O historii i teraźniejszości Krynicy

O historii i teraźniejszości Krynicy
24 kwietnia 2007 roku minęło 214 lat od chwili nabycia krynickiego zdroju zwanego później
"zdrojem głównym" oraz przyległych gruntów o powierzchni powyżej półtora hektara od
czternastu krynickich włościan.
Nabywcą został Franciszek Stix V. Saunbergen, komisarz obwodowy z Nowego Sącza. Jako
przedstawiciel władz austriackiego Gubernium zobowiązany był do składania bieżących
sprawozdań o stwierdzonych dobrach i zasobach przejętego terenu. W jednym z nich
powiadamia władze zwierzchnie o głośnych już wówczas ?krynickich zdrojach?. Właśnie owo
sprawozdanie było powodem delegowania do Krynicy prof. Hacqueta, który miał wydać opinię o
źródłach, niezwykłych ich właściwościach i wielkiej wartości. Rząd austriacki był zatem dobrze
informowany przez swoich urzędników o bogactwach zagarniętego kraju.
Znawcy uzdrowiskowej problematyki nie mają wątpliwości, iż z rządowego polecenia w latach
1788-1795 radca górniczy profesor Uniwersytetu Lwowskiego Baltazar Hacquet odbył podróże
badawcze po Karpatach, których wynikiem było sprawozdanie ogłoszone w dziele pt. ?Neuste
physicalische Reisen in den Jahren 1788-1795 durch die deutschen u. sarmatischen
Karpathen? wydanego w 1796 roku w Norymberdze. Owo sprawozdanie zawiera pierwszy
naukowy opis krynickiego zdroju i analizę jego wód. Fakt pobytu w Krynicy został odnotowany
przez ówczesną administrację dóbr skarbowych z polecenia prefekta dóbr państwa Muszyna,
rachunkiem kosztów podróży i 10-dniowego pobytu w Krynicy.
Franciszek Stix V. Saunbergen, jak się okazało był tylko chwilowym nabywcą gruntów i źródeł.
Zakupu dokonał jako osoba fizyczna, by nie wzbudzać zainteresowania nabywanym dobrem i
zbyt niską jego ceną. Kwota ta mogła stanowić odpowiednie wynagrodzenie jedynie za grunt,
a samo źródło oddane zostało praktycznie za darmo. Zawartą transakcję w kilka dni później
zatwierdził komisarz Lulla w imieniu dyrekcji skarbowej w Starym Sączu. Tym samym sprzedaż
stała się prawomocną.
Pragnąc podkreślić historyczne znaczenie tamtego faktu warto zacytować zapis aktu nabycia
gruntu, który znajdował się w zarządzie zdrojowym w Krynicy:
Zapis, mocą którego my niżej na podpisie wyrażeni poddani wsi Krynicy F. R. Państwa
Muszyńskiego z zezwolenia wysoko gruntownej Zwierzchności i stwierdzeniem Prześwietnego
c.k. Urzędu Cyrkularnego Wiel. Imci Panu Komisarzowi Cyrkularnemu V. Stix niektóre części
gruntu przy tutejszej wodzie kwaśnej, a właśnie od roli Sydorową zwanej, na niej też woda
1/9
O historii i teraźniejszości Krynicy
kwaśna się znajduje, w płaszczyźnie na 1236 sążni kw. za 53 zł. polskie od roli Smerekowej
poniżej tejże wody kwaśnej w płaszczyźnie na 1236 sążni kw. za 51 zł. polskich, od roli
Pańkowej powyżej tejże studni w płaszczyźnie 1236 sążni kw. za 50 zł. polskich, zaś od roli
Sowowej powyżej dopiero namienionego kawałka gruntu w płaszczyźnie na 1224 sążni za 50
zł. polskich. Razem 4920 sążni kw. za 204 zł. polskie. Mówię cztery tysiące dziewięćset
dwadzieścia sążni kwadratowych gruntu z naszych rąk tak nazwanych Pomiarków za dwieście
cztery złote polskie, wiecznymi czasy wypuszczamy i oraz rzeczoną kwotę kupna 204 zł. pol.
jakośmy z rąk tegoż W. Imci P. Komisarza V. Stix gotowo rzetelnie odebrali, niniejszym
kwitujemy. Działo się w Krynicy dnia 24 kwietnia 1793 roku. /tu podpisy 14 włościan
krynickich/. Jako przytomny tego aktu kupna będący, podpisem mojej własnej ręki stwierdzam:
Antoni Tylowicz z miasta Muszyny obywatel. W przytomności Urzędu Miejscowego
Wójtowskiego: Piotr Petryszak, wójt. Paweł Petryszak, wójt teraźniejszy. /pieczęć na laku/.
Komisarz Stix V. Saunbergen po nabyciu tegoż gruntu zajmuje się przede wszystkim
uporządkowaniem najbliższego otoczenia źródła. Zabezpiecza je przed zalewem potoku
Kryniczanka, budując tamy pozwalające na przesunięcie koryta potoku dalej od źródła. Wznosi
na zakupionym gruncie pierwszy dom drewniany z trzema pokojami dla gości i stajnią dla
zdrożonych koni. Stały się one zaczątkiem uzdrowiskowej infrastruktury. W roku 1797
komisarz odchodzi z Krynicy pozostawiając nabyte dobra, po zwrocie kosztów zakupu,
zarządowi kameralnemu dóbr Muszyńkich. W nieodległym czasie wymieniony zarząd ogłasza
licytację na wydzierżawienie krynickiego zdroju. Niestety, w przeciągu dwóch lat nie zgłasza
się żaden dzierżawca, głównie z powodu braku urządzeń kąpielowych. W 1803 roku
podejmuje decyzję o budowie domu z sześcioma pokojami oraz 9-komórkami łaziebnymi.
Zawarł również umowę z Andrzejem Rothem na budowę karczmy i stajni murowanej kosztem
2596 zł.r. Dopiero wówczas znalazł się pierwszy dzierżawca - Jan Hecht, który objął zakład
krynicki za roczną opłatą 251 zł.r. oraz dodatkowo 40 zł.r. za wyszynk wina. Niestety
dzierżawa nie przynosiła spodziewanych dochodów i pomimo, iż umowa zawarta była na 12
lat, po roku dzierżawca porzucił Krynicę.
Mała frekwencja powoduje, że Gubernium Galicyjskie przysyła komisję celem zdania sprawy
ze stanu zdrojowiska. Komisja ta pod przewodnictwem profesora Uniwersytetu Krakowskiego,
Schultesa przebywała w Krynicy od 8 do 14 października 1806 roku wydając stosowne
projekty i rady jak należy urządzić uzdrowisko. Prof. Schultes dokonuje dokładnej analizy wody
ze zdroju głównego, którą ogłasza drukiem w Wiedniu w 1807 roku. Opierając się na
doświadczeniach uzdrowisk austriackich i czeskich, udzielił władzom galicyjskim fachowych
rad dotyczących dalszego rozwoju zdrojowiska.
Rady te zostały przyjęte a projekty stopniowo wprowadzane w życie. Najważniejszymi z nich
2/9
O historii i teraźniejszości Krynicy
były:
- budowa dróg łączących Krynicę z Nowym Sączem i Duklą
- budowa nowych łazienek i domów mieszkalnych dla pensjonariuszy
- ustanowienie stałego lekarza zdrojowego w Krynicy
- nowe ocembrowanie zdrojów mineralnych
- założenie parku i ustanowienie ogrodnika zakładowego
- usypanie wzdłuż całej doliny wału obronnego przeciwko zalewowi Kryniczanki, który
służyłby zarazem jako droga wiodąca do Muszyny
- założenie fabryki kamionek, dla rozsyłki wody krynickiej.
Komisja zalecała już wówczas utworzenie rejonu ochronnego dla zdroju głównego, zabraniając
wszelkich robót ziemnych w odległości bliższej jak 150 kroków. 13 czerwca 1807 roku rząd
wydaje reskrypt mówiący, iż urządzenia i budowle przeznaczone do celów leczniczych w
Krynicy i wokoło niej uznaje się jako zakład kąpielowy. W 1808 roku powstała w
Krynicy-Zdroju, pierwsza na ziemiach polskich rozlewnia wody mineralnej. Jej produkcja
rozwijała się także w okresie międzywojennym, kiedy istniało w Polsce 9 rozlewni,
butelkujących w 1935 roku. ok. 400 tys. litrów wody rocznie.
Tak oto rodziła się Krynica jako uzdrowisko. Wielkim dobroczyńcą Krynicy był kolejny już
profesor Uniwersytetu Krakowskiego /Jagiellońskiego/ dr Józef Dietl. Kierował on komisją
zdrojową zwaną ?wiekopomną?, która podjęła decyzję o rozbudowie Krynicy. Realizacje
podjęto z wielkim rozmachem i już w roku 1857 odnotowano, że w posiadaniu rządowym
znajduje się 17 obiektów zdrojowych z 57 pokojami dla kuracjuszy oraz z 28 łazienkami
służącymi do celów zabiegowych. Ponadto w tym czasie powstało w Krynicy kilkanaście
pensjonatów prywatnych. W roku 1866 powstał kompleks zakładów zabiegowo - leczniczych
wg projektu Feliksa Księżarskiego. Do dzisiaj służą jako podstawa bazy zabiegowej Spółki
Akcyjnej Uzdrowisko Krynica-Żegiestów oferując gamę zabiegów, w tym zabiegi hydroterapii ?
kąpiele mineralne, kąpiele perełkowe, wszystkie na bazie wód mineralnych oraz unikalne w
skali europejskiej zabiegi tzw. suche kąpiele gazowe, wykorzystujące naturalny dwutlenek
węgla, eksploatowany ze złóż Zubera oraz bogaty zestaw zabiegów borowinowych.
W tym okresie staje się modne leczenie wodami tzw. kuracja pitna, wykorzystująca unikalne
krynickie wody przede wszystkim Zdrój Główny, Jana, Słotwinkę, Mieczysława. Pozwolę sobie
przytoczyć państwu fragment tekstu z roku 1873, który mówił, iż cierpienia wodą krynicką
leczą:
- niedokrewność wszelkiego rodzaju bez różnicy płci i wieku w ogóle, a w szczególności
3/9
O historii i teraźniejszości Krynicy
blednica
- długotrwałe nieżyty żołądka i kiszek na osłabieniu oparte
- chroniczny nieżyt mieszkowy kiszek cienkich
- nadto wody krynickie leczą drażliwość nerwową z wszelkimi jej odmianami tudzież zołzy i
krzywice oparte na niedokrewności.
Odpowiedzią na zainteresowanie lecznictwem uzdrowiskowym jest powstanie w roku 1869 w
samym sercu krynickiego zdroju pijalni głównej. Pijalnia ta istniała równe 100 lat. Na jej
miejscu wzniesiono obecną w 1971r. Pozostałe krynickie pijalnie to: pijalnia Jana wzniesiona w
1923 r. na miejscu wcześniejszych pawilonów nad zdrojami Jana i Józefa. Obecna pijalnia
Słotwinka tzw. Pawilon Chiński - znajduje się w Parku Słotwińskim. Pierwotnie stanowiła
zadaszenie zdroju głównego. Jest to najstarszy istniejący zabytkowy obiekt w Krynicy
zbudowany w 1806r.
Jednym z najpiękniejszych architektonicznie obiektów uzdrowiska do dzisiaj pozostaje Stary
Dom Zdrojowy, wzniesiony w 1889 r. wg projektu Juliana Niedzielskiego i Jana Zawiejskiego z
inicjatywy hrabiego Alfreda Potockiego, zwany niegdyś Dworcem Zdrojowym. Nazwa ta wynikła
z faktu, iż przed Stary Dom Zdrojowy zajeżdżały niegdyś dorożki, dyliżanse dowożące
kuracjuszy nawet z odległych regionów Polski przez Kraków, Bochnię, Nowy Sącz.
Stary Dom Zdrojowy gościł w swoich podwojach wiele znanych osobistości świata kultury i
polityki na czele z marszałkiem J. Piłsudskim, co zostało upamiętnione na frontonie obiektu
pamiątkową tablicą. W jednej z najpiękniejszych sal balowych ówczesnej Rzeczypospolitej
odbywały się największe i najwspanialsze bale i rauty, często na cześć przebywających w
Krynicy znakomitych gości.
Stopniowy wzrost zainteresowania lecznictwem uzdrowiskowym stworzył potrzebę budowania
nowych obiektów sanatoryjnych i tak w latach 1923 ? 26 wg projektu Władysława Klimczaka
powstają Nowe Łazienki Mineralne, w 1939r. wg proj. Witolda Minkiewicza ? Nowy Dom
Zdrojowy. Krynica na trwałe została zespolona z nazwiskiem Jana Kiepury w 1933 r., kiedy
sławny tenor zbudował przy ul. Pułaskiego luksusowy pensjonat ? Patria.
4/9
O historii i teraźniejszości Krynicy
Uzdrowisko gościło w dobie swojego rozkwitu przedstawicieli wszystkich stanów i zawodów,
luminarzy polskiej nauki, literatury i sztuki, którzy za słowami Stanisława Pagaczewskiego
spotykali się u wód. Do nich zaliczymy Aleksandera Fredrę, Marię Konopnicką, Adama
Asnyka, Józefa Ignacego Kraszewskiego, Jana Matejkę, Wincentego Pola, Stanisława
Wyspiańskiego, Henryka Sienkiewicza, Aleksandra Gierymskiego, Artura Grottgera. W okresie
międzywojennym bywali w Krynicy: Ludwik Solski, Helena Modrzejewska, którzy występowali w
nieistniejącym już Teatrze Modrzewiowym. Na zaproszenie Jana Kiepury gościła w Patrii
księżniczka holenderska Juliana.
Tak znakomitych gości zawdzięczała Krynica doskonałej infrastrukturze leczniczej, hotelowej,
sportowej i rekreacyjnej, czyniącą z niej najbardziej renomowany europejski kurort. Wiele by
móc pisać o dobie rozkwitu uzdrowiska, również o jego trudnych momentach bo i takowe miały
miejsce. Ogranicza je skromna powierzchnia ? Wiadomości?.
Okres powojenny zmienia Krynicę w sposób zasadniczy. Ta, która nosiła miano ?Perły
polskich uzdrowisk? staje się zgrupowaniem ogromnej ilości sanatoriów, branżowych domów
wczasowych, pensjonatów, prywatnych kwater. Stałe zwiększanie liczby osób pracujących w
Krynicy, a poprzez to mieszkańców /budowa osiedli mieszkaniowych/ spowodowały zmianę i
charakter spokojnego niegdyś kurortu, nadając mu cechy wielkomiejskie.
Ostanie lata to wręcz przemysłowy bum na wody mineralne powodujący powstanie
dziesiątków rozlewni. Okres przemian jakie mają miejsce w ostatnim 10-leciu zmienia oblicze
jednego z najpiękniejszych polskich uzdrowisk. Oby te zmiany mogły służyć nie tylko
kuracjuszom, również nam - mieszkańcom Krynicy -Zdroju.
O historii i teraźniejszości Krynicy "perle polskich uzdrowisk" można by wiele pisać, wiele
opowiadać. Jest to ziemia kryjąca w sobie jeszcze dużo tajemnic ziemia, która przechowała
również sporo dowodów świadczących o bogatej i ciekawej historii. Bogactwem naturalnym tej
ziemi są przede wszystkim wody mineralne. lecznicze właściwości wód mineralnych, znane i
cenione od dawna znajdują się w centrum zainteresowania medycyny. Krynickie wody
mineralne stanowią bogactwo kraju; przedstawiają wysoką wartość leczniczą i ekonomiczną.
Ich działanie lecznicze zostało udowodnione długoletnią obserwacją empiryczną, a w miarę
postępu nauk medycznych wielostronnymi badaniami fizykochemicznymi i klinicznymi. Na
obszarze administracyjnym uzdrowiska Krynica aktualnie znajdują się 23 ujęcia wody , z tego
7 ujęć ("Zdrój Główny", "Słotwinka", "Jan", "Józef", "Mieczysław", "Tadeusz", " Zuber ") podaje
się do kuracji pitnej (krenoterapii) lub używa do produkcji wody butelkowanej. Pozostałe ujęcia
5/9
O historii i teraźniejszości Krynicy
dostarczają wody mineralne do leczenia wziewnego (inhalacje) oraz zabiegów w postaci
kąpieli mineralnych kwasowęglowych.
Kryniczanka - to krystaliczny dar natury , bijący z głębin ziemi na wprost Pijalni Głównej.
Dzieje źródła tej wody sięgają 1745 roku. Pierwszej analizy wody dokonał profesor
Uniwersytetu Lwowskiego Baltazar Haquet w 1796 roku. Kryniczanka to bardzo smaczna woda
mineralna zalecana w celach zdrowotnych i profilaktycznych. Działa korzystnie na organizm;
uspokajając odtruwa go i chroni przed działaniem stresów. Składniki zawarte w Kryniczance (w
ilości około 2900 mg/dm ) plasują je na czołowym miejscu wśród krajowych wód mineralnych.
Kryniczanka zawiera bioelementy potrzebne dla prawidłowego funkcjonowania organizmu:
sód, potas, lit, wapń, magnez, fluor MAGNEZ (Mg" - 73,20 mg/dm3) -reguluje czynności
układu nerwowo-mięśniowego, - działa antystresowo oraz przeciwalergicznie, -jest
niezbędnym składnikiem mięśni, zębów oraz kości, - zapobiega chorobom nowotworowym,
zawałom miażdżycy naczyń krwionośnych, -pomaga usuwać metale ciężkie z organizmu.
WAPŃ - (Ca" - 550,10 mg/dm3) -wchodzi w skład budowy zębów, kości oraz mięśni, -jest
niezbędny w prawidłowym funkcjonowaniu układu mięśniowego oraz sercowego, -obniża
poziom cholesterolu we krwi, -działa przeciwuczuleniowo. SÓD - (Na' - 59,50 mg/dm3) -steruje
gospodarką wodną organizmu, -jest regulatorem ciśnienia osmotycznego, -ważny dla
równowagi kwasowo-zasadowej organizmu. POTAS (K' - 6,50 mg/dm3) -konieczny do
normalnej pracy serca, -ma istotne znaczenie w produkcji białek i tłuszczów, -jest
podstawowym składnikiem komórki. FLUOR ( F- 0,10 mg/dm') - chroni zęby przed próchnicą,
-wchodzi w skład szkliwa zębów oraz tkanki kostnej.
Słotwinka - Przewlekłe nieżyty przewodu pokarmowego, choroby wynikające z niedoboru
magnezu, m.in.: nerwice, stany stresowe, choroby neurologiczne. Pomaga usunąć metale
ciężkie z organizmu.
Zuber - Leczenie nadkwasoty. Niezastąpiony w chorobie wrzodowej żołądka i dwunastnicy.
Jego żółciotwórcze i żółciopędne działanie jest wykorzystywane w leczeniu wątroby i dróg
żółciowych, obniża podwyższony poziom cukru we krwi-ma zastosowanie w leczeniu cukrzycy,
łagodzi również przykre objawy nadużycia alkoholu.
Jan - Bardzo moczopędna, idealna w leczeniu kamicy nerkowej. Stosujemy ją również w
leczeniu innych schorzeń nerek i dróg moczowych oraz miażdżycy i cukrzycy, gdyż obniża
poziom cholesterolu we krwi.
6/9
O historii i teraźniejszości Krynicy
Co leczymy
Korzystne warunki bioklimatyczne (duże nasłonecznienie, osłonięcie od wiatrów, duża
zawartość ozonu w powietrzu), naturalny krajobraz (niski stopień urbanizacji), bogactwo wód
mineralnych o wysokim stopniu mineralizacji, ponad 200?letnie tradycje przyrodolecznicze
,charakterystyczny klimat o cechach klimatu podalpejskiego jak również atmosfera ?spotkania
u wód? umożliwiają proces regeneracji organizmu w szczególnie korzystnych warunkach. XIX
?wieczna architektura, harmonijnie powiązana z zielenią dostarcza przeżyć estetycznych, zaś
odpowiednie zagospodarowanie (liczna sieć ścieżek zdrowia o różnej skali trudności, kolej
linowo- terenowa i gondolowa, kryte lodowisko, szlaki rowerowe i narciarskie) zapewnia
atrakcyjny pobyt.
Dysponujemy ponad 600 miejscami noclegowymi w obiektach położonych w centrum
Krynicy-Zdroju. Bazą hotelową o wysokim standardzie (1, 2, i 3-osobowe pokoje z łazienką i
prysznicem). Posiłki dietetyczne dostosowane do indywidualnych potrzeb klienta.
Organizujemy:
- pobyty sanatoryjne
- pobyty weekendowe z odnową biologiczną
- wczasy lecznicze
- turnusy rehabilitacyjne
Za sprawą wartości wód mineralnych jak również specyficznych walorów klimatu i krajobrazu
w Krynicy-Zdroju leczy się następujące schorzenia:
- choroby układu moczowego
- choroby narządu ruchu
- otyłość
- choroby układu trawienia
- układu nerwowego
- choroby kobiece
- cukrzycę
- choroby serca i układu krążenia
7/9
O historii i teraźniejszości Krynicy
Wieloletnie doświadczenie naszego personelu, wykwalifikowana kadra medyczna, szeroka
baza zabiegowa, czyste powietrze, ciekawe tereny rekreacyjne i wiele innych propozycji,
których nie sposób wymienić, a które czekają na Państwa w tym jednym z najpiękniejszych
zakątków naszego kraju.
ZABIEGI LECZNICZE
W leczeniu stosuje się szeroki wachlarz zabiegów ? wykonywanych przez 7 dni w tygodniu.
- Hydroterapeutyczne (kąpiele mineralne z zawartością CO2 pochodzenia naturalnego,
masaże podwodne, masaże wirowe, bicze szkockie, kąpiele perełkowe, kąpiele
czterokomorowe)
- Borowinowe (okłady, tampony, pełne zawijania, galwanoborowina)
- Elektrolecznicze (interdyn, diadynamik, jonoforeza, terapuls)
- Światłolecznicze (laser, lampy sollux, Bio-V)
- Magnetoterapię (magnetotron)
- Fonoterapię (ultradźwięki)
- Inhalacje
- Krioterapię
- Kinezyterapię (gimnastyka indywidualna, zbiorowa i specjalistyczna na przyrządach:
UGUL, ergometry
- Mechanoterapię (masaż suchy klasyczny i segmentarny, terapia manualna, aquavibron)
- Basen kąpielowy
- Zajęcia psychoterapeutyczne
KLIMAT
W leczeniu klimatycznym wykorzystuje się możliwość stosowania tych bodźców, których
niedobór lub brak stał się przyczyną choroby. Klimat Krynicy zaliczany jest do klimatu
górskiego, typowego dla dolin i kotlin śródgórskich. Na uwagę zasługuje duże zróżnicowanie
warunków bioklimatycznych na terenie samej Krynicy, co zalicza się do pozytywnych cech
uzdrowiska-z uwagi na możliwość wykorzystywania różnych bodźców do celów leczniczych.
Podstawowym bodźcem klimatycznym jest niska zawartość tlenu w powietrzu, będąca
przyczyną aklimatyzacji, która pomimo początkowo wzmożonych dolegliwości wzmacnia
8/9
O historii i teraźniejszości Krynicy
odporność na inne czynniki obciążające i chorobotwórcze.
Działanie bodźcowe tonizuje ujemne skutki domestyfikacji. Wpływa korzystnie na organizm
ludzki poprzez:
- pobudzenie szpiku kostnego do produkcji krwinek czerwonych
- wzmożenie wentylacji płuc
- odsunięcie od szkodliwego wpływu niekorzystnych czynników
- pobudzenie mechanizmów odpornościowych.
Dodatkowym atutem jest czyste powietrze zawierające znaczną ilość ozonu i olejków
eterycznych roślin o działaniu bakteriobójczym i uodparniającym. Dobroczynny wpływ ma
wysoki stopień zalesienia wpływając kojąco na psychikę, stwarzając lepsze warunki do pełnego
wypoczynku.
9/9