Sprawdź, czy jesteś przygotowany do sukc[...]

O FIRMACH I DLA FIRM
Sprawdź, czy jesteś
przygotowany do sukcesji?
Sukcesja nieodłącznie towarzyszy firmom rodzinnym, będąc jednocześnie jednym z wyróżniających je elementów. Dlatego – nawet jeśli sądzisz, że wszystko o sukcesji już
wiesz, albo że na razie nie dotyczy to Twojej Firmy – sprawdź, na ile Twój biznes oraz
rodzina są przygotowane do wyzwań związanych z sukcesją. Przyjrzyj się podstawowym
płaszczyznom procesu zmiany pokoleniowej w firmie.
Łukasz Martyniec
Doradca sukcesyjny, prawnik,
wykładowca, redaktor naczelny
portalu planowaniespadkowe.pl.
Relacje w rodzinie
W rozmowach z przedsi!biorcami s"ysz! cz!sto, #e relacje
w rodzinie s$ poprawne i #e #adna ró#nica zda% czy konßikt
interesów pomi!dzy cz"onkami rodziny nie wchodzi w rachub!. Pami!tajmy, #e nawet je&li jest tak rzeczywi&cie, warto
te dobre relacje piel!gnowa'. Zmiana pokoleniowa w Þrmie
zawsze niesie ze sob$ wiele niewiadomych i stanowi wyzwanie zarówno dla nestorów – za"o#ycieli Þrm, jak i dla
ich dzieci – potencjalnych sukcesorów. Z bada% przeprowadzanych na grupie ponad 400 Þrm rodzinnych w ramach
projektu Kody Warto ci – efektywna sukcesja w!polskich Þrmach
rodzinnych jasno wynika, #e w wielu rodzinach o sukcesji
wci$# si! nie mówi, a plan przekazania Þrmy znajduje si!
g"ównie w g"owie jej za"o#yciela. To, czy dzieci rzeczywi&cie
zechc$ oraz czy b!d$ potraÞ"y przej$' i rozwin$' rodzinny
biznes, zweryÞkuje dopiero czas. Ale wymaga to rozmów
i jasnej komunikacji. Tak e dotycz!cej tematów trudnych,
jak cho'by okre&lenie momentu i sposobu wycofania si! seniorów z czynnego prowadzenia Þrmy, proporcji udzia"ów
przekazanych dzieciom (o ile wszystkie dzieci b!d$ uczestniczy' w Þrmie), sposobu podzia"u maj$tku rodzinnego i zabezpieczenia Þnansowego dla seniorów w pó(nym okresie
#ycia, udzia"u zi!ciów i synowych w biznesie oraz – tego najtrudniejszego – konsekwencji nag"ej &mierci poszczególnych
cz"onków rodziny. Wszystkie te decyzje bezpo&rednio przek"adaj$ si! na relacje w rodzinie. Wszystkie wymagaj$ rozwagi – ale nie zawsze da si! podj$' od razu. Tym bardziej nale#y da' sobie na nie czas – wracaj$c jednak do tych tematów
w rozmowach. Pami!tajmy, #e #ycie ka#dego z nas sk"ada si!
z etapów – po za"o#eniu rodziny lub zmianie partnerki albo
partnera #yciowego nasze priorytety mog$ obróci' si! o 180°.
Dlatego sprawd", czy pomys# na plan sukcesji, który
masz w$g#owie, na pewno podoba si% i$jest do zaakceptowa-
nia przez poszczególnych cz#onków rodziny, tak e tych, którzy bezpo&rednio w$Þrmie nie maj! wiele do powiedzenia?
Organizacja firmy
Zmiana pokoleniowa to zmiana lidera albo liderów w biznesie rodzinnym. Dobrze, je&li odbywa si! to p"ynnie,
w sposób zaplanowany i przemy&lany. Senior powinien
znale(' sposób na przekazanie wiedzy, kompetencji oraz
relacji zwi$zanych z biznesem. Junior musi mie' czas na
nauk!, okre&lenie w"asnych kompetencji (albo ich braku),
zbudowanie relacji z kontrahentami i kluczowymi pracownikami. Wielokrotnie obserwowa"em, #e sposoby zarz$dzania, wewn!trzna komunikacja (np. obecno&' i jako&' baz
danych) oraz u"o#enie wielu procesów w Þrmie (np. zamówie%), które odpowiada"y za"o#ycielowi biznesu rodzinnego – nie by"y najlepiej przyjmowane przez przejmuj$cego
Þrm! sukcesora. Albo odwrotnie – pomys"y juniora nie
przypad"y do gustu seniorowi. Dlatego powinni&my mie'
&wiadomo&', #e ten proces wymaga czasu i nie da si! go
przeprowadzi' w rok czy dwa.
Sprawd", czy obecna struktura organizacyjna i$sposób
zarz!dzania Þrm! rodzinn! b%d! zgodne z$wizj! sukcesorów. Co i$kiedy wymaga zmiany? Ile to b%dzie kosztowa#o?
Prawo
Prawo dotyczy ka dego z$ nas i$ kszta#tuje nasz! rzeczywisto&', czy tego chcemy, czy nie. Warto tak je stosowa',
aby to ono s#u y#o nam, a$nie aby&my wpadali w$prawne
pu#apki. Wielu prawników, którzy doradzaj$ w Þrmach
rodzinnych (o ile s$, bo prawnik cz!sto pojawia si! w Þrmie jak stra#ak – aby gasi' po#ary), doradza wy"$cznie
pod k$tem prawa zwi$zanego z obrotem gospodarczym.
Tymczasem w sukcesji wa#ne jest bardzo otwarte oraz
kompleksowe podej&cie do prawa. Nie do&', #e spotykaj$
si! w niej niemal wszystkie jego ga"!zie, to jeszcze efekty
ich oddzia"ywania wi$#$ si! bezpo&rednio z podatkami
oraz Þnansami. W$sukcesji od strony prawnej powinni&my
mie' zabezpieczone nast%puj!ce sprawy: (i) w#a&ciwa forma prawna biznesu, tj. taka, któr$ da si! w przysz"o&ci bez
przeszkód sprzeda', przekaza' w formie darowizny albo
11
12
O FIRMACH I DLA FIRM
spadku, (ii) jasno&' co do ustroju maj!tkowego w$ ma#e(stwie w"a&cicieli wraz z ustaleniem, które sk"adniki
maj$tku do kogo nale#$, (iii) plan przysz#ych darowizn
oraz – na wszelki wypadek – testamenty wszystkich pe"noletnich cz"onków rodziny. Ca"o&' powinna by' przemy&lana w sposób spójny i kompleksowy, bior$c pod
uwag! tak#e podatki oraz Þnanse (np. ze wzgl!du na
zachowki). Dlatego prawnik sam sobie najcz!&ciej z tym
nie poradzi. Tzn. za"atwi tylko cz!&' spraw – mo#e nie
zwróci' uwagi na pozaprawne aspekty planu sukcesji.
Sprawd", czy Twój plan sukcesji obejmuje jednocze&nie kwestie prawa gospodarczego (ci!g#o&' prawna Þrmy), rodzinnego, spadkowego (w$tym procedur spadkowych), podatki i$Þnanse? Czy masz ju gotowe i$dobrze
przemy&lane testamenty? Czy Twój prawnik o$wszystko
zadba# i$czy skonsultowa# si% z$innymi specjalistami?
Finanse
Co si% bardziej op#aca? Oszcz%dza' i$ inwestowa', czy
mo e wzi!' kredyt, sp#aca' odsetki i$ przew#aszczy'
maj!tek na bank pod zabezpieczenie? Dlatego w sukcesji Þnanse s$ niezmiernie wa#ne i bezpo&rednio mog$
wp"yn$' na relacje w rodzinie. O co k"ócimy si! najcz!stszej? Pieni$dze s$ wa#ne i d#entelmeni powinni o nich
rozmawia'. Je&li zatem biznes rodzinny ma przej$' córka, a syn otrzyma tylko dom, który jest wart 1/5 tego, co
Þrma – córka b!dzie mia"a problem. Raczej nie uniknie
sp"aty na rzecz brata. Plan Þnansowy powinien bezpo&rednio wynika' z uwarunkowa% prawnych – podatki
i zachowki s$ wszak bardzo wa#ne. Tylko trzeba wiedzie', jak je policzy'! A to przecie# tylko jeden z aspektów Þnansowych...
Sprawd", czy Twój plan Þnansowy uwzgl%dnia zachowanie p#ynno&ci dzia#ania Þrmy, czy s! zapewnione
"ród#a sp#aty kredytów, podatków i$ rozlicze( wzajemnych w$ rodzinie? Jak ma si% do uwarunkowa( prawa
gospodarczego i$handlowego, czy przewiduje tak e potrzeby planu awaryjnego (wypadek, choroba lub &mier'
cz#onka rodziny)?
Powiązania
Wszystkie cztery powy sze aspekty stanowi! jeden
wielki zespó# naczy( po#!czonych. I$ nie s! oczywi&cie
jedyne. Sukcesja jest niezwykle skomplikowanym procesem, który – aby go dobrze obs#ugiwa' – wymaga
interdyscyplinarnej wiedzy i$ wielop#aszczyznowych,
konsekwentnych dzia#a(.
Je&li wi!c ci!#ko pracujemy od 15 czy te# 30 lat i uda"o
nam si! wysi"kiem w"asnym oraz ca"ej rodziny zbudowa'
Þrm! i maj$tek, zastanówmy si!, na ile faktycznie jeste&my
przygotowani do sukcesji i czy wiemy ju# o niej wszystko.
Ile pyta% warto jeszcze sobie postawi'. Na ile z nich nie
znamy odpowiedzi, albo mo#e okaza' si!, #e odpowied(
b!dzie zupe"nie inna, ni# si! tego spodziewali&my.
Wiele aspektów zwi$zanych z poruszan$ powy#ej
tematyk$ bardziej szczegó"owo opisuj! na moim portalu www.planowaniespadkowe.pl. Zach!cam szczególnie do
lektury dzia"u Planowanie spadkowe i!sukcesja w!Þrmie.
Komunikacja
w firmie
rodzinnej
Firma rodzinna to szczególne przedsiębiorstwo, jednoczące dwa światy – rodziny
i świat biznesu. Każda podjęta decyzja wpływa na funkcjonowanie rodziny i przedsiębiorstwa, dlatego firmy rodzinne powinny
zwracać szczególną uwagę na proces komunikacji.
Katarzyna Barcińska, MBA
Ekspert Instytutu Biznesu Rodzinnego oraz
projektu „Kody wartości”, doradca z obszaru
budowania strategii marki i komunikacji,
wykładowca, trener.
Decyzje – przy rodzinnym stole lub podczas
formalnych spotkań
Dowodem na przeplatanie si! biznesu i rodziny jest omawianie problemów czy podejmowanie decyzji przy rodzinnym stole, cz!sto wieczorami w kuchni. Wtedy, kiedy mo#na si! wspólnie spotka' i zastanowi' w dobrej atmosferze,
w którym kierunku pój&'. Problem pojawia si! wówczas,
gdy cz!&' rodziny zaanga#owana i pracuj$ca na rzecz Þrmy z ró#nych powodów jest nieobecna przy nieformalnych
spotkaniach. Jeszcze gorzej dzieje si! wówczas, gdy podj!te
decyzje nie s$ jasno przekazywane pozosta"ym cz"onkom
rodziny lub pracownikom.
W nierodzinnych przedsi!biorstwach miejscem podejmowania kluczowych decyzji s$ spotkania dzia"ów czy
spotkania zarz$du. Ich godzina, data odbycia oraz plan
ustalane s$ w wyprzedzeniem. Pomagaj$ one zapewni'
przep"yw informacji w wi!kszych organizacjach. W sytuacjach zespo"ów rozproszonych organizowane s$ tak#e
telekonferencje. Cz!sto praktykowanym standardem jest
spisywanie ustale% w formie protoko"u, maila czy notatki.
Po spotkaniu rozsy"ane s$ one do wszystkich uczestników
spotkania. Wszyscy zainteresowani znaj$ kluczowe ustalenia, wiedz$ jakie decyzje podj!to, jakie s$ ich nowe zadania
operacyjne. Dzi!ki spisanej formie, zawsze mo#na wróci'
do notatki, a w przypadku sytuacji kryzysowej, "atwiej
prze&ledzi', gdzie zosta" pope"niony b"$d i jak go w przysz"o&ci unika'.