Prace renowacyjne i konserwatorskie zrealizowane w 2010 r. 1

Prace renowacyjne i konserwatorskie zrealizowane w 2010 r. 1

Prace renowacyjne i konserwatorskie zrealizowane w 2010 r.
Podstawowym celem działalności Komitetu jest ochrona i opieka nad zabytkami sztuki
sepulkralnej Starych Powązek, realizowana głównie poprzez renowację i konserwację kaplic,
grobowców i pomników nagrobnych, posiadających niewątpliwą wartość artystyczną i historyczną. Cała nekropolia, Kościół św. Karola Boromeusza, Katakumby oraz Karawaniarnia
naprzeciwko cmentarza wpisane zostały do rejestru zabytków w 1965 r .
W roku 2010 przeprowadziliśmy kompleksowe prace renowacyjne i konserwatorskie przy
siedemnastu obiektach. Zarówno ilościowo jak i kosztowo był to poziom porównywalny do lat
ubiegłych. Czternaście obiektów jest współfinansowane przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa
Narodowego oraz Stołecznego Konserwatora Zabytków. Pozostałe trzy sfinansowane zostały ze
środków pochodzących z darowizn i kwesty.
Wśród poddanych konserwacji obiektów znalazły się jedna kaplica grobowa, piętnaście
pomników nagrobnych średniej wielkości i jedna ozdobna tablica memoratywna na murze
kościoła. Poniżej zestawienie odnowionych pomników z omówieniem najciekawszych.
1. Kaplica rodziny ZNAMIEROWSKICH, kw. 188, rz. 5/6
Kaplica nagrobna rodziny Znamierowskich jest jedyną kaplicą zaprojektowaną i zrealizowaną
według projektu znanego warszawskiego rzeźbiarza Bolesława Syrewicza (1835–1899).
Kaplicę wzniesiono w roku 1882. Wykonana została w stylu eklektycznym, o niezwykle
urozmaiconej bryle nawiązującej do wzorów antycznych i stylu renesansowego. Obiekt wykonano z piaskowca szydłowieckiego. Dach dwuspadowy pokryty był blachą cynkową. Wokół
kaplicy znajduje się alejka z dwukolorowych płyt ceramicznych w układzie karo, zamknięta
żeliwnym ogrodzeniem z furtką. Wnętrze kaplicy proste i surowe opracowane w tynku. Przy
ścianie tylnej marmurowy ołtarz w postaci mensy, nad nim wiszący na ścianie duży krzyż
romański. Posadzka kamienna z płytą nagrobną. Na ścianie północnej dużych rozmiarów
marmurowe popiersie w owalu.
Z uwagi na bardzo zły stan blaszanego pokrycia dachu oraz daleko posuniętą destrukcję
obróbek blacharskich, cały obiekt był permanentnie zalewany wodą deszczową, co z roku na
rok dramatycznie pogarszało jego stan techniczny. W celu zatrzymania procesów niszczących
należało podjąć prace konserwatorskie. Z uwagi na gabaryty obiektu i jego zły stan techniczny
koszt konserwacji całej kaplicy przerasta możliwości finansowe Komitetu na jeden sezon
konserwatorski, dlatego zdecydowano o podjęciu prac przy obiekcie etapami. W bieżącym roku
konserwacji poddano ścianę frontową z portykiem oraz wymieniono dach kaplicy, tynki
wewnętrzne oraz wyremontowano alejkę wokół obiektu.
Prace konserwatorskie wykonali Bogusław Komecki – kamień i Henryk Gochna – roboty
budowlane. Koszt prac I etapu –118 685 zł.
2. Pomnik nagrobny rodziny PIEKACZYŃSKICH, kw. 167, rz. 5
Obiekt jest pomnikiem nagrobnym w formie kompozycji rzeźbiarskiej; pełnoplastyczna postać
męska ustawiona na kamiennym postumencie. Pomnik powstał po roku 1876, autorem rzeźby
jest S. Skonieczny. Pole grobowe przykryte jest w całości piaskowcową fakturowaną płytą.
Otwór wejściowy od góry przykryto tzw. klapą z piaskowca szlifowanego z czterema antabami.
Ogrodzenie składało się z czterech słupków połączonych żelaznymi prętami. W tylnej części
pola grobowego usytuowany jest pomnik. Jego głównym elementem jest pełnoplastyczna
rzeźba Chrystusa upadającego pod krzyżem. Przyklęka On na jedno kolano na podłożu
przedstawiającym skałę.
Rzeźba wykonana jest z wapienia i ustawiona na postumencie składającym się z trzech
elementów piaskowcowych: dwustopniowej podstawy, trzonu i gzymsu. Na frontowej ścianie
trzonu znajdują się inskrypcje wykonane metodą kucia wgłębnego. Z uwagi na niekorzystne
warunki ekspozycji (miejsce zacienione, duża wilgotność), obiekt pokryty był licznymi nawarstwieniami mikrobiologicznymi oraz mineralnymi. Wapienna rzeźba była bardzo zniszczona.
Grube, spękane naskorupienia gipsowo-bitumiczne pokrywały większą część jej powierzchni
i odkształcały się kolejnymi warstwami, odsłaniając osłabioną osypującą się strukturę kamienia.
Pomnik wymagał pilnej interwencji konserwatorskiej, łącznie z jego całkowitym demontażem
w celu wykonania poziomej izolacji przeciwwilgociowej.
Pracę zrealizowała Dorota Rudzińska.
3. Pomnik nagrobny rodziny GADUSZEWSKICH, kw. 9,rz. l, rn 1, 2, 3
Grobowiec znajduje się w najstarszej części Cmentarza Powązkowskiego w pobliżu kościoła
pod wezwaniem św. Boromeusza. Czas budowy grobowca datowany jest na rok 1822. Obiekt
poza wapiennym zwieńczeniem w całości wykonano z piaskowca szydłowieckiego. Grobowiec
zbudowany jest z dwóch części – górnej w formie nadstawy oraz dolnej, dużej prostokątnej
tumby grobowej. Dekoracyjne elementy rzeźbiarskie to bogato rzeźbione wapienne zwieńczenie oraz fryz górny nadstawy i dolny z motywem liści akantu na gzymsie postumentu. Na
centralnych powierzchniach postumentu znajdują się liczne inskrypcje kute wgłębnie. Wysoki
kunszt wykonania liternictwa tworzy jakość artystyczną godną uwagi. Zarówno krój liter jak
i ich ozdobność w dużej mierze podwyższają walory artystyczne grobowca. Stan grobowca był
bardzo zły i wymagał podjęcia pilnych działań konserwatorskich. Składający się z pięciu elementów postument wraz z inskrypcjami uległ największej destrukcji. Teksty inskrypcji wykute na
wszystkich ścianach trzonu i cokołu uległy zniszczeniu w 60%. Pomimo głębokiego odkucia
(do 2 cm) większość tekstu uległa uszkodzeniu. Wapienne zwieńczenie w formie wolut pokryte
jest grubą warstwą mchów i zielenic. Krzyż wieńczący rozpadł się na kilka części. Tumba grobowca posiada liczne zniszczenia i przemieszczenia spowodowane erozją piaskowca, z którego
jest wykonana oraz naporem korzeni pobliskiego drzewa, które niszczyło tumbę.
Wszystkie skomplikowane prace konserwatorskie i budowlano-konstrukcyjne tumby wykonał Bogusław Komecki.
4. Pomnik nagrobny rodziny LORTSCH, kw. 181, rz. 5
Pomnik powstał w roku l884, jego autorami są C. Skoryna i H. Neuengorff z Pragi. Obiekt
zajmuje podwójne pole grobowe. Jest to tumba wykonana z piaskowca, flankowana czterema
słupkami z żeliwnymi zniczami. Na tumbie posadowiona jest kompozycja architektoniczna
w formie portyku, nawiązująca do stylu greckiego. W środku portyku pod łukowym sklepieniem wspartym na korynckich kolumnach znajduje się marmurowy obelisk z umą. Całość wieńczy tympanon z krzyżem i akroterionami, zdobionymi motywami roślinnymi. Obiekt wymagał
pilnej interwencji konserwatorskiej.
Jego powierzchnia pokryta była w różnorodnym stopniu nawarstwieniami pochodzenia
atmosferycznego oraz biologicznego (mchy, porosty, glony), miejscami przechodzącymi w gruby
osad. Tumba pomnika była w stosunkowo dobrym stanie, natomiast część architektoniczna,
najbardziej ozdobna, wymagała natychmiastowej interwencji konserwatorskiej. Bazy i trzony
kolumn flankujące obiekt zostały rozsadzone przez żelazne dyble, co groziło zawaleniem części
konstrukcji. W wielu miejscach występowały odspojenia warstwy powierzchniowej, niekiedy
na znaczną głębokość. W dużym stopniu przyczyniło się do tego przemalowanie nagrobka
farbą olejną.
Konserwację obiektu przeprowadzili Wojciech Myjak i Andrzej Sośnierz.
5. Pomnik nagrobny Teofili ŁABĘCKIEJ, kw. 30 wprost, rz. 6
Obiekt powstał pod koniec XIX wieku (po 1874 roku), jego autor jest nieznany. Wykonany
został tradycyjnymi metodami kamieniarskimi i rzeźbiarskimi z marmuru i piaskowca. Na
kompozycję składa się pełnoplastyczna rzeźba kobiety w długiej udrapowanej szacie.
Kobieta stoi z prawej strony cokołu masywnego krzyża. Na krzyżu oraz na jego prostopadłościennym cokole widnieje od frontu inskrypcja z ołowianych liter. Rzeźbę i krzyż ustawiono na tumbie z piaskowca na planie tzw. podkowy. Między jej ramionami znajduje się
wejście do komory grobowej zamknięte ułożoną ukośnie płytą nagrobną z inskrypcją z ołowianych liter. Rzeźbę, krzyż i płytę nagrobną wykonano z białego marmuru. Przed tumbą
z piaskowca ułożono stopień i kwietnik, także z piaskowca. Materiał kamienny, z którego wykonano obiekt jest mocno skorodowany, pokryty czarnymi nawarstwieniami chemicznymi oraz
zielenicami. Posiada także miejscowe ubytki formy szczególnie w elementach marmurowych.
Obiekt wymagał pilnie opieki konserwatorskiej.
Prace renowacyjne przeprowadziła Paulina Garbacz-Witkowska.
6. Pomnik nagrobny Rozalii z Dolewczyńskich SZCZEPAŃSKIEJ, kw. 181, rz.3, m. 8.
Pomnik nagrobny w formie gotyckiej wieży wykonano w całości z wapienia pińczowskiego.
Forma pomnika została wykonana w stylu historyzmu nawiązującego do modnej wtedy sztuki
gotyckiej około 1872 roku. Ażurowe ściany wieżyczki posadowiono na piaskowcowym cokole.
W środkowej części pod baldachimem umiejscowiono ozdobną umę kamienną. Na skrzyżo-
waniu przęseł arkad umieszczono w okresie międzywojennym podobiznę zmarłej, wykonaną na
porcelanowej fotografii. W momencie podjęcia przez Komitet działań konserwatorskich stan
zachowania elementów kamiennych pomnika był bardzo zły. W wielu miejscach, szczególnie
elementy dekoracyjne baldachimu o małych przekrojach: kwiatony, girlandy, żabki, maswerki
zaczęły się osypywać i wykruszać. Czame naskorupienia pokrywały prawie całą powierzchnię
figury, zwieńczenia, a także boczne płaszczyzny cokołu, tworząc nieprzepuszczalną warstwę.
Na powierzchniach piaskowcowych widoczne były liczne kolonie mikroorganizmów, głównie
porostów. Najpoważniejsze zagrożenia dla istnienia obiektu stwarzały korodujące stalowe
trzpienie, umieszczone w filarach na dwóch kondygnacjach.
Dzięki wykonanej przez Bogusława Komeckiego konserwacji bardzo kunsztownie wykonanego i ozdobnego pomnika, uratowany został dla potomności bezcenny zabytek sztuki.
7. Pomnik nagrobny Jana ZAJKOWSKIEGO, kw. 28wpr, rz. 6
Konserwator – Tomasz Rogala
8. Pomnik nagrobny Bronisławy KOZŁOWSKIEJ, kw. 175, rz. 6, m. l
Konserwator – Krystyna Antoniak
9. Pomnik nagrobny rodziny ZALESKICH, kw. 179, rz. 4 pm.
Konserwator – Krystyna Antoniak
10. płyta memoratywna Wojciecha BOGUSŁA WSKIEGO – południowa ściana kościoła
Konserwator Paulina Garbacz Witkowska
11. Pomnik nagrobny Tekli śWIERGOCKIEJ, kw. l56, rz.
Konserwator – Paulina Garbacz Witkowska
12. Pomnik nagrobny Antoniego WEJNERTA, kw. 11, rz. 3 pm.
Konserwatorzy – Wojciech Myjak, Andrzej Sośnierz
13. Pomnik nagrobny Felicji LOJKO, kw. R, rz. 4, m. 14
Konserwacja – ASP pod kierunkiem Agnieszki Zambrzyckiej
14. Pomnik nagrobny Gieniusi ALVATER, kw. 208, rz. 2, m. l
Konserwacja – ASP pod kierunkiem Agnieszki Zambrzyckiej
15. Pomnik nagrobny Józefa BIELAWSKIEGO, kw. ll, rz. 5
Konserwator – Paulina Garbacz-Witkowska
16. Pomnik nagrobny Augusta TRZETRZEWIŃSKIEGO, kw. 19, rz. 2 pm.
Konserwator – Dorota Rudzińska
17. Pomnik nagrobny Dobiesława DAMIĘCKIEGO, Al. Zasłużonych na wprost kw. 169, rz. 6
Konserwatorzy – Wojciech Myjak iAndrzej Sośnierz