BDK sc - Orneta

BDK s.c.
BIURO ARCHITEKTONICZNO - URBANISTYCZNE
10-579 OLSZTYN, ul. GROTHA 3;TEL./FAX. 533-48-52
ROK ZAŁ. 1992
NIP 739-020-51-26
P-510571498
arch. arch.: Janusz Dubowik, Marian Kopliński, Szymon Zabokrzecki
MIASTO I GMINA ORNETA
Studium uwarunkowań i kierunków
zagospodarowania przestrzennego
część I - sza
ANALIZY UWARUNKOWAŃ, ROZWOJU I ZAGOSPODAROWANIA
PRZESTRZENNEGO MIASTA I GMINY ORNETA W ZAKRESIE:
1. Stanu i zasobów środowiska przyrodniczego
2. Ochrony zabytków
3. Struktury społeczno – demograficznej, mieszkalnictwa i usług publicznych
4. Struktury gospodarczej
5. Infrastruktury technicznej i komunikacji
6. Struktury zagospodarowania przestrzennego i zewnętrznych powiązań funkcjonalno przestrzennych
Załącznik Nr 1 do uchwały Nr XX/114/2000 Rady Miejskiej w Ornecie z dnia
27.01.2000r.
w sprawie
uchwalenia
studium
uwarunkowań
zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Orneta.
Olsztyn, maj 1999 r.
i
kierunków
2
ZESPÓŁ AUTORSKI:
Gł. Projektant
mgr inż. arch. Marian Kopliński
(upr. urb. MGPiB Nr 963/89)
Projektanci
mgr inż. arch. Szymon Zabokrzecki
mgr Jolanta Marcinkowska
mgr Stanisław Olech
mgr Marzena Belowska
inż. Janusz Jędrasik
tech. el. Zbigniew Duchliński
inż. Mirosław Kaim
Opracowanie graficzne
mgr Marzena Belowska
Opracowanie wykonano w:
Biurze Architektoniczno - Urbanistycznym "BDK" s.c.
10-579 Olsztyn, ul. Grotha 3
3
SPIS TREŚCI
1.
STAN I ZASOBY ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO
GMINY I MIASTA ORNETA...........................................................................4
1.1.
Zasoby, stan i warunki środowiska przyrodniczego gminy Orneta......................4
1.2.
Zasoby, stan i warunki środowiska przyrodniczego miasta Orneta....................30
2.
OCHRONA ZABYTKÓW...............................................................................55
3.
STRUKTURA SPOŁECZNO – DEMOGRAFICZNA..................................59
3.1.
Statystyka ludności..............................................................................................59
3.2.
Zatrudnienie.........................................................................................................66
3.3.
Mieszkalnictwo....................................................................................................76
3.4.
Usługi publiczne..................................................................................................80
3.5.
Sieć osadnicza.....................................................................................................88
4.
STRUKTURA GOSPODARCZA....................................................................89
4.1.
Struktura użytkowania i własności gruntów i nieruchomości.............................89
4.2.
Struktura działalności gospodarczej pozarolniczej .............................................93
4.3.
Struktura budżetu gminy....................................................................................102
5.
INFRASTRUKTURA TECHNICZNA I KOMUNIKACJA.......................111
5.1.
Gospodarka wodno-ściekowa i komunalna gminy Orneta.................................111
5.2.
Gospodarka wodno-ściekowa i komunalna miasta Orneta.................................116
5.3.
Elektroenergetyka...............................................................................................121
5.4.
Komunikacja – gm. Orneta.................................................................................122
5.5.
Komunikacja – miasto Orneta............................................................................126
6.
STRUKTURA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO
GMINY I MIASTA ORNETY........................................................................131
6.1.
Struktura zagospodarowania przestrzennego gminy Orneta..............................131
6.2.
Struktura zagospodarowania przestrzennego miasta Ornety ............................135
Załączniki graficzne dla miasta Ornety:
1. Zasoby i zagrożenia środowiska przyrodniczego
2. Rozwój terytorialny miasta na przestrzeni wieków
3. Struktura mieszkalnictwa
4. Alokacja usług publicznych
5. Alokacja przestrzenna podmiotów gospodarczych
6. Struktura przestrzenna
7. Infrastruktura techniczna
8. Komunikacja
4
1.
STAN I ZASOBY ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO GMINY I MIASTA
ORNETA.
1.1. Zasoby, stan i warunki środowiska przyrodniczego gminy Orneta.
Uwarunkowania przyrodnicze
Harmonijny
z
wymogami
rozwój
ochrony
społeczny
środowiska
i
gospodarczy
naturalnego
przy
gminy
Orneta,
jednoczesnym
zgodny
racjonalnym
gospodarowaniu zasobami przyrody może stanowić w przyszłości gwarancję poprawy
warunków życia ludności oraz może doprowadzić do uzyskania przez gminę różnego rodzaju
korzyści. Ochrona środowiska naturalnego opłaca się i przynosi zyski dla gmin,
a niewłaściwe gospodarowanie środowiskiem stanowi barierę rozwoju gospodarczego
i doprowadza do strat ekologicznych (pogorszenie zdrowia ludności, straty biologiczne
powstające w środowisku przyrodniczym, straty powstałe na skutek oddziaływania
zanieczyszczeń powietrza, straty niewymierne na przykład zeszpecenie krajobrazu)1.
Nadmierne wykorzystanie i obciążenie środowiska przyrodniczego prowadzi do jego
degradacji, dlatego powinna przyświecać nam idea zrównoważonego rozwoju „Rozwój
zrównoważony to taki rozwój, który zaspokaja potrzeby współczesności, nie odbierając
przyszłym pokoleniom zdolności do zaspokajania ich własnych potrzeb”2; „Zrównoważony
rozwój obszarów wiejskich wymaga dostosowania pełnionych przez nie funkcji społeczno –
gospodarczych do wymogów i możliwości środowiska naturalnego”3.
Położenie fizyczno – geograficzne
Na potrzeby opracowania przyjęto regionalizację fizyczno – geograficzną Kondrackiego4,
według której obszar gminy Orneta położony jest w obrębie trzech jednostek:
• Wzniesień Górowskich,
• Równiny Orneckiej,
• Pojezierza Olsztyńskiego.
1
Ekologiczne aspekty rozwoju obszarów wiejskich, pod redakcją naukową Barbary Kożuch, Białystok 1996.
World Commission on Environment and Development of UN (WCED) 1987.
3
op. cit. Ekologiczne aspekty rozwoju ...
4
Kondracki J., Geografia fizyczna Polski, PWN, Warszawa 1977.
2
5
W zachodniej części gminy, na obszarze Równiny Orneckiej powierzchnia podzielona jest
doliną rzeki Pasłęki. Obszar ten charakteryzuje się płasko – równinnym i nisko falistym
typem
rzeźby
terenu.
Wzniesienia
dochodzą
do
około
70
m
n.p.m.
W środkowej części Równiny Orneckiej teren jest płaski, silnie porozcinany dolinami
erozyjnymi. Wzniesienia Górowskie i Pojezierze Olsztyńskie przecięte są doliną Drwęcy
Warmińskiej.
Warunki geologiczno – gruntowe
Wzniesienia Górowskie znajdujące się na północy gminy to wysoczyzna morenowa falista.
Budują ją utwory plejstoceńskie wykształcone głównie w postaci glin zwałowych. Gliny
poprzedzielane są utworami wodnolodowcowymi piaszczysto – żwirowymi. W postaci kilku
płatów występują piaski lodowcowe, podściełane płytko glinami zwałowymi.
Na południe od Wzniesień Górowskich rozciąga się Równina Ornecka. Jest to obszar
sandrowy o miąższości 1 – 5 m zbudowany głównie z piasków. Na wschodzie gminy
w obrębie sandru występują również żwiry. Pod utworami piaszczystymi i żwirowymi
zalegają gliny zwałowe oraz iły zastoiskowe. We wschodniej części sandru występują
wydmy.
Południowo – wschodnia część gminy znajduje się w obrębie Pojezierza Olsztyńskiego. Jest
to wysoczyzna morenowa wykształcona głównie w postaci piasków lodowcowych, nie rzadko
podściełanych gliną zwałową.
Pomiędzy ciągami moren czołowych występują obszary zastoiskowe, powstałe w wyniku
utrudnionego odpływu wód roztopowych z zagłębień międzymorenowych. Powstałe zastoiska
powstawały etapami na coraz niższych poziomach. Największe zastoiska występują na
zachód od Wojciechowa, na północ od doliny Młyńskiej Strugi jak i w samej dolinie, na
południe od wsi Krzykały oraz na północ od Osetnika. Osady zastoiskowe wykształcone są
z iłów warwowych i utworów pyłowych zwykłych i ilastych.
Obszar gminy poprzecinany jest dolinami rzecznymi Drwęcy Warmińskiej, Wałszy
i Młyńskiej Strugi układającymi się równoleżnikowo. Rzeki te są dopływami Pasłęki. Dna
dolin rzecznych wypełniają przeważnie osady mineralne wykształcone w postaci piasków
i pyłów. W starorzeczach występują torfy i osady mułowo – torfowe.
6
Doliny rzeczne, a zwłaszcza niektóre zbocza posiadają specyficzną budowę geologiczną.
Przejawia się to obecnością wodonośnych przewarstwień w osadach ilastych i gliniastych,
może to doprowadzić do erozji gleby.
W gminie Orneta zinwentaryzowano1 pięć złóż kopalin o udokumentowanych zasobach –
Tabela 10 oraz wyznaczono perspektywiczne obszary występowania kopalin – Tabela 11.
Warunki glebowe
Na obszarze gminy Orneta przeważają gleby brunatne, stanowi to 80 % użytków rolnych
gminy. Oprócz gleb brunatnych występują tu: czarne ziemie właściwe i zdegradowane, mady,
gleby pseudobielicowe, gleby mułowo – torfowe i torfowe, gleby murszowo – mineralne oraz
gleby glejowe.
Gleby brunatne właściwe występują głównie na obszarze wysoczyzny morenowej w rejonie
Henrykowa i Miłkowa na północy gminy, pomiędzy Karbowem i Opinem na południowym –
wschodzie gminy oraz na obszarach sandrowych. Gleby brunatne wyługowane i kwaśne
występują na pozostałych terenach wysoczyzny.
Czarne ziemie występują przede wszystkim na obszarach zastoiskowych i na wysoczyźnie
morenowej koło Henrykowa i Miłkowa.
Gleby hydromorficzne rozproszone są na terenie całej gminy występując głównie w dolinach
rzecznych i zagłębieniach bezodpływowych.
Gleby użytków rolnych w gminie Orneta zaliczyć można do gleb średniej jakości. Obszar
i użytkowanie ziemi przedstawia się następująco (stan na 01.01.1999 rok):
•
grunty orne
– 9261 ha2,
•
sady
– 24 ha,
•
łąki trwałe
– 1253 ha,
•
pastwiska trwałe
– 2586 ha.,
Razem użytki rolne
1
- 13124 ha.
Inwentaryzacja złóż, wyrobisk i kopalin stałych oraz składowisk odpadów na obszarze gminy Orneta
województwo elbląskie, Gdańsk 1994.
2
dane Urzędu Miasta i Gminy Orneta.
7
Tabela 1. Kompleksy przydatności rolniczej gleb
Grunty orne
Powierzchnia
[ha]
4360
95
1632
1919
2244
809
140
11687
pszenny bardzo dobry
pszenny dobry
pszenny wadliwy
żytni bardzo dobry
żytni dobry
żytni bardzo słaby
zbożowo pastewny mocny
zbożowo – pastewny słaby
Razem grunty orne
%
37,3
0,8
14,0
16,4
19,2
6,9
1,2
79,4
Źródło: Warunki przyrodnicze produkcji rolnej woj. elbląskiego, IUNG, Puławy 1979
Tabela 2. Użytki zielone
Użytki zielone
Powierzchnia
ha
88
2560
388
3036
bardzo dobre i dobre
średnie
słabe i bardzo słabe
Razem użytki zielone
%
2,9
84,3
12,8
20,6
Źródło: Warunki przyrodnicze produkcji rolnej woj. elbląskiego, IUNG, Puławy 1979
Informacje
zawarte
w
powyższych
tabelach
obrazują
stan
z
połowy
lat
siedemdziesiątych. Od tego czasu zmieniły się powierzchnie tak gruntów ornych, jak
i użytków zielonych (patrz informacje ogólne powyżej tabel), jednak jak dotychczas nie
weryfikowano
udziału
kompleksów
rolniczej
przydatności
gleb.
Stąd
informacje
w tabelach są jedynymi istniejącymi. W związku z powyższym dane liczbowe mają charakter
orientacyjny, wskazują bardziej na proporcje pomiędzy poszczególnymi składowymi.
Uogólniając
przedstawione
dane
należy
stwierdzić,
iż
warunki
glebowe
w gminie należy określić jako średnie. Natomiast ogólny wskaźnik jakości rolniczej
przestrzeni
produkcyjnej
należy
uznać
za
korzystny
dla
produkcji
roślinnej
i zwierzęcej. Gmina uzyskała według tej oceny 70,8 punktów na 100 możliwych do
zdobycia1. Z tego też względu można przyjąć, iż warunki glebowe w gminie sprzyjają
aktualnej produkcji jak również planowanemu jej rozwojowi.
1
Warunki przyrodnicze op. cit. ...
8
Należy stwierdzić, iż zdecydowana ilość gruntów ornych zawiera się w 2, 5 i 6
kompleksie przydatności rolniczej co stanowi 72,9 % powierzchni gruntów ornych.
Przedstawiona powyżej charakterystyka środowiska glebowego wskazuje, że ze względów
przyrodniczych i gospodarczych należy w gminie kontynuować istniejącą produkcję to jest
uprawiać pszenicę ozimą i jarą, jęczmień ozimy i jary, buraki cukrowe, rzepak.
W latach 1950 - 19921 obserwowano częste występowanie zjawiska niedoboru opadów,
szczególnie niedobór wystąpił w 1992 roku. Opady w okresie wiosenno - letnim
w województwie elbląskim wyniosły 50 % normy wieloletniej. Obszar pogłębiającego się
deficytu hydrologicznego obejmuje między innymi gminę Orneta. Zjawisko deficytu
hydrologicznego charakteryzuje się zmniejszeniem wielkości odpływu powierzchniowego
z obszarów zlewni, prowadzi to także do obniżenia zwierciadła wód gruntowych. Należy
również pamiętać o tym, iż zmniejszone przepływy w rzekach oznaczają wzrost stężenia
zanieczyszczeń wody na skutek zmniejszonego rozcieńczenia. Największe niedobory
przepływu można zauważyć w Drwęcy Warmińskiej. Do czynników sprzyjających temu
zjawisku należy zaliczyć nieprawidłową strukturę użytkowania gruntów oraz melioracje rolne
ukierunkowane głównie na odwadnianie gruntów powodujące zmniejszenie retencji
powierzchniowej.
Szata roślinna
Rolnictwo i leśnictwo stanowią wiodącą funkcję gminy. Rolnicza przestrzeń produkcyjna
zajmuje około 57 % powierzchni gminy, lasy natomiast stanowią 32 % ogólnej powierzchni.
Kompleksy leśne rozmieszczone są równoleżnikowo. Największy kompleks położone jest na
północy gminy. Większe kompleksy leśne występują również na południe od Ornety i na
zachód od Bażyn. Stosunkowo dużo zadrzewień spotyka się spotyka się wzdłuż cieków,
w pobliżu terenów zabagnionych oraz wzdłuż ciągów komunikacyjnych.
Siedliska borowe zajmują 2420,38 ha, co stanowi 56,4% ogólnej powierzchni zajmowanej
przez lasy, natomiast siedliska lasowe zajmują 1869,76 ha, co stanowi 43,6% ogólnej
powierzchni lasu.
1
Rozpoznanie problemów suszy na obszarze woj. elbląskiego, Hydroprojekt, Gdańsk 1993.
9
Tabela 3. Siedliska leśne
Siedliska leśne
bór świeży Bśw
bór wilgotny Bw
bór bagienny Bb
bór mieszany świeży BMśw
bór mieszany wilgotny BMw
las mieszany świeży LMśw
las mieszany wilgotny LMw
las świeży Lśw
las wilgotny Lw
ols OL
ols jesionowy OLJ
Razem siedliska leśne
Lasy ochronne
lasy glebochronne
lasy I grupy ochronności
lasy II grupy ochronności
rezerwaty
obszary chronionego krajobrazu
Powierzchnia ha
205,58
105,89
7,99
1952,99
147,93
140,56
1397,98
82,47
65,47
154,66
28,62
4290.14
%
4,8
2,5
0,2
45,5
3,4
3,3
32,6
1,9
1,5
3,6
0,6
100
3571,18
718,96
119,09
3452,09
Źródło: Dyrekcja Zespołu Parków Krajobrazowych nad Zalewem Wiślanym, Elbląg 1997.
Największą powierzchnię zajmuje bór mieszany świeży liczący 1952,99 ha1, pozostałe
siedliska
borowe
zajmują
467,39
ha.
Są
to
widne
lasy sosnowo
–
dębowe
z domieszką innych drzew liściastych. Podszyt składa się głównie z podrostu drzew,
leszczyny, trzmieliny, jarzębiny, bzu czarnego i jałowca. Bory sosnowo – dębowe nie
zatrzymują zbyt dużo pyłów2, średnio około 10 – 15 % na 100 m od brzegu lasu, natomiast
zdolność detoksykacyjna borów mieszanych jest duża. Dotyczy to zarówno przyswajania
miedzi, manganu, strontu lub baru, jak również likwidacji chorobotwórczych bakterii
i grzybów. Są to zbiorowiska pod względem bioterapeutycznym i psychoregulacyjnym
uniwersalne. W borach mieszanych jest stosunkowo małe zagrożenie alergenami pyłkowymi.
Odporność rekreacyjna tych zbiorowisk jest dość znaczna. Maksymalna dopuszczalna
chłonność naturalna wynosi około 10 osób/ha/dzień. Środowisko borów mieszanych nadaje
się do wszystkich form wypoczynku.
Drugim dużym zbiorowiskiem jest las mieszany wilgotny, który zajmuje 1397,98 ha,
pozostałe siedliska lasowe zajmują 471,78 ha. Są to wielogatunkowe lasy liściaste
z dominującymi jesionami, olchami czarnymi, dębem i topolą. W warstwie podszytu
występują: czeremcha, świdwa niekiedy bez czarny i leszczyna. Runo jest bardzo bogate
1
2
Dyrekcja Parków Krajobrazowych nad Zalewem Wiślanym, Elbląg 1998.
A. Krzymowska – Kostrowicka, Geoekologia turystyki i wypoczynku, PWN, Warszawa 1997.
10
z przeważającymi dwuliściennymi bylinami i trawami. Siedliska leśne przechwytują ponad
90% pyłów – najwięcej ze wszystkich zbiorowisk leśnych. Absorpcja metali ciężkich jest
również duża, dotyczy to głównie ołowiu, kobaltu, baru i niklu. Oddziaływanie
detoksykacyjno – mikrobiologiczne jest znaczne. Substancje lotne wydzielane przez drzewa
mają charakter bakteriobójczy – zwłaszcza jesionu. Istotnym ograniczeniem zdrowotnym jest
obecność przez cały sezon wegetacyjny dużej ilości pyłów roślinnych. Siedliska leśne są
średnio odporne na użytkowanie rekreacyjne. Maksymalna chłonność tych siedlisk waha się
od 2 do 10 osób/ha/dobę.
Wśród gatunków drzew występujących w gminie dominuje sosna, następnie topola
osika i świerk. Procentowy udział powierzchni zajmowanych przez poszczególne gatunki
przedstawia tabela 4.
Tabela 4. Procentowy udział poszczególnych gatunków drzew
Gatunek
sosna
modrzew
świerk
buk
dąb
jesion
grab
brzoza
olsza czarna
olsza szara
topola
osika
razem
%
31
1
11
7
8
6
4
7
10
2
1
12
100
Źródło: Nadleśnictwo Orneta 1999.
Wody powierzchniowe
Cały obszar gminy Orneta leży w zlewni rzeki Pasłęki. Charakterystyczną cechą jest brak
stref wododziałowych dla obcych zlewni. Cieki dopływają do gminy ze wszystkich stron,
a odpływ następuje w jednym przekroju rzeki.
Pasłęka ma źródła na wysokości 153 m n.p.m. na Pojezierzu Olsztyńskim. Całkowita
długość wynosi 169 km1, a powierzchnia dorzecza wynosi 2294,5 km2. Przez teren gminy
przepływa około 40,5 km długości rzeki. Średni spadek podłużny koryta wynosi 0,74‰.
1
A.Kotliśki, Walory krajobrazowe województwa elbląskiego, Warszawa 1994.
11
Podział na hydrograficzne jednostki bilansowe umożliwia po zastosowaniu
odpowiednich szacunków, ustalenie odpowiednich parametrów hydrograficznych dla obszaru
gminy.
Tabela 5. Wykaz hydrograficznych jednostek bilansowych
Nr jedn.
bilansowej
30
34
36
37
38
39
41
42
43
44
45
48
49
50
51
63
64
65
Określenie zlewni
zlewnia rzeki Pasłęki
Drwęca Warmińska do dopływu spod
Miłakowa
Drwęca Warmińska do Lubomińskiej Strugi
dopływ spod Lechowa
dopływ spod Bieniewa
Lubomińska Struga od mostu w Lubominie
do ujścia do Drwęcy Warmińskiej
Drwęca Warmińska do dopływu spod
Karbowa
dopływ spod Karbowa
Drwęca Warmińska do ujścia do Pasłęki
Pasłęka od Drwęcy Warmińskiej do
wodowskazu Olkowo
Pasłęka do dopływu spod Szymbor
Pasłęka do Wałszy bez Młyńskiej Strugi
Młyńska Struga do mostu na drodze
Henrykowo – Wola Lipecka
Młyńska Struga do Fawt włącznie
Młyńska Struga od Fawt do ujścia Pasłęki
Wałsza od Warny do wodowskazu
Borzyniec
Wałsza do ujścia
Dopływ Długoboru
Pow. zlewni
obliczona na
mapie 1:5000
km2
43,28
17,71
Długość
sieci
rzecznej
km
7,4
21,2
Gęstość
sieci
rzecznej
km/km2
1,12
1,2
11,22
36,75
33,2
13,95
19,1
36,5
39,1
10,6
1,37
0,99
1,12
0,76
16,63
25,3
1,52
16,02
20,36
11,05
16,8
23,5
17,6
0,95
1,15
1,6
35,67
12,73
25,78
40,6
17,7
21,5
1,12
1,39
0,81
38,63
33,13
54,01
48,8
47,7
98,0
1,26
1,34
1,67
11,93
22,7
19,3
24,0
1,58
1,01
Źródło: Studium bilansów powierzchniowych i gospodarki wodno – ściekowej oraz bilansów dyspozycyjnych
rzek obszarów wysoczyznowych woj. elbląskiego, Gdańsk 1985.
Na podstawie bilansu wodnego można określić zasoby wodne zlewni w postaci
charakterystycznych przepływów oraz przepływów dyspozycyjnych. Przepływ średni niski
odzwierciedla z hydrologicznego punktu widzenia wielkość zasobów nienaruszalnych.
Wielkość ta umożliwia naturalny rozwój życia biologicznego w rzekach.
12
Tabela 6. Przepływy średnie i zasoby dyspozycyjne zlewni rzeki Pasłęki dla wielolecia
1961 – 1970
Przepływ średni
Zlewnia
Zlewnia rzeki
Pasłęki
rzeka Drwęca
Warmińska
rzeka Wałsza
m3/sek
Zasoby dyspozycyjne
% udział
zlewni
29,2
m3/sek
15,44
m3/rok
(tys).
486.000
10,48
m3/rok
(tys).
330.465
% udział
zlewni
26,8
2,46
77.575
-
1,67
52.696
-
2,87
90.603
-
1,82
57.332
-
Źródło: Studium bilansów powierzchniowych i gospodarki wodno – ściekowej oraz bilansów
dyspozycyjnych rzek obszarów wysoczyznowych woj. elbląskiego, Gdańsk 1985.
Dla porównania załączono przepływy cieków wyznaczone w 1987 roku.
13
Tabela 7. Gmina Orneta – tabela obliczenia przepływów cieków w charakterystycznych przekrojach
Nr
przekroju
1
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
Określenie cieku i przekroju
Powierzchnia
zlewni [km2]
2
Pasłęka – granica gminy
Pasłęka – powyżej Drwęcy Warmińskiej
Pasłęka – wodowskaz Olkowo
Wałsza – granica gminy
Wałsza – wodowskaz Boryniec
Wałsza* – ujście
Drwęca Warmińska – granica gminy
Drwęca Warmińska – wodowskaz Orneta
Drwęca Warmińska* – ujście
Lubomińska Struga* – ujście
Młyńska Struga* – ujście
3
997,8
1041,7
1379,0
105,3
368,8
406,4
102,1
306,2
327
39,8
103,1
35,5
Szeląg* – ujście
Spływy jednostkowe
[l/sek/km2]
średni
średni niski
(SSq)
(SNq)
4
5
7,51
2,67
7,5
2,7
10,6
3,9
1,05
0,11
10,0
1,0
0,75
0,18
7,3
1,7
-
Przepływ średni
(SSQ)
w l/sek
w m3/sek
(k3*k4)
(k6/1000)
6
7
7493,5
7,493
7812,8
7,813
14617,4
5,378
110,6
0,111
3688,0
3,688
2,570
76,6
0,076
2235,3
2,235
1,89
0,23
0,60
0,206
Przepływ średni niski
(SNQ)
w l/sek
w m3/sek
w m3/dobę
(k3*k5)
(k8/1000) (k9*86400)
8
9
10
2664,1
2,664
230180
2812,6
2,813
243008
5378,1
5,378
464667
11,6
0,011
1000
368,8
0,369
31864
0,825
18,4
0,018
1587
520,5
0,521
44975
0,60
0,09
0,24
0,08
-
Uwaga:
1. Cieki oznaczone grubą czcionką są to cieki podstawowe – będące własnością Skarbu Państwa w administracji WZMiUW Olsztyn,
2. Przekroje i wartość kilometrów oznaczona czcionką pochyłą zostały podane za opracowaniem „Hydroprojektu” Gdańsk wykonanym w 1987 roku
dla zlewni rzeki Pasłęki,
3. Spływy jednostkowe podano za wyżej wymienionym opracowaniem „Hydroprojektu” Gdańsk, wykonanym na podstawie obserwacji z wielolecia 1951 – 1981.
4. * Przepływy charakterystyczne obliczone metodą Iszkowskiego.
14
Drugim ważnym ciekiem w gminie jest Drwęca Warmińska – główne źródło zasobów
wód powierzchniowych. Drwęca Warmińska jest prawobrzeżnym dopływem Pasłęki,
w granicach gminy osiąga długość 31,5 km, średni spadek zlewni wynosi 4 ‰.
Zjawisko pogłębiającej się suszy hydrologicznej obejmuje swym zasięgiem obszar gminy
Orneta. Duże znaczenie w kształtowaniu zasobów wodnych ma oddziaływanie człowieka na
odpływ wód opadowych w zlewniach. Działania te powinny być ukierunkowane na zwiększenie
retencji naturalnej między innymi poprzez właściwy sposób użytkowania i zagospodarowania
terenu. Realizacja retencjonowania wody1 może przebiegać poprzez:
•
budowę obiektów inżynierskich i zbiorników,
•
wykorzystanie istniejących warunków hydrologicznych, gruntowo - wodnych, szaty
roślinnej - tak zwana retencja naturalna w formie:
-
retencji leśnej,
-
retencji glebowo - gruntowej,
-
retencji koryt i dolin rzecznych,
-
retencji naturalnych zbiorników wodnych.
Na obszarze gminy Orneta przewiduje się budowę 2 obiektów o powierzchni 25,2 ha
służące
małej
retencji.
Pozwolą
one
uzyskać
dodatkową
pojemność
retencyjną
V = 307 tys. m3. Oba zbiorniki mają być usytuowane na Drwęcy Warmińskiej, jest to Zbiornik
Krosno i Zbiornik Orneta. Zbiorniki te powinny przyczynić się do poprawy niekorzystnego
bilansu wodnego na obszarze gminy.
Wody podziemne
Gmina Orneta znalazła się w III i IV rejonie hydrogeologicznym2, które obrazują
występowanie ujmowanych warstw i poziomów wodonośnych. Rejony te odnoszą się do warstw
wodonośnych poziomu czwartorzędowego i warstwy mioceńskiej poziomu trzeciorzędowego.
Rejon III obejmuje północną część gminy. W rejonie tym ujmowany jest poziom
czwartorzędowy. Głębokość ujęć wynosi 50 – 100 m, wydatki eksploatacyjne uzyskiwane są w
granicach 10 – 55 m3/h.
Rejon IV obejmuje tereny położone na południe od Ornety oraz północno – wschodni
skraj gminy Orneta. Ujmowany jest tu poziom czwartorzędowy. Głębokość studni wynosi
1
2
Program małej retencji w zlewniach rzek województwa elbląskiego, BIPROMEL, Warszawa 1997.
Zaopatrzenie rolnictwa w wodę w woj. elbląskim, Biuro Projektów Wodnych Melioracji, Gdańsk 1977.
15
100-160 m. Wydatek eksploatacyjny uzyskiwany w obrębie rejonu waha się w granicach 40 – 80
m3/h.
Na całym obszarze gminy wody podziemne wykazują twardość średnią 4 – 10 mval/l.
Zawartość związków żelaza jest znaczna i wynosi 2 – 8 mg/l na głębokościach 80 – 150 m oraz
2 – 3 mg/l na głębokościach 30 – 80 m.
Klimat
Klimat w gminie, tak jak i w całym kraju, kształtowany jest przez przemieszczające się fronty
atmosferyczne, powodujące częste zmiany pogody.
Średnia roczna temperatura osiąga wartość około 7,0oC, w styczniu średnia temperatura wynosi
około –3,0oC, a w miesiącu lipcu osiąga wartość 17oC. Izotermy w miesiącach zimowych mają
przebieg południkowy – zaznacza się tu ścieranie wpływu kontynentu i oceanu, natomiast
w lecie izotermy przebiegają równoleżnikowo – odzwierciedlając wpływ solarny. Ważnym
zjawiskiem jest zjawisko inwersji temperatury w przygruntowej warstwie powietrza na
wysokości 2 m i na wysokości kilku centymetrów nad gruntem zaznaczają się różnice pomiędzy
najniższą dobową temperaturą powietrza do kilku stopni.
Długość
okresu
wegetacyjnego
wynosi
około
200
dni.
Ilość
dni
mroźnych,
w których temperatura maksymalna jest niższa od 0oC waha się od 44 do 46 w roku. Na terenie
gminy możemy zaobserwować wpływ klimatu kontynentalnego, co wyraża się zwiększeniem
liczby dni mroźnych, liczby dni gorących oraz temperaturą niższą od 0oC w stosunku do
zachodniej części byłego województwa elbląskiego.
Dni pogodnych (o zachmurzeniu równym i niższym od 2 – w 10 stopniowej skali zachmurzenia
nieba) nad terenem gminy Orneta jest niewiele, bo około 30 dni w roku (Polska: 40 – 50 dni
w roku). Dni pochmurnych (o zachmurzeniu równym lub większym od 8) jest około 150 –
głównie w listopadzie.
Średnia roczna suma opadów na terenie gminy wynosi około 600 mm. Najwięcej opadów
przypada w miesiącach letnich (lipiec 70 mm), a najmniej w miesiącach zimowych (30 mm
w lutym). Czas zalegania pokrywy śniegowej waha się w granicach 60 – 90 dni w roku.
Wiatry na terenie gminy Orneta wieją przeważnie z kierunku południowego, południowo –
zachodniego i zachodniego. W poszczególnych porach roku rozkład częstości wiatrów ulega
zmianom. Latem przeważają wiatry z kierunku zachodniego, wiosną z południowo –
zachodniego, natomiast jesienią i zimą przeważają wiatry z kierunku południowego.
16
Na terenie gminy Orneta można wyróżnić:
•
klimat lokalny lasów,
•
klimat terenów otwartych,
•
klimat dolin rzecznych.
ad 1). Zasadniczymi cechami klimatu lasu są: małe amplitudy dobowe temperatury, słabe wiatry
i słabe parowanie. Powierzchnią czynną w lesie jest powierzchnia koron drzew i tam
występują najwyższe temperatury. Niżej temperatura spada i jest znacznie niższa niż na
obszarach otwartych. Prędkość wiatru w lesie spada do 40 % w stosunku do obszaru
otwartego.
ad 2). Klimat terenów otwartych jest dokładnie odwrotnością klimatu lokalnego lasów.
Występuje tu zwiększony dopływ promieniowania słonecznego, okresowo może nastąpić
zbyt silne nawietrzenie przy wystąpieniu wiatrów o dużych prędkościach. Lokalnie na
terenach o wystawie północnej może nastąpić zmniejszenie dopływu promieniowania
oraz mogą wystąpić przeciętne warunki termiczno – wilgotnościowe.
ad 3). Do grupy tej należy zaliczyć obszary, na których wskutek lokalnej adwekcji nocnej
podczas pogody radiacyjnej obserwuje się brak wymiany cieplnej drogą unoszenia
między podłożem a atmosferą. Masy zimnego powietrza spływając grawitacyjnie
z terenów wyżej położonych powodują powstawanie inwersji uniemożliwiającej
mieszanie się z leżącym nad nim cieplejszym powietrzem. Oprócz dolin rzecznych
również na polanach śródleśnych gromadzi się zimne powietrze. Grupa ta charakteryzuje
się największym niebezpieczeństwem występowania przymrozków typu lokalnego.
Tereny i obiekty podlegające ochronie prawnej
Potrzeba otoczenia opieką wymierających rzadkich gatunków roślin i zwierząt sprawia, iż
tworzy się w celu ochrony i zachowania najcenniejszych fragmentów przyrody różne formy
ochrony, jak parki narodowe, parki krajobrazowe, rezerwaty, pomniki przyrody czy obszary
chronionego krajobrazu.
Na
terenie
gminy
jest
28
pomników
przyrody
wpisanych
do
rejestru
(w załączeniu). Zachodnią granicę gminy tworzy rezerwat przyrody „Ostoja bobrów na rzece
Pasłęce”. Rezerwat utworzono dla ochrony bobrów. W skład rezerwatu wchodzi rzeka Pasłęka,
lasy po obu stronach rzeki oraz przybrzeżne grunty państwowe w pasie około 100 m i grunty
prywatne o szerokości 10 m (MP Nr 2, poz. 21 z 1970 roku). Lasy otaczające rezerwat są
17
mieszane, głównie rosną tu buki, graby i dęby oraz sporadycznie osika i wierzba iwa. Brzegi
rzeki porośnięte są olszą czarną, wierzbą iwą, osiką, brzozą brodawkowatą i omszoną. Bujna
roślinność przybrzeżna na łąkach jest dobrym pokarmem dla bobrów, szczególnie w lecie.
Rezerwat przyrody „Ostoja bobrów na rzece Pasłęce” znajduje się w Obszarze Chronionego
Krajobrazu Rzeki Pasłęki.
Na terenie gminy znajdują się dwa obszary chronionego krajobrazu:
•
Obszar Chronionego Krajobrazu Rzeki Pasłęki,
•
Obszar Chronionego Krajobrazu Równiny Orneckiej.
18
Tabela 8. Zestawienie powierzchni obszarów chronionego krajobrazu w gminie Orneta
Nazwa obrębu
geodezyjnego
Powierzcchnia
ogólna obrębu
geodezyjnego
(ha)
Osetnik
Bażyny
Bogatyńskie
Wojciechowo
1.563
2.255
1.484
1.727
Gieduty
Chwalęcin
Augustyny
Nowy Dwór
Mingajny
Miłkowo
Krosno
Opin
558
573
1.278
1.715
2.786
1.187
2.560
2.043
ogółem
ha
Powierzchnia obszarów chronionych według obrębów
w tym:
%
użytki rolne (ha)
lasy (ha)
wody (ha)
OBSZAR CHRONIONEGO KRAJOBRAZU RZEKI PASŁĘKI
618
39,5
490
81
528
23,4
147
326
1.308
88,1
967
173
491
28,4
367
80
OBSZAR CHRONIONEGO KRAJOBRAZU RÓWNINY ORNECKIEJ
445
79,8
117
301
152
1.091
1.283
1.231
23
2.560
111
Źródło: Park Krajobrazowy Wysoczyzny Elbląskiej, Elbląg 1999.
26,5
85,4
74,8
44,2
1,9
100
5,4
27
148
57
383
22
647
0
115
800
1.149
761
0
1.733
111
12
7
22
6
pozostałe (ha)
35
47
146
38
7
20
1
86
4
9
0
23
0
9
57
73
78
1
157
0
19
Zagrożenia oraz stan środowiska
Wody powierzchniowe
Jakość wód powierzchniowych na terenie opracowania jest wysoce niezadowalająca. Wody rzeki
Pasłęki (Obszar Chronionego Krajobrazu) w 1998 roku na kontrolowanej długości od Olkowa do
Stygajn to wody III klasy czystości. Drwęca Warmińska do Ornety ma wody w III klasie
czystości, poniżej Ornety wody są pozaklasowe. Młyńska Struga od miejscowości Osetnik do
ujścia do Pasłęki ma wody pozaklasowe. Lubomińska Struga również ma wody pozaklasowe.
Głównymi źródłami zanieczyszczeń rzek są ścieki socjalno – bytowe oraz gospodarka
rolna i stosowane zabiegi agrotechniczne. Kanalizację sanitarną posiada 9 miejscowości, są to:
Orneta, Dąbrówka, Karbowo, Karkajmy, Klusajny, Miłkowo, Biały Dwór, Wojciechowo i Wola
Lipecka1. Kanalizację deszczową posiada tylko miasto Orneta. Na terenie miasta znajduje się
mechaniczno - biologiczna oczyszczalnia2 o przepustowości 3500 m3/d, dopływa do niej 1500
m3/d. Oczyszczalnia wyposażona jest w urządzenia do usuwania ze ścieków związków azotu
i fosforu. Oczyszczone ścieki z oczyszczalni w Ornecie odprowadzane są do Drwęcy
Warmińskiej - zlewnia rzeki Pasłęki.
Z przeprowadzonej „wizji lokalnej” oraz według informacji uzyskanych od Dyrektora
Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji Pana Henryka Sobocińskiego, kanalizację ściekową
posiadają:
-
Karbowo – ścieki odprowadzane są do zdewastowanej oczyszczalni, a następnie do cieku
poniżej „oczyszczalni”, który wpływa do jeziora Mieczowego (teren wypoczynku
mieszkańców Ornety), oczyszczalnia nie pełni swojej funkcji,
-
Karkajmy – ścieki odprowadzane są do oczyszczalni mechanicznej,
-
Bażyna – ścieki ze szkoły i budynku nauczycielskiego odprowadzane są do oczyszczalni
kontenerowej,
-
Dąbrówka – skanalizowana jest część mieszkalna po byłym PGR, jest tu oczyszczalnia
mechaniczna,
-
Wola Lipecka – do oczyszczalni mechanicznej odprowadzane są ścieki z budynków
mieszkalnych po byłym PGR.
1
2
Program uporządkowania gospodarki ściekowej na terenie województwa elbląskiego, Poznań 1998.
Raport o stanie środowiska w województwie elbląskim w latach 1995 - 1996, Elbląg 1997.
20
Nieczystości z obiektów publicznych zlokalizowanych na obszarze gminy Orneta wywożone są
do miejskiej oczyszczalni ścieków w Ornecie. Problem utylizacji ścieków wymaga pilnego
rozwiązania.
Powierzchnia ziemi
Przyrodniczo zagospodarowane obszary środkowej i zachodniej części gminy (obszary
chronionego krajobrazu, w tym rezerwat przyrody) charakteryzują zachowane względnie
naturalne warunki przyrodnicze (duże kompleksy leśne). Użytkowanie powierzchni ziemi,
głównie rolniczo prowadzi do nieznacznych przekształceń ziemi związanych z uruchomieniem
procesów denudacyjnych wskutek rolniczego użytkowania gleb.
Działalność erozyjna cieków, a zwłaszcza eksploatacja surowców naturalnych prowadzi
do wyraźnych zmian powierzchni ziemi, często o charakterze degradacji. Zmiany te prowadzą
do zniszczenia pokrywy glebowej i zespołów roślinnych oraz do zmiany w reżimie wód
podziemnych. Tabele nr 10, 11, 12 przedstawiają obszary, na których zlokalizowano kopaliny
(zasoby udokumentowane, perspektywiczne oraz inwentaryzację punktów eksploatacji kopalin
na obszarze gminy). Wszystkie punkty eksploatacji kopalin powodują wyraźne naruszenie
powierzchni ziemi.
Na terenie gminy zlokalizowano czternaście składowisk śmieci, w tym jedno komunalne,
przedstawia to tabela nr 13. Komunalne składowisko śmieci znajduje się na północ od miasta
Ornety w pobliżu miejscowości Nowy Dwór. Powierzchnia ogólna składowiska wynosi 6,4 ha,
z czego 2,1 ha jest powierzchnią użytkową. Całkowita pojemność wynosi 78.000 m3, rocznie
wysypisko przyjmuje 28.213 m3/rok1. Składowisko nie ma uszczelnienia od poziomu
wodonośnego, naturalną warstwą izolacyjną jest warstwa glin o miąższości 20 m.
Obszary wysypisk stanowią teren chemicznej degradacji środowiska, a gleby
bezpośrednio sąsiadujące zanieczyszczone są substancjami związanymi z funkcjonowaniem tych
wysypisk. Ujawnia się to w wysokich stężeniach w glebie chlorków i związków azotu.
Powietrze
Źródłem zanieczyszczenia powietrza na omawianym obszarze są między innymi
różnorodne systemy ogrzewania indywidualnych domów oraz komunikacja kołowa i kolejowa.
1
Studium gospodarki odpadami na terenie województwa elbląskiego, Warszawa 1998.
21
Z danych Wydziału Ochrony Środowiska w Elblągu wynika, że w gminie Orneta są dwa zakłady
pracy, które w znacznym stopniu zanieczyszczają powietrze atmosferyczne, są to: Spółdzielnie
Kółek Rolniczych w Henrykowie oraz Gospodarstwo Rolne WOJPOL. Łączna suma gazów
emitowana przez te zakłady wynosi 77.069,92 kg, a pyłów 241,20 kg na rok 1997. Porównanie
wielkości emisji w Mg w latach 1993 – 1996 w gminie Orneta (bez emisji z palenisk domowych)
pokazano
w tabeli1.
Tabela 9. Wielkość emisji w gminie Orneta
Rodzaj emisji
pył ogółem
dwutlenek siarki
dwutlenek azotu
tlenek węgla
1993 rok
0,97
2,42
0,16
5,85
1994 rok
0,06
0,60
0,01
0,28
1995 rok
10,41
3,70
2,88
37,58
1996 rok
2,29
1,31
0,07
3,34
Z przedstawionych danych wynika, że w latach 1995 – 1996 zmalała emisja zanieczyszczeń
pyłowych i gazowych ze względu na stosowanie paliwa o lepszych parametrach. Świadczy to
między innymi o wzroście świadomości ekologicznej społeczeństwa. Wymusza to stosowanie
nowych technologii, oszczędzanie nośników energii oraz obniżenie kosztów produkcji.
Powoduje to zainteresowanie się inwestycjami ekologicznymi, a tym samym sprzyja
ograniczeniu emisji zanieczyszczeń do atmosfery.
Ruch samochodowy w gminie jest również istotnym źródłem zanieczyszczenia
powietrza. Liczba eksploatowanych pojazdów z silnikami spalinowymi znacznie wzrosła,
spowodowało to zwiększenie emisji do atmosfery groźnych dla zdrowia i życia zanieczyszczeń
jak: tlenku węgla, tlenku azotu, węglowodorów, związków ołowiu oraz aldehydów.
1
op. cit. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska, ...
22
Tabela nr 10. Zbiorcze zestawienie złóż kopalin o zasobach udokumentowanych i zarejestrowanych na obszarze gminy Orneta
według stanu na grudzień 1993 rok
Nr
Nazwa złoża,
złoża
miejscowość
na
mapie
I
„Bogatyńskie” –
Bogatyńskie
II
„Orneta” – Orneta
Rodzaj kopaliny
ił, mułek ilasty
ił warwowy
piasek
III
IV
V
Zastosowanie
do wyrobów grubo- i
cienkościennych oraz
drążonych
do produkcji cegły pełnej
klasy 100
surowiec schudzający do
wyrobów ceramicznych
„Mingajny” – Mingajny piasek kwarcowy do produkcji cegły
wapienno – piaskowej
Zasoby
Stan
Uwagi
według
zagospodarobilansu
wania wydozasobów
bycia kopaliny
11.792 tys. m3 złoże
południowa część złoża znajduje się
kat. C2
niezagospoda- w obrębie Obszaru chronionego
rowane
krajobrazu rzeki Pasłęki
A – 387,2
złoże
B- 164,8
niezagospodaC1 – 588,4
rowane
C1 – 229,2
tys. m3
3663,7 tys.
ton
złoże
niezagospodarowane
złoże
niezagospodarowane
złoże
niezagospodarowane
złoże znajduje się w obrębie Obszaru
chronionego krajobrazu Równiny
Orneckiej
„Kaszuny” – Kaszuny
piasek ze żwidla potrzeb budownictwa
C1 – 19457
złoże znajduje się w obrębie Obszaru
rem i piaskiem o komunikacyjnego
tys. ton
chronionego krajobrazu Równiny
śr. pp 65,1 %
Orneckiej
3
„Wierzchy A”
kreda jeziorna,
do wapnowania gleb
246,2 tys. m
złoże znajduje się w obrębie Obszaru
gytia o zawarchronionego krajobrazu Równiny
tości CaO 45,7%
Orneckiej
Źródło: Inwentaryzacja złóż i wyrobisk kopalin stałych oraz składowisk odpadów na obszarze gminy Orneta, Przedsiębiorstwo Geologiczne „Polgeol” w Warszawie,1994.
23
Tabela nr 11. Zbiorcze zestawienie obszarów perspektywicznych i prognostycznych występowania kopalin na obszarze gminy Orneta
według stanu na grudzień 1993 r.
Nr złoża
na mapie
A
B
C
D
E
F
Miejscowość
Rodzaj i wiek kopaliny
PrzypuszczalUwagi
ne zasoby w
tys. m3
Mingajny
kruszywo naturalne, drobne – piasek;
6000
rejon znajduje się w obrębie obszaru chronionego
plejstocen
krajobrazu Równiny Orneckiej; forma występowania
– pokładowa
Krosno
kruszywo naturalne, drobne – piasek;
4000
rejon znajduje się w obrębie obszaru chronionego
plejstocen
krajobrazu Równiny Orneckiej, forma występowania
– pokładowa
Augustyny – Nowy kruszywo naturalne drobne – piasek;
4000
rejon znajduje się w obrębie obszaru chronionego
Dwór
plejstocen
krajobrazu Równiny Orneckiej; forma występowania
– pokładowa
Osetnik –
surowce ilaste; plejstocen
12000
w N i E części rejonu znajduje się w obrębie obszaru
Chwalęcin
chronionego krajobrazu Równiny Orneckiej; forma
występowania – pokładowa
Bażyny
surowce ilaste; plejstocen
3000
W i SW część rejonu znajduje się w obrębie obszaru
chronionego krajobrazu rzeki Pasłęki; forma
występowania – pokładowa
Bogatyńskie
surowce ilaste; plejstocen
4500
rejon znajduje się w obrębie obszaru chronionego
krajobrazu rzeki Pasłęki, forma występowania –
pokładowa
Źródło: Inwentaryzacja złóż i wyrobisk kopalin stałych oraz składowisk odpadów na obszarze gminy Orneta,
Przedsiębiorstwo Geologiczne Polgeol” w Warszawie1994.
24
Tabela nr 12. Inwentaryzacja punktów eksploatacji i odsłonięć kopalin na obszarze gminy Orneta według stanu na sierpień 1990 r.
Nr
Nazwa złoża
pun- Miejscowo
Właściciel
ktu na
Użytkownik
ść
mapie
Dąbrówka
PGR
1
Dąbrówka
2
Osetnik
Bażyny
3
Augustyny
4
Henrykowo
5
Kaszuny
6
Orneta
Karbowo
9
Aktualne
zastosowanie
kopaliny
piasek
na
potrzeby
drobnoziarnisty budownictwa
gleba
glina pylasta
1,5
gleba
0,3
gleba
0,1
gleba
0,5
100
4,0
50
2,3
25
1,6
300
3,5
Z. Mackieło
Ostenik
PGR
Dąbrówka
Leśnictwo
Taftowo
piasek
drobnoziarnisty
piasek bardzo
drobnoziarnisty
piasek
ze
żwirem
na
potrzeby
budownictwa
na
potrzeby
budownictwa
na
potrzeby
budownictwa
SKR
Henrykowo
Nadleśnictwo
Wichrowo
piasek
drobnoziarnisty
piasek
ze
żwirem
na
potrzeby
gleba
budownictwa
0,5
na
potrzeby gleba piasek
budownictwa
drobnoziarnisty
2,5
PGR Krosno
piasek
na
potrzeby
drobnoziarnisty budownictwa
gleba
0,3
50
1,8
Piasek
drobnoziarnisty
piasek
drobnoziarnisty
gleba
0,3
gleba
0,3
400
1,5
50
2,0
7
8
Kopalina i jej
przydatność
Charakterystyka wyrobiska
rodzaj
powierznadkładu
chnia m2
grubość w m głęb. wys. m
PGR
Karbowo
Wojciechow PGR
o
Wojciechowo
na
potrzeby
budownictwa
na
potrzeby
budownictwa
5000
6,0
20000
3,0
Stosunki
wodne w
wyrobisku
Uwagi
wyrobisko
suche
wyrobisko znajduje się w obrębie obszaru
chronionego krajobrazu rzeki Pasłęki; forma
złoża – pokładowa; wyrobisko eksploatowane
wyrobisko
forma
złoża
–
pokładowa;
wyrobisko
suche
eksploatowane
wyrobisko
forma
złoża
–
pokładowe;
wyrobisko
suche
eksploatowane
wyrobisko
wyrobisko znajduje się w obrębie obszaru
suche
chronionego krajobrazu Równiny Orneckiej; forma złoża – gniazdowa; wyrobisko eksploatowane
wyrobisko
forma
złoża
–
pokładowe;
wyrobisko
suche
eksploatowane
woda
wyrobisko znajduje się w obrębie obszaru
miejscami
chronionego krajobrazu Równiny Orneckiej w
na
dnie pobliżu udokumentowanego złoża kruszywa
wyrobiska
„Kaszuny”; złoże pokładowe; wyrobisko
zaniechane
wyrobisko
wyrobisko znajduje się w obrębie obszaru
suche
chronionego krajobrazu Równiny Orneckiej;
forma
złoża
–
pokładowa;
wyrobisko
eksploatowane
wyrobisko
forma
złoża
–
pokładowe;
wyrobisko
suche
eksploatowane
wyrobisko
forma
złoża
–
pokładowe;
wyrobisko
suche
eksploatowane
Źródło: Inwentaryzacja złóż i wyrobisk kopalin stałych oraz składowisk odpadów na obszarze gminy Orneta, Przedsiębiorstwo Geologiczne „Polgeol” w Warszawie,1994.
25
Tabela nr 13. Inwentaryzacja składowisk odpadów na obszarze gminy Orneta według stanu na czerwiec 1991 r.
Nr
punktu
na
mapie
1
Miejscowość
Właściciel
Forma
składowania
Dąbrówka
wysypisko
2
Bażyny
wysypisko
3
Nowy Dwór
komunalne
4
Henrykowo
wysypisko
5
Wola Lipecka
wysypisko
6
Kumajny
wysypisko
7
Mingajny
wysypisko
Zajmowana
powierzchnia i zasoby
m2
tys. m3
300
0,06
100
0,06
21000
3,5
50
0,02
600
0,45
200
0,9
300
0,18
Charakterystyka
odpadów
stałe
stałe
stałe
stałe
stałe
stałe
stałe
Ewentualne
zagrożenia
wynikające z istnienia
składowiska
zanieczyszczenie gleby
i wód
zanieczyszczenie gleby
i wód
zanieczyszczenie gleby
i wód
zanieczyszczenie gleby
i wód
zanieczyszczenie gleby
i wód
zanieczyszczenie gleby
i wód
zanieczyszczenie gleby
i wód
Uwagi
składowisko dzikie; zlikwidować
składowisko dzikie; zlikwidować
jednostka składująca – PGKiM Orneta; wysypisko
gminne
składowisko dzikie; zlikwidować
składowisko dzikie; zlikwidować
składowisko dzikie; zlikwidować
składowisko dzikie; zlikwidować; znajduje się w
obrębie obszaru chronionego krajobrazu Równiny
Orneckiej
8
Opin
wysypisko
400
stałe
zanieczyszczenie gleby składowisko dzikie; zlikwidować
0,24
i wód
9
Białe Dwór
wysypisko
600
stałe
zanieczyszczenie gleby składowisko dzikie; zlikwidować
0,40
i wód
10
Karbowo
wysypisko
100
stałe
zanieczyszczenie gleby składowisko dzikie; zlikwidować
0,03
i wód
11
Karbowo
wysypisko
50
stałe
zanieczyszczenie gleby składowisko dzikie; zlikwidować
0,02
i wód
12
Wojciechowo
wysypisko
300
stałe
zanieczyszczenie gleby składowisko dzikie; zlikwidować
0,30
i wód
13
Bogatyńskie
wysypisko
400
stałe
zanieczyszczenie gleby składowisko dzikie; zlikwidować; znajduje się w
0,240
i wód
obrębie obszaru chronionego krajobrazu rzeki Pasłęki
14
Klusajny
wysypisko
300
stałe
zanieczyszczenie gleby składowisko dzikie; zlikwidować; znajduje się w
0,18
i wód
obrębie obszaru chronionego krajobrazu rzeki Pasłęki
Źródło: Inwentaryzacja złóż i wyrobisk kopalin stałych oraz składowisk odpadów na obszarze gminy Orneta, Przedsiębiorstwo Geologiczne „Polgeol” w Warszawie,1994.
WALORYZACJA PRZYRODNICZA GMINY ORNETA - MAPA A
I. PRZYRODNICZE JEDNOSTKI STRUKTURALNE
Strefy Podstrefy
Cechy i wskazaniia
SR
strefy rezerwatu przyrody Ostoja bobrów na rzecze Pasłęce: obejmują
rezerwat i tereny przyległe – cechują się silnymi powiązaniami
przyrodniczymi (jednokierunkowymi) z rezerwatem; tereny przyległe leżące
poza formą dolinną spełniają rolę obszarów autonomicznych (zasilania); w tej
strefie proponuje się kierunkowo ustanowienie rezerwatu w nowej formule
(krajobrazowego) wraz z otuliną.
SRP
rezerwat wraz z doliną i strefą przydolinną – bardzo silne
powiązania z Pasłęką; położenie w obrębie korytarza
ekologicznego o znaczeniu krajowym (według ECONET PL);
• rezerwat ssaków jak w rozporządzeniu ministra;
• tereny lasów w części objęte ochroną rezerwatową;
• strefa sugerowanego rezerwatu krajobrazowego wraz otuliną
(doprecyzowanie przebiegu i zasad na etapie opracowania
nowej dokumentacji rezerwatu);
• sugerowana zmiana formuły rezerwatu jest zadaniem
ponadlokalnym – rekomendacja do służb wojewody;
• szczególnie wysoki reżim gospodarowania;
• na terenach rolnych wprowadzić obudowę biologiczną na
zboczach doliny, zakaz gnojowicowania na terenach o
znacznym nachyleniu;
Wskazania dodatkowe:
• dopuszczenie funkcji turystycznej (turystyka
kwalifikowana);
• akceptacja szlaku kajakowego (rekreacja połączona z
edukacją ekologiczną);
SRDW
rezerwat wraz z doliną i strefą przydolinną – bardzo silne
powiązania z Drwęcą Warmińską;
• rezerwat ssaków jak w rozporządzeniu ministra;
• tereny lasów w części objęte ochroną rezerwatową;
• strefa sugerowanego rezerwatu krajobrazowego wraz otuliną
(doprecyzowanie przebiegu i zasad na etapie opracowania
nowej dokumentacji rezerwatu);
• sugerowana zmiana formuły rezerwatu jest zadaniem
ponadlokalnym – rekomendacja do służb wojewody;
• szczególnie wysoki reżim gospodarowania;
• na terenach rolnych wprowadzić obudowę biologiczną na
zboczach doliny, zakaz gnojowicowania na terenach o
znacznym nachyleniu;
Wskazania dodatkowe:
• dopuszczenie funkcji turystycznej (turystyka
kwalifikowana);
• akceptacja szlaku kajakowego (rekreacja połączona z
edukacją ekologiczną);
27
SRW
L
•
•
rezerwat wraz z doliną i strefą przydolinną – bardzo silne
powiązania z Wałszą;
• rezerwat ssaków jak w rozporządzeniu ministra;
• tereny lasów w części objęte ochroną rezerwatową;
• strefa sugerowanego rezerwatu krajobrazowego wraz otuliną
(doprecyzowanie przebiegu i zasad na etapie opracowania
nowej dokumentacji rezerwatu);
• sugerowana zmiana formuły rezerwatu jest zadaniem
ponadlokalnym – rekomendacja do służb wojewody;
• szczególnie wysoki reżim gospodarowania;
• na terenach rolnych wprowadzić obudowę biologiczną na
zboczach doliny, zakaz gnojowicowania na terenach o
znacznym nachyleniu;
Wskazania dodatkowe:
• dopuszczenie funkcji turystycznej (turystyka
kwalifikowana);
• akceptacja szlaku kajakowego (rekreacja połączona z
edukacją ekologiczną);
duże zespoły leśne, w większości na siedliskach borowych (korzystne dla
rekreacji); cechują się przewagą monokultur, odporność siedlisk – niska i
średnia, znaczny udział siedlisk wilgotnych; wskazania: wykorzystanie
gospodarcze, w ograniczonym zakresie rekreacyjne;
lasy na siedliskach wilgotnych; wskazania: chronić przed zmianą
użytkowania; chronić przed dopływem zanieczyszczeń; zabiegi
melioracyjne nie wskazane; cenne tereny retencji naturalnej; przebudowa
drzewostanu; użytkowanie według ustaleń planu urządzeniowo – leśnego
(aktualnie w opracowaniu); tereny bezleśne w obrębie stref w przypadku
występowania gleb słabych przeznaczyć pod zadrzewienie; zespoły leśne
w większości położone w obrębie obszarów chronionego krajobrazu;
L1
lasy ochronne (wodo- i glebochronne); użytkowanie – według
planu urządzeniowo – leśnego.
SD
strefy dolinne Drwęcy Warmińskiej i Młyńskiej Strugi; wyraźnie
wykształcone w postaci dolin erozyjnych; wskazania:
maksymalnie ograniczyć wycinkę drzew, nie meliorować siedlisk
wilgotnych (dna dolin), rozważyć stanowienie leśnych użytków
ekologicznych.
28
R
użytki rolne z przewagą gleb dobrych(III; IV klasa bonitacyjna); strefy terenów
rolnych o niewielkim udziale lasów i zadrzewień; przewaga gleb dobrych i
średnich; układ stref uwarunkowany głównie strukturą przestrzenną lasów.
R1
strefa północna leżąca w większości na obszarze kontaktowym
Wzniesień Górowskich i Równiny Orneckiej, zdecydowana
przewaga gleb najlepszych w skali gminy (klasy III), występujące
użytki zielone związane głównie z wodami powierzchniowymi
(oczka, cieki) i terenami wilgotnymi; układające się pasmowo
skupienia niewielkich kompleksów leśnych i zadrzewień
przywodnych oraz śródpolnych zakwalifikowano jako ciągi
ekologiczne o charakterze łącznikowym; użytkowanie rolnicze,
maksymalne ograniczenie przeznaczenia gleb na cele
nierolnicze; jeżeli zwarty obszar projektowany do zmiany
przekracza 0,5 ha wymagane jest uzyskanie zgody Ministra na
przeznaczenie tych terenów na cele nierolnicze (ustawa z dn.
03.02.1995 roku, Dz. U. Nr 16);
podstrefa o dużej koncentracji gleb najsłabszych; wskazania:
predystynowane do zalesienia, możliwość wyłączenia z produkcji
rolnej na cele komercyjne;
strefa „Osetnik – Bażyny – Nowy Dwór”, największa z
wydzielonych stref R; przeważają tu gleby dobre i średnie,
kompleksu pszennego dobrego, żytniego bardzo dobrego,
żytniego dobrego i pszennego wadliwego, IIIa, b i IVa klasy
bonitacyjnej; użytki zielone związane głównie z wodami
powierzchniowymi (oczka, cieki) i terenami wilgotnymi;
układające się pasmowo skupienia niewielkich kompleksów
leśnych i zadrzewień przywodnych oraz śródpolnych
zakwalifikowano jako ciągi ekologiczne o charakterze
łącznikowym; użytkowanie rolnicze, wskazania: maksymalne
ograniczenie przeznaczenia gleb na cele nierolnicze; jeżeli
zwarty obszar projektowany do zmiany przekracza 0,5 ha
wymagane jest uzyskanie zgody Ministra na przeznaczenie tych
terenów na cele nierolnicze (ustawa z dn. 03.02.1995 roku, Dz.
U. Nr 16);
podstrefa o dużej koncentracji gleb najsłabszych; wskazania:
predystynowane do zalesienia, możliwość wyłączenia z produkcji
rolnej na cele komercyjne;
R1a
R2
R2a
29
R3
R3a
R4
R4a
R5
T
strefa Bogatyńskie - Orneta; występują tu gleby średnie
kompleksu żytniego dobrego i pszennego wadliwego, głównie
IVa klasy bonitacyjnej, użytki zielone związane głównie z wodami
powierzchniowymi (oczka, cieki) i terenami wilgotnymi;
układające się pasmowo skupienia niewielkich kompleksów
leśnych i zadrzewień przywodnych oraz śródpolnych
zakwalifikowano jako ciągi ekologiczne o charakterze
łącznikowym; użytkowanie rolnicze, ograniczenie przeznaczenia
gleb na cele nierolnicze; jeżeli zwarty obszar projektowany do
zmiany przekracza 0,5 ha wymagane jest uzyskanie zgody
Wojewody na przeznaczenie tych terenów na cele nierolnicze
(ustawa z dn. 03.02.1995 roku, Dz. U. Nr 16)
podstrefa o dużej koncentracji gleb najsłabszych; wskazania:
predystynowane do zalesienia, możliwość wyłączenia z produkcji
rolnej na cele komercyjne;
strefa południowo - wschodnia, występuje tu największa
mozaikowatość gleb, jak również występują tu w przewadze
gleby słabe (kompleksu żytniego słabego, żytniego bardzo
słabego i zbożowo - pastewnego słabego) IVb, V i VI klasy
bonitacyjnej; układające się pasmowo skupienia niewielkich
kompleksów leśnych i zadrzewień przywodnych oraz
śródpolnych zakwalifikowano jako ciągi ekologiczne o
charakterze łącznikowym; wskazania: możliwość przeznaczenia
powierzchni najsłabszych użytków rolnych na cele nierolnicze zalesienia;
podstrefa o dużej koncentracji gleb najsłabszych; wskazania:
predystynowane do zalesienia, możliwość wyłączenia z produkcji
rolnej na cele komercyjne;
strefa południowa, występują tu w przewadze gleby dobre
(kompleks kompleksu pszennego dobrego, żytniego bardzo
dobrego i zbożowo - pastewnego mocnego; wskazania:
maksymalne ograniczenie przeznaczenia gleb na cele
nierolnicze; jeżeli zwarty obszar projektowany do zmiany
przekracza 0,5 ha wymagane jest uzyskanie zgody Ministra na
przeznaczenie tych terenów na cele nierolnicze (ustawa z dn.
03.02.1995 roku, Dz. U. Nr 16);
rejon jeziora Tawty; znaczenie – rekreacja i turystyka sobotnio niedzielna, wysokie walory krajobrazowe; wskazania: utrzymać
funkcję rekreacyjną, wprowadzić bardzo wysoki reżim
gospodarowania ze względu na małą odporność jeziora na
degradację (III klasa odporności).
Pozostałe oznaczenia zawarte w legendach do map.
30
1.2. Zasoby, stan i warunki środowiska przyrodniczego miasta Orneta.
Zasoby środowiska przyrodniczego
Zgodnie z podziałem Polski na regiony fizyczno – geograficzne Orneta leży w obrębie
Równiny Orneckiej. Równina Ornecka jest mezoregionem wchodzącym w skład makroregionu
Niziny Staropruskiej (J. Kondracki, 1998).
Zachodnia granica mezoregionu jest jednocześnie odcinkiem granicy pomiędzy Niżem
Środkowoeuropejskim a Niżem Wschodnioeuropejskim. Podstawą wydzielenia przez
Kondrackiego niewielkiej przecież w stosunku do innych (225 km2) jednostki mezoregionalnej
była wyraźna odrębność Równiny wobec obszarów otaczających ją od południa i północy.
Odrębność ta jest wynikiem odmiennej morfogenezy terenu rozciągającego się wzdłuż Drwęcy
Warmińskiej.
Morfogeneza. Ukształtowanie terenu
Geneza Równiny Orneckiej (i tym samym obszaru leżącego w granicach
administracyjnych miasta) związana jest z ósmą fazą recesyjną stadiału pomorskiego
zlodowacenia bałtyckiego. Postój czoła lodowca na linii moren górowskich, brak odpływu wód
z topniejącego lądolodu na południe ( moreny siódmej fazy recesyjnej) – te czynniki
spowodowały, że na południe od morem ósmej fazy istniały warunki do tworzenia się zastoisk
lub też obszarów o utrudnionym odpływie wód. Analiza budowy geologicznej Równiny
Orneckiej wskazuje, że był to początkowo obszar tak zwanej sedymentacji spokojnej typu
zastoiskowego (utwory ilaste i gliny pylaste ciężkie w podłożu). Po zmianie warunków
(przyspieszenie procesów topnienia lodowca, ułatwiony odpływ wód w kierunku zachodnim)
główną rolę odgrywały procesy fluwioglacjalne. Ich wynikiem było pokrycie utworów
zastoiskowych osadami fluwioglacjalnymi. Tak więc można powiedzieć, że główną
powierzchnię morfologiczną tworzy tu równina zastoiskowo – sandrowa. Równina ta jest
rozcięta erozyjną doliną Drwęcy Warmińskiej, formującą się już po ustąpieniu lodowca
z terenu Polski. Drobniejsze formy morfologiczne związane z holocenem to obniżenie dolinne
cieku spod Karbowa, przepływającego przez Jezioro Mieczowe, boczne dolinki i rozcięcia
31
erozyjne krawędzi doliny Drwęcy i zagłębienia bezodpływowe w powierzchni sandrowo –
zastoiskowej. Dolina cieku spod Karbowa poniżej Jeziora Mieczowego ma wyraźnie erozyjny
charakter i łączy się z doliną Drwęcy Warmińskiej.
Formami ukształtowania terenu związanymi z działalnością człowieka są wyrobiska,
często zapełnione wodą lub zabagnione, nasypy, skarpy itp. Największym wyrobiskiem
wypełnionym wodą jest misa Jeziora Mieczowego.
Równina zastoiskowo – sandrowa leży w granicach miasta na wysokości od około 73 m
npm na południu i około 69 m npm na północy do około 62 m npm na skraju doliny Drwęcy
Warmińskiej. Generalnie równina nachylona jest w kierunku zachodnim – od około 71 m npm
na wschodzie do około 60 m npm na zachodzie (oczywiście w granicach miasta). Głębokość
rozcięcia doliny Drwęcy Warmińskiej jest znaczna. Wysokość zboczy doliny, często mających
charakter skarp, osiąga wartość od 18 m do dwudziestu kilku metrów. Dno doliny leży na
wysokości od 52 m npm na wschodzie do około 39 m npm na zachodzie. Rzeka silnie
meandruje tworząc starorzecza i podcinając zbocza doliny. W strefie doliny występują formy
ostańcowe (ostańce morenowe) utworzone w czasie wcześniejszych stadiów rozwojowych
doliny. Na jednym z takich ostańców położone jest stare miasto.
Nachylenia terenu na równinie są niewielkie, mieszczące się w większości w przedziale
do 3%. Lokalnie są to spadki większe (do 8%) Największe spadki występują w strefach
zboczowych doliny Drwęcy Warmińskiej i bocznych dolinek erozyjnych. Przekraczają one tam
(miejscami nawet znacznie) wartość 12%.
Budowa geologiczna
Obszar opracowania położony jest (według W. Pożaryskiego, 1964) w obrębie
Obniżenia Perybałtyckiego, które jest jednym z elementów strukturalnych Platformy
Wschodnioeuropejskiej. Jest to tak zwana strefa zboczowa Obniżenia Perybałtyckiego,
charakteryzująca się wyraźnym podnoszeniem się podłoża krystalicznego w kierunku
południowo – wschodnim, w stronę Wyniesienia Mazursko – Suwalskiego.
W granicach miasta w głębszym podłożu występują osady kredowe (margle i piaski
glaukonitowe). Kreda zalega na głębokości około 200 m, a jej miąższość wynosi kilkaset
metrów. Nad osadami kredowymi występują serie trzeciorzędowe. Są to oligoceńskie piaski
32
glaukonitowe i kwarcowe z lignitem, naprzemianlegle ułożone z iłami piaszczystymi oraz
plioceńskie iły, mułki i drobnoziarniste piaski kwarcowe. Osady trzeciorzędowe występują na
głębokości około 100 – 120 m.
Na powierzchni występują osady plejstoceńskie i utwory holocenu. Osady
plejstoceńskie występują w postaci glin, piasków zwałowych i iłów (warwowych), przykrytych
stosunkowo
cienką,
miejscami
nieciągłą
serią
fluwioglacjalną
(piaski
sandrowe).
Konsekwencją nieciągłości jest występowanie lokalnie izolowanych wychodni utworów
zastoiskowych. Osady holocenu reprezentowane są przez piaski i żwiry rzeczne, torfy i namuły
występujące lokalnie. Także lokalny zasięg mają tworzące się w holocenie osady przystokowe,
występujące w postaci utworów napływowych u wylotu dolinek i rozcięć erozyjnych bądź też
utworów denudacyjnych na niektórych odcinkach podstawy stoków.
Odrębną grupę współcześnie powstałych utworów powierzchniowych są występujące
miejscami antropogeniczne nasypy. Takim nadsypanym obszarem jest teren targowiska po
zachodniej stronie Jeziora Mieczowego.
Wyżej przedstawione osady powierzchniowe mają różne właściwości geologiczne
i w konsekwencji różną przydatność dla celów budowlanych. Zupełnie nieprzydatne są utwory
bagienne (torfy, namuły przewarstwione piaskami). Przydatne pod zabudowę są utwory
fluwioglacjalne (sandrowe) i zastoiskowe, na większości obszaru występujące łącznie
(podścielone iłami utwory piaszczyste). Ta przydatność jest jednak warunkowana lokalnie
występowaniem wód gruntowych.
Antropogeniczne nasypy mineralno – organiczne o różnej miąższości i zmiennym
składzie wymagają szczegółowego rozpoznania warunków geologicznych w przypadku
lokalizacji obiektów budowlanych.
Warunki glebowe
W granicach miasta przeważają gleby brunatne właściwe oraz kwaśne i wyługowane.
Mają dość dobrze rozwinięty poziom próchniczny i są względnie zasobne w składniki
pokarmowe. Wykształcone są z utworów gliniastych i piasków gliniastych na różnym podłożu
(utwory zastoiskowe)). Gleby brunatne wyługowane występujące w sąsiedztwie brunatnych
33
właściwych wykazują się odczynem kwaśnym wskutek wypłukania związków wapnia
z górnych partii profilu glebowego.
Poza glebami brunatnymi występują tu czarne ziemie właściwe i zdegradowane, gleby
bagienne, a także gleby glejowe i aluwialne (o charakterze mad) w dolinie Drwęcy. Czarne
ziemie występują płatami, głównie w niżej położonych partiach terenu i na obrzeżach form
dolinnych. Cechują się składem mechanicznym piasków słabogliniastych i w części luźnych.
Gleby bagienne występują w dolinach i obniżeniach terenu, gdzie wody gruntowe zalegają
bardzo płytko. Gleby glejowe i mady są glebami występującymi głównie w dolinie Drwęcy
Warmińskiej. Tak gleby bagienne, jak i glejowe oraz mady to głównie naturalne siedliska
łąkowe.
Gleby w granicach miasta zaliczają się głównie do gleb średniej jakości. Przeważają
gleby klas: IVa i IVb. We wschodniej części obszaru występują kompleksy gleb klasy IIIb.
Gleby klas: V i VI występujące lokalnie wśród wyżej wymienionych stanowią dopełnienie
bonitacyjnej jakości gleb.
Ze względu na rolniczą przydatność gleby na obszarze miasta zaliczane są do
kompleksów: 5 (żytniego dobrego), 6 (żytniego słabego) i 7 (żytnio – łubinowego).Lokalnie
występują także gleby kompleksów: pszennego dobrego (2), żytniego bardzo dobrego (4),
zbożowo – pastewnego mocnego (8) i zbożowo - pastewnego słabego (9).
Wśród użytków zielonych przeważają średnie (2z). Pozostałą część użytków zielonych
zalicza się do słabych i bardzo słabych (3z).
Szata roślinna
Ze względu na podział przyrodniczo – leśny obszar miasta zaliczany jest do dzielnicy
Pojezierza Mazurskiego będącej częścią Krainy II Mazursko – Podlaskiej.
Większe zespoły leśne występują w północnej części miasta. Są to głównie lasy
komunalne przy ulicy Polnej i sąsiadujące z nimi od północy i wschodu lasy państwowe. Rosną
na siedliskach boru mieszanego. W siedliskach borowych dominującymi są gleby bielicowe
piaszczyste. Główne gatunki lasotwórcze to sosna i świerk z domieszką dębu, modrzewia
i brzozy. W podszycie występują: jałowiec, jarzębina, leszczyna, kruszyna i trzmielina).
34
Siedliska lasu mieszanego zajmują gleby dość zasobne w składniki pokarmowe.
Gatunkami lasotwórczymi są: dąb, sosna i świerk z domieszką modrzewia, brzozy, osiki i lipy
oraz grabu. W podszycie występują: leszczyna, suchodrzew, jarzębina, kruszyna, trzmielina.
Tereny lasów państwowych nie mają większego znaczenia dla rekreacji. Z kolei lasy
komunalne przy ulicy Polnej nadają się do wykorzystania rekreacyjnego. Bliskie położenie
miasta, dobre warunki klimatyczne i glebowe związane z występowaniem w podłożu piasków
o niskim poziomie wody gruntowej stanowią o predyspozycjach tego zespołu do rozsądnego
zagospodarowania rekreacyjnego. Należy przy tym zwracać uwagę na ograniczoną odporność
siedlisk na penetrację powierzchniową. Dotyczy to w szczególności lasów w bliskim
sąsiedztwie załomów terenu i tych, gdzie lokalnie nachylenia mogą być większe od 100 (należy
wtedy organizować przemieszczanie się ludzi po odpowiednio przystosowanych trasach).
Poza zespołami leśnymi szata roślinna jest reprezentowana przez dendroflorę
porastającą dość zwarcie strome brzegi (skarpy) doliny Drwęcy Warmińskiej i części dolinek
bocznych. Zadrzewienia te pełnią ważną funkcję glebochronną. Występują wśród nich głównie
graby, buki, olchy, wierzby i brzozy. Z krzewów występują: głóg, tarnina, dzika róża i bez
czarny, tworząc zespoły tak zwanej roślinności okrajkowej. Także tereny zabagnione
i podmokłe są w większości zakrzewione. Występują tam przeważnie wierzby krzewiaste
(łozy), olchy oraz zespoły roślinności hydrofilnej z trzciną i sitowiem na czele. Poza walorami
krajobrazowymi istotna jest ich rola jako siedlisk awifauny i drobnej zwierzyny lądowej.
Podobny charakter i znaczenie posiada porastająca brzegi cieków i zbiorników wodnych
(Jezioro Mieczowe, starorzecza). Kępowy i pasmowy charakter mają skupienia roślinności
wysokiej w obrębie lub w otoczeniu nieczynnych wyrobisk i wilgotnych lub wypełnionych
wodą zagłębień bezodpływowych. Skład gatunkowy jest podobny do wyżej wymienionych
skupisk roślinności wysokiej pozaleśnej.
Zupełnie odrębny charakter, a jednocześnie duże znaczenie posiada roślinność wysoka
i średnia ogrodów działkowych. Cechuje się dużą różnorodnością gatunków, określoną
kompozycją przestrzenną i wysokim stopniem zadbania.
W obrębie zwartej zabudowy roślinność wysoka występuje w postaci nasadzeń
przyulicznych i kilku niewielkich skwerów i charakterze parkowym. Do obszarów o istotnym
znaczeniu w systemie przyrodniczym miasta należą także tereny, gdzie roślinność tworzy
mozaikę z zabudową. Są to głównie zespoły zabudowy jednorodzinnej z ogrodami. Tereny te
mogą posiadać wyższe walory ekologiczne od terenów tradycyjnie uznawanych za otwarte.
35
Zasadnicze znaczenie ma tutaj jednak wielkość działki, decydująca o możliwościach tworzenia
bogatej struktury roślinności. Nie zapewniają ich działki małe, o powierzchni poniżej 1.000 m2.
Dla podkreślenia znaczenia roślinności w strukturze miasta przytacza się najistotniejsze
jej funkcje przyrodnicze. Są to:
-
regulacja warunków bioklimatycznych i aerosanitarnych;
-
produkcja tlenu i absorpcja dwutlenku węgla;
-
ochrona bogactwa genetycznego;
-
tworzenie warunków życia dla fauny;
-
tworzenie warunków do regeneracji fizycznej i psychicznej człowieka.
Wody powierzchniowe
Orneta leży w zlewni Drwęcy Warmińskiej, będącej prawym dopływem Pasłęki.,
Drwęca przepływa przez obszar miasta generalnie w kierunku wschód – zachód, stanowiąc
jego oś hydrograficzną. Płynie w głęboko wciętej erozyjnie dolinie wyznaczonej wysokimi
skarpami, przyjmując małe, lewobrzeżne cieki (z największym z nich – ciekiem spod Karbowa)
oraz wody okresowe. Szerokość rzeki wynosi średnio kilkanaście metrów. Tworzy liczne
meandry i starorzecza.
Średni przepływ w roku hydrologicznym w latach 1951 – 1982 wynosił 2,42 m3/s.
Średni niski przepływ wynosił 0,52 m3/s (dane według HYDROPROJEKT Gdańsk).
Przeprowadzona przez HYDROPROJEKT analiza porównawcza wielkości przepływów
w dwóch okresach wieloletnich wykazała spadek wielkości przepływów średnich miesięcznych
w roku hydrologicznym o 16,9% (patrz: tabela). Spadek wielkości przepływów w miesiącach
letnich był jeszcze większy – wynosił 28,9%. Uzyskane wyniki świadczą, że występują już
w zlewni Drwęcy Warmińskiej przejawy suszy hydrologicznej.
36
Miesięczne przepływy średnie Drwęcy Warmińskiej w odniesieniu do przepływów
z wielolecia 1951 – 1982
wodowskaz Orneta, powierzchnia zlewni – 305 km2
rok
hydrologiczny
m3/s
wielolecie
19831993
2,42
2,01
zima (XI – IV)
(+/−)
wskaźnik
zmian
m3/s
%
wielole 1983 –
cie
1993
-0,41
-16,9
∆
m3/s
wskaźnik
zmian
%
-0,31
-10,0
∆
(+/−)
3,11
2,80
lato (V – X)
m3/s
wskaźnik
zmian
%
-0,50
-28,9
∆
(+/−)
wielolecie
1983 1993
1,73
1,23
Źródło: Rozpoznanie problemów suszy na obszarze województwa elbląskiego. HYDROPROJEKT Gdańsk, 1993.
Spadek wielkości przepływów był nieproporcjonalnie wyższy od wskaźnika
zmniejszania się opadów atmosferycznych. Autorzy cytowanego wyżej opracowania stawiają
hipotezę, że „...wystąpił tu więc prawdopodobnie mechanizm osuszającego działania lasu”. Nie
dostarczają jednak dowodów na ten związek przyczynowo – skutkowy.
Tym niemniej jednak głównym problemem zlewni Drwęcy Warmińskiej jest deficyt
hydrologiczny. W skali takiego obszaru jak miasto jest to mniej zauważalne. Potencjał wodny
terenu miasta można określić jako względnie wysoki. Poza scharakteryzowaną na wstępie
Drwęcą Warmińską potencjał ten stanowią:
-
Jezioro Mieczowe położone na szlaku cieku spod Karbowa, powstałe w miejscu
wyrobiska po surowcach ilastych, mające duże znaczenie tak w aspekcie retencji,
jak i rekreacji;
-
niewielkie zaporowe jeziorko na bezimiennym cieku, położone na zachód od ulicy
Rozjazdowej;
-
niewielkie zbiorniki wodne, będące w różnej fazie zarastania, zlokalizowane
w wyrobiskach, lokalnych obniżeniach terenu lub na dnie doliny Drwęcy (w tym
starorzecza);
-
podmokłości i zabagnienia występujące z relatywnie większym natężeniem
w północno – zachodniej części miasta;
-
niewielkie cieki (w tym okresowe) płynące w bocznych dolinkach erozyjnych.
37
Wody powierzchniowe charakteryzują się znaczną zmiennością poziomu lustra wody,
uwarunkowaną litologicznie, porą roku i stanem pogody (ulewne deszcze, okresy
bezopadowe).
Stan czystości wód powierzchniowych jest niezadowalający. Drwęca Warmińska do
Ornety doprowadza wody w III klasie czystości. Jest to spowodowane wysoką zawartością
związków fosforu, saprobowością i poziomem miana Coli. Poniżej Ornety są to już jednak
wody pozaklasowe (NON) ze względu na zanieczyszczenie bakteriologiczne.
Wody Jeziora Mieczowego nie były badane przez Państwową Inspekcję Ochrony
Środowiska. Na podstawie oceny funkcjonowania obiegu materii w zlewni jeziora można
jedynie przypuszczać, że jego wody są znacznie poniżej II klasy czystości, co wyklucza je
z grupy wód przydatnych dla kąpieli. Ma to istotne znaczenie, jako że z Jeziorem Mieczowym
wiąże się głównie oferta rekreacji letniej Ornety. Do cieku spod Karbowa zrzucane są ścieki ze
zdewastowanej oczyszczalni w Karbowie. Sam ciek zaś nie posiada strefy ekotonowej
pełniącej rolę biofiltra dla zanieczyszczeń obszarowych z pól. Stąd też na mapie przedstawiono
dział wodny III rzędu wyznaczający zlewnię cieku i jeziora, proponując zastosowanie na jej
obszarze reżimu zagospodarowania i modelu kształtowania środowiska jak dla zlewni
pojeziernych.
Wody podziemne
Występowanie wód podziemnych płytkich (gruntowych) jest ściśle związane z budową
geologiczną warstwy przypowierzchniowej. Na obszarze miasta warstwa nieprzepuszczalna
(utwory zastoiskowe), zatrzymująca wody opadowe, występuje na zmiennej głębokości – lecz
jest to na ogół głębokość niewielka. Zatrzymujące się nad nią wody cechują się swobodnym
zwierciadłem zalegania. Wody pod przewarstwieniami trudnoprzepuszczalnymi posiadają
zwierciadło napięte. To zróżnicowanie występowania wód gruntowych jest dość istotnym
utrudnieniem przy lokalizacji budynków. Wody te nie mają znaczenia gospodarczego.
Bogatsze warstwy wodonośne występują na większych głębokościach.
Wyróżnia się pięć stref występowania I poziomu wód gruntowych. Są to:
-
strefa najpłytszego występowania wód gruntowych obejmująca dna dolin i terenów
podmokłych; wody występują w utworach piaszczystych i organogenicznych na
38
głębokości do 1 m; wahania poziomu są zależne od stanów wody w rzece oraz od
pór roku i intensywności opadów;
-
strefa występowania swobodnego zwierciadła wody na głębokości 1,0 – 2,0 m w
utworach piaszczystych; w dużej części są to wody zawieszone, zasilane z opadów
atmosferycznych;
-
strefa występowania swobodnego zwierciadła wody gruntowej na głębokości 2,0 –
4,5 m w utworach piaszczystych; występuje w niewielkim zasięgu w dolinie
Drwęcy Warmińskiej i na równinie zastoiskowo - sandrowej;
-
strefa równiny, gdzie utwory piaszczyste podścielone są na różnej głębokości
osadami zastoiskowymi (trudnoprzepuszczalnymi); woda gruntowa w zasadzie nie
występuje do głębokości 4,5 m; w czasie intensywnych opadów może miejscami
stagnować w warstwie piaszczystej;
-
strefa równiny, gdzie na powierzchni występują utwory trudnoprzepuszczalne
(wychodnie osadów zastoiskowych); wody nie stwierdzono do głębokości 4,5 m;
mogą tu występować sączenia śródwarstwowe (miejscami dość intensywne).
Użytkowe warstwy wodonośne zalegają na większych głębokościach i z nich
zaopatrywana jest Orneta. Miejskie ujęcie wody (główne) położone jest na południe od granic
miasta przy drodze na Miłakowo, pod lasem (kolonia Orneta). Jest to zespół trzech studni
głębinowych. Woda jest pompowana z głębokości około 237 m w jednej studni i z głębokości
około 180 m w dwóch pozostałych. Są to wody poziomu czwartorzędowego. Ujęcie posiada
duże nadwyżki zasobów dyspozycyjnych. Na potrzeby miasta dostarczana jest z tego ujęcia
woda w ilości około 2500 m3/dobę. Ujęcie dawnej mleczarni przy ulicy Podleśnej ma
znaczenie rezerwowe.
Wody mineralne i geotermalne
Północno - zachodnia część województwa warmińsko - mazurskiego to rejon
występowania wód chlorkowo - sodowych. Głębokość ich zalegania w tym rejonie (około 700
– 900 m) jest dość korzystna dla ewentualnej eksploatacji. Są to głównie wody poziomu
triasowego o temperaturze na wypływie niewiele ponad 200C (Z. Płochniewski, 1994). Brak
w Ornecie i pobliżu głębokiego, opróbowanego pod kątem wód mineralnych otworu
39
wiertniczego, nie pozwala na określenie dokładnych parametrów wód mineralnych o cechach
geotermalnych. Najbliższe znane otwory znajdują się w Pasłęku (opróbowany), Mariance
(opróbowany) i Gładyszach (nieopróbowany). W przypadku otworu w Gładyszach odnotowano
wydajność wód do 3 m3/h, co świadczy, że dopływy wody są małe.
Temperatura wód mineralnych w tym rejonie mieści się w dolnym przedziale wód
geotermalnych. Do celów leczniczych wymagane byłoby podgrzewanie. Dla pozyskiwania
energii cieplnej wymagane jest stosowanie pomp cieplnych.
Ogólnie rzecz ujmując rejon Ornety można uznać jako mało perspektywiczny dla
pozyskiwania wód mineralnych. Jednak w przypadku ewentualnego pozyskiwania należy brać
pod uwagę istotny problem nie zagospodarowanych nadwyżek tych wód. Ze względu na ich
cechy fizykochemiczne (silnie stężone solanki) konieczne jest wtłaczanie nadwyżek tych wód
do górotworu. Zabieg ten jest kosztowny i w efekcie czyni dyskusyjną ekonomiczną stronę
eksploatacji wód mineralnych.
Warunki klimatyczne
W podziale Polski na regiony klimatyczne tereny miasta Ornety zalicza się według E.
Romera do typu klimatu pojeziernego (Pojezierza Mazurskiego – kraina B8). Z kolei
w podziale na dzielnice klimatyczno – rolnicze (R. Gumiński) jest to dzielnica wschodnio –
bałtycka, zaś według H. Okołowicza jest to strefa klimatu kształtujące się pod wpływem
Bałtyku. Biorąc powyższe pod uwagę i opierając się na wynikach wieloletnich badań ogólnych
cech klimatu w stacjach meteorologicznych położonych najbliżej Ornety można powiedzieć, że
miasto to leży w szerokiej strefie ścierania się wpływów klimatu morskiego i kontynentalnego.
Zaznacza się tu jednak przewaga zachodniej cyrkulacji cyklonalnej. Efektem jest znaczna
zmienność warunków pogodowych. Z kolei występowaniu okresów cyrkulacji wschodniej
towarzyszą
bardziej
stabilne
warunki
pogodowe,
charakterystyczne
dla
układów
antycyklonalnych (pogoda wyżowa).
Temperatura powietrza. Średnia roczna temperatura powietrza dla Ornety i okolic waha się
w pobliżu wartości 7,00C. Dla porównania w Bartoszycach i w Elblągu jest to odpowiednio
6,30C i 7,70C (1965 – 1970).
40
Opady atmosferyczne. Średnia wieloletnia suma opadów wynosi dla Ornety 598 mm
(Bartoszyce – 587 mm, Elbląg – 652 mm). Miejscowości położone wokół Ornety (Długobór,
Dobry, Książnik, Lechowo, Lubomino, Pieniężno, Strużyna) w tym samym okresie miały
opady wyższe (646 – 770 mm). Największe opady w Ornecie występują w sierpniu (79 mm).
Wiatry. Przeważają wiatry z kierunku SW (15,5%). Ogólnie rzecz ujmując – najwięcej jest tu
wiatrów z trzeciej ćwiartki róży wiatrów (S, SW, W) łącznie ponad 43%. Znaczny udział mają
także wiatry z E (12,6%) i z SE (12,1%). Okresy ciszy wynoszą około 5,7%. Średnia prędkość
wiatru wynosi 2,6 m/s. Największe prędkości wykazują wiatry z kierunków SW (3,5 m/s)
i W (3,1 m/s). Biorąc pod uwagę prędkości wiatrów nie ma tu najlepszych warunków dla
lokalizacji elektrowni wiatrowych.
Cechy klimatu lokalnego są zróżnicowane głównie ze względu na morfologię terenu, jego
pokrycie i uwilgotnienie przypowierzchniowej warstwy gruntu. Korzystnymi warunkami
klimatu lokalnego charakteryzują się:
-
tereny równiny obejmujące zbocza o ekspozycji S, SW i SE (o spadkach powyżej
5%) oraz lokalnie E i w (o spadkach powyżej 10%);
-
zwiększony dopływ promieniowania słonecznego, bardzo dobre warunki termiczno
– wilgotnościowe, dobre przewietrzanie, brak zastoisk chłodnego powietrza, brak
płytkich wód gruntowych; są to na ogół stoki dolin i rozcięć erozyjnych, korzystne
dla rekreacji, mniej korzystne pod zabudowę (spadki);
-
tereny równiny o spadkach do 5% - mniejszy dopływ promieniowania słonecznego,
w miarę korzystne warunki termiczno – wilgotnościowe, gorsze w lokalnych
obniżeniach i terenach podmokłych, dobre warunki przewietrzania, generalny brak
zastoisk chłodnego powietrza (w lokalnych obniżeniach mogą występować inwersje
termiczne); poza terenami podmokłymi i obniżeniami przydatne pod zabudowę pod
względem warunków klimatycznych.
Niekorzystnymi warunkami klimatu lokalnego charakteryzują się:
-
zbocza o ekspozycji N i spadkach powyżej 5% oraz ekspozycji NW i NE oraz
spadkach powyżej 10% - najmniejszy dopływ promieniowania słonecznego, niższe
temperatury powietrza, silniej odczuwany spływ chłodnego powietrza, dłuższe
zaleganie pokrywy śnieżnej; tereny nie przydane pod zabudowę;
41
-
tereny podmokłe i zabagnione – złe warunki termiczno – wilgotnościowe, stagnacja
wilgotnych i chłodnych mas powietrza – w obniżeniach, częste zaleganie mgieł, złe
warunki bioklimatyczne;
-
dolina rzeki Drwęcy Warmińskiej – podmokłe dno z płytko zalegającą wodą
gruntową, złe warunki termiczno – wilgotnościowe, spływ i stagnacja chłodnego
powietrza,
zamglenia,
inwersje
termiczne,
warunki
sprzyjające
zaleganiu
zanieczyszczeń (słabe przewietrzanie); nie przydatne pod zabudowę.
Powyższa kwalifikacja nie obejmuje terenów leśnych i zadrzewionych oraz terenów
zwartej zabudowy, gdzie zaznacza się wyraźna odrębność klimatu miejscowego ze względu na
pokrycie terenu. I tak:
-
klimat lokalny lasów jest uwarunkowany głównie słabym oświetleniem, dużą
wilgotnością względną powietrza, małymi amplitudami dobowymi temperatur,
mniejszą prędkością wiatru i zmniejszonym parowaniem; istotnie na warunki
klimatu lokalnego wpływa także wilgotność siedliska i obecność gatunków drzew
wydzielających korzystne fitoncydy (olejki eteryczne); do lasów korzystnych dla
rekreacji pod względem topoklimatycznym należy las komunalny;
-
tereny zwartej zabudowy cechują się podwyższoną termiką, zmniejszoną
wilgotnością powietrza i znacznym zapyleniem; istotna jest tu proporcja między
zabudową a terenami biologicznie czynnymi – najkorzystniejsze warunki
topoklimatyczne posiadają osiedla domków jednorodzinnych z ogrodami, najmniej
korzystne - tereny przemysłowe i składów oraz zwartej zabudowy wielorodzinnej
o niewielkim udziale powierzchni biologicznie czynnej.
Surowce mineralne
Na pograniczu terenów miasta Ornety znajduje się złoże surowców ilastych (iły
warwowe), na bazie którego pracowały przed wojną trzy cegielnie. Złoże nie jest
eksploatowane na skalę przemysłową. Leży ono na wschód od stacji kolejowej, jego
powierzchnia wynosi ponad 26 ha, średnia miąższość iłów wynosi 3,2 m. Zasoby złoża
wynoszą w kategorii C1 - 588,4 tysięcy m3, w kategorii A – 387,2 tysięcy m3. Nadkładem złoża
iłów są piaski schudzające do produkcji cegły o średniej miąższości 0,9 m i zasobach
42
eksploatacyjnych 229,2 tysięcy m3 (obliczone w kategorii C1). Są to złoża o znaczeniu
przemysłowym. Iły zalegające w złożu nadają się do produkcji cegły pełnej klasy „100”.
Ocena warunków fizjograficznych do zabudowy
Wydzielono trzy grupy terenów biorąc pod uwagę ich przydatność pod zabudowy.
Kwalifikacja do poszczególnych grup opierała się głównie na cechach morfometrycznych
terenu, warunkach geologicznych (litologia) i hydrogeologicznych oraz cechach klimatu
miejscowego (topoklimatu).
Tereny korzystne pod zabudowę. W tej grupie wyróżniono dwie podgrupy terenów:
-
obszar na pograniczu wysokiego tarasu doliny Drwęcy Warmińskiej i równiny
zastoiskowo – sandrowej, występujący na północnym skraju doliny w kilku płatach,
o spadkach do 8%, zbudowany z piasków do głębokości 4,5 m podścielonych iłami,
częściowo z iłów i glin pylastych lub piasków gliniastych; woda gruntowa na
większości obszaru występuje poniżej 4,5 m, na części - poniżej 3,0 m, lokalnie 1,2
m; warunki klimatyczne bardzo dobre ze względu na południową ekspozycję
zboczy;
-
obszar równiny zastoiskowo – sandrowej położony na południe od doliny Drwęcy
Warmińskiej, o spadkach w większości do 5%, lokalnie do 8%, o warunkach
litologicznych i wodnych podobnych jak w podgrupie terenów opisanej powyżej;
lokalnie może występować woda zawieszona lub sączenia w gruntach spoistych;
warunki klimatyczne korzystne, dobre warunki przewietrzania.
W podgrupie drugiej występują lokalnie gleby zaliczane do klas III, których nie należy
brać pod uwagę przy przeznaczaniu terenu pod zabudowę.
Tereny mało korzystne pod zabudowę (korzystne z ograniczeniami). Tereny te występują
w większości na północ od doliny Drwęcy Warmińskiej i w części po wschodniej stronie
obniżenia dolinnego cieku spod Karbowa. Są to obszary równiny zastoiskowo – sandrowej
o przewadze spadków od 3% do 5%, o warunkach litologicznych jak wyżej opisane.
Czynnikiem stwarzającym ograniczenia jest mozaikowatość warunków gruntowo – wodnych.
Wodę gruntową można spotkać na głębokościach do 1 m, a także w przedziale od 1 m do
poniżej 4,5 m. Warunki klimatyczne także są zmienne od dobrych aż po niekorzystne
(w sąsiedztwie terenów zabagnionych lub zespołów przemysłowo – składowych). Przeważają
43
grunty rolne słabe (klasy V i VI). Ewentualna lokalizacja zabudowy wymaga dokładnego
rozpoznania warunków gruntowo – wodnych.
Tereny nie nadające się pod zabudowę. W tej grupie wyróżniono dwie podgrupy terenów:
- niewielkie obszary obejmujące zbocza dolin i rozcięć erozyjnych o ekspozycji
północnej oraz w części północno – zachodniej i północno – wschodniej,
zlokalizowane w południowej strefie brzegowej doliny Drwęcy Warmińskiej;
niekorzystne warunki klimatyczne ze względu na małe usłonecznienie i sąsiedztwo
terenów podmokłych oraz spływ chłodnego powietrza;
- obszar doliny rzeki Drwęcy Warmińskiej i rozcięć erozyjnych, a także obniżeń
holoceńskich i terenów podmokłych, zbudowany z aluwialnych piasków, rzadziej
z gruntów organicznych; woda gruntowa na głębokości od 0 do 1 m, lokalnie do 2 m;
warunki klimatyczne niekorzystne.
Tereny z tej grupy należy pozostawić w dotychczasowym użytkowaniu.
Zanieczyszczenie i zagrożenia środowiska
Zagrożenia naturalne
Wiążą się głównie z możliwością wystąpienia ruchów masowych w obrębie skarp
i silnie nachylonych stoków doliny Drwęcy Warmińskiej, w niewielkim stopniu w obrębie
niektórych wyrobisk. Niebezpieczeństwo ich wystąpienia rośnie w przypadku silnego
uwodnienia gruntu (intensywne deszcze, roztopy) tudzież sprzyjających warunków do
spełzywania rozmarzniętego częściowo gruntu, naruszenia stabilności stoku robotami
ziemnymi lub budowlanymi. Należy zwracać uwagę na stabilizację skarp i stoków trwałą
roślinnością. Należy także unikać robót ziemnych w strefie zagrożenia.
44
Zagrożenia i zanieczyszczenia antropogeniczne
Wiążą się one głównie z:
-
emisją zanieczyszczeń do atmosfery, w tym zanieczyszczeń pyłowych i gazowych,
pochodzących ze źródeł tak punktowych (kominy), jak i rozproszonych
(zanieczyszczenia komunikacyjne); tu na szczególną uwagę zasługuje problem tak
zwanej emisji niskiej, bardzo uciążliwej w okresie grzewczym, szczególnie na
terenach zabudowy jednorodzinnej; wielkości emisji (bez uwzględnienia emisji
z palenisk domowych) zestawiono porównawczo (dla miasta i gminy) w tabeli
przedstawionej w załączeniu;
-
zanieczyszczeniem wód powierzchniowych i gruntu ściekami (w tym spływającymi
z terenów utwardzonych brudnymi wodami opadowymi); szerzej o problemie
zanieczyszczenia wód napisano w rozdziale o wodach powierzchniowych;
-
zaśmieceniami lokalnymi występującymi stosunkowo często na skraju terenów
zabudowanych, w obrębie zarośli porastających skarpy, wyrobisk, na skraju terenów
zadrzewionych i zakrzewionych; ich występowanie należy łączyć głównie
z indywidualnymi cechami mieszkańców;
-
zanieczyszczeniem akwenu Jeziora Mieczowego substancjami spływającymi z pól
uprawnych, ze zdewastowanej oczyszczalni ścieków w Karbowie i z terenów
bezpośrednio akwen otaczających; w celu ochrony walorów rekreacyjnych jeziora
konieczne jest priorytetowe stworzenie strefy ekotonowej tak wokół jeziora, jak
i wzdłuż cieku spod Karbowa, pełniącej rolę filtra biologicznego;
-
zagrożeniem hałasem komunikacyjnym wzdłuż głównych ulic przelotowych miasta
(ulica Elbląska, 1 Maja), którymi odbywa się niekiedy nawet bardzo intensywny
ruch pojazdów (w tym ciężarowych);
-
nadzwyczajnymi
zagrożeniami
środowiska,
które na
obszarze
miasta są
identyfikowane z przewożeniem trasami komunikacyjnymi (drogowymi i kolejową)
ładunków
niebezpiecznych
(ropopochodne,
chemikalia,
bachanalia)
oraz
z możliwością wykorzystywania przez niektóre zakłady w procesach produkcyjnych
różnych niebezpiecznych związków chemicznych (brak dokładnych informacji).
45
Obszary i obiekty prawnie chronione
Na terenie miasta nie występują obszary prawnie chronione. Jednak poniżej Ornety
Drwęca Warmińska objęta jest ochroną rezerwatową. jej odcinek przepływający przez miasta
przylega więc do rezerwatu. Taka relacja przestrzenne stanowi o istotnym wpływie odcinka
miejskiego na czystość wód odcinka rezerwatowego. Zasadnym jest takie gospodarowanie
środowiskiem na obszarze miasta, które będzie minimalizować presję na obszary chronione.
Badania czystości wód Drwęcy Warmińskiej przeprowadzone w 1998 roku wykazały, że są
one zanieczyszczone ponadnormatywnie (ze względu na Miano Coli).
Z obiektów prawnie chronionych występują okazy dendroflory objęte ochroną
pomnikową. Ich wykaz przedstawiono w załączonej tabeli i zlokalizowano na mapie.
W stosunku do pomników przyrody obowiązuje ochrona ekspozycji i zakaz wznoszenia
obiektów budowlanych w odległości mniejszej niż 20 m.
Propozycje obszarów do objęcia ochroną
W celu ochrony walorów rekreacyjnych i przyrodniczych Jeziora Mieczowego
proponuje się utworzenie użytku ekologicznego, obejmującego akwen i tereny przyległe. Jest
to zasadne ze względów tak przyrodniczo – funkcjonalnych, jak i utylitarnych. Ustanowienie
użytku ekologicznego leży w kompetencji władz gminnych.
Sugeruje się także rozważenie ustanowienia użytków ekologicznych na niektórych
fragmentach doliny Drwęcy Warmińskiej – chodzi tu głównie o najciekawsze pod względem
przyrodniczym siedliska roślinne, zbiorniki wodne (starorzecza), fragmenty stromych skarp
i rozcięć erozyjnych. Ich znaczenie tak w funkcjonowaniu przyrody, jak i w prowadzeniu
edukacji ekologicznej wydaje się nie podlegać dyskusji.
Przyrodnicza struktura miasta
Analizując
cechy
przyrodniczej struktury
przestrzeni
miasta
przeprowadzono
polaryzację elementów krajobrazu miejskiego, wydzielając :
- elementy stymulujące funkcjonowanie przyrody rozumiane tu jako składowe
przestrzeni współtworzące lub wspomagające powiązania przyrodnicze;
46
- elementy zakłócające funkcjonowanie przyrody prowadzące do osłabienia lub
zablokowania
czy
wręcz
trwałego
przerwania
naturalnych
powiązań
przyrodniczych.
Do elementów stymulujących zaliczono między innymi :
- ciągi
ekologiczne
doliny
Drwęcy
Warmińskiej
i
obniżenia
Jeziora
Mieczowego;
- tereny zabudowy jednorodzinnej z ogrodami;
- tereny lasów, zadrzewień i zakrzewień;
- tereny rolne i ogrody działkowe.
Wśród elementów zakłócających funkcjonowanie przyrody znalazły się głównie :
- tereny zabudowy zwartej ( wielorodzinnej );
- tereny przemysłu, baz i składów;
- system terenów komunikacyjnych miasta;
Wzajemny układ przestrzenny tych elementów tworzy zasadnicze rysy struktury
przyrodniczej miasta w szerokim tego słowa znaczeniu. Są to elementy zróżnicowane
jakościowo w aspekcie intensywności procesów przyrodniczych w nich zachodzących jak też
w aspekcie relacji funkcjonalnej z otoczeniem. Miernikiem intensywności tych procesów może
być udział powierzchni biologicznie czynnej w poszczególnych jednostkach struktury. Od
terenów z minimalnym udziałem powierzchni czynnych biologicznie (tereny przemysłu, tereny
zabudowy zwartej i inne) przez tereny stanowiące mozaikę zabudowy z roślinnością
(zabudowa jednorodzinna z ogrodami) – aż po tereny o fizjonomii określonej przez roślinność.
Do tej ostatniej grupy zaliczają się głównie na obszarze miasta tereny korytarza ekologicznego,
tereny leśne i parkowe oraz tereny ogrodów działkowych.
PROBLEMATYKA KSZTAŁTOWANIA ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO
W problematyce kształtowania środowiska do głównych zagadnień zalicza się :
-
system prawnej ochrony przyrody ( w tym projektowany );
-
system osnowy ekologicznej;
-
kompleksy przyrodniczo-funkcjonalne.
47
Jak już wcześniej napisano na obszarze miasta nie występują powierzchniowe formy
prawnej ochrony przyrody. Drwęca Warmińska objęta jest ochroną rezerwatową poniżej miasta
Także
wcześniej
przedstawiono
propozycje
ustanowienia
użytków
ekologicznych
obejmujących akwen Jeziora Mieczowego i niektóre fragmenty doliny Drwęcy. Ochrona tych
cennych terenów powinna być ambicją każdego mieszkańca miasta. Jednocześnie
uwarunkowana grawitacyjnie i energią wód płynących
migracja
materii powoduje tam
wzmożony napływ zanieczyszczeń. Aby proces ten zminimalizować należy wprowadzić na
przyległych
obszarach
(powiązanych funkcjonalnie )
bardzo wysoki reżim
gospodarowania.
System osnowy ekologicznej stanowią:
-
dolina Drwęcy Warmińskiej;
-
obniżenie Jeziora Mieczowego;
-
ekologiczne ciągi łącznikowe pomiędzy jeziorem i doliną;
-
tereny lasów i ogrodów działkowych.
Głównymi zasadami kształtowania środowiska w obrębie systemu osnowy ekologicznej
winny być :
-
utrzymanie i wzmacnianie powiązań przyrodniczych poprzez :
a) zachowanie i wzbogacanie zieleni wysokiej,
b) radykalne ograniczenie zabudowy w strefie osnowy,
c) lokalizacja funkcji komplementarnych ( parki, tereny rekreacji );
-
wprowadzenie indywidualnych form ochrony przyrody (użytki ekologiczne) na
obszarze tak doliny rzeki jak i obniżenia Jeziora Mieczowego.
Kompleksy przyrodniczo - funkcjonalne zidentyfikowano w postaci śródmiejskich
terenów zieleni urządzonej i nieurządzonej, obszarów zabudowy jednorodzinnej z ogrodami,
skupień zadrzewień ( w tym przydrożnych i przywodnych ) i zakrzewień. Obszary te winno się
objąć działaniami rewaloryzacyjnymi, pielęgnacją i ochroną zachowawczą.
48
Wielkość emisji w tonach/rok w latach 1993 – 1996 z miasta i gminy Orneta
(bez emisji z palenisk domowych)
rodzaj
zanieczyszczeń
pyły ogółem
dwutlenek siarki
dwutlenek azotu
tlenek węgla
miasto Orneta
gmina Orneta
1993
30,69
0,97
55,59
2,42
9,32
0,16
225,71
5,85
1994
62,62
0,06
112,42
0,6
27,97
0,01
117,12
0,28
1995
44,47
10,41
104,18
3,7
32,31
2,88
95,59
37,58
Źródło: Raport o stanie środowiska w województwa elbląskim w latach 1995 – 1996, WIOŚ Elbląg 1997.
1996
164,18
2,29
82,5
1,31
28,91
0,07
138,77
3,92
49
Miasto Orneta
Waloryzacja przyrodnicza
Oznaczenia CECHY
Wskazania
Korytarze ekologiczne
-
silne powiązania funkcjonalne z pozamiejskim elementami struktury przyrodniczej (SR,
SD, L) - korytarze ekologiczne miasta są składowymi gminnego systemu ekologicznego;
-
czynnikami wiodącymi w stymulowania funkcjonowania przyrody są: obieg wody i
procesy stokowe;
-
najbardziej ogólnie sformułowanym celem utylitarnym funkcjonowania korytarzy
ekologicznych jest korzystne oddziaływanie na warunki życia mieszkańców;
-
osłabienie powiązań przyrodniczych elementami antropogenicznymi (patrz: mapa)
KED
Korytarz ekologiczny Drwęcy Warmińskiej:
- główna oś ekologiczna miasta;
- wysokie walory rekreacyjne i
krajobrazowe;
- wysoka różnorodność
biologiczna;
- średni i niski potencjał
samoregulacyjno odpornościowy;
- zakaz lokalizacji zabudowy i budowli
kubaturowych osłabiających
funkcjonowanie korytarza;
- ostrożność w działaniach
kształtowania zieleni - unikanie
wprowadzania dendroflory
przegradzającej korytarz i osłabiającej
jego funkcję wentylacyjną;
- wskazać do objęcia planem
zagospodarowania przestrzennego;
- rewaloryzacja i pielęgnacje terenów
zieleni w celu podniesienia walorów
rekreacyjnych korytarza;
- uznanie nadrzędnej roli korytarza w
strukturze przestrzennej miasta w celu
utrzymania trwałości jego
funkcjonowania;
- stworzenie stref ekotonowych
ograniczających negatywne bodźce
zewnętrzne (dopływ zanieczyszczeń
obszarowych);
- ustanowienie użytków ekologicznych
50
KEM
Korytarz ekologiczny Jeziora Mieczowego
- bardzo ważny element systemu
ekologicznego miasta;
- wysokie walory rekreacyjne;
- malownicza dolinka między
jeziorem a Drwęcą Warmińską
- prowadzenie gospodarki w zlewni
Jeziora Mieczowego jak w
zlewniach pojeziernych;
- stworzenie stref ekotonowych
wokół wód powierzchniowych,
zabezpieczających przed
dopływem zanieczyszczeń
obszarowych;
- zabezpieczenie przed dopływem
ścieków z Karbowa;
- zagospodarowanie rekreacyjne
jeziora i otoczenia;
- zakaz lokalizacji zabudowy;
- wskazać do objęcia planem
zagospodarowania przestrzennego;
- ustanowienie użytku
ekologicznego
T1
Tereny korzystne pod zabudowę
1.
położone na prawym brzegu Drwęcy Warmińskiej tereny o spadkach
poniżej 8%, z przewagą terenów do 3%
- w podłożu piaski oraz piaski
podścielone utworami spoistymi;
- głęboko występująca woda
gruntowa (poniżej 4,5 m);
- na części terenu woda na
głębokości 3 - 4,5 m;
- lokalne występowanie wody
zawieszonej na głębokości 1,2 m;
- korzystne warunki klimatyczne
(południowa ekspozycja zboczy);
- teren już w dużym stopniu
zabudowany;
- słabe grunty klas V i VI
- przydatne pod zabudowę
mieszkaniową ze względu na
korzystne warunki wodne,
klimatyczne i morfologiczne
51
2.
położone na lewym brzegu Drwęcy Warmińskiej, na południe i wschód
od zabudowy miasta:
- obszar różnicy zastoiskowo sandrowej o przewadze spadków
do 3%;
- w podłożu piasku podścielone
utworami spoistymi lub lokalnie
wychodnie utworów
zastoiskowych;
- woda gruntowa na przeważającej
części poniżej 4,5 m;
- lokalnie woda zawieszona lub
sączenia śródwarstwowe;
- przydatne pod zabudowę;
- tereny z płytką wodą gruntową
pozostawić w dotychczasowym
użytkowaniu lub przeznaczyć na
tereny zieleni;
- wyłączyć spod zabudowy grunty
najlepsze (klasy III);
- na terenach pozostawionych w
użytkowaniu rolniczym
wprowadzić także ogrodnictwo
- warunki klimatyczne dobre;
- dobre przewietrzanie
T2
Tereny mało korzystne pod zabudowę (korzystne z ograniczeniami)
- położone na północny wschód i
północ od zabudowy miasta oraz
po wschodniej stronie obniżenia
dolinnego cieku spod Karbowa;
- przeważają spadki do 5%;
- w podłożu piaski, piaski
podścielone utworami spoistymi
lub utwory spoiste;
- woda gruntowa na głębokości 1 - 2
m, lecz także na głębokości 0,0 1,0 m lub poniżej 2 m;
- korzystne usłonecznienie;
- niekorzystne oddziaływanie na
klimat miejscowy sąsiadujących
terenów podmokłych;
- na części terenu złe warunki
aerosanitarne (sąsiedztwo terenów
przemysłowo - składowych)
- znaczenie pod zabudowę ze
względu na warunki wodne;
- w większości pozostawić w
dotychczasowym użytkowaniu;
- najsłabsze gruntu można
przeznaczyć pod zalesienie lub
tereny zieleni (na przykład
urządzenie stref ekotonowych
52
T3
Tereny nie nadające się pod zabudowę
1. obszary podmokłe w północno - zachodniej części miasta, obszar doliny
Drwęcy Warmińskiej, rozcięć erozyjnych, dolin i obniżeń holoceńskich podmokłych, wyrobiska:
- w podłożu piaski, piaski aluwialne
i częściowo torfy;
- wykluczenie spod zabudowy ze
względu na złe warunki gruntowo wodne i klimatyczne;
- woda gruntowa na głębokości 0,0 1,0 m;
- pozostawić w dotychczasowym
użytkowaniu;
- inwersje termiczne, zaleganie
mgieł;
- na części możliwość uprawy lasów
energetycznych;
- podwyższona wilgotność
powietrza, w części w obrębie
korytarzy ekologicznych
2. zbocza o ekspozycji północnej i spadkach powyżej 5% oraz ekspozycji
północno - zachodnie i północno - wschodniej i spadkach do 10%
- stoki dolin i rozcięć erozyjnych;
- małe usłonecznienie;
- sąsiedztwo terenów podmokłych;
- spływ mas chłodnego powietrza;
- pozostawić w dotychczasowym
użytkowaniu;
- tereny o największych spadkach
położone przy krawędzi doliny
zalesić
- położenie głównie w obrębie
korytarza ekologicznego Drwęcy
Warmińskiej (KED)
L
Tereny lasów
- położenie w północno wschodniej części miasta;
- lasy na gruntach podmokłych (lasy
państwowe) pozostawić w
dotychczasowym użytkowaniu;
- lasy głównie na siedliskach BMśw
i LM;
- lasy komunalne można
zagospodarować rekreacyjnie (park
- niewielki fragmenty położone na
leśny)
skarpach doliny Drwęcy
Warmińskiej pełnią rolę gleb
ochronną;
- lasy komunalne posiadają
korzystne warunki klimatyczne
(suche podłoże)
53
Z
Zwarte zadrzewienia, w tym tereny
ogrodów działkowych i cmentarze
- bardzo ważne elementy systemu
przyrodniczego miasta;
- pozostawić w dotychczasowym
użytkowaniu;
- zlokalizowane w dużej części na
skarpach doliny Drwęcy
Warmińskiej (KED);
- przeprowadzić rewaloryzację
zieleni;
- wprowadzać zagospodarowanie
- w części pełnią rolę glebochronną
rekreacyjne typu parkowego
SR
Rezerwat przyrody „Ostoja bobrów
na rzece Pasłęce”
- przylega od zachodu do granicy
miasta;
- leży poza granicami miasta;
- najbliżej położony obszar
chroniony
Elementy antropogeniczne osłabiające
funkcjonowanie korytarzy
ekologicznych (osłabiające
powiązania przyrodnicze
Wody powierzchniowe
- chronić przed dopływem
zanieczyszczeń, wprowadzać
nasadzenia przywodne roślinności
trwałej
Granica zlewni Jeziora Mieczowego
(III rzędu)
- stosować zasady gospodarowania
jak w zlewniach pojeziernych
(wysoki reżim gospodarowania)
Główne kierunki spływu chłodnego
powietrza i liniowego spływu wody
(spływ okresowy)
- chronić przed zrzutem
zanieczyszczeń stałych i
płynnych);
- wprowadzać roślinność
zabezpieczających przez erozją
Kierunek dopływu (potencjalnego
dopływu) zanieczyszczeń do Jeziora
Mieczowego
- rozważyć wprowadzenie nasadzeń
roślinności oczyszczającej wodę
cieku (biofiltry)
Pomniki przyrody
- ochrona ekspozycji;
- nie wprowadzać zabudowy w
promieniu 20 m
54
Oczyszczalnia ścieków
- zabezpieczenie przed awaryjnym
zrzutem ścieków;
- wprowadzenie zieleni
komponowanej o funkcji
estetyczno - izolacyjnej
Ujęcie wód podziemnych
- ochrona ujęcia zgodnie z
przepisami szczególnymi
Główne kierunki przewietrzania funkcja klimatyczno - wentylacyjna
- nie wprowadzać roślinności
wysokiej;
- nie wprowadzać zabudowy;
- ochrona funkcji klimatyczno wentylacyjnej
55
2.
OCHRONA ZABYTKÓW
Miasto Orneta
Miasto Orneta posiada wyczerpujące opracowania w zakresie rozwiązań przestrzennych
i ochrony dóbr kultury w postaci trzech dokumentów zatytułowanych:
•
„Dokumentacja historyczno-urbanistyczna miasta Ornety” PSOZ o/w Elbląg 1994r.
autor Czesława Batlejewska,
•
Miejscowy plan ogólny miasta Ornety 1992r.,
•
„Miejscowy plan szczegółowy zagospodarowania przestrzennego Starego Miasta
w Ornecie 1985r.
Pierwsze z tych opracowań zawiera zarys rozwoju miasta oraz wnioski i wytyczne
konserwatorskie.
Wytyczne
dotyczą
obiektów
zabytkowych,
historycznego
układu
urbanistycznego oraz obszarów ekspozycji. Zostały one opracowane na podstawie katalogu
zabytków architektury i dokumentacji fotograficznej stanowiących tomy: 2, 5 i 6 tegoż
opracowania.
Zespół Staromiejski w Ornecie stanowi obszar wewnątrz byłych murów średniowiecznych.
Najcenniejszymi zabytkami, które zachowały się do dzisiaj są m.in:
-
kościół parafialny pw. św. Jana Ewangelisty i Jana Chrzciciela – ok. 1312 r. drewniany,
przed 1350 r. rozpoczęto budowę murowanego gotyckiego korpusu z wieżą pomiędzy
wąskimi kaplicami na przedłużeniu naw bocznych oraz zakrystią; w I poł. XV wieku
powiększono kościół przez obudowanie naw bocznych kaplicami;
-
Ratusz – ok. 1351 r., gotycki; obecny kształt z lat 1376-1384, w XV wieku obudowany
domami budniczymi; w 1721 r. przebudowana elewacja wschodnia; parter mieścił ławy
chlebowe i rzeźnicze, piętro zajmowała rada i burmistrz oraz sąd ławniczy; w 1777 r.
dobudowane zostały pomieszczenia odwachu policyjnego; pełnił również rolę miejskiego
arsenału;
oraz pierzeje północna i południowa Rynku. Pozostałe obiekty – w przewadze kamienice
mieszkalne – pochodzą z późniejszego okresu: klasycyzmu, neoklasycyzmu i eklektyzmu.
Stanowi to odzwierciedlenie pożarów, które trawiły miasto oraz następujących po nich zmian.
O współczesnej kondycji substancji zabytkowej opisywanego obszaru zadecydowały przede
wszystkim procesy i działania po 1945 roku. Zmienił się model funkcjonalny miasta zaniknęła tradycja rodziny mieszczańskiej (właścicielki poszczególnych kamienic), a wraz
56
z nią świadomość dbałości o każdy element organizmu miejskiego. W rezultacie obecny stan
historycznej substancji architektoniczno-urbanistycznej cechują:
•
przeludnienie zabudowy mieszkaniowej,
•
dekapitalizacja zabudowy,
•
tendencje do rozbierania starej zabudowy,
•
nieustabilizowany sposób użytkowania obiektów
•
brak określonego prawa własności i odpowiedzialności za stan techniczny obiektów.
Gmina Orneta
Opracowanie „Miejscowy plan ogólny zagospodarowania przestrzennego gminy Orneta”
zawiera ustalenia w zakresie działań ochrony konserwatorskiej. Ustalenia te dotyczą:
•
zabytkowych obiektów architektury,
•
zabytkowych zespołów sakralnych,
•
zabytkowych zespołów pałacowo-parkowych i dworskich,
•
zabytkowych parków i cmentarzy,
dla których ustanowiono w planie trzy kategorie stref ochrony:
•
ścisłej ochrony konserwatorskiej (A),
•
częściowej ochrony konserwatorskiej (B),
•
krajobrazu kulturowego (K).
Z tytułu zasobów archeologicznych w obszarze gminy na terenach planowanych badań
archeologicznych ustanowiono strefy ochrony archeologicznej (OW). Ustalone wyżej prawne
formy ochrony dóbr kultury w obszarze gminy Orneta i ich rozmieszczenie przestrzenne
pokazano na tematycznym załączniku graficznym. Poniższe zestawienie zawiera wykaz
obiektów zabytkowych, ujętych w ustaleniach planu.
57
Miejscowość
Obiekty zabytkowe
Chwalęcin
założenie odpustowe, kościół,
domy nr 5 i 7 + budynki gospodarcze,
dawna szkoła (w.s.i. – sklep),
budynek plebanii + kapliczki,
budynki we wsi Gieduty.
Bażyny
dawne założenia dworskie,
teren kościelny z cmentarzyskiem,
dwór i budynek zespołu dworskiego,
tzw. domy warmińskie 17, 60, 98, 56, 51, 37, 34, 32, 29, 12, 11, 10, 5, 15,
57, 6, 68, 53, Olszewskiego, Jaroszewicza, budynki parterowe 76, 74, 55, 54,
53, 16, 48, Deptuły.
budynki szkoły, poczty,
budynki gospodarcze 76, 55, 28, 27, 32,
zespół 12 kapliczek i 3 krzyże.
Bogatyńskie
pałac wraz z parkiem i układem dworskim, kościół, zabudowa czworaków,
cmentarz.
Karkajny
założenia dworskie wraz zparkiem i oficyną, zabudowa czworaków.
Drwęcko
budynki mieszkalne 11, 12, 17, 43, 18, 21, 3, 8, 9,
budynki gospodarcze 15, 21, 14, 15,
budynki: szkoła,
budynki: kapliczki.
Henrykow
kościół parafialny + plebania,
domy warmińskie nr 51, 55, 44, 43, 36, 33, 28, 24, 22, 18, 17, 10, 8, 4 oraz
84, 65, 73, 59, 53, 47, 34, 26, 20, 30, 85, 57,
parterowe 40, 41, 37,
drewniane stodowy 84, 55, 47, 27, 17, 8, 5
szachulcowe 36, 40
budynki: stacji kolejowej, szkoły oraz zespołu 7 kapliczek.
Krosno
założenie odpustowe, dom księży,
zabudowania nr 1, 2, 9, 11 (drewniane stodoły PGR, kuźnia, czworaki,
budynek szkoły, spichlerz i kapliczki,
park klasztorny.
58
Miłkowo
domy nr 1, 5, 7, Klicha, nr 8,
dwór nr 9,
kapliczka.
Mingajny
dawny majątek Dargels
chronione domy warmińskie trzyosiowe nr 15, 77, 40, 34, 27, 22, domy
pięcioosiowe nr 68, 60, 59, 58, 55, 53, 41, 38, 34, 33, 28, 26, 24, 23, 16, 15,
dawny klub RUCH
wieloosiowy budynek nr 21
budynek PGR
szachulcowe budynki gospodarcze p. Karczmarza
drewniane stodoły 57, 55, 40, 30.
zespół kapliczek.
Nowy Dwór
dwór wraz z parkiem
budynki nr 30, 21, 23, 20, 14,
Opin
kościół Św. Krzyża nr rej 251/57
budynek dawnej szkoły
budynki nr 6, 14, 18, 19, 20, 21, 11, 16.
Osetnik
ruiny kościoła we wsi Opin, dawna plebania nr 20,
domy parterowe nr 9, 11, 17, 21, gosp. nr 10, 23,
domy warmińskie nr 14, 27, 31, 35, 23, 26, 28, 29, 30, 37, domy p. Kowda i
Końszyny,
budynki gospodarcze nr 4, 7, 9, 11, 17, 23, 27, 29, 31, 34, 38,
drewniane stodoły nr 23, 32, 34, szach. Panasa,
zespół kapliczek.
Wojciechowo park dworski.
59
3.
STRUKTURA SPOŁECZNO – DEMOGRAFICZNA.
W wyniku reformy administracyjnej kraju od dnia 1 stycznia 1999r. miasto i gmina
Orneta znalazły się w granicach powiatu Lidzbarka Warmińskiego województwa warmińsko –
mazurskiego.
Z braku porównywalnych do powyższego układu danych w niniejszym opracowaniu
posłużono się danymi statystycznymi dla miasta i gminy Orneta porównując je do
analogicznych danych byłego woj. elbląskiego.
3.1. Statystyka ludności.
Gmina Orneta jest jedną z największych w województwie elbląskim i zamieszkuje ją
ogółem 13 563 osoby, co stanowi 2,7% mieszkańców województwa.
Wskaźnik gęstości zaludnienia na terenach wiejskich Ornety w stosunku do dużej powierzchni
gminy w 1997r. wynosił 16 osób/1km2, podczas gdy średnio na terenach wiejskich
województwa był on dwa razy wyższy i wynosił 32 osoby/1km2.
Liczba mieszkańców miasta w 1997r. wynosiła 9757 osób, a wsi 3806 osób.
Wskaźnik urbanizacji wynosił 71,9% i był wyższy zarówno w porównaniu z gminami miejskowiejskimi (56,0%), jak również z województwem (62,8%).
Sytuację demograficzną w latach 1994 i 1997 przedstawia poniższa tabela.
Podział administracyjny i ludność
Stan w dniu 31 XII
Sołectwa1
Wyszczególnienie
Powierzchnia
w km2
Województwo
1994
1997
6103
6103
Miasta ogółem
1994
1997
Gminy ogółem
1994
1997
Gmina Orneta
1994
1997
w tym miasto
1994
1997
w tym wieś
1994
1997
Źródło:
1
Ludność
mężczyźni kobiety
na km2
Kobiety na
100 mężczyzn
249211
251354
80
81
103,3
103,4
148711
149932
158989
160420
1057
1067
106,9
107,0
182733
184023
92511
93089
90222
90934
31
32
97,5
97,7
x
x
13538
13563
6659
6648
6879
6915
56
56
103,3
104,0
x
x
x
x
9710
9757
4678
4705
5032
5052
971
976
107,6
107,4
13
13
20
20
3828
3806
1981
1943
1847
1863
16
16
93,2
95,7
Miejscowości
statystyczne1
ogółem
542
574
776
775
490433
494375
241222
243021
291
304
x
x
x
x
307700
310352
5812
5799
542
574
776
775
244
244
x
x
10
10
234
234
Podstawowe dane statystyczne według miast i gmin za 1994 i 1997r.;
Urząd Statystyczny w Elblągu
Stan w dniu 01.01.1998r.
60
W latach 1994-97 liczba mieszkańców gminy wzrosła o 25 osób, tj. o 0,2% (podczas gdy
w województwie wzrosła o 0,8%). W szczególności:
-
na terenach miejskich nastąpił wzrost liczby ludności o 0,48% (47 osób), podczas gdy
w miastach woj. elbląskiego zanotowano wzrost o 0,86%,
-
na terenach wiejskich nastąpił spadek o 0,57% (22 osoby), na terenach wiejskich
województwa wzrost o 0,71%.
Na tak niewielki wzrost liczby ludności w gminie Ornecie w równej mierze wpłynęły dwa
czynniki: niski poziom przyrostu naturalnego i ujemne saldo migracji.
W analizowanym okresie poziom przyrostu naturalnego wykazuje tendencje spadkową
i w przeliczeniu na 1000 ludności w 1997r. :
-
na terenach miejskich jest o 1/3 niższy w porównaniu z miastami województwa;
-
na terenach wiejskich jest o 2/5 niższy w porównaniu z terenami wiejskimi województwa.
Proces spadku przyrostu naturalnego rozpoczął się w latach 90-tych (w województwie nastąpił
spadek z 9,1/1000 ludności w 1988r. do 3,9/1000 ludności w 1997r.) i spowodowany był
spadkiem urodzeń (z 17,3/1000 ludności w 1988r. do 12,2/1000 ludności w 1997r.).
Czynnikiem hamującym rozwój demograficzny jest również ujemne saldo migracji wskazujące
na odpływ ludności z gminy. W badanym okresie na terenie gminy przyjmuje ono coraz
większe rozmiary i w porównaniu z 1994r., gdzie wynosiło 0 wzrosło do –40. Przyczyną tego
zjawiska była recesja gospodarcza.
Szczegółowe dane na temat ruchu naturalnego i migracji ludności przedstawione zostały
w poniższych tabelach.
61
Ruch naturalny ludności w 1994 i 1997r.
Wyszczególnienie Małżeństwa
Urodzenia
żywe
Zgony
ogółem
w tym
niemowląt1
Przyrost
Małżeństwa
Urodzenia
naturalny
Zgony
żywe
w liczbach bezwzględnych
Przyrost
naturalny
na 1000 ludności
Województwo
1994
1997
2732
2791
6922
6041
4072
4120
112
47
2850
1921
5,6
5,6
14,1
12,2
8,3
8,3
5,8
3,9
Miasta ogółem
1994
1997
1644
1649
3793
3337
2552
2515
55
26
1241
822
5,3
5,3
12,3
10,7
8,3
8,1
4,0
2,6
Gminy ogółem
1994
1997
1088
1142
3129
2704
1520
1605
57
21
1609
1099
6,0
6,1
17,1
14,5
8,3
8,6
8,8
5,9
69
70
209
151
124
121
1
1
85
30
5,1
5,2
15,4
11,1
9,2
8,9
6,3
2,2
46
45
144
98
91
81
1
-
53
17
4,7
4,5
14,8
9,8
9,4
8,1
5,5
1,7
23
25
65
53
33
40
1
32
13
6,0
6,5
17,0
13,8
8,6
10,4
8,4
3,4
Gmina Orneta
1994
1997
w tym miasto
1994
1997
w tym wieś
1994
1997
Źródło:
Podstawowe dane statystyczne według miast i gmin za 1994 i 1997r.;
Urząd Statystyczny w Elblągu
Przyrost naturalny
175
159
157
108
109
150
125
100
ogółem
75
78
50
52
85
51
53
43
25
28
5
15
0
30
17
3
1980
1
w tym miasto
1985
1990
Dzieci w wieku poniżej 1 roku.
1993
1994
1995
1996
1997
62
Migracje ludności w latach 1994 i 1997
Napływ 1
Wyszczególnienie
ogółem z miast
Odpływ2
Saldo
ze wsi
z
zagranicy
ogółem
do
miast
na
wieś
za granicę
migracji
Województwo
1994
1997
6290
5566
2689
2612
3545
2839
56
115
7455
6216
4854
3654
2364
2406
237
156
-1165
-650
Miasta ogółem
1994
1997
4021
3065
1532
1259
2449
1720
40
86
3363
3047
2037
1652
1116
1289
210
106
658
18
Gminy ogółem
1994
1997
2269
2501
1157
1353
1096
1119
16
29
4092
3169
2817
2002
1248
1117
27
50
-1823
-668
Gmina Orneta
1994
1997
228
148
77
54
149
92
2
2
228
188
164
126
63
59
1
3
0
-40
w tym miasto
1994
1997
170
102
47
36
121
64
2
2
110
125
81
81
28
41
1
3
60
-23
w tym wieś
1994
1997
58
46
30
18
28
28
-
118
63
83
45
35
18
-
-60
-17
Źródło:
Podstawowe dane statystyczne według miast i gmin za 1994 i 1997r.;
Urząd Statystyczny w Elblągu
3.1.2. Struktura wieku i płci mieszkańców gminy.
Ludność w wieku produkcyjnym3 i nieprodukcyjnym.
Wyszczególnienie Ogółem
Gmina Orneta
13563
w tym miasto
100
9757
w tym wieś
100
3806
100
1
przedprodukcyjnym
3859
Struktura w %
28,45
2684
Struktura w %
27,51
1175
Struktura w %
30,87
Zameldowania na pobyt stały.
Wymeldowania z pobytu stałego.
3
Wiek produkcyjny: mężczyźni 18-64 lata, kobiety 18-59 lat.
2
Ludność w wieku
produkcyjnym
poprodukcyjnym
7761
1943
57,22
5681
14,33
1392
58,22
2080
14,27
551
54,65
14,48
63
Struktura wieku ludności miejskiej jest mniej korzystna w porównaniu z ludnością wiejską.
W
całym
kraju
zanotowano
spadek
udziału
liczby
ludności
w
wieku
przedprodukcyjnym przy jednoczesnym wzroście udziału ludności w wieku poprodukcyjnym,
wskazujący na starzenie się społeczeństwa. Również gmina Orneta nie odbiega od tych
tendencji.
Struktura płci w latach 1994 i 1997
ogółem w liczbach
bezwzględnych
Liczba ludności
mężczyźni
w%
kobiety
w%
Województwo
1994
1997
490433
494375
49,19
49,16
50,81
50,84
103,3
103,4
Miasta ogółem
1994
1997
307700
310352
48,33
48,31
51,67
51,69
106,9
107,0
Gminy ogółem
1994
1997
182733
184023
50,63
50,59
49,37
49,41
97,5
97,7
13538
13563
49,19
49,02
50,81
50,98
103,3
104,0
9710
9757
48,18
48,22
51,82
51,78
107,6
107,4
3828
3806
51,75
51,05
48,25
48,95
93,2
95,7
Wyszczególnienie
Gmina Orneta
1994
1997
w tym miasto
1994
1997
w tym wieś
1994
1997
Źródło:
Kobiety na 100
mężczyzn
Podstawowe dane statystyczne według miast i gmin za 1994 i 1997r.;
Urząd Statystyczny w Elblągu
Struktura płci w gminie Orneta jest zbliżona do średnich w województwie. W ogólnej liczbie
ludności w 1997r. kobiety stanowiły 50,98% populacji.
Ludność miejska była bardziej sfeminizowana i kobiety stanowiły 51,78% ludności. Ogółem na
100 mężczyzn w gminie przypadało 104 kobiety (w samym mieście 107). Zjawisko to nie
odbiega od średnich w województwie.
64
3.1.1. Liczba ludności w latach 1988-1998.
Liczba ludności w latach 1988-1998
9757
9800
9742
9710
9700
9594
Liczba ludności
9600
9500
Miasto
9308
9400
9300
9118
9200
9100
1988
1990
1992
1994
1997
VI.1998
Lata
Lata
Wyszczególnienie
1988
Liczba ludności ogółem 13004
Wskaźnik dynamiki
1988=100
100
Liczba ludności w mieście 9118
Wskaźnik dynamiki
1988=100
100
Liczba ludności na wsi
3886
Wskaźnik dynamiki
1988=100
100
1990
1992
1994
1997
VI.1998
Przyrost (+) lub
ubytek (-) w latach
1988-VI.1998r.
13151
13414
13538
13563
13523
+519
101,1
9308
103,2
9594
104,1
9710
104,3
9757
104,0
9742
x
+624
102,1
3843
105,2
3820
106,5
3828
107,0
3806
106,8
3781
x
-105
98,9
98,3
98,5
97,9
97,3
x
Dynamika wzrostu liczby ludności gminy Orneta w badanym okresie była bardzo umiarkowana
i w stosunku do stanu z 1988r. nastąpił wzrost zaledwie o 4%. Największą liczbę ludności
zanotowano w 1997r.
65
Na terenie miasta w badanym okresie zanotowano przyrost liczby ludności o 624 osoby,
tj. wzrost o 6,8%.
Na terenie wiejskim zanotowano natomiast ubytek ludności o 105 osób, tj. spadek o 2,7%.
Liczba ludności w latach 1988-1998
3900
3886
3875
3843
Liczba ludności
3850
3828
3820
3825
Gmina
3806
3800
3781
3775
3750
1988
1990
1992
1994
Lata
1997
VI.1998
66
3.2. Zatrudnienie.
Jednym ze źródeł utrzymania mieszkańców gminy Orneta jest rolnictwo, w którym
znalazło zatrudnienie 35% ogółu pracujących. Oprócz rolnictwa mieszkańcy gminy znajdują
zatrudnienie w pozarolniczych działach gospodarki narodowej.
Ludność ogółem
13563
Pracujący w gospodarce narodowej
2295
Pracujący w rolnictwie indywidualnym*
~1668
Pracujący w podmiotach gospodarczych sektora prywatnego *
~858
(ilość podmiotów 429 x 2)
Ogółem pracujący
~4821
Bezrobotni zarejestrowani
1313
Czynni zawodowo (NSP’88, miasto 45,2%, wieś 45,3%)
~6134
*) wyliczenia szacunkowe w oparciu o dane zawarte w publikacjach statystycznych oraz dane
Urzędy Gminy.
Liczba pracujących w gospodarce narodowej (bez zatrudnienia w indywidualnych
gospodarstwach rolnych) na terenie gminy w1997r. wynosiła 2295 osób, w tym w mieście
2076 osób, tj. 90,5%. W porównaniu z 1994 r. zwiększyła się o 3,99%, natomiast w gminach
miejsko-wiejskich woj. elbląskiego zmalała o 4,25% (1994r. - 24985; 1997r. - 23922).
Sytuację na rynku pracy za 1994r. ilustruje poniższa tabela.
Przedstawione dane o pracujących dotyczą osób wykonujących pracę przynoszącą im zarobek
lub dochód. Nie ujmują pracujących w rolnictwie indywidualnym oraz pracujących
w zakładach osób fizycznych i spółek cywilnych zatrudniających do 5 osób.
67
Struktura zatrudnienia w 1994r. odbiegała od średnich w gminach miejsko-wiejskich
województwa, tj.:
-
udział kobiet w liczbie zatrudnionych w gospodarce narodowej na terenie gminy Orneta
wynosił 55,46%, podczas gdy średnio w gminach miejsko - wiejskich udział ten był
znacznie wyższy i wynosił 68,58% (województwo 47,84%);
-
udział zatrudnionych w rolnictwie na terenie gminy jest trzykrotnie niższy (3,58%)
w porównaniu z gminami miejsko-wiejskimi (11,11%);
-
trzykrotnie wyższy udział zatrudnionych w leśnictwie (gm. Orneta - 4,08%, gm. miejskowiejskie – 1,28%);
-
2,5-krotnie wyższy udział zatrudnionych w handlu zarówno w porównaniu z gminami
miejsko-wiejskimi jak i z województwem (gm. Orneta – 22,66%, gm. m.-w. – 8,73%,
województwo 8,05%);
-
dwukrotnie niższy udział zatrudnionych w ochronie zdrowia i opiece społecznej
w porównaniu z gminami miejsko-wiejskimi (gm. Orneta 5,44%, gm. m.-w. – 11,46%).
Największe zatrudnienie na terenie gminy zanotowano w sekcji przemysł, gdzie
wynosiło 28,91%, najmniejsze natomiast w sekcji kultura i sztuka 0,72%.
Liczba pracujących w gospodarce narodowej na 1000 ludności na terenie gminy
w 1997r. wynosiła 169 osób. W gminach miejsko-wiejskich woj. elbląskiego sytuacja jest
podobna i wskaźnik ten wynosił 165 osób.
68
gospodarka mieszkaniowa
oraz niematerialne
usługi komunalne
oświata i wychowanie
ochrona zdrowia i opieka
społeczna
kultura fizyczna,
turystyka i wypoczynek
administracja państwowa
i wymiar sprawiedliwości
finanse i ubezpieczenia
911
9954
706
6607
2728
8,05
4,41
1,55
12,55
0,88
9,64
0,68
6,40
2,64
679
2776
321
2183
1200
497
3752
234
2864
70
1697
759
25,82
5514
2,72
608
11,11
482
8,73
2040
4,80
1172
1,99
378
15,02
2672
0,94
186
11,46
2793
0,28
70
6,79
1283
3,04
753
78,20
2048
28,58
936
3,15
71
2,50
2294
10,57
143
6,07
28
1,96
119
13,85
1080
0,96
48
14,48
71
0,36
-
6,65
414
3,90
6
100
35,99
16,45
1,25
40,32
2,51
0,49
2,09
18,98
0,84
1,25
x
7,28
0,11
2207
1224
638
70
79
110
35
296
16
120
17
86
43
4,98
110
1,59
35
13,41
248
0,72
14
5,44
118
0,77
17
3,90
81
1,95
43
5,32
-
1,69
-
11,99
48
0,68
2
5,70
2
0,82
-
3,91
5
2,08
-
x
x
34,78
1,45
1,45
x
3,63
x
budownictwo
rolnictwo
47,84
32,02
6,20
Gminy miejsko- wiejskie
24985
17136
6450
w tym miasta
100
19295
68,58
15088
w tym wieś
100
5690
Gmina Orneta
przemysł
100
103299
703
918
517
Struktura w %
1,28
3,67
2,07
129
735
424
Struktura w %
0,67
3,81
2,20
192
183
93
Struktura w %
3,37
3,22
1,63
90
43
60
500
Struktura w %
100
55,46 28,91 3,17
3,58
4,08
1,95
2,72 22,66
w tym miasto
2069
1164
624
67
61
55
43
54
495
Struktura w %
100
56,26 30,16 3,24
2,95
2,66
2,08
2,61 23,92
w tym wieś
138
60
14
3
18
35
6
5
Struktura w %
100
43,48 10,14 2,17 13,04 25,36
x
4,35
3,63
Źródło: Podstawowe dane statystyczne według miast i gmin za 1994 i 1997r.;Urząd Statystyczny w Elblągu
kultura i sztuka
gospodarka
komunalna
12969
6941
Województwo
łączność
1603
6406
Ogółem
transport
4560
49419 33078
Wyszczególnienie
leśnictwo
8316
6,72
4440 2096
Struktura w %
0,68
4,30
2,03
w tym kobiety
handel
Pracujący w gospodarce narodowej w 1994r.
Stan w dniu 31.XII
W tym
69
3.2.1. Bezrobocie.
Bezrobotni zarejestrowani
Zarejestrowani bezrobotni
Wyszczególnienie
razem
w tym
kobiety
absolwenci
szkół
ponadpodsta
wowych
zwolnieni z
przyczyn dot.
zakładów
pracy
nie
posiadający
prawa do
zasiłku
w wieku od
18-44 lat
(produkcyjnymobilny)
pozostający
bez pracy
powyżej 12
m-cy
Województwo
1994
55745
.
2952
5881
27380
50012
26044
1997
37227
22306
1361
1818
23355
32115
15106
17119
.
946
1702
7543
15206
7185
13604
8140
455
569
8361
11849
5737
1994
1701
.
60
99
690
1472
599
1997
1313
757
38
57
820
1099
578
1994
1185
.
40
64
503
1018
451
1997
936
539
28
48
580
779
402
Gminy miejsko wiejskie razem
1994
1997
Gmina Orneta
w tym miasto
Źródło:
Podstawowe dane statystyczne według miast i gmin za 1994 i 1997r.;
Urząd Statystyczny w Elblągu
Z powyższego zestawienia wynikają dane o tempie spadku liczby bezrobotnych w
okresie 1994-97 w mieście i gminie Orneta na tle województwa i gmin miejsko – wiejskich
województwa. Dane te kształtują się następująco:
- dla województwa
- 33,2%
- dla gmin miejsko-wiejskich województwa
- 20,4%
- dla miasta i gminy Orneta
- 22,8%
- dla miasta Ornety
- 21,0%
70
71
72
73
74
75
76
3.3. Mieszkalnictwo.
Zasoby mieszkaniowe gminy Orneta w 1997r. wynoszą łącznie 4165 mieszkań,
w tym w samym mieście 3116 mieszkań. W porównaniu z 1994r. liczba mieszkań utrzymuje
się na stałym poziomie (spadek o 3 mieszkania w ciągu 4 lat).
Dane o zasobach mieszkaniowych przedstawionych w poniższej tabeli dotyczą
budynków spółdzielni mieszkaniowych, zakładów pracy, komunalnych i prywatnych.
Zasoby mieszkaniowe zamieszkane
Stan w dniu 31.XII
Przeciętna
Wyszczególnienie
Województwo
1994
1997
Miasta ogółem
1997
Gminy ogółem
1997
Miasto Orneta
1994
1997
Gmina Orneta
1994
1997
Źródło:
Mieszkania
Izby
Powierzchnia liczba izb
użytkowa
w
mieszkań w mieszkaniu
m2
liczba osób
w 1 miesz-kaniu
na 1
izbę
powierzchnia
użytkowa w m2
1 mieszna 1
-kania
osobę
137879
139581
482996
490263
8100551
8244379
3,50
3,51
3,49
3,47
1,00
0,99
58,8
59,1
16,8
17,0
92515
319777
5069745
3,46
3,27
0,95
54,8
16,8
47066
170486
3174634
3,62
3,88
1,07
67,5
17,4
3111
3116
10231
10259
167422
168050
3,29
3,29
3,08
3,09
0,94
0,94
53,8
53,9
17,5
17,4
1051
1049
3813
3805
73599
73441
3,63
3,63
3,64
3,63
1,00
1,00
70,0
70,0
19,2
19,3
Podstawowe dane statystyczne według miast i gmin za 1994 i 1997r.;
Urząd Statystyczny w Elblągu
Gmina Orneta należy do grupy gmin miejsko – wiejskich o wysokiej liczbie
mieszkań na 1000 ludności, która w 1997r. wynosiła 307 mieszkań (miasto-319, gmina276), podczas gdy średnio w województwie wskaźnik ten był niższy i wynosił 282
mieszkania (miasta-298, gminy-256).
Pozostałe wskaźniki znacząco nie odbiegają od przeciętnych w województwie.
77
Mieszkania oddane do użytku w latach 1994 i 1997.
Mieszkania
Wyszczególnienie
ogółem
w tym
prywatne
(indywidualne)
Izby
ogółem
w tym
prywatne
(indywidualne)
Powierzchnia
użytkowa mieszkań
w m2
w tym
ogółem prywatne
(indywidualne)
Przeciętna powierzchnia
użytkowa 1 mieszkania
w m2
w tym
ogółem
prywatne
(indywidualne)
Województwo
1994
739
270
3145
1486
59577 30972
80,6
1997
531
281
2470
1644
51759 37469
97,5
Miasta ogółem
1994
625
196
2600
1084
49086 22632
78,5
1997
461
227
2100
1322
43538 30168
94,4
Gminy ogółem
1994
114
74
545
402
10491
8340
92,0
1997
70
54
370
322
8221
7301
117,4
Miasto Orneta
1994
79
1
298
5
4933
136
62,4
1997
2
2
11
11
277
277
138,5
Gmina Orneta
1994
1
1
7
7
176
176
176,0
1997
Źródło:
Podstawowe dane statystyczne według miast i gmin za 1994 i 1997r.;
Urząd Statystyczny w Elblągu
114,7
133,3
115,5
132,9
112,7
135,2
136,0
138,5
176,0
-
W 1994r. na terenie gminy oddano do użytku łącznie 80 mieszkań (w tym 2 prywatne),
natomiast w roku 1997 zaledwie 2 prywatne.
Jednak stan i tempo rozwoju budownictwa mieszkaniowego w obecnych uwarunkowaniach
zależeć będzie od inicjatyw i kondycji finansowej mieszkańców gminy.
78
3.3.1. Zasoby mieszkaniowe miasta Ornety.
Struktura własności zasobów mieszkaniowych (1997r.)
Własność niepubliczna
Ogółem
Ilość
mieszkań
%
pow.
użytkowa
w m2
%
3116
Własność
własność prywatna w
własność osób
administracji
fizycznych i
komunalna
komunalnej
niepublicznych osób
prawnych
990
477
1649
Razem
2126
100,0
31,8
15,3
52,9
68,2
168050
45150
23330
99570
122900
100,0
26,9
13,9
59,2
73,1
Udział własności komunalnej w strukturze zasobów mieszkaniowych miasta Ornety
kształtuje się na poziomie 32% ilości mieszkań (27% pow. mieszkalnej). Z uwagi na
niefunkcjonowanie wspólnot mieszkaniowych część ze sprzedanych zasobów mieszkań
komunalnych pozostaje w administracji komunalnej (15% ilości mieszkań, 14% pow.
mieszkalnej). W tym stanie rzeczy w sferze komunalnej gospodarki mieszkaniowej
pozostaje ok. 47% ilości mieszkań (41% pow. mieszkaniowej). Można jednak zauważyć, że
stopień
zaawansowania
przekształceń
własnościowych
komunalnej
substancji
mieszkaniowej jest znaczący w świetle stanu technicznego tej substancji jak i możliwości
nabywczych miejscowej ludności. Dodatkową informacją o przebiegu tych przekształceń
jest poniższe zestawienie ilości sprzedanych mieszkań komunalnych w latach 1994 – 97.
Lata
1994
1995
1996
1997
Razem
46
133
98
87
364
Ilość sprzedanych
mieszkań komunalnych
Ogółem w tych latach sprzedano 364 mieszkania komunalne, co stanowi 11,7% całości
zasobów mieszkaniowych w mieście Ornecie (1994r.)
79
Obiekty budowlane we własności komunalnej.
Ogółem w mieście Ornecie jest 226 budynków z udziałem własności komunalnej:
-
119 z nich pozostaje w całości we własności komunalnej,
-
107 stanowi własność mieszaną z udziałem własności komunalnej.
Własność mieszana nie została objęta prawną formą wspólnot mieszkaniowych, zamiast
której obiekty te pozostają w administracji komunalnej. Główną funkcją tych obiektów jest
mieszkalnictwo i usługi, a ich stany techniczne są pochodną wieku budynków. W tej materii
główna koncentracja budynków komunalnych, obejmująca Stare Miasto i ciąg ul. 1-go
Maja, charakteryzuje się ogólnie złymi stanami technicznymi, wymagającymi zabiegów
sanacyjnych, w tym uwzględniających wymogi konserwatorskie.
80
3.4. Usługi publiczne.
3.4.1. Placówki samorządowe w zakresie oświaty
Placówki wychowania przedszkolnego
Na terenie miasta Orneta znajdują się 2 przedszkola (Nr 1 na ul. Kopernika 4; Nr 2
na ul. 1 Maja 54) natomiast na terenach wiejskich 3 oddziały przedszkolne w szkołach
podstawowych (w Bażynach, Henrykowie i Mingajnach).
Wychowaniem przedszkolnym w 1997r.objetych było łącznie 356 dzieci, w tym 302 dzieci
w samym mieście. Dane dotyczące wychowania przedszkolnego przedstawia tabela.
Wychowanie przedszkolne.
Stan na początku roku szkolnego.
Wyszczególnienie
a)ogółem
b)przedszkola
c)oddziały przedszkolne w
szkołach podstawowych
Województwo
1994
1997
Miasta ogółem
1994
1997
Gminy ogółem
1994
1997
Miasto Orneta
1994
1997
Gmina Orneta
1994
1997
Źródło:
a
b
c
a
b
c
a
b
c
a
b
c
a
b
c
a
b
c
a
b
c
a
b
c
a
b
c
a
b
c
Placówki
Miejsca
Oddziały
Nauczyciele
Dzieci
237
122
115
233
106
127
94
82
12
94
79
15
143
40
103
139
27
112
3
3
2
2
3
3
3
3
10898
10898
x
10384
10384
x
8837
8837
x
8926
8926
x
2061
2061
x
1458
1458
x
455
455
x
330
330
x
x
x
x
587
441
146
562
405
157
381
350
31
378
343
35
206
91
115
184
62
122
14
14
12
12
3
3
3
3
1001
853
148
883
726
157
736
704
32
673
639
34
265
149
116
210
87
123
23
23
19
19
3
3
3
3
13277
10859
2418
13442
10510
2932
9566
8957
609
9911
9104
807
3711
1902
1809
3531
1406
2125
292
292
302
302
54
54
54
54
Podstawowe dane statystyczne według miast i gmin za 1994 i 1997r.;
Urząd Statystyczny w Elblągu
Standardy funkcjonowania oddziałów przedszkolnych na terenach wiejskich są
pochodną stanu i możliwości lokalnej bazy szkół podstawowych.
81
Szkoły podstawowe.
Gmina Orneta obsługiwana jest przez 7 szkół podstawowych, w tym cztery
zlokalizowane są na terenie miasta.
Dane zawarte w poniższej tabeli, pochodzące z publikacji statystycznych nie
przedstawiają sytuacji bazy materialnej szkolnictwa, będącego w gestii samorządu
lokalnego. Nie korespondują także z wprowadzonym w 1999r. nowym systemem i siecią
szkolnictwa.
Szkolnictwo podstawowe
1
Stan na początku roku szkolnego.
Dla dzieci i młodzieży2
Wyszczególnienie
szkoły
uczniowie
absolwenci
szkoły
uczniowie
absolwenci
Województwo
1994
1997
238
221
73305
68722
8663
9465
.
5
.
122
.
127
Miasta ogółem
1994
1997
74
74
49346
45960
6089
6592
.
5
.
122
.
127
Gminy ogółem
1994
1997
164
147
23959
22762
2574
2873
.
-
.
-
.
-
Miasto Orneta
1994
1997
4
4
1656
1523
200
213
.
-
.
-
.
-
Gmina Orneta
1994
1997
3
3
333
331
33
38
.
-
.
-
.
-
Źródło:
Podstawowe dane statystyczne według miast i gmin za 1994 i 1997r.;
Urząd Statystyczny w Elblągu
1
Łącznie ze szkołami filialnymi i szkołami specjalnymi.
Bez wychowania przedszkolnego dzieci w wieku 6 lat.
3
Z poprzedniego roku szkolnego.
2
Dla dorosłych
3
82
W związku z reformą systemu oświaty zaistniała konieczność tworzenia nowej sieci
szkół podstawowych i gimnazjów.
Uchwałą Rady Miejskiej w Ornecie ustalono następujący projekt sieci szkół
podstawowych
prowadzonych
przez
Gminę
Orneta
z
siedzibami
i
strukturami
organizacyjnymi:
1. Publiczna Szkoła Podstawowa Nr 1 im. mjr H. Sucharskiego w Ornecie przy
ul. Zamkowej 26 o strukturze organizacyjne kl. I-VI;
2. Publiczna Szkoła Podstawowa Nr 2 im. Jana Bażyńskiego w Ornecie przy
ul. Warmińskiej 11 o strukturze organizacyjnej kl. I-VI;
3. Publiczna Szkoła Podstawowa Nr 4 w Ornecie przy ul. Rozjazdowej 5 o strukturze
organizacyjnej kl. I-III i klasy specjalne;
4. Publiczna Szkoła Podstawowa w Bażynach o strukturze organizacyjnej kl. I-VI;
5. Publiczna Szkoła Podstawowa w Henrykowie o strukturze organizacyjnej kl. I-VI;
6. Publiczna Szkoła Podstawowa w Mingajnach o strukturze organizacyjnej kl. I-VI.
Proponowana sieć szkół podstawowych poprzez obwody szkolne uwzględnia warunki
geograficzne i wskaźniki demograficzne na terenie gminy.
Określono następujące obwody szkolne:
1. Do obwodu Publicznej Szkoły Podstawowej Nr 1 im. mjr H. Sucharskiego w Ornecie
należą ulice:
-
dla uczniów klas I-VI: Browarna, Kopernika, Kościelna, Kościuszki, Mickiewicza,
Mostowa, Pionierów, Podleśna, 1 Maja, Plac Wolności, Sienkiewicza, Św. Jana, Wodna,
Zamkowa, Zielona, Zaułek Ciasny, Żelazna oraz miejscowości: Biały Dwór, Krosno.
-
dla uczniów klas IV-VI: Dolna, Drzymały, Dworcowa, Krzywa, Morąska, Przemysłowa,
Rozjazdowa, Sportowa, kol. Wodociągi, Wspólna oraz miejscowości: Karbowo,
Wojciechowo.
2. Do obwodu Publicznej Szkoły Podstawowej Nr 2 im. Jana Bażyńskiego w Ornecie
należą ulice: Aleja Wojska Polskiego, Bartscha, Braniewska, Dąbrowskiego, Elbląska,
Gdańska, Kwiatowa, Ogrodowa, Olsztyńska, Osiedle Dąbrowskiego, Piaskowa,
Pieniężnego, Podgórna, Polna, Sadowa, Sucharskiego, Warmińska, Zarzeczna oraz
miejscowości: Bogatyńskie, Drwęczno, Karkajmy, Krzykały, Nowy Dwór, Opin.
3. Do obwodu Publicznej Szkoły Podstawowej Nr 4 w Ornecie należą ulice: Dolna,
Drzymały, Dworcowa, Krzywa, Morąska, Rozjazdowa, Sportowa, kol. Wodociągi,
Wspólna oraz miejscowości : Karbowo, Wojciechowo.
83
4. Do obwodu Publicznej Szkoły Podstawowej w Bażynach należą miejscowości : Bażyny,
Dąbrówka, Osetnik, Chwalęcin, Augustyny, Lejławki Wielkie, Gieduty, Ostry Kamień,
Klusajny.
5. Do obwodu Publicznej Szkoły Podstawowej w Henrykowie należą miejscowości :
Henrykowo, Kumajny.
6. Do obwodu Publicznej Szkoły Podstawowej w Mingajnach należą miejscowości:
Mingajny wieś, Mingajny ZR, Miłkowo wieś, Miłkowo ZR, Wola Lipecka.
Uchwałą Rady Miejskiej ustalono następujący projekt sieci gimnazjów prowadzonych przez
Gminę Orneta z siedzibami i strukturami organizacyjnymi:
1. Publiczne Gimnazjum Nr 1 w Ornecie przy ul. Kopernika 13 o strukturze
organizacyjnej kl. I-III;
2. Publiczne Gimnazjum Nr 2 w Ornecie przy ul. Warmińskiej 11 o strukturze
organizacyjnej kl. I-III.
Określa się następujące obwody szkolne:
1. Do obwodu Publicznego Gimnazjum Nr 1 w Ornecie należą ulice: Browarna, Dolna,
Drzymały, Dworcowa, Kościuszki, Kopernika, Kościelna, Mickiewicza, Mostowa,
Pionierów, Podleśna, 1 Maja, Plac Wolności, Sienkiewicza, Św. Jana, Wodna,
Zamkowa, Zielona, Zaułek Ciasny, Żelazna, Przemysłowa, Krzywa, Morąska,
Rozjazdowa, Sportowa, Wspólna, kol. Wodociągi oraz miejscowości: Henrykowo,
Kumajny, Mingajny, Miłkowo, Wola Lipecka, Biały Dwór, Krosno, Karbowo,
Wojciechowo.
2. Do obwodu Publicznego Gimnazjum Nr 2 w Ornecie należą ulice: Bartscha,
Braniewska, Dąbrowskiego, Elbląska, Gdańska, Kwiatowa, Ogrodowa, Olsztyńska,
Osiedle
Dąbrowskiego,
Piaskowa,
Pieniężnego,
Podgórna,
Polna,
Sadowa,
Sucharskiego, Warmińska, Zarzeczna oraz miejscowości: Bogatyńskie, Drwęczno,
Karkajmy, Krzykały, Nowy Dwór, Opin, Bażyny, Dąbrówka, Osetnik, Chwalęcin,
Augustyny, Lejławki Wielkie, Gieduty, Ostry Kamień, Klusajny.
Wskazana lokalizacja gimnazjów jest najbardziej optymalna pod względem spełnienia
ustawowych wymogów (m.in. sala gimnastyczna, dobrze wyposażona biblioteka,
zapewnienie kadry pedagogicznej z pełnym i właściwym wykształceniem.).
84
3.4.2. Opieka zdrowotna.
Na terenie gminy funkcjonuje Samodzielny Zakład Opieki Zdrowotnej zlokalizowany
w mieście (ul. Wodna 1), świadczący usługi w zakresie podstawowej publicznej opieki
zdrowotnej.
W ramach lecznictwa niepublicznego działa również przychodnia „Twój lekarz”.
Istniejąca baza podstawowej opieki zdrowotnej w pełni nie zaspakaja potrzeb mieszkańców
miasta i gminy Orneta.
Dane na temat personelu publicznej służby zdrowia przedstawia poniższe zestawienie.
Personel służby zdrowia 1
Stan w dniu 31 XII
Wyszczególnienie
Województwo
1994
1997
Miasta ogółem
1994
1997
Gminy ogółem
1994
1997
Gmina Orneta
1994
1997
w tym miasto
1994
1997
w tym wieś
1994
1997
Źródło:
Lekarze
Lekarze
Pielęgniarki
Lekarze
Lekarze
dentyści
dentyści
w liczbach bezwzględnych
na 10 tys. ludności
Pielęgniarki
730
761
155
154
2472
2606
14,9
15,4
3,2
3,1
50,4
52,7
681
706
128
130
2331
2471
22,1
22,8
4,2
4,2
75,8
79,6
49
55
27
24
141
135
2,7
3,0
1,5
1,3
7,7
7,3
10
10
4
6
33
30
7,4
7,4
2,9
4,4
24,4
22,1
10
10
4
6
31
29
10,3
10,2
4,1
6,1
31,9
29,7
-
-
2
1
-
-
5,2
2,6
Podstawowe dane statystyczne według miast i gmin za 1994 i 1997r.;
Urząd Statystyczny w Elblągu
W zakresie opieki lekarskiej gmina charakteryzuje się niekorzystnymi wskaźnikami na
10 tys. ludności w porównaniu z województwem.
1
Według miejsca zatrudnienia. Dane dotyczą wyłącznie zatrudnionych w zakładach służby zdrowia
udzielających świadczeń leczniczych ludności.
85
Ilość pielęgniarek na 10 tys. ludności jest o połowę niższa w porównaniu z województwem,
natomiast ilość lekarzy o 1/3.
Liczba dentystów jest natomiast nieco wyższa w porównaniu z województwem i wynosi
4,4/10 tys. ludności, podczas gdy w województwie 3,1.
Na terenie miasta zlokalizowane są dwie apteki, które obsługują ludność całej gminy.
Na 1 aptekę przypada 6782 osoby, podczas gdy średnia w województwie jest nieco niższa
i wynosi 6338 osób.
Opieka socjalna.
Stopień zubożenia społeczeństwa miasta i gminy Orneta był niższy niż przeciętnie
w gminach miejsko - wiejskich i w województwie.
Udział osób objętych pomocą społeczną w ogólnej liczbie ludności na terenie gminy w
1997r. wynosił 8,3% i był niższy zarówno w porównaniu z gminami miejsko – wiejskimi
(11%) jak i z województwem (8,6%).
Główna przyczyną zubożenia mieszkańców gminy
było wysokie bezrobocie,
utrzymujące się ciągle na dość wysokim poziomie. Szczegółowe dane na temat opieki
społecznej ilustruje tabela.
Opieka społeczna
Osoby objęte
pomocą społeczną
ogółem
w tym pokrywane
z budżetu gminy
Zatrudnienie w
ośrodkach pomocy
społecznej
1994
46541
18222,7
5903,8
667
1997
42400
27052,1
10145,6
767
1994
17701
5938,7
1817,3
225
1997
15971
10822,9
3098,9
292
1994
1300
647,8
149,5
30
1997
1124
968,2
203,1
37
Wyszczególnienie
Świadczenia w tys. zł
Województwo
Gminy miejsko-wiejskie
Gmina m.-w. Orneta
Źródło:
Podstawowe dane statystyczne według miast i gmin za 1994 i 1997r.;
Urząd Statystyczny w Elblągu
86
3.4.3. Placówki upowszechniania kultury.
Działalność kulturalna na terenie miasta prowadzona jest przez prężnie działający
Miejski Dom Kultury zlokalizowany na terenie miasta (przy ul. 1 Maja 41),
podporządkowany władzom samorządowym.
Oprócz zajęć dla dzieci i młodzieży (szkoła tańca towarzyskiego, aerobik, kursy języka
angielskiego itp.) MDK zajmuje się promocją twórców lokalnych, organizuje dyskoteki,
bale. Zapewnia mieszkańcom miasta i okolic częste koncerty polskich gwiazd. Jest
wydawcą miesięcznika "Gazeta Ornecka".
Cyklicznym wydarzeniem kulturalnym Ornety są "Dni Ornety". Odbywają się każdego roku
w czerwcu.
Biblioteki publiczne odgrywają ważną role w upowszechnianiu literatury. Obecnie
na terenie miasta funkcjonuje dwie takie placówki : Filia Wojewódzkiej Biblioteki
Pedagogicznej (na ul. Olsztyńskiej 15) oraz
Miejska Biblioteka Publiczna (na ul.
Mickiewicza 1) z dwoma filiami w Bażynach i Henrykowie. Wskaźniki dotyczące
funkcjonowania bibliotek przedstawia tabela.
Biblioteki publiczne
Stan w dniu 31.XII
Księgozbiór w woluminach
Czytelnicy 1
Wyszczególnienie
w tys.
na 1000
ludności
Wypożyczenia w
woluminach
w tys.
na 1
czytelnika
Województwo
1994
1900,7
3875,7
80255
1802,4
1997
1922,4
3888,7
88646
1730,3
Miasta ogółem
1994
1100,0
3575,0
56787
1246,8
1997
1154,3
3719,5
66143
1212,1
Gminy ogółem
1994
800,7
4382,1
23468
555,6
1997
768,1
4174,1
22503
518,2
Miasto Orneta
1994
40,3
4152,8
1573
46,4
1997
40,4
4137,7
1874
48,6
Gmina Orneta
1994
16,5
4312,2
383
10,0
1997
16,5
4340,8
369
8,7
Źródło:
Podstawowe dane statystyczne według miast i gmin za 1994 i 1997r.;
Urząd Statystyczny w Elblągu
1
Zarejestrowani w ciągu roku
22,5
19,5
22,0
18,3
23,7
23,0
29,5
25,9
26,3
23,5
87
Na 1 placówkę biblioteczną w 1997r. w gminie Orneta przypadało łącznie 3390 osób (w tym
miasto 4879 osób, wieś 1903 osoby), średnia w województwie była znacznie mniejsza
i wynosiła 2996 osób (w tym miasta 6897; gminy 1534). Wskaźniki dotyczące działalności
bibliotek są korzystniejsze na tle średnich w województwie.
88
3.5. Sieć osadnicza.
3.5.1.
Struktura sieci osadniczej.
Gmina Orneta liczy ogółem 27 miejscowości, stanowiących ogniwa sieci osadniczej.
Miejscowości te są bardzo zróżnicowane pod względem wielkości. Najmniejsza
miejscowość (Ostry Kamień) liczy siedmiu mieszkańców, największa (Henrykowo)–430
mieszkańców.
Sieć osadnicza charakteryzuje się wysoką koncentracją. Na 1 jednostkę osadniczą
przeciętnie przypada ok. 139 osób.
Strukturę sieci osadniczej wg wielkości miejscowości przedstawia poniższe
zestawienie:
Stan na dzień 1.01.1999r.
Wyszczególnienie
Ilość miejscowości
Ogółem do 25-ciu
mieszk.
27
4
26-50
mieszk.
3
51-100
mieszk.
5
101-200
mieszk.
8
201-300
mieszk.
5
pow. 300
mieszk.
2
Struktura w %
100
14,81
11,11
18,52
29,63
18,52
7,41
Ilość mieszkańców
3754
45
114
404
1179
1234
778
Struktura w %
100
1,20
3,04
10,76
31,41
32,87
20,72
Z przedstawionego zestawienia wynikają następujące cechy strukturalne sieci osadniczej
w gminie Orneta:
•
jednostki o wielkości mniejszej od średniej gminnej (poniżej 100 mieszkańców)
stanowią 44,4% ilości ogniw sieci osadniczej i skupiają 15% ludności gminnej,
•
jednostki o wielkości powyżej 100 mieszkańców stanowią 55,6% ilości ogniw sieci
osadniczej i skupiają 85% ludności gminy,
•
największa miejscowość gminna w. Henrykowo skupia 11,45% ludności gminy,
•
siedem największych miejscowości w gminie, liczących powyżej 200 mieszkańców,
skupia 53,59% ludności gminy,
•
11-cie miejscowości położonych w pasmach osadniczych ciągów komunikacyjnych
dróg wojewódzkich skupia 54,5%% ludności gminy.
89
4.
STRUKTURA GOSPODARCZA.
Na charakterystykę struktury gospodarczej miasta i gminy Orneta, składają się
następujące działy, istotne dla ustalenia przez właściwe organy samorządowe polityki
rozwoju. Do działów tych należą:
•
struktura użytkowania i własności gruntów i nieruchomości,
•
struktura użytkowania i własności gruntów rolnych oraz kierunków produkcji rolniczej,
•
struktura podmiotów wg form własności i działów EKD nierolniczych działalności
gospodarczych,
•
struktura podmiotowa nierolniczych działalności gospodarczych osób fizycznych wraz
z alokacją przestrzenną tych podmiotów,
•
struktura dochodów i wydatków budżetu gminy,
•
wykaz pozwoleń na budowę wydanych przez Urząd Rejonowy w Braniewie w latach
1994-1998.
4.1. Struktura użytkowania i własności gruntów i nieruchomości.
Poniższa analiza obejmuje łącznie miasto i tereny wiejskie gminy samorządowej
Ornety z uwagi na sposób bilansowania gruntów w przyjętej przez służby statystyczne
sprawozdawczości. Nie było tez możliwe (poza przekształceniami b. PGR-ów) zbadanie
dynamiki przekształceń strukturalnych użytkowania i własności gruntów w okresie 1994-99
w związku ze zmianami kategorii klasyfikacyjnych w sprawozdawczości statystycznej,
dokonanymi w 1997r. Stąd zaprezentowane zestawienia struktury użytkowania i własności
gruntów obejmują tylko stan na koniec 1998r.
ha
Pow.
ogółem
24 413
Użytki
rolne
13 724
%
100,0
56,2
Struktura użytkowania gruntów.
Użytki Grunty zabudowane
Wody
leśne
i zurbanizowane
otwarte
7 658
1 429
336
31,4
5,8
1,4
Tereny różne i
nieużytki
1 266
5,2
Z powyższego zestawienia wynikają następujące charakterystyczne dla obszaru gminy
samorządowej Ornety, cechy struktury użytkowania gruntów:
-
ponad 1/2 gruntów stanowią użytki rolne,
-
lesistość gminy kształtuje się nieco powyżej średniej krajowej (29%),
-
występuje niski udział wód otwartych.
90
Struktura własności gruntów.
Pow.
wł.
uw.
Własność
komunalna
wł.
uw.
Skarb Państwa
ogółem
Osoby fizyczne
rolnicze nierolnicze
Kościoły
ha
24 413
16 906
11
841
50
6298
134
105
%
100,0
69,2
0,05
(≥0,1)
3,4
0,2
25,85
0,5
0,4
własność publiczna
własność niepubliczna
Z powyższego zestawienia wynikają następujące cechy strukturalne własności gruntów
w obszarze gminy samorządowej Ornety:
-
~73% udziału własności gruntów posiadają podmioty publiczne, w tym z dominującym
(69%) udziałem własności Skarbu Państwa,
-
własność rolnicza indywidualna stanowi ok. 1/4 udziału w strukturze własności gruntów,
-
własność komunalna posiada nikły udział (~3,5%) w strukturze własności gruntów,
-
brak w strukturze własności gruntów podmiotów spółdzielczych, wspólnot oraz
prawnych osób publicznych i niepublicznych.
Struktura użytkowania i własności gruntów rolnych.
Poniższe zestawienia zawierają:
-
Strukturę użytkowania gruntów rolnych (1999r.),
-
porównanie zmian struktury własności gruntów rolnych w okresie 1994-1999,
-
porównanie zmian w strukturze agrarnej w okresie 1994-1998,
-
zestawienie powierzchni zasiewów (1998r.)
Składają się one (wraz z waloryzację przyrodniczą zawartą w rozdz. 1-szym) na analizę
rolniczej przestrzeni przyrodniczej w obszarach wiejskich gminy samorządowej Ornety.
Struktura użytkowania gruntów rolnych (1999r.)
Pow. ogółem
grunty orne
sady
łąki
pastwiska
ha
13 724
9 739
26
1 281
2 678
%
100,0
71,0
0,2
9,3
19,5
91
Z powyższego zestawienia wynikają następujące cechy strukturalne użytkowania gruntów
rolnych:
-
dominującą grupą (ponad 2/3) stanowią grunty orne,
-
użytki zielone stanowią ok. 29% gruntów rolnych, a udział sadów ma charakter śladowy.
Struktura własności gruntów rolnych.
Zaprezentowane zestawienie zawiera dane porównawcze, obejmujące własność rolną
państwową i gospodarki indywidualnej jako główne kategorie własności, z pominięciem
własności komunalnej jako nieistotnej w gospodarce rolnej gminy.
1994
1999
Powierzchnia
Własność państwowa
Własność
ogółem
(b. PGR-ów i AWRSP)
indywidualna
ha
14 249
8 544
5 705
%
100,0
60,0
40,0
ha
14 479
6 908
7 571
%
100,0
47,7
52,3
Powyższe zestawienie ilustruje bardzo ważną zmianę w strukturze własności gruntów
rolnych w gminie Orneta, która zaszła w okresie 1994-99. Zmieniły się mianowicie
proporcje między udziałami własności państwowej i indywidualnej. Przeważający w 1994r.
udział własności państwowej (60%) uległ przekształceniu, w wyniku którego w 1999r.
udział własności indywidualnej przekroczył 50% w strukturze własności gruntów rolnych.
W analizowanym okresie przekształcenia własnościowe gruntów rolnych b. PGR-ów objęły
ok. 20% ich areału. Świadczy to o stosunkowo mało dynamicznym przebiegu tych
przekształceń w obszarze gminy Ornety.
92
Struktura agrarna.
Poniższa analiza obejmuje okres 1994-98, ilustrując tempo i charakter przekształceń
struktury agrarnej w obszarze gminy Ornety.
Grupy wielkości gospodarstw
Wyszczególnienie
1994
1998
ilość
gospodarstw
%
ilość
gospodarstw
%
do
1 ha
257
1-2 ha 2-5 ha 5-7 ha
Razem
84
96
25
7-10
ha
59
10-15
ha
85
pow.
15 ha
191
797
32,2
10,5
12,1
3,1
7,4
10,7
24,0
100,0
506
120
119
24
63
55
194
1081
46,8
11,1
11,0
2,2
5,8
5,1
18,0
100,0
Z powyższego zestawienia wynikają następujące cechy i tendencje w zakresie kształtowania
się struktury agrarnej obszarów wiejskich Ornety:
-
o 26,3% wzrosła ilość gospodarstw, jednak wzrost ten dokonał się w znacznej części
przez rozdrobnienie struktury agrarnej. Mianowicie w grupie gospodarstw o wielkości
do 5 ha ich ilość wzrosła o 41,3%, w tym ilość gospodarstw poniżej 1 ha – o 49,2 %.
Świadczy to o negatywnej tendencji w kształtowaniu się struktury agrarnej, w której nie
następują procesy przepływu ziemi na powiększanie istniejących gospodarstw rolnych;
-
udział grupy gospodarstw do 5 ha z ok. 55% w 1994r. wzrósł do ok. 70% w 1998r.,
w tym udział gospodarstw do 1 ha z ok. 32% do ok. 47%;
-
grupa gospodarstw o pow. mniejszej od średniej krajowej (~7,8ha) stanowiła w 1994r.
ok. 58% ilości gospodarstw, powiększając ten udział w 1998r. do ok. 71% ilości
gospodarstw;
-
nie nastąpił istotny dla poprawy efektywności gospodarki rolnej wzrost ilości
gospodarstw o pow. większej od średniej krajowej. Zamiast niego nastąpił spadek tej
grupy gospodarstw o 6,9%;
-
ilość gospodarstw w grupie o pow. większej od 15 ha wzrósł o 1,5%.
93
Zestawienie powierzchni zasiewów (1998r.)
Poniższe zestawienie pośrednio ilustruje udział gospodarki rolnej gminy Orneta w rynku
rolnym.
Pow.
ogółem
zboża i strączkowe
razem
pszenica
żyto
jęczmień
przemysłowe i pastewne
owies
strącz- razem
-kowe
buraki
oleiste
ziemniaki
pastewne
cukrowe
ha
8309
7116
3152
1617
1560
516
271
1193
60
830
250
53
%
100,0
85,6
37,9
19,5
18,7
6,2
3,3
14,4
0,7
10,0
3,0
0,7
Na podstawie powyższych danych wynika, że w produkcji roślinnej w gminie Orneta
dominują zboża. Wraz ze strączkowymi stanowią one 85,6% pow. upraw, w tym pszenica –
ok. 38% pow. upraw. Udział natomiast upraw przemysłowych i pastewnych w powierzchni
zasiewów wynosi poniżej 15%.
4.2. Struktura działalności gospodarczej pozarolniczej
W końcu 1997r. gospodarkę gminy stanowiło 538 podmiotów zarejestrowanych
w rejestrze REGON (w tym w mieście 455), czyli 1,9% ich liczby ogółem w województwie.
Zdecydowana większość przedsiębiorstw - 513 (95,4% ogółu) należała do sektora
prywatnego gospodarki, w sektorze publicznym działało 25 podmiotów (4,6%ogółu).
Własność prywatną najliczniej reprezentowały osoby fizyczne prowadzące działalność
gospodarczą - 444 podmioty (86,5% sektora prywatnego).
W sektorze prywatnym zanotowano zaledwie 1 spółkę z udziałem kapitału zagranicznego
(0,9% ogółu tego typu spółek w województwie).
Strukturę rodzajową gospodarki narodowej w gminie Orneta według EKD charakteryzowała
dominacja podmiotów w sekcjach:
- handel hurtowy i detaliczny
- 219 jednostek
- działalność produkcyjna
- 64 jednostek
- budownictwo
- 50 jednostek
- obsługa nieruchomości i firm
- 46 jednostek
94
Wskaźnik ilości podmiotów gospodarczych na 1000 mieszkańców w 1994r. z 38
wzrósł do 40 w 1997r., jednak nadal jest znacznie niższy w porównaniu z województwem,
gdzie wynosi 58 podmiotów.
Na strukturę działalności gospodarczej pozarolniczej w skali gminy Orneta na tle
województwa elbląskiego składają się przekroje analityczne :
•
podmiotów gospodarczych wg sektorów własności i sekcji EKD,
•
zakładów osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą wg sekcji
EKD.
Poza w/w przekrojami strukturalnymi analizie poddano alokację przestrzenną
podmiotów gospodarczych własności niepublicznej.
4.2.1.Podmioty gospodarki narodowej według sektorów własności (bez zakładów osób
fizycznych)
W porównaniu z 1994r. zanotowano spadek ilości podmiotów o 5,05%, podczas gdy
średnio w województwie elbląskim nastąpił wzrost aż o 14,08%.
Również struktura własności podmiotów gospodarczych w gminie Orneta odbiegała od
średnich w województwie elbląskim. W 1997r. udział sektora publicznego wynosił 26,6%,
podczas gdy średnio w województwie udział ten był niższy i wynosił 18,7%. Dla
porównania w miastach województwa elbląskiego udział tego sektora był o 2/5 niższy
i wynosił 16,07%.
Wysoki udział sektora publicznego w gminie Orneta kształtowany jest w głównie przez
podmioty stanowiące własność komunalną (18,1%), w tym głównie szkolnictwo
podstawowe (6 szkół i 4 biblioteki). Udział własności państwowej w 1997r. wynosił 6,38%
i był zbliżony do średnich w województwie (5,79%) .
Szczegółową strukturę podmiotów przedstawia poniższa tabela.
95
Podmioty gospodarki narodowej według sektorów własności (bez zakładów osób fizycznych)
Stan w dniu 31.XII
Wyszczególnienie
Ogółem
Sektor
publiczny
Województwo
1994
1997
4560
5202
1181
973
631
301
100
100
25,90
18,70
13,84
5,79
3299
3970
671
638
313
239
100
100
20,34
16,07
9,49
6,02
1261
1232
510
335
318
62
1994
1997
Miasto Orneta
1994
1997
100
100
40,44
27,19
25,22
5,03
82
77
26
22
13
6
1994
1997
Gmina Orneta
1994
1997
100
100
31,71
28,57
15,85
7,79
17
17
4
3
4
-
1994
1997
100
100
23,53
17,65
23,53
x
1994
1997
Miasta ogółem
1994
1997
1994
1997
Gminy ogółem
1994
1997
Źródło:
Skarbu
Państwa
Z tego własność
komunalna
państwowych
osób
prawnych
72
457
67
579
Struktura w %
1,58
10,02
1,28
11,13
58
282
47
328
Struktura w %
1,76
8,55
1,18
8,26
14
175
20
251
Struktura w %
1,11
13,88
1,62
20,37
2
2
11
14
Struktura w %
2,44
13,42
2,60
18,18
-
3
Struktura w %
x
x
x
17,64
Podstawowe dane statystyczne według miast i gmin za 1994 i 1997r.;
Urząd Statystyczny w Elblągu
mieszana
Sektor
prywatny
21
26
3379
4229
3308
4055
47
113
24
61
0,46
0,50
74,10
81,30
72,54
77,95
1,03
2,17
0,53
1,18
18
24
2628
3332
2568
3213
39
78
21
41
0,54
0,61
79,66
83,93
77,84
80,93
1,18
1,96
0,64
1,04
3
2
751
897
740
842
8
35
3
20
0,23
0,17
59,56
72,81
58,68
68,34
0,63
2,84
0,25
1,63
-
56
55
56
54
1
-
x
x
68,29
71,43
68,29
70,13
x
1,30
x
x
-
13
14
13
14
-
-
x
x
76,47
82,35
76,47
82,35
x
x
x
x
prywatna
krajowa
Z tego własność
zagraniczna
mieszana
96
4.2.2. Podmioty gospodarki narodowej według sekcji EKD
Analiza przedstawionych danych prowadzi do następujących wniosków w zakresie
struktury podmiotów gospodarczych na terenie gminy Orneta w przekrojach działowych:
•
nieznacznie wyższy łączny udział
sekcji:
działalność produkcyjna,
transport
i budownictwo (łącznie PTB – 22,34%) w porównaniu z województwem (21,57%),
•
znacząco wyższy w porównaniu z województwem udział działalności produkcyjnej
(1,4-krotnie), edukacji (1,7-krotnie) i rolnictwa (2-krotnie);
•
znacząco niższy w porównaniu z województwem udział sekcji budownictwo
(2,5-krotnie), handel i naprawy (1,4-klrotnie) oraz obsługa nieruchomości i firm (1,8krotnie).
Szczegółowa informacja zawarta została w poniższej tabeli.
4.2.3. Zakłady osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą wg sekcji EKD.
Analiza danych przedstawionych w poniższej tabeli prowadzi do następujących
wniosków w zakresie struktury zakładów osób fizycznych prowadzących działalność
gospodarczą w przekrojach działowych:
•
niższy łączny udział sekcji: działalność produkcyjna, transport i budownictwo (łącznie
PTB – 27,25%) w porównaniu z województwem (31,47%).
•
2-krotnie wyższy w porównaniu z województwem udział sekcji rolnictwo ;
•
2-krotnie niższy w porównaniu z województwem udział sekcji hotele i restauracje oraz
transport.
Szczegółowe informacje na tle miast i gmin województwa przedstawia tabela.
97
295
100,0
1997
100
6,23
13,11
0,77
5,67
Miasta ogółem
1997
1996=100
3970
110,5
88
111,4
513
110,1
30
103,4
269
100,0
1997
100
2,22
12,92
0,76
6,78
Gminy ogółem
1997
1996=100
1232
101,7
236
101,3
169
98,8
10
76,9
26
100,0
1997
100
19,16
13,72
0,81
2,11
Miasto Orneta
1997
1996=100
77
98,7
7
140,0
17
106,3
2
100,0
2
66,7
1997
100
9,09
22,08
2,60
2,60
Gmina Orneta
1997
1996=100
17
130,8
5
250,0
-
-
-
1347
139
110,3
106,9
Struktura w %
25,89
2,67
145
110,7
84
100,0
508
105,6
131
120,2
288
100,3
292
102,1
916
117,7
2,79
1,61
9,77
2,52
5,54
5,61
17,61
1177
96
110,6
105,5
Struktura w %
29,65
2,42
125
110,6
77
102,7
421
109,1
94
113,3
145
103,6
212
106,0
716
121,2
3,15
1,94
10,60
2,37
3,65
5,34
18,04
170
43
108,3
110,3
Struktura w %
13,80
3,49
20
111,1
7
77,8
87
91,6
37
142,3
143
97,3
80
93,0
200
107,0
1,62
0,57
7,06
3,00
11,61
6,49
16,23
16
1
100,0
50,0
Struktura w %
20,78
1,30
2
100,0
1
50,0
5
100,0
1
50,0
6
100,0
5
125,0
12
92,3
2,60
1,30
6,49
1,30
7,79
6,49
15,58
-
-
-
-
3
100,0
-
7
100,0
x
x
x
x
17,65
x
41,18
1
1
100,0
Struktura w %
1997
100
29,41
x
x
x
5,88
5,88
Źródło: Podstawowe dane statystyczne według miast i gmin za 1994 i 1997r.;
Urząd Statystyczny w Elblągu
1
Pozostała działalność usługowa,
komunalna, socjalna i
indywiidualna
40
95,2
Ochrona zdrowia i opieka
socjalna
682
107,1
Edukacja
324
103,8
Administracja publiczna i obrona
narodowa: gwarantowana prawnie
opieka socjalna
5202
108,3
Obsługa nieruchomości, wynajem
i działalność związana z
prowadzeniem interesów
Województwo
1997
1996=100
Pośrednictwo finansowe
Ogółem
Transport, gospodarka
magazynowa i łączność
Wyszczególnienie
Hotele i restauracje
Handel i naprawy1
Budownictwo
Zaopatrywanie w energie
elektryczną, gaz i wodę
Działalność produkcyjna
Rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo
Podmioty gospodarki narodowej według sekcji EKD
Stan w dniu 31.XII
Handel hurtowy i detaliczny, naprawy pojazdów mechanicznych, motocykli oraz artykułów przeznaczenia osobistego i użytku domowego.
98
1997
100
2,68
11,98
0,07
9,71
Miasta ogółem 1997
1996=100
18292
109,6
153
121,4
1945
105,5
10
166,7
1832
116,1
2278
118,0
1997
100
0,84
10,63
0,05
10,02
Gminy ogółem 1997
1996=100
5174
112,3
477
132,1
867
109,7
7
175,0
446
126,3
1997
100
9,22
16,76
0,14
8,62
Miasto Orneta 1997
1996=100
378
108,6
13
144,4
38
95,0
1
100,0
43
107,5
1997
100
3,44
10,06
0,26
11,38
Gmina Orneta 1997
1996=100
66
120,0
13
130,0
9
100,0
1
100,0
5
125,0
1997
100
19,70
13,64
1,52
7,58
9362
946
108,2
109,6
Struktura w %
39,90
4,03
2294
110,4
385
125,4
2796
105,3
-
155
132,5
858
115,9
780
119,3
9,78
1,64
11,92
x
0,66
3,66
3,32
7470
616
107,6
110,4
Struktura w %
40,84
3,37
1835
111,3
349
124,6
2367
106,2
-
144
134,6
786
114,4
683
118,8
10,03
1,91
12,94
x
0,79
4,30
3,73
1892
330
110,4
108,2
Struktura w %
36,57
6,38
459
107,0
36
133,3
429
100,5
-
11
110,0
72
135,8
97
122,8
8,87
0,70
8,29
x
0,21
1,39
1,87
176
8
105,4
133,3
Struktura w %
46,56
2,12
23
135,3
3
100,0
38
122,6
-
4
100,0
15
107,1
16
100,0
6,08
0,79
10,05
x
1,06
3,97
4,23
26
123,8
Struktura w %
39,39
x
3
100,0
-
3
300,0
-
1
100,0
-
5
125,0
4,54
x
4,54
x
1,52
x
7,57
Źródło: Podstawowe dane statystyczne według miast i gmin za 1994 i 1997r.; Urząd Statystyczny w Elblągu
1
Pozostała działalność usługowa,
komunalna, socjalna i
indywiidualna
17
170,0
Ochrona zdrowia i opieka
socjalna
2812
106,8
Edukacja
630
129,4
Administracja publiczna i obrona
narodowa: gwarantowana prawnie
opieka socjalna
23466
110,2
Obsługa nieruchomości, wynajem
i działalność związana z
prowadzeniem interesów
Województwo 1997
1996=100
Pośrednictwo finansowe
Ogółem
Transport, gospodarka
magazynowa i łączność
Wyszczególnienie
Hotele i restauracje
Handel i naprawy1
Budownictwo
Zaopatrywanie w energie
elektryczną, gaz i wodę
Działalność produkcyjna
Rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo
Zakłady osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą według sekcji EKD
Stan w dniu 31.XII
Handel hurtowy i detaliczny, naprawy pojazdów mechanicznych, motocykli oraz artykułów przeznaczenia osobistego i użytku domowego.
99
4.2.4. Alokacja przestrzenna podmiotów gospodarczych w sektorze prywatnym
Strukturę alokacji przestrzennej wg skupisk koncentracji podmiotów przedstawia
poniższe zestawienie:
Skupiska koncentracji podmiotów wg grup ilości podmiotów
Wyszczególnienie
Ogółem
0
1-2
3-4
5-6
7-8
powyżej 9
Ilość miejscowości
27
10
9
5
1
1
1
%
100,0
37,0
33,3
18,6
3,7
3,7
3,7
Z powyższego zestawienia wynikają następujące wnioski:
•
37% miejscowości nie posiada żadnej działalności gospodarczej pozarolniczej, a 33,3%
miejscowości stanowi skupiska jedno- lub dwupodmiotowe,
•
dwie największe miejscowości wiejskie (Henrykowo i Bażyny) koncentrujące 20,7%
ludności gminy wiejskiej skupiają 34,5% podmiotów gospodarczych,
•
miejscowości położone w pasmach dróg wojewódzkich koncentrują 76,4% podmiotów
gospodarczych.
Wnioski te potwierdzają w uwarunkowaniach lokalnych gminy Orneta ogólną
prawidłowość koncentracji aktywności gospodarczych w pasmach terytorialnych układów
komunikacyjnych, łączących gminę z zewnętrznym otoczeniem ponadlokalnym. Jest to
zgodne z panującymi w geografii ekonomicznej teoriami rozchodzenia się kapitału
i aktywności gospodarczych w warunkach gospodarki rynkowej. W praktyce taki układ
alokacji przestrzennej tych aktywności będzie miał wpływ na przebieg procesów
restrukturyzacyjnych obszarów wiejskich w gminie Orneta, sprzyjając koncentracji funkcji
osadniczych i gospodarczych nierolniczych w bezpośrednim otoczeniu dróg wojewódzkich
na kierunkach: Braniewo-Olsztyn i Elbląg – Lidzbark Warmiński.
Poniżej przedstawiono dane pochodzące z rejestru zakładów osób fizycznych
prowadzących działalność gospodarczą na terenie miasta i gminy Orneta.
100
Alokacja przestrzenna podmiotów gospodarczych w sektorze prywatnym
na terenie gminy Orneta.
Ludność - stan na 1.01.1999r.
Lp.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
24.
25.
26.
27.
Miejscowość
Augustyny
Bażyny
Biały Dwór
Bogatyńskie
Chwalęcin
Dąbrówka
Drwęczno
Gieduty
Henrykowo
Karbowo
Karkajmy
Klusajny
Kolonia Wodociągi
Kumajny
Krosno
Krzykały
Lejławki Wielkie
Miłkowo
Miłkowo ZR
Mingajny
Mingajny ZR
Nowy Dwór
Opin
Osetnik
Ostry Kamień
Wojciechowo
Wola Lipecka
Razem:
Ludność
ogółem w %
30
348
125
68
89
272
94
8
430
142
162
122
17
93
189
47
13
60
178
240
37
142
251
119
7
217
254
3754
Zakłady osób fizycznych
ogółem w %
w tym
1
h
p2
0,80
9,27
7
12,72 4
1
3,33
2
3,64
1
1,81
2,37
1
1,82
7,25
3
5,45
2,50
4
7,27
2
0,21
11,45
12
21,82 7
3,78
1
1,82
1
4,32
1
1,82
1
3,25
0,45
2
3,64
1
2,48
1
1,82
5,03
1,25
0,35
1,60
6
10,91 3
4,74
6,39
3
5,45
2
0,99
3,78
4
7,27
1
6,69
4
7,27
3
3,17
2
3,64
0,19
5,78
1
1,82
1
6,77
1
1,82
1
100
55
100 26
3
Źródło: Urząd Miasta i Gminy w Ornecie
1
działalność handlowa.
działalność produkcyjna.
3
działalność usługowa.
2
u3
2
1
1
3
2
5
1
1
3
1
3
1
2
26
Ilość zakładów
osób fizycznych na
1-go mieszkańca
0,020
0,016
0,011
0,011
0,043
0,028
0,007
0,006
0,118
0,011
0,1
0,013
0,028
0,016
0,017
0,005
0,004
x
(3)
(5)
(1)
(2)
(4)
101
Alokacja przestrzenna podmiotów gospodarczych w sektorze prywatnym
na terenie miasta Orneta.
Ludność - stan na 1.01.1999r.
Lp.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
24.
25.
26.
27.
28.
29.
30.
31.
32.
33.
34.
35.
36.
37.
38.
39.
40.
41.
42.
43.
44.
45.
46.
47.
Ludność
w%
Ulica
ogółem
1 Maja
Al. Wojska Polskiego
Bartscha
Braniewska
Browarna
Dąbrowskiego
Dolna
Drzymały
Dworcowa
Elbląska
Gdańska
Kopernika
Kościelna
Kościuszki
Krzywa
Kwiatowa
Mickiewicza
Młynarska
Morąska
Mostowa
Ogrodowa
Olsztyńska
Osiedle Dąbrowskiego
Piaskowa
Pieniężnego
Pionierów
Plac Wolności
Podgórna
Podleśna
Polna
Przemysłowa
Rozjazdowa
Sadowa
Sienkiewicza
Słoneczna
Sportowa
Sucharskiego
Świętego Jana
Warmińska
Wodna
Wspólna
Zamkowa
Zarzeczna
Zaułek Ciasny
Zaułek Klasztorny
Zielona
Żelazna
Razem :
1739
253
4
60
35
90
38
96
139
172
15
296
228
199
53
208
168
30
350
22
73
413
510
201
72
179
329
28
932
171
1463
44
66
163
3
160
91
36
167
141
33
194
68
122
1
41
69
9965
17,45
2,54
0,04
0,60
0,35
0,90
0,38
0,96
1,39
1,73
0,15
2,97
2,29
2,00
0,53
2,09
1,69
0,30
3,51
0,22
0,73
4,14
5,12
2,02
0,72
1,80
3,30
0,28
9,35
1,72
14,68
0,44
0,66
1,64
0,03
1,62
0,91
0,36
1,68
1,42
0,33
1,95
0,68
1,22
0,01
0,41
0,69
100
Źródło: Urząd Miasta i Gminy w Ornecie
Zakłady osób fizycznych
w%
w tym
h
p
68
18,18
35
6
5
1,34
3
1
5
1,34
3
4
1,07
1
1
0,27
4
1,07
2
6
1,60
3
2
3
0,80
1
10
2,67
1
1
18
4,81
9
1
13
3,48
9
1
3
0,80
1
1
9
2,41
3
1
8
2,14
4
3
0,80
1
15
4,01
7
2
9
2,41
6
9
2,41
2
3
3
0,80
1
13
3,48
10
1
20
5,34
13
2
0,53
2
18
4,81
7
9
2,41
1
1
41
10,96
17
3
1
0,27
1
1
0,27
20
5,35
11
1
8
2,14
7
4
1,07
2
1
8
2,14
7
1
7
1,87
1
0,27
1
1
0,27
17
4,54
10
2
2
0,53
1
1
0,27
1
0,27
3
0,80
374
100
181
30
ogółem
u
27
1
2
3
1
2
1
2
8
8
3
1
5
4
2
6
3
4
2
2
7
11
7
21
1
8
1
1
7
1
5
1
1
1
3
163
Ilość zakładów
osób fizycznych na
1-go mieszkańca
0,039
0,019
0,083
0,044
0,010
0,028
0,035
0,2
(3)
0,034
0,079
0,065
0,014
0,054
0,023
0,041
0,036
0,018
0,045
0,042
0,073
0,061
0,071
0,019
0,053
0,028
0,022
0,015
0,123 (4)
0,05
0,044
0,222 (2)
0,042
0,007
0,030
0,088 (5)
0,016
1,0
(1)
0,024
0,043
x
102
4.3. Struktura budżetu gminy
Budżet gminy samorządowej należy do bardzo ważnych instrumentów kreowania jej
polityki rozwoju, ponieważ jest głównym źródłem finansowania usług publicznych oraz
inwestycji infrastrukturalnych, należących do ustawowych zadań własnych gminy. Są to
bowiem działania tworzące warunki do inwestowania dla podmiotów gospodarczych
i funkcji wytwórczych w gminie oraz poprawiające standardy obsługi ludności. W gminach
rolniczych funkcją tych działań staje się również restrukturyzacja obszarów wiejskich
w związku z procesami integracyjnymi z Unią Europejską. Dlatego analiza strukturalna
budżetu gminy w istotny sposób dopełnia analitykę struktury gospodarczej w gminie
samorządowej.
4.3.1. Dochody budżetowe gminy Orneta
W zakresie dochodów budżetowych gminy samorządowej Orneta poddano analizie
dwa najistotniejsze czynniki, tzn. tempo wzrostu dochodów za rok 1994-97 oraz strukturę
dochodów za rok 1997. Tempo wzrostu dochodów budżetowych globalnie oraz tempo
wzrostu dochodów budżetowych na jednego mieszkańca ujęto na tle analogicznych danych
porównawczych woj. elbląskiego i gmin miejsko-wiejskich województwa.
Lata
1994
1997
Dochody budżetowe (w tys. zł)
województwo
gminy miejsko- gmina Orneta
wiejskie woj.
192004,3
38508,3
2953,3
489093,04
127869,84
9954,88
Dochody budżetowe na 1-go mieszkańca
województwo
gminy miejsko- gmina Orneta
wiejskie woj.
391,5
268,2
218,1
989,3
883,3
733,9
Analiza powyższych danych prowadzi do następujących wniosków:
•
w latach 1994-97 zarówno tempo wzrostu wielkości dochodów budżetowych jak i tempo
wzrostu dochodów budżetowych na 1-go mieszkańca w gm. Orneta kształtuje się nieco
powyżej analogicznych wielkości dla gmin miejsko-wiejskich województwa, natomiast
znacznie powyżej w porównaniu z woj. elbląskim (patrz wykresy),
103
Tempo wzrostu wielkości budżetowych
w okresie 1994 – 1997 (1994 = 100)
260
240
237
232
220
200
Województwo
elbląskie
180
Gminy miejskowiejskie woj.
Gmina Orneta
160
145
140
120
100
100
1994
1997
Tempo wzrostu dochodów budżetowych
na 1-go mieszkańca w okresie 1994 – 1997 (1994=100)
260
240
236
229
220
200
Województwo
elbląskie
180
Gminy miejskowiejskie woj.
Gmina Orneta
160
153
140
120
100
100
1994
1997
104
•
poziom dochodów budżetowych na 1-go mieszkańca w gminie Orneta w analizowanym
okresie kształtował się na poziomie niższym (w 1994r. o 18,68%, w 1997r. o 16,91%)
w porównaniu z gminami miejsko-wiejskimi województwa.
Gmina Orneta ma najniższy wśród gmin miejsko – wiejskich województwa dochód
budżetowy na 1 mieszkańca. Powyższe tendencje sygnalizują niekorzystną sytuację
w możliwościach wzrostu dochodów budżetowych gminy na tle gmin miejsko-wiejskich
województwa.
4.3.2.Struktura dochodów budżetowych gminy Orneta (wykonanie za rok 1997)
Wyszczególnienie
Województwo
Gminy miejskowiejskie
Gmina Orneta
Składniki dochodu bezp.
związane z aktywnością
gospodarczą
42,44
Składniki
redystrybucyjne
Składniki
interwencyjne
25,36
16,28
33,98
36,87
32,03
33,56
20,69
20,51
Na podstawie przedstawionych danych można stwierdzić, że:
•
w strukturze dochodów budżetowych gminy udział składników bezpośrednio
związanych z aktywnością gospodarczą w jej obszarze kształtuje się na poziomie
36,87% struktury budżetowej, tj. nieco powyżej w porównaniu z gminami miejskowiejskimi województwa, gdzie udział ten wynosi 33,98% (województwo-42,44%) .
W porównaniu z gminami miejsko-wiejskimi w gminie Orneta nieznacznie wyższy jest
zarówno udział dochodów własnych jak i udział w podatkach wpływających do budżetu
państwa,
•
udział w strukturze dochodowej budżetu gminy środków pochodzących z mechanizmu
redystrybucji dochodowej (subwencja ogólna i oświatowa) stanowi 33,56% dochodów
budżetowych i jest prawie analogiczny w porównaniu do gmin miejsko-wiejskich
województwa (32,03%), natomiast znacznie wyższy w porównaniu z województwem
(25,36%),
•
udział w strukturze dochodowej budżetu gminy środków stanowiących formę
interwencjonizmu
państwowego
(dotacje
celowe)
wynosi
20,51%
(w województwie 16,28%, w gminach miejsko-wiejskich województwa 20,69%).
105
Dokonana analiza wskazuje, iż aktywność gospodarcza gminy Orneta kształtuje się na
poziomie nieco wyższym w porównaniu z gminami miejsko – wiejskimi województwa,
jednak w porównaniu z rokiem 1994 znacznie się obniżyła (udział składników zw.
z aktywnością gospodarczą - 53,3%).
Sytuacja taka powoduje, iż gmina uzależniona jest od większego wpływu środków
pochodzących z budżetu państwa (subwencje i dotacje) na kształtowanie możliwości
rozwojowych.
Szczegółowe dane dotyczące struktury budżetu gminy Orneta na tle gmin miejsko-wiejskich
i województwa przedstawione zostały w poniższej tabeli.
106
Dochody budżetowe wg rodzajów (w tys. zł)
W tym
Wyszczególnienie
Ogółem
podatki i opłaty lokalne
razem
rolny
w tym
od
od środków
nieruchomości
transportu
Województwo
1994
1997
192004,3
489093,04
47159,0
108956,87
8893,2
20613,37
23240,8
51195,11
1994
1997
100
100
24,56
22,28
4,63
4,21
12,10
10,47
Gminy miejsko
wiejskie ogółem
1994
1997
38508,3
127869,84
10843,9
25907,15
3152,9
7693,69
4213,0
9784,53
1994
1997
100
100
28,16
20,26
8,19
6,02
10,94
7,65
Gmina Orneta
1994
1997
2953,3
9954,88
756,5
2088,28
126,3
685,39
344,0
744,42
1994
1997
100
100
25,62
20,98
4,28
6,88
11,65
7,48
Źródło:
opłata
skarbowa
udział w podatkach stanowiących
dochód budżetu państwa
razem
od osób
prawnych fizycznych
Dotacje z
budżetu
państwa
Subwencje
ogólne (łącznie
z subwencja
oświatową w
1997r.)
4232,1
4760,3
11648,72
10745,74
Struktura w %
2,20
2,48
2,38
2,20
30758,4
98590,68
1201,4
6021,34
29556,9
92569,34
43026,1
79627,42
4824,1
124047,21
16,02
20,16
0,63
1,23
15,39
18,93
22,41
16,28
2,51
25,36
1213,9
745,3
3149,13
1843,71
Struktura w %
3,15
1,94
2,46
1,44
8799,3
17547,21
165,8
584,81
8633,5
16962,40
6460,3
26453,58
2305,3
40955,48
22,85
13,72
0,43
0,46
22,42
13,26
16,78
20,69
5,99
32,03
62,5
61,6
190,78
125,10
Struktura w %
2,17
2,09
1,92
1,26
818,4
1582,07
2,6
21,75
815,8
1560,32
711,7
2041,25
283,6
3341,08
27,71
15,89
0,09
0,22
27,62
15,67
24,10
20,51
9,60
33,56
Podstawowe dane statystyczne według miast i gmin za 1994 i 1997r.;
Urząd Statystyczny w Elblągu
107
4.3.3.Struktura wydatków budżetowych gminy Orneta (wykonanie za lata 1994-1997)
Analizę struktury wydatków budżetowych gminy dokonano w przekroju działowym
i w przekroju rzeczowym.
Z zestawienia wydatków w przekroju działowym, zawierającego dane gminy Orneta
na tle województwa elbląskiego i gmin miejsko-wiejskich województwa można określić
następujące tendencje, występujące w latach 1994-97:
•
udział poszczególnych działów wydatków budżetowych gminy ulegał znaczącym
zmianom. Nastąpił 14-ktotny spadek udziału gospodarki mieszkaniowej i 2-krotny wzrost
udziału oświaty i wychowania. Pozostałe działy wykazują względnie stabilny udział.
•
proporcje
poszczególnych
działów
wydatków
budżetowych
są
zbliżone
do
analogicznych proporcji w gminach miejsko-wiejskich województwa, za wyjątkiem
wydatków na gospodarkę mieszkaniową (3-krotnie niższy) i ochronę zdrowia (4-krotnie
niższy),
Zestawienie wydatków budżetowych gminy Orneta w strukturze rzeczowej na tle
województwa i gmin miejsko-wiejskich województwa w latach 1994-97 prowadzi do
następujących wniosków:
•
proporcje poszczególnych grup rzeczowych w strukturze wydatków budżetowych gminy
są zbliżone do analogicznych proporcji w gminach miejsko-wiejskich województwa.
Wyjątek stanowią:
-
wydatki na inwestycje, których udział jest 2-krotnie niższy:
-
wydatki na wynagrodzenia, których udział w porównaniu z 1994r. wzrósł ponad
2-krotnie.
Zarówno poziom wydatków inwestycyjnych jak również ich udział w strukturze budżetu
w badanym okresie był najniższy wśród gmin miejsko-wiejskich województwa.
Dalsza obniżka tego udziału może trwale wprowadzić gminę w procesy stagnacyjne
i niewykorzystanie szans rozwojowych.
Szczegółowe dane dotyczące w/w struktur przedstawiają tabele.
108
Struktura wydatków budżetów budżetowych wg wybranych działów klasyfikacji budżetowej.
Wyszczególnienie
Wydatki na działy gospodarki samorządowej (w %)
oświata i
kultura i
ochrona
opieka
wychowanie
sztuka
zdrowia
społeczna
Ogółem
gospodarka
komunalna
gospodarka
mieszkaniowa
1994
202022,4
17,1
14,3
33,0
2,2
7,5
1997
496183,60
16,6
5,6
41,5
2,1
130365,31
12,7
4,4
40,1
1994
2910,4
11,4
21,3
1997
9555,28
10,9
1,5
kultura
fizyczna i sport
administracja
samorządowa
11,4
1,5
9,8
3,3
13,4
1,5
9,9
2,9
1,9
18,2
0,8
11,2
17,7
4,3
0,2
26,7
1,9
16,1
42,0
3,3
0,5
22,3
0,9
14,3
Województwo
Gminy miejsko
wiejskie ogółem
1997
Gmina Orneta
Źródło:
Podstawowe dane statystyczne według miast i gmin za 1994 i 1997r.;
Urząd Statystyczny w Elblągu
109
Wydatki budżetowe w przekroju rzeczowym.
Wyszczególnienie
Ogółem w tys. zł
wynagrodzenia
Województwo
1994
1997
202022,4
496183,60
46818,7
125615,19
1994
1997
100
100
23,18
25,32
Gminy miejsko-wiejskie
1994
1997
40120,3
130365,31
6553,3
32896,17
1994
1997
100
100
16,33
25,23
Gmina Orneta
1994
1997
2910,4
9555,28
364,5
2811,64
1994
1997
100
100
12,52
29,42
Źródło:
materiały i usługi
53614,6
93083,49
Struktura w %
26,54
18,76
9084,7
21259,33
Struktura w %
22,64
16,31
584,4
1479,40
Struktura w %
20,08
15,48
W tym
opłaty i składki
w tysiącach zł
dotacje
inwestycje
23708,2
59078,66
29528,5
51888,21
28144,9
92367,59
11,74
11,91
14,62
10,46
13,93
18,62
3403,4
15501,34
7664,5
11847,67
7285,0
23848,40
8,48
11,89
19,10
9,09
18,16
18,29
187,0
1316,38
877,0
1140,07
305,6
814,88
6,43
13,78
30,13
11,93
10,50
8,53
Podstawowe dane statystyczne według miast i gmin za 1994 i 1997r.;
Urząd Statystyczny w Elblągu
110
Wykaz pozwoleń na budowę wydanych przez Urząd Rejonowy w Braniewie w latach 1994-1998
Wyszczególnienie
1994
1995
gmina miasto razem
budynki
mieszkalne
gmina
1996
miasto razem
1997
gmina
miasto
razem
1998r.
gmina miasto razem
gmina miasto
razem
Ogółem
-
2
2
-
1
1
-
3
3
-
-
-
-
2
2
8
budynki produkcyjne
-
-
-
-
-
-
-
1
1
-
-
-
-
-
-
1
budynki usługowo –
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
1
1
1
budynki handlowe
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
1
1
-
1
1
2
budynki gospodarcze
-
1
1
-
-
-
2
-
2
3
1
4
2
-
2
9
garaże
-
3
3
-
8
8
-
6
6
-
15
15
-
13
13
45
pozostałe (rozbudowy,
-
7
7
-
12
12
2
8
10
1
10
11
1
16
17
57
-
3
3
4
7
11
2
3
5
2
16
18
7
14
21
58
-
16
16
4
28
32
6
21
27
6
43
49
10
47
57
181
jednorodzinne
handlowe
nadbudowy itp.)
Urządzenia infrastru-ktury technicznej
(gazociągi, oczyszczalnie,
sieć telef.itp.)
Ogółem
Źródło: Urząd Miasta i Gminy w Ornecie
111
5.
INFRASTRUKTURA TECHNICZNA I KOMUNIKACJA.
5.1. Gospodarka wodno-ściekowa i komunalna gminy Orneta.
Stan istniejący
Zaopatrzenie w wodę.
Na terenie gminy zaopatrzenie w wodę odbywa się z ujęć wgłębnych. Woda
przeznaczana jest do zaspokojenia potrzeb bytowo-gospodarczych ludności, usług dla
ludności i rolnictwa oraz w niewielkim stopniu dla rekreacji. Na obszarze gminy zasoby
warstw wodonośnych określa się jako dobre. Na terenie gminy poza Ornetą występuje
4 podstawowe ujęcia wodne wraz ze stacjami uzdatniania wody ( poprzez odżelaźanie ) oraz
wodociągami grupowymi które są we władaniu gminnym oraz 5 zakładowych ujęć wodnych
będących własnością Agencji Skarbu Państwa.
Są to ujęcia:
- Orneta
( miasto )
- Dąbrówka ( gmina )
- Karkajmy ( gmina )
- Mingajny ( gmina )
- Klusajny ( gmina )
- Wola Lipecka
- Karbowo
- Miłkowo
- Wojciechowo
- Biały Dwór
- wodociąg grupowy obsługujący poza Ornetą, Nowy Dwór,
Krosno, Drwęczno oraz w perspektywie Biały Dwór,
Opin, Wojciechowo.
- wodociąg grupowy obsługujący poza Dąbrówką, Bażyny,
Klusajny oraz w perspektywie Chwalęcin, Osetnik i spięte
z wodociągiem grupowym w miejscowości Drwęczno.
(dwie studnie będą nieczynne z powodu przekroczenia
ilości dopuszczalnej amoniaku i złego składu
chemicznego).
- wodociąg grupowy obsługujący poza Karkajmami,
Bogatyńskie. W miejscowości Bogatyńskie istniejące dwie
studnie które będą likwidowane.
- wodociąg grupowy obsługujący obecnie Mingajny
a w perspektywie Kumajny, Henrykowo.
- wodociąg grupowy obsługujący Klusajny.
Studnie nieczynne będą likwidowane, wodociąg spięty
z ujęciem w Dąbrówce.
- wodociąg zakładowy obsługujący Wolę Lipecką.
- wodociąg zakładowy obsługujący Karbowo.
- wodociąg zakładowy obsługujący Miłkowo.
- wodociąg zakładowy obsługujący Wojciechowo.
Miejscowość Wojciechowo będzie w perspektywie spięta
od ujęcia miejskiego w Ornecie.
- wodociąg zakładowy obsługujący Biały Dwór.
Ujęcie zanieczyszczone, zaniki wody, w perspektywie
do likwidacji i spięcie z wodociągiem grupowym z Ornety
do miejscowości Opin.
112
Parametry tych istniejących ujęć wodnych przedstawiono w tabeli Nr 1.
Pozostałe bardzo małe miejscowości gminy posiadają własne lokalne małe ujęcia i lokalne
przyłącza wodociągowe.
Gospodarka ściekowa.
Na terenie gminy brak zorganizowanej gospodarki ściekowej. Ścieki zbierane są
w zbiornikach bezodpływowych skąd są wywożone do punktu zlewnego ścieków
w biologiczno-mechanicznej oczyszczalni ścieków w Ornecie przy ul. Elbląskiej.
Przepustowość oczyszczalni w chwili obecnej 3500 m3/dobę, a po rozbudowie docelowo
4000 m3/dobę. W chwili obecnej wykorzystywana jest przepustowość 1600-1800 m3/dobę.
W miejscowości Bażyny istnieje mała kontenerowa oczyszczalnia ścieków
o przepustowości 10 m3/dobę.
Gazownictwo.
Na terenie gminy gaz ziemny nie występuje.
Gospodarka cieplna.
Gospodarka cieplna na terenie gminy opiera się o kotłownie lokalne i indywidualne
źródła ciepła. Kotłownie opalane są głównie paliwem stałym (węgiel) oraz coraz częściej
projektowanymi kotłowniami na olej opałowy lekki typu Ekoterm.
Gospodarka odpadami.
Na terenie gminy istnieje komunalne wysypisko śmieci w Ornecie - Nowy Dwór, które
przyjmuje odpady z całej gminy.
113
Istniejące urządzenia wodociągowe (tabela Nr 1)
Lp
Miejscowość
1
1
2
Orneta
Ilość
Q
H
3
studn w m /h głęb.
i
wm
3
4
5
4
125
147
100
125
120
157
40
62
2
Dąbrówka
4(2)
15,2
43,9
57
57
15
3
Karkajmy
2
Mingajny
2
5
Klusajny
2
6
2
7
Wola
Lipecka
Karbowo
8
Miłkowo
2
9
Wojciechowo
2
103
103
64
78
57
57
60
60
58
58
60
70
55
60
52
48
15
4
46
22,7
31
80
15
25
50
50
18
40
18
35
18
32
15
22
10 Biały Dwór
2
2
Pobór
wody
w m3/h
6
145
22
10
8
Uwagi
Wodociąg
obsługujący
miejscowości
7
8
Orneta,
Nowy Dwór, Krosno,
Drwęczno, w
rezerwa perspektywie
Biały Dwór, Opin,
Wojciechowo
2 studnie Dąbrówka, Bażyny,
do likwid. Klusajny, w perspektywie
Chwalęcin, Osetnik
Karkajmy, Bogatyńskie
bliskość Mingajny, w perspektywie
hod. zwi. Kumajny, Henrykowo
nieczynne Klusajny
do likwid.
Wola Lipecka
8
Karbowo
5
Miłkowo
5
8
studnie
do likwid.
zaniki
wody
Wojciechowo, docelowo
spięte z Ornetą
Biały Dwór, docelowo
spięty z Ornetą
Ocena stanu istniejącego
Zaopatrzenie w wodę.
Gmina Orneta zwodociągowana jest w ponad 80 %. Głównym źródłem zaopatrzenia
w wodę są wodociągi zbiorowe przesyłowe obejmujące zasięgiem kilka miejscowości.
Nieliczne wsie obsługiwane są z wodociągów wiejskich obejmujących zasięgiem jedną wieś.
Wydajność istniejących ujęć wodnych jest wystarczająca na zaspokojenia potrzeb istniejących
i perspektywicznych gminy.
114
Jeszcze w tym roku realizowana będzie sieć wodociągowa z miejscowości Orneta do
miejscowości Biały Dwór i Opin. W perspektywie spięte będą wodociągi Drwęczno
z miejscowością Klusajny.
Stwierdzić należy, że możliwość ujmowania wód użytkowych na terenie gminy nie stanowi
bariery rozwojowej.
Gospodarka ściekowa.
Na terenie gminy występuje znaczne niedoinwestowanie w zakresie rozwiązań
gospodarki ściekowej w systemach zbiorczych. Ścieki gromadzone są przede wszystkim
w zbiornikach bezodpływowych, których stan techniczny jest najczęściej zły. Jedynie
miejscowość Orneta posiada wysokosprawną oczyszczalnię ścieków.
Oczyszczalnia ta w miarę skanalizowania gminy stanowić będzie główny punkt utylizacyjny
ścieków.
Stwierdzić należy, że zainwestowanie na terenie gminy w sieć wodociągową bez
jednoczesnego rozwiązania gospodarki ściekowej w oparciu o oczyszczalnie ścieków
prowadzi do degradacji środowiska i stanowi potencjalne zagrożenie dla podziemnych warstw
wodnonośnych będących źródłem wody pitnej gminy.
Gazownictwo.
Na terenie gminy gaz nie występuje. Docelowo po 2003 roku gaz będzie prowadzony z
kierunku Dobrego Miasta do Ornety.
Gospodarka cieplna.
Istniejące źródła ciepła zaspokajają poszczególnych odbiorców, jednakże stan
techniczny tych obiektów w większości nie odpowiada obowiązującym normom, a ich niska
sprawność, wysoki poziom emisji zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego czy wysokie
koszty eksploatacji sprawiają, że stają się one nieekonomiczne. W związku z tym zachodzi
konieczność modernizacji źródeł ciepła co prowadzi do racjonalizacji wykorzystania energii
115
i ochrony powietrza atmosferycznego. Nastąpi to poprzez eliminację nierentownych źródeł
ciepła w wyniku kompleksowego zastosowania automatyki i najnowszych technologii
oczyszczania spalin.
Gospodarka odpadami.
Pojemność istniejącego wysypiska miejsko-gminnego w Ornecie - Nowy Dwór
zaspokaja aktualne potrzeby gminy.
Jednakże z uwagi na brak jakichkolwiek segregacji i utylizacji odpadów gospodarka
odpadami stałymi na terenie gminy ocenia się, że jest na niskim poziomie.
Ponadto brak jest zorganizowanego systemu w PGO oraz odbioru odpadów stałych
wraz ze wstępną ich segregacją i odzyskiem surowców wtórnych.
116
5.2. Gospodarka wodno-ściekowa i komunalna miasta Orneta
Stan istniejący
Zaopatrzenie w wodę.
Dla miasta Orneta zaopatrzenie w wodę odbywa się z istniejącego ujęcia wgłębnego
zlokalizowanego w południowej części miasta przy szosie wylotowej na Morąg.
Ujęcie składa się z 4 studni wierconych o zatwierdzonych zasobach w kategorii „B”
w wysokości Q = 190 m3/h.
Parametry techniczne studni.
Nr studni
Nr 3
Nr 6
Nr 4a
Nr (rezerwa)
Wydajność
Q w m3/h
125
100
120
40
Głębokość
Hw(m)
147
125
157
62
Depresja
Sw(m)
4,50
4,83
4,78
4,55
Warstwa
wodonośna w (m)
90-115
96-110
85-125
25-51
Woda przeznaczana jest do zaspokojenia potrzeb bytowo-gospodarczych ludności,
usług dla miasta oraz w niewielkim stopniu dla rekreacji.
Stacja wodociągowa i uzdatniania wody dla miasta zlokalizowana jest w pobliżu
ujęcia wody. Woda uzdatniona tłoczona jest za pomocą pomp do rozbudowanej sieci
wodociągowej magistralnej i rozdzielczej. Sieć ta ułożona jest głównie z rur żeliwnych
a także z rur PVC. Z ujęcia miejskiego woda jest doprowadzona także do miejscowości
Krosno, Nowy Dwór, Drwęczno.
Gospodarka ściekowa.
Na terenie miasta istnieje zorganizowana gospodarka ściekowa. Główne kanały
sanitarne i sieć kanalizacji sanitarnej zlokalizowane są praktycznie na terenie całego miasta.
Główne kolektory sanitarne wykonane zostały jeszcze w okresie przedwojennym.
Ścieki odprowadzane są grawitacyjnie oraz częściowo za pomocą dwóch przepompowni
ścieków w kierunku istniejącej oczyszczalni ścieków w kierunku zachodnim miasta przy
ul.Elbląskiej.
Obecnie
o przepustowości
eksploatowana
oczyszczalnia
ścieków
biologiczno-mechaniczna
3500 - 4000 m3/dobę, w chwili obecnej wykorzystywana jest
117
przepustowość 1600-1800 m3/dobę. Oczyszczalnia z punktem zlewnym ścieków sanitarnych
dla miasta i gminy.
W miejscowości Orneta są obecnie realizowane dalsze odcinki sieć kanalizacji
sanitarnej oraz wymieniane na nowe niektóre odcinki sieci.
Kanalizacja deszczowa.
Miasto Orneta znajduje się w zlewni rzeki Drwęcy dopływu do rzeki Pasłęki,
przepływającej w kierunku ze wschodu na zachód.
Kanalizacja deszczowa istnieje praktycznie na terenie całego miasta. Główne kanały
deszczowe i sieć drobniejszych kanałów odprowadzają wody opadowe deszczowe do niżej
położonych odbiorników. Głównym odbiornikiem wód powierzchniowych z terenów
zainwestowania miejskiego jest rzeka Drwęca opływająca miasto od wschodu na zachód
w głębokim jarze. Pozostałymi odbiornikami wód są rowy otwarte i kanały melioracyjne
stanowiące dopływy rzeki Drwęcy i jeziora Mieczowego.
Wody opadowe deszczowe wpływające do rzeki Drwęcy za pomocą sieci kanalizacji
deszczowej odpowiadają normom ochrony środowiska.
Kanały kryte są przeważnie betonowe od średnicy φ 0,20 do φ 0,40 m.
Do rz. Drwęcy odprowadzane są wody w zasadzie z całego miasta łącznie ze starówką.
Gazownictwo
Miasto Orneta nie posiada gazu ziemnego. Docelowo planowane jest doprowadzenie gazu
ziemnego z kierunku Dobrego Miasta.
Gospodarka cieplna
Na terenie miasta gospodarka cieplna opiera się na głównej kotłowni zakładowej
Fabryki Śrub przy ul. Dworcowej, kotłowni przy ul. Wodnej, kotłowni przy Placu Wolności
15, kotłowni przy ul. Dąbrowskiego. W tych kotłowniach i kilku innych mniejszych źródłem
ciepła są kotły stalowe i żeliwne wodne bądź parowe opalane w zależności od typu lub
rodzaju dostarczanego opału węglem kamiennym lub koksem.
118
Centralne kotłownie przygotowują ciepło i doprowadzają je za pomocą kanałów cieplnych
łupinowych i częściowo preizolowanych do kompleksów mieszkaniowych przy ul. Podleśnej,
Wodnej, Placu Wolności, Dąbrowskiego, Dworcowej, Przemysłowej.
Z uwagi na wielkość i wyposażenie kotłownie te nie posiadają urządzeń odpylających.
Gospodarka odpadami.
Na terenie gminy istnieje jedno miejsko-gminne komunalne wysypisko śmieci w
Ornecie-Nowy Dwór które przyjmuje odpady z całej gminy.
Ocena stanu istniejącego
Zaopatrzenie w wodę
Miasto Orneta zwodociągowane jest w ponad 94 %.
Wydajność istniejących ujęć wodnych jest wystarczająca dla zaspokojenia potrzeb
istniejących i perspektywicznych miasta.
Jeszcze w tym roku będą realizowane dalsze odcinki sieci wodociągowej.
Sieć wodociągowa winna być wyposażona w hydranty p.poż. Sieć w rejonie Starego Miasta
należy zamknąć w kształcie pierścieni. Wymagane jest wybudowanie 2-giej nitki sieci
wodociągowej dosyłowej z ujęcia do miasta równolegle do istniejącej magistrali w ulicach:
Morąskiej, Młynarskiej, Warmińskiej.
Uliczną sieć rozdzielczą należy projektować również w układzie pierścieniowym
powiązanym z układem magistralnym.
W chwili obecnej opracowywana jest dokumentacja techniczna na wodociąg grupowy z sieci
miejskiej w Ornecie do miejscowości Opin, Biały Dwór.
Perspektywicznie przewiduje się z układu miejskiego doprowadzenie wody do miejscowości
Wojciechowo i spięcie z wodociągiem grupowym w Klusajnach.
Stwierdzić należy, że możliwość ujmowania wód użytkowych na terenie miasta oraz budowa
nowych odcinków sieci wodociągowej nie stanowi bariery rozwojowej.
119
Gospodarka ściekowa.
Przepustowość
i
stan
techniczny
istniejących
kolektorów
sanitarnych
jest
wystarczająca do przejęcia większości ścieków z miasta.
Ścieki ze wschodniej części miasta od przecięcia z torami PKP z budynków odprowadzane są
do zbiorników bezodpływowych skąd są wywożone samochodami asenizacyjnymi do punktu
zlewnego do oczyszczalni ścieków przy ul. Elbląskiej.
W chwili obecnej jest opracowana dokumentacja techniczna i będzie realizowana sieć
kanalizacji sanitarnej w części wschodniej z przepompownią i przejściem pod torowiskiem
PKP w powiązaniu z siecią sanitarną przy ul. 1 Maja.
Rezerwa istniejącej oczyszczalni ścieków pozwala na rozwój perspektywiczny miasta i gminy
w zakresie gospodarki ściekowej.
Kanalizacja deszczowa.
Istniejąca kanalizacja deszczowa na terenie miasta odpowiada normom ochrony
środowiska. Z nowo budowanych kompleksów parkingowych należy odprowadzać wody
opadowe do istniejącej sieci kanalizacji deszczowej za pomocą separatorów olejów i benzyn.
Niektóre odcinki istniejącej sieci są wymieniane na nowe także z uwagi na zły stan
techniczny.
Tereny
projektowanej
rozbudowy
miasta
położone
w
osiedlach
domków
jednorodzinnych przy ul. Polnej, Sucharskiego, Piaskowej, Ogrodowej wymagają budowy
nowego układu kolektorów wraz z siecią kanałów drugorzędnych odprowadzających wody
opadowe do rowów otwartych i do rzeki Drwęcy.
Gazownictwo.
Miasto Orneta nie posiada gazu ziemnego. W perspektywie planowane jest
doprowadzenie gazu ziemnego z kierunku Dobre Miasto.
120
Gospodarka cieplna.
Istniejące źródła ciepła zaspokajają poszczególnych odbiorców, jednakże stan
techniczny tych obiektów (na paliwo stałe ) nie odpowiada obowiązującym normom, a ich
niska sprawność, wysoki poziom emisji zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego czy
wysokie koszty eksploatacji sprawiają, że stają się one niekonieczne. W związku z tym
zachodzi konieczność modernizacji źródeł ciepła co prowadzi do racjonalizacji wykorzystania
energii i ochrony powietrza atmosferycznego. Nastąpi to poprzez eliminację nierentownych
źródeł ciepła w wyniku kompleksowego zastosowania automatyki i najnowszych technologii
oczyszczania spalin.
Nowe obiekty winny być zaopatrywane w ciepło za pomocą źródeł ekologicznych np. przy
wykorzystaniu oleju opałowego lekkiego typu Ekoterm.
Gospodarka odpadami.
Pojemność istniejącego wysypiska śmieci zaspokaja aktualne potrzeby miasta i gminy.
Jednakże z uwagi na brak jakichkolwiek segregacji i utylizacji odpadów gospodarka
odpadami stałymi na terenie miasta i gminy ocenia się, że jest na niskim poziomie.
Ponadto brak jest zorganizowanego systemu w PGO oraz odbioru odpadów stałych wraz ze
wstępną ich segregacją i odzyskiem surowców wtórnych.
121
5.3. Elektroenergetyka.
Sieć energetyczna SN 15 kV zasilająca stacje transformatorowo-rozdzielcze 15/0,4 kV
znajdujące się w obszarze gminy Orneta wyprowadzona jest z PZ ORNETA.
PZ ORNETA zasilana jest dwoma liniami SN 15 kV:
I – linią o przekroju 120 mm2 Piotrowiec – Orneta wyprowadzoną z GPZ PIOTROWIEC
II – linią o przekroju 70 mm2 Miłakowo – Śruby.
Pierwsze z w/w zasileń obsługuje odbiory obszaru gminy, drugie – odbiory miasta
Orneta.
Sieć SN 15 kV wykonana jest jako napowietrzna z przewodami gołymi (wyjątek stanowi
krótki odcinek linii kablowej zasilającej jedną stacją transf. w pobliżu miejscowości
Drwęczno).
Przez teren gminy przebiega linia napowietrzna WN 110 kV Piotrowiec – Orneta –
Dobre Miasto stanowiąca powiązanie GPZ Piotrowiec i GPZ Dobre Miasto. Właścicielem
sieci rozdzielczej SN 15 kV i linii WN 110 kV jest Zakład Energetyczny SA w Elblągu.
Sieć rozdzielcza SN 15 kV w swoim stanie istniejącym zapewnia w sposób
zadowalający potrzeby odbiorców energii elektrycznej. Lokalne potrzeby zwiększenia poboru
mocy realizowane będą poprzez wymianę transformatorów na większe w istn. stacjach
transformatorowych 15/0,4 kV lub budowę nowych stacji 15/0,4 kV z krótkimi liniami
odgałęźnymi SN 15 kV.
Planowana jest natomiast poprawa zasilania poprzez modernizację linii SN 15 kV
Miłakowo – Śruby bez zmiany jej trasy (wymiana przewodów na 120 mm2 i wymiana
konstrukcji wsporczych).
Miejskie stacje transformatorowo-rozdzielcze 15/0,4 kV bezpośrednio obsługujące
odbiorców energii elektrycznej zasilane są układem sieci napowietrzno-kablowych SN 15 kV
wyprowadzonych z w/w PZ-u.
Sieci SN 15 kV wykonane są jako kablowe w obszarze zwartej zabudowy, natomiast jako
napowietrzne w rejonach zabudowy jednorodzinnej i na obrzeżach miasta.
Następnym etapem zamierzeń inwestycyjnych Zakładu Energetycznego jest budowa
stacji 110/15 kV GPZ ORNETA do zasilania której wykorzystana będzie już istn. linia WN
110 kV Piotrowiec – Dobre Miasto. Powstać ma ona na granicach administracyjnych miasta
Orneta.
Dzięki w/w inwestycjom w sposób zasadniczy poprawi się pewność zasilania
w energię elektryczną.
122
5.4. Komunikacja - gm. Orneta
Inwentaryzacja i diagnoza.
Zgodnie z Dz. U. nr 160 z 1998r. wszystkie drogi krajowe przebiegające przez
gm. Orneta z dniem 1.01.1999r. stają się drogami wojewódzkimi, są to drogi:
- droga nr 507 - Braniewo – Pieniężno – Orneta – Dobre Miasto;
- droga nr 513 - Pasłęk – Orneta – Lidzbark Warmiński – Kiwity – Worławki;
- droga nr 528 - Orneta – Miłakowo – Morąg;
- droga nr 509 - Elbląg – Młynary – Drwęczno
Wszystkie powyższe drogi spełniają kryteria dot. dróg wojewódzkich zawarte w Dz.U. nr 106
z 1998r., które brzmią: do dróg wojewódzkich zalicza się drogi stanowiące połączenia między
miastami, mające znaczenie dla województwa i drogi o znaczeniu obronnym.
Drogi wojewódzkie obsługujące gm. Orneta są w średnim stanie technicznym, pogarszającym
się z roku na rok ze względu na brak planowych modernizacji o odnów dróg oraz wzrastający
ruch i ilość pojazdów wysokotonażowych.
Dotychczasowe drogi wojewódzkie zgodnie z Dz.U. Nr 133 stają się z dniem 1.01.1999r.
drogami powiatowymi. W gm. Orneta będą to drogi:
- droga nr 09262
Piotrowiec – Pakosze – Mingajny
- o naw. bitumicznej;
- droga nr 09263
Orneta – Opin – Wolnica
- o naw. bitumicznej;
- droga nr 09265
Bornity – Krzykały – Nowy Dwór
na odc. Krzykały – Nowy Dwór
- droga 09266 Spędy – Osetnik – Augustyny
- o naw. gruntowej;
- o naw. bitumicznej
Drogi te pełnią funkcję głównych powiązań sieci osadniczej na terenie gminy, a także
wystarczająco wiążą gminę z województwem.
Zgodnie z kryterium podanym w Dz.U. Nr 106, które brzmi: do dróg powiatowych
zalicza się drogi stanowiące połączenia miast będących siedzibami powiatów z siedzibami
gmin i siedzib gmin między sobą. Nie wszystkie w/w drogi powiatowe to kryterium spełniają
i należałoby rozważyć przekwalifikowanie części tych dróg do kategorii dróg gminnych.
Drogi gminne obsługujące gm. Orneta to:
− droga nr 0920001
- Cieszęta – Glebisko – Nowy Dwór;
− droga nr 0920002
- Miłkowo – Jesionowo;
− droga nr 0920003
- Mingajny – Lechowo;
123
− droga nr 0920004
- Radziejewo – Miłkowo;
− droga nr 0920005
- Radziejewo – Henrykowo;
− droga nr 0920006
- Bobrowiec - Henrykowo
− droga nr 0920007
- Gieduty – Bornity;
− droga nr 0920008
- Osetnik – Dabrówka;
− droga nr 0920009
- Chwalęcin – Bażyny;
− droga nr 09200010
- Bażyny – Lejławki Wielkie;
− droga nr 09200011
- Ostry Kamień – Chwalęcin – Lejławki Małe;
− droga nr 09200012
- Drweczno – Bogatyńskie;
− droga nr 09200013
- Orneta – Krosno - Dargiele
− droga nr 09200014
- Nowy Dwór – Krosno – Bludyny;
− droga nr 09200015
- Bludyny – Opin - Karbowo
− droga nr 09200016
- Mingajny - Kaszuny
− droga nr 09200017
- Krosno Kumajny.
Ogólna długość dróg gminnych wynosi 58,92 km, z tego 9,6 km posiada nawierzchnię
twardą, tj. 16,3%, Drogi gminne wymienione w Dz.U. byłego województwa elbląskiego
pozostają niezmienione po wprowadzeniu reformy administracyjnej.
Dotychczasowe drogi zakładowe zgodnie z Dz.U. nr 106 z 1998r. zaliczone zostały do dróg
wewnętrznych. Drogi gminne i wewnętrzne tworzą układ komunikacyjny bezpośrednio
obsługujący sieć osadniczą, ośrodki turystyczne oraz zapewniają dojazd do pól i lasów.
Drogi w/w wymagają poprawienia stanu technicznego, a więc budowy nowych nawierzchni
na odc. szczególnie ważnych dla funkcjonowania gminy i prawidłowej obsługi mieszkańców.
Natężenie ruchu.
Natężenie ruchu na obecnych drogach wojewódzkich wynosiło w roku 1995 odpowiednio:
− droga nr 507 na odc. Pieniężno – Orneta 1200 poj./dobę w tym udział samochodów
ciężarowych i autobusów 15%, spadek ruchu w przedziale 1990-95 wynosił 20% (średnia
krajowa wzrostu ruchu 42%)
na odc. Orneta – Dobre Miasto – 1300 poj./dobę, w tym udział samochodów ciężarowych
i autobusów 13%, wzrost ruchu w przedziale 1990-95 wynosił 44%.
− droga nr 509 na odc. Drwęczno – Młynary – 350 poj./dobę, w tym udział samochodów
ciężarowych i autobusów 14%, wzrost ruchu w przedziale 1990-95 – 40%
124
− droga nr 513 na odc. Pasłęk – Orneta – 1300 poj./dobę, w tym udział sam. ciężarowych i
autobusów 16%, wzrost ruchu w przedziale 1990-95 – 86%
na odc. Orneta – Lidzbark Warmiński – 1200 poj./dobę, w tym udział sam. ciężarowych i
autobusów – 19%, wzrost ruchu w przedziale 1990-95 – 140%
− droga nr 528 na odc. Orneta – Miłakowo – 750 poj./dobę, w tym udział sam.
ciężarowych i autobusów 14%, wzrost ruchu w przedziale 1990-95 – 50%.
Tak duży wzrost ruchu na drodze nr 513 związany jest z funkcjonowaniem przejścia
granicznego w Bezledach. Droga ta prowadzi ruch tranzytowy z przejścia granicznego do
drogi krajowej nr 7 i dalej do portów. W związku z tak dużym wzrostem ruchu stan
techniczny tej drogi uległ znacznemu pogorszeniu i kwalifikuje się do pilnej modernizacji.
Kierunki rozwoju układu komunikacyjnego.
Na podstawie uwarunkowań rozwoju gminy postawiono diagnozę, która zakłada
podział funkcjonalny dróg na układ:
-
nadrzędny
-
podstawowy
-
uzupełniający
W układzie nadrzędnym proponuje się umieszczenie następujących dróg wojewódzkich:
-
droga nr 507 Braniewo – Pieniężno – Orneta – Dobre Miasto
-
droga nr 513 Pasłęk – Orneta – Lidzbark Warmiński
-
droga nr 509 Elbląg – Młynary – Drwęczno
W układzie podstawowym są drogi zapewniające powiązanie gminy z województwem i będą
to drogi:
-
droga wojewódzka nr 528 Orneta – Miłakowo – Morąg
-
droga powiatowa nr 09263 Orneta – Opin – Wolnica
-
droga powiatowa nr 09262 Piotrowiec – Pakosze – Mingajny
Zaliczenie dróg do kategorii powiatowych na tym etapie reformy administracyjnej nastąpiło
odgórnie na podstawie Dz.U. Nr 133.
W studium proponuje się przekwalifikowanie dróg powiatowych nie spełniających definicji
podanej w Dz.U. nr 106 do kategorii dróg gminnych.
Po nowym podziale administracyjnym dróg ważne będzie prowadzenie możliwie jednolitej
i konsekwentnej polityki poprzez samorządy, co umożliwi efektywniejsze wykorzystanie
środków
finansowych
i
poprzez
to
działanie
poprawę
istniejących
i bezpieczeństwa ruchu a także pomoże zmniejszyć koszty środowiskowe.
warunków
125
Wstępną listę zadań polityki komunikacyjnej, wpisaną w politykę przestrzenną gminy można
przedstawić następująco:
• stymulowanie rozwoju przestrzennego gminy poprzez:
-
zapewnienie funkcjonalnych powiązań z krajowym systemem transportowym,
-
zapewnienie dostępności celów podróży zapewniających mieszkańcom gminy udział
w różnych formach aktywności,
-
zapewnienie wymaganego standardu podróży (czasu i komfortu jazdy)
• stworzenie odpowiednich warunków dowozu surowców i produktów,
• łagodzenie możliwości funkcjonowania transportu
Do zadań samorządu wojewódzkiego należą:
-
modernizacja i przebudowa dróg wojewódzkich, w pierwszej kolejności na drodze nr 513
(wzmocnienie nawierzchni).
-
modernizacja obiektów inżynierskich na tych drogach,
-
budowa parkingów w miejscowościach szczególnie atrakcyjnych turystycznie.
Do zadań samorządu powiatowego należą:
-
modernizacja dróg powiatowych oraz budowa nowych nawierzchni na drodze nr 09265,
09263 na odc. o nawierzchni gruntowej,
-
modernizacja obiektów inżynierskich na tych drogach.
Do zadań samorządu gminnego należy poprawienie stanu technicznego, a więc budowy
nowych nawierzchni na odc. szczególnie ważnych dla funkcjonowania gminy i prawidłowej
obsługi mieszkańców – będą to drogi obsługujące m.in. zabudowę kolonijną, a więc ciągi:
-
Bludyny – Opin
-
Drwęczno – Bogatyńskie
-
Bażyny – Lejławki wielkie
-
Osetnik – Dąbrówka
Kolej
Przez obszar gminy Orneta przebiega linia kolejowa II –rzędna nr 221 jednotorowa relacji
Gulkowo-Braniewo. Przystanki osobowe są w miejscowościach Orneta i Henrykowo.
Bocznica kolejowa prowadzi do terenów wojskowych częściowo po śladzie byłej linii
Słobity–Orneta, własność PKP i wojska.
126
5.5. Komunikacja - miasto Orneta
Inwentaryzacja i diagnoza
Sieć ulic
Orneta położona jest na wzniesieniu opasanym od północy i zachodu rzeką Drwęcą.
Zachowana jest regularna siatka ulic z prostokątnym rynkiem w centrum, z którego naroży
wybiega osiem ulic.
Po wprowadzeniu reformy administracyjnej ulice obsługujące Ornetę, zgodnie z Dz. Ustaw nr
160 i 133 z 1998 roku dzielą się pod względem administracyjnym na następujące kategorie:
• ulice wojewódzkie
• ulice powiatowe
• ulice miejskie
Ulice wojewódzkie obsługujące ruch lokalny i tranzytowy w mieście to następujące ciągi:
•
dr nr 507 Dobre Miasto – Braniewo przebiegająca w mieście ulicami (inwentaryzacja –
kwiecień 99r.):
Dąbrowskiego – o nawierzchni bitumicznej, z krótkimi odcinkami z kostki granitowej.
Nawierzchnia bitumiczna w złym stanie technicznym, liczne dziury;
Mostowa – o nawierzchni bitumicznej w zadawalającym stanie technicznym;
Plac Wolności – o nawierzchni bitumicznej w zadawalającym stanie technicznym;
Bażyńskiego, Mazurska, Olsztyńska – o nawierzchni bitumicznej w złym stanie
technicznym, liczne dziury
•
dr wojewódzka nr 513 Pasłęk – Wacławki przebiegająca w mieście następującymi
ulicami:
Elbląska – o nawierzchni bitumicznej w zadawalającym stanie technicznym;
Aleja Wojska Polskiego – o nawierzchni bitumicznej w dobrym stanie technicznym;
prawa Sienkiewicza, lewa – Pionierów - o nawierzchni bitumicznej w złym stanie
technicznym, liczne dziury;
1-go Maja - o nawierzchni bitumicznej w dobrym stanie technicznym.
•
dr wojewódzka nr 528 Orneta – Morąg przebiegająca w mieście ulicą Rozjazdową
o nawierzchni bitumicznej w dobrym stanie technicznym.
Łączna długość ulic wojewódzkich w Ornecie wynosi 5,5 km. Z inwentaryzacji wynika pilna
konieczność modernizacji większości ulic wojewódzkich. Badania natężenia ruchu na
drogach obecnie wojewódzkich w 1995 roku wykazały znaczny wzrost w porównaniu z
127
rokiem 1990. Na drodze nr 507 wzrost natężenia ruchu przekroczył 100%. Wzrost ten
związany jest z funkcjonowaniem przejścia granicznego z Bezledami. Ulice wojewódzkie
prowadzą obecnie przez centrum miasta i ciasną zabudowę ruch tranzytowy i lokalny.
Na ulicach tych występują główne konflikty pomiędzy ruchem tranzytowym i lokalnym
miejskim. Wywołane jest to głównie z powodu bardzo złej geometrii ulic i niektórych
skrzyżowań.
W celu częściowego odciążenia centrum miasta i Starego Rynku wprowadzono zmianę w
organizacji ruchu kierując tranzyt ciężarowy z drogi nr 507 i 528 w kierunku Lidzbarka
Warmińskiego na ulicę Wodną. Jest to ulica miejska o nawierzchni bitumicznej w dobrym
stanie technicznym przebiegająca przez osiedle mieszkaniowe.
Ulice powiatowe obsługujące Ornetę to:
Braniewska - o nawierzchni bitumicznej w dobrym stanie technicznym;
Browarna - o nawierzchni bitumicznej w zadawalającym stanie technicznym;
Dolna - o nawierzchni brukowej w złym stanie technicznym;
Dworcowa - o nawierzchni bitumicznej, odcinek od dworca PKP – bruk, obie
nawierzchnie w złym stanie technicznym;
Osiedle Dąbrowskiego
- o nawierzchni
z
płyt
betonowych typu „trylinka”
w zadawalającym stanie technicznym;
Drzymały - o nawierzchni bitumicznej w złym stanie technicznym;
Kościelna - o nawierzchni bitumicznej w zadawalającym stanie technicznym;
Krzywa - o nawierzchni brukowej w złym stanie technicznym;
Kwiatowa – o zdewastowanej nawierzchni bitumicznej łatanej trylinką;
Mickiewicza - o nawierzchni bitumicznej w zadawalającym stanie technicznym;
Młynarska - o nawierzchni bitumicznej w dobrym stanie technicznym;
Morąska - o nawierzchni bitumicznej w dobrym stanie technicznym;
Ogrodowa - o nawierzchni z płyt typu „trylinka” w złym stanie technicznym;
Podleśna - o nawierzchni bitumicznej w zadawalającym stanie technicznym;
Podgórna - o nawierzchni brukowej w złym stanie technicznym;
Pieniężnego - o nawierzchni bitumicznej całkowicie zdewastowanej na skutek
wykonywania kanalizacji osiedla;
Piaskowa – o nawierzchni bitumicznej całkowicie zdewastowanej na skutek wykonywania
kanalizacji osiedla łatana „trylinką”;
Polna - o nawierzchni z płyt betonowych typu „trylinka” i innych w bardzo złym stanie
technicznym oraz o nawierzchni gruntowej;
128
Przemysłowa - o nawierzchni bitumicznej w dobrym stanie technicznym;
Sportowa - o nawierzchni bitumicznej i z płyt betonowych w zadawalającym stanie
technicznym;
Sadowa - o nawierzchni bitumicznej w złym stanie technicznym;
Sucharskiego - o nawierzchni z płyt betonowych;
Wspólna - o nawierzchni z płyt betonowych;
Warmińska - o nawierzchni bitumicznej w dobrym stanie technicznym;
Zaułek Ciasny - o nawierzchni bitumicznej w złym stanie technicznym;
Zarzeczna - o nawierzchni bitumicznej w zadawalającym stanie technicznym;
Zamkowa - o nawierzchni bitumicznej w zadawalającym stanie technicznym;
Żelazna - o nawierzchni bitumicznej w zadawalającym stanie technicznym.
Łączna długość ulic powiatowych obsługujących Ornetę wynosi 12,2 km. Można
przyjąć, że prawie wszystkie posiadają nawierzchnię twardą, niestety w większości w złym
stanie technicznym.
Po przeanalizowaniu układu sieci ulic powiatowych, stwierdzono, że jest on bardzo
rozbudowany, w większości są to ulice osiedlowe obsługujące zabudowę mieszkaniową.
Zarządzanie ulicami związane jest z ich finansowaniem poprzez poszczególne szczeble
samorządowe, dlatego też w tym opracowaniu nie wprowadzono zmian w tym układzie bez
uzgodnień z zainteresowanymi stronami, sygnalizując jedynie taką potrzebę.
Skrzyżowania
W Ornecie nie występuje skrzyżowanie z sygnalizacją świetlną oraz pełną kanalizacją.
Niektóre skrzyżowania posiadają niepełną kanalizację w formie wyspy trójkątnej. W centrum
miasta w starej zabudowie z powodu braku widoczności skrzyżowania oznakowano znakiem
stop. Skrzyżowania ulic osiedlowych w zabudowie jednorodzinnej posiadają często złe
oznakowanie.
Dworzec PKP i PKS
Przy ulicy Dworcowej (w złym stanie technicznym) znajduje się dworzec kolejowy.
Przez miasto Ornetę przebiega linia kolejowa II rzędna nr 221 jednotorowa GutkowoBraniewo. Dworzec PKS znajduje się przy ulicy Żelaznej w obrębie Starego Miasta.
Do inwentaryzacji układu komunikacyjnego w Ornecie dołączono mapę schematu
układu ulic z zaznaczeniem ulic wojewódzkich, powiatowych i miejskich.
129
Na układzie tym zaznaczono wstępną listę miejsc konfliktowych wynikającą głównie
z niedoinwestowania i opóźnień w rozbudowie sieci.
Kierunki rozwoju
Ulice wojewódzkie tworzą w mieście w chwili obecnej układ podstawowy i powinny
być dostosowane do parametrów ulic klasy Z (linie rozgraniczające minimum 20,0m, jezdnie
7,0m oraz chodniki). Jest to niewykonalne w ścisłej zabudowie w centrum miasta i
zabytkowym Starym Rynku. Plan ogólny miasta proponuje rezerwę terenu pod dalekie
obejście z powiązaniem wszystkich kierunków. Perspektywa ta bez określenia horyzontu
czasowego,
przy obecnym stanie technicznym dróg wojewódzkich jest bardzo odległa
w realizacji.
Władze miasta w celu częściowego wyeliminowania ciężarowego tranzytu przez Stare
Miasto wprowadziły zmianę organizacji ruchu kierując tranzyt w stronę Lidzbarka
Warmińskiego na ulicę Wodną.
Proponuje w tym opracowaniu na dalszą próbę wyeliminowanie tranzytu przez Stare
miasto poprzez ulicę powiatową Młynarską i Morąską z kierunków Pasłęka i Braniewa na
kierunek Morąg i Dobre Miasto i dalej poprzez ulicę Wodną na Lidzbark Warmiński. Taka
organizacja ruchu wydłuży nieco tranzyt przez Ornetę, ale na dzień dzisiejszy pozwoli na
całkowite wyeliminowanie tranzytu przez obszar zabytkowy. Po zmianie organizacji ruchu
powstanie częściowy pierścień prowadzący ruch tranzytowy na wszystkich kierunkach z dala
od Starego Miasta. W tym celu należy przebudować skrzyżowania ulic Morąskiej i
Rozjazdowej, Olsztyńskiej i Wodnej oraz doprowadzić nawierzchnię wszystkich ulic
tworzących ten pierścień do dobrego stanu technicznego.
W dalszym etapie w celu wyeliminowania tranzytu z ul. Wodnej, przechodzącej przez
osiedle mieszkaniowe, proponuje się budowę nowego odcinka ulicy – od drogi nr 507 (ul.
Olsztyńska), poprzez skrzyżowanie z ul. Przemysłową do ul. Dworcowej i dalej do dr nr 513
(ul. 1-go Maja). W tym celu należałoby wykonać około 1 km nowego odcinka ulicy oraz
przebudować ul. Dworcową. Rozwiązanie to poprawi jednocześnie obsługę komunikacyjną
dzielnicy przemysłowej oraz dworca PKP.
Powyższe rozwiązania, do chwili bardzo odległego w czasie budowy obejścia Ornety,
pozwolą na poprawę warunków życia mieszkańców Ornety i bezpieczeństwa ruchu
drogowego. Proponowane rozwiązania wymagają współpracy samorządu wojewódzkiego
i powiatowego w zakresie modernizacji elementów układu komunikacyjnego miasta.
130
Po wykonaniu wymienionych wyżej modernizacji i zmian organizacji ruchu należy
rozważyć możliwość przekwalifikowania i zmiany przebiegu dróg wojewódzkich
i powiatowych przez miasto.
Jednocześnie wskazane byłoby przeniesienie dworca PKS poza obręb Starego Miasta.
Ulice powiatowe jak wynika z inwentaryzacji są w większości w złym stanie
technicznym i obecnie w układzie komunikacyjnym miasta , łącznie z ulicami miejskimi
stanowią układ uzupełniający o charakterze lokalnym.
W wyniku analiz sprecyzowano założenia dotyczące istniejących i przewidywanych
problemów mieszczących się w ramach polityki komunikacyjnej, tj.:

poprawy jakości środowiska i życia mieszkańców, w miejscach, w których
w stanie istniejącym stwierdzono przekroczenia dopuszczalnych standardów,
gdzie ze względu na występujące obciążenia ruchem należy ograniczyć ruch
kołowy – dotyczy obrębu Starego Miasta;

podniesienia poziomu bezpieczeństwa ruchu w szczególnie zagrożonych
miejscach – j.w.;

kontynuacji realizacji przedsięwzięć rozpoczętych, tj. zmiany organizacji
ruchu, ograniczenia tranzytu w obszarze Starego Miasta.
Na schemacie komunikacyjnym miasta naniesiono proponowany układ podstawowy
prowadzący tranzyt z ominięciem Starego Miasta. Przedstawiono również proponowane
rozwiązanie w następnym etapie z budową nowego odcinka ulicy.
Kreowanie polityki komunikacyjnej i planowanie jej rozwoju należy do zadań
samorządów. Na obecnym etapie bez współdziałania i skoordynowania zadań planistycznych
przez wszystkie szczeble samorządowe realizacja zaproponowanych rozwiązań będzie
utrudniona, gdyż priorytety w zakresie polityki komunikacyjnej na poszczególnych
szczeblach mogą być różne.
131
6.
STRUKTURA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY
I MIASTA ORNETY
6.1. Struktura zagospodarowania przestrzennego gminy Orneta.
Na strukturę zagospodarowania przestrzennego gminy Orneta składają się dwa
następujące przekroje:
a) struktura przestrzenna zasobów i wartości środowiska przyrodniczego,
b) struktura zainwestowania w powiązaniu z warunkami agroprzyrodniczymi i alokacją
przestrzenną głównych ośrodków koncentracji funkcji osadniczych i gospodarczych.
Suma tych struktur określa stan obecny gospodarki przestrzennej w obszarze gminy.
Strukturę przestrzenną zasobów i wartości środowiska przyrodniczego tworzą: :
-
obszary chronionego krajobrazu Równiny Orneckiej i Doliny Rzeki Pasłęki,
-
złoża surowców naturalnych o znaczeniu gospodarczym,
-
obszary makroprzestrzenne gospodarki rolnej, zróżnicowane pod względem warunków
agroprzyrodniczych (A, B, C) *)
*)
A
- obszar średnich i słabych warunków agroprzyrodniczych, stanowiący
bezpośrednie otoczenie miasta Ornety;
B
- obszar dobrych i średnich warunków agroprzyrodniczych położony między
rzekami: Pasłęką, Drwęcą Warm. i Wałszą;
C
- obszar bardzo dobrych i dobrych warunków agroprzyrodniczych.
Obszary chronionego krajobrazu Równiny Orneckiej i Doliny Rzeki Pasłęki stanowią
najcenniejsze elementy systemu ekologicznego w gminie i określają miejscowe walory
środowiska przyrodniczego, potencjalnie ważne dla rozwoju funkcji turystyki kwalifikowanej
specjalistycznej i krajoznawczej. W granicach tych obszarów położone są także
w przeważającej skali złoża surowców mineralnych o potencjalnym znaczeniu gospodarczym.
Sytuacja taka stwarza możliwość konfliktów w określeniu polityki rozwoju gminy, ponieważ
eksploatacja złóż surowców mineralnych może spowodować niekorzystne zmiany
w funkcjonowaniu systemu obszarów chronionych czy wręcz ich degradację. Trzeci
komponent struktury, tzn. makroprzestrzenne obszary gospodarki rolnej nie wpływa tak
drastycznie na wybór kierunków polityki rozwoju gminy w aspekcie funkcjonowania systemu
chronionego krajobrazu. W związku z warunkami agroprzyrodniczymi tych obszarów wpływ
132
ten będzie polegać na stopniu intensyfikacji zabiegów agrotechnicznych (gł. nawożenia)
w celu poprawy wydajności produkcji roślinnej. Z tego punktu widzenia obszary o średnich
i słabych warunkach glebowych (A) będą terenami najbardziej intensywnych zabiegów
agrotechnicznych jak i najszybszego wypadania słabych gruntów z produkcji rolnej.
Z kolei obszary o bardzo dobrych i dobrych warunkach glebowych (C) nie będą wymagały
tak intensywnych zabiegów agrotechnicznych. Biorąc pod uwagę istniejące zróżnicowanie
tych warunków i rozmieszczenie obszarów makroprzestrzennych gospodarki rolnej można
uznać, że w strukturze przestrzennej zasobów środowiska przyrodniczego najbardziej
konfliktogenny staje się obszar B, położony między: rzeką Wałszą, rzeką Pasłęką, rzeką
Drwęcą Warm. i miastem Ornetą. Pozostałe obszary (A i C) nie powinny tworzyć tak
znaczących jak w obszarze B konfliktów z tytułu rozwoju funkcji gospodarczych.
Struktura przestrzenna zainwestowania i funkcji gospodarczych.
Na ten rodzaj struktury składają się :
-
alokacja przestrzenna sieci osadniczej,
-
zewnętrzne powiązania infrastrukturalne i komunikacyjne gminy,
-
obszary makroprzestrzenne gospodarki rolnej, wspólne dla struktur przestrzennych :
funkcji gospodarczych i zasobów środowiska przyrodniczego.
Składowe te są wzajemnie powiązane z tytułu rozmieszczenia przestrzennego ogniw sieci
osadniczej w systemie nadrzędnego dla miasta i gminy układu komunikacyjnego oraz
w zróżnicowanych agroprzyrodniczo obszarach makroprzestrzennych gospodarki rolnej.
Syntezę tych składowych przedstawia poniższa klasyfikacja:
1999r.
3754
100,0
38,7
26,9
34,4
50,8
55
19
13
23
40
100,0
34,6
23,6
41,8
72,7
Razem
liczba ludności
%
liczba podmiotów
gosp. os. fiz.
%
Miejscowości położone
w systemie nadrzędnego
układu komunikacyjnego
Kategorie obszarów
makroprzestrzennych
gospodarki rolnej
A
B
C
1454
1008
1292
1906
133
Wynikają z niej następujące cechy strukturalne:
-
obszarem najliczniejszej koncentracji ludności gminy jest obszar A, stanowiący
bezpośrednie otoczenie miasta Ornety. Rozwój tego obszaru w znacznym stopniu
związany jest z funkcjami ośrodka miejskiego;
-
obszarem najliczniejszej koncentracji podmiotów
gospodarczych osób fizycznych
w gminie jest obszar C. Obszar ten posiada najkorzystniejsze warunki agroprzyrodnicze
oraz zawiera dwa z trzech głównych gminnych ogniw koncentracji funkcji osadniczych
i gospodarczych;
-
obszarem o najsłabszej koncentracji ludności i podmiotów gospodarczych osób
fizycznych (~25%) w gminie jest obszar B. Cecha ta, w połączeniu z omówioną wcześniej
największą potencjalną konfliktogennością tego obszaru z tytułu wyboru kierunków
rozwoju gospodarczego, kwalifikuje ten obszar jako najmniej predestynowany do
intensywnego rozwoju funkcji gospodarczych,
-
miejscowości położone w systemie nadrzędnego układu komunikacyjnego koncentrują
ok. 51% liczby ludności gminy i ok. 73% ilości podmiotów gospodarczych osób
fizycznych.
Dodatkową cechą struktury przestrzennej zainwestowania w obszarze gminy jest koncentracja
ok. 60% liczby ludności i ok. 67% aktywności gospodarczej osób fizycznych w ośmiu
największych miejscowościach (układach osadniczych).
Zewnętrzne powiązania funkcjonalno-przestrzenne miasta i gminy Ornety.
Na ten rodzaj powiązań składają się następujące elementy środowiska przyrodniczego,
funkcji osadniczych i gospodarczych oraz systemy infrastrukturalne i komunikacyjne
w obszarze miasta i gminy:
-
doliny Pasłęki i Wałszy wraz z kompleksem leśnym Równiny Orneckiej, jako obszar
węzłowy w systemie zewnętrznych powiązań przyrodniczych,
-
miasto Orneta jako znaczący węzeł osadniczy oraz komunikacyjny w relacjach dróg
wojewódzkich : Lidzbark Warm. – Pasłęk, Pieniężno – Dobre Miasto, Orneta – Elbląg
i Orneta – Morąg. Dodatkowym elementem zewnętrznych powiązań komunikacyjnych
jest linia kolejowa Olsztyn – Braniewo,
134
-
miasto Orneta jako miejsko – gminny ośrodek o zasięgu ponadlokalnym z potencjalnymi
możliwościami aktywności funkcji osadniczych i gospodarczych w obszarze miasta i jego
bezpośredniego otoczenia, w tym rozwoju obsługi ruchu turystycznego i transportu,
-
linia elektroenergetyczna WN 110 kV w relacji Braniewo – Olsztyn,
-
funkcje transportowe w obszarze gminy, wynikłe z jej położenia na tranzytowych
szlakach komunikacyjnych od granicy państwa (Gronowo-Braniewo-Olsztyn i BezledyElbląg).
135
6.2. Struktura zagospodarowania przestrzennego miasta Ornety.
Strukturę zagospodarowania przestrzennego miasta Ornety kształtują następujące elementy:
-
układ urbanistyczny historycznego rozwoju miasta, w tym kluczowa struktura
przestrzenna średniowiecznego miasta lokacyjnego wraz z najcenniejszymi obiektami
zabytkowymi (kościół św. Jana, ratusz oraz zachowane historyczne pierzeje zabudowy
przyrynkowej z podcieniami),
-
warunki fizjograficzne, związane z ekosystemami: rzeki Drwęcy Warmińskiej i jez.
Mieczowego oraz przydatnością terenów pod zabudowę,
-
struktury przestrzenne zainwestowania, związane z funkcjami
mieszkaniowymi
i gospodarczymi miasta.
Orneta jest węzłem miejskim o znaczeniu ponadlokalnym, położonym w granicach
historycznych biskupstwa warmińskiego, równo (ok. 50 km) oddalonym od trzech większych
historycznych i współczesnych ośrodków miejskich: Braniewa, Olsztyna i Elbląga.
Oś przestrzenną rozwoju historycznego układu miejskiego stanowiła dolina rz. Drwęcy
Warmińskiej, na której obu (południowym i północnym) brzegach rozwijało się miasto.
Rozpoczął się on od średniowiecznego miasta lokacyjnego, położonego na pd brzegu rz.
Drwęcy Warm., które w XVII w. wykroczyło poza układ średniowieczny, rozwijając się
przestrzennie:
-
wzdłuż szlaków komunikacyjnych na Elbląg, Braniewo na pn brzegu Drwęcy Warm.,
-
wzdłuż szlaków komunikacyjnych na Olsztyn i Lidzbark Warm. na pd brzegu Drwęcy
Warm.
Dalszy rozwój miasta pod koniec XIX-go wieku i na początku XX-go wieku był związany z
przeprowadzoną linią kolejową i odbywał się głównie w obszarze położonym między
miastem średniowiecznym a dworcem kolejowym.
Natomiast w I-szej poł. XX-go wieku (do 1939r.) nastąpił rozwój terytorialny miasta na pn
brzegu rz. Drwęcy Warm. w postaci zespołu zabudowy jednorodzinnej. Po 1945r. do czasów
współczesnych przestrzenny rozwój Ornety kształtował się głównie przez:
-
zabudowę przemysłowo-składową i mieszkaniową wielorodzinna, przyległe od strony
zachodniej do linii kolejowej,
-
zabudowę jednorodzinna na pn brzegu Drwęcy Warm.
136
Tak ukształtowany historycznie rozwój układu urbanistycznego określa obecną strukturę
funkcjonalno-przestrzenną zainwestowania miejskiego. Składają się na nią następujące
kategorie alokacji przestrzennej funkcji mieszkaniowych i gospodarczych:
-
obszary koncentracji funkcji usługowych (A) i mieszkaniowo-usługowych (B),
-
obszary koncentracji funkcji wytwórczych,
-
obszary dominacji funkcji mieszkaniowych (C,D,E,F).
Analityczne porównanie w/w kategorii obszarów (ujętych w tematycznym załączniku
graficznym) w zakresie rozmieszczenia mieszkalnictwa i aktywności gospodarczej osób
fizycznych zawiera poniższe zestawienie:
Kategorie funkcjonalno – przestrzenne obszarów
zainwestowania
Razem *)
A
B
C
D
E
F
1541
2504
1057
2575
1825
420
9922
%
15,5
25,2
10,7
26,0
18,4
4,2
100,0
liczba
podmiotów
gospodarczych osób
fizycznych
%
107
95
27
60
55
17
361
29,6
26,3
7,5
16,6
15,2
4,8
100,0
69,4
37,9
25,5
23,3
30,1
40,5
36,4
liczba mieszkańców
Wskaźnik ilości
podmiotów
gospodarczych na
1000 mieszkańców
pd brzeg Drwęcy Warmińskiej
pn brzeg Drwęcy Warmińskiej
*) dane obejmują zwarte obszary zabudowy miejskiej bez peryferyjnej zabudowy ekstensywnej.
Z powyższego zestawienia wynika, że kategorie funkcjonalno – przestrzenne obszarów
zainwestowania miejskiego na pd brzegu rz. Drwęcy koncentrują 77,4% liczby mieszkańców
i 80 % aktywności gospodarczych osób fizycznych, a wskaźnik ilości podmiotów gosp. na
1000 mieszkańców jest najwyższy w obszarze średniowiecznego miasta lokacyjnego (69,4 –
prawie dwukrotnie wyższy od średniej dla miasta).
Taki układ struktury przestrzennej zainwestowania określa następujące kierunki rozwoju
urbanistycznego Ornety:
137
-
na główny kierunek rozwoju składać się będą obszary przyległe do ciągów
komunikacyjnych dróg wojewódzkich na Morąg i Dobre Miasto;
-
głównymi elementami miejskiego systemu ekologicznego, wyłączonymi z prawa do
zabudowy pozostają obszary : doliny rz. Drwęcy Warm. i ciągu ekologicznego jez.
Mieczowego,
-
obszary położone na pn brzegu rz. Drwęcy Warm. pozostaną, z uwagi na fizjograficzne
bariery przydatności terenów pod zabudowę, strukturą o dominacji budownictwa
jednorodzinnego w formach ekstensywnych.