Część 4 - O projekcie - Główny Instytut Górnictwa

Konsultacje społeczne i instytucjonalne
w aspekcie zarządzania środowiskiem.
Model partycypacyjny
mgr Małgorzata Markowska
mgr inż. arch. Agnieszka Gieroszka
dr Leszek Trząski
Główny Instytut Górnictwa
tel.: 32 259 22 07 email: [email protected]
Patronat honorowy:
Sfinansowano ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
Sfinansowano ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
Partycypacja społeczna:
1. opiera się na przeświadczeniu, że osoby, których dotyczy pewna
2.
3.
4.
5.
6.
7.
decyzja, powinny mied prawo do uczestniczenia w procesie jej
podejmowania;
jej celem jest zapewnienie wpływu społeczeostwa na podejmowane
decyzje;
sprzyja podejmowaniu zrównoważonych decyzji poprzez
identyfikowanie potrzeb i interesów wszystkich uczestników, w tym
również decydentów;
ułatwia proces angażowania osób, zainteresowanych lub dotkniętych
pewną decyzją;
dąży do zwiększenia wkładu uczestników w planowanie sposobów ich
partycypacji;
dostarcza uczestnikom informacji, których potrzebują, aby móc
uczestniczyd w znaczący sposób;
informuje uczestników o tym, jak ich wkład wpłynął na podjętą decyzję.
Źródło: 7 wartości partycypacji społecznej – wg Międzynarodowego Stowarzyszenia Partycypacji Obywatelskiej
Drabina partycypacji wg Sherry R. Arnsteina
Model ten pokazuje kolejne szczeble od działań
niepartycypacyjnych,
jakimi
są
manipulacja
i terapia, poprzez rodzaje włączania (informowanie,
konsultowanie,
próby
łagodzenia
konfliktów
poprzez udział w zespołach roboczych), aż po
formy
uspołecznienia
władzy
(partnerstwo,
delegowanie władzy i kontrola społeczna).
Fundamentalne rozróżnienie poziomów włączania
społeczeństwa w działania rewitalizacyjne:
Informowanie
–
władze
administracyjne
umożliwiają obywatelom dostęp lub aktywnie
dostarczają informacje o swoich działaniach;
Konsultowanie - władze administracyjne nie tylko
informują o proponowanych rozwiązaniach, ale
także zbierają opinie na ich temat;
Uczestnictwo w podejmowaniu decyzji władze administracyjne nie tylko zbierają opinie, ale
dopuszczają obywateli do współdecydowania
o ostatecznym kształcie podjętych decyzji.
Kontrola sprawowana przez mieszkaoców
Delegowanie uprawnieo
Partnerstwo w działaniu
Próby łagodzenia konfliktów
Konsultowanie
Informowanie
Terapia
Manipulacja
Konsultacje społeczne
nie mogą być kartą
przetargową.
1. Wypełnienie obowiązku ustawowego
Gdy konsultacje są nakazane ustawowo lub chcemy realizowad projekt unijny (które
najczęściej wymagają konsultowania dwuetapowego: podczas tworzenia ogólnej koncepcji
i po powstaniu ostatecznego projektu)
Nie powinien to byd jednak jedyny powód !
2. Podjęcie optymalnej decyzji
Cele:
• aby dobrze zrozumied interesy i rozpoznad potrzeby społeczności oraz skutecznie na
nie odpowiedzied;
• aby zebrad opinie i przeanalizowad dany problem z różnych punktów widzenia;
• aby zminimalizowad /wykluczyd błędy.
3. Edukacja
Cel: wymiana informacji i wiedzy między przedstawicielami władz, a obywatelami.
• czasami mieszkaocy dysponują unikalną wiedzą ekspercką, która może pomóc
wypracowad lepsze rozwiązania;
• konsultacjami nie są zamknięte spotkania eksperckie, nie istnieją też „konsultacje
informacyjne”.
Źródło: Kanon Lokalnych Konsultacji Społecznych – wersja robocza, Ministerstwo
Administracji i Cyfryzacji, Warszawa, 01.2014
4.
Rozładowanie lub uniknięcie konfliktu
Dobrze przeprowadzone konsultacje mogą zapobiec potencjalnemu konfliktowi.
Jednak w sytuacji istniejącego już konfliktu skuteczniejsza może byd mediacja.
5.
Uzyskanie poparcia mieszkaoców dla jakichś decyzji
Celem jest przygotowanie mieszkaoców na trudną decyzję lub oswojenie ich z
przewidywanymi skutkami (np. cięd budżetowych). Nawet w takim przypadku konieczne
jest jednak zostawienie mieszkaocom przestrzeni na zgłoszenie własnych rozwiązao.
UWAGA: nie można nazywad konsultacjami procesu zabiegania o akceptację społeczną dla
podjętych już decyzji.
6.
Zwiększenie aktywności mieszkaoców
Cel: pobudzenie (lub podtrzymanie) zaangażowania mieszkaoców w sprawy publiczne,
nawiązanie nowych relacji, zbudowanie (lub wzmocnienie) zaufania.
Im bardziej istotny i dotyczący bezpośrednio obywateli przedmiot konsultacji, tym
łatwiej jest to osiągnąd.
7.
Budowanie poczucia współodpowiedzialności
Cel: aby obywatele mieli poczucie, że kluczowe decyzje podejmowane są w wyniku
przeprowadzonego dialogu i że w związku z tym konsekwencje też będą wspólne
Źródło: Kanon Lokalnych Konsultacji Społecznych – wersja robocza, MAC, Warszawa, 01.2014
Plan zaangażowania interesariuszy (Stakeholder Engagement Plan – SEP) jest dokumentem
opisującym działania informacyjne i komunikacyjne w odniesieniu do zidentyfikowanych
grup interesariuszy inwestycji infrastrukturalnej.
Jest jednym z wymogów finansowania inwestycji przez EBOR
(Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju).
Standardowy plan współpracy z interesariuszami może się składad z następujących
elementów:
 wykaz wymogów formalnych warunkujących przebieg konsultacji społecznych oraz
proces informowania w ramach danej inwestycji, w tym regulacji prawnych,
 identyfikacja poszczególnych grup interesariuszy w ramach danej inwestycji,
 program zaangażowania interesariuszy.
Plan zaangażowania interesariuszy - planowane działania zostają rozłożone w czasie
i mogą występowad na trzech głównych poziomach, dobieranych w zależności od tego,
jakim celom służą i do kogo są kierowane:
 informowania i edukowania,
 konsultacji społecznych,
Źródło: Podręcznik konsultacji społecznych przy inwestycjach
infrastrukturalnych, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa 2010
 strategicznego dialogu.
Kluczowe czynniki sukcesu przy tworzeniu planu zaangażowania interesariuszy to:
 wyznaczenie osoby odpowiedzialnej za dialog przy danej inwestycji i włączenie jej
do zespołu projektowego na prawach równorzędnych z innymi członkami zespołu,
 wsparcie tej osoby przez kierownika projektu i wdrożenie jej w szczegóły
planowanego projektu (osoba zajmująca się dialogiem nie zawsze posiada wiedzę
techniczną, dlatego może potrzebowad wsparcia merytorycznego pozostałych
osób),
 włączenie dialogu w harmonogram inwestycji, tak aby nadad mu znaczenie
strategiczne, co umożliwi pełne uwzględnienie jego rezultatów w trakcie realizacji
projektu,
 bieżąca aktualizacja planu zaangażowania interesariuszy – dopasowywanie procesu
do ewentualnych zmian w harmonogramie realizacji inwestycji,
 przyjęcie długookresowej perspektywy, która pozwoli na strategiczne planowanie
uwzględniające szeroki zakres interesariuszy i ich potrzeby oraz budowanie bardziej
efektywnych relacji z otoczeniem inwestycji.
Jednym z podstawowych czynników sukcesu partycypacji
publicznej jest pozytywne nastawienie władz do inicjatyw
oddolnych.
1. NAD CZYM TRZEBA SIĘ ZASTANOWID
PROGRAMUJĄC KONSULTACJE?
1. Jak zapewnić dobre przygotowanie, rzetelnie przeprowadzenie,
rzeczywiste wykorzystanie?
2. Czy rzeczywiście potrzebujemy konsultacji społecznej, a nie np.
zebrania opinii przed podjęciem decyzji albo przekazania informacji
o już podjętych postanowieniach.
Jeśli tak, to co chcemy osiągnąć:
- zebrać opinie o propozycji?
- zebrać nowe pomysły i idee?
- nawiązać dialog?
- podjąć decyzję w porozumieniu z interesariuszami?
Źródło: http://www.bzg.pl/node/837
3. Czy przewidywane korzyści z konsultacji będą adekwatne do
zaangażowanego wysiłku, czasu i pieniędzy?
Źródło: ABC KONSULTACJI - Krótki przewodnik po metodach i technikach prowadzenia konsultacji
Społecznych, Projekt Społeczny 2012, Warszawa 2010 http://www.ps2012.pl/publikacje/podreczniki/29-abc-konsultacji
Jeśli na wszystkie pytania odpowiedź brzmi „tak”, to
trzeba zastanowid się nad następującymi zagadnieniami:
1.
MOŻLIWOŚCI PRAWNE
możliwości/ograniczenia wynikające z regulaminu konsultacji społecznych
(o ile Twoje miasto/gmina taki posiada)
2. BUDŻET
 nie przystępuj do prac nad przygotowaniem konsultacji, jeśli nie masz
zapewnionych środków finansowych na jej przeprowadzenie (sala, catering,
moderatorzy, ankieterzy, koszty przejazdów, koszty strony internetowej itd.)
 jeśli pozyskałeś sponsora zewnętrznego, jasno określ warunki współpracy
3. CZAS
 zorganizuj konsultacje zanim podjęte zostaną istotne decyzje
 stwórz szczegółowy harmonogram prac. Zarezerwuj czas na nieprzewidziane
wydarzenia i kryzysy (brak pieniędzy, nieterminowe wykonywanie zadao
przez współpracowników i podwykonawców)
 starannie zaplanuj termin
Źródło: ABC KONSULTACJI - Krótki przewodnik po metodach i technikach prowadzenia konsultacji społecznych, Projekt
Społeczny 2012, Warszawa 2010 ; http://www.ps2012.pl/publikacje/podreczniki/29-abc-konsultacji
4. TEMAT

precyzyjnie sformułuj temat, w tym: jasno sprecyzuj przedmiot konsultacji, cel
konsultacji i zakres decyzji podejmowanych w ramach konsultacji (co się stanie
z rezultatami, pod jakimi warunkami i kiedy będą wprowadzone
w życie, co jest możliwe do zrealizowania, a co nie, jakie są
kompetencje/możliwości instytucji organizującej konsultacje, jakie decyzje
zostały już podjęte)

zastanów się nad specyfiką problemu (może byd szczegółowy albo wpisywad
się w szersze ramy)
dogłębnie poznaj problem – musisz byd w tej sprawie ekspertem lub zadbad
o pozyskanie ekspertów; weź pod uwagę kontekst polityczny, kulturę
organizacyjną uczestników oraz historie problemu


sprawdź, czy podobna kwestia była już gdzieś konsultowana; skorzystaj
z doświadczenia innych

nie przystępuj do konsultacji, jeśli nie masz szczegółowego planu
wykorzystania ich rezultatów
5. UCZESTNICY
 wykonaj „mapę aktorów” – wszystkich, którzy mogą byd zainteresowani
konsultacjami; zastanów się nad interesami wiążące ich z problemem, nad
powiązaniami między nimi, nad potencjalnym wkładem w konsultacje;
weź pod uwagę władze centralne i samorządowe, instytucje publiczne,
organizacje pozarządowe, fundacje, aktywistów, firmy prywatne, media,
instytucje akademickie i badawcze, ekspertów w danej dziedzinie
 rozważ przeprowadzenie warsztatów przedkonsultacyjnych
kluczowych interesariuszy, organizacji pozarządowych i mediów
dla
 zaplanuj sposoby poinformowania uczestników o temacie, miejscu,
terminie; zaplanuj właściwa dystrybucję materiałów informacyjnych
 precyzyjnie zaplanuj proces rekrutacji uczestników
Źródło: ABC KONSULTACJI - Krótki przewodnik po metodach i technikach prowadzenia konsultacji
Społecznych, Projekt Społeczny 2012, Warszawa 2010 http://www.ps2012.pl/publikacje/podreczniki/29-abc-konsultacji
identyfikacja potrzeb komunikacyjnych i informacyjnych poszczególnych grup
odbiorców
dopasowanie treści i formy przekazu do zidentyfikowanych potrzeb,
w zależności od specyfiki grupy interesariuszy
odpowiedni dobór narzędzi przekazywania informacji, np. media, spotkania,
konferencje, wydarzenia lokalne, plakaty, ulotki, listy, ogłoszenia, aby dotrzed do jak
największej liczby osób oraz stosowanie metod, którymi można uzyskad więcej
danych
używanie prostego, niespecjalistycznego języka w przekazywanych informacjach
przekazywanie rzetelnych informacji zarówno o dobrych, jak i trudnych stronach
inwestycji
aktualizowanie informacji na stronach internetowych, bieżące uczestnictwo w
dyskusjach na istniejących oficjalnych forach
2.
NAWET NAJLEPIEJ PRZYGOTOWANE KONSULTACJE
MOGĄ SIĘ NIE UDAD
JAK ZARADZID PROBLEMOM?
Jak zapewnid frekwencję?
 motywuj, zachęcaj do uczestnictwa
 spowoduj, że konsultacje są stałym elementem funkcjonowania
instytucji
 postaraj się, aby cel konsultacji był zrozumiały, dający ludziom
poczucie rzeczywistego wpływu na rzeczy istotne dla nich
 zachęcaj do udziału w konsultacjach (ułatwienia i bonusy)
Jeśli na konsultacje przyszło niewiele osób:
 nie zniechęcaj się słabym zainteresowaniem konsultacjami, lecz
zastanów się, co następnym razem można będzie zrobić lepiej
 przyjmij założenie, że i tak przyszli ci, co mieli przyjść
Źródło: ABC KONSULTACJI - Krótki przewodnik po metodach i technikach prowadzenia konsultacji społecznych, Projekt
Społeczny 2012, Warszawa 2010; http://www.ps2012.pl/publikacje/podreczniki/29-abc-konsultacji
Jeśli obawiasz się, że warsztat/dyskusja się nie uda:
 przyjmij, że nawet pozornie mało „interesujący” temat może budzić emocje
 w sprawach kontrowersyjnych nie obawiaj się konfliktu i starć w trakcie
konsultacji
 nie zakładaj z góry, że konsultacje mają dać jednoznaczny wynik
Unikaj:
rozbudzania nieuzasadnionych oczekiwań
zniechęcenia uczestników do uczestnictwa w przyszłości
Źródło: http://www.grabowo.com/index.php?pid=Konsultacje-spoleczne,-Podatki,-Wizyta-Niemcow,-_27:48
3.
PO KONSULTACJACH:
A. Spisz główne wnioski zaakceptowane przez
uczestników. Mogą one mied różną formę, np.:
spis rekomendacji, protokół rozbieżności, plan
działao
B. Przeanalizuj rezultaty i zastanów się, jak można je
wykorzystad
C. W krótkim terminie poinformuj uczestników
i społeczeostwo o osiągniętych wynikach
Źródło: ABC KONSULTACJI - Krótki przewodnik po metodach i technikach prowadzenia konsultacji społecznych, Projekt
Społeczny 2012, Warszawa 2010; http://www.ps2012.pl/publikacje/podreczniki/29-abc-konsultacji
4.
METODY PARTYCYPACJI SPOŁECZNEJ
18
źródło: http://www.dobrepraktyki.decydujmyrazem.pl/x/777930
PODSTAWOWE NARZĘDZIA PARTYCYPACJI
WARSZTATY
 wykorzystywane do: opracowania planu działania, wizji zmiany,
wypracowania stanowisk
 podczas warsztatów wykorzystywane są aktywne metody pracy
WARSZTATY+BADANIA
 wykorzystywane są zarówno metody warsztatowe, jak i badawcze
(narzędzia działań partycypacyjnych)
WARSZTATY+DEBATY
 zazwyczaj w postaci stałych lub powoływanych ad hoc ciał doradczych,
pracujących nad kwestiami bieżącymi lub konkretnym zagadnieniem;
 wydają opinie i rekomendacje
WARSZTATY+DEBATY+BADANIA
 wypracowanie konkretnych rozwiązań poprzez pracę z wykorzystaniem
fot. istockphoto.com
aktywnych metod oraz ze wsparciem badań i debat
NARZĘDZIA UZUPEŁNIAJĄCE
DEBATY - poznanie opinii uczestników
podczas dyskusji
BADANIA - poznanie opinii respondentów
przy wykorzystaniu narzędzi badawczych;
rola uzupełniająca
DEBATY+BADANIA - poznanie opinii
uczestników oraz tego jak wpływa na nią
dyskusja i/lub zapoznanie się z materiałami
dodatkowymi
Źródło: http://www.obrazky.pl/badania-opinii
PLANOWANIE PARTYCYPACYJNE
Cel: rozpoczęcie debaty, poznanie opinii na temat przestrzeni, wypracowanie
nowej koncepcji
Grupa: 8-15 osób
Czas trwania: kilka miesięcy
Moderator: tak
Dobór uczestników: kluczowi interesariusze
Przebieg:
www.bydgoszcz.pl
1. Analiza środowiskowa (badania społeczne)
2. Interaktywne projektowanie: warsztat z interesariuszami, praca architektów nad
wynikami badania, przygotowanie różnych wersji projektu
3. Wypracowanie ostatecznej koncepcji po konsultacjach z interesariuszami
Foto: archiwum REURIS, GIG
Źródło: http://www.pracowniazr.pl/2012/01/20/podlesnapolana-planowanie-partycypacyjne/
WARSZTAT DELIBERATYWNY
Cel: poznanie potrzeb, opinii grupy osób na określony temat
Grupa: 10-15 osób
Czas trwania: 1,5-2,5 h
Moderator: tak
Dobór uczestników:
zależy od organizatora
Opis: badanie opinii
przeprowadzane jest przed
i po warsztacie, np. za
pomocą elektronicznych
przyrządów do głosowania,
aby zobaczyć, jak dyskusja
wpłynęła na stanowiska
uczestników
Przykład:
 Wielka Brytania,
konsultacje zmian w budżecie (Londyn-Lambeth)
WARSZTATY KONSULTACYJNE
Cel: warsztatowe przepracowanie spraw dotyczących społeczności
lokalnej z użyciem aktywnych, angażujących technik, wypracowanie
opinii, określenie priorytetów
Grupa:10-35 osób
Czas trwania: 1,5-2,5 h
Moderator: tak
Dobór uczestników: celowo lub losowo, społeczność (lub jej przedstawiciele),
eksperci
Dodatkowe: zróżnicowany poziom szczegółowości tematów w zależności od
potrzeb, warsztaty mogą być jednorazowe lub rozłożone na raty
Opis: metoda ogólna, przebieg działań zależy od doboru poszczególnych technik,
np.: rysowanie, opisywanie, wyobrażanie sobie, praca przy mapie, odgrywanie
Przykłady:
 Polska, Strategia edukacji elementarnej w gminie Głuchów,
 Francja, Lokalny plan zrównoważonego rozwoju – Romans sur Isere
 Polska, Program Rozwoju Przedsiębiorczości w Dzierżoniowie
_______
Na podstawie: P. Sadura, M. Probosz, Konsultacje w społeczności lokalnej (…), Instytut Socjologii UW, Warszawa 2011.
ZAŁOŻENIA:
ZASADY
PRACY:
• Efekty warsztatów są wspólnym dorobkiem wszystkich osób
zaangażowanych w pracę,
• Na warsztacie nie ma biernych obserwatorów/obserwatorek,
• Każda osoba i każdy głos na warsztacie są tak samo ważne,
• Po spotkaniu powinien zostać przygotowany protokół powarsztatowy
i udostępniony uczestnikom do wglądu
• Bądź otwarty/otwarta i nie cenzuruj się.
• Zabierając głos najlepiej mów krótko i na temat.
• Bądź konstruktywny/a, a nie destruktywny/a – jeśli masz inny pogląd
nie zadowalaj się negowaniem, ale zgłoś własny pomysł.
• Buduj na pomysłach innych.
• Bierz odpowiedzialność za swoje propozycje i efekty pracy całej grupy.
FUTURE CITY GAME
Cel: stworzenie wspólnej wizji rozwoju miejsca
(społecznego, przestrzennego) na wczesnym etapie
procesu
Grupa: ok. 25 osób
Czas trwania: 1-2 dni
Moderator: tak
Dobór uczestników: zależy od organizatora
(różnorodna grupa)
Dodatkowe: interesariusze, eksperci
Przebieg: analiza problemów globalnych i
lokalnych, perspektyw miasta, tworzenie wizji
przyszłości, testowanie pomysłów w terenie z
pomocą specjalistów, mieszkańców itp., prezentacja
na forum ostatecznych koncepcji wypracowanych
w grupach, ocena, wybór najlepszego projektu,
dyskusja nad realizacją
Instytucja: British Council
Foto:
http://www.mmwarszawa.pl/270183/200
9/9/22/robia-burze-mozgow-by-ozywicwisle?category=news
OCENA PARTYCYPACYJNA
Cel: opracowanie wspólnej wizji zmian, rozwoju,
planu działania
Grupa: od kilkunastu do kilkudziesięciu osób
Czas trwania: kilka dni
Moderator: tak
Dobór uczestników: różnorodna grupa,
reprezentatywna dla społeczności
Foto: archiwum REURIS, GIG
Dodatkowe: duży wpływ uczestników na proces i jego przebieg, ważny
wymiar edukacyjny uczestników, przekazanie wyników działań społeczności
Przebieg:
1. Partycypacyjne badania społeczne przeprowadzane przez członków
społeczności
2. Praca warsztatowa: opracowanie planu działania (podział
odpowiedzialności, harmonogram, zasoby, koszty)
3. Przekazanie informacji członkom społeczności
Przykład:
 Wielka Brytania, Strategia zwiększania dostępu obywateli do
wartościowej żywności
FORUM LOKALNE
Cel: partycypacyjne formułowanie polityk i planów
działań na poziomie lokalnym
Grupa: ok. 20 osób
Czas trwania: ciała stałe lub czasowe,
jedno posiedzenie 2-4h
Moderator: w zależności od potrzeby
Dobór uczestników: zależy od organizatora, może być otwarty lub opierać się
o stałych członków, różni interesariusze
Dodatkowe: działanie w ścisłej współpracy z samorządem
Przebieg:
Regularnie obradujące ciało doradcze samorządu skupione na konkretnym
temacie lub obszarze tematycznym
Przykłady:
 Wielka Brytania, Strategia zrównoważonego rozwoju – gmina Hillingdon,
Londyn
 Wielka Brytania, Opieka zdrowotna dla północno-wschodniego Londynu
 Polska, Program Rozwoju Przedsiębiorczości w Dzierżoniowie
Foto: archiwum REURIS, GIG
GRUPY ROBOCZE I ZESPOŁY ROBOCZE
Cel: zaawansowana praca nad określonym tematem, złożonym zagadnieniem
Grupa: ok. 5-20 osób  ZESPÓŁ ROBOCZY: 10 – 30 osób
Czas trwania: w zależności od potrzeb (długość trwania procesu, częstość
spotkań)
Moderator: prowadzący pracom grupy, przewodniczący obrad
Dobór uczestników: zgodnie z zainteresowaniami i kompetencjami
Dodatkowe: w jednym procesie może być utworzonych nawet kilka grup roboczych
zajmujących się poszczególnymi zagadnieniami; grupy robocze mogą mieć
charakter doraźny (na potrzeby jednego procesu) lub stały
Opis: podział zadań, możliwa praca indywidualna, cykliczne podsumowywanie
prac i wyznaczanie kolejnych zadań
Przykłady:







Portugalia, Krajowa Strategia Integracji Osób Bezdomnych
Polska, Strategia edukacji elementarnej w gminie Głuchów
Niemcy, seniorzy w Weyarn
Francja, budżet partycypacyjny w Grigny
Polska, rewitalizacja gdyńskiej Chyloni
Polska, Społeczna Strategia Warszawy
Niemcy, modernizacja gminy Weyarn
Foto: archiwum REURIS, GIG
NARADA OBYWATELSKA
Cel: wypracowanie rekomendacji
w kontrowersyjnej sprawie
Grupa: 10-200 osób
Czas trwania: 3-4 dni konferencji
+ przygotowanie panelu obywateli
Moderator: tak
Dobór uczestników: celowy lub
kwotowy, osoby niezwiązane z tematem
Dodatkowe: opracowanie materiałów
informacyjnych dla uczestników, eksperci wybrani przez uczestników panelu
Przebieg:
1. Wybór panelu obywateli
2. Przesłanie materiałów informacyjnych
3. Spotkania przygotowawcze: zapoznanie z tematem, opracowanie pytań do
ekspertów, wybór ekspertów
4. Wysłuchanie publiczne / debata z udziałem panelu obywateli, publiczności,
interesariuszy oraz ekspertów
5. Opracowanie rekomendacji
Przykład:
29
Norwegia, narada obywatelska dotycząca żywności modyfikowanej genetycznie
SĄD OBYWATELSKI
Cel: wydanie werdyktu w kontrowersyjnej sprawie
Grupa: 12-16 osób
Czas trwania: 2-4 dni (cały proces 2-3 miesiące)
Moderator: tak
Dobór uczestników: metoda doboru zależy od organizatora, lecz uczestnicy
nie mogą być zawodowo związani z tematem, grupa powinna być w miarę
reprezentatywna dla społeczności
Dodatkowe: eksperci, materiały informacyjne
Przebieg:
1. Powołanie sędziów
2. Zapoznanie sędziów z materiałami informacyjnymi
3. Wysłuchanie stron – ekspertów, przedstawicieli grup interesu
4. Opracowanie rekomendacji (werdyktu)
Instytucja: Jefferson Center
Przykład:
Francja, sąd obywatelski "Drzewa przy drodze"
Źródło: http://www.fp54.fr/images/PDF/FP54_001_Jury_citoyen_arbre_et_route.pdf
SPOTKANIE KONSULTACYJNE
Cel: poznanie opinii uczestników, opracowanie rozwiązań konkretnych kwestii
Grupa: 5-50 osób
Czas trwania: 1,5-2 h
Moderator: niekoniecznie
Dobór uczestników: otwarty, interesariusze
Dodatkowe: obecność ekspertów, spotkanie powinno się powtórzyć jeżeli
jest potrzeba przedstawienia opracowanych przez eksperta rozwiązań
Opis: dyskusja dotycząca problemów odnoszących się do konkretnego
zagadnienia, proponowanie rozwiązań przez uczestników i ekspertów,
opracowanie rozwiązań przez ekspertów, przedstawienie opracowanych
rozwiązań i ponowna dyskusja
Przykłady:





Polska, Estetyzacja i ożywienie gospodarcze Starego Miasta w Olsztynie,
Francja, zagospodarowanie przestrzeni wokół drogi szybkiego ruchu,
Polska, rewitalizacja gdyńskiej Chyloni,
Niemcy, modernizacja gminy Weyarn,
Polska, budowa parku nad jeziorem Balaton w Warszawie
DEBATA PUBLICZNA CNDP
Cel: udział obywateli w planowaniu dużych projektów strukturalnych
Grupa: do kilkuset osób
Czas trwania: max. 4 miesiące
Moderator: prowadzący debatę (CNDP)
Dobór uczestników: otwarty
Dodatkowe: organizowana przez CNDP na etapie wstępnym
projektu / formułowania polityki publicznej
Przebieg: pytania od przybyłych (interesariuszy) do twórców
projektu, ekspertów zasiadających w panelu
Instytucja: Narodowa Komisja ds. Debaty Publicznej (CNDP),
Francja
Przykład:
Francja, debata publiczna nad projektem rozbudowy portu – Havre
Źródło: http://www.havre-port.fr/
BADANIE ANKIETOWE
Cel: poznanie zachowań i rozkładu deklaracji reprezentatywnej grupy osób
Grupa: od kilkuset do kilku tysięcy
Czas trwania: wypełnienie kwestionariusza 15-45 min
Moderator: badacz (w przypadku kwestionariuszy realizowanych osobiście), nie jest
potrzebny w badaniach on-line
Dobór uczestników: reprezentatywny, zależy od organizatora
Przebieg:
1. Przygotowanie kwestionariusza
2. Pilotaż kwestionariusza
3. Rekrutacja respondentów
4. Realizacja badania
5. Opracowanie wyników
Przykłady:
Francja, ogólnokrajowe konsultacje dotyczące ochrony wody
Niemcy, seniorzy w Weyarn
Hiszpania, Miejski Plan Likwidacji Barier – Valdemoro
Polska, Strategia rozwiązywania problemów społecznych w gminie Słupno
Wielka Brytania, Opieka zdrowotna dla północno-wschodniego Londynu
Polska, Program Rozwoju Przedsiębiorczości w Dzierżoniowie
Polska, budowa parku nad jeziorem Balaton w Warszawie
Rekomendacje
√ angażowanie społeczeństwa w proces podejmowania decyzji na możliwie
najwcześniejszym etapie procesu  zasada przewidywalności,
√ nie poddawanie opiniowaniu rozwiązań niewykonalnych ze względu na
uwarunkowania prawne / brak środków  koniecznie trzeba najpierw
sprawdzić wszystkie dokumenty, strategie i plany i inne dokumenty, które
mogą mieć wpływ na ostateczny kształt konsultowanego przedmiotu,
√ przeznaczenie na informowanie oraz zbieranie opinii dostateczną ilość
czasu; nie ograniczanie się do terminów określonych ustawowo (to tylko
niezbędne minimum!),
√ słuchanie tego, co mają do powiedzenia przedstawiciele
społeczeństwa, także w kwestiach merytorycznych, wykazując wolę
zrozumienia odmiennych racji  zasada dobrej wiary,
√ informowanie o tym, co stało się z opiniami, uwagami, pomysłami zgłaszanymi
w trakcie konsultacji, które z wniosków zostały uwzględnione w trakcie
podejmowania decyzji, a które odrzucone – pozwoli to uczestnikom procesu
zrozumieć ostateczny kształt decyzji i zaakceptować ją
 zasada responsywności.
Źródło obrazka: http://www.cda.pl
Partycypacja społeczna nie może
ograniczać się do opiniowania lub
„zatwierdzania” pomysłów eksperckich,
lecz musi uwzględniać kreowanie wizji
i pomysłów na jej realizację
 dopiero wtedy zrealizowane działania
rzeczywiście wpłyną na poprawę jakości
życia mieszkańców i ich percepcję miasta
jako im „przyjaznego”
CIEKAWE PRZYKŁADY
PARTYCYPACJI SPOŁECZNEJ
Warsztaty miejscotwórcze – met. Project for Public Spaces
Plac Litewski w Lublinie
 Plac Litewski położony na styku starego miasta
i współczesnej części Lublina.
 Nieformalna debata nad przyszłością placu trwała
w mieście przez lata,
 Wykorzystane metody: ankiety dla
mieszkańców w lokalnej prasie, dyskusje,
 Listopad 2008: warsztaty, których celem było
sformułowanie założeń programowych
do
transformacji placu. W ramach warsztatów jako
punkty wyjścia do dyskusji cztery zespoły
projektowe zaprojektowały koncepcje, które
prowadzili architekci z Berlina, Mediolanu, Wilna i
Źródło: wizualizacja projektu zagospodarowania Placu Litewskiego,
Krakowa. Moderatorem warsztatów był profesor
IDEA – Biuro Architektoniczne Urszula i Jacek Cieplińscy.
Jan Gehl z Kopenhagi, specjalista w dziedzinie
kształtowania przestrzeni publicznych (oraz
członek PPS). Grupę wspomagało także kilku
architektów z Lublina; prezentacje były otwarte
dla mieszkańców.
 Następnie konsultacje z udziałem mieszkańców, a potem przygotowano warunki konkursu
architektonicznego.
 Ostateczna wersja koncepcji placu, uwzględniająca większość zgłaszanych uwag została
przedstawiona w czerwcu 2013 r.; według zapowiedzi - plac miał być gotowy we wrześniu 2014 r.,
jednak miasto nie wpisało przebudowy do planów. Ma się rozpocząć w 2015 r.
Przedsięwzięcia realizowane przez firmę GAZ-SYSTEM S.A. (w tym z listy podstawowej
Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko) polegające na budowie
infrastruktury przesyłowej w postaci gazociągów na terenie całej Polski.
Poza przygotowaniem obowiązkowej dokumentacji dla administracji publicznej,
która jest podstawą w procesie konsultacji społecznych,
 w ramach internetowego serwisu korporacyjnego powstała zakładka
poświęcona inwestycjom dofinansowanym ze środków UE,
 stworzono podręcznik działao promocyjno-infomacyjnych przy inwestycjach
dofinansowanych z PO IŚ, jako podstawę przygotowywania rocznych planów
komunikacji dla każdej z inwestycji,
 określono zainteresowane strony dla każdej z inwestycji, bariery i ryzyka
komunikacyjne,
 zrealizowano spotkania informacyjne dla uczestników rynku, gdzie nastąpiły
pierwsze konfrontacje koncepcji z oczekiwaniami, a następnie
kolejne warsztaty odbyły się nad powstałą dokumentacją techniczną.
Źródło: ww.gaz-system.pl/centrum-prasowe/aktualnosci/informacja/artykul/201675/
Wypracowanie modeli kooperacji
i konsensusu (mieszkańcy i instytucje).
Podstawowe cele angażowania społeczności
lokalnej w projekcie rewitalizacyjnym
 wzrost świadomości na temat rewitalizacji miejskich przestrzeni nadrzecznych
oraz jej korzyści ekologicznych, ekonomicznych i społecznych,
 zaspokojenie wymogów integracyjnego podejścia do projektów rewitalizacji
obszarów
rzecznych
przez
jednoczesne
rozważenie
aspektów
ekonomicznych i ekologicznych,
 rozpowszechnianie informacji o dobrych praktykach realizacji, zarządzania
i finansowania projektów rewitalizacji na obszarach gęsto zaludnionych
i o wysokim stopniu uprzemysłowienia,
 testowanie metod partycypacji społecznej, nauka płynąca z tych doświadczeń.
REWITALIZACJA
to proces wieloaspektowy, w którym jednakowo ważne są
zagadnienia środowiskowe, gospodarcze, społeczne
i finansowe, a wszystkie działania sprowadzają się do
odzyskania doliny rzecznej jako przyjaznej i bezpiecznej,
trwale urządzonej przestrzeni publicznej.
Udział społeczny w trakcie realizacji działao
1
2
3
Wybór miejsca
inwestycji
pilotażowej
Długoterminowa
wizji korytarza
doliny Ślepiotki
w Katowicach
Scenariusze działao
długoterminowych
Inwestycja pilotażowa
Długoterminowa wizja korytarza doliny
Dorobkiem spotkań warsztatowych z lokalnymi społecznościami
jest uzgodniona wizja doliny Ślepiotki do zrealizowania
w perspektywie roku 2025, obejmująca:

budowanie unikatowości
/ wyjątkowości dzielnic miasta

funkcje doliny

pozytywne cechy doliny
Scenariusze działao
długoterminowych
Zaangażowanie interesariuszy w planowaniu
partycypacyjnym

Ścisła współpraca ze wszystkimi organizacjami
uczestniczącymi w projekcie.

Utworzenie
interdyscyplinarnego
zespołu
z przedstawicielami mogącymi bezzwłocznie
podejmować decyzje.

Wcześniejsze określenie zakresu obowiązków
dla każdego z wydziałów.

Odnalezienie
gotowych
do
sprzymierzeńców / partnerów.

Zaangażowanie i informowanie interesariuszy.

Wybranie metody przeprowadzania spotkań,
zależnie od ich tematu oraz uczestników.

Budowanie szerokiej bazy partnerskiej, także
poprzez kontakty nieoficjalne.
Źródło: „Rzeki w mieście – przestrzenie pełne życia” –
Podręcznik Projektu REURIS – część 2.
współpracy
Informowanie, edukowanie i działania
z zakresu PR
 Dbałość o dobry wizerunek projektu
(również w mediach).
 Promocja działań i płynących z nich korzyści przy
okazji wydarzeń kulturalnych, imprez, tablic
informacyjnych itp.
 Wdrożenie programów edukacyjnych
i prowadzenie szkoleń z zakresu zasad rewitalizacji.
 Prowadzenie działań mających na celu zwiększenie
świadomości na temat korzyści płynących z projektów.
 Skuteczne rozpowszechnianie przykładów
najlepszych praktyk wśród decydentów
i mieszkańców.
Źródło: „Rzeki w mieście – przestrzenie pełne życia” – Podręcznik
Projektu REURIS – część 2.
•
•
•
•
•
Organizator: Centrum Rozwoju Inicjatyw
Społecznych CRIS
Co się działo: w ramach projektu wraz
z mieszkaocami Rybnika tworzono społeczną
koncepcję rewitalizacji / modernizacji ciągu
dwóch ulic: Powstaoców Śląskich i Jana III
Sobieskiego
Metoda: spotkania z mieszkaocami oraz
ekspertami, działania animacyjne na ulicach
Czas trwania: sonda uliczna – 2012 r.
wizualizacje - 07.2012,
konsultacje: 11.2012 – 01.2013,
głosowanie na wybrane propozycje: 01.2013
04.2013 – przetarg
02.2014 – początek prac
Przydatna do: włączania mieszkaoców we
wspólne tworzenie koncepcji
Źródło: http://rybnik1.pl/rybnicka-metamorfoza/
Działania rewitalizacyjne na terenie Śródki w Poznaniu
•
•
•
•
Organizator: Biuro Koordynacji
Projektów, Oddział Rewitalizacji
Urzędu Miasta Poznania
Co się działo: w ramach
Miejskiego Programu Rewitalizacji
2005 rozpoczęto pilotaż działao
rewitalizacyjnych na terenie
Śródki. Przedsięwzięcie
obejmowało szereg działao i
inicjatyw zarówno o charakterze
przestrzennym, społecznym jak i
kulturalnym
Metoda włączania lokalnej
społeczności : warsztaty,
spotkania z mieszkaocami, Future
City Games, działania animacyjne
Przydatna do: włączania
obywateli we wspólne tworzenie
przestrzeni, aktywizacji lokalnej
społeczności
Most Biskupa Jordana
Źródło: http://www.poznan.pl/mim/public/s8a/pages.html?id=1025&instance=1017&lang=pl
Zrealizowano konsultacje z mieszkaocami
 jak główne problemy wymieniono:
 zły stan budynków, brudnych ulic,
 potrzeba połączenia funkcjonalnoprzestrzennego Śródki z sąsiednimi
terenami w ramach Traktu KrólewskoCesarskiego w Poznaniu, w tym
z terenami rekreacyjnymi na Malcie.
Foto: Forza_imperial, http://www.skyscrapercity.com
Opinie krytyczne po pilotażu (2011r.):
 prawie 50% ankietowanych nadal słabo
postrzegało „estetykę” obszaru
 na razie niewiele zrealizowano
z planu
Źródło: Kaźmierczak B., Nowak M., Palicki S., Pazder D., 2011: Oceny
rewitalizacji. Studium zmian na poznańskiej Śródce,
Wydawnictwo Wydziału Nauk Społecznych UAM, Poznań
Opinie pozytywne:
• mieszkaocy postrzegają Śródkę jako
miejsce bardzo dobrze
skomunikowane z resztą miasta
• stosunkowo bezpieczne (jeden z celów
rewitalizacji z 2006 r.)
• zainicjowało to dalsze plany i pomysły:
Brama Poznania ICHOT (Interaktywne
Centrum Historii Ostrowa Tumskiego)
 modernistyczny budynek główny
i zrewitalizowana Śluza Katedralna,
które łączy kładka nad rzeką.
fot. Ad Artis Architects
Magdalena Filipiak, praca dyplomowa z Architektury
Krajobrazu: Tereny zieleni w strukturze
funkcjonalno-przestrzennej Śródki w Poznaniu
http://bramapoznania.pl
V Średniowieczny targ śródecki – maj 2014
Foto: Łukasz Gdak, http://www.gloswielkopolski.pl
Budżet partycypacyjny – przykład Rybnika
W ramach projektu Dwa bieguny – różne kraoce miasta, różni obywatele w 2010 r.
w dzielnicach miasta Rybnika (Orzepowice i Boguszowice Osiedle) Centrum Rozwoju
Inicjatyw Społecznych CRIS przetestowało założenia budżetów partycypacyjnych.
Główne działanie: konkurs na najciekawsze pomysły do
zrealizowania w poszczególnych dzielnicach.
Cel: wzbudzenie w mieszkaocach chęci do działania, inicjowania działao na
rzecz społeczeostwa, a także zaktywizowanie i zachęcenie do uczestnictwa w życiu
społecznym dzielnic. Mieszkaocy w grupach minimum 3-osobowych mogli zgłaszad
swoje propozycje działao w trzech kategoriach: edukacja, wydarzenie oraz mała
inwestycja. Na konkurs została przeznaczona kwota 100 tys. złotych – po 50 tys. dla
każdej z dzielnic.
2013 r: 2 mln zł, do podziału na wszystkie dzielnice.
Uczestniczyła większośd dzielnic. Wybrano głownie projekty
związane z rekreację i tworzeniem miejsc, gdzie mieszkaocy
mogą spędzid wolny czas.
Źródło: http://www.cris.org.pl/projekty/zobacz/Dwa-bieguny
Budżet obywatelski w Sopocie
•
•
•
•
Organizator: Prezydent i Urząd
Miasta Sopotu.
Co się działo: mieszkaocy Sopotu
mieli możliwośd zgłaszania własnych
propozycji projektów do
sfinansowania z budżetu miejskiego,
a następnie w procedurze głosowania
zadecydowad o tym, które będą
rekomendowane do realizacji.
Projekt, nazywany w Sopocie
„budżetem obywatelskim”, był
pierwszą w Polsce próbą realizacji na
poziomie gminy elementów tzw.
budżetu partycypacyjnego, czyli
współtworzonego przez samych
obywateli.
Metoda: budżet partycypacyjny –
warsztaty, spotkanie opiniujące,
głosowanie.
Przydatna do: włączania obywateli w
podejmowanie decyzji o
wydatkowaniu środków z budżetu
lokalnego na inwestycje.
Źródło: http://www.sopockainicjatywa.org; http://www.sopot.pl
• Akcja Odmieo swoje podwórko realizowana
•
Koncepcja opracowana w trakcie
warsztatów skupiała się
była przez Autorską Pracownię Architektury
na najważniejszych problemach
Krajobrazu Garczarczyk w 2012 r., w ramach
tej przestrzeni – śmietnikach,
programu Rewitalizacja w budowie
nawierzchni, braku miejsca zabaw
– tworzymy zręby rewitalizacji w Polsce.
dla dzieci.
• Dwudniowe warsztaty dla mieszkaoców
• W zaproponowanym rozwiązaniu,
różnych dzielnic dot. poprawy wyglądu ich
cała przestrzeo została
podwórek.
uporządkowana i podzielona
• Forma konkursu – na Wildze wygrał „Projekt
na strefy.
Ławeczka” – podwórko przy ul. Chłapowskiego 9.
• Projekt został tak przygotowany,
aby jego realizacja była prosta
i dośd tania, a także możliwa
do podziału na etapy.
Źródło: http://www.pracowniak.pl/spotkajmy-sie-przy-lawce-w-poznaniu/;
Zdjęcia: http://odmienswojepodworko.blogspot.com/2012/09/zielone-warsztaty-na-wildzie.html
Metoda: debaty publiczne i warsztaty z grupą roboczą
Przydatna do: tworzenia koncepcji zagospodarowania niewielkich przestrzeni
publicznych, jak parki czy tereny wypoczynkowe
Organizator: Fundacja Pracownia Zrównoważonego Rozwoju
• Co się działo: konsultacje społeczne
dotyczące
koncepcji
zagospodarowania
parku
na
Rubinkowie w Toruniu. Pracownicy
fundacji wraz z grupą wolontariuszy,
przeprowadzili
badania
środowiskowe,
których
wyniki
zaprezentowano mieszkaocom na
otwartej
debacie.
Ogłoszono
również nabór do grupy roboczej,
która miała za zadanie przygotowad
wytyczne do stworzenia koncepcji
zagospodarowania parku. Powstała
w trakcie trwania procesu koncepcja
została przekazana Wydziałowi
Środowiska i Zieleni Urzędu Miasta
oraz
Miejskiej
Pracowni
Urbanistycznej.
Źródło: http://www.pzr.org.pl/partycypator/
Zintegrowany Program Rewitalizacji Nikiszowca
w Katowicach
•
•
•
•
Organizator: Wydział
Rozwoju Miasta Urzędu
Miasta Katowice
Co się działo: tworzenie
Zintegrowanego Programu
Rewitalizacji Nikiszowca
Metoda: diagnoza sytuacji
wyjściowej, spotkania i
warsztaty z mieszkaocami,
wykłady dla mieszkaoców na
tematy związane z procesem
rewitalizacji
Przydatna do: tworzenia
lokalnych programów
rewitalizacji we współpracy z
jednostkami urzędu miasta,
lokalnymi organizacjami
pozarządowymi i
mieszkaocami
Źródło: http://www.nikiszowiec.pl/
 Partycypacja Społeczna w Planowaniu Przestrzennym w Europie
 Raport WWF „Jakość konsultacji społecznych w Polsce”
 Konsultacje społeczne „ALEJE DWÓCH KÓŁEK?” w Częstochowie
 Warszawski Okrągły Stół Reklamowy
 Projekt ODNOWA – Rewitalizacja podwórek prawobrzeżnej
Warszawy
zdjęcie z zasobów Stowarzyszenia
MiastoMojeAwNim.pl
Źródło: http://odblokuj.org/
http://www.cz.info.pl
Informacje o innych inicjatywach
Inicjatywy lokalne we Wrocławiu – udział w kreowaniu inwestycji
http://wrosystem.um.wroc.pl
Łódź – Grupa Pewnych Osób - http://gpo.blox.pl/html
Dialog społeczny w Krakowie
strona Urzędu Miasta:
http://www.dialogspoleczny.krakow.pl/
raporty z konsultacji społecznych
http://www.bip.krakow.pl/?dok_id=22086
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
ABC KONSULTACJI - Krótki przewodnik po metodach i technikach prowadzenia konsultacji Społecznych, Projekt
Społeczny 2012, Warszawa 2010
Biała Księga wsparcia partycypacji publicznej w Polsce – projekt, MIR, Warszawa, 12.05.2014
Dyktat czy uczestnictwo, Diagnoza partycypacji publicznej w Polsce, Tom I, red. A. Olech, Instytut Spraw Publicznych,
Warszawa 2013
Kanon Lokalnych Konsultacji Społecznych – wersja robocza, Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji, Warszawa 2014
Miasto w działaniu. Zrównoważony rozwój z perspektywy oddolnej, red. P. Filar, P. Kubicki, Instytut Obywatelski,
Warszawa 2012
Partycypacja
publiczna
w
praktyce:
Dwa
modele
zwiększania
uczestnictwa
mieszkaoców
w podejmowaniu decyzji, red. A. Olech, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2013
Podręcznik konsultacji społecznych przy inwestycjach infrastrukturalnych, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa 2010
Przepis na uczestnictwo: Diagnoza partycypacji publicznej w Polsce, Tom II, red. A. Olech, Instytut Spraw Publicznych,
Warszawa 2013
Przeprowadzanie konsultacji społecznych w samorządzie – podręcznik, Instytut Rozwoju Regionalnego, Szczecin 2011
Rzeki w mieście – przestrzenie pełne życia. Podręcznik Projektu REURIS – częśd 2, Stuttgart – Lipsk – Katowice, 2011.
Tak konsultowaliśmy… Warszawa dzieli się dobrymi praktykami, red. A. Petroff-Skiba, Centrum Komunikacji
Społecznej Urzędu Miasta St. Warszawy, Warszawa 2011
Zielona Księga wsparcia partycypacji publicznej w Polsce, Propozycje wypracowane przez partnerstwo realizujące
projekt „decydujmy razem”, E. Bogacz-Wojtanowska, A. Olech i M. Koziarek, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa
2013
Dziękuję za uwagę
Zapraszamy na stronę projektu
www.azrtz.gig.eu
Patronat honorowy:
Sfinansowano ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
Sfinansowano ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej