Szanowni Laureaci, Panie i Panowie, Kapituła nagrody im

1
Szanowni Laureaci, Panie i Panowie,
Kapituła nagrody im. Aleksandra Gieysztora powierzyła mi zadanie wygłoszenia
laudacji na cześć Elżbiety i Krzysztofa Pendereckich, tegorocznych laureatów nagrody im.
Prof. Aleksandra Gieysztora. Jest to dla mnie wielki zaszczyt i wyróżnienie. Będę starał się
sprostać temu zadaniu, chociaż z racji obfitości i rangi ich dorobku nie będzie to łatwe.
Dzisiejsza edycja nagrody, przypadająca w dwudziestym, jubileuszowym roku
istnienia Fundacji im. Leopolda Kronenberga przy Citi Handlowym, skłania do sięgnięcia
pamięcią do końca lat dziewięćdziesiątych. Wtedy to wśród członków ówczesnej Rady
Fundacji rodziła się inicjatywa ustanowienia nagrody, która przyznawana byłaby przez
Fundację za wybitne osiągnięcia na polu, szeroko pojmowanej, ochrony dziedzictwa
kulturowego.
Osobą, która szczególnie dostrzegała potrzebę takiego wyróżnienia w formie nagrody
i przekonywała do jej ustanowienia był członek Rady Fundacji, jeden z najwybitniejszych
polskich historyków, dwukrotny Prezes PAN i dyrektor Zamku Królewskiego w latach 198091, profesor Aleksander Gieysztor. To Profesor Gieysztor nadał tej nagrodzie prestiż i
spowodował, że stała się ona najwyższym polskim wyróżnieniem za osiągnięcia na polu
ochrony i popularyzacji dziedzictwa.
Do grona czcigodnych laureatów dotychczasowych edycji nagrody dołączają dzisiaj
Państwo Elżbieta i Krzysztof Pendereccy.
Z racji zakresu tematycznego nagrody skupię się więc dzisiaj na tych wybitnych
osiągnięciach Państwa Pendereckich, których celem jest ochrona i popularyzacja szeroko
rozumianego polskiego dziedzictwa narodowego, a więc tego, które zakorzenione jest w
naszej kulturze, jak i tego dziedzictwa, które zaszczepione jest w polskich kulturze, a jest
dorobkiem kultury światowej.
Nim jednak przejdę do przedstawienia Państwu wspólnego dzieła Elżbiety i Krzysztofa
Pendereckich na opisanym przed chwilą polu, chciałbym przypomnieć o roli i znaczeniu, w
twórczości Krzysztofa Pendereckiego, tradycji i zakorzenienia. Pańska muzyka Panie
Profesorze zanurzona jest głęboko w historii i religii. Reaguje Pan na wielkie wydarzenia
historyczne i religijne komponując utwory upamiętniające najbardziej znaczące wydarzenia z
dziejów naszego państwa, jak też tworzy Pan kompozycje poświęcone takim rocznicom, jak
3000 lat Jerozolimy czy 200 lat rewolucji francuskiej. Zapytany z jakim kręgiem kultury czuje
się Pan najbardziej związany, odpowiada, że w swojej muzyce obraca się wokół kolebki
naszej cywilizacji, tzn. wokół kręgu kultury śródziemnomorskiej, a mówiąc o swoimi stosunku
do religii powiedział Pan, że religia jest elementem tradycji, a do tradycji jest Pan bardzo
przywiązany.
Wyrazem stosunku do dziedzictwa są Pańskie osobiste pasje, przejawiające się w
kolekcjonowaniu zabytkowych mebli, zegarów i starodruków, ale przede wszystkim w
poświęcaniu znacznej części swojego życia, ochronie i dbałości o tradycyjną architekturę
polską oraz kultywowanie, z nieprzeciętnym znawstwem, sztuki ogrodniczej. Fascynacja
Lusławicami to fascynacja niezwykłą historią związaną z tym miejscem. Historia ta, sięga
wieku XVI, kiedy Lusławice stały się głównym w Małopolsce ośrodkiem myśli kalwińskiej,
miejscem osiedlenia się duchowego przewódcy arian Fausta Socyna. Tutaj też w dworze
2
lusławickim spędzał czas i malował, jeden z najwybitniejszych malarzy polskich - Jacek
Malczewski.
Kiedy Państwo Pendereccy obejmowali dwór w Lusławicach był on zdewastowany, a
park jako kompozycja przestrzenna, zasadniczo nie istniał. Państwo Pendereccy uratowali
dwór, a Krzysztof Penderecki sam zaplanował ogród dendrologiczny, tworząc jeden z
najbogatszych tego typu ogrodów w Europie Środkowej, który słusznie nazywa „kolekcją
dendrologiczną”. Przyznaje, że planowanie ogrodu zawsze kojarzyło mu się z
komponowaniem muzyki, i dostrzega, że te dwie sfery Jego życia świetnie ze sobą
współgrają.
Z licznych wypowiedzi wynika, że Krzysztof Penderecki kocha wiele „swoich” miejsc
na świecie, ale kocha je najczęściej miłością krytyczną, miłością bezkrytyczną kocha jedynie
Lusławice.
Pani Elżbiecie Pendereckiej chciałbym podziękować za podejmowany przez nią od
roku 1990 ogromny trud, zarówno koncepcyjny, jak i organizacyjny, w tworzeniu i
pobudzaniu polskiego życia kulturalnego, w tym za zorganizowanie, od razu, u brzasku
demokracji, w 1991 roku, pierwszej agencji kulturalnej Heritage Promotion of Music and Art
oraz za to, że w latach 1996-2000 przewodniczyła Radzie Programowej Festiwalu Kraków
2000 – Europejskie Miasto Kultury. Przede wszystkim jednak za stworzenie przez Panią i
organizowanie od 20stu już lat, Wielkanocnego Festiwalu Ludwiga van Beethovena – od
1997 do 2003 w Krakowie, a od 2004 w Warszawie, a jednym ze stałych miejsc koncertowych
jest m.in. Sala Wielka w Zamku Królewskim w Warszawie, w której się znajdujemy.
Stworzony przez Panią festiwal jest wielkim międzynarodowym wydarzeniem muzycznym i
świętem naszej europejskiej kultury. Stał się on świadectwem naszej przynależności i
naszego trwałego miejsca w zjednoczonej Europie oraz żywej obecności muzycznego
dziedzictwa europejskiego w kulturze polskiej. Misją festiwalu jest z jednej strony pozyskanie
młodej publiczności dla muzyki klasycznej i kultury wysokiej, a z drugiej okazją do spotkania
występujących na nim wybitnych artystów, z młodszym pokoleniem muzyków. Jest więc
platformą przekazywania doświadczeń i wiedzy między pokoleniami. Misję tą precyzują
wypowiedziane przez Elżbietę Penderecką słowa „Muzyka współtworzy kulturę, która jest
fundamentem cywilizacji i tym, co określa ludzką wrażliwość na piękno”.
Ważnymi i stałymi punktami programu każdego Festiwalu Wielkanocnego są też
wystawy manuskryptów Beethovena przechowywanych w Bibliotece Jagiellońskiej, a
pochodzące z dawnej Biblioteki pruskiej w Berlinie. Jest to rzadka okazja dla polskiej i
międzynarodowej publiczności do bezpośredniego obcowania z dziedzictwem pozostałym po
jednym z najgenialniejszych kompozytorów wszechczasów.
Szanowni Państwo,
Przed paru laty Polska Akademia Nauk opublikowała Raport Polska 2050. Jego
głównym tematem była analiza procesu rozwoju cywilizacyjnego społeczeństwa polskiego. Z
analizy tej wynika, że jednym z bardzo ważnych zadań stojących przed nami jest zmniejszenie
dystansu cywilizacyjnego między Polską, a najbardziej rozwiniętymi państwami Unii
Europejskiej. Najefektywniejszym, długofalowym mechanizmem, który może przyczynić się,
wg Raportu, do poprawy sytuacji, jest nowoczesny i wszechstronny system edukacji.
3
Państwo Pendereccy, jako artyści i animatorzy kultury wyczuwali od dawna to co
naukowcy i badacze społeczeństwa wnioskują na podstawie swych badań. Od dłuższego
czasu dzisiejsi laureaci zdają sobie bowiem sprawę z rozmiarów zaniedbań w edukacji
kulturalnej, w tym muzycznej. Świadomość tego skłoniła ich do podjęcia wysiłków w celu
stworzenia miejsca, które siłą swej działalności artystycznej i edukacyjnej, łagodziłoby
opisywaną w raporcie sytuację. By zdiagnozowany dystans cywilizacyjny zmniejszyć Państwo
Pendereccy podjęli działalność artystyczną i popularyzatorską przerastającą to wszystko co w
tym zakresie było przed nimi praktykowane. Stworzyli w Lusławicach Europejskie Centrum
Muzyki, czyli kampus, którego sercem jest sala koncertowa z możliwością wystawiania
również dzieł operowych i baletowych. Pawilon mieszkalny kampusu może przyjąć ok.100
osób, a uczestnicy zajęć mają do dyspozycji salę kameralną, salę konferencyjną, pokoje
ćwiczeń, bibliotekę, studio nagrań i inne niezbędne pomieszczenia. Całość stanowi wysokiej
klasy artystycznej zespół architektoniczny, który krytycy architektury zaliczyli do wybijających
się dzieł polskiej architektury nowoczesnej. W swoim Centrum, które otwarte zostało w
2012 roku Państwo Pendereccy z sukcesem propagują zarówno atrakcyjność muzyki
klasycznej, jak i porywającą ekspresję muzyki współczesnej. A ich wiarygodność w tym co
robią wynika z ich głębokiej wiary w moc sztuki i kultury. Jednak by tego dokonać potrzeba
różnorakich działań. Dlatego prowadzone przez Krzysztofa i Elżbietę Centrum imponuje
bogactwem pól działania, niezwykłą żywotnością oraz reagowaniem na nowe wyzwania i
nowe potrzeby, które wynikają z dynamicznie rozwijającej się rzeczywistości społecznej i
politycznej.
Nadrzędna idea, która przyświeca Państwu Pendereckim to idea edukacyjna
inspirowania najzdolniejszych młodych muzyków do doskonalenia umiejętności i dążenia ku
pełnej dojrzałości artystycznej. Centrum w Lusławicach jest więc miejscem spotkań młodych
adeptów muzyki z mistrzami sztuki wykonawczej i kompozytorami. W dużym stopniu rolę
edukacyjną spełnia też działalność koncertowa, obejmująca zarówno światowy repertuar
klasyczny, jak też muzykę najnowszą. Misją centrum jest też inicjowanie i upowszechnianie
nowych programów na rzecz regionu i pobudzenie do uczestnictwa w tych programach.
Działalność ta ujęta jest w kilku programach, wyznaczających pracę Centrum na kolejne lata:
a są to Lusławicka Orkiestra Talentów, Festiwal „Emanacje” oraz Zimowa i Letnia Akademia
Muzyki.
Centrum ma więc kształtować i ożywiać współpracę międzynarodową, ale też
odnajdywać i ocalać od zapomnienia kulturę swego regionu.
Szanowni Państwo
W tej krótkiej laudacji naprawdę nie sposób objąć całego bogactwa działalności
Centrum, nie mówiąc o innych aktywnościach naszych dzisiejszych laureatów. Z żalem muszę
jednak na tym poprzestać, wierząc, że zarysowany przeze mnie obraz niezwykle różnorodnej
Ich działalności pozostanie w Państwa pamięci.
Nagrodę im. Aleksandra Gieysztora przyznajemy co roku osobom lub organizacjom
szczególnie zasłużonym dla ochrony i popularyzacji dziedzictwa w Polsce. Jestem
przekonany, że, podobnie jak w latach ubiegłych, nagroda ta trafia w bardzo, bardzo dobre
ręce. Nasza nagroda to wyraz uznania dla olbrzymiego dorobku artystycznego i zasług dla
ochrony dziedzictwa kulturalnego Państwa Krzysztofa i Elżbiety Pendereckich. Jest
symbolicznym podziękowaniem za to wszystko, co Im zawdzięczamy.
4
Jako Przewodniczący Kapituły Nagrody im. Prof. Aleksandra Gieysztora, Fundacji
Bankowej im. Leopolda Kronenberga, która przyznała nagrodę, pragnę przekazać Laureatom
najserdeczniejsze gratulacje i życzyć Im wielu jeszcze lat pracy i osiągnięć we wszystkich
dziedzinach, w których pracują.