ŚWIAT PROBLEMÓW
Transkrypt
ŚWIAT PROBLEMÓW
Pismo dofinansowane przez Państwową Agencję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. Pismo jest współfinansowane ze środków Funduszu Rozwiązywania Problemów Hazardowych, będących w dyspozycji Ministra Zdrowia. Zadanie „Promowanie działalności z zakresu profilaktyki, terapii i rehabilitacji w specjalistycznych czasopismach i innych mediach” jest realizowane dzięki dofinansowaniu ze środków m.st. Warszawy. ŚWIAT PROBLEMÓW Nr 11 (262) ● Rok 22 Warszawa W numerze: • Adres redakcji: 01-254 Warszawa ul. Mszczonowska 6 tel. (22) 836-80-80, 877-79-04 fax (22) 836-80-81 e-mail: [email protected] www.swiatproblemow.pl • Zespół redakcyjny: Aneta Zdunek (redaktor naczelna), Katarzyna Kulesza (sekretarz redakcji), stała współpraca: Anna Lorenc, Tadeusz Pulcyn. • Kolegium redakcyjne: Katarzyna Łukowska, Artur Malczewski. • Redakcja nie zwraca materiałów niezamówionych, zastrzega sobie prawo redagowania nadesłanych tekstów. Wszystkie materiały zamieszczone w piśmie mogą być dowolnie przedrukowywane i omawiane z powołaniem się na źródło. • Wydawca: Piotr Antoniak Grupa robocza jako zintegrowana metoda pracy ze szczególnie trudnymi przypadkami przemocy w rodzinie 9 Monika Wysota Procedura „Niebieskie Karty” – problemy i refleksje • Przygotowanie do druku i druk: ARW A. Grzegorczyk www.grzeg.com.pl 34 Joanna Graniger, Beata Kurowska-Rumińska Oddziaływania twórcze wobec dzieci z rodzin z problemem alkoholowym w placówce wsparcia dziennego 37 Katarzyna Kucewicz Czy dziecko może być uzależnione od zakupów? 41 Tadeusz Pulcyn Kalinowe korale 13 Grażyna Pisarczyk Interdyscyplinarność a współpraca 18 Fundacja ETOH ul. Mszczonowska 6 01-254 Warszawa tel. (22) 836-80-80 Nakład 3000 egz. 5 listopad 2014 Adrian Drdzeń, Tomasz Iwański Standard „Niebieskiego Misia” dla ochrony zdrowia 44 Aldona Płachtij Staże w Gnieźnie 46 Anna Lorenc 50 lat ruchu abstynenckiego na Mazowszu 21 Przełożyć standardy na praktykę – rozmowa z Angeliną Brotherhood • • 25 Prenumerata na rok 2015: półroczna 126 zł (w tym 5% VAT), roczna 252 zł (w tym 5% VAT) Numer konta: Nordea Bank Polska S.A. Warszawa 23 1440 1101 0000 0000 0292 6008 z dopiskiem: „Świat Problemów” Fundacja ETOH, 01-254 Warszawa ul. Mszczonowska 6 28 Tadeusz Pulcyn „Serce” trzeźwej Warszawy Szymon Grzelak Literatura piękna, która wspiera profilaktykę Okładka: Jacek Giluń JAKOŚĆ W PROFILAKTYCE cówkom ochrony zdrowia w celu uzyskania informacji zwrotnej w postaci uwag, propozycji i korekt, • II faza pilotażu (regionalna weryfikacja formularza) – w ramach tego działania po dopracowaniu formularza na poziomie lokalnym w pilotaż zostaną zaangażowane miasta członkowskie Regionalnej Koalicji. Przeprowadzenie II fazy pilotażu i uzyskany w ich trakcie materiał badawczy stanie się podstawą do przygotowania finalnej wersji formularza – uwzględniającego uwagi zgłoszone w toku konsultacji i pilotażu na poziomie regionalnym. Pierwsze działania Pierwsze spotkanie w sprawie wdrożenia formularza odbyło się 18 lipca 2014 roku w Zakładzie Lecznictwa Ambulatoryjnego w Sosnowcu. Wzięli w nim udział głównie lekarze pediatrzy oraz położne i pielęgniarki. W trakcie spotkania zostały zaprezentowane najważniejsze informacje dotyczące wypełniania formularza, sposobu zbieranie materiału dowodowego, sposobu przekazywania formularza do zespołu interdyscyplinarnego. Ważnym elementem tego pilotażu jest włączenie w jego realizację instytucji ochrony zdrowia na obszarze całego województwa, dlatego w ramach współpracy z Regionalną Koalicją pilotaż zostanie rozciągnięty na kolejne miasta. Dodatkowo pilotaż będzie pełnił funkcję promocyjną, przyczyniając się do wzrostu rozpoznawalności formularza w środowisku przedstawicieli ochrony zdrowia. 13 sierpnia 2014 roku odbyło się kolejne spotkanie w sprawie realizacji pilotażu. Rzecznik Praw Dziecka Marek Michalak spotkał się z przedstawicielami Stowarzyszenia Moc Wsparcia. Marek Michalak wyraził zgodę na objęcie programu honorowym patronatem Rzecznika Praw Dziecka. Przełożyć standardy na praktykę Na temat Europejskich Standardów Jakości w Profilaktyce Uzależnień od Narkotyków z Angeliną BROTHERHOOD z Centrum Zdrowia Publicznego na Uniwersytecie Johna Mooresa w Liverpoolu rozmawia Artur MALCZEWSKI z Krajowego Biura ds. Przeciwdziałania Narkomanii Artur Malczewski: Czym są Europejskie Standardy Jakości w Profilaktyce Uzależnień od Narkotyków (EDPQS)? Jak można wykorzystać niniejszy dokument i partnerstwo w obszarze profilaktyki w Europie i jakie korzyści płyną z tego dla specjalistów w tej dziedzinie? Angelina Brotherhood: Partnerstwo dla Standardów w Profilaktyce1 opracowało Europejskie Standardy w latach 2008−2011 w ramach projektu Delphi, sfinansowanego przez Unię Europejską. Zostały one opublikowane przez Europejskie Centrum MoniAngelina Brotherhood torowania Narkotyków i Narkomanii (EMCDDA). Dokument ten stworzono na podstawie przeglądu istniejących standardów w profilaktyce uzależnień od narkotyków zarówno w Europie, jak i na świecie oraz po uzyskaniu opinii ponad 400 specjalistów z dziedziny przeciwdziałania narkomanii z sześciu krajów europejskich (Włochy, Węgry, Wielka Brytania, Rumunia, Węgry i Polska). Celem Europejskich Standardów jest zdefiniowanie pojęcia „wysokiej jakości” w odniesieniu do profilaktyki narkotykowej – jakie niezbędne działania należy uwzględnić w planowaniu, wdrażaniu i ewaluowaniu programów profilaktycznych. Zanim powstało to narzędzie, nie było powszechnego porozumienia co do kształtu wysokojakościowej profilaktyki uzależnień od narkotyków na poziomie europejskim. Zatem Europejskie Standardy stanowią wspólny system, narzędzie dla wszystkich państw, wypracowany w efekcie europejskiego konsensusu. 21 ƒ JAKOŚĆ W PROFILAKTYCE Do kogo kierowany jest dokument mówiący o Europejskich Standardach w Profilaktyce, czyli podręcznik EDPQS? Europejskie Standardy tworzyliśmy z myślą o wszystkich osobach pośrednio lub bezpośrednio zaangażowanych w profilaktykę uzależnień od narkotyków. Dlatego też do współpracy zaprosiliśmy wiele grup zawodowych. Od początku projektu główną grupą docelową byli przedstawiciele podmiotów zlecających i sponsorzy działań profilaktycznych. Na podstawie informacji zwrotnych, jakie uzyskaliśmy po opublikowaniu standardów w 2011 roku, wiemy, że standardami szczególnie zainteresowani są także koordynatorzy działań profilaktycznych na poziomie lokalnym, regionalnym i krajowym. Wykorzystują oni standardy do promocji wysokojakościowej profilaktyki w swoich obszarach działania i środowiskach zawodowych (na przykład w Polsce na poziomie krajowym promocją Europejskich Standardów zajmuje się Krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii2). Ponadto wprowadzaniem standardów zainteresowani są twórcy programów profilaktycznych. Standardy mogą służyć tej grupie do identyfikacji słabszych stron oraz poprawy jakości proponowanych programów profilaktycznych. Mogą także stanowić cenne źródło wiedzy przy tworzeniu nowych programów, aby były one zgodne z wypracowanymi na poziomie europejskim normami. Jednakże na tym etapie, czyli wdrażania Europejskich Standardów, potrzebny jest instruktaż, w jaki sposób wykorzystywać narzędzie, które otrzymają, dlatego powstał podręcznik EDPQS. Praktycy na ogół sceptycznie podchodzą do wdrażania standardów, ponieważ nie do końca wiedzą, w jaki sposób mogliby je wykorzystać w swojej codziennej pracy. Dlatego potrzebne są spotkania obejmujące bezpośrednią prezentację standardów, dyskusję na ich temat, przykłady wykorzystania w konkretnych projektach profilaktycznych oraz wyjaśnianie wątpliwości. Moje doświadczenie w tej kwestii pokazuje, że po takich spotkaniach reakcje na standardy są bardzo pozytywne. Obecnie jesteśmy w trakcie opracowywania dodatkowych materiałów edukacyjnych dla różnych grup, celem praktycznej implementacji standardów. Obecnie trwa druga faza projektu. W porównaniu z pierwszą, udział partne- 22 rów tego przedsięwzięcia jest teraz o wiele większy i skupia ponad 16 instytucji. Pierwsza faza projektu zakończyła się w 2011 roku opublikowaniem przez EMCDDA ponad dwustustronicowego podręcznika. W efekcie konsultacji ze specjalistami w dziedzinie profilaktyki okazało się, że niepodjęcie kolejnych działań skutkować będzie tym, że książka wyląduje na półce i nie wywrze żadnego wpływu na jakość profilaktyki w Europie. Dlatego też musimy nadal promować ideę Europejskich Standardów, tak aby były wdrażane w praktyce. Dostrzegliśmy również potrzebę opracowania materiałów dodatkowych, przyjaznych użytkownikowi, skierowanych do konkretnych grup zawodowych, takich jak szefowie placówek zajmujących się działaniami z obszaru profilaktyki czy zleceniodawcy działań profilaktycznych. Tego właśnie dotyczy druga faza. W tym roku przeprowadziliśmy dodatkowe konsultacje, które dotyczyły sposobów promocji wykorzystania standardów. Obecnie pracujemy również nad zestawami narzędzi, stanowiących uzupełnienie podręcznika. Druga faza stała się także okazją do zaproszenia do współpracy nowych partnerów, którzy wyrazili gotowość promocji standardów. Jak, Pani zdaniem, można najlepiej wykorzystać standardy w praktyce? Chciałabym powiedzieć o fałszywych wyobrażeniach na temat tego, w jaki sposób należy bądź nie należy, stosować standardy. Wiele osób niepokoi fakt, że wprowadzenie standardów jakości będzie się wiązało z dodatkową pracą administracyjną, większą biurokracją lub utratą źródeł finansowania. Nasza współpraca z profesjonalistami praktykami z obszaru profilaktyki pokazuje, że standardy mogą wywierać bardzo pozytywny wpływ na kształt działań profilaktycznych, o ile są stosowane jako praktyczne narzędzie do identyfikowania mocnych i słabych stron tychże działań. To właśnie tę ideę chcemy promować, opracowując i rozpowszechniając dodatkowe materiały edukacyjne opracowywane w drugiej fazie przedsięwzięcia. Oznacza to, że każdy, kto w swojej pracy zajmuje się profilaktyką, może identyfikować obszary, które spełniają kryteria dobrej praktyki w rozumieniu ogólnoeuropejskim. Europejskie Standardy mogą również stanowić pomoc w identyfikacji obszarów wymagających poprawy w przyszłości. Wszyscy realizatorzy JAKOŚĆ W PROFILAKTYCE działań profilaktycznych chcą jak najlepszych oddziaływań dla swoich grup docelowych, a Europejskie Standardy mogą im w tym pomóc. Niedawno w Warszawie odbyła się konferencja poświęcona Europejskim Standardom. Jakie są Pani wrażenia? Czy Pani zdaniem Europejskie Standardy mają szansę skutecznej implementacji w polskich warunkach? Konferencja w Warszawie była bardzo owocna, jeśli chodzi o promocję Europejskich Standardów i dyskusję nad ich wykorzystaniem w Polsce. W konferencji udział wzięli m.in. prelegenci z Partnerstwa dla Standardów w Profilaktyce, którzy przedstawili swoje poglądy na temat prawidłowego wdrażania profilaktyki. Pytania od uczestników wskazywały na duże zainteresowanie w Polsce promocją dobrej jakościowo i bazującej na udokumentowanych rozwiązaniach profilaktyki. Po konferencji kilku uczestników wyraziło chęć przeprowadzenia szkoleń na temat Europejskich Standardów we własnych lokalnych społecznościach. Jeśli chodzi o istniejące krajowe standardy oraz krajowy system rekomendacji w Polsce, to daje się wyczuć pewne wahanie i brak wiary w możliwość wspierania, dzięki Europejskim Standardom, działalności profilaktycznej w kraju. Wydaje mi się, że wypracowany wspólnie model działania może pomóc w promocji krajowego systemu rekomendacji, ponieważ Europejskie Standardy umieszczają działania krajowe w szerszym kontekście wysiłków europejskich, zmierzających do promocji jakości w profilaktyce. Dzięki temu można dostrzec, że to, co dzieje się w Polsce, jest zbieżne z działaniami w innych krajach. Ponadto Europejskie Standardy mają charakter bardziej szczegółowy i kompleksowy, aniżeli istniejące rozwiązania krajowe. Dzięki temu mogą one pomóc polskim specjalistom w wypełnianiu zadań zgodnie z krajowymi standardami. Jestem pod ogromnym wrażeniem przebiegu konferencji i chciałabym wyrazić swoją wdzięczność za możliwość osobistego przedstawienia Europejskich Standardów moim polskim kolegom profilaktykom. Jest Pani zaangażowana w obie fazy projektu. W wielu krajach podejście do profilaktyki ma różny charakter. Co było dla Pani największym wyzwaniem? Myślę, że największym wyzwaniem było przełożenie standardów z poziomu dokumentu na działania praktyczne, co również wymaga przedstawienia ich idei osobom zainteresowanym w atrakcyjnej formie. W pierwszej fazie projektu skupialiśmy się głównie na poszukiwaniu konsensusu w sprawie kształtu wysokojakościowej profilaktyki uzależnień od narkotyków w Europie. W efekcie tych działań powstał podręcznik użyteczny dla określonej grupy profesjonalistów. Prawdopodobnie będą to osoby niezwykle zdeterminowane, które posiadają już duży zasób wiedzy na temat najlepszych praktyk w profilaktyce. Sam podręcznik nie jest wystarczającym motywatorem do docierania i uruchamiania zmiany myślenia ludzi, którzy powinni wiedzieć więcej na temat jakości w profilaktyce. Jednakże narzucanie standardów praktykom może wywołać opór i skutkować jedynie pozornym zaangażowaniem w ich realizację. Nasze doświadczenia wskazują, że ludzie będą bardziej skłonni do zmiany zachowania, jeśli uwierzą, że nowa praktyka jest lepsza od starej. Jeśli praktycy przekonają się, że standardy są użytecznym narzędziem, oferującym wymierne korzyści, wtedy będą chcieli je wykorzystywać w swojej pracy. Jak to osiągnąć? Wciąż szukamy dobrej odpowiedzi na to pytanie. Jest to ważny aspekt obecnej fazy projektu, który będzie stanowić podwaliny kolejnych projektów związanych z Europejskimi Standardami. W tym kontekście istotne są różne podejścia do profilaktyki w Europie, ponieważ grupy docelowe dostrzegają zasadność stosowania Europejskich Standardów we własnym, lokalnym środowisku. Na poziomie bardziej ogólnym różne modele profilaktyczne nie stanowią przeszkody dla implementacji standardów, ponieważ celem Europejskich Standardów nie jest dyktowanie, jakie modele profilaktyki powinny być wykorzystywane, tylko ujednolicenie jakości w profilaktyce. Ponadto specjaliści z różnych krajów często zgłaszali podobne dylematy i wątpliwości w toku konsultacji, częściej kładąc nacisk na podobieństwa aniżeli na różnice między krajami europejskimi w obszarze podnoszenia jakości profilaktyki. Włoska prezydencja niedawno rozpoczęła prace nad promocją minimalnych standardów w redukcji popytu na narkotyki 23 ƒ JAKOŚĆ W PROFILAKTYCE (profilaktyka, leczenie oraz redukcja szkód – EQUS). Jaką rolę w projekcie EQUS będą odgrywać Europejskie Standardy (EDPQS)? Zanim odpowiem na to pytanie, chciałabym zwrócić uwagę na różnice pomiędzy EQUS i EDPQS. Minimalne Europejskie Standardy Jakości (EQUS) to wybrane standardy jakości, odnoszące się do różnych obszarów redukcji popytu na narkotyki. Nie ograniczają się one tylko do profilaktyki, obejmują również leczenie i redukcję szkód. Głównym celem EQUS jest opracowanie opartego na kompromisie dokumentu na temat minimalnych standardów jakości, który mógłby otrzymać polityczne wsparcie krajowych i międzynarodowych strategów na forum państw członkowskich UE. Europejskie Standardy (EDPQS) różnią się tym, że obejmują wyłącznie profilaktykę. Mimo iż oferują standardy minimum, definiują standardy na wyższym poziomie, można powiedzieć „złote standardy”. W efekcie są bardziej szczegółowe i kompleksowe, aniżeli standardy EQUS. Jak już wspomniałam wcześniej, Europejskie Standardy mają służyć jako narzędzie do pracy dla każdego specjalisty zajmującego się profilaktyką, zwłaszcza praktyka. Między EQUS i EDPQS można również zaobserwować podobieństwa, ponieważ standardy profilaktyczne w EQUS zostały opracowane na podstawie już istniejących EDPQS. Postrzegamy zatem Europejskie Standardy jako dokument uzupełniający EQUS na głębszym poziomie. Obecnie trwają prace nad dalszym udoskonaleniem EQUS tak, by pełniej odpowiadały krajowym potrzebom w zakresie tworzenia rozwiązań strategicznych. Wspieramy z kolegami z prezydencji włoskiej i następującej po niej prezydencji łotewskiej tę aktywność oraz promujemy stosowanie standardów jakości w profilaktyce. Czy Pani zdaniem Europejskie Standardy mogą być również wykorzystywane w profilaktyce alkoholowej? Oczywiście! Europejskie Standardy Jakości w Profilaktyce Uzależnień od Narkotyków zostały opracowane poprzez syntezę 19 istniejących dokumentów, zawierających krajowe i międzynarodowe standardy. Mimo iż naszym celem nie było poszukiwanie standardów dotyczących profilaktyki alkoholowej, to niektóre z dokumentów objętych projektem w bezpośredni sposób nawiązywały do działań z obszaru profilaktyki alkoholowej i narkotykowej. Podobnie sytuacja 24 wyglądała w odniesieniu do naszych konsultantów, którzy oprócz narkomanii, zajmowali się także innymi uzależnieniami. Myślę, że jest to dowód na to, że profilaktyka nie musi dotyczyć jakiejś konkretnej substancji. Wiele Europejskich Standardów można z powodzeniem stosować w każdej interwencji zdrowotnej czy społecznej. Dzieje się tak, ponieważ Europejskie Standardy skupiają się mniej na treści działania, a bardziej na organizacji i praktykach koniecznych dla zaistnienia wysokiej jakości interwencji3. Zatem, o ile tematyka może wydawać się odmienna, organizacja i praktyki wymagane dla podjęcia skutecznych działań są w zasadzie bardzo podobne. Na przykład ocena potrzeb i zasobów przed realizacją projektu. Jednakże, jeśli interesuje nas wyłącznie profilaktyka alkoholowa, wtedy niektóre standardy, na przykład te dotyczące wskaźników używania, musiałyby zostać dopasowane do konkretnych wymagań tego rodzaju profilaktyki. Gdzie specjaliści mogą znaleźć szczegółowe informacje na temat Europejskich Standardów Jakości w Profilaktyce Uzależnień od Narkotyków? Zapraszam na stronę internetową projektu www.prevention-standards.eu, która oferuje bardzo dużo informacji w języku angielskim, jak również wybrane materiały w wersji polskiej i innych językach. Wiedzę można także czerpać, kontaktując się z naszymi partnerami w projekcie w Polsce: Krajowym Biurem ds. Przeciwdziałania Narkomanii i Mazowieckim Centrum Polityki Społecznej. Na początku 2015 roku ukaże się krótki przewodnik na temat standardów, przygotowany przez te organizacje. Mamy również nadzieję, że narzędzia, które są opracowywane w ramach drugiej fazy projektu, będą również dostępne w polskiej wersji językowej. Dziękuję za rozmowę. Partnerstwo dla Standardów w Profilaktyce skupia siedem organizacji europejskich pod kierownictwem prof. Harry’ego Sumnalla i Angeliny Brotherhood; oboje także kierowali pracami nad Europejskimi Standardami. 2 Polskie wydanie Europejskich Standardów dostępne jest na stronie Centrum Informacji KBPN: www.cinn.gov.pl/portal?id=15&res_id=454227 3 W Europejskich Standardach „interwencja” oznacza działanie bądź serię działań prowadzonych w (bezpośrednim) kontakcie z grupą docelową w celu osiągnięcia określonego wyniku (np. zapobieganie lub redukcja używania narkotyków). 1