dr Mateusz Hohol Wykład 2: Poznanie społeczne naczelnych

dr Mateusz Hohol Wykład 2: Poznanie społeczne naczelnych

UMYSŁ SPOŁECZNY
dr Mateusz Hohol
Wykład 2: Poznanie społeczne naczelnych
różnych od człowieka
13 million years ago
BŁĄD KARTEZJUSZA
•
Człowiek jest złożeniem
„mechanicznej” res extensa i
„psychicznej” res cogitans
•
Zwierzęta są maszynami,
pozbawionymi umysłu
•
behawioryści: zachowanie
zwierząt wyjaśnić można na
zasadzie bodziec-reakcja (S-R)
Jacques de Vaucanson, XVIII w.
CO BY BYŁO GDYBY…
KARTEZJUSZ POZNAŁ PRYMATY
RÓŻNE OD CZŁOWIEKA?
z: de Waal, 2014
z: de Waal, 2014
Frans de Waal
Public Page
(Facebook)
Frans de Waal
Public Page
(Facebook)
JAK WYJAŚNIĆ ZŁOŻONE
ZACHOWANIA SPOŁECZNE NHP?
•
H1: NHP (= naczelne różne od człowieka) zachowują się, tak jakby były
intencjonalne, ale w rzeczywistości działają w oparciu o „niepoznawcze reguły
behawioralne” (Povinelli, 2000)
•
•
H2: Trudno rozstrzygnąć czy NHP mają umysł, ale ich zachowania wyjaśnić
można w oparciu o operowanie na asocjacjach (kojarzeniu) (Hayes, 2005)
•
•
nie wyjaśnia elastyczności w rozwiązywaniu problemów, nie wiadomo skąd
miałby się brać te reguły
proces uczenia się na drodze asocjacji jest długotrwały, a NHP szybko uczą
się wykonywać nowe zadania w laboratorium
H3: NHP mają umysł: są istotami intencjonalnymi i postrzegającymi inne osobniki
jako istoty intencjonalne (Tomasello; także de Waal, Matzusawa)
KILKA FAKTÓW
NA TEMAT NHP
•
U NHP poznanie społeczne ewoluowało przede wszystkim w kontekście rywalizacji
wewnątrzgrupowej (pożywienie, wpływy, partnerzy seksualni)
•
Zdolności społeczne NHP są „makiawelliczne”: przejawiają się raczej w kontekstach
rywalizacji niż współpracy (Hare i Tomasello, 2004)
•
Konieczność przewidywania zachowań innych osobników sprzyjała rozpoznawaniu
osobników z grupy i tworzeniu z nimi relacji oraz rozpoznawaniu relacji społecznych innych
osobników (rodzicielstwo, dominacja, przyjaźń)
•
NHP są zarówno same istotami intencjonalnymi, jak również rozpoznają inne osobniki jako
istoty intencjonalne (dążące do celów, rozumiejące sytuację fizyczną i społeczną)
•
Zdolności społeczne wszystkich NHP zdają się być zbliżone, choć istnieją różnice
międzygatunkowe i międzyosobnicze (Tomasello & Call, 1997)
EKSPERYMENT I
HARE ET AL., 2000, 2001
•
•
Badano jak dwa szympansy - osobnik
(D) dominujący i (Z) zdominowany radzą sobie w sytuacji zdobywania
pożywienia. Gdy za zasłoną, oddzielającą
obydwa osobniki umieszczono pokarm
osobnik (Z) sięgnął po pożywienie. (Z)
Wiedział, że osobnik (D) tego nie widzi.
W warunku, gdy osobnik (D) widział,
jak pokarm umieszczany jest za zasłoną
osobnik (Z) nie decydował się sięgnąć
po pokarm (Z) widział, że osobnik (D)
wie, że pokarm znajduje się po stornie
osobnika (Z).
(Z)
(D)
EKSPERYMENT II:
BUTTELMANN ET AL., 2007
EKSPERYMENT II
BUTTELMANN ET AL., 2007
•
W badaniach 6 wychowanych w niewoli szympansów wykorzystano paradygmat racjonalnej
imitacji (Gergely et al., 2002)
•
W warunku (b) szympansy obserwowały człowieka, wykonującego nietypową czynność w
nietypowych warunkach fizycznych - np. człowiek z zasłoniętymi kocem rękami włączał światło
głową. Zadaniem było naśladowanie czynności człowieka. Zwykle ignorowały nietypowy
sposób wykonania, skupiając się wyłącznie na celu, włączając światło ręką (emulacja)
•
W warunku (a) człowiek wykonywał nietypową czynność, ale w typowych warunkach
fizycznych - np. człowiek z odsłoniętymi rękami włączał światło głową. Zazwyczaj precyzyjnie
naśladowały czynność człowieka (imitacja)
•
Tomasello (2015) tłumaczy te wyniki stosowaniem przez szympansy proto modus-tollens w
kontekście społecznym: (1) człowiek nie używa rąk; (2) gdyby miał wybór, używałby rąk; (3)
zatem musi nie mieć wyboru (w jednym przypadku z oczywistego powodu; w drugim – bez).
SAMOKONTROLA U NHP
NHP zdaniem Tomasella (2015) potrafią:
•
odraczać gratyfikację, aby zdobyć większą nagrodę w przyszłości
•
zahamować reakcję, która sprawdzała się dotychczas, aby zachować się
odpowiednio w nowej sytuacji
•
zrobić coś nieprzyjemnego, aby otrzymać nagrodę
•
ponawiać próby po niepowodzeniach
•
ignorować dystraktory, koncentrując się na zadaniu
Nie zgadzają się z tym Carruthers i Ritchie, 2012
EKSPERYMENT III
HAMPTON, 2001
•
Zadaniem rezusów jest rozróżnianie obiektów: jeśli uda im się uda
otrzymują cenną nagrodę, w przypadku niepowodzenia nie
otrzymują nagrody i muszą odczekać jakiś czas do podjęcia kolejnej
próby
•
Po niepowodzeniu rezusy mogą ominąć problem, a także karencję i
dostać mniejszą nagrodę
•
Rezusy omijają tylko zadania, z którymi trudno jest sobie poradzić,
Tomasello spekuluje, że oprócz wyobrażania sobie scenariuszy mają
widzę na temat własnych ograniczeń poznawczych
EKSPERYMENT X
DE WAAL & BOYSEN
Kapucynki, szympansy i inne zwierzęta
wykazują r udymentar ne poczucie
sprawiedliwości (interpretacja de Waala)
Wykład de Waala na TED: http://www.ted.com/talks/frans_de_waal_do_animals_have_morals
EMOCJE
SPOŁECZNE/MORALNE BONOBO?
„[Szympansica] Choco stawała się
coraz bardziej rozbrykana i trzeba
było ją poskromić. Pewnego dnia, kiedy
Choco po raz n-ty zdjęła słuchawkę
telefonu z widełek, Yvonne [studentka
opiekująca się Choco] zbeształa ją
porządnie (…). Bura, jak się zdawało,
odniosła pożądany skutek, tak więc
Yvonne usiadła na sofie i zaczęła
czytać książkę (…). Nagle Choco
wskoczyła jej na kolana, zarzuciła jej
ramiona na szyję i złożyła na jej
wargach typowo szympansi pocałunek
(z otwartymi ustami)”. de Waal, 1989
EMOCJE
SPOŁECZNE/MORALNE BONOBO?
„Pewnego razu [bonobo] Lody był
jednak raczej mało empatyczny, kiedy
odgryzł palec lekarce weterynarii, która
rozdawała witaminy przez siatkę (…).
Po kilku dniach ofiara odwiedziła
jednak zoo ponownie, a widząc
Lody’ego, uniosła obandażowaną lewą
dłoń, mówiąc:
<<Lody,
brachu,
widzisz, co narobiłeś>>. Lody’emu
wystarczył jeden rzut oka na jej dłoń,
po czym skierował się w stronę
najdalszego zakątka ekspozycji, gdzie
usiadł ze spuszczoną, ukrytą między
ramionami głową…”. de Waal, 2014
NA CZYM POLEGA RÓŻNICA
MIĘDZY POZNANIEM
SPOŁECZNYM MAŁP I LUDZI?
CO BY BYŁO GDYBY…
WYCHOWAĆ SZYMPANSA WRAZ
Z DZIECKIEM?
N
i
m
C
h
i
m
p
s
k
y
NA CZYM POLEGA WIĘC
LUDZKIE USPOŁECZNIENIE?
„Homo sapiens, w niespotykanym stopniu,
przystosowany jest do działania i myślenia
kooperatywnego w grupach kulturowych i w
istocie wszystkie nasze najbardziej imponujące
osiągnięcia kognitywne – od skomplikowanych
technologii, przez symbole językowe i
matematyczne, po instytucje społeczne – nie są
rezultatem samotnych wysiłków jednostek, ale
interakcji tych jednostek”. Tomasello, 2009
„Ludzkie dzieci to maszyny imitacyjne,
które przyswajają – jak się zdaje – wszystko,
cokolwiek napotkają, a co łączy się z
naśladowaniem zachowań innych
osobników. Nauczanie pomaga kierować
tym przyswajaniem, ale bez praktycznie
nieograniczonej zdolności ludzkich dzieci
do imitacji byłoby wątpliwe, czy jakakolwiek
dawka rodzicielskiego nauczania pomogłaby
przejąć tyle zachowań w tak krótkim czasie.
Młode szympansy przeciwnie, wydają się
bardziej proaktywne i nastawione na
dokonywanie odkr yć samodzielnie”.
Dunbar, 2013
BONUS
krótki wykład
Susan Savage-Rumbaugh
„The gentle genius of
bonobos” na TED:
http://www.ted.com/talks/
susan_savage_rumbaugh_on_a
pes_that_write
(dostępne polskie napisy)