Praktyczne wykorzystanie arbitrażu w Polsce

Jak wynika ze statystyk, tylko niewielki odsetek spraw sądowych
w Polsce rozpatrywany jest przez sądy arbitrażowe. Dzieje się
tak z kilku względów.
Arbitraż, mimo zalet przedstawionych
w artykule „Sądownictwo polubowne (arbitrażowe)” („Przegląd Komunalny” 3/2015)
nadal w nieznacznym zakresie wykorzystywany jest jako droga rozwiązywania sporów. Na pierwszym miejscu ciągle jeszcze
wymienić należy nikłą świadomość społeczeństwa co do istnienia tej drogi rozwiązywania problemów, a tym bardziej zasad,
na jakich funkcjonuje sądownictwo polubowne. Po drugie, wciąż można zauważyć
dużą dozę nieufności i liczne obawy przed
kierowaniem spraw na drogę postępowania
arbitrażowego, co jest pochodną wspomnianej nikłej znajomości reguł rządzących
postępowaniem arbitrażowym.
Ponadto tendencja do popularyzowania
tej drogi rozwiązywania sporów jest stosunkowo młoda. Budowa zaufania do alternatywnych w stosunku do państwowych instytucji wymiaru sprawiedliwości wymaga
czasu. Stworzenie solidnych podstaw funkcjonowania arbitrażu wymaga przeświadczenia, iż jest to równorzędna instytucjom
państwowym formuła sprawowania wymiaru sprawiedliwości, oparta na procedurach
i ludziach dających gwarancje profesjonalnego i sprawiedliwego rozstrzygania powierzonych spraw.
W ostatnim czasie odnotować należy szereg
działań zmierzających w tym kierunku.
Wskazać można na trwające prace nad ustawą o wspieraniu polubownych metod rozwiązywania sporów (konsultacje społeczne
w zakresie tej ustawy zakończyły się 5 marca 2015 r.), której celem jest upowszechnianie mediacji oraz zwiększenie skali wykorzystywania arbitrażu poprzez wprowadzenie udogodnień proceduralnych. Wskazać
należy także na takie inicjatywy jak opracowana pod auspicjami Sądu Arbitrażowego
Lewiatan „Biała Księga Arbitrażu”, zawierająca szereg postulatów co do zmian
w prawie mających przyspieszyć rozwój
arbitrażu.
W pierwszej kolejności wskazać należy
obszar sporów transakcyjnych związanych
z umowami typu M&A (ang. Mergers and
Acquisitions: transakcje polegające na łączeniu – ang. mergers lub nabywaniu spółek
– ang. acquisitions), a dokładnie tytułów
uczestnictwa, czyli akcji i udziałów w spółkach kapitałowych oraz typu Joint venture
(w dosł. tłumaczeniu: wspólne przedsięwzięcie). Transakcje tego typu polegają
na tworzeniu przez dwa i więcej podmiotów
nowej spółki albo przystępowaniu do istniejącej w celu realizacji uzgodnionego zamierzenia gospodarczego tudzież na zawiązywaniu ścisłej współpracy bez tworzenia
nowego podmiotu w celu realizacji określonego przedsięwzięcia. Historycznie rzecz
ujmując, były to przede wszystkim spory
związane z transakcjami międzynarodowymi, w które zaangażowane były podmioty
podlegające różnym systemom prawnym.
W tego typu umowach tradycyjnie zamieszczane były klauzule arbitrażowe, odwołujące się zazwyczaj do międzynarodowych
instytucji arbitrażowych oraz uniwersalnych reguł postępowania arbitrażowego,
takich jak modelowe regulaminy arbitrażowe opracowane przez United Nations
Commission on International Trade Law
(UNCITRAL) lub International Bar Association (IBA). Przyczyn, dla których spory
wynikające z tego typu umów poddawane
są sądownictwu polubownego, jest kilka.
Wśród nich niewątpliwie wskazać należy
brak skłonności do poddawania tych sporów prawu materialnemu i sądom właściwym dla kraju wyłącznie jednej ze stron
transakcji, obcym dla pozostałych jej
uczestników. Inny ważny powód, dla którego arbitraż zyskał znaczenie w tego typu
sprawach, to ich specyficzny charakter,
który powoduje, że właściwa ocena prawna musi być połączona z należytym wyważeniem wzajemnych interesów ekonomicznych i intencji stron, czyli z należytą oceną
biznesową.
Ten ostatni powód coraz częściej przemawia za poddawaniem właściwości sądów
Obszary funkcjonalne
arbitrażowych sporów wynikających z umów
Mimo iż arbitraż dopiero przeciera sobie tego typu, zawieranych także między
drogę do świadomości społecznej, wska- podmiotami krajowymi. Umowy te, nawet
zać należy na kilka obszarów, w któ- w obrocie krajowym, często oparte są na zarych od dawna funkcjonuje on z powo- granicznych wzorcach umownych, które
dzeniem.
przywędrowały do nas z obcych systemów
Specyficzny charakter
Czasami posługiwanie się terminami obcymi jest wyrazem braku dbałości o znalezienie właściwych polskich odpowiedników,
częstokroć jednak jest po prostu niemożliwe, aby w sposób adekwatny oddać istotę
określonego rozwiązania. Specyfika transakcji na udziałach i akcjach oraz wspólnych
przedsięwzięć oznacza również, iż spory
powstające na gruncie tych transakcji mają
swoisty charakter. Ich sprawne i trafne rozstrzyganie wymaga znajomości istoty transakcji danego typu, a niejednokrotnie także
doświadczenia w zakresie ich tworzenia
oraz wdrażania. Arbitraż daje możliwość
powierzenia rozstrzygnięcia w ręce osób
posiadających nie tylko niezbędną wiedzę
prawniczą, ale również praktyczną znajomość zagadnienia.
Arbitraż pojawia się również jako formuła
rozwiązywania sporów korporacyjnych
między wspólnikami, między wspólnikami
a spółką, a niekiedy również między spółką
i członkami jej organów. Wymaga to, oczywiście, zamieszczenia stosownej klauzuli
w umowie założycielskiej (statucie lub
umowie spółki) i określenia, jakie spory
mają być rozpatrywane w tym trybie.
Z uwagi na sprawność i elastyczność procedur arbitrażowych warto ten tryb rozstrzygania sporów korporacyjnych brać pod
uwagę także w spółkach z udziałem jednostek samorządu terytorialnego, tworzonych
na podstawie unormowań ustawy o gospo-
cd. na str. 82 >>
Przegląd Komunalny nr 4/2015
finanse – zarządzanie
INFORMATOR
Praktyczne
wykorzystanie
arbitrażu w Polsce
prawnych (w szczególności anglosaskich).
Zawierają one szereg instytucji nieznanych
wcześniej polskiemu prawu umów. Rozwiązania te często funkcjonują w obrocie
pod określeniami angielskojęzycznymi
(np. due diligence czy drag-along right
i tag-along right). Due diligence to szczegółowe badanie kondycji przedsiębiorstwa
lub określonego podmiotu, z reguły przed
zawarciem umowy. Z kolei drag-alone right
to instytucja polegająca na tym, że w przypadku sprzedaży wszystkich udziałów
lub akcji przez większościowego wspólnika
lub akcjonariusza mniejszościowi wspólnicy lub akcjonariusze są zobowiązani
do sprzedaży swoich udziałów lub akcji
na takich samych warunkach jak większościowy wspólnik lub akcjonariusz; celem
tej instytucji jest umożliwienie większościowemu wspólnikowi lub akcjonariuszowi sprzedaży całej spółki, ułatwiając tym
samym znalezienie kontrahenta. I ostatnia,
tag-alone right, to instytucja polegająca
na tym, że w momencie sprzedaży udziałów
lub akcji przez większościowego wspólnika lub akcjonariusza mniejszościowi wspólnicy lub akcjonariusze mogą „przyłączyć
się” do tej transakcji i sprzedać swoje udziały lub akcje na tych samych warunkach
co większościowy wspólnik lub akcjonariusz.
81
żone i uwzględnione przez funkcjonujące spornych przed poddaniem sporu pod rozw obrocie międzynarodowym, a od pew- strzygnięcie sądu polubownego.
nego czasu również w stosunkach krajowych,
darce komunalnej (artykuł 9 Ustawy z 9 wzorce umowne opracowane przez Między- Umowy o partnerstwie
grudnia 1996 r. o gospodarce komunalnej narodową Federację Inżynierów Konsultanpubliczno-prywatnym
(t.j. DzU z 2011 r. nr 45, poz. 236) przewi- tów, tzw. warunki kontraktowe FIDIC.
duje możliwość tworzenia i przystępowania
jednostek samorządu terytorialnego do spó- Z uwagi na wskazane wcześniej specyficzne Analizując wskazane powyżej obszary,
łek kapitałowych oraz tworzenia osobo- aspekty sporów budowlanych klauzule arbi- w których arbitraż wykorzystywany jest
wych spółek prawa handlowego).
trażowe obecnie spotykane są we wszyst- stosunkowo często jako formuła rozwiązykich typach umów związanych z realizacją wania sporów, naturalnie nasuwa się wnioPrzemawia za tym dodatkowo fakt, inwestycji budowlanych.
sek, iż tym bardziej procedura arbitrażowa
iż w spółkach tego typu stykają się regulawinna być wykorzystywana w umowach
cje z zakresu prawa spółek z regulacjami Liczba spraw spornych doprowadziła do pow- zawieranych pomiędzy podmiotami pubadministracyjnymi gospodarki komunalnej. stania specjalistycznych sądów polubow- licznymi a parterami prywatnymi w trybie
Rozstrzyganie kwestii spornych wymagać nych. W Polsce takim sądem jest Sąd Arbi- unormowań ustawy o partnerstwie publiczzatem może wiedzy interdyscyplinarnej, trażowy przy Stowarzyszeniu Inżynierów no-prywatnym.
co może zapewnić dobór arbitrów o odpo- Doradców i Rzeczoznawców w Warszawie.
wiednio zróżnicowanych kwalifikacjach.
Spory budowlane stanowią również istotny Przede wszystkim zaznaczyć należy,
procent wszystkich spraw rozstrzyganych iż umowy o partnerstwie publiczno-prywatWarto również zaznaczyć, iż przystępując przez inne stałe sądy polubowne.
nym mają bardzo złożony charakter
do istniejącej spółki kapitałowej, należy
– z uwagi nie tylko na fakt, iż ich stronami
zwrócić uwagę, czy statut lub umowa spółki Arbitraż a Prawo
są podmioty podlegające różnym kategonie zawiera już klauzuli arbitrażowej. Wiąriom reżimów prawnych, ale przede wszystże ona nie tylko wspólników uczestniczą- zamówień publicznych
kim na to, że regulują realizację złożonych
cych w spółce w chwili jej wprowadzenia,
i wieloaspektowych przedsięwzięć o dłuale także każdoczesnych wspólników danej Z uwagi na fakt, iż zawieranie umów o ro- gim horyzoncie czasowym. Przedsięwzięspółki, z sektora zarówno prywatnego, jak boty budowlane przez jednostki sektora cia te sprowadzają się zazwyczaj do realizai publicznego, niezależnie od tego, w jaki finansów publicznych podlega regulacjom cji określonej inwestycji, a następnie zarząsposób nabyli akcje czy udziały danej spółki. Ustawy z 29 stycznia 2004 r. Prawo zamó- dzania nią tudzież świadczenia na jej bazie
wień publicznych (t.j. DzU z 2013 r. poz. usług. Realizacja partnerstwa publiczno907, dalej. P.z.p.), pojawia się pytanie prywatnego może przybierać postać wieloArbitraż w sporach
o możliwość wykorzystania arbitrażu do płaszczyznowej, bezpośredniej współpracy
budowlanych
rozstrzygania sporów powstających w tym pomiędzy podmiotem publicznym a partneobszarze z udziałem podmiotów z sektorów rem prywatnym albo współpracy w ramach
Niewątpliwie żadnych kontrowersji nie publicznego i prywatnego.
powołanej do tego celu spółki. W każdym
wywołuje i jest rozwiązaniem rekomendowypadku umowy tego typu łączą w sobie
wanym poddawanie sądownictwu polubow- Jeżeli chodzi o umowy zawierane w trybie cechy opisanych wyżej umów mogących
nemu sporów wynikłych na gruncie kon- unormowań ustawy P.z.p., wskazać nale- być źródłem sporów, dla których rekomentraktów budowlanych. Co przemawia za ar- ży na dwa zasadnicze rodzaje sporów. dowanym trybem rozwiązywania winno być
bitrażem w tego typu sprawach? Przesłanek Po pierwsze, są to spory pomiędzy zama- postępowanie przed sądem polubownym.
jest kilka. Przede wszystkim należy zwrócić wiającym a oferentami ubiegającymi się
uwagę na konieczność powiązania w tego o udzielenie zamówienia dotyczące samego Zalety arbitrażu
typu sprawach wiedzy technicznej z wiedzą przebiegu postępowania i jego zgodności
prawniczą. Charakter sporów budowlanych z wymogami przedmiotowej ustawy. Arbitraż coraz dynamiczniej rozwija się
w pełni uzasadnia zaangażowanie eksper- Po drugie zaś, są to spory związane z reali- w obszarach, w których wymagana jest znatów z danej dziedziny w celu wykorzystania zacją konkretnej umowy zawartej w rezul- jomość nie tylko prawa, ale też praktyki
doświadczenia dla właściwego rozstrzyg- tacie przeprowadzonego w trybie ustawo- dotyczącej zagadnień, które prawo to regunięcia sprawy. Po drugie, trzeba mieć wym postępowania. Jeżeli chodzi o pierw- luje. Doświadczenie arbitrów daje im bona uwadze złożoność organizacyjną proce- szą kategorię sporów, organem kompeten- wiem możliwość dostrzeżenia specyfiki
sów budowlanych, w które zaangażowane tnym do ich rozstrzygania z mocy P.z.p. określonej działalności i rozstrzygnięcia
są podmioty pełniące różne, wzajemnie jest wyłącznie Krajowa Izba Odwoławcza sprawy w sposób uwzględniający praktykę
dopełniające się funkcje, jednakże o od- (KIO) i w tym zakresie nie ma możliwoś- oraz rzeczywiste potrzeby podmiotów zaanmiennych interesach. Znajomość relacji, ci wskazania przez zamawiającego innego gażowanych w spór. Powyższe ma duże
jakie zachodzą między zadaniami inwesto- organu władnego rozstrzygać odwołania znaczenie szczególnie w przypadku sporów
ra, inwestora zastępczego, generalnego uczestników postępowania o udzielenie powstałych na tle wszelkich form działalnowykonawcy, wykonawcy i podwykonaw- zamówienia. Zaznaczyć przy tym należy, ści samorządów oraz ich partnerstwa z podców, warunkuje prawidłowe ustalanie przy- iż do kompetencji KIO należy wyłącznie miotami prywatnymi. Tego rodzaju spory,
czyny problemu i przypisanie odpowie- ocena zgodności postępowania zamawiają- nacechowane wysokim stopniem złożonodzialności, która niejednokrotnie może roz- cego z regulacjami P.z.p. Jeżeli natomiast ści oraz swoistym charakterem, wynikająkładać się na kilka podmiotów. Wskazać chodzi o drugą kategorię sporów, to nie tyl- cymi z publicznoprawnego charakteru dzianależy na specyfikę procesu budowlanego ko brak jest jakichkolwiek ograniczeń co do łalności jednostek samorządu terytorialnego,
jako procesu rozłożonego w czasie, którego poddawania ich właściwości sądów polu- stanowią dobry przykład spraw, w których
sprawne przeprowadzenie wymaga znale- bownych, ale wręcz zauważyć należy arbitraż jest doskonałym rozwiązaniem.
zienia formuły rozstrzygania spraw spor- wyraźną tendencję w tym kierunku. UmoWłodzimierz Głowacki
nych powstających w toku procesu, których wy o roboty budowlane zawierane w trybie
radca prawny
rozwiązanie może warunkować jego dalszą P.z.p., w szczególności oparte na wzorcach
Kancelaria Głowacki i Wspólnicy, Poznań
realizację. Istotnymi czynnikami w procesie FIDIC, jak już wzmiankowano, bardzo częczłonek Komitetu Arbitrażowego
rozstrzygania sporów z tego obszaru są sto oprócz standardowych klauzul arbitraSądu Arbitrażowego przy Konfederacji
zatem fachowość i sprawność postępowa- żowych zawierają również postanowienia
Lewiatan, arbiter
nia. Kwestie te zostały już dawno dostrze- regulujące zasady rozwiązywania kwestii
finanse – zarządzanie
> > c d . ze s t r. 3 0
82
Przegląd Komunalny nr 4/2015