadanie zjednać Naród Polski, prowadzić walkę z rozłamową polit yką reakcji Mikołajczyka, który stworzył P SL. Plenum październikowe, które odbyło się 5 października 1945 r. post awiło wielkie zadanie przed naszą partią, Ŝe mamy w P olsce wielki at ak reakcji, kt óra chce połączyć się z reakcją londyńską. Reakcja t a chce stworzyć niebezpieczeństwo 3. wojny. Tow. Orłowska powiedziała o t eorii Marksa, Engelsa, Lenina. W wojnie t ej burŜuazja całego świata oprócz Ameryki st raciła swoje pozycje, za t o klasa robot nicza wzmocniła się. Wzrost bezrobocia w Ameryce będzie przekraczał 10 milionów robot ników. Anglia po t ej wojnie zost ała się słaba. St ara się stworzyć blok zachod[ni z] Anglii, Francji, Belgii, Holandii. Zwolennicy bloku zachodniego st arają się związać polit ykę Polski koncepcją orient acji zachodniej. Demokracja zachodnia ma być t ym pomostem, kt óry zaprowadziłby Polskę do bloku zachodniego. Idzie t u o t o, aby przy pom ocy zasad t ej Demokracji faktycznie urat ować reakcji drogę do władzy polskiej. Klasa robot nicza w Polsce wzięła władzę w swoje ręce. Ruch robotniczy, kt óry jest fundam entem Odrodzonej P olski Dem okratycznej, szczególnie zaś P olska P art ia Ro222 bot nicza, nie mogą nat om iast przemilczeć i nie doceniać zjawisk polit ycznych, które godzą [w] demokrat yczne zasady i podst awy Odrodzonej P olski. T ak jak faktem są ofert y współpracy, składane panu Mikołajczykowi przez reakcję, t ak sam o fakt em jest , Ŝe on i jego współt owarzysze po wejściu do Rządu Jedności Narodowej z ramienia t ej części St ronnict wa Ludowego, która zwalczała Rząd Tymczasowy — nie pomieścili się w ramach politycznych St ronnictwa Ludowego, działającego legalnie od lipca 1944 r. St ronict wo, które od pierwszych dni wyzwolenia brało udział razem z innymi part iami demokrat yczymi [w] pracy nad mont owaniem pierwszych zrębów Odrodzonej Polski. Mikołajczyk i jego PSL idą jedną drogą z reakcją. St awka reakcji na pana Mikołajczyka oznacza, iŜ trakt uje go jako pomoc dla zdobycia władzy dla siebie. NSZ nie m a powodu do zwalczania pana Mikołajczyka i jego ludzi. Równocześnie bandy NSZ znajdują powód do zbrodniczch akcji dywersyjnych, do zbrojnych napadów na organa państ wowe, do mordowania działaczy demokrat ycznych. BurŜuazja polska i reakcja prowadzi t akt ykę morderstwa na przedst awicielach klasy robot niczej. Reakcja zaczyna zmieniać swoją t akt ykę z wejściem do władzy M ikołajczyka, Witosa, Kiernika, zajęli pozycje zwalczania przedst awicieli PKWN, kt órzy weszli do Rządu Jedności Narodowej. P olska P art ia Robot nicza st awi stawkę na współpracę z PP S, St ronnict wem Ludowym i St ronnict wem Demokrat ycznym. Likwidacja AK pokazała, Ŝe siła Rządu Jedności Narodowej rośnie i krzepnie codziennie. Naszym zadaniem [jest] wzm ocnienie aparat u bezpieczeństwa, m ilicji i więziennictwa. My jesteśmy świadkami, Ŝe w komórkach m ilicyjnych [jest ] duŜa praca. Tow. Orłowska powiedziała, Ŝe m y m usimy podjąć wszyst kie swoje siły na realizację uchwał październikowego Plenum KC P PR. 2. Sprawozdanie z działalości organizacji P PR W UBP . a Słuchali tow. Duczko a, kt óry powiedział, Ŝe za okres pracy part yjnej w bezpieczeństwie było duŜo przeszkód, Ŝe członkowie part ii częst o znajdowali się w t erenie i nie moŜna było planowo przeprowadzać zebrania kom órek. Po drugie, brak ludzi. Na począt ku mieliśmy 13 członków PP R, razem z t rzema powiat ami, teraz m amy 329 członków w P PR w województ wie, w UBP mamy 87 członków. DuŜo naszych członków wyjechało na Zachód na pracę. Komórki zwoływały 2 razy miesięcznie zebrania. Za to najczęściej odbywały się zebrania ogólne w bezpieczeństwie. Wszyscy pracownicy naleŜą do organizacji Przyjaciół śołnierza i Czerwonego KrzyŜa. Na t erenie UBP powst ał Związek W alki 223 Młodych. Nie int eresowaliśmy się kaŜdym part yjniakiem poza pracą urzędową. Mało udzieliliśmy uwagi powiat owym komórkom PP R. a Słuchali sprawozdania Wojewódzkiej Komendy MOa o działalności organizacji P PR. Tow. Strzelczyk powiedział o pierwszym począt ku organizacji kom órek [w] milicji, t o byli pierwsi przedstawiciele, kt órzy przyszli z partyzantki, z wojska i przodujący działacze klas robot niczych. P o st worzeniu komórek była instrukcja o rozwiązaniu komórek MO i t o duŜo przeszkodziło w pracy part yjnej. Lepszych partyjniaków posłaliśmy na zachód, na odzyskane ziem ie polskie. Na dziś dzień nasza organizacja nie jest tak silna. Nasza organizacja na dziś dzień liczy 230 członków. DuŜą pracę przeprowadziliśm y w oczyszczaniu swoich szeregów, przedtem były wypadki, Ŝe milicjanci z bronią uciekali do lasu. Tow. St rzelczyk powiedział, Ŝe krytyka i samokryt yka m usi być na pierwszym miejscu. Są wypadki, gdzie reakcjoniści przeleźli na stanowiska starostów i nie dają m oŜliwości zabezpieczyć milicji chleb i kart ofle, np. starosta powiatu Olecko, który t ylko wódkę pije, st arost wo zamknięt e na kłódkę, a m ilicja zost aje bez chleba. Są wypadki, Ŝe reakcjoniści i szpicle z legitymacją PP R przychodzą wst ąpić do milicji. a Słuchali Inst ruktora Wojew[ódzkiego] Kom it etu P PR t ow. Kościńskiego a, kt óry powiedział, Ŝe praca partyjna polepszyła się od m iesiąca czerwca. W szeregach milicji m amy wielki wzrost PP R. W part yjnych organizacjach WUBP , MO i więziennict wie musi być czujność. a Słuchali sprawozdania komórki P PR więziennict wa.a Tow. Grabicki powiedział, Ŝe praca partyjna rozpoczęła się z końcem miesiąca czerwca. Na począt ku mieliśmy 10 członków PP R. a Słuchali w dyskusji t ow. P iąt kowskiego, a WUBP Białystok, kt óry powiedział, Ŝe my do swojej pracy podeszliśm y niefachowo, nie było fachowców. Mało było członków part ii. Musimy wzmocnić szeregi partii, Ŝeby reakcjoniści nie wytykali nas palcem. Łapówek i bicia areszt owanych nie moŜe być w Polsce Demokratycznej. a Słuchali t ow. Biruli, UBP Bielska , Ŝe w pracy part yjnej nie ma codziennych wskazówek. U nas w Bielsku inst ruktor partyjny nie był ani razu. Współpracy między naszą komórką UBP a P owiatowym Komit et em P PR nie ma. P owiat owy Kom it et PP R nie chce jeździć z nam i w t eren. Pracy w t erenie propagandowej nie prowadzi się, a jeŜeli [juŜ], to [wyjeŜdŜa się] do białoruskich wsi. Int eligencja nie naleŜy do PP R w Bielsku. a Słuchali tow. Giermaniuka, przedst awiciela UBP Bielsk, a który powiedział, Ŝe powiat jest róŜnonarodowościowy. Na terenie gm in, gdzie [jest] 224 reakcyjna szlachta — oni wyst ępują przeciw wszystkim zarządzeniom. Mówią, Ŝe was nie będzie i 11 listopada będzie powst anie, i przy pom ocy Anglii zgnieciem y was. a Słuchali t ow. Bieniaka z I Komisariat u MO,a kt óry powiedział, [Ŝe] musim y zrobić porządek raz na zawsze w powiat ach, przeprowadzić walkę z reakcją. a Słuchali t ow. Lewi z UBP Białyst ok, kt óra powiedziała, Ŝe w walce z reakcją szeregi P PR rosną. Siły społeczne w kraju są t akie, Ŝe obóz demokratyczny jest większy. Klasy robot nicze są z nami. Sprawa idzie o chłopów. Chłopa t rzeba pojednać z klasą robotniczą. Sama nazwa PP R dla chłopa jest niejasna, t rzeba byłoby rozszerzyć nazwę PP R. Chciałam zwrócić uwagę na wychowanie członków partii. Mało pracujem y w sprawie wciągania do part ii szarej masy. U nas jest Związek W alki Młodych, któremu t rzeba pomóc w pracy. Do part ii t rzeba przyjmować lepszych ludzi. a Słuchali tow. Legomskiego, przedstawiciela KC P PR.a Walkę musim y prowadzić z reakcją słowem, agit acją i bronią. JeŜeli komórki part yjne planowo nie zbierają się, to takie kom órki odst ają od Ŝycia. JeŜeli m y nie poświęcimy się pracy part yjnej, t o nasza praca będzie kulawa. Na fabrykach, kopalniach robot nicy przy głosowaniu do rad głosowali za przedstawicieli P PR, a członków part ii tam jest m ało. Naszym zadaniem jest przeciągnąć na naszą stronę int eligencję pracującą, jeŜeli my ją nie przeciągniemy, to ją wykorzysta reakcja. Ludzi reakcyjnych, kt órzy wleźli do Urzędu przypadkowo — t rzeba oczyszczać się od nich. Współpraca musi być. Reakcja po 4 m iesiącach wykorzyst ała wypadek w Wysokiem Mazowieckiem, kiedy pracownicy UBP napili się i podstrzelili chłopa w rękę, Ŝona chcąc zameldować na post erunek nat rafiła na minę i nogę oderwało jej. P o krótkim czasie umarła. Takich wypadków nie moŜe być, reakcja wykorzyst uje t o i prowadzi swoją propagandę. Musimy zwalczać reakcję, jak bronią, tak polit ycznie. Dzisiejsza dyskusja pokazała, Ŝe praca part ii rozpoczęła się od czerwca miesiąca. Nie m a t akiej part ii jak nasza part ia, która daje moŜność robot nikowi, chłopu i int eligencji pracującej pracować, uczyć się i być u władzy. Słuchali przedst awiciela Ministerst wa Bezpieczeństwa Publicznego t ow. majora Sobczyka. Do t ego czasu, dopóki my nie zawiąŜem y sojuszu między robot nikiem a chłopem , nam będzie cięŜko pracować. Reakcja stara się zasyłać reakcjonistów z NSZ i szpiegów, trzeba ludzi sprawdzać na pracy. Agenci londyńscy o naszych niedost atkach i post ępach st arają się rozpisywać za granicą. Mało mamy jeszcze swoich agent ów. Mało 225 pracujem y z chłopem. Nas uwaŜają za miecz, kt óry odrąbuje szyję hydrze. Tam, gdzie nie ma P PR, tam reakcja stara się prowadzić swoją pracę. Bić areszt owanych nie moŜna. Bo areszt owany niewinnie przyznaje się do winy, Ŝeby t ylko jego nie bili, a sąd uznaje go za niewinnego i wypuszcza, i on idzie i mówi, Ŝe go bili t am i tym samym psuje się autoryt et bezpieczeństwa. Jeszcze są łapówki w naszych szeregach, są jeszcze i t rudności, Ŝe fukcjonariusz nie otrzymuje t ego co mu się naleŜy. Trzeba st arać się pomagać swoim pracownikom. Chciałbym powiedzieć, Ŝe t rzeba rozumnie podejść przy przesłuchaniu więźnia. Z wyst ąpień widać, Ŝe planu pracy nie było. Praca part yjna kuleje. Nasi ludzie muszą być kult uralni, politycznie wychowani. Minist er bezpieczeńst wa powiedział, Ŝe w t ygodniu parę godzin wolnych moŜna znaleźć do czyt ania lit erat ury i gazet, i moŜna uczyć się i kaŜda sprawa, kt órą prowadzi się, m usi być wykryt a. Na zakończenie wyst ąpiła tow. Orłowska, sekretarz Wojew[ódzkiego] Komit et u PP R, powiedziała, Ŝe tow. Birula m iała rację, kiedy wyświetliła pracę Komitetu Powiat owego P PR Bielsk i t ow. Ossolińskiego, Ŝe współpraca bezpieczeńst wa [i] Komit et u P owiat owego musi być. Sprawa narodowościowa t o wielka bolączka bielskiego powiatu, Białorusini muszą wyjechać do Białorusi, a P olacy do Polski, na co jest zawart a umowa ze Związkiem Radzieckim . W rejonach zachodnich gmin odbyły się zebrania sołt ysów. Trzeba rzucić wszyst kie siły na zachodnie gminy. M y musim y zrobić, Ŝeby kaŜdy delegat powróciwszy do domu zrobił sprawozdanie z akcji sprawozdawczej. Zająć się wzrostem part ii, skomórkować członków part ii. Naprowadzić sprawy personalne. Gdzie [jest] więcej [niŜ] 20 członków, zrobić komitet y part yjne w powiat ach. Trójka musi kierować. Do zjazdu przerobić referat t ow. Wiesława [z] plenum październikowego. P rzerobić referat tow. Gomułki [wygłoszony] na zebraniu akt ywu organizacji warszawskiej — „Walka o P olskę t rwa”. Przyszykować referat y o rewolucji październikowej. Co dzień musi być polit[yczna] informacja. Prasówki, st worzyć nowy typ pepeerowca, Ŝeby był działaczem państ wowym i polit ycznym. śeby był agit atorem. Musi być wiara w lud, w naszą part ię. Nam pot rzebny członek partii taki — czysty moralnie. Urzędy bezpieczeństwa trzeba, Ŝeby zdawały sprawozdanie sekretarzom komitet ów part yjnych. Dyskusja skończona. P ostąpił wniosek o posłanie listów do ministra bezpieczeństwa publicznego ob. Radkiewicza, zaznaczył t ow. Duczko. List zost ał jednogłośnie przyjęty. 226 Drugi list do KC PP R zaczytał t ow. Strzelczyk, zost ał jednogłośnie przyjęty. b 4. Wybory delegat [ów] na Krajowy Zjazd PPR. a/ Wybory komisji skrut acyjnej. Do kom isji skrutacyjnej zostali wybrani tow[arzysze:] Tomczak — otrzymał 40 głosów, Królikowski — 40 głosów, Grabicki — 41 głosów. Na konferencji obecni: 43 delegatów; nieobecnych — 7. Do t ajnego głosowania zost ały wysunięt e następujące kandydat ury: 1/ t ow. Sobczyk, 2/ tow. Duczko, 3/ tow. St rzelczyk, 4/ tow. Świerczyński, 5/ tow. Piąt kowski. Tow. P iąt kowski wyst ąpił o wycofanie jego kandydat ury, prośba została załatwiona. Konferencja przystąpiła do przesłuchania Ŝyciorysów kandydatów: t ow. Sobczyka, Strzelczyka, Duczko, Świerczyńskiego. P rzy tajnym głosowaniu zostali wybrani na delegatów na Krajowy Zjazd PPR nast ępujący t owarzysze: 1/ t ow. Sobczyk, 2/ t ow. Duczko, 3/ t ow. Strzelczyk. P o konferencji zost ała odśpiewana „Międzynarodówka” i „Rota”. c a-a b c 1 Podkreślone. W tekście punkt 3. porządku dziennego nie oznaczony . Protokół podpisał sekretarz Leonard Wierzbicki. Chodzi o punkt 1. porządku dziennego Konferencji PPR. Nr 127 1945 paźd ziernik 26, Białystok. — Pismo wojewody b iałostockiego S. Dybowskiego do starosty b ielskiego w sp rawie u stalen ia statu su dziekana bielskiego ks. Mikołaja Wincukiewicza, dziekana hajn owskiego ks. Jan a Gromotowicza i proboszcza klejnickiego ks. Mikołaja Kulczyckiego. Oryginał, m aszynopis. SPBP 1944-1950, sygn. 114, k. 129. a bŚciśle poufne Według udzielonych mi informacji t rzej duchowni prawosławni na t erenie powierzonego Obywat elowi St aroście powiat u, a mianowicie: ks. Mikołaj W incukiewicz — dziekan bielski, ks. Jan Grom ot owicz — dziekan hajnowski oraz ks. Mikołaj Kulczycki — proboszcz w Klejnikach, wyst ępują przeciwko ust rojowi Kościoła Prawosławnego w P olsce, godząc w ten sposób w zasadnicze ust awy państwowe. W związku z powyŜszym proszę Obywatela Starostę o zebranie w sposób poufny mat eriału inform acyjnego o zachowaniu się nazwanych duchownych w okresie okupacji niemieckiej, a w szczególności o ust alenie, czy nie wysługiwali się oni okupant owi hit lerowskiem u. Nadesłania Ŝądanego mat eriału oczekuję w t erminie jak najrychlejszym. 227 RównieŜ proszę o zbadanie, czy nazwani uzurpując sobie władzę diecezjalną nie przeprowadzają tzw. wznawiania akt st anu cywilnego oraz czy nie udzielają rozwodów, w wielu wypadkach i komu. 1 a b 1 Wystawca określił treść pisma hasłem: „Zw alczanie ustroju Kościoła Prawosławnego w Polsce przez niektóry ch duchownych”. Na marginesie adnotacja sy gnowana nieczy telnym podpisem starosty bielskiego R. Woźniaka: „Przeprow adzić dochodzenie”. Odpowiedź starosty bielskiego R. W oźniaka patrz dok. nr 143. Nr 128 1945 październik 26, Hajn ówka. — Pismo d yrektora Państwowego Gimnazjum Koedu kacyjnego Ogóln okształcącego w Hajnówce Antoniego Bachowskiego do kierownika Pub licznej Szkoły Powszechn ej nr 2 w Hajnówce w sprawie przyjęcia d o szkoły części uczn iów ze zlikwid owan ego Państwowego O gólnokształcącego Gimn azjum B iałoruskiego w Hajnówce. Oryginał, m aszynopis. KW PPR w Białym stoku 1944-1948, sygn. 1/VII/13, k. 4. W odpowiedzi na pismo z dn. 22 X 1945 r. Nr. 179/451 donoszę, Ŝe spośród młodzieŜy białoruskiej uczęszczającej do Państ wowego Gimnazjum Białoruskiego w Hajnówce zost ało zapisanych do dnia 26 X rb. do t ut ejszego P aństwowego Gimnazjum Koedukacyjnego Ogólnokszt ałcącego 34 uczniów, w t ej liczbie w poszczególnych klasach: I kl[asa] — 1, II kl[asa] — 5, III kl[asa] — 11, IV kl[asa] — 16, w kl[asie] P ańst wowego Liceum Mat emat yczno-Fizycznego — 1. Dalsze przyjm owanie uczniów do Państ w[owego] Gimnazjum [Koedukacyjnego] Ogólnokszt ałcącego musi być wst rzymane z powodu braku miejsc w poszczególnych klasach, t worzenie zaś klas równoległych jest niemoŜliwe z powodu braku sił nauczycielskich oraz przeciąŜenia nauczaniem pracujących nauczycieli. Z uwagi na t o, Ŝe uczniowie zgłosili się do szkoły z 2-mies[ięcznym] prawie opóźnieniem, kandydaci do poszczególnych klas będą poddani egzaminowi ze wszystkich przedm iot ów, pomyślny wynik egzaminu będzie warunkiem przyjęcia uczniów do danych klas. Odnośnie zorganizowania nauki języka białoruskiego dla uczniów b[yłego] P ańst wowego Gimnazjum Ogólnokszt ałcącego Białoruskiego dyrekcja Gimnazjum nie posiada Ŝadnych zarządzeń z Kuratorium Okręgu Szkolnego Białostockiego. Dyrekt or A. Bachowski 1 Patrz dok. nr 125. Nr 129 228 1945 p aździern ik, B iałystok. — S prawozdanie miesięczne KW PPR w Białymstoku za październik 1945 r. dotyczące sytu acji sp ołeczn o-polityczn ej w p owiatach woj. b iałostockiego. Kopia, m aszynopis. KW PPR w Białym stoku 1944-1948, sygn. 1/V/6, k. 64-72. a Syt uacja w powiat ach a Bielsk.a Organizacja part yjna za okres sprawozdawczy wzrosła o 45 członków. Zm niejszony wzrost w październiku w st osunku do września naleŜy t łumaczyć osłabieniem akt ywności Komit et u Powiatowego i [nadzoru komit et ów] gminnych nad kom órkami, oraz pogorszenie[m] się stanu bezpieczeństwa w powiecie. Organizacja part yjna skoncent rowała swą działalność nad przygot owaniem do konferencji powiat owej i na akcji świadczeń rzeczowych. 23 X 1945 r. odbyła się Konferencja P owiat owa z udziałem 38 delegat ów (obecnych około 70 osóbb), większość delegatów Białorusini. Poziom polityczny delegat ów niski, dyskusja ograniczała się w większości do spraw gospodarczych. Z rezult at ów odbyt ych wyborów delegat ów na Krajowy Zjazd Partyjny, gdzie między innymi kandydował I sekret arz Komitet u Powiatowego Ossoliński [i] nie został wybrany delegat em wynika, Ŝe Ossoliński nie cieszy się aut orytet em i nie jest popularny w organizacji partyjnej, oraz [wskazuje na] pewne przejawy nacjonalizm u białoruskiego, [są Białorusini,] którzy na Polaka Ossolińskiego niechętnie głosowali. Organizacja part yjna brała dość Ŝywy udział w akcji świadczeń rzeczowych; organizowała narady wójt ów, sołtysów, delegatów komisji dost aw chłopskich we wszyst kich gm inach. Takie odprawy odbyły się: [w Bielsku Podlaskim] z 5 gm in, z czterech [gm in] w Hajnówce; [odprawa] z pięciu [gmin] w Siemiatyczach nie doszła do skut ku; [podobnie] z pięciu gmin w Ciechanowcu. O ile począt kowo po przeprowadzonej powaŜnej robocie propagandowej, która poruszyła wieś i kontyngent y zaczęły napływać, t o w kilka dni po akcji t empo zmalało na skut ek rozpoczętej agresywnej działalności band w powiecie. Były wypadki zabójstw, zost ał zamordowany między innymi jeden z poborców oraz [było] rozbrojonych kilka post erunków MO, [post ępowało] t erroryzowanie wsi, agit acja przeciwko kontyngent om. śadne inne partie w akcji kontyngent owej udziału nie biorą. Brak wojska ut rudnia realizację świadczeń rzeczowych, jak i teŜ skuteczną walkę z bandami. SL nie ma, P PS nie ma, Samopomoc Chłopska akt ywna — zakłada nowe spółdzielnie gminne. PSL — nie m a. a Powiat 229 W dalszym ciągu w części zachodniej powiatu nie m a naszej organizacji part yjnej, ani Ŝadnych bratnich organizacji. Ta część pow[iat u] jest terenem swobodnie hulających band NSZ-et owskich. W pracy w Związkach Zawodowych zasługuje na wyróŜ[nie]nie robotnicza Hajnówka, gdzie Związek jest Ŝywy i liczny. P raca administracji państ wowej i samorządowej — pracuje względnie dobrze, natomiast w zachodniej części powiat u nie ma gminnych urzędów, wójt owie pracują w domach. MO na ogół pracuje nieźle, jednak są wypadki, Ŝe posterunki MO w oddalonych gminach, gdzie działają bandy, robią t ylko t yle, ile [pozwalają] im hulające tam bandy, [kt óre] gwarant ują im niet ykalność i spokój (okolice Siemiat ycz, Brańska, Ciechanowca). UBP element dobry (na 70 funkcjonariuszy — 40 PP R-owców). Kierownict wo MO i UBP słabe. a Wnioski.a P rzede wszyst kim zasilić Komit et Powiat owy akt ywem polskim, oraz zmiana niepopularnego I sekretarza P owiat owego Komitet u Ossolińskiego. Wzmocnić bezpieczeńst wo powiat u przez st ałe st acjonowanie jednostek wojskowych w powiecie. a Powiat białostocki.a Organizacja partyjna w powiecie białost ockim w okresie kampanii przedzjazdowej wzrosła o 12 członków. Nadal oporą organizacji są dwie gminy, w przewaŜającej ilości [zam ieszkałe przez] Białorusinów (Gródek, Michałowo). W gm inach polskich w dalszym ciągu organizacja part yjna nie zorganizowana. Na Konferencji Powiat owej t ylko obecnych 13 delegat ów i kilkunast u z głosem doradczym. Na Konferencji partyjnej delegaci białoruscy oburzali się za nieudzielenie subsydium szkołom białoruskim. P oziom polityczny delegat ów niski. Delegaci wysuwali zagadnienia gospodarcze i bezpieczeńst wa, i akcent owali skromny zakres zapowiedzianej akcji specjalnej, kt óra gromadzie wiejskiej jako całości bardzo m ało daje. I sekret arz Kom it etu P owiat owego zajmuje się akcją świadczeń rzeczowych, które wpływają w minim alnej ilości. Gminy zostały obsłuŜone przez aktywistów Komitet u Powiat owego, odbywały się narady wójtów i sołt ysów. Adm inist racja powiat owa ze st arost ą na czele słaba, nie kontroluje gmin i działalności wójt ów, i fakt ycznie funkcji swej nie wypełnia. Sam starost a ciąŜy ku PSL. Wynika t o choćby ze sprawozdania m iesięcznego, kt óre wiele mówi o wielkich sympat iach 230 ludności do P SL i o wrogim st osunku do Arm ii Czerwonej. Świadczeniom rzeczowym pan st arosta niewiele poświęca uwagi. Bandy NSZ-et owskie oŜywiły swoją działalność terroryzując chłopów, którzy chcą oddać świadczenia rzeczowe, m ordują administratorów. W gm inie Zabłudów, oddalonej o 18 km od Białegostoku, zost ał zamordowany wójt tej gminy Choroszucha, członek Wojewódzkiego Zarządu SL [i] wiceprzewodniczący Powiat owej Rady Narodowej. Większość post erunków M O nie obsadzona. Spółdzielnia Gminna Samopomocy Chłopskiej w Knyszynie rozbit a przez bandy. Aktyw Samopomocy t erroryzowany przez bandy w wielu wypadkach rezygnuje z pracy, usuwając się w cień. Organizacji powiat owej PP S nie m a, SD — nie ma, SL akt ywności nie przejawia, nie ujmuje tych wpływów, kt óre posiada. a Wnioski.a P rzydzielenie akt ywu do Komit et u Powiat owego PP R. Zm iana starosty. P acyfikacja. a Powiat Grajewo. a W organizacji part yjnej poza M O elem ent chłopski. W okresie sprawozdawczym organizacja pat ryjna wzrosła o 40 członków. W Konferencji Powiat owej brało udział 10 delegatów i 10 z głosem doradczym. Poziom polit yczny niski. Delegaci wyrazili swoje niezadowolenie, Ŝe zapowiadane represje przeciw szabrownikom i spekulant om nie znalazły swojej realizacji w dekret ach o obozach pracy i sądach ludowych. Delegaci chłopscy byli zdania, Ŝe chłopi posiadający 2 ha ziemi [powinni] być zwolnieni od zdawania kont yngent ów. Organizacja part yjna poświęca gros swojej uwagi świadczeniom rzeczowym. Odbyły się narady wójt ów w kaŜdej gminie. W porównaniu z innymi powiat ami wpływ świadczeń rzeczowych jest wyŜszy, jednak ost at nio zost ał zahamowany dopływ kontyngent ów przez wznowienie działalności band t erroryst ycznych, które naznaczają dla siebie kontyngent po 15 kg, od 1 kg. W październiku w Grajewie odbył się zjazd SL, w kt órym brało udział 250 chłopów. Zjazd przeszedł pod znakiem jedności ruchu ludowego na plat form ie SL. Jednak SL organizacyjnie nie ujęła swoich wpływów. P SL ukonstyt uowało swój zarząd powiat owy i próbuje organizować koła wiejskie. Popiera go sądownictwo i część inteligencji. P PS nie ma, Samopomoc Chłopska oŜywiła swoją działalność, zakłada nowe spółdzielnie. UBP pracuje dobrze, MO nieźle. P lanowana zm iana I Sekret arza nie dokonana. 231 a Powiat łomŜyński. a W m iesiącu sprawozdawczym organizacja part yjna wzrosła o 53 członków. W akcji przedzjazdowej praca part yjna ograniczała się w dalszym ciągu do miast a ŁomŜy i dwóch gmin na 23. Zmieniono I sekret arza Komit et u Powiat owego tow. Bączka. Obsadzono t o stanowisko t ow. Melzackim — przysłanym przez KC PP R. Odbyt a Konferencja Part yjna wykazała bardzo niski poziom polityczny delegatów. Dyskusja delegat ów ograniczała się t ylko i wyłącznie do lokalnych spraw gospodarczych. Akt yw powiat owy part yjny bardzo słaby. Praca ograniczała się do likwidowania bolączek ludności pracującej. Między UBP a Powiatowym Komitetem nie było Ŝadnej współpracy. W akcji świadczeń rzeczowych udział partii był mniejszy jak w innych powiatach. Brano udział wraz z PPS i SL w obsługiwaniu gmin. Przeprowadzona została dość powaŜna agit acyjno-propagandowa robot a w sprawie świadczeń rzeczowych. Stosunek nauczycielst wa do świadczeń rzeczowych przychylny, są objawy przełomu, wydali w im ieniu nauczycielstwa odezwę do wsi nawołującą do zdawania kont yngentów. WyjeŜdŜają do gm in, biorą czynny udział w realizacji świadczeń rzeczowych. Jednak m im o przeprowadzonej kampanii wyjaśniającej kont yngenty wpływają bardzo słabo. Bandy NSZ wzmogły swoją działalność terroryzując chłopów, kt órzy chcą oddawać kont yngent y. Mimo kilkakrot nych interwencji władz kler odmówił jakiegokolwiek udziału w akcji świadczeń rzeczowych, tak jak i we wszyst kich innych akcjach. W drugiej połowie miesiąca w dzień bandy NSZ w okolicy Jedwabnego napadły na jadącą maszynę z oddziałem M O i UBP, mordując 7 funkcjonariuszy M O (w t ym 5 pepeerowców). W pogrzebie zamordowanych brało udział około 10.000 ludzi z miast i okolicznych wsi. P ost awa ludności była bojowa, Ŝądając surowych kar dla przest ępców. P PS dość liczna i aktywna, SL licznie i aktywnie bierze udział we wszyst kich akcjach, PSL jest , Zarząd Powiat owy PSL ukonst yt uował się, SD nie ma, Samopom oc Chłopska po reorganizacji nawiązała t am , gdzie t o jest m oŜliwe kont akt z ludnością wiejską. Związki Zawodowe w drugiej połowie miesiąca oŜywiły swoją działalność, powołując po raz pierwszy powiatowy zarząd. 232 Współpraca między PP S, SL a P PR układa się normalnie. Administ racja po dokonaniu ost at nich zmian (st arost y, burmist rza, niekt órych wójt ów) znacznie poprawiła swoją pracę. MO i UBP element dobry, poziom niski, kierownictwo słabe. Wnioski. Konieczne jest zasilić powiat owy kom it et nowym aktywem partyjnym, pacyfikacja, wojsko. a Powiat sokólski.a Organizacja part yjna nie wzrosła. W gm inach prócz Krynek partia nie posiada kom órek organizacyjnych. Akt yw nieliczny i słaby, za wyjąt kiem I sekret arza t ow. Nawrockiego. W Konferencji Powiat owej, odliczając UBP i M O, brało udział 21 członków part ii. W akcji świadczeń rzeczowych nieliczny akt yw part yjny bierze akt ywny udział. Odbyły się odprawy wójt ów, sołt ysów. Wpływy równają się zeru dlatego, Ŝe bandy NSZ, rekrut ujące się przewaŜnie z zamoŜnych chłopów, rozbijają gminy (Janowo), rozbrajają post erunki MO (Janowo, Szudziałowo), terroryzują chłopów. P ierwszy raz w powiat owym mieście był zorganizowany zamach na Przewodniczącego Powiatowej Rady Narodowej, I sekretarza Kom it etu Powiat owego P PR t ow. Nawrockiego, cieszącego się popularnością i autoryt et em ludności całego powiat u, strzelając do niego na ulicy, gdy powracał z obchodu zaduszek, gdzie między innymi przemawiał. P lan zabójst wa nie udał się, tow. Nawrockiego raniono w rękę. Chłopi zwracają się do przedst awicieli władz, Ŝeby przysłano wojsko, aby upozorować ściągnięcie świadczeń rzeczowych siłą. Obawiają się bowiem zamst y NSZ-et owców. Te post erunki MO, kt óre nie prowadzą akt ywnej walki przeciwko NSZ-etowcom są t olerowane. P osterunki, kt óre przeciwdziałają robocie NSZ są rozbijane, zgodnie z okólnikiem przywódcy band obwodu sokólskiego M acieja Rózgi P PS nie ma, SL w stadium organizacji, PSL nie ma, Samopomoc Chłopska zakłada spółdzielnie, kt óre zmusiły Społem do wydatnej obniŜki cen [produkt ów] przemysłowych i art ykułów pierwszej potrzeby. Jedyny ośrodek robot niczy Krynki (garbarnia) nie jest wykorzyst any z powodu braku garbników, garbarnie w Krynkach pracują t ylko na 10% swoich moŜliwości. Kierowniczy aparat UBP słaby. MO i UBP słabe. Wnioski. 233 Konieczne zasilenie Komit et u P owiatowego akt ywem. Wojsko, pacyfikacja. a Powiat suwalski. a Organizacja part yjna w okresie sprawozdawczym wzrosła o 42 członków. Organizacja znacznie wzm ocniła się w gminach wiejskich, w dwóch gminach — Giby i Sejny — są płatni sekret arze gminni. Zost ał zaangaŜowany II sekretarz, st ary towarzysz Koprowski. W Konferencji Powiatowej brało udział 28 [delegatów] z głosem decydującym , a 20 z głosem doradczym. P oziom polityczny delegat ów niski, prócz kilku delegatów rekrut ujących się z int eligencji, kt órzy poruszyli zagadnienia ogólnopolit yczne, oni wnieśli t eŜ kilka poprawek do st at utu part ii. Delegaci poruszali miejscowe zagadnienia gospodarcze. Dzięki akt ywnej pracy organizacji part yjnej powiat suwalski wysunął się na czoło ogólnej akcji świadczeń rzeczowych w województ wie. W kaŜdej gminie odbyły się odprawy sołt ysów i zgromadzenia chłopów. Stosunki partyjne znacznie się uzdrowiły po obsadzeniu [funkcji] I sekret arza [przez] t ow. Kowala. Starosta pepeerowiec, kt óry do tego czasu m ało podporządko[wy]wał się organizacji partyjnej i zost ał przywołany do porządku. P PS liczna i aktywna, poza granice miast a jej działalność nie wykracza. Współpraca part ii z P PS nie układa się norm alnie. Organizacja pepeesowska w Suwałkach ma silne tendencje WRN-owskie. Odbyło się w październiku wspólne posiedzenie Komitetu PP R i PP S dla normalizacji wzajemnych stosunków. SL przejawia słabą aktywność, nie organizuje kół w t erenie, część kierownict wa SL z przewodniczącm P alikowskim przeszło do PSL. Zorganizowało się SD. Konst yt uował się zarząd PSL. MO i UBP pracuje dobrze. a Powiat Wysokie Mazowieckie. a Organizacja part yjna nie wzrosła. W Konferencji Powiat owej, odliczając MO i UBP , brało udział 10 członków part ii. I sekret arz bardzo akt ywny i popularny, jednak do t erenu wiejskiego nie dociera z powodu nieust ającej st ale działalności band NSZ-et owskich. KaŜdy pepeerowiec, kt óry mieszka na wsi był zbit y przez NSZetowców w okrut ny sposób. W akcji świadczeń rzeczowych nieliczny akt yw part yjny bierze wydat ny udział, w gm inach odbyły się odprawy sołtysów obsłuŜone przez starostę St rzałkowskiego; mimo akcji propagandowej przeprowadzonej 234 razem z administracją rezult at m inimalny. Niekt óre post erunki MO zostały rozbit e, administracja wiejska nie skontrolowana. T łumaczy się t o oporem szlachty, zamoŜniejszych chłopów i działalnością band, pot rzebna jest gruntowna akcja oczyszczania terenu. P PS nie m a, SL nie ma, Samopomoc Chłopska aktywna utrzymuje swoje pozycje spółdzielcze. Koniecznym jest wzm ocnienie akt ywu part yjnego. a Powiat Ełk.a Organizacja part yjna wzrosła o 40 członków, akt yw part yjny nie na poziomie, nie wnika i nie interesuje się Ŝyciem powiatu. W kilku gminach załoŜono komórki wiejskie. Na Konferencji Powiat owej nie poruszano spraw polit ycznych, słabo sprawy gospodarcze. Organizacja powiat owa nie brała czynnego udziału w akcji świadczeń rzeczowych. Kont yngent y procent owo zost ały ściągnięt e w całości, nawet z nadwyŜką, cdzięki t em u, Ŝe kierownicze st anowiska w adm inist racji są obsadzone przez P PR i dobrej pracy aparat u świadczeń rzeczowych.c Dot ychczas organizacje ani part yjne, ani polit yczne nie wykazały naleŜyt ego zrozum ienia dla problemu M azurów. P PS jest , SL akt ywne, Sam opomoc [Chłopska] wzrosła, powiększając ilość spółdzielni. Współpraca m iędzypart yjna dobra. Koniecznym jest zm iana I i II sekret arza, kt órzy nie są zdolni pokierować wzrast ającą organizacją partyjną. P owiat Olecko. Trzon[em] organizacji partyjnej jest MO i UBP . Organizacja part yjna nie wzrastała z powodu nieodpowiedniego kierownict wa. Zdjęt o I sekret arza t ow. Niest erowicza, a na jego m iejsce posłano I sekret arza z ŁomŜy tow. Bączka. W konferencji part yjnej w Ełku brał udział delegat z Olecka. Osadnict wo po wsiach i m iasteczkach rozrasta się. Administarcja ze starostą na czele nie ogarnia całokształtu gospodarki powiat u związanej w większej mierze z osadnict wem. Organizuje się P PS, SD i SL. Samopom oc Chłopska rozrast a się, powiększając ilość swoich spółdzielni. a Powiat Gołdap. a W okresie sprawozdawczym organizacja part yjna nie wzrosła. I sekret arz nie przejawia akt ywności. Napływ osadników słaby. SL jest , PP S organizuje się. Koniecznym jest zm iana I sekret arza. 235 a Miast o Białystok. a Organizacja part yjna wzrosła o 45 członków. P raca akt ywu była związana z przygotowaniem do Konferencji M iejskiej. Akt yw part yjny kładł nacisk na podniesienie poziomu polit ycznego członków part ii. Egzekut ywa Komit et u Miejskiego w wielu wypadkach int erweniowała w sprawach codziennych pot rzeb robot ników. Konferencja Miejska była odpowiednio przygot owana. W Konferencji partyjnej brało udział 28 delegatów z głosem decydującym, 30 z głosem doradczym. Delegaci fabryczni jak i z komórek t erenowych nie zabierali głosu w sprawach ogólnopolit ycznych. Konferencja oświet liła, Ŝe aczkolwiek komórki nasze przyczyniły się do wydat nego wzrost u wydajności pracy, wykonywania planu, [to] nie są gospodarzami fabryk, nie ogarniają całokszt ałt u Ŝycia fabrycznego. Zły stan aprowizacji, nieregularne wydawanie chleba, nikła pom oc UNRRA nie odbija się dodatnio na nast rojach robot ników. Dzięki usilnej pracy organizacji part yjnej do wyst ąpień nie doszło. Większość ludności miejskiej produkt ywnie nie pracuje, zajmuje się handlem, spekulacją. Miast o znajduje się w bardzo cięŜkich warunkach aprowizacyjnych, odbudowy nie prowadzi się. W sprawy mieszkaniowe wnikły Związki Zawodowe uzdrawiając częściowo ich gospodarkę. W Komitecie Miejskim aktyw nie st oi na wysokości zadania, nie było personalnej odpowiedzialności za powierzony odcinek pracy. Dla usprawnienia pracy Kom it etu Miejskiego konieczne jest zdjęcie I sekret arza i zasilenie Komit et u Miejskiego dwoma akt ywist ami. Sprawozdanie odczyt ano i zatwierdzono na posiedzeniu Egzekut ywy Komit et u Wojewódzkiego PP R. a-a b c-c Podkreślone. W tekście: „delegatów”. Dopisane odręcznie. Nr 130 1945 listop ad 4, B ielsk Podlaski. — Sp rawozd an ie I sekretarza KP PPR w Bielsku Podlaskim M. O ssolińskiego z p rac związan ych z realizacją ob owiązkowych świadczeń rzeczowych w p owiecie. Oryginał, m aszynopis. KP PPR w Bielsku Podlaskim 1944-1948, sygn. 5/XI/1, k. 60-61. 1. Dnia 24 X 1945 roku zwołałem konferencję w sprawie świadczeń rzeczowych. Obecni na konferencji byli: kierownik UBP, kom endant RKU, komendant Milicji Obywatelskiej, wicestarost a, kierownik Powiatowego Urzędu Inform acji i Propagandy. Została powzięt a następująca uchwała: st worzyć brygadę z 25 ludzi, przy tym — 15 milicjant ów, 6 z UBP , 5 z RKU, 1 Samopomoc Chłopska, 1 Propaganda, 1 PP R, Referat Świadczeń Rzeczowych da 3 ludzi. Grupa ta m a następujące zadanie: a/ udać się na gminę Boćki, b/ kaŜdego dnia 236 przeprowadzić zebrania w 4 wsiach, c/ sprawdzić, czy wieś otrzymała nakazy, d/ ile wieś dała kontyngent u, e/ wyjaśnić, dlaczego chłop powinien zdać kontyngent , f/ na zebraniu sporządzić list ę t ych, kt órzy kontyngent u nie zdali, wyznaczyć t ermin, do kt órego kontyngent m a być zdany, g/ wyjaśnić, Ŝe kt o nie zda kont yngent u, t ego pociągnie się do odpowiedzialności i kont yngent będzie zabrany przemocą, h/ grupa ma t ą sam ą drogą wracać do Bielska, sprawdzając jednocześnie, czy polecenia zostały wykonane. JeŜeli ktoś z bogatszych rolników nie wykonał polecenia, naleŜy go aresztować i przywieźć do Bielska. 2. Dnia 25 X 1945 roku udałem się wraz ze st arost ą powiat owym, t ow. Woźniakiem, do gminy Orla w celu zbadania, jak ludność reaguje i wypełnia świadczenia rzeczowe, i zbadania ogólnej syt uacji na terenie t ej gm iny. Okazało się, Ŝe nie wszyst kie wsie kontyngent y zdają. Post anowiono, Ŝeby wójt wraz z komendantem pojechali po wsiach, nakazując stanowczo ludności zdawać kont yngent y i o wyniku powiadomić starost ę powiatowego. St wierdzono poza t ym, Ŝe Urząd Mienia Opuszczonego robi naduŜycia, sprzedając domy bogaczom, podczas gdy biedota nie m a dachu nad głową, czego w P olsce Dem okratycznej być nie powinno. W drodze powrot nej zajechaliśmy do wsi Hołody, gm. Orla, chcąc przekonać się, jak w tej wsi zdają kontyngent . Okazało się, Ŝe ludność bardzo m ało zdaje kont yngent, przewaŜnie zamoŜni rolnicy lekcewaŜą t ę sprawę. Zwołaliśmy komisję kont yngentową, która dostała zarządzenie, Ŝeby ludność wsi Hołody w przeciągu trzech dni w 50% zdała kontyngent . 3. Dnia 26 X 1945 roku odbyła się konferencja urzędników i kierowników urzędów. Po t ym pojechaliśmy do gminy Narew, gdzie na rzece Narew było poświęcenie mostu. Obecny na t ej uroczystości był wicewojewoda. 4. Dnia 27 X 1945 roku wyjechałem na konferencję Wojewódzkiej Rady Narodowej i Komisję do walki z bandyt yzmem. 5. Dnia 28 X 1945 roku przygot owana była konferencja z sołtysami i wójt am i gminy Siem iat ycze. Wyjazd nie udał się, poniewaŜ nie było samochodów. Zanim samochód otrzymałem i przygot owałem ludzi z UBP do drogi, było juŜ późno, więc nie pojechałem . 6. Dnia 28 X 1945 roku wyjechałem do wsi Zbucz, gm. Orla, w sprawie zdania kont yngent u. 7. Dnia 29 X 1945 roku odbyło się zebranie grom adzkie we wsi Ryboły, gm . Bielsk. Om awiano sprawy świadczeń rzeczowych. Zebranie przeprowadzał tow. Ossoliński i t ow. Woźniak, omawiając sprawy polityczne i ogólnogospodarcze. Obecni na zebraniu byli: miejscowy ksiądz prawosławny i rolnicy wsi Ryboły. Gospodarze wsi Ryboły przyrzekli zdać kont yngent w 100%. 237 8. Dnia 30 X 1945 roku — sprawy bieŜące. 9. Dnia 31 X 1945 roku — posiedzenie prezydium Powiat owej Rady Narodowej, przygotowanie się do dnia 1 listopada. 10. Dnia 1 XI 1945 roku wyjechałem do Hajnówki, gdzie odbył się wiec. a a Spraw ozdanie podpisał I sekretarz K P PPR w Bielsku Podlaskim M. Ossoliński. Nr 131 1945 listop ad 7, Hajnówka. — Pod an ie Komitetu Rodzicielskiego przy Państwowym O gólnokształcącym Gimn azjum Białoru skim i Publiczn ej Szkole Powszech nej nr 2 w Hajn ówce do KO SB w sprawie wyd an ia zezwolenia na działaln ość gimnazjum z b iałoru skim językiem wykład owym. Odpis, maszynopis. KW PPR w Białym stoku 1944-1948, sygn. 1/VII/13, k. 3. P o wyzwoleniu przez Armię Czerwoną i Wojska P olskie województ wa białost ockiego od hit lerowskich okupant ów w 1944 r. zost ało otwart e przez Kuratorium Okręgu Szkolnego Białost ockiego Państ wowe Ogólnokształ[cące] Koedukacyjne Gimnazjum Białoruskie przy Publicznej Szkole P owszechnej nr 2 w Hajnówce. Na począt ku zaś roku szkolnego 1945/1946 Kurat orium Szkolne w Białymst oku zawiadomiło Dyrekcję Państ w[owego] Gim naz[jum] Ogólnokszt ałc[ącego] Białoruskiego, Ŝe w roku szkolnym 1945/1946 nie zezwala na dalsze istnienie i nauczanie w powyŜszym Gimnazjum. W dniu 12 IX 1945 r. na skut ek uchwały Ogólnego Zebrania Rodziców uczniów powyŜszego Gimnazjum wysłano delegację w t ej sprawie do Kurat orium Okręgu Szkolnego w Białym st oku, gdzie z powodu nieobecności w Białymst oku ob. kuratora Okręgu zost ała przyjęta przez ob. naczelnika Wydziału Szkół Średnich. W t rakcie rozmowy z ob. naczelnikiem delegacją poruszona [była] sprawa przyczyn zamknięcia powyŜszego Gim nazjum, delegacji oświadczono, Ŝe na dalszą egzyst encję Państ wowego Gimnazjum Białoruskiego w Hajnówce Kuratorium nie m a funduszy i na tej podstawie nie zezwala na dalsze prowadzenie nauki, i ze swej st rony skierował delegację do Ministerst wa Oświat y, dokąd ta i udała się. P o przybyciu delegacji do Minist erstwa Oświaty Rzeczypospolit ej Polskiej w Warszawie w dniu 13 IX 1945 r. takowa zost ała przyjęt a przez ob. dyrekt ora a Depart am entu Szkół Średnich przy Minist erstwie Oświaty. Na skutek odbyt ej wspólnej konferencji delegacji z ob. dyrekt orem , ost at ni ust nie zapewnił delegację, Ŝe Państ wowe Gimnazjum Białoruskie w Hajnówce m usi w dalszym ciągu ist nieć, nie wspominając nic o funduszach, a szczegółowe informacje o załat wieniu pewnych formalności na dalsze prowadzenie nauki we wspom nianym Gimnazjum otrzymamy z Kuratorium. 238 W dniu 24 IX 1945 r. ta sama delegacja udała się ponownie do Kurat orium w celu otrzymania odnośnych informacji i dokument ów do uruchomienia nauki we wspom nianym Gimnazjum w myśl dyrektyw ob. dyrekt ora Depart ament u przy M inist erst wie Oświaty. Lecz ob. kurator t akowej nie przyjął oświadczając, Ŝe wszelkie sprawy dot yczące wspom nianego Gimnazjum będą podane na miejscu w Hajnówce w dniu 26 IX 1945 r., dokąd w tej sprawie wyjeŜdŜa specjalna kom isja. W dniu 26 IX 1945 r. wspomniana komisja w składzie: ob. kurat ora, 3 wizytatorów z Kurat orium i ob. podinspekt ora szkolnego w Bielsku Podlaskim przybyła do P ublicznej Szkoły Powszechnej (Białoruskiej) nr 2 w Hajnówce. P o przeprowadzeniu wizyt acji szkoły odbyła się konferencja wspmnianej komisji z kierownict wem szkoły i Gimnazjum w obecności ob. wójt a gminy Hajnówka. P o dwugodzinnych rozm owach ob. kurat or Okręgu wyraziła swoją zgodę na dalsze prowadzenie nauki w Państ wowym Ogólnokszt ałc[ącym] Gimnazjum Białoruskim w Hajnówce w tym samym budynku szkolnym, t ylko na drugą zmianę po lekcjach szkoły powszechnej, polecając jednocześnie kierownict wu Szkoły Powszechnej i Gimnazjum przybyć do Kurat orium w Białym st oku w t erm inie do 5 X 1945 r., celem ot rzym ania wszelkich niezbędnych w t ej sprawie dokument ów. P o udaniu się do Kurat orium w dniu 5 X 1945 r. ob. p.o. dyrektora Gimnazjum zamiast niezbędnych dokum entów ot rzymał wręcz odmowną odpowiedź co do prowadzenia dalszej nauki we wspomnianym Gimnazjum , a oprócz t ego ob. kurat or poleciła mu wszystkich uczniów powyŜszego Gim nazjum w ogólnej liczbie 98 z trzech klas: II, III i IV (I kl[asy] kazano nie t worzyć, którą moŜe zastąpić kl[asa] VII Szkoły Powszechnej), skierować do Państwowego Koeduk[acyjnego] Ogólnokszt ałc[ącego] Gim nazjum Polskiego w Hajnówce, gdzie oprócz przedmiot ów programowych dla tych uczniów będzie zorganizowany kurs wieczorowy języka białoruskiego. Na prośbę p.o. dyrekt ora o podanie t ej decyzji na piśmie i poparcie jej odpowiednimi m ot ywam i ob. kurator kat egorycznie tego odmówiła, jednocześnie zaznaczając, Ŝe więcej w tej sprawie Ŝadnych delegacji nie przyjmie, gdyŜ uwaŜa tę sprawę za definitywnie załat wioną. W celu wykonania ustnego zarządzenia ob. kurat or Okręgu Szkolnego z dnia 5 X 1945 r. kierownict wo Publicznej Szkoły P owszechnej nr 2 i Państwowego Ogólnokszt ałcącego Gim nazjum Białoruskiego w Hajnówce, w porozumieniu z Kom it etem Rodzicielskim przy wyŜej wymienionych szkołach, skierowały uczniów Państ wowego Gimnazjum 239 Białoruskiego dla dalszego kszt ałcenia się do Państ wowego Gimnazjum Koedukacyjnego Ogólnokształcącego P olskiego w Hajnówce, wraz z odpowiednim zestawieniem liczbowym t ych uczniów według klas i roku urodzenia, jak równieŜ i z imiennym spisem t ych uczniów. 1 Dyrekcja P ańst wowego Gimnazjum pismem z dnia 26 X 1945 r. za Nr. 401/45 zawiadom iła, iŜ spośród młodzieŜy, uczęszczającej do Państwowego Gimnazjum Białoruskiego w Hajnówce zost ało zapisanych t ylko 34 uczniów, reszt a zaś — około 70 — pozost aje poza murami szkoły, gdyŜ brakuje miejsc w poszczególnych klasach, a utworzenie klas równoległych jest niemoŜliwym z powodu braku sił nauczycielskich. 2 Zaznaczamy, iŜ spośród nie przyjęt ej do szkoły młodzieŜy znaczny procent st anowią dzieci po zamordowanych rodzicach przez okupant a niemieckiego, jak równieŜ zwykłych sierot i na ogół dzieci najbiedniejszych rodziców robot ników i rolników. MłodzieŜ t a znajduje się w rozpaczy, t ak dla niej, jak i dla ich rodziców jest wprost niezrozumiałym, dlaczego właśnie t eraz, za czasów panowania demokracji państ wowej i ogólnej solidarności, dla białoruskiej młodzieŜy, kt órej bardzo częst o rodzice nie tylko krew, ale i Ŝycie swe oddali w walce za sprawiedliwość, za odrodzenie Ojczyzny-Polski i ideałów ogólnie słowiańskich nie ma miejsca na ławie szkolnej, nie m a dostępu do świat ła, do nauki. Nie m oŜem y pogodzić się z tym, aby t a młodzieŜ nadal pozostawała bez nauki, aby im t a nauka była nieprawnie przerwana, dlatego jeszcze raz zwracamy się do Kuratorium Okręgu Szkolnego z prośbą o nadanie praw publiczności i państ wowości Gim nazjum Białoruskiem u w Hajnówce, aby t ym samym dać moŜliwość ukończyć rozpoczęt ą naukę w szkole z mową wykładową ojczystą. Wobec t ego, iŜ poza szkołą dot ychczas znajduje się 64 uczniów, którzy od początku roku szkolnego nie pobierają Ŝadnej nauki, uprzejmie prosimy o potrakt owanie tej sprawy jako b[ardzo] pilnej i o nadesłanie Komit et owi pozytywnej i jak najrychlejszej pisemnej odpowiedzi. b a b 1 2 Na marginesie odręczny dopisek: „dyr[ektor] Szay er”. Pod pism em 9 nieczy telnych podpisów członków K om itetu Rodzicielskiego przy Szkole Powszechnej nr 2 i G im nazjum Białoruskim w H ajnów ce oraz błędna data: „7 X 1945 r.” Patrz dok. nr 125. Patrz dok. nr 128. Nr 132 1945 listop ad 7, Warszawa. — Pismo Konserwatora Gen eraln ego prof. Jan a Zach watowicza do kon serwatora UWB w sp rawie zabezp ieczen ia polich romii ze zb urzon ej cerkwi Zwiastowan ia NMP w Sup raślu . Oryginał, m aszynopis. 240 UW B 1944-1950, sygn. 2406, k. 67. W związku z nadesłaniem koszt orysu na zabezpieczenie murów zburzonej cerkwi w Supraślu, Ministerst wo Kult ury i Szt uki uwaŜa, Ŝe zamiast wykonania dachu, naleŜy zdjąć i zabezpieczyć pozostałe fragment y polichrom ii. Do zdjęcia polichromii naleŜy uŜyć fachowca. O ile nie m a t akowego w Białymst oku naleŜy zwrócić się do Państwowej Pracowni Konserwacji Zabyt ków. Konserwat or Generalny prof. dr Jan Zachwat owicz Nr 133 1945 listopad 10, S zastały (gm. Bielsk Podlaski). — Pod an ie rolników wsi Szastały do wojewody białostockiego z prośbą o p rzyzn an ie od szkod owan ia za zniszczen ia, d okonane p rzez Ŝołn ierzy Armii Czerwon ej przy przep ędzie bydła do ZSRR. Oryginał, rękopis. UW B 1944-1950, sygn. 642, k. 3-5. Załączając przy niniejszym prot okół ustalenia szkody naniesionej dla gospodarzy wsi Szast ały przez Wojsko Radzieckie aw czasie przeganiania bydła niemieckiego a, uprzejm ie prosimy P ana Wojewodę o łaskawe rozporządzenie celem wynagrodzenia za szkodę. b Sołt ys wsi Szast ały UpowaŜniony od ogółu wsi Szast ały M. Zinkiewicz Grzegorz Pugacewicz, Mitrofan Pugacewicz [Załącznik] P rotokół Dnia 4 list opada 1945 r. Komisja wiejska w składzie: sołtys i dwóch świadków — 1/ P ugacewicz Grzegorz, 2/ P ugacewicz Mitrofan we wsi Szast ały zamieszkali. PowyŜej wspom niana Komisja ust aliła szkody urządzone kilkakrot nie przez bydło w czasie przeganiania z Giermanii1 do Rosji przez Armię Radziecką na polach gospodarzy wsi Szast ały, gm[iny] i pow[iat u] Bielsk Podlaski. L.p. Nazwiska i imiona 1. 2. 3. 4. Cze rkowska Dominika Cze rkowska Ana sta zja Zinkiewicz Ana tolj a Zinkiewicz Ma kary 5. Wa wulski Tom a sz 6. Górski Ja n 7. P uga ce wic z Se rgiusz 8. Zinkiewicz Ma ury c y 9. 10. 11. 12. 241 Kra sowski Grze gorz P uga ce wic z Grzegorz P uga ce wic z Anna P uga ce wic z Ale ksa nde r Co było zniszc zone Ile komu me trów otawa, tj .potra w potra w potra w potra w 12 6 8 12 otawa konic zy na otawa otawa otawa sera dela otawa otawa otawa otawa 8 5 9 12 15 3 9 27 12 13 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. P uga ce wic z Te odor P uga ce wic z Ja n s. Jana Siebiesie wic z Igna c y P uga ce wic z Za cha ry Cze rkowski Jan s. Ja kuba Wa wulski Józe f P uga ce wic z Ma cie j 20. P uga ce wic z Mitrofan 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. Osta sie wic z Wiktor P uga ce wic z Ba zyli Sidorski Jan Wa wulski Ja n P uga ce wic z Mietodi Lewczuk Micha ł P uga ce wic z Ja n s. Ba zyla Cze rkowska Ksienj a P uga ce wic z Ja n s. Te odora otawa otawa otawa otawa otawa otawa otawa 15 12 12 6 9 6 9 sera dela otawa otawa otawa otawa otawa otawa otawa otawa otawa sera dela 4 12 5 15 6 6 9 7 9 12 5 Niniejszy protokół zost ał zakończony i podpisany dnia 4 listopada 1945 r. c Sołt ys wsi Szastały Świadkowie M. Zinkiewicz Grzegorz Pugacewicz, Mitrofan Pugacewicz a-a b c 1 Podkreślone. Na marginesie pisma adnotacja naczelnika W ydziału Społeczno-Politycznego UW B Cz.Matejki: „Pow iadom ić, Ŝe podanie pozost[aje] bez biegu, gdy Ŝ K om [isja] Szac[unkow a] prace zakończyła do 10 X 1945 r.” Pod protokołem adnotacja wójta gminy Bielsk Podlaski W . K ułaczewskiego: „Własnoręczny podpis sołtysa w si Szastały Zinkiew icza Makara stw ierdzam”, sy gnowana nieczytelny m podpisem i pieczęcią urzędową. Nazw a N iem iec w języ ku rosy jskim. Nr 134 1945 listopad 14, B ielsk Podlaski. — Pismo Zarządzającego Sp rawami Białostockiego Bisku pstwa ks. M. Wincukiewicza d o dziekana b iałostockiego okręgu z in formacją o zawieszeniu w czyn nościach proboszcza parafii p.w. św. Mich ała Archanioła w Bielsku Podlaskim ks. Dymitra Stemp kowskiego i usu nięciu ze stanowiska prob oszcza p arafii w Szczytach Dzięciołowie ks. Rafała Czystowskiego. Odpis, maszynopis. SPBP 1944-1950, sygn. 114, k. 135. Tłumaczenie1 P roszę podać duchowieńst wu, za pot wierdzeniem na piśm ie do wiadomości podległemu P rzewielebnem u Dziekanowi, Ŝe zarządzeniem Jego Ekscelencji Arcybiskupa Bazylego z dnia 6 listopada 1946 r. Nr. 675, proboszcz kościoła św. Michała w Bielsku ks. Dym it r St empkowski za niewykonanie zarządzenia Arcybiskupa i za odejście pod zarząd Biskupa Tymoteusza, nie naleŜącego do Biskupów Moskiewskiego P at riarchat u, 242 zostaje zawieszony w odprawianiu naboŜeńst w do czasu wyraŜenia skruchy. Na okres zawieszenia zabrania się mu noszenia na piersiach krzyŜa i sutanny. P roboszcz szczytowskiego kościoła ksiądz Rafał Czyst owski z powodu nieposiadania dokument ów o swoim wyświęceniu zost aje usunięt y z zajmowanego st anowiska proboszcza szczytowskiego kościoła do czasu przedłoŜenia dowodów o wyświęceniu (dekret z dnia 5 listopada 1945 r. Nr. 676).a 2 a 1 2 Pod tekstem oznaczono podpisy sekretarza Biskupstawa ks. B. Iwasienko i Zarządzającego Biskupstw em ks. dziekana M. W incukiewicza. Chodzi o tłum aczenie ory ginału pisma z języka rosyjskiego. Patrz dok. nr 146. Nr 135 1945 listopad 14, Warszawa. — Pismo Warszawskiego Duchown ego Konsystorza Prawosławn ego do ks. M. Win cukiewicza p owiadamiające o zwolnieniu ze stan owiska prob oszcza p arafii p .w. Narod zenia NMP w Bielsku Podlaskim i d ziekana okręgu bielskiego. Oryginał, m aszynopis. SPBP 1944-1950, sygn. 114, k. 136. Warszawski Duchowny Konsyst orz P rawosławny niniejszym zawiadamia, iŜ zarządzeniem Jego Ekscelencji Ks. Biskupa T ymot eusza, sprawującego władzę diecezjalną na terenie województ wa białost ockiego, z dnia 14 list opada rb., W[ielebny] Ksiądz, — zgodnie z Ŝądaniem ob. Wojewody Białost ockiego, opart ym na art. 52 Dekretu P rezydent a Rzeczypospolit ej z dnia 18 XI 1938 r. o stosunku P aństwa do Polskiego Aut okefalicznego Kościoła P rawosławnego (Dz[iennik] Ust [aw] RP nr 88, poz. 597 z 1938 r.), wobec odmówienia uznania post anowień wyŜej wspomnianego Dekret u i ujawnienia przez t o szkodliwej względem Państ wa działalności Księdza, godzącej w ust rojowe ust awy Rzeczypospolit ej P olskiej i w organizację P olskiego Kościoła Prawosławnego, zwolniony zost ał ze st anowiska proboszcza parafii Narodzenia NM P w Bielsku Podlaskim, jak równieŜ ze st anowiska Dziekana okręgu Bielskiego. Zgodnie z wyŜej wspom nianą decyzją J. E. Ks. Biskupa Tymot eusza poleca się W[ielebnemu] Księdzu w nieprzekraczalnym t erm inie do dnia 1 grudnia rb. przekazać parafię i urząd Dziekana Bielskiego delegowanemu na t o st anowisko przez Ks. Biskupa Tymot eusza duszpast erzowi. a 1 a 243 Pod tekstem nieczy telne podpisy członka Warszawskiego D uchow nego K onsystorza Prawosław nego, sekretarza i referenta. 1 Pismo to zostało wy słane przez Warszaw ski Duchow ny Konsy storz Praw osławy za pośrednictw em administracji państwowej i ks. M. W incukiewicz go nie przyjął, potw ierdzeniem tego jest pozostaw ienie pisma w aktach Starostwa Powiatow ego w Bielsku Podlaskim; patrz teŜ dok. nr 148 przypis a. Nr 136 1945 listop ad 15, Białystok. — Pismo naczelnika Wyd ziału S zkół Ś rednich KOS B Wacława Kwapiń skiego do Komitetu Rodzicielskiego przy Państwowym O gólnokształcącym Gimn azjum Białoru skim i Publiczn ej Szkole Powszechnej nr 2 w Hajn ówce w sprawie likwidacji gimn azjum . Oryginał, m aszynopis. KW PPR w Białym stoku 1944-1948, sygn. 1/VII/13, k. 5. P ismem z dnia 30 października 1945 r. Nr. II-Sr. 2042/45 N1 Minist erstwo Oświaty zawiadam ia, Ŝe po wyczerpującym rozwaŜeniu sprawy, przedstawionej ust nie przez delegację wymienionych rodziców oraz w podaniu z dnia 11 X rb.2 , nie znajduje podst aw do zmiany decyzji Kurat orium Okręgu Szkolnego Białost ockiego powzięt ej w dniu 5 X rb. w odniesieniu do uczniów klas II, III, IV b[yłej] nadbudowy szkoły powszechnej. 3 Za Kuratora O[kręgu] S[zkolnego] B[iałost ockiego] Naczelnik Wydziału dr W. Kwapiński 1 2 3 W aktach braktego pism a. W aktach braktego pism a. Chodzi o Państwowe Ogólnokształcące Gimnazjum Białoruskie w Hajnów ce. Nr 137 1945 listopad 15, B iałystok. — Pismo p .o. n aczeln ika Wydziału K ultu ry i Sztu ki UWB d ra Piotra Śledziewskiego d o Państwowej Pracown i Konserwacji Zabytków w Warszawie w sprawie zatru dnienia kon serwatora przy zab ezp ieczen iu p olich romii ze zb urzonej cerkwi Zwiastowania NMP w S upraślu. Kopia, m aszynopis. UW B 1944-1950, sygn. 2406, k. 68. Wojewódzki Wydział Kult ury i Szt uki prosi o przesłanie fachowca celem zbadania pozostałych fragm entów polichromii ze ścian i filarów zburzonej cerkwi w Supraślu. P owołuję się w t ym względzie na pismo Min[isterst wa] Kultury i Sztuki L.dz. VII-2184/45. 1 Za Wojewodę p.o. Naczelnika Wydziału dr P . Śledziewski 1 Pismo jest w aktach sprawy ; patrz: APwB, U WB 1944-1950, sygn. 2406, k. 67. Nr 138 244 1945 listopad 15, G ródek. — Pismo wójta gm. G ródek Pawła Mieleszko d o Starostwa Powiatowego w Białymstoku w sp rawie p rzestępstw popełnionych przez Ŝołnierzy Armii Czerwon ej na stacji kolejowej w Waliłach . Oryginał, rękopis. UW B 1944-1950, sygn. 524, k. 218. Urząd Gminy donosi, iŜ przejeŜdŜając t ransportami — koleją — Wojsko Radzieckie na st[acji] Waliły t worzy niesłychane naduŜycia: biją obywateli, gwałcą kobiety, łam ią okna i drzwi u m ieszkańców st [acji] Waliły; przet o Urząd Gminy prosi o int erwencję w [sprawie] wyŜej wymienionych naduŜyć przed odnośnymi Władzami W ojsk Radzieckich i [o] przyjście z pomocą, dla zaspokojenia niesłychanych naduŜyć, poniewaŜ mieszkańcy st [acji] Waliły opuszczają domy i uciekają do m[iast ecz]ka Gródek; oprócz t ego gospodarze poszczególnych wsi t ut [ejszej] gm iny zupełnie nie [są] zaint eresowani oddaniem świadczeń rzeczowych, wywoŜą i wynoszą produkt a do transportów na wymianę na rzeczy „t rofiejne”1 ; t o sam o dzieje się i na st acji w Krynkach. Wójt Gminy Gródek P. M ieleszko 1 Nazw a zdoby czy wojenny ch w języku rosyjskim . Nr 139 1945 listop ad 18, Łosin ka (gm. Narew). — Podanie sekretarza komórki PPR w Łosin ce Mich ała Matwieju ka d o KP PPR w B ielsku Pod laskim z prośbą o wydanie b ron i strzeleckiej w celu samoob rony. Oryginał, rękopis. KP PPR w Bielsku Podlaskim 1944-1948, sygn. 5/V/4, k. 77. Niniejszym uprzejmie uprasza się Powiatowy Komit et PP R w Bielsku P[odlaskim ] o udzielenie t ut[ejszej] komórce pomocy w postaci 3 (szt uk) aut om at ów, które są nam niezbędne dla ochrony komórki, jak i teŜ interesów PP R w obliczu bliskości lasów Puszczy Lackiej i Białowieskiej. Sekret arz komórki M. Mat wiejuk a Na m arginesie adnotacja sekretarza KP PPR w Bielsku Podlaskim M. Ossolińskiego: „Wy dano automaty z U BP 18 XI 1945 r. oraz naboje 50 sztuk”. Nr 140 1945 listopad 21, B iałystok. — Pismo wojewody b iałostockiego S. Dybowskiego do starosty b iałostockiego w sp rawie rejestracji szkód wojen nych lu dn ości b iałoruskiej. Oryginał, m aszynopis. SPB 1944-1950, sygn. 39, k. 41. Zgodnie z p[unktem] 7a inst rukcji1 oraz wyt ycznymi Biura Odszkodowań Wojennych przyjąć naleŜy, Ŝe szkody wojenne indywidualne Białorusinów a nie podlegają rejestracji.a 245 Wobec jednak okoliczności, Ŝe nierejestrowanie t ych szkód wywołuje róŜne trudności (np. przy ściąganiu kont yngentów), przy czym przewidziane jest, Ŝe część obecnie zamieszkującej w Polsce ludności białoruskiej przyjmie obywatelst wo polskie i pozost anie tu na stałe, dozwalam rejest rować st rat y wojenne Białorusinów z t ym , Ŝe naleŜy dla nich załoŜyć w kaŜdej gminie odrębny dziennik wniosków. O powyŜszym naleŜy powiadomić zaint eresowanych. Wojewoda St efan Dybowski a-a 1 Podkreślone. Chodzi o „instrukcję dotyczącą wy pełniania kw estionariusza rejestrowego dla miast i wsi”, w której pkt 7a brzm i: „Rejestracji podlegają szkody w ojenne wszystkich obyw ateli polskich i przy naleŜny ch do narodu polskiego (kategoria ta znajduje się przede wszystkim na ziemiach zachodnich now o przy łączonych do Państwa Polskiego). Kwestia pobytu obyw atela, względnie przynaleŜnego do narodu polskiego w chw ili powstania szkody nie odgry wa roli”; w: APwB, SPB 1944-1950, sy gn. 39, k. 7. Nr 141 1945 listopad 28, B iałystok. — Protokół posiedzenia E gzeku tywy KP PPR w Białymstoku w sprawie sp rawozd an ia z d ziałalności p artii, ustalen ia składu Egzekutywy KP PPR i u tworzenia Wyd ziału Prop agan dy K P PPR. Oryginał, m aszynopis. KP PPR w Białymstoku 1944-1950, sygn. 4/IV/1, k. 8. a Porządek dzienny a : 1/ stan organizacji w powiecie, 2/ ust alenie składu Kom[itetu] P ow[iat owego] PP R, 3/ powołanie wydziału propagandy przy Pow[iat owym ] Kom[itecie]. Obecni na posiedzeniu tow[arzysze] b: Kunat Izydor, Muraszkowski Jan, Dąbrowski Konst anty, P yś Bolesław, Bujnowski Tadeusz. a Punkt 1. a St an organizacyjny w powiecie jest bardzo słaby, wyrobienie członków niskie. Komórki nie m ają zebrań, jedynie Komit et Powiatowy zbiera komórki. Gm in[y] Michałowo i Gródek — leŜy całkowicie praca part yjna. Sekret arze t ych komit et ów gminnych lekcewaŜą zarządzenia i uchwały Komitetu P owiat owego. Składek członkowskich nie zbierają, posiedzenia komitet ów gm innych nie odbywają się. Egzekutywa Komit et u Powiatowego uchwala zbadać na miejscu t ę sprawę w Gródku i Michałowie. a Punkt 2.a Zost ał ust alony skład egzekut ywy Komit et u P owiat owego PP R następująco: 1/ Kunat Izydor, 2/ Kryst owczyk Henryk, 3/ Pyś Bolesław, 4/ Muraszkowski Jan, 5/ Dąbrowski Konstanty, 6/ Bujnowski Tadeusz. a Punkt 3. a Do wydziału propagandy przy Powiat owym Komit ecie PP R wybrano t ow[arzyszy]: 1/ Muraszkowskiego Jana, 2/ Bujnowskiego Tadeusza, 3/ Pysia Bolesława. 246 a Punkt 4. a W wolnych wnioskach post anowiono zorganizować świet licę w Knyszynie, Goniądzu, Choroszczy. Zorganizować kom órki na gm in[y]: Juchnowiec, Zawyki i Zabłudów. a-a b Podkreślone. W tekście: „tow. tow .” Nr 142 1945 listop ad 29, Bielsk Pod laski. — S prawozdanie sekretarza KP PPR w Bielsku Podlaskim M. O ssolińskiego dotyczące d ziałalności partii, stan u bezpieczeństwa p ub liczn ego i pracy PUB P w powiecie. Oryginał, m aszynopis. KP PPR w Bielsku Podlaskim 1944-1948, sygn. 5/V/2, k. 61-62. Jaką pracę masową przeprowadzono na t erenie powiatu bielskiego a P olska P art ia Robotnicza wspólnie ze starostą powiat owym przeprowadziła zebrania i konferencje, na kt órych poruszano nast ępujące sprawy: 1/ świadczenia rzeczowe, 2/ syt uacja polityczna w kraju i za granicą, 3/ syt uacja gospodarcza kraju. Szeroko była om awiana sprawa zwycięstwa dem okracji w wojnie przeciwko faszyst owskim Niemcom, osiągnięcie stanowiska, jakie obecnie zajmuje w P olsce demokracja, korzyści z odzyskanych t erenów zachodnich, konieczność ich zagospodarowania, znaczenie granic na zachodzie, odbudowa przemysłu, uruchomienie takowego, osiągnięcia produkcji w t ak krót kim czasie, kt óre wykonane są w 50% do produkcji przedwojennej. P o przeprowadzonych zebraniach daje się wyczuć, Ŝe ludność w wielkiej mierze jest nie uświadomiona, gdyŜ nie czyt a gazet i dlat ego, Ŝe jest t erroryzowana przez bandy. Daje się nawet wyczuć, Ŝe ludność wyczekuje spokoju i porządku, kt óry by zapewnił spokojną pracę. Ludność gmin zachodnich naszego powiat u jest wrogo usposobiona do obecnego rządu, do czego w duŜej mierze przyczyniła się wroga agit acja reakcji. b Bezpieczeńst wo w powiecie. b JeŜeli chodzi o bezpieczeńst wo, to najgorzej przedstawia się ono w gminach zachodnich naszego powiatu. Ost at nio ukazały się bandy w gminach wschodnich, jak: w Kleszczelach, Orli, gdzie w Kleszczelach obrabowali gminę, rozbroili Milicję Obywatelską, jednocześnie zrabowali sekret arzowi Gm innego Komitetu PP R w Kleszczelach tow. Prokopczukowi prot okoły z posiedzeń Gminnego Komit et u i pieniądze ze składek członkowskich w wysokości 750 złotych. Sam ego sekret arza Gm innego Kom it etu areszt owali, a z nim kilku sowieckich oficerów i kilku członków PPR, kt órzy zawdzięczając przyt omności um ysłu zdołali wyrwać się i uciec. 247 JeŜeli chodzi o urzędy gmin zachodnich, t o te są t eoret yczne. Prakt ycznie nic się nie robi. JeŜeli chodzi o MO, t o posterunki, które ist nieją t eŜ są t eoret yczne. Prakt ycznie nie prowadzi się Ŝadnej pracy w kierunku likwidacji band i zmniejszenia liczby przestępców. Ost at nio są wypadki, Ŝe funkcjonariusze MO idą do bandy, jak w Ciechanowcu. Komendant posterunku MO w Ciechanowcu poszedł do bandy, Milicja Obywat elska nie prowadzi int ensywnej pracy. Bardzo częst o spot [yka] się w samym powiecie, Ŝe fukcjonariusze MO i podoficerowie chodzą pijani po mieście. Był wypadek, Ŝe w dniu 22 XI 1945 roku m ilicjanci w pijanym st anie chcieli się post rzelać. Int erweniowało UBP, areszt ując kilku z nich. Co do dyscypliny, t akowej jest brak. Są częst e wypadki, było to 22 XI 1945 roku, ja jako sekretarz powiatowy zaszedłem na post erunek MO (było t o wieczorem ). Spotkałem połowę milicjant ów, kt órzy byli pijani. Chaos i krzyki, jakie oni podnosili, było słychać na ulicy. JeŜeli chodzi o aut oryt et MO, pozostawia on wiele do Ŝyczenia, co ujem nie daje się odczuć na naszym t erenie. b Praca UBP .b Co do pracy UBP, to funkcjonariusze UBP t eŜ częst o upijają się. Dnia 26 XI 1945 roku na zabawie, kt órą urządziła MO, funcjonariusze UBP pobili Ŝołnierza RKU pist olet ami. Sprawa ta jest tym gorsza, Ŝe uczynił t o zast ępca kierownika. W sprawie t ej interweniował przedst awiciel Armii Czerwonej ppłk Kuka z pułku lot niczego, uderzając w t warz zast ępcę kierownika UBP. Ost at ni [był] wypadek z chorąŜym St rojnowskim z 65 p[ułku] p[iechot y] 1 batalionu (przysłanego nam do ściągania kontyngent ów). ChorąŜy St rojnowski miał depeszę, aby st awić się w pułku. Chciał jechać sam ochodem, kt órym przeprowadzał się obyw[at el] Białokozowicz 1, [a pomagał m u] Urban, funkcjonariusz UBP. Białokozowicz nie zgodził się dać samochód, za co powstała kłótnia, w trakcie kt órej chcieli rozbroić chorąŜego St rojnowskiego. Białokozowicz był ubrany po cywilnemu, dlat ego t eŜ chorąŜy Strojnowski nie dał się rozbroić i ranił Białokozowicza. Obyw[atel] Białokozowicz zmarł. P rzed tym wypadkiem w UBP był obecny t ow. Malesa, kt óry m ówi, Ŝe Białokozowicz był pijany. cJak rówieŜ Urban. c Dowódca bat alionu porucznik Lat ak mówi, Ŝe funkcjonariusze, kt órzy byli z nim, to tylko szukali wódki. d a b-b c-c d 248 Na górny m marginesie adnotacja: „spraw ozdanie sy tuacyjne”. Podkreślone. Dopisane odręcznie. Spraw ozdanie podpisał sekretarz KP PPR w Bielsku Podlaskim M. Ossoliński. 1 Chodzi o starszego sierŜata Sy lwestra Białokozowicza, ur. 1905 r. w W idowie (gm. Bielsk Podlaski), magazyniera broni w PU BP w Bielsku Podlaskim . Nr 143 1945 listop ad , B ielsk Podlaski. — Pismo starosty bielskiego R. Woźn iaka do wojewod y białostockiego w sp rawie ustalenia statusu d ziekan a bielskiego ks. M. Win cu kiewicza, d ziekana hajn owskiego ks. Jan a Gromotowicza i prob oszcza parafii w Klejn ikach ks. Mikołaja Kulczyckiego. Brulion, rękopis. SPBP 1944-1950, sygn. 114, k. 138. Ściśle poufne P rzedkładam akta dochodzeń do wiadom ości i dalszych zarządzeń 1. Równocześnie donoszę, Ŝe nie ust alono wystąpień przeciwko ust rojowi Kościoła prawosławnego w P olsce dziekana hajnowskiego ks. Jana Gromotowicza i proboszcza w Klejnikach ks. Mikołaja Kulczyckiego, jedynie ust alono wydawanie przez tego ost at niego aktówa , odpis jednego t akiego zaświadczenia załączam2 . Nat omiast jawnie występuje przeciwko ust rojowi Kościoła prawosławnego w Polsce ks. Mikołaj W incukiewicz, p.o. dziekana bielskiego, przy pomocy swego zaufanego niejakiego Bazylego Iwasienko, który rzekomo zost ał wyświęcony na kapłana i pełni obowiązki sekret arza. W związku z powyŜszym uwaŜam, Ŝe całym kierownikiem i ośrodkiem wystąpień przeciw ustrojowi Kościoła prawosławnego w Polsce jest ks. Mikołaj Wincukiewicz i jego pomocnik Bazyli Iwasienko. b3 a b 1 2 3 Opuszczono: „znania”. Opuszczono przekreślone: „i dlatego teŜ proszę o spow odowanie usunięcia ich z granic Państwa Polskiego”, a takŜe parafkę starosty bielskiego R. Woźniaka i inform ację o załącznikach: „Zał. 4 i ostatnio otrzy many anonim o 4 kartach z kopertą”. W aktach sprawy brakdokumentacji dochodzenia przeprow adzonego przez starostwo bielskie. W aktach sprawy brak ory ginału lub odpisu zaśw iadczenia; chodzi o zaświadczenie m etry kalne z odtw orzony ch akt parafialnych. Pismo wojew ody białostockiego S. Dy bowskiego w tej sprawie: patrz dok. nr 127. Nr 144 1945 gru dzień 1, Parcewo (gm. Orla). — Pismo An ny Den isiuk z Parcewa do starosty b ielskiego z prośbą o zmniejszenie wymiaru obowiązkowych świad czeń rzeczowych oraz u karan ie sołtysa wsi Parcewo S uszcza1 i mieszkańca tejŜe wsi Aleksieja Artemiu ka, oskarŜan ych o n ap ad n a rod zin ę Denisiuków. Odpis, maszynopis. SPBP 1944-1950, sygn. 117, k. 61. P rośba MęŜa mojego, zam ieszkałego we wsi P arcewo, gm. Orla, pow. Bielsk Podl[aski], P awła Denisiuka, posiadającego około 25 ha ziem i w wyŜej wskazanej wsi P arcewo, grasująca banda w naszej wsi, na czele z sołt ysem wsi Suszczem i Aleksiejem Art emiukiem, wiosną 1945 r. bezprawnie 249 areszt owała, [męŜa] silnie pobili, złamali 2 Ŝebra, przet rącili nos it p. A kiedy on z t ego podleczył się, t o t a banda z premedyt acją męŜa mojego oskarŜyła (bojąc się, aŜeby on ich nie oskarŜył o t en gwałt i samowolę popełnioną nad nim) donosząc, Ŝe on miał st osunki z Niemcam i i leśnymi bandami i na podstawie t ego złośliwego oskarŜenia Powiatowy Urząd Bezpieczeńst wa w Bielsku Podlaskim, nie wchodząc w det ale t ej sprawy, sprawę t ę załatwił jednost ronnie i m ęŜa mojego zupełnie niewinnego osadzono w więzieniu w Białymst oku. Przy areszt owaniu zabrano mojem u synowi buty i inne rzeczy. Sołtys nasz, jako Białorus, mści się na nas dlat ego, Ŝe m y st oimy na plat formie państ wowości polskiej. W m[iesią]cu marcu sołt ys wspólnie z Aleksiejem Art em iukiem — uzbrojeni w aut omat y — co chcieli to z nami robili: sołt ys Suszcz samowolnie zabrał synowi m ojemu Janowi Denisiukowi rower (który to syn mój na wezwanie obecnego Rządu poszedł ochotniczo do Wojska Polskiego i obecnie słuŜy w Warszawie w Minist erstwie Bezpieczeńst wa Publicznego, Samodzielny P ułk Ochrony Rządu). Suszcz jako Białorus i zapisany na wyjazd do Rosji, gdy obcych ludzi nie ma, mówi: „Ja szt o choczu, to z wami zdiełaju, ja was zgublu za t o, szt o wasz syn poszoł pomagat´ polakam”. Z t ego rocznika, co mój syn, choć jest duŜo we wsi chłopców, t o Ŝaden nie poszedł do Wojska P olskiego, a t ylko kłamliwie od słuŜby wojskowej przy pomocy sołt ysa Suszcza wykręcają się. Obecnie są nałoŜone na mnie niepom ierne kont yngent y, których ja przy swej najszczerszej chęci nie m ogę wypełnić dlat ego, Ŝe nie m a komu pracować na naszym gospodarst wie i t akowe niecałe było obsiane i nie wszyst ko z zasiewów zdąŜyłam sprząt nąć. Wobec tego uprzejmie proszę, aŜeby kot yngent wzięt o ze m nie t ylko z obsianego pola, a nie z całości, co leŜało odłogiem oraz proszę, aŜeby sołtys oddał zrabowany synowi rower, proszę pociągnąć do kary sołt ysa Suszcza i Aleksieja Artemiuka — całą ich bandę — za zbrojny napad na nasz dom, za pobicie i połamanie memu m ęŜowi Ŝeber, nosa itp., i za fałszywe oskarŜenie. 1 Im ienia nie ustalono. Nr 145 1945 gru dzień [p o 1], Białystok. — Sprawozd an ie inspektora szkoln ego n a pow. białostocki Szczepana Zasady dotyczące stanu szkolnictwa powszechnego i ru ch u słu Ŝb owego n au czycieli w p owiecie w dn . 1 XII 1945 r. Kopia, m aszynopis. Inspektorat Szkolny w Białymstoku 1944-1950, sygn. 3, k. 10. Ewidencja organizacji szkolnictwa i ruchu słuŜbowego nauczycieli wg st anu na 1 XII 1945 r. 250 1. Liczba szkół w powiecie z językiem wykładowym polskim: o 1 nauczycielu — czynnych 67, nieczynnych 10, o 2 nauczycielach — czynnych 23, nieczynnych 3, o 3 nauczycielach — czynnych 18, nieczynnych —, o 4 nauczycielach — czynnych 7, nieczynnych —, o 5 i o więcej naucz[ycielach] — czynnych 16, nieczynnych —. Ogółem szkół czynnych 131, nieczynnych 13. 1. a. Liczba szkół w powiecie z językiem wykładowym białoruskim: o 1 nauczycielu — czynnych 6, nieczynnych 4, o 2 nauczycielach — czynnych 6, nieczynnych 3, o 3 nauczycielach — czynnych —, nieczynnych —, o 4 nauczycielach — czynnych —, nieczynnych —, o 5 i więcej naucz[ycielach] — czynnych —, nieczynnych —. Ogółem szkół czynnych 13, nieczynnych 7. 2. Liczba faktycznie zatrudnionych nauczycieli: a/ kwalifikowanych — 324a , b/ niekwalifikowanych — 102. 3. Brak nauczycieli ogółem: a/ w szkołach z językiem wykładowym polskim — 113, b/ w szkołach z językiem wykładowym białorus[kim ] — 12. Razem: 125. 4. a/ Liczba uczniów w szkołach czynnych: 14.700, [z tego] o 1 nauczycielu — 3.006, o 2 nauczycielach — 2.291, o 3 nauczycielach — 2.526, o 4 nauczycielach — 2.121, o 5 i więcej naucz[ycielach] — 4.756. Razem : 14.700. b/ Ilość uczniów w wieku szkolnym nie objęt ych szkołą — 7.287. 5. a/ Ilość budynków szkolnych własnych uŜywanych przez szkołę — 67, w tym izb lekcyjnych — 218. b/ Ilość izb lekcyjnych wynajęt ych — 125. 6. a/ Ilość budynków własnych zupełnie zniszczonych — 7. b/ Ilość budynków własnych częściowo zniszczonych, nadających się do uŜyt ku jednak jeszcze nie odbudowanych — 2. c/ [Ilość budynków] w st anie uŜywalności jednak przez szkołę nie zajęt e —. 7. Ilu nauczycieli w ubiegłym miesiącu ubyło — 2. Ilu nauczycieli w ubiegłym miesiącu zaangaŜowano — 6.b a b Przekreślone i oboknapisane odręcznie: „224”. Sprawozdanie podpisał nieczy telnie inspektor szkolny na pow. białostocki Sz.Zasada. Nr 146 1945 gru dzień 4, S zczyty Dzięciołowo (gm. Orla). — Pismo prob oszcza p arafii prawosławnej w S zczytach Dzięciołowie ks. Rafała Czystowskiego d o starosty bielskiego z prośbą o pomoc w rozwiązan iu konfliktu z parafianami i ks. Włod zimierzem Jemielianiukiem. Oryginał, rękopis. SPBP 1944-1950, sygn. 114, k. 131-133. Dnia 28 list opada rb. ja wyjechałem do Warszawy celem przywiezienia dokumentu o moim poświęceniu, gdyŜ ode m nie Ŝądały [t ego] władze du251 chowne w Bielsku Podlaskim, ks. Mikołaj Wincukiewicz i jego sekretarz Bazyli Iwasienko, kt órzy to i namówili ks. Biskupowi w M ińsku, Ŝe ja nie m am dokum entu o poświęceniu. Lecz t o była t ylko przyczyna do zwolnienia m nie na razie z proboszcza w Szczytach, mając do mnie osobiste Ŝale i Ŝale niekt órych parafian szczyt owskich, jak Fieoduła Rajeckiego ze wsi Krzywa, kt óry miał pretensje do mnie a , iŜ ja jego zwolniłem z opiekuna kościelnego za jego niewłaściwe opiekowanie się, jak nieuczęszczanie [na] naboŜeństwa i innych obowiązków niewypełnianie. W zeszłym roku, w dzisiejszy dzień, ja przedłoŜyłem parafianom wybranie nowego opiekuna, lecz Rajecki nie dopuścił do wybrania nowego opiekuna, zrobił skandal w kościele, obezwał mnie w obecności parafian — jacy byli w kościele — od najgorszego słowa, jak złodziej, bandyta, „ty mać t woju takuju” itd. Ja t o wszyst ko wycierpiałem i broniłem się słowami, lecz Rajecki na mnie nast ępował i moŜliwie, Ŝe ja w t akim tłoku, obelgowym nast rojeniu, w silnym zdenerwowaniu się, m ogłem i uderzyć t ego Rajeckiego ręką w t warz, który [będąc] blisko do mnie prost o na ucho krzyczał. Jednym słowem z kościoła Rajecki zrobił karczmę. OtóŜ na podst awie ciągłego dokuczania przez tego Rajeckiego z jego przyjaciółm i i na podst awie osobistego Ŝalu, Ŝe ja nie m am do ks. W incukiewicza osobistego powaŜania z powodu, Ŝe ks. M. Wincukiewicz uciekał z Niemcam i aŜ do ŁomŜy na furmankach wzięt ych ze wsi Kojły, gm . Hajnówka i, Ŝe ciągle obcował z Niemcam i it d., za t akie fakt y ja nie zlubiłem ks. Wincukiewicza i Ŝyliśmy w ciągłym przeze mnie jemu wypowiadaniu, Ŝe [jak] on m ógł porzucić parafian, ot óŜ ks. Wincukiewicz nie mając do czego przyczepić się do mnie, lecz t ylko, Ŝe ja nie miałem dokument u o poświęceniu t z[n]. „gramot y”, wysłał swego sekretarza Iwasienko do Mińska i przywiózł mnie zwolnienie z proboszcza do czasu przedstawienia „gram ot y”. Przed moim wyjazdem do Warszawy t en ks. Wincukiewicz powiedział mi: „Będzie gramot a i będzie wszyst ko w porządku” — ja z t ym pojechałem do Warszawy. P rzywiozłem t ę „gram ot ę”, pokazałem ks. Wincukiewiczowi w dniu wczorajszym , t j. 3 grudnia rb., lecz ks. W incukiewicz powiedział t eraz, Ŝe t o nie pom oŜe, „ja juŜ wydelegowałem do Szczyt ks. Włodzimierza Jemieljaniukab z Zabłudowa”, zrobione było t o jak widać naumyślnie, aby mnie t ylko wprowadzić w koszta i na śmiech. W Bielsku jeszcze ja dowiedziałem się, Ŝe ks. W. Jemieljaniuk c w m ojej nieobecności, w niedzielę 2 grudnia, odprawiał jakieś naboŜeństwo w szkole w Szczyt ach z zezwolenia uczonego człowieka, nauczyciela Leona Olesiuka. Ks. W. Jemieljaniuk c podobnoŜ obmawiał mnie na 252 kazaniu, wybrał z powrotem tego sam ego Rajeckiego opiekunem, a pom ocnikiem Tichona P iet ruczuka, człowieka nienorm alnego. Klucze od kościoła rozmait ym i sposobami chcieli z dom u dost ać, lecz bez skutku. Gdy ja przyjechałem do domu 3 grudnia, rówieŜ dowiedziałem się, co robił ks. Jemieljaniuk c w [czasie] mojej nieobecności, lecz ja nie wierzyłem w to, Ŝeby ks. Wincukiewicz i ks. Jemieljaniuk c mogli t ak zrobić, [ale] w dzień 4 grudnia, w święt o prawosławne Wprowadzenia M[at ki] B[oŜej] do Świąt yni, zobaczyłem co zrobiły duchowne osoby: ks. M. Wincukiewicz i jego delegat do Szczyt ks. Jemieljaniuk c .O godzinie 8 30 ja poszedłem do kościoła jak zwykle odprawiać naboŜeńst wo i nic nie domyślając się co got uje dla mnie ks. W. Jem ieljaniukc i jego pomocnicy: Fieoduł Rajecki, Tichon P iet ruczuk, Jan Wasiluk, T it Tichoniukd i Leon Olesiuk. O godzinie 9 zacząłem naboŜeńst wo — jut rznię, rapt ownie wrywa się ks. Jemieljaniukc z Tichonem Pietruczukiem , ks. Jemieljaniuk c podchodzi do mnie w t en czas jak ja juŜ stałem w szat ach do naboŜeńst wa przed ołt arzem i mówi, Ŝe on będzie słuŜyć, a ja zwolniony, ja powiedziałem jemu, [Ŝe] dopóki ja nie zdam na papierze oficjalnie, ja odprawiam i odprawiać będę, a wy ks[iędzem] nie będziecie, proszę nie robić skandalu i zachowywać się spokojnie, i donieść t ylko swem u ks. Wincukiewiczowi, Ŝe zgodnie z umową po przedstawieniu „gram ot y” wszyst ko będzie w porządku, a juŜ mam, ks. i ks. Wincukiewicz widział m ój dokument , t ak Ŝe wszyst ko w porządku i moŜe ks. powiedzieć, Ŝe ja nie zdaję. T ak powiedziałem i odwróciłem się do ołtarza, a tu z drugiego boku krzyczy do mnie pochabnie 1 Tichon Pietruczuk, lecz ja nie zwaŜałem na [t o] wszystko i zacząłem odprawiać jut rznię. Jakoś t rochę uspokoiło się, lecz za jakich minut 20 wchodzi do kościoła F. Rajecki, Tit Tichoniuk, Jan Wasiluk, do nich przyłączył się Tichon Pietruczuk i w czasie naboŜeńst wa zaczęli bić w drzwiach zamki, czym zrobili silną przeszkodę w naboŜeństwie, do śpiewu przyłączył się stuk jak w kuźni, w czasie t ego stuku ja na chwilę odłączyłem się od ołt arza i zwróciłem się do ks. Jemieljaniuka b z prośbą o zaprzest anie tego stuku. Nic nie pomogło i ja w t akim st uku, dopóki skończyli swoją robot ę, musiałem odprawiać naboŜeństwo. Kiedy ja juŜ stanąłem do Mszy Święt ej, równieŜ próbował ks. Jemieljaniukc zrobić skandal, lecz ja [do t ego] nie dopuściłem i zaczęła się Msza Święt a. Po skończeniu Mszy Święt ej, jak zwykle po kazaniu, ja na dziś przeczyt ałem parafianom swoją „gramotę” poświęcenia, opowiedziałem króciut ko o zajściu i po całowaniu Św[ięt ego] KrzyŜa przez parafian z moich rąk ja wróciłem na miejsce i zacząłem rozbierać się. Wt enczas ks. Jemieljaniuk c wyszedł na środek kościoła i zaczął m ówić do ludzi, duŜo nieprawdy mówił, 253 a nareszcie powiedział, Ŝe on tylko delegowany do Szczyt i spisze rzeczy w kościele, ludzie powiedzieli, Ŝe wszyst ko jest, lecz ks. Jem ieljaniukc spojrzał na ołtarz i powiedział, Ŝe nie ma „ancim insu” — relikwii i powiedział ludziom, Ŝe t o najwaŜniejsze, Ŝe ks. nie ma prawa ze sobą zabierać it d. Ks. Jemieljaniuk c ze swoją szajką powiedzieli mi [go] oddać, ja powiedziałem , Ŝe „ancimins” jest m ój własny, a właściwy zginął w czasie wojnye i, Ŝe ja zabieram jego ze sobą z powodu nawet t ego, Ŝe drzwi kościoła — zamki złam ane i, Ŝe zam kną inni po odejściu moim, t o ja zabieram ze sobą, Ŝeby nie zginął, chociaŜ i mój jest własny, ja nigdy jego podarować dla parafii [nie podarowałem ]. Na m oje t łumaczenie nie zwracali uwagi, t ylko oddaj krzyczeli, zaczęli kont rolować mają „gram ot ę”. Ks. Jemieljaniukc wyrwał z moich rąk „gram ot ę” i powiedział do swojej szajki: „Macie, on nie będzie juŜ księdzem” i duŜo, duŜo nagadał do ludzi i sam wyszedł z kościoła. Wówczas szajka jego ludzi wiernych, dobrych [ludzi zaczęli] wypędzać z kościoła, zostawili t ylko spiskowców przeciw mnie i niektórych dobrych ludzi, których nie m ogli wypędzić, po t akiej cerem onii powiedzieli mi, Ŝe mnie nie wypuszczą z kościoła dopóki nie oddam „anciminsu”, ja powiedziałem, Ŝe t o mój, a jeŜeli i zostawię, to oddam przez ks. Dziekana Grom ot owicza z N[owego] Berezowa, na t o nie zgodzili się, zaczęli do mnie bliŜej podst ępować, krzyczeć, mówić niecenzuralne słowa. Ja i na to zachowałem się spokojnie, tłumacząc im , Ŝe ja nie mogę wam oddać, to jest rzecz święt a, wówczas Fieoduł Rajecki podskoczył do m nie, schwycił za krzyŜ kapłański na piersiach m oich, porwał łańcuszek i krzyŜ spadł, dalej Rajecki schwycił za krzyŜ większy, kt óry t rzym ałem w rękach, pogiął jego na wszelkie strony i przełamał, pot em schwycił za moją głowę, zaczął t argać za włosy, zerwał z głowy czapeczkę kapłańską i zerwał z m oich ramion st ułę i porwał, pot em zaczęli mnie popychać i dusić obstąpiwszy naokoło: Rajecki Fieoduł syn Marcina, lat 66, jako herszt szajki, Tichon P iet ruczuk syn Konst ant ego, Kuderski Bazyli syn Dimit rego z Hołód i namówione chłopaki ze Szczyt — Włodzim ierz Chwaszczewski syn Trofima, lat 20, Mikołaj Pawluczuk syn Siemiona, lat 20, Arkadzi Pasyniuk syn P awła, lat 16 i Siergiej Jakimiuk syn Piotra, lat 16. Ja widząc, Ŝe to źle będzie, nareszcie połoŜyłem „ancimins” na ołtarz i powiedziałem dla spokoju, [Ŝe] na wasze takie zbójeckie Ŝądanie czynię wam zadość i wypuśćcie m nie z kościoła. Dopiero przyszedł i ks. Jemieljaniuk c i m nie wypuścili z kościoła. Na schodach spot kałem Milicję Ob[ywat elską], lecz juŜ po wszyst kim było. Komendant Milicji 254 powiedział, Ŝebym jut ro poszedł na posterunek do Orli i złoŜył zameldowanie. Na schodach ks. Jem ieljaniukc przyniósł mi „gramot ę”. Poprzednio ks. Jemieljaniuk c do ludzi mówił, Ŝe Ŝaden ks. nie m a prawa ze sobą zabierać „ancim ins”, a jak ja połoŜyłem „ancimins” na ołtarz, to zabrał ze sobą i wolno, i gdzie szukać t eraz prawdy? T ylko t ak trzeba mówić, oszukiwać, ludzi podbujać, rozpalać w ludziach nienawiść, t o jest duchowna osoba. Kiedy nade m ną znęcali się, łam ali krzyŜe, szat y darli, za włosy targali itd., t o jedna kobieta podbiegła do ks. Jemieljaniukab , kt óry był w szkole, w mieszkaniu nauczyciela, pocałowała w rękę i prosiła rat ować m nie, t o ks. Jemieljaniuk c powiedział: „Dobrze jemu, niech biją, niech zabiją”. Wówczas kobieta powiedziała: „To tak t o duchowna osoba m ówi, w t akim razie wy nie ksiądz”. Nadmieniam, Ŝe w kościele było t ak jak na rynku lub jak w karczmie: krzyk, hałas, spiskowcy skakali z zaciśnięt ym i pięściami, bieganie t o t am , to t u, krzyczeli na mnie w szat ach [uŜywając] niecenzuralnych słów, jednym słowem t rudno opisać to, co było w kościele, w świąt yni, t akie zniewaŜenie, oszczerstwo, chuligańst wo, zniewaŜenie świętego miejsca, na ołt arzu w ręce brali relikwię „ancim ins”. Kiedy ja juŜ połoŜyłem [ant ym ins] na ołtarzu, t o nie wierzyli czy to, aŜ dopóki przyszedł ks. Jemieljaniuk c i powiedział, Ŝe t o. Kiedy ja mówiłem t ej bandzie: „Zawołajcie swego at am ana, ja jemu oddam”, t o ks. Jem ieljaniukc powiedział mnie przez t ych napast ników, Ŝebym ja oddał w ręce Rajeckiego, a wpierw sam m ówił, Ŝe w rękach cywilnych nie moŜe być, nie godzi się, a t eraz moŜna, lecz ja t o nie zrobiłem, lecz połoŜyłem na ołt arz, a ci napast nicy z ołtarza w ręce brali. Świadkami tego zajścia od począt ku, aŜ do końca byli: Roman Saczuk syn P awła, lat 70, st róŜ kościelny, Leonid Czyst owski syn Teodora, lat 34, psalmista, Anna Ciereszko córka Cimofieja, lat 52 i częściowo co widzieli: M aria Wojciuk córka Józefa, lat 70 i Maria St epaniuk córka Jana, lat 68, kt óra t o prosiła ks. Jem ieljaniuka b o wyratowanie m nie, wszyscy świadkowie ze Szczyt , gm. Orla, m oŜna i więcej podać. Winowajcy całego tego zajścia: ks. Mikołaj W incukiewicz z Bielska, który wydał rozporządzenie łamać zamki i ze mną co chcą robić, jego delegat do Szczyt ks. Włodzimierz Jemieljaniuk c z Zabłudowa, kt óry otrzymawszy t akie rozporządzenie, gorliwie zajął się sform ować kadrę zbójecką w parafii szczytowskiej, jak wynika z powyŜszego za pom ocą: 1/ Fieoduła Rajeckiego syna Marcina, lat 66, ze wsi Krzywa, gm . Orla, który t o mnie targał, łamał krzyŜe w m oich rękach i zerwał ze mnie 255 stułę i obzywał niecenzuralnymi słowami, 2/ Leona Olesiuka syna Jana, nauczyciela w Szczyt ach, który pozwolił i sam nim był, w swoim mieszkaniu szkolnym formować kolum nę zbójecką na mnie i wyrabiać hece w świąt yni szczyt owskiej, w czasie takiego zajścia koło kościoła biegał i podbujał ludzi na mnie, jednym słowem at amanem był na ulicy, 3/ Jana Wasiluka syna Ant oniego, lat 48, ze wsi Szczyt y, adiut ant a, pomocnika w łamaniu zamków, 4/ Tit a Tichoniuka syna Teodora, lat 59, równieŜ adiut ant a Rajeckiego i pomocnika w łam aniu zamków, 5/ Tichona Pietruczuka syna Konstant ego, ze Szczyt , człowieka nienormalnego, równieŜ adiutant a, pomocnika w łamaniu zamków. T o są sami przełoŜeni szajki, a szeregowi t o chłopaki wyŜej wspomniani i paru innych ludzi, kt órzy nie rozumieli [co się dzieje], lecz t ylko podbujani przez tych [wym ienionych]. P oniewaŜ obecnie my duchowni nie m amy zwierzchnika t u na miejscu, a zarozumiałe osoby, jak ks[ięŜa] f : Wincukiewicz, Iwasienko, Jemieljaniukc , robią rozłam pom iędzy księŜm i i wiernymi parafianami, ci pierwsi dwaj wyst awiają się wielkimi osobami duchownymi z władzą biskupią, a poniewaŜ biskup za granicą, kiedy zobaczą się, t o nawm awiają co chcą i Biskup wierzy im , i t ak męczą biednych księŜy, jak t eraz mnie i nie wiemy co to robi się: moŜna zniewaŜyć księdza w szat ach, Świąt ynię BoŜą itd., jak wyŜej wspom niane zajście. Ot óŜ uprzejmie proszę Władze Państ wowe Bezpieczeńst wa zająć się t ą sprawą i winowajców pociągnąć do odpowiedzialności. P rzy t ym uprzejmie proszę o przekazanie [i] zwrot mojej własności „anciminsu” — relikwii, którą to w zbójecki sposób wyŜej wspomniane osoby odebrały, o zwrot zam ków od kościoła, post awienie wszystkiego w porządek, Ŝebym ja mógł zamknąć kościół t ymi kluczami co mam właściwymi od kościoła. Uprzejmie proszę o jak najrychlejszą pomoc w [rozstrzygnięciu] wyŜej wspomnianego zajścia. Ks. R. Czystowski a b c d e f 1 Opuszczono: „z powodu”. W tekście: „Emieljaniuka”. W tekście: „Emieljaniuk”. W tekście: „Cichoniuk”. Opuszczono: „gdy kościoła i by li złamane”. W tekście: „ks. ks.” Od białoruskiego „nachabny ” — bezczelny . Nr 147 1945 gru dzień [p o 14]a, Bielsk Pod laski. — Sp rawozdanie p rzewodn iczącej Kolegiu m Propagan dowego p rzy Powiatowym Od dziale Informacji 256 i Prop agan dy w B ielsku Podlaskim Marii S zczęsn owiczowej d otyczące stanu organizacji sp ołecznych w Bielsku Podlaskim. Oryginał, rękopis. Wojewódzki Urząd Inform acji i Propagandy w Białymstoku 1944-1947, sygn. 27, k. 38. Spis organizacji w Bielsku P odlaskim 1. Liga pracy społecznej Kobiet — powst ała dnia 17 XI 1945 r. w Bielsku. Po upływie t ygodnia powstały koła pr[acy] sp[ołecznej] kobiet w Szk[ole] Powsz[echnej] Białorus[kiej], w Szkole Powsz[echnej] Pols[kiej] i w Gimnazjum Białoruskim. Deklaracje dla nowych członkiń i st at uty dla nowo powstających kół poszły w t eren. Działalność Ligi na razie ogranicza się do pracy w Kom isji Rozdzielczej UNRRA. Są róŜne zamierzenia na przyszłość. Skład Zarządu Ligi Kobiet : przewodnicząca — ob. Woźniakowa, I wiceprzewodn[icząca] — ob. Aleksandrowska, II wiceprzewodn[icząca] — ob. Szczęsnowiczowa, sekret arka — ob. Jancewiczówna, skarbniczka — ob. Nowocieniowa, członkinie — ob. Tokarzewiczowa, ob. Wierzchowska, ob. Bast ryginówna. 2. Towarzyst wo Przyjaciół śołnierza zost ało zreorganizowane dnia 8 XII rb. W skład Zarządu weszli: przewodniczący — ob. Zalewski, I wiceprzew[odniczący] — ob. Sikorski, II wiceprzew[odniczący] — ob. Tymiński, sekratarz — ob. Wiszniewski, skarbnik — ob. Gładkiewicz, członek — ob. Mościchowski, członek — ob. Woźniakowa, członek — ob. Szczęsnowiczowa, członek — ob. Franczak. Zastępcy: ob. Konopiński, ob. T okarzewicz Seraf[in], ob. Januszewski. Wskazówki o organizowaniu kół T Pś i deklaracje dla członków rozesłano w teren. Dnia 14 XII rb. t ut ejsze T Pś wyasygnowało przedstawicielowi Batalionu Operacyjnego w Ciechanowcu i Boćkach 100 złotych na zakup gazet i pism . Tutejszy Oddział Informacji i Propagandy zaopatrzył t enŜe Batalion Operacyjny w m at eriał propagandowy na sum ę 222 zł na konto wydatków świetlicowych. Na razie innych organizacji prócz młodzieŜowych (harcerst wa i ZWM, kt óre śpi) — nie ma. M. Szczęsnowiczowa a W tekście jest data: „1 X II 1946 r.” Nr 148 1945 grud zień 19, B iałystok. — Pismo wojewody b iałostockiego S. Dybowskiego do starosty b ielskiego w sprawie u su nięcia ze stan owiska proboszcza parafii p.w. Narodzenia Najświętszej Marii Pann y w Bielsku Podlaskim i d ziekana bielskiego ks. M. Win cu kiewicza. Oryginał, m aszynopis. SPBP 1944-1950, sygn. 114, k. 137. 257 W załączeniu przesyłam pism o Warszawskiego Duchownego Konsyst orza P rawosławnego z dn. 14 ub. m . Nr 2198, które zwalnia ks. Mikołaja Wincukiewicza z zajm owanego przez niego st anowiska proboszcza i dziekana bielskiego. 1 P ismo t o naleŜy doręczyć zaint eresowanemu w obecności najstarszego godnością wikariusza — z jednoczesnym wezwaniem, by w t erm inie dni najbliŜszych mógł przekazać sprawowane funkcje wyznaczonemu nast ępcy przez właściwego biskupa. O wykonaniu niniejszego zarządzenia proszę przesłać mi m oŜliwie najrychlej pisemne sprawozdanie.a Wojewoda Stefan Dybowski a 1 Na m arginesie adnotacja podpisana przez starostę bielskiego R. Woźniaka: „Decy zja została odczy tana w obec K s. Stempkow skiego Proboszcza Parafii Św. Michała. Przy jęcia decy zji i pokw itow ania K s. Wincukiew icz odm ów ił dn. 22 grudnia 1945 r.” Pismo W arszaw skiego Duchownego Konsy storza Prawosław ego do ks. M. Wincukiewicza: patrz dok. nr 135. Nr 149 1945 gru dzień 22, Bielsk Podlaski. — Orzeczen ie karn o-admin istracyjne starosty bielskiego R. Woźniaka w sprawie o n iep rawn e przywłaszczen ie przez ks. Mikołaja Win cu kiewicza stan owiska Zarządzającego S prawami Diecezji Białostockiej. Odpis, maszynopis. KW PPR w Białym stoku 1944-1948, sygn. 1/V/23, k. 4. Starosta powiat owy rozpat rzywszy w dniu 22 grudnia 1945 r. sprawę karno-administracyjną przeciwko ks. Mikołajowi Wincukiewiczowi, zamieszkałem u w Bielsku Podl[askim], ul. Jagiellońska 10, obwinionem u o nieprawne przywłaszczenie sobie stanowiska oraz t ytułu Zarządzającego Sprawami białostockiego biskupstwa, uznawszy go winnym przywłaszczenia uprawnień nie opart ych na post anowieniach dekret u P rez[ydent a] Rz[eczypos]p[oli]tej z dnia 18 XI 1938 r. o st osunku państ wa do P olskiego Aut okefalicznego Kościoła Prawosławnego, przez co dopuścił się wykroczenia z art . 26 P rawa o Wykroczeniach, co zost ało udowodnione przyznaniem się obwinionego, orzeka: skazać ks. Mikołaja Wincukiewicza na zasadzie art . 26 Prawa o Wykroczeniach na areszt 30 dni areszt u bezwzględnego, przy pobraniu koszt ów post ępowania w kwocie 5 zł. Ukarany moŜe w ciągu siedmiu dni od dat y doręczenia orzeczenia zwrócić się do St arostwa z Ŝądaniem skierowania go do Sądu Okręgowego w Białymst oku, w przeciwnym razie orzeczenie, jako prawom ocne, ulega wykonaniu. a a Zgodność odpisu z oryginałem potw ierdził sekretarz diecezjalny ks. B. Iwasienko. Nr 150 258 1945 gru dzień 25, B ielsk Podlaski. — Pismo Zarządzającego S prawami Diecezji Białostockiej Arcyb iskupstwa Miń skiego Patriarch atu Moskiewskiego ks. Mikołaja Wincu kiewicza do KP PPR w B ielsku Pod laskim o restrykcjach admin istracji państwowej wob ec Cerkwi p rawosławn ej w p ow. bielskim. Oryginał, m aszynopis. KP PPR w Bielsku Podlaskim 1944-1948, sygn. 5/V/4, k. 463-464. P rzesyłając w załączeniu odpis pisma do ob. P rezydenta Odrodzonej Demokrat ycznej P olski o t ych krzywdach, jakie się dzieją na terenie m[iast a] Bielska i powiat u w st osunku do P rawosławia, do wiadom ości a Powiat owego a Komitet u PP R i z prośbą o poddanie treści t ego pism a pod rozwagę PP R i wyciągnięcie naleŜytych wniosków, czy w obecnych czasach moŜe być dopuszczalnym sianie nienawiści wśród obywat eli Odrodzonej Demokrat ycznej Polski, jakie m iały miejsce za czasów Rządów faszystowskich? Miejscowy Bielski St arost a wydaje polecenia MO o łamaniu zam ków kościelnych, co miało miejsce we wsi Szczyt y, gm. Orla, pow. bielskiego. b Diecez[jalny] Sekret arz Zarządzający Sprawami Diecezji Białost ockiej Ks. B. Iwasienko Ks. Mik. Wincukiewicz Załącz[nik] 1. Odpis Bielsk Podlaski, 24 XII 1945 r. Do Jego Excelencji Pana P rezydent a Rzeczypospolit ej P olskiej w Warszawiec Niniejszym m am zaszczyt powiadom ić Waszą Excelencję o zajściach, jakie miały miejsce w grudniu 1945 r. w m[ieście] Bielsk P odlaski, wojew[ództ wa] białost ockiego. Orzeczeniem Sądu Starościńskiego z dnia 22 grudnia 1945 roku L. K./878/45, jako obwiniony o „nieprawne przywłaszczenie sobie st anowiska oraz tytułu Zarządzającego Sprawami białostockiego biskupst wa uznawszy go winnym przywłaszczenia uprawnień nie opartych na post anowieniach dekret u Prez[ydenta] Rz[eczy]p[ospoli]t ej z dnia 18 XI 1938 r. o st osunku Państ wa do Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego” 1 itd., za co zost ałem skazany na 30 dni areszt u bezwzględnego. P anie Prezydencie! Chyba obecni Dost ojnicy P ańst wowi, jak równieŜ i całe społeczeńst wo demokrat yczne obecnej Polski, wolnej od przeŜyt ków średniowiecznych i t ej wiekowej nienawiści do „znienawidzonej M oskwy” podsycanej ludźm i złej woli i nawet Rządami t ak niedalekiej sanacji i faszyzmu, wiedzą o t ych nienorm alnych 259 stosunkach w odnoszeniu się do P rawosławia na terenach Historycznej Polski. Chyba nie sekret, a jest hist oryczną prawdą, Ŝe szczyt em gwałt u nad wiecznie cierpiącym P rawosławiem w Polsce, lat em 1938 roku, było barbarzyńskie rujnowanie świąt yń prawosławnych na Chełmszczyźnie, przy czynnym udziale P ańst wowej P olicji i administ racji! Ja nie będę t u wyliczał gorzkich moment ów gwałtu i Golgot y mojej wiary w P olsce. T o naleŜy do Hist orii. Ja chcę t ylko wyt łum aczyć się przed Największym Dem okratą Nowej, Wolnej, Demokrat ycznej Rzeczypospolitej i jako Przedst awiciel Pat riarchy M oskiewskiego, Zarządzający Sprawami Diecezji Białostockiej w im ieniu własnym i stut ysięcznej ludności prawosławnej woj. białostockiego zapytać Go: czy hist oryczne błędy mogą być powt arzane w obecnej Demokrat ycznej Polsce? Czy ustawy, dekret y i róŜne przepisy, ongiś wydane sanacją i faszyzmem i zamierzone przeciwko narodowościowej i wyznaniowej mniejszości w celu zupełnej asymilacji, nadal będą miały swoją prawom ocność? Chcę zapyt ać rówieŜ w imieniu własnym i powierzonej mej opiece duchownej ludości prawosławnej u Wysokiego Dostojnika i Pierwszego Demokraty P olskiego, czy obecna Milicja Obywat elska wstępuje w ślady dawnej Policji [i] moŜe zbijać zamki z cerkiewnych drzwi i wprowadzać w „posiadanie” księdza, kt óry według prawa cerkiewnego jest przestępcą? Czy i nadal będą Ministrowie mianować biskupów prawosławnych, a Wojewodowie w stosunku do proboszczów stosować „punkt 3 Tym czasowych Prawideł”? Czy nadal, przy obecnych st osunkach obecnych Czynników Rządowych do dawnych Ust aw wydanych przez Rządy sanacyjne, będą rujnowane świąt ynie prawosławne, a „nielojalni” księŜa będą wysiedlani za granicę i wt rącani do więzień za to, Ŝe oni kanonicznie uznają zwierzchnictwo Patriarchy Moskiewskiego? Czy t o moŜe za to, Ŝe „Moskiewskiego”? A gdyby „Londyńskiego”, „Paryskiego”, „Madryckiego”, to być moŜe ustałyby gorzkie mom enty prześladowań? A gdyby P rawosławie uznało zwierzchnictwo Biskupa Rzymskiego, t o i wcale byłoby dobrze!? Czy i nadal będzie prowokowana i podsycana nienawiść przez ludzi złej woli do „czerwonej Moskwy”, co świadczą wypadki w Bielsku Podlaskim? Czy i nadal pozost anie w Ŝyciu ten st raszliwy Dekret z 18 XI 1938 r. — potwór zrodzony polit yką faszyzmu i przywódców, złej pamięci, niekanonicznej Aut okefalii? 260 Czy m y, prawosławni obywat ele obecnej Demokratycznej Polski, moŜemy liczyć na wolność swego wyznania, obrządków, języka i kult ury? Czy moŜem y liczyć na prawo swobodnego ust roju swego wewnętrznego Ŝycia cerkiewnego? P anie P rezydencie! Prawosławna ludność wojew[ództwa] białost ockiego [jest ] więcej niŜ lojalna: kto pierwszy wykonuje obowiązki obywat elskie? Kto dzisiaj pierwszy zdaje świadczenia? Prawosławni! Niech powie t en sam St arost a, kt óry zasądził mnie jako „przestępcę” uznającego zwierzchnict wo P at riarchy Moskiewskiego?! Czego od nas prawosławnych Ŝąda P olska? Wy, Dostojnicy obecnego Państ wa, dajcie nam odpowiedź prawdziwą, kt órej my oczekujemy całe wieki. Jeśli o naszych historycznych cierpieniach i o dzisiejszych zajściach nic nie wiedzieliście i nie wiedzą P rzedst awiciele obecnego Rządu Demokratycznego, proszę sprawdzić i dzieje Hist orii i obecne wypadki, i st anąć na gruncie prawdy, i raz na zawsze, w dzisiejszych Wielkich MoŜnościach Demokrat ycznych, zniszczyć hydrę nienawiści w st osunku do M oskwy, która przewaŜnie, w obecnej chwili, jest więcej niŜ przyjacielem Polski i jeśli kiedyś zawiniły rządy carów przed Narodem Polskim, t o obecnie Rządy nowej Moskwy ofiarną krwią swych lepszych synów om yli dawne grzechy i więcej: wskrzesili P olskę. Wypędzili i rozdept ali najeźdźcę, przy ramieniu z dobrymi Polakami. Co do sprawy: w grudniu roku 1944 Arcybiskup Miński Bazyli, wraz z P rzedst awicielem Rządu BSSR A. D. Łobanowym , nawiedzili Województ wo Białost ockie. Jego Ekscelencja w asyście licznego duchowieństwa prawosławnego celebrował Mszę Św[iętą] w Bielsku i Białymst oku oraz wizyt ował Siemiatycze. W imieniu własnym i ludności — duchowieństwo Województwa Białost ockiego podpisało akt zjednoczenia z Matczyną Cerkwią Moskiewską, od kt órej nas gwałtem oderwano w roku 1925. Był wyłoniony i zat wierdzony przez Arcybiskupa Bazylego Tymczasowy Zarząd Diecezjalny, kt óry pismem swoim z dnia a 28 VI a 1945 r. Nr a 384a powiadomił Minist erstwo Administ racji Publicznej w Warszawie i z prośbą o zatwierdzenie. Dot ychczas Ŝadnej odpowiedzi nie ot rzym aliśm y. Czy to normalne warunki, Panie Prezydencie, w P ańst wie Demokrat ycznym? O tym równieŜ powiadomiliśmy pismem swoim Wojewódzki Urząd Białost ocki. W list opadzie 1945 roku Jego Ekscelencja Arcybiskup Miński Bazyli, dekret em swoim z dn. 6 XI 1945 r. Nr a680 a rozwiązał T ymczasowy Zarząd Diecezjalny i raczył nadać mnie godność Zarządzającego Sprawami Diecezji Białost ockiej. Do powyŜszych czynności przyst ąpiłem i na261 t ychm iast powiadamiając o t ym Minist erst wo Administ racji Publicznej [pismem ] z dn. a14 XI a 1945 r. Nr a 418 a, Województwo Białostockie i St arost ę Bielskiego-Podlaskiego i na t o Ŝadnych odpowiedzi nie ot rzymałem oprócz oświadczenia St arost y, Ŝe treści pisma nie przyjmuje do wiadomości. P o tym — wezwanie na st awienie się na Sąd St arościński i odczyt anie skazującego orzeczenia 30-dniowym areszt em. W im ieniu własnym , jako Dost ojnik Cerkwi Prawosławnej, i [w imieniu] wiernych proszę jak najrychlej rozpat rzyć wielką i na czasie sprawę stosunków obecnego Rządu do P rawosławia w P olsce i zwrócić szczególną uwagę na moją sprawę, kt óra juŜ nabrała szerokiego rozgłosu. Zaznaczam, Ŝe nasze złączenie z Mat czyną Cerkwią zostało uprawnione Dekret em P at riarchy Moskiewskiego z dnia 12 II 1945 r. Nr 91. Zarządzający Diecezją Białost ocką ks. prot . Mik.Wincukiewicz a-a b c 1 262 N apisane odręcznie. N a marginesie adnotacja sporządzona przez I sekretarza KP PPR w Bielsku Podlaskim A. Jarym ow icza: „A kta 12 I 1946 r.” O dpisy pisma ks. M. Wincukiew icz skierował do: Patriarchatu Moskiewskiego, arcybiskupa Bazylego w Mińsku, K C PPR w Warszaw ie, KW PPR w Biały mstoku i starosty bielskiego. Tekst orzeczenia karno-administracy jnego starosty bielskiego w spraw ie ks. M. Wincukiewicza: patrz dok. nr 149. Wyk az zespołów archiwalnych Gminna Rada N arodowa w Gródku 1944-1954 Gminna Rada N arodowa w Hajnówce 1944-1954 Gminna Rada N arodowa w Michałowie 1944-1954 Gminna Rada N arodowa w Narwi 1944-1954 Inspektorat Szkolny w Białymstoku 1944-1960 Komitet Miejski P olskiej P artii Robotniczej w Białymstoku 1944-1948 Komitet P owiatow y Polskiej Partii Robotniczej w Białymstoku 1944-1948 Komitet P owiatow y Polskiej Partii Robotniczej w Bielsku P odlaskim 1944-1948 Komitet P owiatow y Polskiej Partii Robotniczej w Sokółce 1944-1948 Komitet Wojew ódzki Polskiej Partii Robotniczej w Białymstoku 1944-1948 Komitet Wojew ódzki Polskiej Zjednoczonej P artii Robotniczej w Białymstoku 1948-1990 Państwowy Urząd Repatriacyjny Powiatowy Oddział w Białymstoku 1945-1950 Państwowy Urząd Repatriacyjny Powiatowy Oddział w Bielsku P odlaskim 1945-1950 Powiatowy Urząd Ziemski w Sokółce 1944-1947 Sąd Grodzki w Bielsku P odlaskim 1944-1950 Sąd Grodzki w Sokółce 1944-1950 Sąd Okręgow y w Białymstoku 1944-1950 Starostwo Powiatowe Białostockie 1944-1950 Starostwo Powiatowe Bielsko Podlaskie 1944-1950 Starostwo Powiatowe Sokólskie 1944-1950 Urząd Wojewódzki Białostocki 1944-1950 Wojew ódzki Urząd Informacji i Propagandy w Białymstoku 1944-1947 Wojew ódzki Zarząd Związku Walki Młodych w Białymstoku 1944-1948 Wojskow y Sąd Rejonow y w Białymstoku 1944-1956 Wydział Powiatowy w Bielsku P odlaskim 1944-1950 263 Wyk az skrótów AK AP wB art. bm. BSRR BSSR chor. ctn. dn. dr „ DzURP ” gm. godz. GRN ha inŜ. itd. itp. k. kg km KC PPR KO SB KP P KP PPR kpt. KP ZB KRN ks. KW P PR KW P ZP R mgr m.in. MO MO PR NK WD NO W 264 — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — Armia Krajowa Archiw um P aństw ow e w Białymstoku artykuł bieŜący miesiąc Białoruska Socjalistyczna Republika Radziecka Białoruska Socjalistyczna Sowiecka Republika chorąŜy cetnar dnia doktor „ Dziennik U staw Rzeczypospolitej P olskiej” gmina godzina Gminna Rada N arodowa hektar inŜynier i tak dalej i temu podobne karta kilogram kilometr Komitet Centralny Polskiej Partii Robotniczej Kuratorium Okręgu Szkolnego Białostockiego Komunistyczna Partia Polski Komitet P ow iatow y Polskiej Partii Robotniczej kapitan Komunistyczna Partia Zachodniej Białorusi Krajow a Rada N arodowa ksiądz Komitet Wojew ódzki Polskiej Partii Robotniczej Komitet Wojew ódzki Polskiej Zjednoczonej P artii Robotniczej magister między innymi Milicja Obywatelska Międzynarodow a O rganizacja P omocy Rew olucjonistom Narodnyj Komissariat Wnutriennich Dieł Narodowa O rganizacja W ojskowa np. NSZ ob. PCK PK WN p.o. pow . poz. ppłk ppor. PP R PP S PRN PU BP PU R PU Z r. rb. RK U s. SD SL SPB SPBP sygn. tj. tow . TPś tzn. UB UBP USSR UW B wg woj. WRN WU BP ww . wz. zł ZSCh ZSRR ZSSR ZWM 265 — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — na przykład Narodowe Siły Zbrojne obywatel P olski Czerw ony KrzyŜ P olski Komitet Wyzw olenia N arodowego pełniący obowiązki pow iat pozycja podpułkownik podporucznik P olska Partia Robotnicza P olska Partia Socjalistyczna P owiatow a Rada N arodowa P owiatow y Urząd Bezpieczeństwa P ublicznego P aństw owy Urząd Repatriacyjny P owiatow y Urząd Ziemski rok rok bieŜący Rejonowa Komenda U zupełnień syn Stronnictwo Demokratyczne Stronnictwo Ludowe Starostwo Powiatowe Białostockie Starostwo Powiatowe Bielsko Podlaskie sygnatura to jest tow arzysz Tow arzystwo P rzyjaciół śołnierza to znaczy Urząd Bezpieczeństwa Urząd Bezpieczeństwa Publicznego Ukraińska Socjalistyczna Sowiecka Republika Urząd Wojewódzki Białostocki według wojew ództw o Wojew ódzka Rada Narodow a Wojew ódzki Urząd Bezpieczeństw a Publicznego wyŜej wymieniony w zastępstwie złoty Związek Samopomocy Chłopskiej Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich Związek Socjalistycznych Sowieckich Republik Związek Walki Młodych Inde ks osobowy Abramow icz Jan 140 Acewicz Wacław 163 Achrem K onstanty 60 Adamczyk E milia 21, 187, 188 Adamik Władysław 61 Akinina 131 Aleksandrow icz Ignacy 27 Aleksandrow ska 236 Aleksy 136 AmbroŜewicz Jan 20, 171, 173 AmbroŜewski 27 Anchimowicz Teodor 63 Andrejuk Irena 200 Androsiuk Jan 54 Andzilew ko Milecjusz 21 Antoniew icz J. 38 Antonow icz Jan 62, 63 Arciuch A leksander 62, 63 Artemiuk Aleksiej 24 Artemiuk Grzegorz 31, 32 Artemiuk Jan 41 Aw ruk Michał 146 Bachowski Antoni 22, 28, 29, 30, 32, 203, 209, 210 Baczyński Jan 177 Badura Antoni 21, 178, 179 Bajena Antoni 54 Bajko Antonina 202 Bajko Konstanty 9 Bakanacz Maria 201 Bakow iec 21, 187 Bamberski Marian 22, 196, 198 Banasik Józef 61 Bańczyk 159 Bańkowski Stanisław 55 Baran Jan 61 266 Baran Maciej 61 Barbos 118 Barszczewski A ndrzej 146 Bartoszewicz 153 Bartoszewicz P aw eł 66, 70, 71, 153, 176 Bartoszuk Jan 72 Bartoszuk K uźma 121 Barwieniuk Grzegorz 54 Bastrygin Luba 118, 121, 192, 236 Baszun G rzegorz 201 Baszun Maria 202 Bazyli 136, 137, 223, 240 Bazyluk Jakub 118, 119, 120, 138, 150, 151, 182, 190,192 Bączek 213, 216 Bąk K onstanty 41 Bednarska W alentyna 202 Bergiel E dmund 62 Bernatow icz 27 Betler Jan 119 Bębeniec Wacław 40 Białkowski Wacław 19, 74, 142, 148 Białokoz Feliks 61 Białokozowicz Sylwester 228 Bielajew 128 Bielaw ski K azimierz 134, 155, 163 Bielemuk Jakub 72 Bielski A ntoni 61 Bieniak 206 Biernacki Henryk 186 Bierut Bolesław 189, 204 BierŜin Mikołaj 65 Birula Wiera 121, 137, 206 Biryłko Mikołaj 203 Biryłko Wiera 202 Błanter 131 BłaŜukiewicz E dw ard 134 Bobik Onufry 41 Bobow ski Benedykt 68 Boguto 130, 131 Bołtryk A ndrzej 146 Boraczew ski Wacław 186 Borkowicz L eonard 38 Borkowska Halina 202 Borow icki Mieczysław 16, 77 Borow ik Grzegorz 192 Borow ik Michał 32 Borow ik Włodzimierz 120, 139, 192 Borow ska L uba 110 Borow ski Sergiusz 176, 177 Borow ski Wojciech 115 Bortniczuk Włodzimierz 139, 193 Bójko Jan 146 Broniuk L idia 202 Bronejko Stefan 186 Brysz 13, 30, 31 Brzozowski Jan 72 Buczyński W acław 161 Budnik Mikołaj 70, 156, 158 Bugwin Zinaida 203 Bujalski Stanisław 55 Bujniuk Daniel 41 Bujnowska Eugenia 201 Bujnowska Irena 200 Bujnowska Zinaida 201 Bujnowski Tadeusz 185, 226 Bułatewicz Antoni 62, 63 Buraczyk Grzegorz 202 Burdziej Igor 40, 121 Burycz Jerzy 189, 191, 192 Busłowicz Michał 193 Busłowicz W. 188 Buszko L ida 203 Buszko Michał 202 Buszko Zinaida 202 Car Tadeusz 41 Carewicz Michał 60 Cechan W łodzimierz 19, 21, 136, 137, 180, 181 Charkiew icz Aleksander 146 Charytoniuk Jakub 120, 141, 190, 191, 193 Charytoniuk Piotr 41 Chełmiński 161 Chilimoniuk 128 Chilimoniuk Nina 200 Chlabicz Aleksander 77 Chlabicz Anna 77 Chlabicz Zofia77 Chlabicz Maria 77 Chlabicz Maria 77 Chlabicz Maria 77 Chlabicz Michał 77 Chlabicz Michał 77 Chlabicz Wiera 77 Chlabicz Zofia 77 Chmielew ski Stefan 134 Chodakowski Sergiusz 21, 193, 194 Chojnow ski Władysław 61 Chomczyk A leksander 63 Chomczyk K onstanty 163 Chomczyk P łaton 63 Chomczyk Włodzimierz 62 Chomicki Adolf54 Chopin Fryderyk 131 Choroszewski Stanisław 156 Choroszucha Jan 212 Chren Onufry 146 Chrzanow ski Józef 17 Churchill Winston 7 Chwaszczew ski W łodzimierz 234 Ciereszko Anna 234 Czaban H ilary 63 Czaban Michał 62, 134 Czarnomyz Jan 63 Czemerys Pimon 120 Czemiel Andrzej 63 Czerkowska Anastazja 221 Czerkowska Dominika 221 267 Czerkowska Ksienja 222 Czerkowski Jan 222 Czerniakiewicz Andrzej 120, 141 Czerniakiewicz Jan 115 Czerniakiewicz Włodzimierz 51 Czerniakiewicz Włodzimierz s. Jakuba 51 Czerwiński 27 Czugan A leksy 201 Czykier Bazyli 201 Czystowski Leonid 234 Czystowski Rafał 23, 24, 222, 223, 231, 235 Dackiewicz Aleksy 141, 192 Damulew icz Leon 14, 44 Danieluk Aleksy 139 Danieluk Grzegorz 121 Danieluk Piotr 142 Daniszew ska W iera 200 Daniszew ski Jan 200 Daniszew ski Włodzimierz 200 Darew ski Stanisław 66, 70, 71 Dąbrowski Konstanty 113, 132, 133, 153, 165, 226 Dąbrowski Mikołaj 28, 146 Demianiuk Ł uka 120, 138, 192 Den Bronisław 158 Denisiuk Anna 24, 229 Denisiuk Jan 230 Denisiuk Pawe³ 229 Dmitruk Mikołaj 180 Dobosz P antelejmon 41 Domrowski Piotr 180 Dorabiała Wacław 27 Drobniuch K lara 40 Druć Jan 60 Drzew iecka 128 Drzew iecki Michał 15, 33, 35, 54, 64, 117, 118 Duchnow ski Józef 134 Duczko A lfons 124, 204, 205, 208 268 Dudzik N adzieja 186 Dul Jan 51 Dunajewski Izaak 131 Dvořak A ntonin 131 Dybowski Stefan 9, 21, 22, 23, 24, 137, 180, 181, 208, 225, 226, 229, 236, 237 Dzienisik Jan 124 Dzieniszczyk A leksander 146 Dziubczenko 27 Ejsmund Franciszek 60 Engels Fryderyk 204 Esmund Czesław 134 Fabicki P aw eł 28, 29, 55 Feszler Janina 40 Fidziukiewicz Bronisław 62 Fiedziukiewicz Michał 63 Filimoniuk Karol 192 Filimonowa Janina 61 Filipczak 177 Filonowicz Antoni 62 Fiodorow 160 Firfa Jan 118 Franczak Jan 54, 236 Frankowski H. 131 Gabowska Maria 112 Galicki Mikołaj 120, 141, 189, 191, 193 Galicz Adolf 22, 196, 197, 198 Galicz Kazimierz 197 Gan E dw ard 121, 137 Garustow icz Roman 15, 68, 69, 70 Garustow iczów na Walentyna 110, 111 Gaskiewicz Dymitr 176, 177, 178 Gasperczyk Mikołaj 62 Gawienczyk Halina 201 Gawienczyk Walentyna 202 Gawryluk 141 Gawryluk E ugeniusz 202 Gawryluk Zofia 201 Gawrys Juliusz 18 Gątkowska Zofia 61 Gembicki 160 Gerba Tymofiej 41 Germaniuk E ugeniusz 200 Germaniuk L ida 202 Giba Bazyl 163 Giełda Antoni 60 Giełda Bronisław 60 Giermaniuk Teodor 139, 192, 206 Giermaź Władysław 44, 45 Gierpanowicz K arp 120 Gieryń Piotr 51, 109, 113, 115, 127, 129 Gil Jan 41 Ginsbert Adam 47, 72, 90 Ginszt Anatol 200 Girzew ska Tamara 201 Gładkiew icz 236 Głazunow 34 Gogiel Wiktor 146 Golonko Mikołaj 41 Golonko Walentyna 201 Golonko Wiera 201 Gołaszew ski Józef 76 Gołubow ski Władysław 120 Gomółka Władysław (“ Wiesław”) 204, 208 Gonta Paweł 192 Gorbacz Jan 146 Górecki K azimierz 133, 155, 204 Górski Jan 222 Grabarz Tomasz 119 Grabicki 206, 208 Gredel Aleksy 32 Grodzisk 113 Gromotowicz Jan 22, 24, 209, 228, 229, 233 Grudziński 187 Gruszewski Sergiusz 200 Grycuk Józef 124, 125 Grygorczuk 133, 161 Grygoruk Bazyl 41 Grygoruk Jakub 121, 139 Grygoruk Łukian 118, 121 Grygoruk Michał 202 Grygoruk Piotr 32 Grygoruk Stefan 146 Gryko Grzegorz 126 Gryko Stefan 146 Gryko Władysław 52 Gryko Włodzimierz 126, 146 Gryncewicz 161 Gryszkiewicz E dw ard 61 Grześ Aleksander 66, 113, 133, 153, 165 Grześ Anatoli 124 Grzyb Mieczysław 60 Grzybek Jan 63 Grzybek Michał 62 Gw oździej Henryk 27 Hajduk N adzieja 154, 165, 185 Hakmajer Hersz 204 Hapunik Jakim 76 Haring W iktor 32 Hermanowicz K arp 121 Hermanowski Wincenty 34, 37, 54 Honczar Paweł 59 Horczak Alfons 60 Hryhorowicz 155 Hrynaszkiew icz Jan 62 Ignaciuk Adolf 60 Ignatiuk Konstanty 113, 120 Ihnatowski Ireneusz 12 Ippotw orski Zbigniew 134 Iwaniuk 133 Iwaniuk Anna 192 Iwaniuk Helena 124 Iwaniuk Włodzimierz 200 Iwanowski Jarosław 54 269 Iwasienko Bazyli 223, 229, 231, 232, 235, 237, 238 Jabłoński 160 Jacewicz 95 Jackiewicz Bazyli 139 Jagodnicki 133 Jakimiuk Anna 201 Jakimiuk Grzegorz 193 Jakimiuk Kuźma 41 Jakimiuk Siergiej 234 Jakimowicz Wiktor 21 Jakoniuk Mikołaj 198 Jakouluk Anatoli 202 Jakowicki Czesław 33, 36, 54 Jakubowski Aleksander 120, 141 Jakubowski Jan 114 Jancew icz Halina 202 Jancew icz Jan 202 Jancew iczów na 236 Janczuk Sergiej 32 Jangas Antoni 50 Janiuk Grzegorz 126, 146 Janowicz Jan 61 Janowicz Romuald 27 Janowicz Władysław 61 Janusz 151 Januszewski 236 Januszkiewicz P . 69 Jarymowicz Aleksander 119, 121, 141, 198, 240 Jasielczuk Władysław 134 Jaszczołt Bolesław 20, 173 Jaszczołt Bolesław 121 Jaszczuk Raisa 21, 184 Jaśkiewicz Józef 61 Jaw orowski Stanisław 54 Jaźwiński Aleksander 93 Jemielianiuk Włodzimierz 24, 231, 232, 233, 234, 235 Jędruszek Antoni 28, 29, 30 Joka J. 38 270 Juchniewicz Paweł 88 Juchniewicz Paweł 72 Juszczuk Jan 32 Juzwiuk Nadzieja 203 Kabac Piotr 50 Kadyszewska L eokadia 50 Kajdan A ntoni 118 Kaliński Leonard 61 Kalisiewicz Irena 200 Kalisz Aleksander 61 Kaliszew icz Michał 173 Kałanczyński P aw eł 112 Kamiński Jan 72 Kania Władysław 55 Kapłan Michał 121 Kapuściński Samuel 72 Karczewski Piotr 193 Kardasz Kostanty 126 Kardasz Włodzimierz 146 Karpacz Jan 63 Karpińska K azimiera 61 Karpiuk M. 33 Karpowicz Józef61 Kaski Ryszard 134 Kasperuk Grzegorz 89 Kazberuk Józef 122 Kazberuk Wiktor 122 Kicel Jan 202 Kierejczuk Stefan 134 Kiernik Władysław 205 Kildiuszow 38 Kiszko Stanisław 141 Kiszkiel Feliks 62 Kiszkiel Wincenty 61 Kiszkiel Władysław 62 Kiszycki Adolf 56 Kiwaczycka 161 Klimiuk Michał 141 Kłosowska 204 Kokorew 160 Kolegow 34 Kołodziejska Teresa 88 Kołodziej Józef 55 Kołodziejuk Józef 42 Kołosowski Stanisław 33, 36, 54 Komorow ski P aweł 60 Komorow ski Stefan 60 Kondraciuk Piotr 119 Kondratiuk Szymon 140 Kondratowicz Jan 60 Kondrusik A leksander 76 Kondrusik Maria 186 Konopiński 236 Konstanczuk Wiera 201 Kończuk Bazyli 72 Kopeć Nadzieja 203 Korabowicz Romuald 134 Koromkiewicz Wincenty 63 Korzeniewski K azimierz 61 Korzeniewski Sergiusz 27 Kosiński Stanisław 72 Kostecki Aleksander 28 Kostro Broisław 197 Kostycew icz Jarosław 55 Koszel Grzegorz 190, 192 Kościński Zygmunt 160, 206 Koton 204 Kotow icz 114 Kotyłowski Marian 186 Kowal Jan 16, 76, 77, 215 Kowalczuk Aleksander 63 Kowalczuk Foma 138 Kowalczuk Tomasz 120 Kowalew ski Miron 139 Kowszyło N adzieja 201 Kowszyło W alentyna 200 Kozaczuk Jakub 139 Kozłowski Aleksander 14, 56, 57 Kozłowski Andrzej 63 Kozłowski Antoni 155 Kozłowski Franciszek 21, 43, 119, 121, 180 Kozłowski Jan 32 Kozłowski Jan 172 Kozłowski Józef56 Kozłowski W. 188 Krahel Zygmunt 134 Krasowska 160 Krasowski Grzegorz 222 Krassowska Eugenia 22, 184, 194 Kraśko Roman 38 Krawczykowski Teodor 120 Krętowski Jan 147 Królikow ski 208 Kruk Eugeniusz 41 Kruszyniewicz Stanisław 63 Krutel Lidia 203 Kryński Marian 20 Krystowczyk H enryk 175, 176, 185, 226 Krzew iński Czesław 118, 120 Krzew ski Władysław 28, 29 Kuczyński Teodor 121 Kudinow icz Antoni 140 Kubiak Józef 43, 176, 178 Kuce A. 33 Kucharczyk Wincenty 163 Kucharek Kazimiera 27 Kuczko P iotr 41 Kuczko L ew 201 Kuczko Walentyna 201 Kudaszewicz L eonard 60 Kuderski Bazyli 234 Kuka 228 Kuklik A ntoni 62 Kulczycki Mikołaj 22, 24, 209, 228, 229 Kulesza Bolesław 28, 146 Kułakow ski Włodzimierz 55 Kuna 190, 192 Kunat Izydor 153 Kunat Izydor 22, 66, 113, 153, 175, 176, 185, 186, 194, 226 Kunda Wicenty 134 Kundzicz Edward 61 271 Kundzior Aleksander 60 Kuptel Aleksy 203 Kuptel Eugenia 203 Kuptel Halina 203 Kuroczko Eustachy 38, 54 Kuryło Irena 200 Kurza Włodzimierz 56, 57 Kuśmierek Jan 13, 27, 28, 93 Kuźma Józef 18, 121, 122, 123 Kuźmicki Andrzej 146 Kuźmicki Wacław 134 Kw apiński Wacław 23, 224 Kw iatkowski K onstanty 52, 133 Lacki 73 Laszenko L. 131 Latak 228 Lebiedziński 52 Legomski 204, 207 Lenin Władzimierz 119, 204 Lenkiewicz Teofil 63 Leszczyński Jan 13, 33, 50, 152, 158 Leszczyński Konstanty 33 Leszczyński Mikołaj 192 Leszczyński Wacław 121 Leśny Stanisław 138 Lewczuk Michał 222 Lewczuk Piotr 72 Lewi Sabina 176, 177, 206 Lewsza Jan 50, 110 Lewsza Mikołaj 158 Likiew icz W incenty 54 Lipnicki Georg 29 Lis Stefan 118, 119, 120 Lis Wiktor 62 Lisiecki Jan 56, 57 Lisiew icz Auksenty 68 Lisow ski Władysław 61 Litwiejko Józef 27 Litwinow icz Mieczysław 163 Litwińczyk Bazyli 22, 199 Lorek Feliks 43 272 Łapińska Wiera 200 Łapot Stanisław 161 Łaszewicz A rkadiusz 16, 87 Ławrynowicz Ignacy 41 Łobanow A.D. 240 Łobodziński 128 Łukaszew icz A ntoni 72 Łukaszew icz Jan 173 Łukaszew icz K azimierz 63 Łukaszew icz Michał 61 Łukaszew icz Stanisław 114 Łukaszew icz W ładysław 54 Łukaszuk Daniel 20, 68, 173 Łukaszuk Filip 193 Łuszczak Eugeniusz 200 Maczyk Stanisław 74 Maćkowiak Wiktor 54 Majstrow icz Mikołaj 41 Majew ski W itold 33, 37 Makar Franciszek 61 Makar Stanisław 63 Makarczuk Zygmunt 55 Makowiej L eonid 140 Makowski Franciszek 186 Maksimiuk Stefan 193 Malesa Czesław 189, 191, 193, 228 Malew icz 133 Malinowski Bronisław 134 Małaszew ski W łodzimierz 158 Mantiuk Bazyli 140 Mandrow Jan 56 Marcinczyk Stanisław 134 Marczuk Aleksander 114, 119, 121, 141 Marczuk Bohdan 173 Marczuk Jan 192 Marczuk Stefan 142, 151 Markiewicz Jan 192 Marks Anna 112 Marks Karol 204 Marszuk Irena 201 Masłowski Teodor 155 Matejczuk Józef (Jerzy) 156, 157, 158 Matejko Czesław 222 Matujewicz Bazyli 140 Matwiejczuk Józef 146 Matwiejuk Michał 23, 190, 191, 193, 225 Matys Nadzieja 126 Matyszew ski Józef 137 Mazuruk Jan 139, 190, 191, 192 Melzacki Włodzimierz 213 Miakisz A ntoni 63 Michnow ski Jan 140 Michnow ski Włodzimierz 140 Miecewicz L eoniła 203 Mieleszko P aweł 16, 23, 52, 88, 224, 225 Mielnik 66 Mierciński Józef 54 Mikiszew Jerzy 29 Mikołajczyk Stanisław 204, 205 Mikołajuk G rzegorz 201 Mikołajuk Jan 140 Miksza Jan 198 Minc Hilary 159, 204 Minczuk Józef186 Mińko Witali 200 Mirecki K arol 134 Mironowicz Antoni 34, 35, 55 Mironowicz Eugeniusz 6 Mirucik A leksander 52, 154, 165, 185 Miśkiewicz Włodzimierz 134 Młodzianow ski Jan 138, 192 Młynarczyk Jan 38 Mojsak W ładysław 158 Mojsik Szymon 41 Moniuszko Józef29 Moroz Paweł 203 Mostowiec Jan 138 Mościchowski 236 Mularczyk Jan 125 Muraszkowski Jan 226 Muraw ski E ugeniusz 15, 63, 64 Muszyński Jan 63 Narhejm 27 Narojczyk P iotr 88 Naumik Walentyna 202 Naumowicz Konstanty 56 Nawrocki W ładysław 133, 155, 214 Nazarko Aleksander 28 Nazarko Jan 147 Nesteruk Afanazy 192 Nesteruk Mikołaj 200 Newel Antoni 61 Niciejow ski Kazimierz 28, 29, 30 Nieroszczuk Mikołaj 192 Nieśmiałek Władysław 27, 29, 43, 66 Nikonow icz Antoni 14, 19, 45, 47, 51, 113, 115, 118, 120, 127, 129, 151 Nikonow icz Eudokia 47 Niksa Władysław 54,55,118,119,120 Normuntowicz 27 Nowacki Wincenty 88 Nowicki AmbroŜy 72 Nowicki Włodzimierz 76 Nowik Mikołaj 200 Nowocieniowa 236 Okłota W acław 42, 111, 112 Okniński 35 Olchowik Bolesław 62 Olchowik W ładysław 62 Oleksiew icz Antoni 137 Olesiuk L eon 232, 235 Olesiuk Olga 118, 121 Olędzki Jan 54 Oliferuk Dmitry 202 Olszewski 177 Olszewski Czesław 147 Ołdytowski Witold 27 Omieljaniuk Władzimierz 108 Onacik W łodzimierz 198 Onufry Stefan 197 Orłando 131 273 Orłow ska Edwarda 14, 42, 120, 159, 161, 186, 204, 205, 207 Orzechow ski A leksander 201 Orzechow ski W łodzimierz 200 Osipiuk Bazyli 41 Ossoliński Marian 17, 21, 23, 24, 28, 29, 43, 109, 117, 118, 119, 120, 121, 127, 128, 129, 149, 150, 151, 184, 189, 190, 193, 207, 210, 211, 217, 218, 225, 227, 228 Ostański Florian 134 Ostasiewicz Jan 193 Ostasiewicz Wiktor 222 Ostaszew ski Jan 20, 171, 173 Ostrowiecki Jan 126, 146 Ostrowski E ugeniusz 54 Ow ierko Jerzy 176 Ow siejczyk Jan 146 Oziabło Jan 52 Pacew icz Mikołaj 110 Pachołek Michał 40 Pajko Aleksander 14, 44, 45 Pajko Antoni 14, 44, 45 Panfiluk Trofim 141 Panasiuk Aleksander 28, 29, 31, 32 Panfiluk Teodozy 139 Pantelejmon 68 Pańko Jan 142, 148 Papierzyński Feliks 176, 177 Parfeniuk Eugeniusz 200 Parfieniuk Jefim 117, 118, 119, 120, 190, 191 Parfieniuk Mikołaj 19, 118, 119, 120, 148, 192 Parfinowski Mikołaj 14, 16, 17, 18, 20, 42, 47, 71, 72, 73, 74, 77, 90, 125, 126,171, Pasyniuk Arkadzi 234 Paszta Tadeusz 33, 36, 74 Pawilcz Włodzimierz 146 Pawluczuk Karp 41 274 Pawluczuk Bazyli 75 Pawluczuk Jan 17, 110 Pawluczuk Michał 203 Pawluczuk Mikołaj 234 Pawluczuk Nikon 17, 108 Pawluczuk Paweł 118, 120 Pawławska Nina 110 Pawłowski Franciszek 27 Pawłowski Sergiej 31, 32 Pawławski Stanisław 134 Petelski Stanisław 20 Petolec A dam 118, 120 Piątkowski Tadeusz 9, 204, 206, 208 Pieczko L udwik 60, 61 Pień Włodzimierz 41 Pietranis 133 Pietruczuk Wiktor 41 Pietras K azimierz 40, 41, 118, 119, 121 Pietruczuk Tichon 232, 233, 234, 235 Pietruczuk Zinowij 16, 74, 75 Pietrzak Władysław 28, 29, 30 Pik Jan 21, 179, 180 Pikulski Józef132, 133, 154 Pilarz Czesław 90 Pilipczuk Leon 33, 36, 54 Piramidowicz Ryszard 110, 111 Pitecki 131 Pleszczyński W acław 138 Plewa Aleksy 32 Plewa Grzegorz 200 Plewa Mikołaj 200 Plis Julian 192 Pluta Jan 16, 71 Poczobut Stanis³aw 61 Podłaszczyk Konstanty 33, 50 Podskarbi Jan 171 Podskarbi Stanisław 171 Polechoński Stanisław 59 Polejczuk P iotr 61 Połocki Tomasz 28 Pomorski Józef 118, 119, 120, 138, 150 Popławski P aw eł 41 Popow 113 Porębska Bronisława 19, 20, 66, 70, 71, 112, 113, 132, 133, 143, 153, 165, 176 Poskrobko 129 Poskrobko Włodzimierz 203 Prokopczuk Jan 63 Prokopczuk Michał 21, 138, 181, 183, 189, 191, 192 Prokopczuk Paraskiewa 182 Prokopiuk A leksander 120, 139 Prokopiuk D enis 141 Prokopiuk Michał 203 Prokopiuk N ikita 32 Prokopiuk Włodzimierz 120, 129, 141 Prończyk Bogumił 61 Prywałowa Natalia 203 Przybysz Jan 67 Ptasznik Henryk 118 Pugacewicz Aleksander 222 Pugacewicz Anna 222 Pugacewicz Bazyli 222 Pugacewicz Grzegorz 221, 222 Pugacewicz Jan s. Jana 222 Pugacewicz Jan s. Jakuba 222 Pugacewicz Jan s. Teodora 222 Pugacewicz Maciej 222 Pugacewicz Mietodi 222 Pugacewicz Mitrofan 221, 222 Pugacewicz Sergiusz 222 Pugacewicz Teodor 222 Pugacewicz Zachary 222 Puszkiew icz Mieczysław 176 Puszko Józef 60 Pyś Bolesław 27, 175, 176, 186, 226 Radkiewicz Stanisław 204, 208 Radusiew ski 133 Radzicki Paweł 118 Radziwoniuk Michał 180 Rafałowicz Michał 134 Rajecka Serafina 147 Rajecki Fieoduł 231, 232, 233, 234, 235 Rajew ska Zinaida 200 Rajs Romuald 10 Rećkówna Stanisława 27 Remfeld Jan 15, 27, 57 Rola Michał 193 Romaniuk A leksander 22, 193 Romaniuk N ina 203 Romaniuk W łodzimierz 120, 139 Romanow icz A leksander 118, 121 Romanow icz Jan 22, 195, 196 Roosevelt Franklin Delano 7 Roszczenko Aleksy 121, 139 Roszczenko Grzegorz 121 Roszko A ntoni 31, 32 Rudnicki B. 56, 57 Rudolski 33, 35 Rudowski 34, 36 Rudowski 34, 36 Rulkowski Józef63 Rusnak Włodzimierz 175, 176 Russko Borys 202 Russko O lga 201 Rutkowski Andrzej 68 Rutkowski Antoni 176 Rózga Maciej 214 Rybaczuk Paweł 141 Rybakow icz Halina 201 Ryszczuk Antoni 140 Ryszczuk Borys 201 RyŜow Józef 112, 113 Rzeczko Jadwiga 197 Sac Mikołaj 202 Sac Sergiusz 200 Sacewicz Konstanty 111, 112 Sacharczuk A leksy 89 Sacharczuk A leksy 200 Sacharczuk Bazyli 15, 65 Sacharewicz Aleksander Saczko Aleksander 41 275 Saczko Bazyli 193 Saczuk Roman 234 Sadow ski Kazimierz 27 Sadow ski Michał 203 Sajewicz Walentyna 200 Sakow ski Arseniusz 15, 67, 68 Sakow ski Kuźma 192 Sakow ski Michał 67 Sakow ski Wiktor 15, 67, 68 Samojlik Antoni Samojłow icz Wacław 15, 67, 90 Sańko Jan 63 Sarosiuk Eugeniusz 60 Saw icka E welina 204 Saw icki A ntoni 139 Saw icki Jan 202 Saw icki Wiktor 60 Scholt Stanisław 164 Segen P. 188 Selwesiuk G rzegorz 193 Selwoniuk H eronim 72 Sidorowicz Konstanty 18, 130, 188 Sidorski Jan 222 Sidorski Warłaam 71 Sidoruk Jan 32, 54 Siebiesiewicz Ignacy 222 Siegień Michał 139 Siemaszkiew icz Jan 28 Siemieniako Piotr 61 Siereda Wasyl 28 Sierota Stanisław 138 SierŜan Jan 76 SierŜan (SierŜant) Józef 66, 113, 126, 127, 153, 165 Sieśkiewicz Jan 52, 126 Sikorski P aw eł 14, 17, 48, 49, 50, 51, 111, 112, 236 Silkiewicz Felicjan 59 Sitko Mikołaj 22, 193 Skarbiński Bolesław 158 Skarbiński Jan 158 Skawiński W ojciech 72, 88 276 Skiepko Teodor 69, 114, 115 Skipietrow L . 188 Skowroński St. 33 Skrzeszew ski Stanisław 14, 38, 52 Skrzynow ski Józef 74, 75 Słabczyński 160 Słonicka Halina 201 Słonicki Oleg 203 Smereka Marian 148 Smolewski Aleksander 52 Smolewski Bazyl 52 Snarska E udokia 152 Snarski Mieczysław 60 Sobczyk 204, 207, 208 Sobolewski Edmund 62 Sobolewski Michał 62 Sobolewski Mikołaj 198 Sobótko Michał 56, 57, 61 Sokólski 161 Sokołowski Grzegorz 121, 137 Sokół 66 Sokół Bazyli (Wasyl) 14, 28, 52, 55, 126, 146, 147 Sokół Leontij 127 Sołoniew icz Aleksander 33, 54, 120 Sołow iej Józef 146, 147 Soroka Mikołaj 54 Stalin Józef7, 128, 204 Stanio Franciszek 55 Stankiewicz Ferdynand 62 Stańczuk Stanisław 124, 175, 176, 185, 186 Stefanowicz Stefan 63 Stefańska Irena 89 Stempkowski D ymitr 23, 222, 223, 237 Stepaniuk Maria 234 Stiepaniuk Borys 15, 65 Stolarowa 131 Stóg Bazyl 41 Strelczuk Jerzy 193 Strojnowski 228 Strzałkow ski Tadeusz 215 Strzelczyk Tadeusz 204, 205, 206, 208 Subbotin 94 Suchodoła A rseniusz 146 Suchodół Bazyl 72 Sulima 133 Surowiec Józef 60 Suszcz 24, 229, 230 Swiszcz K alistrat 14, 55, 56, 57 Szajer 220 Szałkiewicz Aleksander 61 Szarało Władysław 118, 121 Szarkowski Paweł 146 Szatko Helena 202 Szczegłow ski Maksim 192 Szczęsnowiczowa Maria 24, 236 Szczęsnowiczówna Franciszka 27 Szejblich Zygmunt 132, 133, 154, 165 Szejnoga Włodzimierz 28 Szendzielarz Zygmunt 20, 158 Szeremeta Michał 63 Szerman H enryk 55 Szeszko Włodzimierz 203 Szkibel Bronisława 13, 30, 31 Szmuga Michał 147 Szpakowicz Tamara 201 Szpakowicz Zinaida 201 Szperling 36 Szretter Tymoteusz 175, 180, 213 Sztachelski Jerzy 16, 78 Szumiński P iotr 59 Szumiński Stanisław 60 Szumiński Zygmunt 60 Szuster MojŜesz 124, 175, 176 Szutow icz H eronim 164 Szw adro Bronisław 56, 57 Szw ed Wiktor 203 Szydłowski Jan 60 Szymanowicz Szymon 61 Szymanowicz Tomasz 42 Szynkiew icz Bronisław 61 Śledziewski Piotr 23, 224 Świentuchowski Jan 52, 127 Świerczyńsk 208 Święcicki Tadeusz 17, 115 Świętochow ski Antoni 72 Taranta Bazyl 41 Tararuj Michał 42 Tarasiewicz 42 Tarasiewicz Włodzimierz 186 Tarasiewicz Wsiew ołod 202 Tarasiuk Bazyli 192 Tarasiuk Jan 202 Terlecka Walentyna 203 Terlecki A natol 200 Terlikowska 50 Tichoniuk 113, 127 Tichoniuk Bazyli 117, 118, 119, 120, 137 Tichoniuk Sergiusz 192 Tichoniuk Tit 232, 233, 235 Tiesnowski Michał 126, 127, 132, 133, 146 Tkaczuk Michał 65 Tokarzew icz Serafin 236 Tokarzew iczow a 236 Tomaszew ski H enryk 180 Tomaszew ski K asper 193 Tomczak 208 Trębliński Tadeusz 119, 121, 138 Treszczotko Jan 41 Tronina A ntoni 18, 121, 122, 123 Trusiewicz Józef 119, 120, 140 Trzeciak Karol 63 Turkowicz Szymon 173 Turow ski Andrzej 19, 136, 137, 142, 181 Turski Marian 134 Turyk Antoni 32 Tychoniuk P iotr 41 Tymiński 236 Tymiński Jerzy 198 277 Tymiński Władysław 27 Urban Szymon 228 Urynowicz Jan 114 Urynowicz L udwik 114 Uss Józef 60 Uściłko N ikonor 60 Uziałło A nna 48 Wacew icz O lga 112 Wacławowicz Stanisław 112 Waczyński K . 133, 165 Walentynow icz Paweł 138 Wasilewski Stefan 120, 182, 190, 191, 192 Wasiluk Arkadzi 202 Wasiluk Artemiej 65 Wasiluk Jan 232, 233, 235 Waszczuk Bazyli 139 Waszkiew icz Michał 202 Waszkiew icz W iera 201 Waśkiewicz Mikołaj 118, 120 Wawreszuk Aw akum 41, 54 Wawreniuk Aleksander 52 Wawrzyńczuk Jan 121 Wawulski Jan 222 Wawulski Józef 222 Wawulski Tomasz 222 Wengierow Stefan 16, 89 Weretyński Olgierd 60 Wesołow ski Stanisław 54 Wieczorek Marian 54 Wiencierz 155 Wierzbicki L eonard 204, 208 Wierzchowski 236 Więcierz 133 Więcko 36 Wigura A leksander 61 Wildowicz Michał 134 Wincukiewicz Mikołaj 22, 23, 24, 208, 209, 222, 223, 228, 229, 231, 232, 234, 235, 236, 237, 238, 240 278 Wiszenko W łodzimierz 139 Wiszniew ski 236 Wiszniew ski W incenty 134 Wiśniewski 154 Witold (Jóźwiak Franciszek) 204 Witos Wincenty 205 Włoczow ski 18, 121 Wnętrzycki Kazimierz 29, 30 Wojciechow icz Władysław 60 Wojciechow ski Paweł 61 Wojciuk Maria 234 Wojtkow ski Anzelm 63 Wojtulew icz H eliodor 154 Wołkowski 27 Wołkowycki A leksander 33, 158 Wołonciej Władysław 173 Wołoszyn Mikołaj 61 Wośnicki 27 Woźniak Antoni 27 Woźniak Roman 19, 21, 24, 31, 32, 33, 36, 118, 119, 121, 127, 142, 188, 191, 193, 209, 217, 218, 228, 229, 237, 238 Woźniakowa 236 Wójcik K arol 39 Wróblew ski Józef 66, 70, 113, 133, 143, 153, 154 Wróblew ska Maria 22, 196, 197, 198 Wysocki Anatol 66, 133, 158 Zabrocki Włodzimierz 180 Zacharow 94 Zachw atowicz Jan 23, 221 Zacki Józef27 Zagroba Jan 63 Zagroba Michał 63 Zajcew 117, 118 Zajkowska Wiera 154 Zalewski Edward 34, 37, 236 Zambrowski Roman 204 Zasada Szczepan 24 Zaw adzki 27 Zaw adzki 133, 185 Zedel Szczepan 147 Zerel Stanisław 62 Zdrojkow ski Czesław 90 Zieliński Zygmunt 66, 74, 112, 113, 153, 165 Ziemcowa Nina 201 Zieniuk W iera 200 Zieniuk W łodzimierz 32 Zieńko Albin 134 Ziniew icz W. 133, 165 Zinkiewicz A natolja 221 Zinkiewicz Makary 221, 222 Zinkiewicz Maurycy 222 Zobajew 125 Zotow Teodor 202 Zubrzycki Czesław 60 Zujew 88 Zuw alski Jan 61 Zynel Adolf 63 śakiew icz Józef 109, 114 śakiew icz Stanisław 51 śemis Stanisław 18, 129, 130 śuŜel Grzegorz 41 śyw iecki Antoni 28 279 Spis treści Przedmowa ....................................................................................... 5 Wstęp ............................................................................................... 7 Wykaz dokumentów ....................................................................... 13 Dokument y .................................................................................... 25 Wykaz zespołów archiwalnych ..................................................... 241 Wykaz skrót ów ............................................................................ 242 Indeks osobowy ............................................................................ 244 280
