doctytul referatu - IM-Tech
download 
Reklamacja Transkrypt
tytul referatu - IM-Tech
Redakcja Milan Popović INNOWACYJNE ROZWIĄZANIA BIZNESOWE V Łódź 2012 Recenzent: dr Jarosław Zając Redakcja: mgr Milan Popović Publikacja dofinansowana przez Dziekana Wydziału Ekonomiczno-Socjologicznego Uniwersytetu Łódzkiego Autorzy referatów: Antos Kamila Antos Łukasz Ciszewski Bartłomiej Cupriak Anna Gołdyka Robert Gosławski Łukasz Jamrozik Kamil Juda Monika Korbecka Ewelina Kuśmierska Magdalena Łuczak Iwona Mijas Piotr Nowicki Michał Pierzak Piotr Popović Milan Sendrowicz Marcin Sobieraj Anna Wojtalczyk Sebastian Zelga Agata Zięba Marcin Żelazny Jan ISBN: 978-83-928174-9-9 Wszelkie prawa zastrzeżone Wydawca: Studenckie Koło Naukowe Technologii Internetowych i Multimedialnych „IM-Tech” ul. POW 3/5, 90-255 Łódź http://www.imtech.uni.lodz.pl e-mail: [email protected] Przygotowanie do druku: Agata Zelga Korekta: Łukasz Gosławski, Ilona Marusik, Piotr Mijas Projekt okładki: Agata Partyczyńska Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego ul. Lindleya 8, 90-131 Łódź tel. (42) 665-58-63 http://www.wydawnictwo.uni.lodz.pl/ e-mail: [email protected] SPIS TREŚCI Wstęp ............................................................................................ 5 CZĘŚĆ I: INNOWACJE TECHNOLOGICZNE ................................... 9 Bartłomiej CISZEWSKI: Zarobki na graczach. Ewolucja biznesowego podejścia w branży gier ............................................. 11 Robert GOŁDYKA, Michał NOWICKI: Zastosowanie tabletu do celów prywatnych i biznesowych .............. 19 Łukasz GOSŁAWSKI: Zastosowanie metodyki Scrum w zarządzaniu projektami IT .......................................................... 27 Kamil JAMROZIK: Wpływ innowacyjnych technologii na rynek telekomunikacji i jego wartość.......................................... 35 Ewelina KORBECKA, Anna SOBIERAJ: Park technologiczny jako innowacyjne środowisko otoczenia biznesu na przykładzie Kieleckiego Parku Technologicznego ................................................. 43 Piotr MIJAS: System zarządzania treścią jako efektywne narzędzie wspomagające działanie przedsiębiorstwa .......................................... 51 Milan POPOVIĆ: Bezpieczeństwo i użyteczność aplikacji bankowości mobilnej ..................................................................... 59 CZĘŚĆ II: ROZWIĄZANIA FINANSOWE......................................... 67 Kamila ANTOS, Łukasz ANTOS: Współczesny trend rozwoju usług bankowych na przykładzie office banking oraz corporate banking ........................................... 69 Monika JUDA, Marcin SENDROWICZ: Internetowa obsługa rachunków inwestycyjnych na przykładzie Domu Maklerskiego BOŚ ...... 75 Agata ZELGA: Wykorzystanie yield management jako narzędzia generowania dodatkowych przychodów przedsiębiorstwa usługowego .................. 83 3 CZĘŚĆ III: INNOWACYJNE ROZWIĄZANIA W POZOSTAŁYCH DZIEDZINACH GOSPODARKI....................... 91 Anna CUPRIAK: Social Media jako narzędzie budowania świadomości marki.............................................................................. 93 Magdalena KUŚMIERSKA: Wykorzystanie PMO jako praktyczne narzędzie zarządzania projektami w organizacjach ......................... 101 Iwona ŁUCZAK: Regulacje prawne w handlu elektronicznym ...... 109 Piotr PIERZAK: Intermodalność transportu w strukturze zrównoważonego rozwoju ................................................................ 117 Sebastian WOJTALCZYK: Charakterystyka i zastosowanie systemu CRM - Customer Relationship Management. ................................... 125 Michał ZIĘBA: Analiza wykorzystania transportu intermodalnego w łańcuchu dostaw do elektrowni zasilanej biomasą ........................ 131 Jan ŻELAZNY: Innowacyjność polskiej gospodarki...................... 139 O wydawcy...............................................................................................147 Wstęp Publikacja, którą trzymacie Państwo przed sobą, jest kolejną, piątą książką z serii „Innowacyjne rozwiązania biznesowe". Składa się z szesnastu opracowań, napisanych przez dwudziestu autorów, będących studentami zrzeszonymi w kołach naukowych. Opracowania zostały podzielone na trzy działy tematyczne: innowacje technologiczne, rozwiązania finansowe oraz innowacyjne rozwiązania w pozostałych dziedzinach gospodarki. Pierwszy dział książki rozpoczyna się od opracowania na temat ewolucji biznesowego podejścia w branży gier. Praca przedstawia sposoby, jakie stosują firmy dystrybuujące gry komputerowe. Opisane zostało, jak wyglądała, a także jakie rodzaje dystrybucji mają do dyspozycji firmy. Poruszono także problemy, z jakimi borykają się deweloperzy i w jakim stopniu są one zagrożeniem dla rozwoju firm komputerowych. Kolejny artykuł opisuje zastosowanie tabletów do celów prywatnych i biznesowych. Zagadnieniem poruszonym w owej pracy jest sprawdzenie użyteczności, praktyczności, a także właściwości tabletu z punktu widzenia „świata biznesu”. Oprócz historii tabletu, praca zawiera jego analizę pod względem dwóch profili użytkowników: klient użytkujący tablet w pracy i klient „prywatny”. Celem pracy będzie także ukazanie wyników sprzedaży tabletu. Metodyka zarządzania projektami IT - SCRUM, czyli kolejne opracowanie opisuje dwa różne podejścia do zarządzania projektami. Scrum, jako przedstawiciel zwinnego podejścia, oferuje bardziej intuicyjne podejście, zamiast planowania każdego z kolejnych kroków proponuje wiele praktycznych rozwiązań. Pozwala rozwijać się projektowi samemu sobie. Celem pracy dotyczącej wpływu innowacyjnych technologii na rynek telekomunikacji i jego wartość jest połączenie dwóch zagadnień, jakimi są: innowacje technologiczne oraz obiektywne szanse inwestowania w danym sektorze. Autor podejmuje próbę znalezienia czynników determinujących wybór właściwego sektora gospodarczego. Stara się także wskazać właściwy tor rozwoju spółek giełdowych, które mają szanse na zrównoważony wzrost, dzięki wykorzystaniu innowacji w spółkach na przykładzie ponadprzeciętnie działającego rynku telekomunikacyjnego. System zarządzania treścią to efektywne narzędzie wspomagające działanie przedsiębiorstwa. Praca poświęcona jest tejże aplikacji, która wspomaga proces tworzenia, edycji i publikacji treści, a także jej archiwizacji. Zastosowanie tego systemu w organizacji może być kluczem do sukcesu. Łatwiejsze zarządzanie informacjami i dokumentami, szybka i prosta publikacja, a także aktualizacja treści przyczyniają się do oszczędności czasu i pieniędzy. System CMS umożliwia kontrolę właściciela nad serwi- 5 sem i jego zawartością, co może przyczynić się również do kreowania pozytywnego wizerunku firmy. Kolejny referat opisuje park technologiczny jako innowacyjnego środowiska otoczenia biznesu. Autorzy posłużyli się Kieleckim Parkiem Technologicznym jako przykładem. Praca rozpoczyna się od omówienia inicjatywy pierwszego parku technologicznego w Polsce, a następnie przedstawia istotę parków technologicznych oraz ukazuje funkcjonowanie Kieleckiego Parku Technologicznego ze szczególnym uwzględnieniem na usługi okołobiznesowe. Praca zwraca również uwagę na to, iż parki technologiczne są miejscem łączenia nauki ze światem biznesu. Porusza również kwestię związaną z instytucjami otoczenia biznesu Ostatnim opracowaniem w płaszczyźnie technologicznej jest przedstawienie bezpieczeństwa i użyteczności aplikacji bankowości mobilnej. Praca ma na celu pokazania bezpieczeństwa i użyteczności aplikacji mobilnych dedykowanych dla bankowości. W początkowych częściach zostały opisane światowe rynki urządzeń mobilnych typu smartphone oraz ich bezpieczeństwo. Dalsza część dotyczy Internetu w urządzeniach komórkowych oraz zastosowania w bankowości. Została przeprowadzona analiza aplikacji mobilnych banków z punktu widzenia akceptowanych systemów operacyjnych dla urządzeń mobilnych. Druga część publikacji dotyczy rozwiązań finansowych i zawierają się w niej trzy opracowania. Pierwsze skupia się na współczesnym trendzie rozwoju usług bankowych, co poparte zostało przykładem Office Banking oraz Corporate Banking. Rozwój nauki oraz globalizacja wpływają na wiele dziedzin życia społecznego. Bankowość elektroniczna w coraz większym stopniu zastępuje lub uzupełnia tradycyjne metody prowadzenia działalności bankowej. Jej zakres w zależności od wykorzystywanego oprogramowania i strategii banku może być bardzo szeroki. Internet pozwala bankom na bardziej efektywne komunikowanie się z klientem, co sprzyja indywidualizacji usług i dostosowaniu ich do konkretnych potrzeb. Autorzy drugiej pracy przedstawili internetową obsługę rachunków inwestycyjnych opierając się na przekładzie Domu Maklerskiego BOŚ. Mechanizmy giełdy papierów wartościowych są dla wielu osób skomplikowane. Rachunek maklerski pozwala nam inwestować. W wyszukiwaniu i wyborze odpowiednich inwestycji mogą pomóc maklerzy giełdowi. Autorzy prezentują istotę i specyfikę rachunków maklerskich, które mogą być obsługiwane internetowo lub telefonicznie. Ostatnia praca z zakresu rozwiązań finansowych dotyczy wykorzystania Yield Management jako narzędzia generowania dodatkowych przychodów gospodarstwa usługowego. Celem niniejszego referatu jest przedstawienie yield management jako innowacyjnej metody zarządzania w przedsiębiorstwach usługowych. Opisana została historia, cel i etapy 6 wdrażania owej strategii do organizacji oraz procesy niezbędne do jej prawidłowego funkcjonowania. W dalszej części pracy przedstawione zostały także możliwości wykorzystania yield management oraz korzyści płynące z implikacji omawianego systemu w przedsiębiorstwie. Część trzecia niniejszej książki koncentruje się na innowacyjnych rozwiązaniach w pozostałych dziedzinach gospodarki. Autorka referatu o Social Media, przedstawiła je jako narzędzie budowania świadomości marki. Celem niniejszej pracy jest analiza strategii, które największe firmy przyjmują dla budowania świadomości marki. Część teoretyczna została napisana w oparciu o publikację prof. Mikołaja Piskorskiego – profesora zarządzania na Harvard Business School, który na co dzień zajmuje się badaniem sieci społecznościowych. Część empiryczną napisano na podstawie własnej analizy raportów oraz stron internetowych opisywanych firm. Referat podejmuje problem – w jaki sposób należy przeprowadzać kampanie internetowe, aby odniosły one jak najbardziej pożądany efekt. Kolejna praca dotyczy wykorzystania PMO jako praktycznego narzędzia zarządzania projektami. Project Management Office, czyli biuro projektów jest jednostką, której zadanie to kompleksowe wspieranie projektów w firmie. Określenie to jest stosunkowo nowym „tworem”, jednak popularność biura projektów rośnie z roku na rok, ze względu na dobrze zorganizowaną bazę kierowania projektami, co przekłada się na sukces danego projektu oraz zyski dla całej organizacji. Pierwsze opracowanie wskazuje regulacje prawne w handlu elektronicznym. Praca została poświęcona wszechobecnemu problemowi ochrony stron zawierających umowę kupna – sprzedaży wykorzystujących do tego typu czynności Internet. Opisane zostały zarówno podstawy prawne regulujące handel elektroniczny w Unii Europejskiej i w Polsce, sposoby zgłaszania nadużyć, zmiany, jakie mają zostać wprowadzone w 2014 roku, jak również wyniki ankiety dotyczącej regulacji prawnych przeprowadzonej na sklepach internetowych zarejestrowanych na portalu sklepy24.pl. W artykule dotyczącym intermodalności transportu w strukturze zrównoważonego rozwoju, autor omawia zagadnienia dotyczące znaczenia zrównoważonego rozwoju w kontekście szans wzrostu znaczenia transportu intermodalnego w Polsce. Promocja form zrównoważonego rozwoju zakłada, iż należy eliminować wzrost zagrożeń generowanych przez transport drogowy. Jedną z form rozwoju zrównoważonego jest promocja kolejowych przewozów towarów. W pracy zostały zaprezentowane aspekty ekonomiczne związane z transportem intermodalnym oraz bariery uniemożliwiające znaczący rozwój systemu intermodalnego w Polsce. Charakterystyka i zastosowanie sytemu CRM ma na celu przybliżenie pojęcia Customer Relationship Management (CRM). Opisuje, czym jest zarządzanie relacjami z klientem, jakie są główne założenia strategii CRM, 7 do czego może ona zostać wykorzystana odwołując się do znanych powszechnie przykładów. Artykuł opisuje również korzyści płynące z wdrożenia CRM w firmie. Koncepcja wykorzystania transportu intermodalnego w łańcuchu dostaw biomasy do elektrowni na przykładzie elektrowni Szczecin została przedstawiona w opracowaniu dotyczącym analizy wykorzystania transportu intermodalnego w łańcuchu dostaw do elektrowni zasilanej biomasą. Analiza obejmuje porównanie tradycyjnego transportu z użyciem wagonów uniwersalnych oraz z użyciem wagonów platform wraz z kontenerami. Ostatnie opracowanie w niniejszej publikacji opisuje innowacyjność polskiej gospodarki. Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie obecnego poziomu innowacyjności polskiej gospodarki na tle innych państw członkowskich Unii Europejskiej. Pokładamy nadzieję, iż niniejsza publikacja pozwoli pogłębić czytelnikom wiedzę z zakresu szeroko pojętej innowacyjności w biznesie oraz będzie stanowiła źródło inspiracji do dalszych prac i badań w tym zakresie. Składam podziękowania za recenzowanie niniejszej publikacji Panu doktorowi Jarosławowi Zającowi z Katedry Informatyki Ekonomicznej Uniwersytetu Łódzkiego. mgr Milan Popović Katedra Informatyki Ekonomicznej UŁ CZĘŚĆ I: INNOWACJE TECHNOLOGICZNE Gry, rynek gier, sprzedaż gier, handel elektroniczny, gospodarka elektroniczna, świat wirtualny, dystrybucja gier, piractwo. Bartłomiej CISZEWSKI* ZAROBKI NA GRACZACH. EWOLUCJA BIZNESOWEGO PODEJŚCIA W BRANŻY GIER Poniższa praca przedstawia sposoby, jakie stosują firmy dystrybuujące gry komputerowe. Opisane zostało, jak wyglądała dystrybucja począwszy od początków elektronicznej rozrywki, a także jakie rodzaje dystrybucji mają do dyspozycji firmy. Omówione zostanie także, z jakimi problemami borykają się deweloperzy i w jakim stopniu są one zagrożeniem dla rozwoju firm komputerowych. 1. WSTĘP Gry komputerowe są nieodłączną częścią kultury w dzisiejszych czasach. Pojawiły się jednak stosunkowo niedawno. Historia gier sięga końca lat pięćdziesiątych XX wieku. Pierwsza gra, jaka się wówczas pojawiła, dzisiaj zostałaby określona jako wyjątkowo prymitywna, wówczas jednak stanowiła ogromny przełom w rozrywce. Był to „Tennis for two”, stworzony przez Amerykanina Wiliama Higinbothama na oscyloskopie1. W latach siedemdziesiątych oraz osiemdziesiątych nastąpił gwałtowny rozrost rynku komputerów osobistych, a co za tym idzie – rynku elektronicznej rozrywki. Współczesny rynek gier komputerowych niczym nie przypomina tego sprzed lat. Przez lata sposoby na jak najbardziej efektywną sprzedaż egzemplarzy danej gry ciągle ewoluowały oraz przystosowywały się do aktualnych warunków panujących na rynku oraz przede wszystkim do aktualnych preferencji klientów, czyli graczy. Nad strategią sprzedaży w firmach dystrybutorskich zajmują się obecnie całe sztaby specjalistów. Jedne pomysły sprawdzają się bardziej, inne mniej. * Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Studenckie Koło Naukowe Wspomagania Decyzji Gospodarczych OPTEAM. Praca napisana pod kierunkiem mgr. Michała Błaszczyka. 1 http://historia-gier-komputerowych.fcms.pl/, 14.05.2012. 11 We wczesnej erze domowych komputerów i konsoli w latach 80., twórca samodzielnie mógł zająć się większością zadań związanych z dystrybucją gier – programowaniem, grafiką, czy efektami dźwiękowymi. Można więc założyć, że koszty stworzenia takiego produktu były odczuwalnie mniejsze niż produkcje wymagającego udziału wielu specjalistów z różnych dziedzin. Jednakże, coraz wyższe oczekiwania potencjalnych nabywców zaczęły przerastać możliwości takich samotnych deweloperów, a projekty komercyjnych gier wymagały szerokiego spectrum fachowców, co przekładało się również na koszty. 2. RODZAJE DYSTRYBUCJI 2.1. TRADYCJNE NOŚNIKI Gry komputerowe są zazwyczaj dostarczane do lokalnych sprzedawców na standardowych nośnikach – dawniej dyskietkach, obecnie na płytach CD i DVD. Gdy gry zaczęły wymagać znacznie większej przestrzeni dyskowej, niż ta którą zapewniały dyskietki, ten typ nośnika stawał się coraz mniej popularny. W czasach powszechnego dostępu do Internetu dyskietki zostały całkowicie wycofane z użytkowania. W latach 90-tych pojemność płyt CD spełniała wymagania gier komputerowych, jednak obecnie pliki gier mają zbyt dużą wielkość. Płyta DVD została uznana za standardowy nośnik nowych gier komputerowych. W zależności od ceny i klasy gry, może ona zostać wydana w standardowej edycji, czyli zawierającej jedynie nośnik z grą, lub też być poszerzona o różne (zależne od rodzaju gry i docelowej grupy odbiorców) dodatki. Największe hity zazwyczaj są wydawane w tej drugiej formie, by jak najbardziej przyciągnąć uwagę klientów. 2.2. „FREE TO PLAY” Z PŁATNYMI DODATKAMI Model „Free to play” (granie za darmo) zdobywa obecnie coraz większą popularność. Gra jest darmowa – jej pliki są dostępne do ściągnięcia ze strony producenta – całkowicie legalnie, wymagana jest jedynie rejestracja. Odpłatne jest korzystanie z opcjonalnych dodatków – mogą to być tak zwane konta „Premium” (rozszerzone), które zapewniają nam różnorakie bonusy, zazwyczaj ułatwiające grę, czy też dodatkowe przedmioty, postacie i inne aspekty gry niedostępne w podstawowej wersji. W niektórych grach istnieje możliwość odpłatnego poszerzenia ich walorów wizualnych, czyli kupowanie elementów wyglądu różnych obiektów występujących w grze, na przykład postaci czy przedmiotów. 12 Ten model odpłatności za użytkowanie gry okazał się bardzo trafionym pomysłem, odpowiadającym wielu graczom. Przykładem może posłużyć porównanie dwóch gier – „League of Legends”2 oraz „Heroes of Newerth”.3 Jakkolwiek gry te są bardzo podobne, pierwsza zastosowała wspomniany wcześniej model „free to play” (F2P), druga zaś wymagała zakupu licencji, by można było zagrać. Widoczna jest przewaga „League of Legends” nad konkurentem – jakkolwiek powodem może być przewaga jakościowa samej gry, to faktem jest, że twórcy HoN w obliczu ogromnej przewagi „League” postanowili również zastosować model „F2P”, jednak z danych podawanych przez rzeczników obu gier można wywnioskować, że jest to spóźniona decyzja. Oficjalne forum HoN liczy ponad 6 800 000 kont, co przedkłada się na liczbę graczy (konta na forum są odzwierciedleniem kont w grze: rejestrując się w grze jednocześnie automatycznie tworzy się konto na forum4), podczas gdy według Riot Games (firma odpowiedzialna za LoL) podaje liczbę 30 mln zarejestrowanych graczy5. 2.3. PLATFORMY DO KUPOWANIA GIER Odkąd Internet zdominował sposób postrzegania elektronicznej rozrywki, stał się doskonałym sposobem na dystrybucję gier. Powstały specjalne platformy z oprogramowaniem, dzięki którym można zakupić grę, a następnie ściągnąć. Opinie graczy na temat takiego rozwiązania są podzielone – jedni wolą posiadać egzemplarz wraz z pudełkiem i płytą, innym bardziej odpowiada komfort posiadania swojej „kopii” w sieci, gdzie nie grozi jej zniszczenie czy zguba. Z drugiej strony, jedno nie wykracza drugiego – na przykład Blizzard umożliwia ściągnięcie gier, do których klucze znajdują się w pudełkach, ze swojej oficjalnej strony internetowej6. Przykładem wyżej wspomnianej platformy z oprogramowaniem jest Steam7. Początkowo w ofercie platformy tej były jedynie gry firmy Valve, teraz jednak oferuje dostęp do znacznie większej puli tytułów8. Oprócz zaopatrywania się w nie, Steam zapewnia także bezproblemowe aktualizacje, informacje na temat danej gry i wiele innych udogodnień. 2 http://eune.leagueoflegends.com/, 14.05.2012. http://www.heroesofnewerth.com/, 14.05.2012. 4 http://forums.heroesofnewerth.com/, 14.05.2012. 5 http://gamezilla.komputerswiat.pl/newsy/2011/47/riot-games-miota-wielkimi-liczbami-wzwiazku-z-league-of-legends, 14.05.2012. 6 http://eu.battle.net/support/pl/article/dodawanie-i-zarz%C4%85dzanie-gr%C4%85, 14.05.2012. 7 http://store.steampowered.com/about/?snr=1_4_4__10, 14.05.2012. 8 http://store.steampowered.com/, 14.05.2012. 3 13 Jest pewna istotna wada takiego rozwiązania – otóż gra, którą zakupimy w ten sposób, zostaje przypisana na stałe do naszego konta, w związku z czym nie ma możliwości jej odsprzedania czy pożyczenia. Jest to z pewnością zaleta dla dystrybutorów, jednak na pewno nie dla graczy, którym gra się znudziła i chcieliby się jej pozbyć. 2.1. ABONAMENT Gry online, w których jednocześnie może grac bardzo wielu graczy, często wymagają płacenia comiesięcznego abonamentu. Takie rozwiązanie sprawdza się w najbardziej popularnych grach, które gwarantują dużą liczbę płacących. Najczęściej takie rozwiązanie pojawia się w grach MMO9, jak chociażby najsłynniejsza z nich – „World of Warcraft” firmy Blizzard10. Dzięki abonamentowi serwery wymagane do płynnego obsługiwania równocześnie wielu grających mogą być ciągle utrzymywane w stanie pozwalającym na bezproblemową, wolną od awarii rozrywkę. 3. PROBLEMY RYNKU GIER KOMPUTEROWYCH 3.1. DODATKI I ROZSZERZENIA Do wielu gier tworzone są różnego rodzaju dodatki. Jest to sposób zarówno na przedłużenie żywotności gry, jak i na osiągnięcie dodatkowego zysku. Gracze często narzekają, że dodatki służą tylko temu drugiemu celowi i wnoszą zbyt mało do rozgrywki. Koronnym przykładem takiego zaniedbania jest gra „Heroes of might and magic”, której ogromny sukces spowodował, że jej twórcy zaczęli tworzyć masę dodatków, które były coraz gorzej odbierane przez graczy, z powodu małej liczby zmian (późniejsze zawierały już jedynie dodatkowe mapy) 11. Podobnie jest w serii „The Sims”, w której do każdej części wypuszczano wiele dodatków, niewnoszących zbyt wiele do właściwej rozgrywki. Szczególnym rodzajem dodatków do gier są tzw. DLC (Downloadable Content – produkt do pobrania). Są to głównie rozszerzenia do gier, kupowane za pośrednictwem Internetu. Zaletą takiego rozwiązania jest niska cena dzięki brakowi pośredników, kosztów produkcji nośników oraz transportu. Wadą zaś jest brak możliwości odsprzedania czy pożyczenia komukolwiek tak uzyskanego produktu, podobnie jak w przypadku gier kupowanych drogą cyfrową. 9 ang. Massively Multiplayer Online – gry sieciowe dla wielu graczy. http://mmodata.net/, 14.05.2012. 11 http://www.chronicles.acidcave.net/, 14.05.2012. 10 14 3.2. HANDEL MIĘDZY GRACZAMI Odkąd gry zaczęły być sprzedawane na większą skalę, powszechnym zjawiskiem stało się odsprzedawanie egzemplarzy, które znudziły się już nabywcy (tym bardziej, że gdy Internet jeszcze nie był tak rozpowszechniony, gry miały znacznie krótszą żywotność, ze względu na ograniczony tryb pojedynczego gracza). Jakkolwiek prawo nie zabrania tego typu praktyk, to dystrybutorzy próbują temu zapobiegać12. Często wprowadzają klientów w błąd, przekonując ich, że sprzedaż używanych gier jest przestępstwem. Tymczasem dzięki portalom aukcyjnym handel używanymi grami kwitnie. Powszechne jest również odsprzedawanie kluczy licencyjnych, umożliwiających ściągnięcie plików gry z Internetu, chociaż tutaj już wątpliwości co do legalności takiego handlu są większe – sprzedawcy na przykład sprzedają w Polsce licencje do zagranicznej wersji gry, co oficjalnie jest zabronione przez polskie prawo. Faktem jest, że handel używanymi grami powoduje straty dystrybutorów. Co jednak ma zrobić gracz, który poznał już wszelkie możliwości tytułu? Rozwiązaniem jest tworzenie gier, których żywotność jest wystarczająco długa, by gry nie opłacało się już odsprzedawać. 3.3. SPOSOBY NA ZWIĘKSZENIE SPRZEDAŻY W obecnych gigantach na rynku gier komputerowych pracują całe sztaby specjalistów odpowiedzialnych za działania marketingowe, prowadzące do jak najlepszego wyniku sprzedaży. Najważniejsza jest wyrobiona marka – jeżeli gracze nie zawiedli się na danej firmie, na pewno będą oczekiwać premiery każdego jej produktu. Wiąże się z tym także zjawisko sequeli13, czyli kontynuacji danej gry. Jeżeli gracze pokochali jeden tytuł, będą w stanie wydać pieniądze w ciemno na coś, bo pozwoli im wrócić do ulubionego wirtualnego świata. Gry często są już głęboko omawiane na długo przed premierą, by rozpalić ciekawość potencjalnych klientów. Dystrybutorzy udostępniają wersje demonstracyjne, w których zazwyczaj zawiera się niewielki, ale pokazujący grę z jak najlepszej strony fragment rozgrywki. Zdarza się, że w ten sposób idealizuje się program, który wcale na to nie zasługuje. 12 http://www.dobreprogramy.pl/Uzywane-gry-okiem-dewelopera,Aktualnosc,30183.html, 14.05.2012. 13 Samodzielna kontynuacja gry, na przykład Diablo II jest sequelem Diablo. 15 3.4. PIRACTWO Piractwo komputerowe jest potocznym określeniem na przestępstwa komputerowe przeciwko mieniu. Polega ono na nielegalnym kopiowaniu bądź posiadaniu materiałów, które są chronione przez prawa autorskie. Zwykle wiąże się to z instalowaniem na komputerze programów lub gier, na które użytkownik nie posiada licencji. Program taki może być kopiowany z nośnika na nośnik, ściągany z sieci lub rozpowszechniany w niej bez zgody autora. Rysunek 1. Odsetek pirackiego oprogramowania w Unii Europejskiej w 2009 roku Źródło: http://www.crn.pl/artykuly/raporty-i-analizy/lekki-spadek, 03.05.2012. Badania Sztabu Antypirackiego wykazały, że niemal 80% społeczeństwa popiera lub wyraża zgodę na piractwo14. Główną przyczyną takiego wyniku są przede wszystkim wysokie koszty oprogramowania – jeżeli użytkownik ma możliwość korzystania z gry za darmo i na takim samym 14 http://doradztwo-informatyczne.pl/poradnik/piractwo-komputerowe, 03.05.2012. 16 bądź podobnym poziomie co uczciwy nabywca, nie będzie zastanawiał się długo przed zejściem na złą drogę. Firmy próbują walczyć z tym zjawiskiem, z różnym skutkiem. Tworzone są specjalne zabezpieczenia antypirackie, jednak zazwyczaj nie są one problemem dla doświadczonych hakerów zajmujących się ich łamaniem. Sprawiają natomiast problemy zwykłym użytkownikom (na przykład konieczny dostęp do Internetu, zawieszanie się gry, brak możliwości zapisania jej stanu)15, co często powoduje ich frustrację i odwrócenie się od danego tytułu. Niektóre sposoby są jednak bardziej skuteczniejsze – chociażby w grach MMO. Na oryginalnych serwerach do gry jest odczuwalnie wyższa jakość rozgrywki (brak opóźnień w połączeniu, bezproblemowa aktualizacja zapewniona przez producenta, wsparcie moderatorów) niż na pirackich. 3.5. KWESTIA WYCZUCIA CZASU Bardzo ważnym czynnikiem, który ma duży wpływ na sukces bądź porażkę danej gry, jest moment, w którym zostanie ona wydana przez producenta do sprzedaży. Dystrybutorzy mniej znanych gier starają się nie wydawać ich w tym samym czasie, w którym wychodzą hity o podobnej tematyce. Dobrym posunięciem jest trafienie z premierą w odpowiednią porę roku, na przykład tuż przed Bożym Narodzeniem (ogromne zapotrzebowanie na prezenty znacząco zwiększa wartość sprzedaży). Dystrybutorzy często muszą podejmować ryzyko - jeżeli wypuszczą grę zbyt wcześnie, może się okazać, że zabrakło czasu na jej dokładne przetestowanie, co skutkuje dużą ilością błędów psujących rozgrywkę. Jeśli zaś zbyt późno - konkurencja może ich ubiec, wypuszczając przed nimi grę w podobnych klimatach, która przyciągnie do siebie fanów danego gatunku. 4. ZAKOŃCZENIE Dystrybutorzy mają niełatwe zadanie. Rynek gier stał się bardzo rozbudowany, a co za tym idzie, bezlitosny. Wiele mniejszych firm upada, jeżeli nie uda im się trafić do odbiorcy. Dobry dystrybutor musi przeanalizować wszystkie aspekty wprowadzania gier na rynek, jeżeli zamierza zostać zapamiętany przez graczy jako wydawca hitu, na którego kontynuację wszyscy czekają. Sposoby, które pozwalają na jak największą sprzedaż danego tytułu wciąż ewoluują, dostosowują się do trendów panujących 15 http://playa.pl/dodatki-zobacz/content,4193,rodzaj,1,t,problemow-z-zabezpieczeniamiubisoftu-ciag-dalszy, 14.05.2012. 17 wśród potencjalnych klientów. Ciągle pojawiające się innowacje w strategiach marketingowych rynku gier powinny stać się przedmiotem szerszych badań, które pozwoliłyby na ocenę ich przydatności i dalszy rozwój tej branży. BIBLIOGRAFIA http://doradztwo-informatyczne.pl/poradnik/piractwo-komputerowe, 03.05.2012. http://eune.leagueoflegends.com/, 14.05.2012. http://forums.heroesofnewerth.com/, 14.05.2012. http://gamezilla.komputerswiat.pl/newsy/2011/47/riot-games-miota-wielkimi-liczbamiw-zwiazku-z-league-of-legends, 14.05.2012. http://www.crn.pl/artykuly/raporty-i-analizy/lekki-spadek, 03.05.2012. http://www.gry-online.pl/S013.asp?ID=64980, 03.05.2012. http://www.heroesofnewerth.com/, 14.05.2012. http://www.historia-gier-komputerowych.fcms.pl/, 03.05.2012. HOW TO MAKE MONEY FROM PLAYERS. EVOLUTION OF BUSINESS ASPECT IN GAMING INDUSTRY This paper presents ways of how companies to distribute computer games. It describes how the distribution used to look like from the early times of electronic entertainment, and what types of distribution are available to the company. We will also discuss what problems the developers encounter and what kind of threat they are to computer companies. Tablet, nowe technologie, zastosowanie w biznesie, aplikacje biznesowe. Robert GOŁDYKA*, Michał NOWICKI* ZASTOSOWANIE TABLETU DO CELÓW PRYWATNYCH i BIZNESOWYCH Zagadnieniem poruszonym w owej pracy jest sprawdzenie użyteczności, praktyczności a także właściwości tabletu z punktu widzenie „świata biznesu”. Praca będzie zawierać historię powstania jak i ewolucji wymienionego sprzętu. Zamierzamy także poddać tablet analizie pod względem dwóch profili użytkowników. Pierwszym profilem będzie wymieniony wcześniej klient użytkujący tablet w pracy natomiast jego oponentem jest klient o profilu „prywatnym”. Przeprowadzając analizę poprzez pryzmat identycznych czynników wyboru możemy wyciągnąć racjonalne wnioski. Celem pracy będzie także ukazanie wyników sprzedaży tabletu. Dzięki takiemu zestawieniu będziemy mogli sformułować tezę odnośnie rozwoju i konkurencyjności tabletów na polskim rynku elektroniki. 1. HISTORIA TABLETU Tablety są stosunkowo nowym sprzętem elektronicznym, który ostatnimi czasy zaistniał na polskim rynku. Kształtem przypominają prostokąt. Posiadają dotykowy panel nieprzekraczający swoim rozmiarem 14 cali, nie posiadają klawiatury. Tablety są także w zupełności mobilne. Treścią tego rozdziału będzie odpowiedzenie na kilka nurtujących pytań, a dokładnie: „skąd pochodzą tablety?” oraz „ jak będą się prezentować w przyszłości?”. Pierwsze z istniejących modeli sprzętu elektronicznego zwanego tabletem powstały w 1964 roku i nosił nazwę RAND Tablet vel Grafacon. Odbierał impulsy poprzez dodany do tego wynalazku stylus1. Ewolucją pierwszego tabletu był DynaBook. Jego wielkość była zbliżona do notatnika. Posiadał klawiaturę. Służył głównie jako narzędzie edukacji, ale także jako nośnik informacji. Kolejną wersją sprzętu był Atlas DEC PDP 15. Został on stworzony w 1972 roku. Jego zastosowaniem były głównie cele edukacyjne. Rok 1979 związany jest z ingerencją firmy Apple * Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Studenckie Koło Naukowe „Opteam”, opiekun referatu dr Iwona Świeczewska. 1 Stylus jest nazwą dla długopisu, pióra, jakim posługujemy się przy obsłudze tabletu. 19 na rynku tabletów. Wyprodukowany Apple Graphic Tablet nie odniósł jednak sukcesu. Znaczący krok w dziedzinie rozwoju tabletów został poczyniony dopiero w 1989 roku. Pojawił się wówczas model o nazwie GridPad. Jego zastosowanie było głównie biznesowe tzn. dla osób pracujących w terenie. Jak większość swoich poprzedników posiadał stylus. Wadami urządzenia była jego waga (ponad 2 kilogramy). Pomimo swoich gabarytów urządzenie znalazło swoich zwolenników. Dopiero problemy finansowe właściciela marki spowodowały zniknięcie GrinPad-a. W 1993 firma Apple ponownie zaczęła eksploatować rynek tabletów. Wyprodukowała Newton Message Pad. Był to pierwszy tablet PC. Słaby marketing oraz wyłaniające się błędy doprowadziły do niskiej popularności modelu i zaprzestania produkcji. Rok 1998 „przyniósł” kolejną nowość w dziedzinie tabletów. Pojawił się pierwszy model z kolorowym wyświetlaczem. Producentem było Fujistsu. Obsługiwany był głównie w centrach biznesowych bądź obiektach konferencyjnych. W rozwoju tabletów posiada również wkład firma Microsoft. W 2002 roku pojawił się model Microsoft Smart Display. Posiadał możliwość komunikowania się z komputerem za pośrednictwem WiFi. Nie zyskał jednak popularności. Kolejno zaczęły pojawiać się modele, które swoimi parametrami nie odbiegały od właściwości laptopów. Różnicą był brak klawiatury. Docierając do czasów teraźniejszych, a ściślej do 2010 roku firma Apple zaprezentowała segment tabletów – iPad. Produkcja okazała się ogromnym sukcesem. Analizując zmiany na przestrzeni 48 lat możemy zauważyć niezwykle szybki postęp techniki. Wielkość tabletów od dużych rozmiarów stała się wręcz kieszonkowa. Zmiana wyświetlacza z czarno-białego na kolorowy. Powyższe zmiany mogą napawać optymizmem w odniesieniu do przyszłości. Wzmożona konkurencja na rynku sprzętu elektronicznego nie pozwoli nam długo czekać na nowości w dziedzinie tabletów mających na celu skupienie uwagi klienta. 2. KLIENT O PROFILU BIZNESOWYM 2.1. ZASTOSOWANIE TABLETU W BIZNESIE2 Tablet jest sprzętem elektronicznym, którego parametry są zbliżone do parametrów posiadanych przez laptopy czy komputery stacjonarne. Poprzez dotykowy panel mogą służyć do wykonywania wielu czynności i mogą być wykorzystywane jako: 2 http : http://tabletguru.pl/2011/05/profesjonalne-zastosowanie-tabletow/, 01.05.2012. 20 Forma „mobilnego papieru”, Wirtualna metka. Umieszczenie tabletu obok danego urządzenia może przedstawiać informację o nim, Narzędzie do pracy w terenie, podczas podróży, Narzędzie do przeglądania materiałów, poszukiwania wiadomości w Internecie, Narzędzie do edycji dokumentów. 2.2. APLIAKCJE BIZNESOWE Ważną rolę w użytkowaniu tabletów przez pracowników odgrywa ilość i jakość aplikacji dostępnych dla tego rodzaju sprzętu elektronicznego. Stosunkowo wysoka ilość aplikacja zwiększa konkurencyjność tabletów a także ich renomę. Zestawienie programów używanych na tabletach zawiera tabela 1. Tabela 1. Przykładowe programy wraz z opisem działania Nazwa aplikacji TextMaker PlanMaker Presentattions Dropbox Opera Mobile GoodReader Photoshop Express Ekspert Math Opis działania Obsługuje dokumenty Microsfot Word. Obsługuje dokumenty Microsoft Excel. Obsługuje dokumenty Microsoft Power Point. Umożliwia przesyłanie plików. Alternatywa przeglądarki. Czytnik plików w formacie PDF. Edycja graficzna. Równania, wzory matematyczne. Źródło: opracowanie własne na podstawie www.tabletowo.pl, 01.05.2012. Powyższe aplikacje nie są jedynymi, jakie możemy używać na tabletach. Posiadają one również swoje substytuty. Celem autorów jest pokazanie w jakich dziedzinach biznesu można działać posługując się przenośnym urządzeniem zwanym tabletem3. 2.3. PORÓWANIE Z KOMPUTEREM STACJONARNYM Konkurencja na rynku sprzętu elektronicznego związanego z komputerami odbywa się w głównej mierze pomiędzy trzema urządzeniami, którymi są tablet, laptop oraz stacjonarny komputer. Ostatni z wymienionych mimo swoich młodszych konkurentów nadal odgrywa znaczącą rolę w użytkowaniu biznesowym. 3 http://www.apple.com/pl/ipad/from-the-app-store/business.html, 01.05.2012. 21 Zestawienie na linii komputer stacjonarny-tablet ułatwi wyciągnięcie wniosków końcowych dotyczących użyteczności tabletu w świecie biznesu. Porównanie zawiera tabela 2. Tabela 2. Porównanie tabletu z komputerem na podstawie wad i zalet Czynnik decydujący Wada / Zaleta / Podobne Komentarz Wielkość Zaleta Możliwość łatwego schowania. Mobilność Zaleta Możemy go mieć zawsze przy sobie. Parametry Podobne Może obsługiwać wszystkie niezbędne do pracy aplikacje. Aplikacje Podobne Większość prac wykonywanych na komputerach stacjonarnych wykonuje się także na tabletach. Cena Wada Stosunkowo wysokie ceny tabletów. Długość czasu pracy. Wada Długość czasu pracy na baterii zależy od eksploatacji tabletu. Źródło: opracowanie własne na podstawie www.skapiec.pl, 01.05.2012. 3. KLIENT O PROFILU PRYWATNYM 3.1. ZASTOSOWANIE TABLETA W ŻYCIU PRYWATNYM Tablet, jako najwyższej klasy przenośny „komputer”, podbija z sukcesem rynki wszystkich krajów. Zawdzięcza to najnowszej technologii jaką się posługuje, swoim bardzo małym wymiarom, ale także czymś jeszcze a mianowicie rozrywką jaką dostarcza. Czasy, gdy gracze i inni użytkownicy komputerów szczególnie ci młodsi, musieli siedzieć samotnie w swoich domach i korzystać pojedynczo z komputerów odeszły do lamusa. Dzięki swoim wymiarom i wadze tablety mieszczą się do kieszeni czy plecaka i ważą nie więcej niż kilogram, co ułatwia korzystanie z nich w każdym miejscu. Jednym z podstawowych zadań tabletu jest szybki dostęp do zasobów Internetu. Dzięki dostępowi do bezprzewodowej sieci wifi może bardzo szybko i łatwo wyszukać informacje nam potrzebne. Dzięki swojej budowie i dotykowemu wyświetlaczowi nie ma problemu z przeglądaniem stron internetowych. Tablet umożliwia przeglądanie stron internetowych, 22 przy zastosowaniu wielu różnych przeglądarek, czytanie książek i gazet, sprawdzenie godziny odjazdu autobusów oraz innych ważnych informacji. Tablety powoli wypierają nawet e-czytniki książek. Spowodowane jest to multifunkcojalnością tabletu w porównaniu do zwykłego e-czytnika, którego jedyną funkcją jest wyświetlenie treści książki. Tablet okazuje się być świetnym narzędziem do korzystania z portali społęcznościowych, takich jak Twitter, Nasza Klasa, czy Facebook, które są obecnie bardzo popularne. Kolejnym sposobem na wykorzystanie tabletu jest oglądanie filmów czy przeglądanie zdjęć. Dzięki swojemu wyświetlaczowi może swobodnie odtworzyć dowolny film w niemal każdym miejscu. Jest to kolejna zaleta przemawiająca za tym innowacyjnym urządzeniem. Wyniki badań wskazują jednomyślnie, że prawie 66% kupujących nie ma większych złudzeń co do funkcji swojego nowego zakupu – będzie on pełnił rolę nowego gadżetu, zabawki, nabytej głównie z ciekawości4. 3.2. APLIKACJE Najważniejszą cechą tabletu są jego nieograniczone możliwości. Dzięki kompatybilności z komputerem i innymi urządzeniami oraz możliwością zainstalowania wielu aplikacji, tablet staje się niezbędnym narzędziem rozrywki w życiu człowieka. Zestawienie aplikacji używanych na tabletach zawiera tabela 3. Tabela 3. Przykładowe programy wraz z opisem działania Nazwa aplikacji Max Payne Angry Birds Skype Moon+Reader Winamp Moboplayer Pulse News Google Earth Opis działania Popularna gra zręcznościowa Popularna gra zręcznościowa Komunikacja z innymi użytkownikami Czytnik e-booków Odtwarzacz utworów mp3 Odtwarzacz filmów Czytnik wiadomości z kanałów RSS Trójwymiarowa mapa świata Źródło: opracowanie własne na podstawie www.tablety.pl, 01.05.2012. Niniejsze aplikacje są tylko przykładowymi programami użytkowanymi na tabletach. Obecnie możemy zauważyć poważny wzrost liczby aplikacji na te urządzenia oraz coraz większą konkurencję na rynku aplikacji. Firmy prześcigają się w coraz to nowszych i ulepszonych programach dających nowe i niespotykane możliwości. 4 http://www.spidersweb.pl/2011/09/do-czego-wlasciwie-potrzebny-mi-tablet.html, 01.05.2012. 23 4. SPRZEDAŻ Po trzecim kwartale roku 2011 analitycy firmy StratagyAnalytics przedstawili dane sprzedaży dotyczące tabletów na rynku światowym. Globalna sprzedaż stanęła na poziomie 16,7 mln sztuk. Prym w sprzedaży cały czas trzymała firma Apple na poziomie 11,1 mln sprzedanych sztuk. Drugie miejsce zajęły tablety z systemem Android (bez podziału na markę) z wynikiem 4.5 mln sprzedanych sztuk. Tabela 4. Porównanie sprzedaży tabletów System operacyjny 3Q/2010 3Q/2011 Wzrost/Spadek Apple iOS 4,2 11,1 164% Android 0,1 4,5 4400% Microsoft 0 0,4 b/d QNX 0 0,2 b/d Inne platformy 0,1 0,5 400% Łącznie 4,4 16,7 280% Źródło: opracowanie własne na podstawie http://www.komputerswiat.pl/nowosci/sprzet /2011/42/ipad-dalej-trzyma-wladze!-rynek-tabletow-po-trzecim-kwartale.aspx, 01.05.2012. Łącznie rynek rok do roku (Q3 2011 vs Q3 2010) wzrósł o 280%. Procentowo Android dokonał gigantycznego skoku na poziomie 4400%. Sprzedaż tabletów firmy Apple również wzrosła o 164%. Pokazuje to również, iż została zachwiana pozycja lidera Apple gdyż jego udział spadł z 95,5% udziału w sprzedaży do 66,6%. Źle natomiast wygląda sytuacja firmy Blackberry. W trzecim kwartale szacunki wskazują na 200 tysięcy sprzedanych tabletów Playbook. Urządzenia z systemem operacyjnym Windows 7 osiągnęły poziom 400 tysięcy sprzedanych sztuk. Ukazuje nam to, iż Microsoft posiada bardzo słabą pozycje na rynku tabletów. Nie zmieni się to dopóki Microsoft nie przyjdzie z jakimś wysoce zaawansowanym rozwiązaniem technologicznym, którym w tym przypadku może być Windows 85. Według Badań firmy Gartner w roku 2012 globalna sprzedaż tabletów powinna ulec wzrostowi o ponad 98% w stosunku do roku poprzedniego. W 2011 roku na całym świecie wyniki sprzedaży wyniosły 60 milionów sztuk, w tym roku prognozuje wielkość sprzedaży około 118 milionów. Największy udział na tym rynku ma Apple ze swoim sztandarowym 5 http://www.komputerswiat.pl/nowosci/sprzet/2011/42/ipad-dalej-trzyma-wladze!-rynektabletow-po-trzecim-kwartale.aspx. 24 iPadem, które odpowiada obecnie za 66% sprzedaży tabletów. Na drugi miejscu jest Android, który kontroluje ponad 28% rynku tabletów. Rok 2012 ma być przełomem na rynku tabletów. Na rynku pojawią się pierwsze tablety oparte na systemie operacyjnym Windows 8. Według analityków, sprzedaż tabletów opartych na systemie Windows 8 ma wynieść do końca roku 5 milionów sztuk, co zapewniłoby 4% udziału w rynku6. BIBLIOGRAFIA http : http://tabletguru.pl/2011/05/profesjonalne-zastosowanie-tabletow/, 01.05.2012. http : http://www.tabletowo.pl/2011/02/19/tablet-geneza-i-historia, 01.05.2012. http://www.apple.com/pl/ipad/from-the-app-store/business.html, 01.05.2012. http://www.komputerswiat.pl/nowosci/sprzet/2011/42/ipad-dalej-trzyma-wladze!-rynektabletow-po-trzecim-kwartale.aspx, 01.05.2012. http://www.komputerswiat.pl/nowosci/sprzet/2012/16/szybko-rosnie-sprzedaz-tabletow-wtym-roku-wzrost-o-prawie-100.aspx, 01.05.2012. http://www.spidersweb.pl/2011/09/do-czego-wlasciwie-potrzebny-mi-tablet.html, 01.05.2012. www.tablety.pl, 01.05.2012. TABLET AS AN INNOVATIVE TOOL FOR PERSONAL AND BUSINESS USE Tablet is a mobile computer, which was invented in 1964. First tablet called RAND Tablet vel Grafacon. Over the years tablet was changing and now it is smaller than normal PC, larger than a mobile phone or personal digital assistant, integrated into a flat touch screen and primarily operated by touching the screen rather than using a physical keyboard. Tablet is a tool which we can use in a normal life and in the business world. Many companies create applications for tablet like Dropbox or TextMaker to help us in our work. Also there are many games and programs which we use in normal activities. Many of us buy tablet because it is something new and not necessary very important to us. Tablet has many properties. We can use it to read a book, watch film or listen to music. Also we can read documents or send important e-mail what is very important in business life. The company which has the largest share of sales in tablets market is Apple (with 66,6%) and the most popular tablet is Ipad. We can see that tablet has conquered markets of all countries and soon it can be more popular and useful then normal PC or notebook. 6 http://www.komputerswiat.pl/nowosci/sprzet/2012/16/szybko-rosnie-sprzedaz-tabletoww-tym-roku-wzrost-o-prawie-100.aspx. 25 Zarządzanie projektami IT, metodyki zwinne, metodyki klasyczne, metodyki Agile, Scrum, projekty informatyczne. Łukasz GOSŁAWSKI* ZASTOSOWANIE METODYKI SCRUM W ZARZĄDZANIU PROJEKTAMI IT Istnieją dwa różne podejścia do zarządzania projektami. Pierwszy z nich skupia się na procesie i tradycyjne metodyki właśnie cechuje to podejście. Wszystko oscyluje wokół planu, zadań do wykonania i sztywnych reguł kontrolowania ich. Scrum, jako przedstawiciel zwinnego podejścia, oferuje bardziej intuicyjne podejście zamiast planowania każdego z kolejnych kroków proponuje wiele praktycznych rozwiązań. Pozwala rozwijać się projektowi samemu sobie. Korzystanie z tej dość prostej z założenia metodyki, daje niezwykle korzystne efekty, zwłaszcza przy złożonych projektach. 1. ZARZĄDZANIE PROJEKTAMI IT 1.1. ASPEKTY KIEROWANIA PROJEKTAMI Okres rozwoju przemysłu informatycznego, w którym dalej się znajdujemy, prowadzi do zbliżenia się rynku technologii informacyjnej do biznesu. Z kolei ten drugi wymaga od IT działań mających na celu jak najskuteczniejsze wykonanie projektu, przez co informatyka zajmuje się nie tylko przetwarzaniem informacji, czy wytwarzaniem oprogramowania, ale ma również wspierać biznes w wielu aspektach. Można tu zaliczyć między innymi automatyzację procesów, upraszczanie komunikacji czy zarządzanie informacją. Już dziś niektórzy analitycy określają IT mianem BT, który w tłumaczeniu oznacza technologię biznesu, co ma swoje podłoże w bardzo cienkiej granicy między tymi dwiema dziedzinami. O sukcesie lub porażce projektu (również projektu IT), świadczy przede wszystkim to, czy został on wykonany i czy jego parametry nie zostały przekroczone. Wedle badań na przestrzeni ostatnich lat obserwujemy wzrost powodzeń tego typu przedsięwzięć, jednak dalej nie jest to za* Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Studenckie Koło Naukowe Technologii Internetowych i Multimedialnych „IM-Tech”, opiekun naukowy referatu: dr Łukasz Murowaniecki. 27 dowalająca wartość. Okazuje się, że prawie połowa projektów IT kończy się niepowodzeniem. Rysunek 1. Zestawienie szans powodzenia projektów IT w latach 1994-2006 Źródło: Opracowanie własne na podstawie Czynnik ludzki jako ryzyko w zarządzaniu projektami IT - Agile vs. PMBoK1. W celu minimalizacji porażek zaczęto gromadzić ogólnodostępną wiedzę zarówno teoretyczną jak i praktyczną. Efektem tego są standardy prowadzenia projektów, czyli metodologie zarządzania. Należy jednak pamiętać, że nie są to ściśle przyjęte reguły i można je łączyć w zależności od złożoności i specyfiki problemu. 1.2. ELEMENTY TWARDE I MIĘKKIE W ZARZĄDZANIU Zarządzanie budżetem, harmonogramem i ryzykiem są jednymi z najważniejszych obszarów we wdrażaniu projektu. Każdy z nich wzajemnie na siebie oddziałuje i modyfikacja jednego z nich wpływa na pozostałe. W przypadku, gdy zwiększamy nakłady na zminimalizowanie ryzyka, rosną nam koszty. Gdy chcemy zminimalizować wydatki, również często nie wyrabiamy się w zaplanowanym harmonogramie, przy czym rośnie także ryzyko niepowodzenia. Najważniejszym zadaniem managera jest równoległe monitorowanie powyższych czynników tak, by żaden z elemen1 M. Leksiński, Czynnik ludzki jako ryzyko w zarządzaniu projektami IT - Agile vs. PMBoK, http://pmanager.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=93&Itemi d=59, 20.04.2012. 28 tów nie ucierpiał. Dobrym nawykiem jest aktualizacja udziału każdego z nich w równych odstępach czasu. Zespół projektowy tworzą ludzie, więc zarządzanie nie obędzie się również bez zwracania uwagi na elementy miękkie, takie jak motywacja członków zespołu i wzajemna komunikacja. Nie ma złotej recepty na wybór odpowiednich członków zespołu. Z jednej strony powinno się zwracać uwagę na doświadczenie i wiedzę, z drugiej na predyspozycje osobowe. Wybór osób o różnych cechach da nam większą różnorodność koncepcji i proponowanych rozwiązań, jednak stwarza to problemy przy uzgadnianiu wspólnych stanowisk czy komunikacji wewnątrz zespołu. W ostatnich latach coraz więcej uwagi poświęca się tym elementom, co jak pokazują statystyki, ma swoje pozytywne odbicie w realizacji projektów. Ich sukces jest jednak składową zarówno jednych jak i drugich elementów, a pominięcie któregoś z nich skutkuje opóźnieniem bądź niepowodzeniem projektu. 2. METODYKI ZARZĄDZANIA PROJEKTAMI 2.1. METODYKI KLASYCZNE Klasyczne metodyki zarządzania cechuje dość sztywny sposób prowadzenia projektu. Wymagają ustalenia planu działania już na początku oraz konieczności tworzenia i utrzymywania dokumentacji projektowej, co zmniejsza elastyczność oraz zwiększa koszty. Jedną z nich jest Project Management Body of Knowledge. W opinii wielu osób, nie należy traktować jej jako metodykę, a jako zbiór dobrych praktyk postępowania. W rzeczy samej takie było założenie organizacji PMI, która od 1987 regularnie wydaje kolejne edycje wspomnianego standardu zarządzania projektami. Składa się on z 9 obszarów wiedzy oraz 42 procesów podzielonych na 5 grup: procesy rozpoczęcia, planowania, realizacji, kontroli i monitorowania oraz zakończenia. Dziewięć wspomnianych obszarów obejmuje: zarządzanie integracją, czasem, zakresem, kosztem, jakością projektu oraz zarządzeniem zasobami ludzkimi, komunikacją, ryzykiem i zamówieniami w projekcie. PMBoK dostarcza bardzo dużo informacji o modelach oraz technikach zarządzania projektem, przez co staje się bezcennym źródłem wiedzy dla kierownika projektu. Dodatkowo, w odróżnieniu do niżej zaprezentowanego PRINCE2, metodyka ta obejmuje tematykę zagadnień komunikacyjnych i międzyludzkich2. Kolejnym przykładem metodyki klasycznej może być PRINCE2. U podstaw tej metodyki leży zwrócenie uwagi na biznesowe zarządzanie 2 A. Koszlajda, Zarządzanie projektami IT. Przewodnik po metodykach, Helion, Warszawa 2010, s. 89. 29 projektem. To z kolei wymaga ciągłego badania korzyści wynikających z projektu przez tzw. Komitet Sterujący. Procesy zarządzania jakie można wymienić w tej metodzie to planowanie projektu, zarządzanie strategiczne projektem, inicjowanie projektu, zarządzanie zakresem etapu, sterowanie etapem, zarządzenie wytwarzaniem produktów oraz zamykanie projektu. Ważną rolę odgrywa tu kierownik projektu, który w ramach koncepcji odchyleń kontroluje, by nie zaistniało ryzyko niepowodzenia projektu. Wszystkie te cechy sprawiają, że w PRINCE2 duża waga jest przykładana do zarządzania ryzykiem, jakością, a także konfiguracją produktów poprzez tzw. metodę planowania przez produkty. Duża popularność i wysoki wskaźnik procentowej szansy zakończenia projektu sukcesem najlepiej pokazują jak efektywna jest ta metodyka3. 2.1. METODYKI ZWINNE Zwinne metodyki zarządzania projektami IT powstały dość niedawno i w przeciwieństwie do klasycznych, kładą nacisk przed wszystkim na współpracę pomiędzy zamawiającym, a dostawcą, czyli pracę zespołową. Kwestia formalizacji pracy przy projekcie poprzez tworzenie dokumentacji jest drugoplanowa. Scrum, mimo że z założenia jest metodyką zwinną, korzysta z rozwiązań starszych, również klasycznych podejść takich jak chociażby podejście proceduralne do problemu. Zespół projektowy składa się z osób pełniących poniższe role: właściciel produktu; formułuje wizję projektu i listę wymagań, mistrz (tzw. ScrumMaster), czyli osoba zarządzająca zespołem, implementująca metodykę, nauczająca jej i nadzorująca projekt, członek zespołu; posiadające różnorodne kompetencje osoby, które razem ponoszą odpowiedzialność za rezultat projektu (5-9 osób), interesariusz, który nie ma wpływu na efekt końcowy projektu i nie ingerująca w niego bezpośrednio, jednakże zainteresowana jego efektami i mogąca uczestniczyć w zebraniach zespołu. Cały zespół uczestniczy w tzw. sprincie, efektem którego jest dostarczenie użytkownikom działającego produktu. Każda iteracja sprintu przynosi kolejne dopracowanie produktu, a użytkownik aktywnie uczestniczy w procesie realizacji projektu4. Wyżej wspomniany Scrum po części korzysta z nowego podejścia do programowania jakim jest eXtreme Programming. Powstało ono jeszcze 3 4 http://www.prince2.com/what-is-prince2.asp, 20.04.2012. M. Miłosz, M. Borys, M. Plechawska-Wójcik, Współczesne Technologie Informatyczne Metodyki zwinne wytwarzania oprogramowania, Politechnika Lubelska, 2011, s. 55. 30 przed podziałem na klasyczne i zwinne sposoby zarządzania projektami, bo już w 1999 roku, i traktowane jest dziś już jako metodyka. Jest ona ściśle ukierunkowana do realizacji projektów programistycznych, zawiera zbiór dobrych praktyk dotyczących właśnie tego typu projektów. Nie traci przy tym jednak swojego zwinnego charakteru, a więc nacisku na kontakt z klientem i działań wewnątrz zespołu. XP bazuje na pięciu zasadach: komunikacji, prostocie, odwadze, wzajemnym szacunku oraz informacji zwrotnej. Mimo, że i tu bazuje się na iteracjach, XP nie jest metodą przyrostową jak miało to miejsce w przypadku podejścia Scrum. Nie jest to jednak jeszcze wykrystalizowana metodyka. W celu zwiększenia wydajności, wiele firm korzysta z elementów XP, takich jak chociażby programowanie parami5. 3. SCRUM - POTENTAT CZY JEDEN Z WIELU? 3.1. CECHY METODYKI Jak już wcześniej zostało wspomniane, Scruma charakteryzuje sprint, w trakcie którego realizowane są elementy z listy zadań utworzonej na początku każdego z nich. W jego ramach organizowane są codzienne spotkania zespołu, w celu omówienia zadań zrealizowanych oraz trudności, jakie wyniknęły podczas realizacji dnia poprzedniego, a także wyznaczenia celów na dany dzień. Założenia poszczególnych sprintów opracowywane są na spotkaniach planistycznych i układane w taki sposób, by jeden cykl sprintu trwał od kilku do kilkunastu tygodni. Co ciekawe, metodyka określa czas trwania takich spotkań (nie więcej niż 4 godziny), a także innych elementów, jak codzienne spotkania zespołu (nie dłuższe niż 15 minut). Takie ramy czasowe mogą sprawiać wrażenie, że mamy do czynienia ze sztywną metodyką, która mówi nam dokładnie co i w jakim czasie mamy wykonać. Nic bardziej mylnego. Scrum stanowi tylko szkielet i implementuje dobre nawyki przy pracy z projektem w zespole. Widać to przede wszystkim w nacisku na umiejętności miękkie członków zespołu, w którym komunikacja odbywa się w sposób prosty i zrozumiały, na przykład poprzez tablicę wizualizującą przebieg projektu czy codzienne analizowanie wykonanej pracy6. 5 M. Miłosz, M. Borys, M. Plechawska-Wójcik, Współczesne Technologie Informatyczne Metodyki zwinne wytwarzania oprogramowania, Politechnika Lubelska, 2011, s. 55. 6 K. Schwaber, Sprawne zarządzanie projektami metodą Scrum, APN PROMISE, Warszawa 2005, s. 103. 31 3.2. SCRUM A INNE METODYKI Zastosowanie zwinnych metodyk zarządzania projektami pociąga za sobą dodatkowe wymagania. Niewątpliwie nacisk na elementy miękkie jest w nich znacznie większy niż w przypadku klasycznych metodyk. W zamian jednak, wedle przeprowadzonych badań, rośnie odsetek projektów zakończonych sukcesem. Oczywiście nie jest to reguła, jednak wraz ze wzrostem stopnia skomplikowania, rośnie przewaga Scruma i jemu podobnych nad klasycznymi podejściami. Przewaga ta jest szczególnie widoczna w przypadku projektów, których wymagania są nieznane lub nie do poznania oraz w sytuacji, gdy zmieniają się one w trakcie trwania projektu. Rysunek 2. Szansa sukcesu projektu w zależności od metodyki zarządzania projektem IT Źródło: Opracowanie własne na podstawie DDJ’s 2007 Project Success Survey, http://www.ambysoft.com/surveys/success2007.html7. Za sukcesem projektów zarządzanych metodyką Scrum, stoi przede wszystkim mieszczenie się z zakresie czasu projektu. W tradycyjnych sposobach aplikacje są projektowane, kodowane i testowane bez udziału interesariusza. Często produkt jest pokazywany klientowi tuż przed zakończeniem prac – jest to bardzo zły moment dla kierownika, by dowiedzieć się, że coś poszło nie tak, czy potrzebne są dodatkowe funkcjonalności. Koniecznym wówczas jest wydłużenie czasu trwania projektu, przez co ten 7 http://www.ambysoft.com/surveys/success2007.html, 20.04.2012 . 32 kończy się niepowodzeniem. Scrum bazuje na częstych kontaktach z klientem, więc taki problem tu nie występuje, czym zapewnia sobie tak wysoki wskaźnik projektów zakończonych sukcesem. Należy jednak zauważyć, że Scrum dotyczy, podobnie jak eXtreme Programming, wyłącznie fazy wytwarzania oprogramowania. Przez co dla faz początkowych, związanych ze strategią działania i wizją produktu oraz w zarządzaniu kontraktem, należy korzystać z innych metod oceniania sytuacji i wyznaczania kierunków działania. Najnowsze statystyki przedstawione w „The CHAOS Manifesto” przez The Standish Group pokazują, że udział projektów zakończonych niepowodzeniem, a prowadzonych za pomocą metodyki zwinnej zmalał do zaledwie 9%8. W porównaniu do poprzednich badań tej grupy, pokazuje jak duży progres zanotował Scrum i jemu podobne. Coraz lepsze poczynania tej metodyki, związane są również z bardziej przychylnym stosunkiem managerów projektów do nowych sposobów prowadzenia projektu oraz coraz większym udziałem młodych i otwartych liderów. 4. PODSUMOWANIE Scrum może być rozwiązaniem dla ludzi, którzy podczas pracy muszą sobie radzić ze złożonymi problemami. W porównaniu do klasycznych metodyk nie wymaga tak dużej wiedzy i wysiłku, dodatkowo cechuje go prostota. Największym problemem w trakcie implementowania tego sposobu prowadzenia projektów okazuje się nastawienie ludzi. Dużej części osób odpowiedzialnych za prowadzenie projektów, wpojono konieczność deterministycznego podejścia do problemów, korzystania ze szczegółowych planów, czy harmonogramów zadań. Wśród tego typu ludzi, szacuje się największy odsetek niepowodzeń projektów związanych ze zmianą metodyki zarządzania. Scrum, jako przeciwieństwo takich działań, jest niełatwy do opanowania dla konserwatywnych liderów projektu i jego stosowanie może prowadzić do negatywnych skutków. Coraz większa grupa liderów projektów, zwłaszcza młodych, otwartych na prostsze, ale niekoniecznie nieefektywne rozwiązania, zauważa pozytywy płynące ze stosowania metodyk zwinnych. Dzieje się tak, ponieważ są one bardziej intuicyjne, a ich zastosowanie gwarantuje naturalny rozwój projektu. Scrum, w przeciwieństwie do metodyk klasycznych nie walczy z naturalnym pędem projektu, a wytycza jego optymalny rozwój i w łatwy sposób pozwala w niego ingerować. 8 http://blog.standishgroup.com, 20.04.2012. 33 BIBLIOGRAFIA KOSZLAJDA A., Zarządzanie projektami IT. Przewodnik po metodykach, Helion, Warszawa 2010. LEKSIŃSKI M., Czynnik ludzki jako ryzyko w zarządzaniu projektami IT - Agile vs. PMBoK http://pmanager.pl/index.php?option=com_content&view=article&id= 93&Itemid=59, 20.04.2012. MIŁOSZ M.,BORYS M.,PLECHAWSKA-WÓJCIK M., Współczesne Technologie Informatyczne Metodyki zwinne wytwarzania oprogramowania, Politechnika Lubelska, Lublin 2011. SCHWABER K., Sprawne zarządzanie projektami metodą Scrum, APN PROMISE, Warszawa 2005. http://blog.standishgroup.com, 20.04.2012. http://www.ambysoft.com/surveys/success2007.html, 20.04.2012. http://www.prince2.com/what-is-prince2.asp, 20.04.2012. SCRUM METHODOLOGY APPLICATION IN IT PROJECT MANAGEMENT There are two different ways to manage IT project. First is related to process and traditional project management are based on it. It is all about planning, tasks to do and control. Scrum proposes different way to lead projects. It is easier and does not involved in a project as much as previous methodologies. Scrum improves those projects, which seems to be complicated. Success rate is much higher for projects managed by managers which prefer agile methodologies. Telekomunikacja, innowacje, giełda. Kamil JAMROZIK* WPŁYW INNOWACYJNYCH TECHNOLOGII NA RYNEK TELEKOMUNIKACJI I JEGO WARTOŚĆ Celem pracy jest połączenie dwóch zagadnień, jakimi są: innowacje technologiczne oraz obiektywne szanse inwestowania w danym sektorze. Autor podejmuje próbę znalezienia czynników determinujących wybór właściwego sektora gospodarczego. Zagadnienie zostało omówione z perspektywy wartości przedsiębiorstwa dla potencjalnego inwestora. Poruszona została także kwestia modelu gospodarki opartej na wiedzy jako podstawowym czynniku obok takich wielkości jak poziom cen, czy PKB w danym kraju. Do rozwiązania problemu posłużono się schematami analizy SWOT sektorowej obrazującej rynek telekomunikacyjny, a także odpowiednimi statystykami rynkowymi i wykresami, zaznaczającymi przyszłe trendy na potencjalnym rynku inwestycyjnym. Celem pracy jest wskazanie właściwego toru rozwoju spółek giełdowych, które mają szanse na zrównoważony wzrost, dzięki wykorzystaniu innowacji w spółkach na przykładzie ponadprzeciętnie działającego rynku telekomunikacyjnego. 1. SEKTOR TELEKOMUNIKACYJNY W GOSPODARCE Rozwój rynków międzynarodowych na przestrzeni ostatniej dekady w znaczącym stopniu przyczynił się do globalizacji handlu dobrami, a w szczególności usługami. Wymuszona przedsiębiorczość jest nierozłącznie powiązana z koniecznością wprowadzania zmian (innowacji). Z punktu widzenia dzisiejszej gospodarki istotne staje się inwestowanie w człowieka. Potencjał intelektualny jest stale rozwijany zwłaszcza w Zjednoczonej Europie poprzez inwestycje w dziale B+R, a także ogromne zainteresowanie przedsiębiorców tworzeniem przewagi konkurencyjnej opartej o innowacje techniczne i organizacyjne. Handel jest liberalizowany, spadają koszty transportu, dochodzi do deregulacji rynków telekomunikacyjnych, występuje błyskawiczne wdrażanie osiągnięć technik informacyjnych i telekomunikacyjnych1. Zważywszy na aktualne kierunki kształtowania się gospodarki * Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Studenckie Koło Naukowe „Opteam”, opiekun referatu: dr Monika Bolek. 1 Sporek T., Wpływ kryzysu finansowego na globalizację gospodarki światowej. Diagnoza i konsekwencje dla Polski. Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Karola 35 światowej bardziej atrakcyjna wydaje się analiza dynamiczniejszego i stabilniejszego sektora telekomunikacyjnego. Zgodnie z teorią konwergencji, wiele różnic w społeczeństwach na świecie się zaciera, a za główną przyczynę tego zjawiska uznaje się właśnie postęp techniczny. Ostatecznie, gdzie indziej szukać łatwości w wymianie myśli, poglądów, doświadczeń, czy zwyczajnie informacji, jeśli nie za pośrednictwem globalnych sieci łączności? To właśnie telekomunikacja jest doskonałą odpowiedzią na potrzeby globalizacyjne, ponieważ śmiało podąża za międzynarodowymi standardami społecznymi, odnoszącymi się do przedsiębiorczości, ale także rozwiązaniami technicznymi występującymi w innych dziedzinach ekonomii. Rynek telekomunikacyjny swoją strukturą przypomina nieco system naczyń połączonych. Podstawą wyjścia dla każdego wnioskowania ekonomicznego o danym sektorze jest kolejno: poziom PKB na 1 mieszkańca, wielkość rynku, wielkość i tendencja spożycia, inflacja, stabilność pieniądza i wiele innych2. Jednak wzrost gospodarczy wraz z pozostałymi determinantami odnosi się raczej do ogólnej koniunktury krajowej czy sektorowej. Powstaje więc pytanie odnośnie czynnika, który w trafny sposób może budować przewagę konkurencyjną przedsiębiorstwa. Często na giełdach papierów wartościowych można obserwować spółki, które pomimo doskonałej koniunktury wzrostowej oraz znakomitych rekomendacji specjalistów rynkowych notują spadki. Za ten stan rzeczy można winić chaos panujący na rynkach regulowanych lub fakt opierania większości decyzji inwestycyjnych o panujące akurat emocje lub nastroje giełdowe u inwestorów, lecz rozsądnym jest poszukiwanie innych czynników takich jak innowacje. Nie bez powodu inwestowanie na giełdzie określane jest mianem gry. Rynek telekomunikacyjny skupia podmioty handlujące usługami transmisji danych, obrazu i dźwięku, ale także spółki specjalizujące się w budowie infrastruktury, badaniach nad nowymi technologiami, projektowaniu i produkcji dóbr i usług sprzedawanych przez operatorów. Określenie otoczenia ogólnego i zadaniowego, w oparciu o wstępną analizę makroekonomiczną, będzie ukierunkowane na inwestycje długoterminowe, czyli przynajmniej roczne. Jest to o tyle istotne, że charakter spekulacyjny nie jest w stanie dać wystarczająco silnych sygnałów, w jakich kierunkach będą postępowały zmiany rynkowe. Dla samego ukierunkowania się na sektor telekomunikacyjny wykorzystana została analiza SWOT: Strengths – Weaknesses – Opportunities – Threats. Jest to jedna z popularniejszych analiz przedsiębiorstw pod względem ich mocnych stron (atuty, zalety), słabych (bariery, wady), szans na korzystne zmiany, a także zagrożeń wynikających 2 Adamieckiego w Katowicach, Katowice 2010, s. 35. Czekała M., Analiza fundamentalna i techniczna, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego we Wrocławiu, Wrocław 1997, s. 93. 36 z niebezpiecznych zmian rynkowych. Dla potrzeb niniejszej pracy analiza SWOT została zastosowana w nieco szerszej perspektywie, a mianowicie odnośnie całego sektora telekomunikacyjnego. Analiza jest ukierunkowana na wskazanie obiektywnego instrumentu do inwestycji, jakim może być rynek łączności, nie zaś na potrzeby konsumentów czy wybranych spółek. 2. ANALIZA SWOT SEKTORA TELEKOMUNIKACYJNEGO3,4 Mocne strony: Duży popyt na nowe produkty innowacyjne (telefonia, Internet, telewizja), szerokie zainteresowanie nowymi produktami i usługami (szczególnie młode pokolenie); deregulacja rynku, zmniejszanie barier państwowych dla wejścia na rynek nowych spółek, dostosowywanie prawa do istniejących warunków rynkowych (problem usług pakietowych), wspieranie sieci szerokopasmowych przez UKE; liczne inwestycje infrastrukturalne, duże perspektywy rozwojowe na tle czołówki państw europejskich, ukierunkowanie na mobilność i bezprzewodowość; działalność na rzecz edukacji i informowania o rynku telekomunikacyjnym (autopromocja); bardzo korzystna kampania marketingowa (połączenie z modą, trendami globalizacyjnymi, kojarzenie z sukcesem, bogactwem, młodością i wieloma innymi czynnikami społecznej propagandy); zwiększanie pakietów usług, bez podnoszenia kosztów w danych przedziałach abonenckich; obniżka stawek MTR (trafiające do konkurencyjnych sieci opłaty, jakie operatorzy płacą sobie nawzajem za połączenia abonentów), czyli otwieranie współpracy pomiędzy sieciami i producentami, bezpośrednie inwestycje zagraniczne (BIZ); duża odporność rynku na wahania koniunktury gospodarczej, ułatwiona decyzja odnośnie inwestycji giełdowych przynoszących zyski. Słabe strony: Kosztowna budowa infrastruktury naziemnej i satelitarnej; dominujący gracze o charakterze monopolistów na rynku, blokowanie umów między operatorami a spółkami zajmującymi się budową infrastruktury, a także wciąż liczne bariery dla wejścia na rynek (głównie finansowe i prawne); narzucone standardy z krajów wysoko rozwiniętych, ograniczające rozwój polskiego rynku badań nad łącznością; coraz częstsze wchodzenie międzynarodowych korporacji na polski rynek (telefonia ruchoma). 3 http://www.egospodarka.pl/65002,UKE-a-rynek-telekomunikacyjny-2006-2011,1,39,1.html, 01.05.2012. 4 Telekomunikacja i poczta, jako stymulatory rozwoju e-gospodarki w Polsce. pod red. nauk. H. Babisa. Wydawnictwo Naukowe US, Szczecin-Darłowo 2005, s. 254–265. 37 Szanse: Błyskawiczne pojawianie się nowych produktów/usług w skali całego globu (szybkie rozprzestrzenianie technologii); zwiększanie możliwości transmisji danych, obrazu i dźwięku, dzięki modernizacji łączy; sprzedaż usług szerokopasmowej transmisji danych (ang. Bitstream Access, BSA) korporacjom (umowy hurtowe); ogromna konkurencyjność na rynku telefonii ruchomej (nowi operatorzy). Zagrożenia: Znaczące spowolnienie rozwoju telefonii stacjonarnej; konkurencyjne dążenie do walki cenowej, hamujące własne inwestycje; krótka renta nowości (produkty szybko zastępowane nowszymi, wiele ulepszeń); częsty brak wstecznej kompatybilności urządzeń i usług, narzucone wykorzystywanie najnowszych wzorców. 3. INNOWACYJNOŚĆ W ŚWIECIE TELEKOMUNIKACJI Rynek telekomunikacyjny, co wynika z analizy SWOT w powyższym punkcie, jest ściśle związany z najnowszymi technologiami. Wywierają one niezwykle istotny wpływ na inwestycje infrastrukturalne, produkcyjne, poziom badań nad produktami i usługami, a także samą sprzedaż i nastroje konsumentów. Występuje również pewna współzależność pomiędzy najnowszymi inwestycjami a popytem na nie wśród społeczeństwa. Nastroje społeczne względem nowinek są trudne do zmierzenia, lecz definiowanie ich w aspekcie socjologicznym nie stanowi większego problemu. W wyniku rozwoju pokrewnych dziedzin, takich jak media czy rozrywka, wiele z nich jest łączona w kombajny użytkowe dla klientów indywidualnych, jak i firmowych. Dobrym przykładem konwergencji innowacji technicznych jest bardzo szybko rozwijająca się na polskim rynku spółka akcyjna Netia. Początkowo zajmująca się wyłącznie usługami lokalnej naziemnej łączności telekomunikacyjnej, w wyniku szybkiego przystosowywania społeczeństwa do zachodnich wzorców uzyskała w ciągu 8 lat (od jej utworzenia w 1990 roku) łączną liczbę 100 tys. klientów. Dalszym krokiem było wejście na Warszawską Giełdę Papierów Wartościowych (w 2000 roku). W wyniku dużego napływu nowych środków z akcjonariatu zaistniały możliwości rozwoju firmy w innych kierunkach. Rozwinęła ona swoją własną sieć łączności szkieletowej na terenie całej Polski, uzyskując możliwość wprowadzania nowych technologii do już istniejącej infrastruktury: Internet, telewizja na życzenie, IPTV, Internet mobilny, usługi transmisji danych, usługi głosowe, usługi zintegrowane (Unified Communications, Business Office). Innowacyjność stała się główną determinantą dla kierowania firmą. 38 Jak można przeczytać na stronie Netii S.A., w roku 2010 firma wprowadziła pilotażowy projekt modernizacji sieci do standardu nowej generacji (NGA)5. Ciągłe unowocześnienia produktów oferowanych przez spółki takie jak Netia wynikają w dużej mierze ze wzrostu potrzeb klientów względem kupowanych produktów i usług. Społeczeństwo smartfonów i portali społecznościowych, jakim w dużym uogólnieniu można nazywać ludność dzisiejszej Unii Europejskiej, podąża w bardzo szybkim tempie za nowoczesnymi technologiami. Nie wystarcza już tylko sam szybki komputer osobisty, jest on miniaturyzowany, personalizowany. Nic nie wskazuje na to, by tendencja ta uległa zmianie w najbliższej przyszłości. Dlatego także rynek będzie obierał taki trend zmian, gdyż ma to przełożenie na zwiększający się udział przychodów z tego typu działalności. 4. WARTOŚĆ I EFEKTYWNOŚĆ INWESTYCJI NA RYNKU TELEKOMUNIKACYJNYM Kluczowe dla rynku telekomunikacji czynniki, takie jak uwypuklony wcześniej wpływ innowacji na produkcję, społeczeństwo, a także obierane kierunki rozwojowe spółek można ująć w szerszej perspektywie. Same inwestycje w konkretne spółki notowane na giełdach papierów wartościowych często obarczone są dużym ryzykiem zmian, niezależnych od samej giełdy, w postaci przejęć, niekorzystnych danych rynkowych (np. informacje o produkcji przemysłowej w danym kraju, specyficznie wpływające na całość gospodarki), bankructw i wielu innych. Wykrycie ich wpływu na spółkę, poprzez standardową analizę fundamentalną jest bardzo trudne i czasochłonne. Z drugiej zaś strony inwestycja w całość indeksu WIG, WIG20, mWIG40, sWIG80 może okazać się mało efektywna i przynosić niewielkie korzyści, a nawet straty. W tym wypadku sama giełda wychodzi inwestorowi naprzeciw notując takie subindeksy, jak WIG-TELKOM, WIG-MEDIA, WIG-INFO i prawie dziesięć innych (nowe subindeksy, np. WIG-Ukr). Jest to doskonałą odpowiedzią na potrzeby rynkowe początkującego inwestora, który myśli o długookresowej inwestycji, o dobrej stopie zwrotu. Tworzenie portfela inwestycyjnego opartego właśnie o dany sektor jest interesującą inwestycją ze względu na informacje, jakie będą brane pod uwagę przy analizie opłacalności. 5 http://firma.netia.pl/historia-firmy.html, 01.05.2012. 39 Rysunek 1. Wykres indeksu WIG-TELKOM (lewy i prawy wykres) oraz WIG20 (lewy) i HAWE S.A. (prawy) w latach 2007-2012 Źródło: Opracowanie własne na podstawie narzędzi analitycznych portalu http://stooq.pl/, 01.05.2012. Część rysunku po lewej stronie wyraźnie ukazuje zmiany kursów (zmiany procentowe) akcji notowanych na indeksach WIG20 oraz WIGTELKOM. Wykres potwierdza wcześniej postawioną i opisaną hipotezę o umiarkowanym utrzymywaniu się dobrej koniunktury na rynku w czasie. Ważne jest tutaj także to, że zachowany jest kierunek zmian kursów w okresie, którego nie dotyczył kryzys. Przy załamaniach koniunktury gospodarczej reakcja głównego indeksu giełdowego była wyjątkowo gwałtowna, przynosząc znaczne straty inwestorom posiadającym takie aktywa. Inaczej sprawy się miały na rynku telekomunikacyjnym, który to pomimo silnej bessy utrzymywał stałe tempo wzrostowe. Podobnie jak miało to miejsce w latach 2008–2009, gdy globalny kryzys finansowy pomniejszał przychody inwestorów, tak aktualnie, w dobie europejskiego kryzysu finansowego WIG-TELKOM jest odporny na wahania kursów giełdowych. Innymi słowy potwierdza on swoją stabilność, jednak szukając istoty takiego zachowania można to zjawisko tłumaczyć wpływem wcześniej opisanych innowacji technologicznych, tak silnie pielęgnowanych na tym konkretnie rynku. Wykres po prawej prezentuje zmian tygodniowych stóp zwrotu (procentowo) z wcześniej przedstawionego subindeksu WIG-TELKOM w konfrontacji ze spółką akcyjną Hawe, która wchodzi w skład rynku telekomunikacyjnego (zarządzanie aktywami spółek zależnych Hawe S.A., infrastruktura telekomunikacyjna). Jak widać silne wahania kursów spółki Hawe przynoszą w inwestycji długoterminowej dość znaczące straty. Pomimo początkowej przewagi, zaraz przed wystąpieniem światowego kryzysu finansowego stopy zwrotu przewyższały macierzysty indeks telekomunikacji, jednak w wyniku późniejszej niepewności na rynku i ograniczenia in40 westycji infrastrukturalnych powiązanych z innymi sektorami, spółka Hawe ulegała wahaniom bardzo zbliżonym do notowań indeksu WIG20. Powtarzając wniosek z poprzedniej analizy od strony innowacji, inwestycje w pojedyncze spółki charakteryzują się dużym ryzykiem. W związku z tym lepszym wyborem jest opieranie się o portfel spółek telekomunikacyjnych. Osobne miejsce należy się największej spółce subindeksu WIGTELKOM, notowanej pod nazwą TP S.A., która posiada pakiet 78,33% rynku telekomunikacji6. Jest to spółka, która statystycznie rzecz biorąc kreuje ruchy całości subindeksy. Jednak należy wspomnieć, że w przeciągu ostatnich 3 lat stopy zwrotu z tego indeksu było proporcjonalnie niższe niż pozostałych spółek subindeksu. Spółka o pozycji monopolisty na rynku miała w swojej przeszłości duże problemy właśnie z innowacyjnością. Jednak ostatnie połączenie sił z marką Orange radykalnie zmienia wizerunek największego w kraju dostawcy telefonii stacjonarnej7. Przekształcona Telekomunikacja Polska zapowiada znaczące zmiany, także w innowacyjności i usługach pakietowych. Ze względu na swoją dominującą pozycji z pewnością wymusi na konkurencji jeszcze bardziej wzmożony rozwój oraz stopniowo – po okresie stagnacji – będzie odzyskiwać klientów. 5. PODSUMOWANIE Reasumując rozważania nad wpływem innowacji technologicznych na wybór optymalnego portfela opartego o subindeksy GPW w Warszawie można stwierdzić wysoką korelację pomiędzy czynnikami kreującymi gospodarkę opartą na wiedzy, a zmianami indeksów giełdowych. Ważna wydaje się duża odporność na wahania rynkowe sektora telekomunikacji. Jest to wywołane stabilnym wzrostem udziału tej branży w całości rynku, tendencjami wzrostowymi przychodów uzyskiwanych przez operatorów i wreszcie przyczynami społecznymi (trendami społeczności globalnej do zainteresowania usługami i produktami spółek telekomunikacyjnych). Teoretyczna inwestycja w rynek telekomunikacji może okazać się wyjątkowo opłacalna z punktu widzenia łatwości wyboru portfela, jak i samymi zrównoważonymi zyskami z zakupu takiego pakietu akcji. Inwestor w obliczu globalnych, jak i lokalnych kryzysów finansowych ma możliwość zabezpieczenia swojego kapitału, poprzez wybór sektora telekomunikacyjnego tłumaczonego wpływem innowacji. Ostateczne porównanie rynku telekomunikacyjnego z innymi sektorami wskazuje na niską korelację z głównymi indeksami, zwłaszcza w okresie bessy, co świadczy o fenomenie takiej inwestycji w ryzykownych czasach. 6 7 http://www.money.pl/gielda/indeksy_gpw/wig_telkom/, 01.05.2012. http://www.orange.pl/witajcieworange.phtml, 01.05.2012. 41 BIBLIOGRAFIA CZEKAŁA M., Analiza fundamentalna i techniczna. Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego we Wrocławiu, Wrocław 1997. SPOREK T., Wpływ kryzysu finansowego na globalizację gospodarki światowej. Diagnoza i konsekwencje dla Polski. Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Karola Adamieckiego w Katowicach, Katowice 2010. Telekomunikacja i poczta, jako stymulatory rozwoju e-gospodarki w Polsce. Pod red. nauk. H. Babisa. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin-Darłowo 2005. http://firma.netia.pl/historia-firmy.html, 01.05.2012. http://stooq.pl/, 01.05.2012. http://www.egospodarka.pl/65002,UKE-a-rynek-telekomunikacyjny-2006-2011,1,39,1.html, 01.05.2012. http://www.money.pl/gielda/indeksy_gpw/wig_telkom/, 01.05.2012. http://www.orange.pl/witajcieworange.phtml, 01.05.2012. THE IMPACT OF INNOVATIVE TECHNOLOGIES ON THE TELECOMMUNICATION MARKET AND ITS VALUE The aim of the work is to link the issue of innovation technologies and opportunities on the stock exchange to invest profitably in a particular sector of the economy. The author focuses on finding determinants which could point a competitively distinguishing branch of the economy. The issue is raised from a view of a company’s value for a potential investor. Moreover knowledge-based economy model was discussed, as an equivalent to such factors as a GDP or inflation in particular countries. The SWOT analysis was chosen as a method of solving a problem of investment decision. Furthermore an author has analysed statistical date and economic indicators, stressing main economic trends on a potential investment market. The goal of the work is to indicate a proper way of developing stock exchange leader companies, which have a chance for a balanced growth. That is all second by the usage of innovation technologies in above-average performing telecommunication sector of economy. Park naukowo-technologiczny, innowacje, biznes, ośrodki naukowe, transfer technologii, komercjalizacja wiedzy, B+R. Ewelina KORBECKA*, Anna SOBIERAJ* PARK TECHNOLOGICZNY JAKO INNOWACYJNE ŚRODOWISKO OTOCZENIA BIZNESU NA PRZYKŁADZIE KIELECKIEGO PARKU TECHNOLOGICZNEGO Każdy przedsiębiorca bazujący na innowacyjnych rozwiązaniach technologicznych, który jest w początkowej fazie rozwoju własnej firmy lub posiada już określoną pozycję na rynku w pewnym momencie swojej działalności natrafia na problemy, z którymi nie może sobie poradzić. Mogą to być m.in. środki finansowe, czy dostęp do nowoczesnych technologii, laboratoriów. Kwestia ta wydaje się być trudna do pokonania. Na szczęście tylko pozornie, gdyż parki technologiczne są doskonałym rozwiązaniem tych problemów. Dzięki szerokiej ofercie wachlarza usług około biznesowych stają się ogromną podporą w funkcjonowaniu przedsiębiorstwa bazującego na innowacjach.. Celem pracy jest ukazanie korzyści płynących z usytuowania biznesu w parku technologicznym. Praca rozpoczyna się od omówienia inicjatywy pierwszego parku technologicznego w Polsce, a następnie przedstawia istotę parków technologicznych oraz ukazuje funkcjonowanie Kieleckiego Parku Technologicznego ze szczególnym uwzględnieniem na usługi około biznesowe. Praca zwraca również uwagę na to, iż parki technologiczne są miejscem łączenia nauki ze światem biznesu. Porusza również kwestię związaną z instytucjami otoczenia biznesu. 1. WSTĘP Inicjatywa tworzenia inkubatorów przedsiębiorczości pojawiła się w Polsce w drugiej połowie lat osiemdziesiątych. W 1986 roku Wielkopolskie Centrum Innowacji i Przedsiębiorczości oraz Akademia Ekonomiczna w Poznaniu rozpoczęły studia nad możliwościami przeniesienia do Polski doświadczeń krajów gospodarczo rozwiniętych w zakresie organizowania nowych form inkubacji przedsiębiorczości. Podjęto współpracę z United Nations Development Programme – dla stworzenia Programu * Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach, Studenckie Koło Naukowe „Koncept”, opiekun referatu: mgr Joanna Rogalska, Instytut Ekonomii, UJK. 43 UNDP POL/89/TOI Studium możliwości dla organizacji Centrum Technologicznego i Biznes Plan dla Parku Technologicznego w Polsce1. 2. PIERWSZY PARK TECHNOLOGICZNY W POLSCE Tworzone od kilku lat w Polsce projekty centrów technologicznych wynikają z przeświadczenia o konieczności budowy jakościowo nowych instytucji, zdolnych do przyspieszenia tempa i zakresu przekształceń strukturalnych w gospodarce regionu oraz kraju. Na podstawie zagranicznych, a w chwili obecnej także polskich doświadczeń decydujące znaczenie do tego procesu ma2: przejawianie inicjatyw społeczności lokalnych, organizacji gospodarczych, społecznych, jednostek twórczych, przedsiębiorczych, tworzenie warunków infrastrukturalnych, organizacyjnych i kadrowych do współpracy z gospodarką światową, zwłaszcza zaś z organizacjami gospodarczymi i finansowymi, pracującymi w obszarze technologii szczytowych, właściwe powiązanie działań społeczności lokalnych z decyzjami podejmowanymi przez władze centralne. W swojej istocie centra technologiczne są potencjalnymi obszarami koncentracji i transferu techniki oraz technologii, pozwala to na: skupienie na niewielkim obszarze instytucji produkcyjnych, kształcenie kadr naukowo-badawczych, pracujących w priorytetowych dziedzinach nauki czy techniki, ulepszenie, a czasami umożliwienie komunikacji pomiędzy badaczami oraz wytworzenie elementów nowej kultury mającej na celu zwiększyć znaczenie kreatywności i kultury3. 3. ISTOTA PARKÓW NAUKOWO-TECHNOLOGICZNYCH Głównym zadaniem parków naukowo-technologicznych jest promocja gospodarki związana z wspieraniem przedsiębiorczości, transferu technologii i innowacji. Posiadają odpowiednią infrastrukturę techniczną, a także świadczą różnego typu doradztwa dotyczące rozwoju przedsiębiorstw, wykorzystania nowoczesnych technologii, czy też komercjalizacji badań naukowych powstałych w wyniku eksperymentów4. Ich celem jest umożliwianie przepływu zarówno wiedzy jak i technologii pomiędzy insty1 E. Okoń-Horodyńska, Narodowy system innowacji w Polsce, Wydawnictwo Uczelniane AE, Katowice 1998, s. 205. 2 Ibidem, s. 205-206. 3 Ibidem, s. 207-208. 4 Ministerstwo Gospodarki- Departament Konkurencyjności Gospodarki, Raport: Wpływ instytucji otoczenia biznesu na wzrost konkurencyjności gospodarki rok po akcesji Polski do UE, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa 2006, s. 24. 44 tucjami naukowymi a biznesem. Parki technologiczne w swojej ofercie posiadają szeroki wachlarz usług, do których możemy zaliczyć transfer technologii, a także działania mające na celu przekształcanie wyników badań czy prac rozwojowych pochodzących z ośrodków naukowobadawczych, wcielanie ich w rzeczywistość poprzez przekształcanie je w innowacje technologiczne. Dlatego też w większości parków technologicznych w Polsce usytuowane są również inkubatory technologiczne wraz z laboratoriami badawczymi. Inkubator technologiczny ma za zadanie świadczyć wszelkiego rodzaju pomoc nowo powstałej firmie bazującej na innowacyjnych rozwiązaniach w celu osiągnięcia przez nią dojrzałości i przystosowania do samodzielnego funkcjonowania na rynku. Jednak efektywność parków w dużym stopniu związana jest z generowaniem mechanizmów umożliwiających transfer technologii od ośrodków naukowych do biznesu. Dlatego też ogromnie cenne staje się wsparcie ze strony parków, nie tylko w zakresie doradztwa czy infrastruktury, ale również pomocy finansowej, która może stać się ogromnym wsparciem dla młodych przedsiębiorców5. Działalność parków powiązana jest, nie tylko z instytucjami naukowo-badawczymi czy edukacyjnymi, ale również z administracją publiczną, a także instytucjami zajmującymi się wspieraniem przedsiębiorczości oraz transferem technologii6. Parki naukowo-technologiczne to nie jest jedyna nazwa określająca parki, gdyż na określenie ich używa się zamienienie takich określeń jak: park naukowo-badawczy, naukowy, badawczy a także przemysłowo-technologiczny, technopol czy technopark7. Najczęściej inicjatorem budowy parków są jednostki naukowe tj. uczelnie, czy instytuty badawcze, a także ośrodki badawczo-rozwojowe. Jednak inicjatorem tworzenia parków może się również administracja określonego szczebla: centralna, regionalna bądź samorządowa. Rzadziej zdarza się sytuacja, iż jest to sektor przemysłu czy handlu. Parki technologiczne znajdują się w doskonałej sytuacji ze względu na to, iż bardzo często wspierane są przez instytucje finansowe8. Ogromna zaletą parków technologicznych jest to, iż tworzą sieć powiązań z różnymi podmiotami: przedsiębiorcami korporacyjnymi, samorządami terytorialnymi czy też z instytucjami finansowymi. Stwarza to ogromne możliwości przedsiębiorcą mającym swoją siedzibę w parku, gdyż dzięki tym kontaktom przedsiębiorstwo 5 P. Czyż, D. Dec, T. Klimczak, A. Kowalczyk, K. Pylak, M. Zub, Raport końcowy, Instytucje otoczenia biznesu wspierane w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw, w latach 2004-2006, Unia dla Przedsiębiorczych Warszawa 2007, s. 53. 6 Ministerstwo Gospodarki- Departament Konkurencyjności Gospodarki, Raport: Wpływ… op. cit., s.24. 7 http://www.pi.gov.pl/parp/chapter_86022.asp, 02.04.12. 8 T. Piecuch, Przedsiębiorczość Podstawy teoretyczne, Wydawnictwo C. H. Beck, Warszawa 2010, s. 145. 45 może mieć dostęp do większego grona potencjalnych klientów, aniżeli inne konkurencyjne firmy funkcjonujące poza obszarem parku9. Współpraca z różnymi podmiotami umożliwia również łatwiejszy dostęp do infrastruktury technicznej czy medialnej, a także odpowiednio wykwalifikowanych kadr. Parki technologiczne stanowią istotny element regionalnych systemów innowacyjnych, ale również przyczyniają się do transformacji w stronę gospodarki opartej na wiedzy, dzięki czemu nie tylko nowe technologie, ale i innowacje nabierają ogromnego znaczenia10. 4. KIELECKI PARK TECHNOLOGICZNY Kielecki Park Technologiczny to wielofunkcyjny obiekt stworzony w celu zwiększenia aktywności gospodarczej. Powstał po to, aby ukierunkować miasto Kielce na rozwój w stronę innowacji i nowoczesnych technologii. Park świadczy usługi firmom na każdym etapie rozwoju11. Kielecki Park Technologiczny swoim lokatorom oferuje: ułatwienia związanie z lokowaniem swojego biznesu w parku obejmujące trzy korki. Pierwszy nich związany jest z rozpoznaniem pomysłu, oceny jego potencjału i przekształcenia go w firmę. Kolejnym etapem jest preinkubacja, która związana jest z profesjonalnym przygotowaniem biznes planu, a także pomocą w załatwieniu czynności rejestracyjnych nowo powstającej firmie. Ostatnim trzecim krokiem jest już etap inkubacji związany z wynajęciem powierzchni zarówno biurowej, laboratoryjnej, czy też produkcyjnej w zależności od potrzeb młodej firmy, a także możliwością skorzystania z sal konferencyjnych specjalnie przystosowanych na potrzeby szkoleń, konferencji oraz innych ważnych wydarzeń. Kielecki Park Technologiczny swoim lokatorom stwarza usługi doradcze i szkoleniowe obejmujące: szkolenia, konferencje czy warsztaty. Dodatkowo udostępnia bazę kontaktów niezbędną do prawidłowego funkcjonowania przedsięwzięcia. Wsparcie oferowane przez Kielecki Park Technologiczny nastawione jest również na planowanie strategiczne, czy też zarządzanie produktem innowacyjnym związane z wdrażaniem nowych usług oraz produktów. Istnieje również możliwość zwrócenia się z prośbą o pomoc parku w pozyskiwaniu zewnętrznego źródła finansowania projektów12. Obszary znajdujące się w posiadaniu Kieleckiego Parku Technologicznego zostały włączone do Specjalnej Strefy Ekonomicznej „Starachowice”, przez co stały się atrak9 J. Duraj, Przedsiębiorczość i innowacyjność, Wydawnictwo Difin, Warszawa 2010, s. 117. Ibidem, s. 118-119. 11 Kielecki Park Technologiczny, Miejsce dla Twojej firmy, Kielecki Park Technologiczny, Kielce 2012, s. 4. 12 http://www.technopark.kielce.pl/pl/co_oferuje_park, 04.04.2012. 10 46 cyjnym miejscem na rozpoczęcie własnego biznesu na preferencyjnych warunkach. Przez preferencyjne warunki rozumie się zwolnienia z podatku dochodowego do określonych wydatków inwestycyjnych, a także poziomu zatrudnienia. Dodatkową korzyścią jest bezpłatna pomoc związana z formalnościami dotyczącymi inwestycji, a także zwolnienie z kolejnego podatku, jakim jest podatek od nieruchomości13. Park Technologiczny zapewnia swoim lokatorom usługi teleinformatyczne niezbędne dla prawidłowego i skutecznego funkcjonowania biznesu opartego na innowacjach14. Jakość świadczonych usług została potwierdzona po otrzymaniu Certyfikatu Zintegrowanego Systemu Zarządzania norm PN-EN ISO 9001:2009. Bardzo ważnym aspektem, na który należy zwrócić szczególną uwagę jest to, iż park jest miejscem umożliwiającym komercjalizację badań naukowych. W okresie od 1 października 2008 do 23 września 2009 przez Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy Jana Kochanowskiego w Kielcach w partnerstwie z Kieleckim Parkiem Technologicznym realizowany był projekt: „Nauka dla biznesu - uniwersytet inkubatorem komercjalizacji badań naukowych”. Projekt skierowany był, nie tylko do pracowników naukowych, ale również przedsiębiorców oraz studentów. Zrealizowany projekt miał na celu wykorzystać istniejący w ośrodkach badawczorozwojowych potencjał, który miał przyczynić się do wzrostu konkurencyjności regionu. Działania związane były z podniesieniem wiedzy pracowników zajmujących się badaniem i rozwojem w obszarze komercjalizacji badań naukowych oraz transferu technologii, a także w celu zwrócenia szczególnej uwagi na aspekt związany z własnością intelektualną oraz przemysłowa. Miał również za zadanie ukierunkowanie działań w stronę przedsiębiorców poprzez udzielenie im informacji dotyczących innowacji pochodzących z sektora B+R. Obustronne działania miały na celu nawiązanie współpracy pomiędzy przedsiębiorcami, a ośrodkami naukowymi, a także zwiększenie, jakości usług oferowanych przez uczelnie wyższe z uwzględnieniem potrzeb przedsiębiorstw15. 5. INSTYTUCJE OTOCZENIA BIZNESU Procesy globalizacyjne sprawiły, że innowacja stała się priorytetem zarówno specjalistów od strategii, jak i kadry zarządzającej w przedsiębiorstwach. Wysoki poziom technologii jest skutkiem szczególnie badań naukowych, wynalazków, odkryć, a także patentów. Równie ważnym czynni13 Kielecki Park Technologiczny, Miejsce… op. cit., s. 17. http://www.technopark.kielce.pl/pl/co_oferuje_park, 04.04.2012. 15 Kielecki Park Technologiczny, Gdy wiedza się opłaca, Biznes starter, Kielecki Park Technologiczny, Kielce 2010, s. 9. 14 47 kiem jest poziom rozwoju gospodarki, która będzie w stanie wchłonąć odkrycia oraz wyniki badań naukowych. W tym miejscu, wato podkreślić, iż w Polsce po 1989 roku rozwinęły się liczne lokalne inicjatywy podejmowane na rzecz poprawy innowacyjności, szczególnie przez takie działania jak: transfer nowoczesnych rozwiązań technologicznych do krajowej gospodarki, poszukiwanie patentów do realizacji przedsięwzięć innowacyjnych, edukację oraz doradztwo16. Instytucje otoczenia biznesu niosą przedsiębiorcą niezbędną pomoc obejmującą takie aspekty jak: tworzenie, prowadzenie czy rozwój przedsiębiorstwa. Oprócz parków naukowo-technologicznych czy przemysłowych do tej grupy zaliczają się również instytucje sfery badawczo-rozwojowej, centra i ośrodki transferu technologii a także centra zajmujące się wspieraniem przedsiębiorczości. Mogą to być również stowarzyszenia przedsiębiorców czy też izby gospodarcze a także samorządy przedsiębiorców. Głównym celem instytucji otoczenia biznesu jest zapewnić przedsiębiorcą niezbędną pomoc w prowadzeniu firmy opartej na innowacyjnych rozwiązaniach. Do grupy instytucji otoczenia biznesu zaliczana są również te ośrodki, które udzielają pomocy finansowej przedsiębiorcą17. Podmioty te są pierwotnym źródłem wiedzy, których wchłonięcie przez gospodarkę wymaga często pośrednika, którym mogą być ośrodki innowacji i przedsiębiorczości. Świadczą one pomoc bezpośrednią lub pośrednią, rozumianą, jako tworzenie środowiska, które potrafi wchłonąć rozwiązania innowacyjne i oczekuje nowych rozwiązań. Odpowiednio ukształtowane środowisko wymusza opracowywanie rozwiązań innowacyjnych i to takich, które są w danym okresie potrzebne. Ich wprowadzenie sprzyja rozwojowi, gdyż są odbiorcy na innowacyjne produkty18. Inicjatywy lokalne mają za zadanie przede wszystkim19: wspieranie w regionach, gminach czy miastach inicjatyw mających charakter innowacji naukowej oraz technologicznej, wspieranie państwa w realizacji jego polityki proinnowacyjnej, poszukiwanie optymalnych rozwiązań programowoorganizacyjnych wiążących naukę z przemysłem, łagodzenie barier lokalnej aktywności w rozwoju innowacyjności. 16 T. Żółtowski, Ekspertyza: Ocena propozycji działań w ramach zidentyfikowanych obszarów priorytetowych NPR 2007—2013, Ministerstwo Gospodarki i Pracy, Warszawa 2008, s. 7. 17 http://www.pi.gov.pl/iob/chapter_86459.asp, 06.04.12. 18 T. Żółtowski T, Ekspertyza: Ocena… op. cit., s. 7. 19 Ibidem. 48 6. ZAKOŃCZENIE Parki technologiczne pełnią rolę łącznika pomiędzy ośrodkami badawczo-rozwojowymi, a przedsiębiorstwami, które mają możliwość komercjalizacji opracowanych przez nich innowacji. Przepływ wiedzy i kooperacja pomiędzy nimi jest źródłem technologii, które do tej pory nie wykroczyły poza fazę prototypową. Co więcej, uczelnie wyższe, jako jednostki publiczne, do tej pory często cierpiały na brak środków na badania i promocję osiągnięć. Współpraca w ramach parku technologicznego przynosi obopólne korzyści. Ośrodki badawcze uzyskują finansowanie, a przedsiębiorstwa zdobywają dostęp do najnowszych technologii i możliwość konkurowania nie niskimi kosztami, ale innowacyjnością, co jest niezwykle ważne w gospodarce opartej na wiedzy. Znacznym ułatwieniem są tworzone laboratoria, dzięki którym prace mogą być przeprowadzane na miejscu. Może to prowadzić do wspólnej pracy nad innowacjami pomiędzy ośrodkami badawczo-rozwojowymi a firmami, mającymi wizję produktu oraz pomiędzy samymi ośrodkami badawczymi. Oprócz pracowników naukowych, współpraca z uczelniami pozwala na pozyskanie pracowników na zasadach staży i praktyk studenckich. Działalność w ramach parku technologicznego, poza kontaktem z nowymi technologiami, może pozwolić na ich nabycie z pierwszej ręki, a więc po znacznie niższych cenach. Jeszcze większego znaczenia może nabrać ten fakt, jeśli weźmie się pod uwagę wspomniany niedobór w zakresie finansowania badań w Polsce oraz często spotykaną w tych warunkach sprzedaż technologii znacznie poniżej potencjału, jaki ze sobą niesie20. Odnotowano wzrost świadomości naszego społeczeństwa odnośnie kwestii komercjalizacji techniki dla gospodarki. Powszechnie sądzi się, iż lokalne inicjatywy tworzenia parków, czy centrów technologicznych należy traktować, jako pierwsze kroki w tej dziedzinie21. Trzeba jednak zaznaczyć, iż chcemy rozwijać inicjatywę tworzenia nowych parków technologicznych, co uwidocznione jest m.in. w liczbie instytucji tego rodzaju22. BIBLIOGRAFIA CZYŻ P., DEC D., KLIMCZAK T., KOWALCZYK A., PYLAK K., ZUB M., Raport końcowy, Instytucje otoczenia biznesu wspierane w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw, w latach 2004-2006, Unia dla Przedsiębiorczych, Warszawa 2007. 20 http://www.ipo.pl/raporty/parki_przemyslowe_2009.pdf, 20.04.2012. Organizacja współpracy gospodarczej i rozwoju, komitet badań naukowych, Przegląd narodowej polityki naukowej i technicznej, OECD, Warszawa 1997, s. 106. 22 http://www.wnp.pl/parki_technologiczne, 20.04.2012. 21 49 DURAJ J., Przedsiębiorczość i innowacyjność, Wydawnictwo Difin, Warszawa 2010. KIELECKI PARK TECHNOLOGICZNY, Gdy wiedza się opłaca, Kielecki Park Technologiczny, Kielce 2010. KIELECKI PARK TECHNOLOGICZNY, Miejsce dla Twojej firmy, Kielecki Park Technologiczny, Kielce 2012. MINISTERSTWO GOSPODARKIDEPARTAMENT KONKURENCYJNOŚCI GOSPODARKI, Raport: Wpływ instytucji otoczenia biznesu na wzrost konkurencyjności gospodarki rok po akcesji Polski do UE, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa 2006. OKOŃ-HORODYŃSKA E., Narodowy system innowacji w Polsce, Wydawnictwo Uczelniane AE, Katowice 1998. ORGANIZACJA WSPÓŁPRACY GOSPODARCZEJ I ROZWOJU, KOMITET BADAŃ NAUKOWYCH Przegląd narodowej polityki naukowej i technicznej, OECD, Warszawa 1997, s. 106. PIECUCH T., Przedsiębiorczość Podstawy teoretyczne, Wydawnictwo C. H. Beck, Warszawa 2010. ŻÓŁTOWSKI T., Ekspertyza: Ocena propozycji działań w ramach zidentyfikowanych obszarów priorytetowych NPR 2007—2013, Ministerstwo Gospodarki i Pracy, Warszawa 2008. http://www.ipo.pl/raporty/parki_przemyslowe_2009.pdf, 20.04.2012. http://www.pi.gov.pl/iob/chapter_86459.asp, 06.04.12. http://www.pi.gov.pl/parp/chapter_86022.asp, 02.04.12. http://www.technopark.kielce.pl/pl/co_oferuje_park, 04.04.2012. http://www.wnp.pl/parki_technologiczne/, 20.04.2012. TECHNOLOGY PARK AS INNOVATIVE BUSSINESS ENVIROMENT Each entrepreneur based on innovative technological solutions, which is in the early stages developing their own business or already have a specific location on the market at some point in their business encounters problems, which can not cope. This could be financial resources and access to modern technology, laboratories. This question seems to be difficult to overcome. Fortunately, only apparently as technology parks are the perfect location to these problems. With a wide range of services offer some business are becoming a huge supporter in the functioning of the company based on innovation. Purpose of this study is to show the benefits of location the business in the technology park. Work begins with a discussion of the first technology park initiatives in Poland. and then presents the substance of technology parks and shows the operation Kielce Technology Park with a particular focus on some business services. Work also draws attention to the fact that technology park are a place to connect science and business. Also shows question to business institutions. . 50 System zarządzania treścią, CMS, Internet, serwis internetowy, organizacja, firma, przedsiębiorstwo, biznes, zarządzanie. Piotr MIJAS* SYSTEM ZARZĄDZANIA TREŚCIĄ JAKO EFEKTYWNE NARZĘDZIE WSPOMAGAJĄCE DZIAŁANIE PRZEDSIĘBIORSTWA W czasach szybkiego rozwoju Internetu wiele przedsiębiorstw przeniosło swój biznes do sieci, a ci, którzy tego nie zrobili, starają się w niej zaistnieć poprzez prezentowanie aktualności o firmie i publikowanie dokumentów na stronie internetowej, często wykorzystującej system CMS. System zarządzania treścią to aplikacja wspomagająca proces tworzenia, edycji i publikacji treści, a także jej archiwizacji. Zastosowanie tego systemu w organizacji może być kluczem do sukcesu. Łatwiejsze zarządzanie informacjami i dokumentami, szybka i prosta publikacja, a także aktualizacja treści przyczyniają się do oszczędności czasu i pieniędzy. System CMS umożliwia kontrolę właściciela nad serwisem i jego zawartością, co może przyczynić się również do kreowania pozytywnego wizerunku firmy. 1. SYSTEM ZARZĄDZANIA TREŚCIĄ 1.1. CZYM JEST SYSTEM ZARZĄDZANIA TREŚCIĄ? System zarządzania treścią to aplikacja internetowa pozwalająca na publikowanie i modyfikację treści umieszczanej na stronie internetowej. CMS, czyli Content Management System pozwala na proste tworzenie i edytowanie zawartości serwisu przez redaktorów, którzy często nie są programistami. W systemie zarządzania treścią mogą być umieszczane teksty, filmy, zdjęcia, a także inne rodzaje danych. Może służyć jako centralne repozytorium dokumentów przechowywanych i udostępnianych przez właściciela (osobę prywatną lub przedsiębiorstwo). Systemy zarządzania treścią automatyzują proces edycji, publikacji i archiwizacji treści na stronie internetowej, dzięki czemu organizacja unika chaosu i lepiej zarządza informacjami. Systemy CMS zostały spopularyzowane w ostatnich latach poprzez serwisy umieszczane w Internecie, określane * Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Studenckie Koło Naukowe „Stratos” oraz Studenckie Koło Naukowe Technologii Internetowych i Multimedialnych „IM-Tech”, opiekun referatu: mgr Milan Popović. 51 dokładniej jako Web Content Management. Jest to najpopularniejsza grupa systemów zarządzania treścią i często właśnie ona jest utożsamiana z pojęciem CMS1. 1.2. HISTORIA SYSTEMÓW CMS Pierwszy system zarządzania treścią powstał w 1995 roku. Właściciele firmy CNET Jonathan Rosenberg i Halsey Minor stworzyli system PRISM (skrót od Presentation of Realtime Interactive Service Material) zawierający rozwiązania stosowane w dzisiejszych silnikach CMS. Było to rozwiązanie komercyjne skierowane przede wszystkim do firm, które miały w łatwiejszy sposób publikować treści w Internecie. Przez lata tworzone były różne systemy zarządzania treścią, które dynamicznie się rozwijały, były rozbudowywane i udoskonalane, wynikiem czego jest spory odsetek stron internetowych w sieci zbudowanych w oparciu o systemy CMS2. 2. FUNKCJE SYSTEMÓW ZARZĄDZANIA TREŚCIĄ W systemach CMS treść może być zdefiniowana jako dokumenty, tekst, zdjęcia, filmy, dane teleadresowe, a także dane naukowe. Systemy zarządzania treścią są używane do przechowywania tych danych, ich kontroli, a także do publikowania ich dla szerszego grona użytkowników, którzy mogą te dane (często zdefiniowane w sposób semantyczny) przeszukiwać i czytać. Systemy CMS mogą być uznawane za centralne repozytorium plików i informacji, gdyż jedną z zalet niektórych systemów zarządzania treścią jest kontrola wersji. Wiadomości i dokumenty są uporządkowane chronologicznie, a ponadto są kategoryzowane w odpowiedni sposób, co ułatwia dotarcie do poszczególnych informacji. Funkcjonalności systemu zarządzania treścią pozwalają na tworzenie treści, łatwe zarządzanie nią, publikowanie, a następnie prezentację. CMS wspiera więc cały proces, od tworzenia poprzez dystrybucję aż po archiwizację materiałów. Daje również możliwość zarządzania strukturą witryny, wyglądem stron, które są udostępniane użytkownikom, szczególnie w przypadku webowych systemów zarządzania treścią3. 1 P. Frankowski, CMS. Jak szybko i łatwo stworzyć stronę WWW i zarządzać nią, Helion, Gliwice 2007, s. 43-48. 2 http://www.econtentmag.com/Articles/ArticleReader.aspx?ArticleID=6819, 22.05.2012 r. 3 http://www.steptwo.com.au/papers/kmc_what/index.html, 22.05.2012 r. 52 3. RODZAJE SYSTEMÓW ZARZĄDZANIA TREŚCIĄ Systemy zarządzania treścią dedykowane dla firm często określane są mianem ECM, czyli Enterprise Content Management. ECM to zintegrowane systemy zarządzania informacjami w przedsiębiorstwie. Organizują one dokumenty, kontakty i inne dane związane z procesami zachodzącymi w organizacjach. ECM często współdziałają z systemami klasy ERP (Enterprise Resource Planning), czyli systemami informatycznymi wspomagającymi zarządzanie przedsiębiorstwem. Są to grupy systemów rzadziej przyjmujących formę webową, która jest udostępniana na zewnątrz organizacji. Natomiast systemy CRM, czyli Customer Relationship Management to narzędzia służące do zarządzania kontaktami z klientami. Często systemy CRM udostępniane są przez organizację w intranecie lub Internecie, ale nie są upubliczniane dla nikogo poza klientami przedsiębiorstw i nie stanowią otwartego źródła informacji o firmie. Zaś systemy CMS są typowymi serwisami internetowymi, na których udostępniane dla wszystkich aktualności dotyczące przedsiębiorstwa są także indeksowane w wyszukiwarkach internetowych4. Tabela 1. Typy systemów zarządzania treścią Typ systemu zarządzania treścią Web Content Management (WCM) Digital Asset Management (DAM) Document Management (DM) Enterprise Content Management (ECM) Knowledge Management (KM) Zadania Specjalizuje się w zarządzaniu i dostarczaniu treści do stron internetowych Systemy zarządzania zasobami cyfrowymi dotyczą dystrybuowania grafik i multimediów oraz metadanych, ale nie treści w postaci tekstu Systemy specjalizujące się w zarządzaniu dokumentami Systemy do zarządzania dokumentami i zasobami informacyjnymi w powiązaniu z procesami zachodzącymi w organizacji Systemy informatyczne wspierające zarządzanie wiedzą Źródło: http://www.vasont.com/resources/what-is-content-management.html, 22.05.2012 r. 4. ROZWIĄZANIA STOSOWANE W SYSTEMACH CMS 4.1. TECHNOLOGIE WYKORZYSTYWANE W SYSTEMACH CMS Najczęściej spotykanym zastosowaniem systemu CMS są serwisy publikowane w Internecie. Systemy zarządzania treścią takie jak 4 http://www.vasont.com/resources/what-is-content-management.html, 22.05.2012 r. 53 Wordpress, Joomla czy Drupal korzystają z podobnych rozwiązań. W większości przypadków jest to połączenie serwera Apache, języka PHP i wykorzystanie bazy danych MySQL. Często oprócz PHP po stronie serwera wykorzystuje się języki ASP, JSP, Java, Ruby on Rails i Python, w których tworzone są systemy CMS. Bazy danych wykorzystywane w systemach zarządzania treścią to MySQL, MS-SQL, PostgreSQL, a także SQLite. Serwer aplikacji, na którym działa CMS to najczęściej Apache, choć nierzadko wykorzystywany jest również IIS oraz nginx. Ponadto dostęp do serwisów opartych o systemy CMS odbywa się przez WWW, co jest sporą zaletą nad innymi rozwiązaniami5. 4.2. BUDOWA SYSTEMÓW ZARZĄDZANIA TREŚCIĄ6 CMS składa się z silnika aplikacji, który przetwarza i wyświetla pobrane dane, z bazy danych, w której umieszczona jest treść serwisu i plików multimedialnych oraz modułów realizujących konkretne funkcje serwisu. Wiele systemów zarządzania treścią pozwala na dołączanie widżetów i wtyczek (plug-in’ów), które rozszerzają serwis o dodatkowe funkcjonalności. Istnieje szereg wtyczek pozwalających na dodanie do systemu zarządzania treścią m.in. kalendarzy, forów dyskusyjnych, biuletynów, newsletterów, a także galerii zdjęć. Instalowanie i dodawanie widżetów nie wymaga wiedzy programistycznej, odbywa się to w bardzo przyjazny dla użytkownika sposób. Głównym zadaniem systemów CMS jest odseparowanie informacyjnej zawartości serwisu od wyglądu. Systemy zarządzania treścią umożliwiają zautomatyzowaną publikację treści, a także jej wersjonowanie, co jest ważne w kontekście spójności i aktualności danych. Ponadto systemy CMS charakteryzują się bezpieczeństwem. Dostęp do serwisu mają jedynie uprawnieni użytkownicy, którzy mogą mieć przyporządkowane odpowiednie role i prawa umożliwiające odczytywanie oraz zarządzanie tylko określonymi przez administratora kategoriami i informacjami. Bezpieczeństwo jest również rozumiane w kontekście ochrony danych organizacji przed hakerami, wirusami i niepowołanym dostępem do nich, a zapewniane jest poprzez aktualizację oprogramowania do najnowszej wersji. Bardziej rozbudowane systemy CMS, które zdobyły już pozycję na rynku (np. najpopularniejszy Wordpress) posiadają funkcjonalności ułatwiające pracę nad publikacją treści m.in. planowanie wpisów, kanały RSS, system komentarzy i wsparcie SEO poprzez zastosowanie przyjaznych linków. 5 6 http://trends.builtwith.com/cms, 22.05.2012 r. P. Frankowski, CMS. Jak szybko i łatwo stworzyć stronę WWW i zarządzać nią, Helion, Gliwice 2007, s. 43-65. 54 Atutem niektórych systemów zarządzania treścią jest także wielojęzykowość, która jest istotna w przypadku międzynarodowych organizacji. Tworzenie i uzupełnianie treści w serwisach opartych o system CMS odbywa się za pomocą prostych w obsłudze interfejsów użytkownika, dzięki czemu aktualizacja i rozbudowa nie wymaga wiedzy specjalisty. Zarządzanie treścią serwisu, a także modułami i wtyczkami odbywa się poprzez panel administracyjny, który jest oddzielony od stron publikowanych dla użytkowników i do którego dostęp mają jedynie osoby uprawnione. Podczas edycji tekstów, dołączania zdjęć i filmów wykorzystywany jest edytor WYSIWYG, dzięki czemu obsługa jest prosta i oszczędza sporo czasu. Systemy CMS oferują o wiele wygodniejsze zarządzanie treścią niż w przypadku statycznego HTML. W ostatnich latach systemy zarządzania treścią mocno ewoluowały umożliwiając użytkownikom nie tylko dynamiczne tworzenie i modyfikację treści, ale również struktury – poprzez zmianę skórek i dołączanie przeróżnych modułów. Dzięki zastosowaniu technologii wymiennych szablonów (skórek), możliwe jest dostosowanie wyglądu serwisu internetowego do preferencji użytkownika. Proces zmiany szablonu wizualnego jest bardzo uproszczony i sprowadza się jedynie do pobrania skórki i zainstalowaniu jej w systemie. Do najpopularniejszych systemów zarządzania treścią istnieje wiele darmowych, a także płatnych, ale specjalnie przygotowanych, szablonów wizualnych. Możliwe jest więc dostosowanie wyglądu systemu zarządzania treścią do potrzeb właściciela i rodzaju działalności przedsiębiorstwa, które korzysta z takiego rozwiązania. 5. PRZEGLĄD SYSTEMÓW ZARZĄDZANIA TREŚCIĄ 5.1. DARMOWE ROZWIĄZANIA Obecnie trzy najpopularniejsze systemy zarządzania treścią to Wordpress, Joomla i Drupal. Wszystkie z nich to systemy CMS typu open source, co oznacza, że można swobodnie pobierać oprogramowanie i dokonywać zmiany w zależności od własnych wymagań. Wordpress to najczęściej używany system zarządzania treścią w całym Internecie, a jednocześnie uznawany jako jeden z najprostszych. Stosowany głównie do obsługi blogów. Posiada bardzo dużą ilość darmowych wtyczek, modułów, a także szablonów tworzonych przez projektantów. Joomla jest systemem, który pozwala na przyjazne tworzenie i zarządzanie treścią na stronie internetowej. Również posiada wiele modułów, które rozszerzają funkcjonalność całego systemu. Zaś Drupal to bardziej rozbudowany CMS, który nadaje się do tworzenia zaawansowanych serwisów internetowych. Posiada wiele przydatnych cech m.in. system segmentów i taksonomii. Te, jak 55 i inne darmowe rozwiązania CMS mogą być wykorzystywane przez przedsiębiorstwa do stworzenia własnej witryny, gdyż są one udostępniane na licencji GPL, czyli General Public License (licencja wolnego i otwartego oprogramowania)7. 5.1. KOMERCYJNE SYSTEMY ZARZĄDZANIA TREŚCIĄ Komercyjne systemy zarządzania treścią charakteryzują się nie tylko wysokim stopniem dostosowania do rodzaju działalności przedsiębiorstwa, ale również wsparciem technicznym i szkoleniami oferowanymi przez producenta. Takie rozwiązanie jest kosztowne, ale w przypadku dużej organizacji bądź korporacji często o wiele lepsze. Firma oprócz samego systemu otrzymuje hosting, na którym będzie utrzymywany serwis oraz wsparcie ze strony producenta w przypadku jakichkolwiek problemów. Ceny uzależnione są od rodzaju systemu zarządzania treścią, zainstalowanych modułów, liczby licencji, wymagań organizacji, a także ilości użytkowników, którzy będą korzystali z takiego rozwiązania8. 6. CMS W ORGANIZACJI 6.1. WYKORZYSTANIE SYSTEMÓW CMS W PRZEDSIĘBIORSTWACH Szybki rozwój Internetu spowodował wiele zmian w organizacjach. Niektóre przedsiębiorstwa się do nich dostosowały, niektóre nawet przeniosły swoją działalność do Internetu, inne zaś nadal nie potrafią wykorzystać potencjału sieci globalnej. Informacje, które są wewnątrz lub na zewnątrz firmy często są publikowane na wiele sposobów przy wykorzystaniu różnych kanałów dystrybucji. Niestety ilość możliwości publikacji treści jest spora, a dochodzi do tego proces starzenia się i dezaktualizacji informacji, który bywa dotkliwy. Ponadto informacje bywają niedokładne i potrafią wprowadzić w błąd. Raz udostępniona błędna informacja może przysporzyć firmie kłopotów, gdyż jej aktualizacja może być niemożliwa do zrealizowania bądź bardzo kosztowna. Nawet zmiana informacji na statycznej stronie internetowej przez webmastera wymaga sporo czasu, tym bardziej jeśli aktualizacja dotyczy dokumentów lub informacji, które zostały opublikowane dawno temu. Najlepszym wyjściem jest wykorzystanie systemu zarządzania treścią, który został specjalnie zaprojektowany, aby rozwiązać większość z tych problemów. CMS jest kluczem do sukcesu przedsiębiorstwa. Umożliwia on prostą i szybką publikację treści, niższe koszty prowa7 8 http://ezinearticles.com/?Designing-Websites-With-CMS&id=6521068, 22.05.2012 r. http://mashable.com/2011/04/05/best-cms-for-business/, 22.05.2012 r. 56 dzenia strony internetowej oraz łatwiejsze zarządzanie informacjami wewnątrz firmy, a także na zewnątrz niej, lecz pomimo wielu zalet niektóre organizacje nadal nie są zaznajomione z tą technologią. 6.2. KORZYŚCI BIZNESOWE Największą korzyścią z wykorzystania systemu CMS przez przedsiębiorstwo jest wspieranie celów i strategii biznesowych. System zarządzania treścią może pomóc poprawić sprzedaż, zwiększyć satysfakcję użytkowników, a także pomaga w komunikowaniu się organizacji ze społeczeństwem i pozwala kreować pozytywny wizerunek firmy. Inne korzyści dla firm z posiadania strony internetowej opartej o CMS to m.in. usprawniony proces tworzenia treści i aktualizacji serwisu, oszczędność czasu (szybszy czas realizacji zmian na stronie), niższe koszty utrzymania, prosta obsługa oraz zwiększenie bezpieczeństwa9. 7. PODSUMOWANIE Systemy zarządzania treścią wdrażane w przedsiębiorstwach pozwalają zaoszczędzić czas i pieniądze, ponieważ w łatwy sposób osoby obsługujące CMS mogą tworzyć, publikować i edytować treści na stronie internetowej. System CMS nie wymaga znajomości języków programowania, dzięki czemu możliwa jest szybka zmiana nie tylko informacji na stronie, ale również szablonu wizualnego, modułów i wtyczek. Dzięki temu użytkownik obsługujący system ma większą kontrolę nad serwisem i jego zawartością. Ponadto można wprowadzać dane z wyprzedzeniem, wersjonować dokumenty, dzięki czemu informacje na stronie będą zawsze aktualne. Jedyne problemy, które mogą wiązać się z zastosowaniem systemu zarządzania treścią to instalacja oprogramowania i kompatybilność jego dodatków z wersją systemu, a także wydajność, która w przypadku wykorzystania darmowych systemów CMS może pozostawiać wiele do życzenia w przypadku dużego obciążenia. Pomimo tego wiele przedsiębiorstw korzysta z tego typu rozwiązania, dzięki czemu ponosi niższe koszty utrzymania serwisu internetowego i oszczędza sporo czasu na publikacji i aktualizacji treści. 9 http://www.thundernet.com/alpartis/articles/cmstop10.shtml, 22.05.2012 r. 57 BIBLIOGRAFIA DOYLE B., CMS Genesis: Who Did What When?, http://www.econtentmag.com/Articles/ArticleReader.aspx?ArticleID=6819, 22.05.2012 r. FRANKOWSKI P., CMS. Jak szybko i łatwo stworzyć stronę WWW i zarządzać nią, Helion, Gliwice 2007. LEWIS A., Designing Websites With CMS, http://ezinearticles.com/?Designing-WebsitesWith-CMS&id=6521068, 22.05.2012 r. PARTIS A., Top 10 Benefits of a Content Management System, http://www.thundernet.com/alpartis/articles/cmstop10.shtml, 22.05.2012 r. ROBERTSON J., So, What is a Content Management System?, http://www.steptwo.com.au/papers/kmc_what/index.html, 22.05.2012 r. WARNER I., Business Case for Web Content Management System, http://canberra.academia.edu/IzabellaWarner/Papers/1742371/BUSINESS_CASE_FOR_W EB_CONTENT_MANAGEMENT_SYSTEM, 22.05.2012 r. WEHR L., Closed or Open Source: Which CMS is Right for Your Business?, http://mashable.com/2011/04/05/best-cms-for-business/, 22.05.2012 r. http://trends.builtwith.com/cms, 22.05.2012 r. http://www.vasont.com/resources/what-is-content-management.html, 22.05.2012 r. CONTENT MANAGEMENT SYSTEM AS AN EFFECTIVE TOOL TO SUPPORT ENTERPRISE ACTIVITY The article refers to Content Management System as an effective tool to support enterprise activity. Nowadays many companies move their business on the Internet, perceiving a great opportunity in that field. To present company data, information and documentation, very often they use CMS. This application supports the process of creating, editing and publishing content, also its archiving. CMS derives from PRISM and has developed over time into several subsystems, like Web Content Management or Enterprise Content Management. On the market we can find many open-source CMS systems, the most popular being Wordpress, as well as commercial ones. Technologies used for both are: Apache, PHP, MySQL and others. The main advantages of using CMS are its simplicity and security. Besides saving time and money, it also brings up an improved process of content creating and updating. And the most important aspect is that, due to CMS we can create a positive image of the company. Bankowość mobilna, aplikacje mobilne, Internet mobilny, smartphone, rynek urządzeń mobilnych, analiza. Milan POPOVIĆ* BEZPIECZEŃSTWO I UŻYTECZNOŚĆ APLIKACJI BANKOWOŚCI MOBILNEJ Niniejsza praca ma na celu pokazania bezpieczeństwa i użyteczności aplikacji mobilnych dedykowanych dla bankowości. W początkowych częściach zostały opisane światowe rynki urządzeń mobilnych typu smartphone oraz ich bezpieczeństwo. Dalsza część dotyczy Internetu w urządzeniach komórkowych oraz zastosowania w bankowości. Została przeprowadzona analiza aplikacji mobilnych banków z punktu widzenia akceptowanych systemów operacyjnych dla urządzeń mobilnych. 1. RYNEK URZĄDZEŃ SMARTPHONE W POLSCE I NA ŚWIECIE Podstawową zaletą urządzeń mobilnych typu Smartphone jest fakt, że nietrudno je zabrać ze sobą. Dzięki niewielkim rozmiarom możemy cieszyć się funkcjonalnościami oprogramowania w dowolnym miejscu, w jakim się znajdujemy, o każdej porze dnia i nocy1. Badania różnych firm mówią o ciągłym wzroście sprzedaży wspomnianych urządzeń. Statystyki GfK Polonia wykazują, iż od kiedy „mądre telefony” pojawiły się na polskim rynku ich poziom sprzedaży cyklicznie podnosi się, od 3 proc. w 2008 roku do 13 proc. w roku 20102. Jednakże dopiero w roku kolejnym zaczęły odgrywać znaczącą rolę na rynku polskim, stanowiąc około 40% wszystkich sprzedanych telefonów komórkowych3. W roku 2010 sprzedano w Polsce około 10 mln telefonów, a analizy firmy Pyramid Research wskazują, że polscy konsumenci dokonali w roku 2011 roku od 1,5 mln do 3 mln egzemplarzy więcej4. * Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Instytut Ekonomik Stosowanych i Informatyki, Katedra Informatyki Ekonomicznej, doktorant UŁ. 1 Skrzypek B., Mobilność, Nowe Technologie, nr 1/2011 (14), s. 14-16. 2 http://www.iabpolska.pl/index.php?app=docs&action=download&iid=564, 23.05.2012. 3 Ibidem. 4 Ibidem. 59 Prognozy kolejnej firmy, GIA wykazują, iż do roku 2017 sprzedaż urządzeń mobilnych typu smartphone na rynku międzynarodowym osiągnie poziom ponad 1600 milionów egzemplarzy5. Do tego szybkiego wzrostu może się przyczynić spodziewana poprawa gospodarczej koniunktury na świece, zmniejszenie bezrobocia oraz dochodów ludności, jak również i rozwój rynku telefonii komórkowej trzeciej generacji6. Wykres 1. Prognoza sprzedaży telefonów komórkowych typu „smartphone” na świecie w latach 2012-2015 Źródło: http://komorkomania.pl/2011/08/31/przyszlosc-nalezy-do-smartfonowankieta, 20.05.2012. Firma IHS zaś prognozuje, iż w ciągu najbliższych kilku lat do telefonów komórkowych typu smartphone będzie należeć większość światowego rynku telefonów. Dominacja ta będzie głównie zasługą tańszych modeli, których obecnie na rynku jest coraz więcej i na które mogą sobie pozwolić nawet niezbyt zamożne osoby, w tym też te mieszkające w krajach rozwijających się. Dane firmy IHS są zbieżne z trendami innych firm: w roku 2009 tego typu urządzenia stanowiły zaledwie 15,8% wszystkich telefonów, dwa lata później wartość ta została podwojona (32,5%), a na rok 2015 przewidywane jest 54,4% (ponad miliard egzemplarzy telefonów komórkowych typu smartphone)7. Ciekawostkę stanowi dynamika wzrostu w szczególności tańszych modeli. Badania wykazują, iż można się spodziewać dynamiki rozwoju rynku najtańszych modeli w tempie 5 Prognoza sprzedaży smartfonów na świecie do 2017 r., http://www.pbrz.pl/artykul/ prognoza-sprzedazy-smartfonow-na-swiecie-do-2017-r, 20.05.2012. 6 Ibidem. 7 Homziak K, Przyszłość należy do smartfonów?,http://komorkomania.pl/2011/08/31/ przyszlosc-nalezy-do-smartfonow-ankieta, 20.05.2012. 60 115,4% rocznie, natomiast w przypadku modeli klasy średniej i wyższej można się spodziewać wzrostu zaledwie o 16,4%8. 2. BEZPIECZEŃSTWO APLIKACJI MOBILNYCH Rozwój technologiczny oraz dostępność urządzeń przenośnych umożliwiają tworzenie rozbudowanych aplikacji mobilnych, których funkcjonalność dorównuje aplikacjom dedykowanym dla komputerów PC. Sytuacja ta wymusza na dostawcach mobilnego oprogramowania zapewnienie odpowiednich mechanizmów bezpieczeństwa reagujących na specyficzne zagrożenia dla urządzeń przenośnych9. Z doświadczenia wiadomo, iż w szczególności na swoje niewielkie rozmiary, urządzenia przenośne są szczególnie narażone na kradzież lub zagubienie. Mobilność urządzeń, decydująca o ich coraz większej popularności i szybkim rozwoju, stanowi jednocześnie poważne zagrożenie dla bezpieczeństwa danych przesyłanych pomiędzy aplikacją a stroną serwerową oraz przechowywanych na urządzeniu. Bezpieczeństwo komunikacji realizowane może być dzięki szyfrowaniu transmisji danych z wykorzystaniem protokołu HTTPS (SSL/TLS) obsługiwanego przez wszystkie najpopularniejsze platformy mobilne10. Jednak bezpieczne przechowywanie danych na urządzeniach mobilnych stanowi większe wyzwanie dla twórców aplikacji. Sposób i siła zabezpieczenia danych uzależnione są od wykorzystywanej platformy systemowej oraz użycia dodatkowych narzędzi chroniących dane wrażliwe11. 3. INTERNET MOBILNY W TELEFONIE Użytkownicy telefonów komórkowych niewątpliwie zauważyli, że nadeszła „era Internetu mobilnego”. Dowodem na to są wyniki badań firmy Gartner, które wykazywały, iż do 2014 roku Internet mobilny będzie używany przez ponad połowę abonentów telefonii komórkowej w Ameryce Północnej i Europie Zachodniej12. Ponadto, badania te przewidywały, iż w roku 2011 połowa firm z listy „Fortune 500”13 będzie współpracować ze 8 Ibidem. T. Poręba, Bezpieczeństwo aplikacji mobilnych, Nowe Technologie, nr 1/2011 (14), s. 26-27. 10 Ibidem. 11 Ibidem. 12 A. Wierzchucka, Kiedy tradycyjna bankowość już nie wystarcza, Nowe Technologie, nr 1/2010 (13), s. 26-27. 13 Fortune 500 przedstawia listę tworzona i publikowana co roku przez amerykański magazyn gospodarczy Fortune, pokazującą ranking 500 największych amerykańskich firm klasyfikowanych według przychodów. Więcej informacji na stronie 9 61 swoimi klientami za pośrednictwem urządzeń mobilnych, gdyż Internet mobilny jest na szczycie listy usług, z których klienci chcą skorzystać w niedalekiej przyszłości lub już z nich korzystają14. Wykres 2. Częstotliwość korzystania z Internetu za pośrednictwem tradycyjnych telefonów komórkowych oraz urządzeń „smartphone” Źródło: Bankowość mobilna – znak czasu, http://iibr.pl/aktualnosci/rok_2012/bankowosc_mobilna___znak_czasu, 20.05.2012. Opublikowane wyniki badań firmy Nielsen wykazują, iż w połowie roku 2012 w Stanach Zjednoczonych udział urządzeń telefonicznych typu „smartphone” w rynku zrównał się z udziałem „tradycyjnych” telefonów komórkowych15. Pomimo faktu, że w Polsce brakuje kilka lat do osiągnięcia takiego wyniku, popularność urządzeń mobilnych typu „smartphone” nieustannie wzrasta, co ma znaczący wpływ na zmianę sposobu użytkowania telefonii, ale również i na sposób korzystania z Internetu. Powołując się na badania Interaktywnego Instytutu Badań Rynkowych, co piąty polski internauta korzysta obecnie z sieci za pośrednictwem urządzeń mobilnych, czyli „tradycyjnego telefonu komórkowego” lub urządzenia typu „smartphone”. Widoczne jest również to, że użytkownicy „mądrych telefonów” znacznie bardziej skłonni są do korzystania z Internetu za pośrednictwem swojego urządzenia niż ci, którzy posiadają „tradycyjny” telefon komórkowy. internetowej:http://money.cnn.com/magazines/fortune/fortune500/. Wierzchucka A.,… op. cit. 15 Bankowość mobilna – znak czasu, http://iibr.pl/aktualnosci/rok_2012/bankowosc_mobilna___znak_czasu, 20.05.2012. 14 62 4. MOBILNOŚĆ W BRANŻY BANKOWEJ Branża bankowa w Polsce jest jedną z najlepiej rozwijających się w Europie i nowe kanały dostępu do usług są przez polski rynek bardzo chętnie wchłaniane. Bankowość mobilna cieszy się coraz większym zainteresowaniem, zatem banki oprócz oferowania mobilnych stron serwisów transakcyjnych, decydują się na wdrożenia aplikacji mobilnych16, które najczęściej udostępniają nieodpłatnie swoim klientom. Przede wszystkim aktywni klienci bankowości internetowej wywierają wpływ na bankach do tworzenia specjalnych platform. Jako pierwsza tego typu w Polsce powstała w 2009 roku platforma Raiffeisen Banku, która umożliwiała wykonywanie przelewów lub sprawdzanie stanu konta17. Wkrótce powstały platformy kolejnych trzech banków: Bank Zachodni WBK, Bank Handlowy i mBank18. Obecnie stronę internetową oraz dodatkowo aplikację mobilną na urządzenia mobilne typu „smartphone” oferuje większość instytucji bankowych w kraju. Są wśród nich następujące banki: Pekao SA, Millennium, Alior Bank, Multibank, Getin Bank i Nordea Bank oraz ING Bank Śląski. W poniższej tabeli została dokonana analiza aplikacji mobilnych powyższych banków pod kontem użyteczności systemów operacyjnych. Okazuje się, że wszystkie banki oferują aplikację mobilną dla platformy iOS, prawie wszystkie oferują aplikację dedykowaną dla platformy Adroid, natomiast tylko Bank Zachodni WBK, Pekao SA oraz Raiffeisen Bank oferują aplikacje dedykowane dla innych systemów operacyjnych dla urządzeń mobilnych: Windows, BlackBerry oraz Symbian19. Poza bankami, dostęp do bankowości mobilnej oferują również firmy niezwiązane z finansami.Twórcy takich aplikacji łączą w ofercie swoją usługę z możliwością skorzystania z bankowości. Przykładem takiej współpracy jest konto osobiste Avocado z dostępem do rachunku przez telefon komórkowy typu smartphone dla użytkowników sieci Plus GSM20. Aplikacja ta działa na najpopularniejszych systemach operacyjnych, a klienci, którzy aktywują tę usługę mogą otrzymać w zamian rabaty na rachunki telefoniczne. Na podobnej zasadzie powstała współpraca sieci komórkowej Heyah z ING Bankiem Śląskim, w wyniku której są oferowa16 M. Mikowska, A. Liszewska, J. Mielczarek, Raport użyteczności mobilnych aplikacji bankowych, Janmedia Interactive, 2012, s. 1. 17 M. Rynkiewicz, Bankowość mobilna w Polsce. Raport Money.pl, http://www.money.pl/gospodarka/ngospodarka/ebiznes/artykul/bankowosc;mobilna;w;polsce;r aport;money;pl,178,1,1082034.html, 20.05.2012. 18 Ibidem. 19 Opracowanie własne na podstawie Rynkiewicz M., Bankowość mobilna w Polsce... op. cit. 20 M. Rynkiewicz, Bankowość mobilna w Polsce, Raport Money.pl, http://www.money.pl/gospodarka/ngospodarka/ebiznes/artykul/bankowosc;mobilna;w;polsce;r aport;money;pl,178,1,1082034.html, 20.05.2012. 63 ne dodatkowe nagrody za doładowanie konta telefonu komórkowego za pośrednictwem banku ING21. Podobnych ofert promocyjnych polegających na synergii powstaje coraz więcej. Tabela 1. Aplikacje mobilne banków. Akceptowane systemy operacyjne Bank Android Symbian iOS Windows BlackBerry inne Alior Bank - - TAK - - - BZ WBK TAK TAK TAK TAK TAK - Citi Bank Handlowy TAK - TAK - - - Getin Bank TAK - TAK - - - mBank TAK - TAK - - - Millennium Bank TAK - TAK - - - Multibank - - TAK - - - Nordea Bank TAK - TAK - - - Pekao TAK TAK TAK TAK TAK TAK TAK TAK TAK TAK TAK TAK TAK - TAK - - - Raiffeisen Bank ING Bank Śląski Źródło: opracowanie własne na podstawie: Rynkiewicz M., Bankowość mobilna w Polsce. Raport Money.pl, http://www.money.pl/gospodarka/ngospodarka/ebiznes/artykul/bankowosc; mobilna;w;polsce;raport;money;pl,178,1,1082034.html, 20.05.2012. Projektując aplikację mobilną dla bankowości, warto zwrócić szczególną uwagę na spójność w sposobie nawigacji, prezentacji treści, rozmieszczania elementów interfejsu, formatowania tekstu, używania ikon i grafik22, co w znacznej mierze może wyeliminować zbędne informacje, które odwracają uwagę użytkownika od wykonywanych zadań. Język powinien być dostosowany do kontekstu mobilnego, zatem komunikaty w aplikacji powinny być zwięzłe, a przyciski posiadać odpowiednie etykiety opisowe z uwzględnieniem kontrastu między tekstem a tłem. 21 22 Ibidem. M. Mikowska, A. Liszewska, J. Mielczarek, Raport użyteczności mobilnych aplikacji bankowych, Janmedia Interactive, 2012, s. 143. 64 5. PODSUMOWANIE Zdaniem ekspertów z firmy Janmedia Interactive, przeprowadzona przez nich analiza aplikacji bankowych pokazuje ogromne dysproporcje pod względem użyteczności i oferowanych funkcjonalności. Podsumowanie tego raportu sugeruje, że użytkownik powinien w szybki i bezproblemowy sposób zrealizować najbardziej typowe zadania, korzystać z bardzo wielu funkcji aplikacji, a przy tym zachować dobre user experience23. Jeśli chodzi o same aplikacje, największą ich wadą jest to, że tworzone są dla konkretnego systemu operacyjnego, czyli nie ma możliwości zastosowania tej samej aplikacji w urządzeniu z innym niż dedykowanym systemem operacyjnym. Kolejną wadą jest konieczność pobrania i instalacji aplikacji na urządzeniu, co w porównaniu do aplikacji na stronie internetowej stwarza utrudnienia dla użytkowników, a co za tym idzie konieczność aktualizacji w przypadku pojawienia się nowych funkcji, gdyż często starsze wersje przestają być wspierane przez usługodawcę. Z drugiej zaś strony, takie aplikacje działają znacznie szybciej niż bankowość internetowa używana za pomocą kanału WWW/WAP. Taka aplikacja jest znacznie bezpieczniejsza, można w niej zastosować wielu funkcji i złożonych mechanizmów24, przy czym mechanizmy te znajdują się w telefonie i nie ma konieczności ich dodatkowego pobierania. Jeśli już jest niezbędna aktualizacja aplikacji, odbywa się ona w sposób prosty i intuicyjny dla użytkownika. Warto podkreślić, że przede wszystkim, aplikacje mobilne nie mogą być kopią webowych serwisów transakcyjnych. Zatem powinny być budowane od podstaw. Muszą uwzględniać specyficzny kontekst ich wykorzystania, charakterystykę użytkowników oraz umożliwiać w prosty i szybki sposób wykonywanie typowych zadań. BIBLIOGRAFIA Bankowość mobilna – znak czasu, http://iibr.pl/aktualnosci/rok_2012/bankowosc_ mobilna___znak_czasu, 20.05.2012. HOMZIAK K, Przyszłość należy do smartfonów?, http://komorkomania.pl/2011/08/31/ przyszlosc-nalezy-do-smartfonow-ankieta, 20.05.2012. 23 M. Mikowska, A. Liszewska, J. Mielczarek, Raport użyteczności mobilnych aplikacji bankowych, Janmedia Interactive, 2012, s. 141. 24 A. Jadczak, Bankowość mobilna - najnowsze rozwiązania i przykłady techniczne,http://www.rewolucjawfinansach.pl/download/gfx/rewolucjawfinansach/pl/def aultaktualnosci/12/7/1/08062011_rwf_evangelist_arek_jadczak.pdf, 20.12.2012. 65 JADCZAK A., Bankowość mobilna - najnowsze rozwiązania i przykłady techniczne, http://www.rewolucjawfinansach.pl/download/gfx/rewolucjawfinansach/pl/defaultaktualnos ci/12/7/1/08062011_rwf_evangelist_arek_jadczak.pdf, 20.12.2012. MIKOWSKA M., LISZEWSKA A., MIELCZAREK J., Raport użyteczności mobilnych aplikacji bankowych, Janmedia Interactive, 2012. PORĘBA T., Bezpieczeństwo aplikacji mobilnych, Nowe Technologie, nr 1/2011 (14). Prognoza sprzedaży smartfonów na świecie do 2017 r., http://www.pbrz.pl/artykul/ prognoza-sprzedazy-smartfonow-na-swiecie-do-2017-r, 20.05.2012. RYNKIEWICZ M., Bankowość mobilna w Polsce. Raport Money.pl, http://www.money.pl/ gospodarka/ngospodarka/ebiznes/artykul/bankowosc;mobilna;w;polsce;raport;money;pl,178,1,10820 34.html, 20.05.2012. SKRZYPEK B., Mobilność, Nowe Technologie, nr 1/2011 (14), s. 14-16. WIERZCHUCKA A., Kiedy tradycyjna bankowość już nie wystarcza, Nowe Technologie, nr 1/2010 (13), s. 26-27. http://www.iabpolska.pl/index.php?app=docs&action=download&iid=564, 23.05.2012. USABILITY AND SAFETY OF MOBILE BANKING APPLICATIONS The paper is intended to describe the usability and safety of mobile applications dedicated to banking. In the early parts of the work are described smartphone markets and their safety. The rest of the elaboration is about mobile devices and their applications in banking. Analysis of mobile banking application was conducted from the perspective of the operating systems used for mobile devices. CZĘŚĆ II: ROZWIĄZANIA FINANSOWE Office banking corporate banking, bankowość elektroniczna, bankowość internetowa. Kamila ANTOS*, Łukasz ANTOS* WSPÓŁCZESNY TREND ROZWOJU USŁUG BANKOWYCH NA PRZYKŁADZIE OFFICE BANKING ORAZ CORPORATE BANKING Rozwój nauki i techniki oraz globalizacja wpływają na wiele dziedzin życia społecznego. Firmy i przedsiębiorstwa rozwijają swoje możliwości szukają nowych rynków zbytu i łączą się z innymi. Działania te wywołują nowe oczekiwania wobec banków, z których korzystają. Banki by przetrwać nie mogą ignorować potrzeb klientów muszą wykorzystać nowoczesne środki przekazu informacji i dostosować się od nowego mobilnego otoczenia. Bankowość elektroniczna w coraz większym stopniu zastępuje lub uzupełnia tradycyjne metody prowadzenia działalności bankowej. Jej zakres w zależności od wykorzystywanego oprogramowania i strategii banku może być bardzo szeroki. Internet pozwala bankom na bardziej efektywne komunikowanie się z klientem, co sprzyja indywidualizacji usług i dostosowaniu ich do konkretnych potrzeb. 1. WSTĘP Postęp techniczny w dziedzinie informatyki, szerokie zastosowanie komputerów i teletransmisji danych zmieniło organizację pracy banków. Za wprowadzeniem elektronicznego przetwarzania danych, oprócz szybkości w opracowywaniu prostych i wysoce skomplikowanych zadań, przemawia oszczędność pracy i obniżenie kosztów własnych banków. Z uwagi na szybkość i bezbłędność systemy informatyczne szczególnie nadają się do obsługi masowych operacji bankowych. Rewolucja technologiczna i rozwój sieci teleinformatycznych na świecie nie pozostają bez wpływu na system bankowy – powstanie bankowości internetowej jest właśnie tego efektem. Banki decydują się sięgnąć po nowe technologie dla tworzenia nowych kanałów dystrybucji oraz w poszukiwaniu nowej, jakości usług – 24 godziny na dobę, 7 dni w tygodniu z dowolnego miejsca na Ziemi. Bankowość elektroniczna stanowi najszybciej rozwijający się obszar usług bankowych. Tak jak i w innych dziedzinach gospodarki, komputery i Inter* Uniwersytet im. Jana Kochanowskiego w Kielcach, Studenckie Koło Naukowe „Koncept”, opiekun naukowy referatu: mgr Joanna Rogalska. 69 net przyczyniły się do szybkiej modyfikacji istniejących struktur i wprowadzania na rynek nowoczesnych usług, wielokrotnie przyspieszających ich realizację. Stało się to zalążkiem bankowości internetowej. Podjęcie próby zdefiniowania bankowości internetowej, jest bardzo istotne. Ponieważ staje się ona nieodzownym elementem funkcjonowania firm i instytucji1. Bankowość internetowa jest jednym z kanałów bankowości elektronicznej2. Podstawową ideą bankowości elektronicznej jest przede wszystkim elektroniczna obsługa klienta, tj. włączenie klienta, jako użytkownika do skomputeryzowanego systemu bankowego. Tak jak już wspomniano jej istotą jest możliwość korzystania z usług bankowych niezależnie od miejsca i czasu3. Bankowość elektroniczna jest formą zdalnego dostępu do produktów i usług bankowych, wykorzystującą urządzenia elektroniczne4. 2. CORPORATE BANKING Systemy obsługi klientów zbiorowych pozwalające na dokonywanie wzajemnej wymiany informacji oraz operacji finansowych pomiędzy bankami a przedsiębiorstwami. Dwoistość usług polega z jednej strony na: dostarczaniu informacji wykorzystywanej w bieżącym zarządzaniu przedsiębiorstwem typu: stopa procentowa, kursy walutowe itp. oraz informacji pozwalającej na zarządzanie strategiczne - dane o konkurentach, rynkach itp. a z drugiej strony na wykonywaniu przez sieć usług typowo bankowych np. umożliwienie śledzenia rachunków.5 Wykorzystanie usługi corporate banking pozwala klientom wykonywać wiele tradycyjnych operacji bankowych takich jak6: 1 składanie zleceń płatniczych (krajowych i zagranicznych), zlecenia stałe, zakładanie lokaty, uzyskanie informacji o saldzie środków zgromadzonych na rachunku klienta, http://forum.gazeta.pl/forum/w,526,2740361,,Istota_bankowosci_elektronicznej_.html? v=2&wv.x=1 20.04.2012. 2 M. Macierzyński, Public relations w bankach wirtualnych. Wydawnictwo CeDeWu Warszawa 2008, s. 66. 3 Ibidem. 4 S. Wrycza, Informatyka ekonomiczna. Podręcznik akademicki, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2010 s. 510. 5 W. Chmielarz, Systemy bankowości elektronicznej ,Wydział Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego, s.126. 6 M. Pluta-Olearnik, Marketing usług bankowych, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1999 s. 20- 22. 70 przelewy składek do ZUS, itp. Poza tym oferuje ona wiele funkcji wspomagających zarządzanie rachunkiem klienta, które nie należały do tradycyjnego wachlarza usług bankowych. Są to zazwyczaj: korespondencja z bankiem z wykorzystaniem poczty elektronicznej, import danych z innych aplikacji, eksport danych i możliwość współpracy z innym oprogramowaniem finansowo-księgowym, przeglądanie historii rachunku, możliwość uzyskania informacji finansowych jak np. kursy walut czy notowania giełdowe itp. Rysunek 1. Częstotliwość logowania w internetowym banku podstawowym Źródło: http://www.bankier.pl/wiadomosc/Bankowosc-internetowa-2008, 20.04.2012 Popularność bankowych usług internetowych ukazuje wykres pierwszy. Przedstawia on częstość logowania się do systemu bankowego za pomocom usług office banking i corporate banking. Z danych zawartych na powyższym wykresie zauważamy wzrost liczby klientów logujących się codziennie do sytemu bankowego, z jednoznacznym zmniejszeniem logowanie się do systemu powyżej dwóch tygodni, do miesiąca i powyżej miesiąca. 2.1. POWSTANIE CORPORATE BANKING Upowszechnienie się komputerów klasy PC pozwoliło bankom wprowadzić nowy mechanizm bankowości elektronicznej określany jako PC banking, corporate banking (bankowość korporacyjna). Banki zainteresowały się tą formą usług już w latach siedemdziesiątych. Jednak pierwsze systemy tej klasy pojawiły się dopiero w roku 1981 (w Belgii) oraz rok 71 później w Stanach Zjednoczonych7. W Polsce systemy corporate banking wprowadzono znacznie później. Dopiero w połowie lat dziewięćdziesiątych bank BRE S.A uruchomił system tego typu o nazwie BRESOK, który przeznaczony był dla klientów gospodarczych8. Początkowo nowa oferta banków znalazła zainteresowanie wśród dużych i średnich firm, nie posiadała ona raczej zwolenników ze strony klientów indywidualnych. Wynikało to z faktu, iż była to usługa kosztowna, wymagająca zastosowania drogich technologii. Jej obsługa była trudna i kłopotliwa. Przedsiębiorstwa, w przeciwieństwie do osób prywatnych, posiadały odpowiedni potencjał finansowy i technologiczny. Stąd też pierwsze rozwiązania tego typu nazywane były systemami corporate banking, czy office banking z racji rodzaju ich użytkowników. W Polsce pierwsze usługi elektroniczne, które możemy określić mianem corporate banking wprowadziły przedstawicielstwa banków zagranicznych. Obecnie już praktycznie każdy bank działający w Polsce oferuje rozwiązania bankowości elektronicznej dla firm. 3. OFFICE BANKING Office banking jest to model usługi skierowany do klienta korporacyjnego polegający na wykorzystaniu specjalnych aplikacji dostarczanych przez banki i zainstalowanych w komputerze klienta. Zainstalowane oprogramowanie umożliwia klientowi zarządzanie środkami pieniężnymi bez konieczności utrzymywania stałej łączności z bankiem9. W systemach office banking klienci mają dostęp do usług bankowych poprzez drogę teleinformatyczną. Najważniejsze cechy office banking10: konieczność zainstalowania na zasobach komputerowych klienta specjalnego oprogramowania, modułowa budowa systemów office banking, współpraca oprogramowania z innymi zewnętrznymi systemami finansowymi, praca w trybie off-line, bazy danych historycznych po stronie klienta, możliwość jednoczesnej pracy wielu użytkowników. 7 M. Macierzyński, Konkurencja wymusza przełomowe zmiany, Rzeczpospolita 28.07.2004 nr 175. 8 A. Gospodarowicz, Technologie informatyczne w bankowości. Wrocław, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego 2002, s. 51. 9 Współczesna bankowość, praca pod red. M. Zalewskiej, Diffin, Warszawa 2007, s. 241. 10 Ibidem, s. 255. 72 System office banking umożliwia klientom korzystanie z usług bankowych bez konieczności opuszczania przedsiębiorstwa. Specjalne oprogramowania bankowe umożliwiające korzystanie z office banking (Multicash, Videotel, NetBANK) charakteryzują się łatwością w obsłudze. Otwarta architektura danych charakteryzująca systemy office banking umożliwia przetwarzanie danych z różnych systemów operacyjnych m.in. finansowo-księgowych oraz kadrowo-płacowych bez konieczności rekonfiguracji plików. Pracując za pomocą office banking łączymy się z bankiem jedynie w celu przesłania wcześniej przygotowanych i zaakceptowanych zleceń. Dzięki temu następuje minimalizacja zagrożenia przechwycenia danych w porównaniu do bankowości elektronicznej. Baza operacji przechowywana jest na serwerze klienta, zabezpieczona jest ona systemem loginów oraz haseł przypisanych klientowi. Każdy z pracowników ma przydzielony zakres czynności oraz czas dostępu do systemu, czynności poza ich kompetencjami mogą być zablokowane. Przesyłane do banków pliki ze zleceniami opatrzone są podpisem elektronicznym z algorytmem RSA oraz przechowywane są na karcie mikroprocesorowej11. Wykorzystanie systemów office banking łączy się z wyższymi kosztami w porównaniu do bankowości internetowej. Koszty dotyczą w tym przypadku konieczności instalacji specjalnego oprogramowania. Klienci korzystający z office banking muszą także opłacać stały abonament miesięczny, płatne są również wszystkie zlecenia kierowane do banku12. 4. ZAKOŃCZENIE W XXI wieku czas jest najbardziej pożądanym dobrem, właśnie szybkie i wygodne dokonywanie operacji bankowych staje się główną determinantą wyboru usług bankowych. Odpowiedzią na te potrzeby klientów są systemy corporate banking oraz Office banking, które przy wykorzystaniu nowych kanałów dystrybucji oferują firmom kompleksowe usługi z zakresu bankowości i finansów. Banki by budować swoją przewagę konkurencyjną muszą być otwarte na nowe technologie i wykorzystanie nowych kanałów dystrybucji swoich usług. Banki, które nie wprowadzą w swoich ofertach systemów bankowości elektronicznej nie mają szans na przetrwanie na rynku usług bankowych Bankowość elektroniczna w coraz większym stopniu zastępuje lub uzupełnia tradycyjne metody prowadzenia działalności bankowej. Jej zakres w zależności od wykorzystywanego oprogramowania i strategii banku może być bardzo szeroki. Internet po11 J. Grzywacz, Bankowość elektroniczna w działalności przedsiębiorstwa, Wydawnictwo SHG, Warszawa 2004, s.65. 12 Ibidem, s. 82. 73 zwala bankom na bardziej efektywne komunikowanie się z klientem, co sprzyja indywidualizacji usług i dostosowaniu ich do konkretnych potrzeb. Internet oraz proces globalizacji niewątpliwie zwiększył szanse rozwoju bankowości elektronicznej jednak wbrew przekonaniu z lat 90, iż wyprze on z rynku bankowość tradycyjną wydaje się słuszne stwierdzenie „Banki elektroniczne tak! ale łącznie z bankiem tradycyjnym!”. BIBLIOGRAFIA CHMIELARZ W., Systemy bankowości elektronicznej, Wydział Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1999. GOSPODAROWICZ A., Technologie informatyczne w bankowości, Wrocław, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego, 2002. GRZYWACZ J., Bankowość elektroniczna w działalności przedsiębiorstwa, Wydawnictwo SHG, Warszawa 2004. MACIERZYŃSKI M., Konkurencja wymusza przełomowe zmiany, Rzeczpospolita 28.07.2004 nr 175. MACIERZYŃSKI M., Public relations w bankach wirtualnych, Wydawnictwo CeDeWu Warszawa 2008. PLUTA-OLEARNIK M., Marketing usług bankowych, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1999. WRYCZA S., Informatyka ekonomiczna. Podręcznik akademicki, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2010. ZALEWSKA M. (red), Współczesna bankowość, Diffin, Warszawa 2007. http://forum.gazeta.pl/forum/w,526,2740361,,Istota_bankowosci_elektronicznej_.html?v=2 &wv.x=1 20.04.2012. http://www.bankier.pl/wiadomosc/Bankowosc-internetowa-2008, 20.04.2012. THE MODERN TREND OF DEVELOPMENT OF BANKING SERVICES BASED ON OFFICE BANKING AND CORPORATE BANKING Development of science and technology and globalization affect many aspects of social life. Companies develop their capabilities are looking for new markets and communicate with others. These activities raise new expectations of the banks they use. The banks that survive cannot ignore the needs of customers must use the modern means of communication and adapt to the new mobile environment. E-banking increasingly replaces or complements the traditional methods of banking activity. Its scope, depending on the software program and the bank's strategy can be very broad. The Internet allows banks to communicate more effectively with customer service which facilitates customization and adapt them to specific needs. 74 Inwestowanie, biuro maklerskie, rachunek maklerski, internetowy rachunek inwestycyjny. Monika JUDA*, Marcin SENDROWICZ* INTERNETOWA OBSŁUGA RACHUNKÓW INWESTYCYJNYCH NA PRZYKŁADZIE DOMU MAKLERSKIEGO BOŚ Mechanizmy giełdy papierów wartościowych są dla wielu osób skomplikowane. Do inwestowania niezbędna jest wiedza i odrobina szczęścia. Rachunek maklerski pozwala nam inwestować. Za pomocą takiego rachunku można kupować i sprzedawać instrumenty finansowe, które są w obrocie na giełdzie papierów wartościowych. W wyszukiwaniu i wyborze odpowiednich inwestycji mogą pomóc maklerzy giełdowi. Rachunek maklerski można obsługiwać przez Internet, czy też telefonicznie. Dzięki temu, że inwestor dysponuje rachunkiem maklerskim ma również wgląd do notowań papierów wartościowych na giełdzie i wszelkich materiałów analitycznych, które pozwolą mu nabyć wiedzę na temat inwestowania. Może mieć również dostęp do krajowych jak również zagranicznych transakcji. Tak jak konto osobiste ma już większość osób, tak rachunek osobisty jest nieodłączną częścią inwestowania na giełdzie papierów wartościowych. 1. WSTĘP Każdy by chciał tak zainwestować środki finansowe, aby osiągnąć jak największy zysk. Dla osób, które nie boją się ponieść większego ryzyka w zamian za większe zyski idealną ofertą jest rachunek maklerski. Gra na giełdzie daje wiele możliwości zarabiania, a rachunek maklerski jest tylko początkiem drogi do zarobienia dużych pieniędzy. Kiedy zdecydujemy się na założenie rachunku giełdowego najpierw powinniśmy dokładnie zapoznać się z ofertą dostępną na rynku. Warto zwrócić uwagę na opłatę za prowadzenie rachunku, wypłaty środków z rachunku maklerskiego na bankowy czy prowizje od kupna i sprzedaży papierów wartościowych. Nie ma konieczności po kolei odwiedzać biur maklerskich, gdyż wystarczy, zapoznać się dokładnie z ofertami prezentowanymi na stronach internetowych * Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy im. Jana Kochanowskiego w Kielcach, Wydział Zarządzania i Administracji, Studenckie Koło Naukowe KONCEPT, praca pod kierunkiem dr Edyty Łyżwy. 75 banków. Jednak można również skorzystać z pomocy firm zajmujących się doradztwem finansowym, które wyszukają najlepsze dla nas oferty. Doradcy finansowi mają dostęp do wszystkich ofert dostępnych na rynku i na pewno znajdą idealny dla nas rachunek maklerski. 2. INWESTOWANIE Inwestowanie to rezygnowanie z bieżącej konsumpcji i przeznaczenie tych środków pieniężnych na inwestycje w celu osiągnięcia w przyszłości zysku, licząc się jednocześnie z możliwością poniesienia straty1. Inwestować można w różny sposób, np. kupując i wynajmując mieszkanie w celu osiągnięcia zysków lub zainwestować pieniądze na rynku kapitałowym. 2.1. INWESTYCJE KRÓTKO- I DŁUGO TERMINOWE Inwestowanie na rynku kapitałowym może mieć charakter krótkoi długoterminowy. Jeśli w perspektywie najbliższego czasu, zajdzie potrzeba podjąć zainwestowane oszczędności, np. w ciągu kilku tygodni lub miesięcy, nie przechowując w przysłowiowej „skarpecie”, wówczas można je zainwestować krótkoterminowo. W sytuacji, gdy nie będziemy potrzebować naszych oszczędności przez dłuższy okres czasu można wykorzystać inwestycje długoterminowe. Przykładem długoterminowych inwestycji może być oszczędzanie na poczet przyszłej emerytury bądź na zakup nieruchomości np. za 10 lat. Natomiast inwestycje krótkoterminowe muszą charakteryzować się płynnością, tzn. łatwością zamiany na gotówkę. Najlepszym przykładem inwestycji krótkoterminowych może być np. zakup jednostek uczestnictwa w funduszu inwestycyjnym, ponieważ nie powinno być problemu z ich zamianą na gotówkę. Wystarczy złożyć zlecenie ich odkupienia przez fundusz i już po krótkim czasie można odebrać środki pieniężne. Oszczędności zainwestowane w mieszkanie na wynajem nie stanowią inwestycji płynnej. W razie nagłej potrzeby posiadania gotówki, należy poszukiwać kupca na mieszkanie, co wiąże się z wieloma tygodniami lub nawet miesiącami oczekiwania na realizację transakcji. 1 P. Biernacki, P. Szulec, Pierwsze kroki na rynku kapitałowym, CEDUR, Warszawa 2009, s.7. 76 3. JAK ZACZĄĆ INWESTOWAĆ? Kiedy zdecydujemy się pomnażać oszczędności, korzystając z możliwości jakie oferuje rynek kapitałowy licząc się z ryzykiem, jakie ze sobą niesie, trzeba wykonać jeszcze dwie czynności. Na początku należy wybrać i otworzyć rachunek papierów wartościowych, a następnie wpłacić pieniądze na ten rachunek oraz podjąć decyzję o wyborze instrumentów, w jakie chcemy inwestować2. 3.1 WYBÓR BIURA MAKLERSKIEGO Biura maklerskie są członkami Giełdy Papierów Wartościowych, które zajmują się prowadzeniem rachunków papierów wartościowych i rachunków pieniężnych, a także w imieniu klientów uczestniczą w zawieraniu transakcji kupna i sprzedaży papierów wartościowych3. Zakres działalności podmiotów maklerskich reguluje ustawa z dnia 29 lipca 2005 roku o obrocie instrumentami finansowymi4. Domy maklerskie i niektóre banki posiadają zezwolenie Komisji Nadzoru Finansowego na prowadzenie rachunków papierów wartościowych. Nikt inny nie może prowadzić takiej działalności bez zezwolenia, ponieważ wg prawa polskiego jest to karalne5. Aktualnie w Polsce funkcjonuje 54 domy maklerskie i 15 banków, obsługujących rachunki papierów wartościowych. Lista domów maklerskich i banków znajduje się na stronie internetowej Komisji Nadzoru Finansowego www.knf.gov.pl6. Regulamin domu maklerskiego określa warunki świadczenia usług brokerskich, prowadzenie rachunków papierów wartościowych i rachunków pieniężnych. Warunki te określają między innymi: jakość, zakres i dostęp do świadczonych usług. Przy wyborze domu maklerskiego należy zwrócić uwagę na wielkość prowizji i opłat, kompleksowość obsługi, wielkość sieci placówek, możliwość kontaktu z maklerem, jak również i dostęp do usług przez Internet7. 2 P. Biernacki, Jak zacząć inwestować, FERK, Warszawa 2005, s.15. M. Becket, Jak działa giełda. Poradnik inwestowania na rynku polskim i zagranicznym dla początkujących, LIBER, Warszawa 2007, s.89. 4 J. Truszkowski, W. S. Kowalski, Domy i biura maklerskie, w: Pośrednictwo finansowe w Polsce, red. W. Przybylska-Kapuścińska, CeDeWu, Warszawa 2009, s.310. 5 P. Biernacki, P. Szulec, Pierwsze, op. cit., s.19. 6 http:// www.knf.gov.pl/index.html, 26.04.2012r. 7 M. Becket, Jak działa, op. cit., s.89. 3 77 3.2 OBSŁUGA RACHUNKU PRZEZ INTERNET Internet ostatnimi czasy stał się bardzo popularny jako forma komunikowania z maklerem jak i szybkiego dostępu do własnych rachunków w domu maklerskim. Sprzedaż funduszy inwestycyjnych w Internecie zaczęła się w 2002 r., za pomocą platformy z ograniczoną funkcjonalnością eFund.pl, a w 2003 r. powstał Supermarket Funduszy Inwestycyjnych mBanku i Centrum Oszczędzania MultiBanku. Do towarzystw, które umożliwiają zakup swoich jednostek uczestnictwa funduszy przez swoją stronę internetową należą: Union Investment, Skarbiec, BPH, PKO, Allianz, BZ WBK AIB 8. Poniższa tabela przedstawia zalety9 i wady10 korzystania z internetowych rachunków inwestycyjnych. Tabela 1. Wady i zalety korzystania z internetowych rachunków inwestycyjnych Internetowe rachunki inwestycyjne Zalety Wady dostępność 24 godziny na dobę, 365 dni w roku uproszczone procedury, dzięki którym klient nie musi korzystać z usług doradcy i tracić czasu na pobyt w placówce transakcje online mogą być śledzone przez hakerów brak możliwości osobistego poznania ludzi i organizacji powoduje mniejsze zaufanie do domu maklerskiego istnieje niebezpieczeństwo uszkodzenia sprzętu korzystanie z rachunków internetowych przeznaczone jest dla klientów posiadających odpowiednią wiedzę i sprawnie posługujących się Internetem niebezpieczeństwo iluzoryczności wirtualnej rzeczywistości niska cena usługi duża ilość informacji jest zgromadzona na tym samym ekranie, co pomaga podjąć decyzję dostępność z dowolnego miejsca Źródło: opracowanie własne na podstawie A. Adamska, A. Fierla, Inwestowanie, SGH, Warszawa 2010, s.137 oraz M. Becket, Jak działa giełda. Poradnik inwestowania na rynku polskim i zagranicznym dla początkujących, LIBER, Warszawa 2007, s.89. 4. RACHUNEK INWESTYCYJNY DM BOŚ Dom Maklerski Banku Ochrony Środowiska S.A. działa na polskim rynku kapitałowym od 1995 r. Jako pierwszy dom maklerski w Polsce wprowadził obsługę przez Internet Bossa.pl, to od wielu lat najlepsza plat8 M. Kwiatkowski, TFI szykują się do walki o nowych klientów, „Gazeta Prawna”, 22.10.2008r. 9 A. Adamska, A. Fierla, Inwestowanie, SGH w Warszawie, Warszawa 2010, s.137. 10 M. Becket, Jak działa, op. cit., s.103. 78 forma transakcyjna DM BOŚ i jest nieprzerwanie od roku 2002 liderem na rynku kontraktów terminowych. Biuro od początku swojej działalności kładzie duży nacisk na rozwój innowacyjnych rozwiązań w ramach internetowej obsługi maklerskiej. Platforma bossa.pl to obecnie jeden z najbardziej rozbudowanych i cenionych przez inwestorów serwisów inwestycyjnych. DM BOŚ wprowadził aplikację bossafx do obsługi transakcji na rynku forex oraz narzędzie bossa API umożliwiającą komunikację zewnętrznego oprogramowania inwestora z serwisem transakcyjnym bossa.pl11. 4.1 INWESTOWANIE PRZEZ INTERNET Aby zacząć inwestowanie przez Internet należy przede wszystkim dokonać rejestracji za pośrednictwem Internetu, podpisać umowę, po czym drogą mailową zostanie przesłane potwierdzenie dostępu do rachunku przez Internet, po czym można już dokonać transferu gotówki lub papierów wartościowych.12 W serwisie bossa.pl zostały podane jego zalety, spośród których można wymienić: oszczędność czasu, niższe prowizje, szybkość przekazywania zleceń, niska awaryjność, intuicyjność systemu, możliwość edukacji, wyodrębniony zespół do obsługi klientów internetowych oraz dostęp do bieżących informacji13. Działalność DM BOŚ S.A. obejmuje świadczenie usług na krajowym i zagranicznym rynku kapitałowym w zakresie14: pośrednictwa w zawieraniu transakcji na Rynku Głównym GPW, pośrednictwa w zawieraniu transakcji na rynkach pozagiełdo wych (forex, surowce, zagraniczne indeksy akcji itp.), działalności na rynku NewConnect, świadczenia usług inwestycyjnych w ramach zarządzania portfelem papierów wartościowych na zlecenie klienta, uczestnictwa we wprowadzaniu do obrotu nowych emisji spółek, sporządzania bezpłatnych analiz fundamentalnych spółek publicznych przez Wydział Doradztwa i Analiz Rynkowych, opracowywania różnych form kredytowania inwestycji klientów na GPW wspólnie z Bankiem Ochrony Środowiska. Priorytetem DM BOŚ S.A. jest ciągły rozwój oferty i wyprzedzanie potrzeb inwestorów. Stała obserwacja światowych rynków oraz dialog 11 http://bossa.pl/dmbos/osiagniecia/, 26.04.2012. Ibidem. 13 Ibidem. 14 Ibidem. 12 79 z klientami pozwala wdrażać w Biurze nowoczesne rozwiązania, które ułatwiają inwestowanie. Skuteczność zespołu DM BOŚ S.A. przekłada się na aktywność ich klientów na rynku. 5. PODSUMOWANIE Zakup akcji poprzez platformę on-line staje się coraz bardziej popularny na polskim rynku. Dzięki temu, ożywieniu uległ parkiet inwestycyjny. Internetowe biura maklerskie są znacznie tańsze niż tradycyjne. Biuro maklerskie jest instytucją, która prowadzi rachunkami swoich klientów. Po wpłaceniu na konto biura odpowiedniej sumy pieniędzy, będą nimi zarządzały wyspecjalizowane w tym zakresie osoby, tak zwani maklerzy giełdowi. Każdemu klientowi przysługuje makler, który doradzą, w jakie akcje czy obligacje najlepiej aktualnie inwestować lub ewentualnie zamrozić środki. Rachunek maklerski to pierwszy krok do grania na giełdzie. Szczególnie polecany jest dla osób, które dopiero zaczynają grę i jeszcze nie są w pełni obeznane czym kierować się w świecie giełdy. BIBLIOGRAFIA ADAMSKA A., FIERLA A., Inwestowanie, SGH w Warszawie, Warszawa 2010. BECKET M., Jak działa giełda. Poradnik inwestowania na rynku polskim i zagranicznym dla początkujących, LIBER, Warszawa 2007. BIERNACKI P., Jak zacząć inwestować, FERK, Warszawa 2005. BIERNACKI P., SZULEC P.., Pierwsze kroki na rynku kapitałowym, CEDUR, Warszawa 2009. KWIATKOWSKI M, TFI szykują się do walki o nowych klientów, „Gazeta Prawna”, 22.10.2008r. TRUSZKOWSKI J., KOWALSKI W. S., Domy i biura maklerskie, [w:] PrzybylskaKapuścińska W, Pośrednictwo finansowe w Polsce, CeDeWu, Warszawa 2009. http://bossa.pl/dmbos/osiagniecia/, 26.04.2012. http:// www.knf.gov.pl/index.html, 26.04.2012. 80 MENT ACCOUNTS ONLINE BROKERAGE HOUSE ON THE EXAMPLE OF BOS Mechanisms for stock markets are complicated for many people. Investment requires knowledge and a bit of luck. Brokerage account allows us to invest. Using a brokerage account can buy and sell financial instruments that are traded on the stock exchange. The search and selection of appropriate investment will help us to stockbrokers. A brokerage account can be operated via the Internet or a telephone. Because the investor has a brokerage account, he also has access to trading securities on the stock exchange and analysis of all materials that will enable him to acquire knowledge about investing. It may also have access to national as well as for foreign transactions. Just as a personal account already has most of the people, so personal account is an integral part of investing in the stock market. Yield management, revenue management, market segmentation, przedsiębiorstwo usługowe, RevPAR. Agata ZELGA* WYKORZYSTANIE YIELD MANAGEMENT JAKO NARZĘDZIA GENEROWANIA DODATKOWYCH PRZYCHODÓW PRZEDSIĘBIORSTWA USŁUGOWEGO Celem niniejszej publikacji jest przedstawienie yield management jako innowacyjnej metody zarządzania w przedsiębiorstwach usługowych. Poniższe rozdziały opisują historię, cel i etapy wdrażania owej strategii do organizacji oraz procesy niezbędne do jej prawidłowego funkcjonowania. W dalszej części pracy przedstawione zostały także możliwości wykorzystania yield management oraz korzyści płynące z implikacji omawianego systemu w przedsiębiorstwie. 1. WPROWADZENIE W dobie wysokiej konkurencyjności przedsiębiorstwa chcąc utrzymać swą pozycję na rynku i generować odpowiednie przychody coraz częściej sięgają po innowacyjne metody zarządzania. Pozwalają one nie tylko optymalnie wykorzystywać wszelkiego rodzaju zasoby, ale także skutecznie usprawnić funkcjonowanie całej organizacji. Jedną z relatywnie nowych metod zarządzania wykorzystywanych w przedsiębiorstwach usługowych jest tzw. yield management, zamiennie nazywany revenue management, czyli zarządzanie przychodami1. Innymi słowy, jest to technika zarządzania cenami usług, których nie można magazynować (pokoje noclegowe, miejsca w samolocie), a na które popyt zależy silnie od czasu. Jej celem jest znalezienie sposobu jak sprzedać dany produkt konkretnemu klientowi po odpowiedniej cenie i we właściwym czasie2. * Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Studenckie Koło Naukowe Technologii Internetowych i Multimedialnych „IM-Tech”, praca pod kierunkiem mgr Katarzyny Karwackiej. 1 F. Sfordera, The spread of yield management practice. The need for systematic approaches, Physica-Verlag Heidelberg 2006, s. 3. 2 L. Göthesson, S. Riman, Revenue management within swedish hotels, Tourism and hospitality management, Master Thesis 2004, s. 13. 83 Jednostki działające w branży turystycznej zmuszone są uwzględniać w swej strategii czynnik sezonowości, od którego niewątpliwie zależy wysokość przychodów danej organizacji. Zainteresowanie usługami hotelarskimi, biur podróży czy linii lotniczych jest ściśle związane z czasem (pora roku, dzień tygodnia, sezon wakacyjny, ferie świąteczne). Jeszcze 30 lat temu był to termin nieznany, dziś techniki yield management wykorzystywane są przez wiele rodzajów biznesu - od tych największych, do których można zaliczyć linie lotnicze i sieci hoteli, do tych małych, jakimi są prywatne zakłady fryzjerskie, czy salony kosmetyczne. Maksymalizacja zysków przy wykorzystaniu modeli matematycznych jest bardzo atrakcyjną alternatywą dla przedsiębiorców, dlatego sięga po nie coraz większe grono ludzi biznesu. 2. HISTORIA Idea yield management powstała w przemyśle lotniczym Stanów Zjednoczonych3. Sytuacja jaka zaistniała w tej branży w latach 70. dwudziestego wieku zmusiła przedsiębiorców do wdrażania innowacyjnych rozwiązań mających na celu pozyskanie nowych klientów. Przed 1978 rokiem przemysł lotniczy był w pełni regulowany przez agencję rządową Civil Aeronautic Board4. Zarówno ceny jak i rozkłady lotów ustalane były odgórnie, przez co korzystanie z usług było dobrem luksusowym i dla wielu nieosiągalnym. Wszystko się zmieniło, gdy wprowadzono ustawę o deregulacji, mającą zachęcić nowe podmioty do wkraczania na rynek. Od tej pory firmy same mogły zarządzać swoimi zasobami, ustalać ceny i działać według własnych reguł. Wtedy zaistniał problem konkurencji – na rynku pojawił się PeopleExpress, który oferował ceny o wiele niższe od pozostałych5. Robert Crandall, dyrektor znanej i cenionej American Airlines, widząc swoją firmę na skraju bankructwa zdecydował się na wprowadzenie innowacyjnego programu, dzięki któremu mógł zaoferować klientom ceny zbliżone do PeopleExpress, a czasami nawet niższe, zachowując przy tym płynność finansową. Warunkiem była odpowiednio wczesna rezerwacja lotu na określony okres czasu oraz ograniczona ilość miejsc dostępnych po promocyjnej cenie. Posunięcie to, początkowo przez wielu uznane jako akt desperacji, dzięki dobrej organizacji okazało się wielkim sukcesem. Niskie ceny połączone z wysoką jakością zachęcały 3 L. Göthesson, S. Riman, Revenue management within swedish hotels, Tourism and hospitality management, Master Thesis 2004, s. 14. 4 https://www.cs.elte.hu/blobs/diplomamunkak/bsc_matelem/2012/treszl_marta.pdf, s.3, 27.04.2012. 5 Ibidem, s.3. 84 klientów do korzystania z usług oferowanych przez sprawdzoną markę, dzięki czemu sytuacja na rynku uległa zupełnej zmianie. Było to pierwsze użycie technik yield management, które zrewolucjonizowało przemysł lotniczy. Niedługo potem system ten znalazł zastosowanie również w innych dziedzinach usługowych i rozwija się do dziś na całym świecie; od kilkunastu lat gości również w Polsce. 3. ISTOTA YIELD MANAGEMENT 3.1. CEL Ideą korzystania z yield management jest takie zarządzanie posiadanymi zasobami, by przy umiarkowanych kosztach uzyskać maksymalny przychód. Przedsiębiorstwa usługowe, a zwłaszcza turystyczne, borykają się z problemem ograniczonej zdolności usługowej w danym czasie. Sezonowość popytu skutkuje tym, że w niektórych okresach przedsiębiorcy nie są w stanie zaspokoić całego zapotrzebowania zgłaszanego przez klientów, podczas gdy w innym okresie zdolność usługowa jest wykorzystywana jedynie w części. Obie sytuacje są niekorzystne dla przedsiębiorcy, ponieważ zarówno przygotowane a niesprzedane miejsca jak i niemożność obsłużenia wszystkich zainteresowanych klientów pozbawia możliwości generowania przychodów. Właściwe wykorzystanie yield management pomaga ustalić takie ceny i warunki udostępniania usługi, które zapewnią optymalne obłożenie po jak najwyższej cenie w konkretnym czasie, dzięki czemu zasoby do dyspozycji zostaną w pełni wykorzystane6. 3.2. ETAPY POSTĘPOWANIA Opracowanie odpowiedniego systemu zarządzania przychodami jest procesem długotrwałym, wymagającym prowadzenia ciągłych obserwacji oraz gromadzenia i analizowania danych. Tabela 1 opisuje cztery etapy, jakie składają się na opracowanie strategii revenue management7. 6 7 http://tinyurl.com/cmzfmmz , 28.04.2012. https://www.cs.elte.hu/blobs/diplomamukak/bsc_matelem/2012/treszl_marta.pdf, 28.04.12. 85 Tabela 1. Etapy revenue management ETAP NAZWA I Gromadzenie danych II Prognozowanie i ocena III Optymalizacja IV Kontrola REALIZOWANE CZYNNOŚCI Pozyskiwanie i przechowywanie informacji niezbędnych do prognozowania: potencjał usługowy przedsiębiorstwa w danym czasie, zachowania i reakcje klientów na konkretne oferty (w tym wielkość i czas dokonywania rezerwacji), śledzenie tendencji i wydarzeń oraz inne czynniki, dzięki którym przedsiębiorstwo jest w stanie określić wielkość popytu w danym czasie; dokładniejsze dane gwarantują lepszą prognozę. Szacowanie i analizowanie poszczególnych parametrów modelu wpływających na popyt na oferowane usługi w celu stworzenia rzetelnej i dokładnej prognozy na najbliższy okres. Wyznaczenie optymalnego zbioru wytycznych, których przedsiębiorstwo zobowiązane jest przestrzegać, np. limity rezerwacji, ceny, rabaty, etc. Monitorowanie sprzedaży zapasów w odniesieniu do wcześniej określonych wytycznych. Źródło: Opracowanie własne na podstawie https://www.cs.elte.hu/blobs/diplomamunkak/bsc_matelem/2012/treszl_marta.pdf. 3.3. MARKET SEGMENTATION Nieodłączną częścią zarządzania przychodami jest odpowiednia segregacja potencjalnych klientów, czyli market segmentation. Podział na segmenty pozwala na dopasowanie usługi do konkretnej grupy konsumentów, która ma określone oczekiwania. Lepsze poznanie klienta pomaga odpowiednio wycenić usługę, ponieważ każdy segment ma własną maksymalną cenę, jaką jest w stanie zapłacić w danym czasie8. Cena każdej usługi charakteryzuje się określoną elastycznością w dostosowywaniu jej dla danej grupy. Ważne jest zatem, aby firma odpowiednio posegregowała swoich klientów i zapewniła im warunki jakich oczekują, pozyskując przy tym zadawalające przychody. Każda organizacja powinna dokonać własnej segmentacji rynku 9 w oparciu o badania, obserwacje, specyfikę branży, trendy i inne czynniki, które pozwolą na wyodrębnienie grup klientów z podobnymi skłonnościami do nabywania usług (w przypadku hoteli można wyróżnić następujące segmenty: klient biznesowy indywidualny lub grupowy, rodziny z dziećmi, 8 9 http://www.whotelu.brejk.pl/revenuewhotelu.html, 28.04.2012. Ibidem. 86 turysta, long stay10, goście przybywający ze względu na wydarzenia specjalne, konferencje, itp.). Poprzez gromadzenie informacji o poszczególnych segmentach przedsiębiorstwo jest w stanie oszacować obłożenie w poszczególnych okresach. To z kolei pozwala danej organizacji w rozstrzygnięciu problemu, jak wiele miejsc czy ofert sprzedać po cenie promocyjnej, a ile pozostawić dla klientów skłonnych zapłacić cenę normalną lub nawet podwyższoną11. Znalezienie optimum, przy którym przedsiębiorstwo uzyskiwać będzie największy przychód ułatwia prowadzenie polityki cenowej w stosunku do poszczególnych grup konsumentów. 4. WYKORZYSTANIE YIELD MANAGEMENT 4.1. LINIE LOTNICZE Linie lotnicze będące pionierem w wykorzystaniu technik yield management są sektorem, w którym system ten nadal znajduje najszersze zastosowanie. Bazując na zgromadzonych danych historycznych, organizacja musi ustalić limity rezerwacyjne dla poszczególnych klas pasażerów. Tabela 2. Ceny biletów lotniczych relacji Warszawa-Rzym Polskich Linii Lotniczych LOT Data wylotu Cena w zł 29.04.2012 1322 01.05.2012 986 28.05.2012 516 25.06.2012 516 09.08.2012 516 Źródło: Opracowanie własne na podstawie cennika http://www.lot.pl, 28.04.2012. Mając na celu maksymalizację zysku z każdego lotu, ważne jest, aby ilość biletów udostępnionych do zakupu po cenie promocyjnej była ograniczona. Takie oferowane są do nabycia z dużym wyprzedzeniem, przez co klienci ponoszą większe ryzyko, że z różnych powodów będą musieli zmienić datę wylotu. Osoby, które decydują się na podróż na kilka dni przed odlotem zazwyczaj są skłonni zapłacić cenę wyższą niż normalna - często są to klienci biznesowi12. 10 gość, który pozostaje na dłużej niż kilka dni. https://www.cs.elte.hu/blobs/diplomamunkak/bsc_matelem/2012/treszl_marta.pdf, 28.04.2012. 12 http://www.prtl.pl/linie_lotnicze_artykuly/7029, 28.04.2012. 11 87 Tabela 2. prezentuje podane na dzień 28 kwietnia 2012 roku ceny biletów lotniczych z Warszawy do Rzymu. Można zauważyć, że kupując bilet z miesięcznym wyprzedzeniem, klient zapłaci o ponad połowę mniej, niż za przelot tymi samymi liniami w dniu jutrzejszym. Taka polityka cenowa przynosi korzyści obu stronom: konsument nabywa usługę taniej, a linie lotnicze wcześniej zdobywają klientów, obserwując przy tym zainteresowanie danym lotem odpowiednio wcześnie. Natomiast pozostawienie stosownej ilości miejsc do wykupienia po cenie wyższej tuż przed wylotem przynosi przedsiębiorstwu dodatkowe zyski, a klientom (najczęściej biznesowym) daje szansę skorzystania z usługi w niemal ostatniej chwili. Stosowane kiedyś zniżki podmiotowe (dla studentów, rodzin z dziećmi, emerytów) zostają znacznie ograniczane ze względu na internetową sprzedaż biletów, przy której trudna jest weryfikacja uprawnień do ulg13. Natomiast coraz częściej pojawiają się oferty specjalne o wyjątkowo niskiej cenie (m.in. powszechnie znane last minute, first minute), mające na celu zwiększenie konkurencyjności firmy na rynku i zachęceniu klientów do nabywania usług. 4.2. HOTELE Obiekty hotelarskie również różnicują ceny swych usług, głownie ze względu na długość pobytu w hotelu, okres pobytu oraz wielkość zamówienia14. Biorąc pod uwagę segmentację rynku oraz własne położenie dostosowują ceny do prognozowanego obłożenia w danym czasie. Hotel znajdujący się w dużym mieście będzie się cieszył zainteresowaniem klientów biznesowych, przez co zdolność usługowa od poniedziałku do piątku będzie znacznie wyższa niż w okresie weekendowym. Obiekty te starając się zachęcić gości do pozostania na dłużej stosują tzw. ceny weekendowe, znacznie niższe od normalnych15. Dzięki temu również goście z innych segmentów, których nie stać na wykupienie usługi po cenie standardowej mogą zakupić ją po cenie niższej, zwiększając tym samym zyski hotelu. Zupełnie odwrotna sytuacja przedstawia się w typowych ośrodkach wypoczynkowo-turystycznych, gdzie okres największego obłożenia przypada na weekendy, święta i okresy wakacyjne. W tym czasie ceny usług hotelarskich są wyższe, a spadek następuje na początku tygodnia. W branży hotelarskiej niezwykle ważnym czynnikiem jest ciągła obserwacja i analiza rynku (w tym konkurencji) oraz własnych wyników. 13 http://www.prtl.pl/linie_lotnicze_artykuly/7029, 28.04.2012. P. Gryszel, Yield management jako metoda zarządzania operacyjnego w przedsiębiorstwie turystycznym, [w:] Gospodarka a środowisko. Innowacyjna gospodarka. Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław 2008. 15 Ibidem. 14 88 Duże wydarzenia sportowe czy kulturalne zwiększają popyt na usługi, co przedsiębiorstwa mogą wykorzystać zawyżając ceny w danym okresie. Natomiast analiza dotychczasowych rezultatów stosowanej polityki cenowej pomaga ocenić skuteczność wdrażanych rozwiązań. Powszechnie stosowaną metodą pomiaru efektywności hotelu jest wskaźnik RevPAR (ang. Revenue per Available Room), czyli przychód przypadający na jeden dostępny pokój. Wskaźnik ten łączy w sobie średnią cenę i frekwencję i obliczany jest jako iloczyn tych dwóch zmiennych 16. Hotele dążą do uzyskania jak najwyższego RevPAR-u, dzięki czemu maksymalizują swoje zyski. 4.3. PRZEDSIĘBIORSTWA GASTRONOMICZNE Revenue management znajduje również zastosowanie w branży gastronomicznej. Różnego rodzaju restauracje, bistra, pizzerie czy puby stosują tzw. happy hours - jest to określona pora, w czasie której oferowane są zniżki na towary17. Przedsiębiorstwa gastronomiczne podobnie jak hotele i linie lotnicze borykają się z problemem nierównomiernego rozłożenia popytu. We wczesnych godzinach rannych i południowych zainteresowanie jest niewielkie, podczas gdy wieczorami i w weekendy pojawia się problem z obsłużeniem wszystkich gości. Happy hours zachęcają klientów do korzystania z usług w godzinach o niskim obłożeniu, oferując niskie ceny i atrakcyjne promocje. Czasami są to rabaty na konkretne produkty, a niekiedy na cały asortyment. Jest to także okazja dla lokalu na zareklamowanie się i zdobycie nowych klientów, stając się tym samym bardziej konkurencyjnym na rynku. 5. PODSUMOWANIE Wykorzystanie yield management w przedsiębiorstwach usługowych staje się coraz bardziej powszechne. W dobie wysokiej konkurencyjności niezmiernie istotne jest wprowadzanie innowacyjnych metod i narzędzi zarządzania, pozwalających na zdobywanie dużej liczby klientów i związanych z tym dodatkowych przychodów. Revenue management pomaga zróżnicować obłożenie, pozwalając tym samym na pełne wykorzystanie mocy usługowych, jakimi dysponują przedsiębiorstwa. Implikacja przedstawionej metody zarządzania nie jest łatwa i wiąże się z ciągłymi obserwacjami, badaniami i analizami popytu, konkurencji oraz własnej efektywności. Jednak osiągane dzięki temu rezultaty rekompensują poniesione koszty, 16 17 http://www.e-hotelarz.pl/mht/?p=1934, 29.04.2012. http://www.arcyportal.pl/2011/02/happy-hours-czyli-uczta-za-grosze/, 29.04.2012. 89 przez co coraz więcej przedsiębiorstw z różnych sektorów gospodarki sięga po techniki revenue management. BIBLIOGRAFIA GÖTHESSON L., RIMAN S., Revenue management within swedish hotels, Tourism and hospitality management, Master Thesis 2004, s. 14. GRYSZEL P., Yield management jako metoda zarządzania operacyjnego w przedsiębiorstwie turystycznym, [w:] Gospodarka a środowisko. Innowacyjna gospodarka. Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław 2008. SFORDERA F. The spread of yield management practice. The need for systematic approaches, Physica-Verlag Heidelberg 2006, s. 3, 27.04.2012. https://www.cs.elte.hu/blobs/diplomamunkak/bsc_matelem/2012/treszl_marta.pdf, 28.04.2012. http://www.prtl.pl/linie_lotnicze_artykuly/7029, 28.04.2012. http://tinyurl.com/cmzfmmz , 28.04.2012. http://www.whotelu.brejk.pl/revenuewhotelu.html, 28.04.2012. http://www.e-hotelarz.pl/mht/?p=1934, 29.04.2012. http://www.arcyportal.pl/2011/02/happy-hours-czyli-uczta-za-grosze/, 29.04.2012. USE OF YIELD MANAGEMENT AS AN INSTRUMENT TO GENERATE ADDITIONAL REVENUE IN SERVICE COMPANY The purpose of this paper is to present yield management as an innovative management practice in service companies. The following sections describe history, aim and stages of implementation strategy for the organization and processes necessary for its correct functioning. Also, the using of yield management has been described as well as the benefits of the implementation system in the enterprise. . CZĘŚĆ III: INNOWACYJNE ROZWIĄZANIA W POZOSTAŁYCH DZIEDZINACH GOSPODARKI Świadomość marki, social media, digital strategy, social strategy. Anna CUPRIAK* SOCIAL MEDIA JAKO NARZĘDZIE BUDOWANIA ŚWIADOMOŚCI MARKI W ciągu ostatnich lat gwałtownie rosła popularność mediów społecznościowych. Platformy, które pierwotnie miały służyć rozrywce, obecnie są jednym z narzędzi marketingowych. Umiejętne wykorzystanie tkwiącego w social media potencjału może przynieść firmie bardzo duże korzyści stosunkowo niewielkim kosztem. Celem niniejszego referatu jest analiza strategii, które największe firmy przyjmują dla budowania świadomości marki. Część teoretyczna została napisana w oparciu o publikację prof. Mikołaja Piskorskiego – profesora zarządzania na Harvard Business School, który na co dzień zajmuje się badaniem sieci społecznościowych. Część empiryczną napisano na podstawie własnej analizy raportów oraz stron internetowych opisywanych firm. Referat podejmuje problem – w jaki sposób należy przeprowadzać kampanie internetowe, aby odniosły one jak najbardziej pożądany efekt. 1. UŻYTKOWNICY SOCIAL MEDIA Największym portalem społecznościowym na świecie jest Facebook1. Posiada on 800 mln użytkowników, z czego 50% korzysta z serwisu codziennie. Każdy użytkownik ma średnio 130 znajomych i należy do 80 społeczności. Codziennie przesyłanych jest na serwisie 200 mld komunikatów. Są to imponujące dane, biorąc pod uwagę, że serwis istnieje od 2004 roku. Polska zajmuje 24. miejsce na świecie pod względem liczby użytkowników i obecnie jest to najbardziej popularny serwis społecznościowy w naszym kraju, do połowy roku 2011 był nim portal nk.pl. * Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Studenckie Koło Naukowe Finansów i Bankowości „Progress”, opiekun referatu: prof. Elżbieta Kryńska. 1 Dane dotyczące portalu Facebook pochodzą z Raportu Social Media 2012. 93 2. WYKORZYSTANIE SOCIAL MEDIA DO WZROSTU ŚWIADOMOŚCI MARKI Rosnąca popularność portali społecznościowych nie mogła pozostać niezauważona przez specjalistów od public relations. Aktywność w serwisach Facebook oraz Twitter wykazuje coraz więcej firm. Głównym efektem, oczekiwanym przez przedsiębiorców dzięki komunikacji w social media, jest wzrost świadomości marki. Budowanie świadomości marki jest to technika marketingowa, polegająca na utrwalaniu w umysłach konsumentów istnienia oraz pozytywnego wizerunku danej marki. Należy jednak pamiętać, że kształtowanie wizerunku firmy poprzez portale społecznościowe tylko z pozoru jest zadaniem łatwym. Z przeprowadzonego przez Kompas Social Media badania wynika, że 63% PR-owców nie wie jak skutecznie wykorzystać narzędzia oferowane przez social media2. Interesującym wydaje się fakt, że część kampanii marketingowych, organizowanych na portalu Facebook odnosi spektakularny sukces, a część przechodzi bez echa. Źródło tych dysproporcji próbuje wskazać prof. Mikołaj Piskorski, definiując pojęcia social strategy oraz digital strategy. 3. SOCIAL STRATEGY VS. DIGITAL STRATEGY3 Istotę funkcjonowania digital strategy oraz social strategy przedstawia rysunek 1. Digital strategy polega na wysyłaniu przez firmę komunikatu do każdego ze swoich klientów oraz oczekiwanie na odpowiedź zwrotną - feedback. Komunikat może być przekazywany poprzez aktualizację statusu, informowanie klientów o nowościach, zmianach oraz chwilowych usterkach, organizowanie ankiet produktowych czy prostych konkursów. Komunikat ten powinien być tak skonstruowany, aby użytkownicy portalu chcieli wykazywać aktywność na tzw. fanpage’u firmy. Jest to tworzenie kanału kontaktu konsument-firma. Głównym problemem, mogącym się pojawić w przypadku wykorzystywania wyłącznie digital strategy do prowadzenia akcji marketingowych, jest brak zainteresowania ze strony konsumentów. Źródło tego problemu leży w tym, że ludzie chcą korzystać z mediów społecznościowych głównie, aby komunikować się z innymi ludźmi, a nie z przedstawicielami firm. Alternatywą dla digital strategy jest social strategy, działająca w większej zgodzie z oczekiwaniami użytkowników mediów społecznościowych. 2 http://proto.pl/raport_proto/info?itemId=96304&rob=Polski_PR_w_sieci:__PR-owcu,_co _wiesz_o_social_media?, 8.04.2012. 3 Na podstawie: M. Piskorski, Social Strategies That Work, [w:] Harvard Business Review, 2011, 08.04.2012. 94 Social strategy jest to strategia tworzenia sieci powiązań między konsumentami danej firmy. Przedsiębiorstwo nie jest jednym z uczestników dyskusji. Ono jedynie tworzy przestrzeń, która aktywizuje klientów, zachęca ich do wzajemnych relacji, pomaga w budowaniu silnych stosunków międzyludzkich, nawiązaniu nowych znajomości oraz pielęgnowaniu już istniejących. Udane przeprowadzenie social strategy może przynieść przedsiębiorstwu wymierne korzyści: zmniejszyć koszty lub zwiększyć gotowość klientów do zapłaty w zamian za pomoc ludziom w spotykaniu się oraz zacieśnianiu relacji. Dobrze przeprowadzona social strategy może bardzo znacząco wpłynąć na wzrost świadomości danej marki, przysporzyć jej wielu nowych klientów, zbudować silną więź ze „starymi” klientami oraz znacznie polepszyć sytuację finansową. Rysunek 1. Digital strategy vs. social strategy Źródło: opracowanie własne na podstawie: Piskorski M., Social Strategies That Work, 2011. 4. DIGITAL STRATEGY W PRAKTYCE 4.1. AMERICAN EXPRESS American Express (Amex) to międzynarodowa instytucja finansowa z siedzibą w Nowym Jorku. Amex posiada fanpage na Facebooku, który „lubi” niespełna 2,5 mln osób, co daje mu drugą pozycję na świecie pod względem popularności banków4. Status jest uaktualniany, co kilka dni. 4 http://thefinancialbrand.com/19526/the-top-35-banks-on-facebook/, 10.04.2012. 95 Niemalże zawsze zmiana statusu jest związana z zamieszczeniem jakiegoś zdjęcia, krótkiego filmu lub artykułu. Poprzez umieszczanie postów, Amex informuje o nowościach produktowych, jak również wchodzi w interakcje z użytkownikami na stopie towarzyskiej. Przykładowe wspisy: „Spring is here! Where will you & your Amex Card be this season?”, “It’s Dress Up Your Pet Day! ―Like‖ this post if you’ve used your Amex Card to enhance your pet’s wardrobe.”. Poza nawiązywaniem z klientami interakcji poprzez posty na tablicy5, Facebookowa strona Amexu dostarcza również szereg aplikacji dla swoich „fanów”. Wśród nich: Support, dzięki której można uzyskać pomoc z zakresu produktów banku, Amex Careers, na której umieszczane są oferty pracy oraz wskazówki dotyczące zatrudnienia, Shop Small, zawierająca informacje o lokalnych biznesach. Najbardziej popularną aplikacją jest Link, like, love, która ze względu na nietypową funkcjonalność ma jednak więcej cech strategii społecznej niż cyfrowej. Działa ona poprzez powiązanie konta na Facebooku z kartą debetową. Na podstawie wcześniejszych wydatków oraz stron, które dany użytkownik „lubi” aplikacja proponuje mu spersonalizowaną ofertę rabatową. Użytkownik musi jedynie wskazać, który rabat go interesuje i natychmiast może go wykorzystać przy użyciu danej karty. 4.2. SERCE I ROZUM Serce i Rozum to sympatyczne postaci, reklamujące TP S.A. Co ciekawe – fanpage Neostrady nie ma w nazwie firmy lecz właśnie „imiona” swoich maskotek. Zabieg ten okazał się sukcesem, gdyż z prawie 900 tys. fanami strona jest obecnie najbardziej popularną polską marką na Facebooku6. Profil Serca i Rozumu jest zachowany w zabawnym klimacie, znanym z reklam telewizyjnych. Statusy uaktualniane są kilka razy dziennie, udostępnianych jest wiele śmiesznych zdjęć i filmów. Na dodawanych zdjęciach najczęściej występują wizerunki maskotek. Wpisy bardzo często dotyczą okresu, w którym są publikowane („Jeden burak, wilk w owczej skórze, no i oczywiście ja! Rozum przygotował już swój świąteczny koszyk. A Wy?”, „Rozum i po co nam były te brody? Wcale nie jesteśmy przez to bardziej męscy... Nikt nam życzeń na Dzień Mężczyzny nie złożył...”). Statusy cieszą się dużym zainteresowaniem – większość z nich ma kilka tysięcy „lajków”. Fanpage Serca i Rozumu oferuje też szereg aplikacji. Najnowszą jest Pytania i odpowiedzi, na której użytkownicy mogą dowiedzieć się wiele na temat obecnej sytuacji w firmie – rebrandingu. Są również dostępne 5 6 W angielskiej wersji językowej: Wall. http://wirtualnemedia.pl/artykul/8-3-mln-uzytkownikow-facebooka-w-polsce-serce-irozum-przed-allegro, 09.04.2012. 96 Gry i konkursy, w których użytkownicy mogą sprawdzić swoją wiedzę (Miliard w Sercu i Rozumie), sprawność (gra planszowa Serce i Rozum) oraz zręczność (Pogromcy limitów). 5. SOCIAL STRATEGY W PRAKTYCE 5.1. ZYNGA Zynga jest wiodącym na świecie dostawcą gier społecznych z ponad 240 mln aktywnych użytkowników miesięcznie7. Gry takie jak FarmVille, czy CastleVille należą do najczęściej używanych aplikacji na Facebooku. Są to gry typu tycoon i łączy je jedna ważna cecha – konieczność współpracy ze znajomymi w celu rozwoju planszy. Przykładowo: w FarmVille współpraca sąsiedzka polega na wykonywaniu drobnych zadań na farmie sąsiadów (np. odgarnianie opadłych liści, nawożenie pól, karmienie kur), za których wykonanie gracz otrzymuje monety i punkty doświadczenia. Posiadanie odpowiedniej liczby sąsiadów odblokowuje również możliwość zakupu za monety wybranych przedmiotów ze sklepu. Gry Zyngi szybko stały się ulubionym zajęciem użytkowników Facebooka. Jak ujawnia portal allfacebook.com, 53% użytkowników gra w gry dostępne w serwisie, 19% z nich uważa, że uzależniło się od tej formy zabawy a 20% graczy płaci za rozrywkę, kupując różne bonusy8. Dane te dowodzą, że branża gier społecznych spotyka się z bardzo pozytywnym odbiorem i ma niesamowity potencjał. Sekret tego sukcesu leży w stworzeniu użytkownikom możliwości współpracy ze znajomymi. Zgodnie z badaniem przeprowadzonym przez Information Soulution Group, 1/3 graczy przyznaje, że granie pomaga im kontaktować się z rodziną i przyjaciółmi, 1/3 dzięki grom na Facebooku odnowiła kontakt z dawno niewidzianymi znajomymi a pozostała 1/3 używa gier do tworzenia nowych kontaktów9. Dzięki wykorzystaniu przez Zyngę social strategy, dającej użytkownikom platformę do spotkań i kontaktów z przyjaciółmi, przedsiębiorstwo zyskuje wielu nowych klientów, którzy angażując się w gry zaczynają płacić za rozrywkę i powiększać przychody firmy. 5.2. AKBANK Potencjał tkwiący w grach społecznych wykorzystał turecki bank – Akbank. Stworzył on na portalu Facebook aplikację, skierowaną do 7 http://company.zynga.com/about, 15.04.2012. http://allfacebook.com/facebook-games-statistics-2010-09, 10.04.2012. 9 Piskorski M, Social Strategies…, op.cit. 8 97 przedsiębiorców z małych i średnich firm. Bank chciał przez to udowodnić, że rozumie i mówi tym samym językiem, co jego klienci. Gra nazywa się Kur & Yönet, co w tłumaczeniu znaczy Buduj i Zarządzaj. Polega ona na stworzeniu wirtualnego przedsiębiorstwa przy wykorzystaniu faktycznie istniejących produktów bankowych, oferowanych przez AkBank (firmowe karty kredytowe, pożyczki itp.). Produkty zawierają jednocześnie linki do strony internetowej banku. Gra jest dostępna na portalu Facebook do tej pory, jednak przez pierwsze 6 tygodni jej istnienia, gra w nią była równoznaczna z udziałem w konkursie na najlepsze wirtualne przedsiębiorstwo. Punkty zdobywało się za wypełnianie misji, jak również za zaproszenie do zabawy znajomych. Kur&Yönet, będąc w toku gry, miał 75 tys. graczy. Aplikacja przyniosła 100 tys. nowych fanów na Facebookowym fanpage’u Akbanku oraz 590 tys. zaproszeń wysyłanych przez graczy w ciągu zaledwie 6 tygodni. Gra została uznana za sukces. Jak powiedział rzecznik prasowy Akbanku: „Przez cały czas trwania gry, ponad 30% odwiedzin podstrony Akbanku dla MŚP prowadziło z platformy gry Kur&Yönet”10. 5.3. eBAY W odpowiedzi na rosnące zaangażowanie ludzi w mediach społecznościowych, eBay przy współpracy z PayPalem stworzył aplikację Group Gifts, która umożliwia robienie zakupów grupowych przy wykorzystaniu portalu Facebook. Aplikacja pozwala użytkownikom na robienie kosztownych zakupów, dzięki możliwości dzielenia kosztów z przyjaciółmi. Zakupy rozpoczynają się od wyboru adresata prezentu. eBay łączy się w tym celu z portalem Facebookie, pobierając dane na temat zainteresowań danej osoby. Dzięki temu aplikacja jest w stanie zaproponować kilka prezentów, w oparciu o grupy do których adresat należy i strony, które „lubi”. Prezent można wybrać też przy pomocy dostępnych kategorii lub całkowicie samodzielnie wskazać wybraną rzecz. Kolejnym etapem jest zaproszenie do współfinansowania znajomych. W tym celu wysyła się do nich przez Facebook wiadomość z odnośnikiem do wybranego prezentu i oczekiwaną kwotą. Wiadomość o „zbiórce” można też rozpowszechniać publicznie przez portale Facebook lub Twitter. Jedynym czynnikiem ograniczającym jest konieczność posiadania konta w serwisie transakcyjnym PayPal, gdyż płatności są dokonywane tylko poprzez niego. Założenie grupy prezentowej jest bezpłatne. Dla twórców aplikacji niesie jednak ogromne korzyści. Zapraszanie znajomych do współudziału w kosztach jest równoznaczne z reklamą dla serwisów eBay i PayPal. 10 http://thefinancialbrand.com/19315/akbank-facebook-social-media-strategy/, 10.04.2012. 98 W efekcie, co trzeci członek grupy prezentowej zakłada konto na PayPal i co trzeci użytkownik w ciągu miesiąca dokonuje ponownie zakupów poprzez serwis eBay, a średnia cena prezentu kupowanego grupowo jest pięć razy wyższa od przeciętnego dobra kupowanego na eBay11. 5.4. PUMA Puma zdecydowała się na połączenie miłości do kobiety z miłością do sportu. Twórcy kampanii zaproponowali typowym, stereotypowym kibicom angielskim udział w projekcie Puma Hardchorus. Zaśpiewali oni na ulicy utwór Savage Garden „Truly, madly, deeply”. Klip powstał z okazji Walentynek, które w 2010 roku przypadły w niedzielę, czyli dzień rozgrywania meczów. Była to próba znalezienia kompromisu między oczekiwaniami kochanki a chęcią pójścia na mecz. Została stworzona aplikacja, dzięki której każdy kibic mógł stworzyć spersonalizowaną wideo-kartkę walentynkową z utworem Pumy Hardchorus. Każda kartka kończyła się podpisem: „ XYZ loves You … almost as much as Football. Happy Valentine’s Day!”. Koszt kampanii to równowartość pięciu 30-sekundowych spotów telewizyjnych Mistrzostw Świata 2010. Dzięki niej tygodniowa sprzedaż w sklepach Puma wzrosła dwukrotnie a stronę internetową sklepu odwiedziło 1,8 mln widzów. W ciągu dwóch tygodni klip na YouTube obejrzano 5 mln razy, wysłanych zostało ponad 50 tys. wideo-kartek, fani ze 121 krajów napisali 3 tys. komentarzy i nadesłali 700 filmów12. Ponadto o kampanii pisały wszystkie angielskie gazety oraz strony internetowe o tematyce sportowej i kibicowskiej. 6. PODSUMOWANIE Przeprowadzenie kampanii internetowej nie jest łatwym wyzwaniem. Aby uzyskać oczekiwane rezultaty należy bardzo dobrze znać swoją grupę docelową i potrafić do niej trafić. Digital strategy pozwala bezpośrednio dotrzeć do klientów i nawiązać z nimi interakcje, ale to social strategy zostanie w umysłach konsumentów na dłużej i stworzy pozytywny wizerunek marki. W końcu już Arystoteles wiedział, że homo est animal socjale – człowiek jest z natury zwierzęciem społecznym. Najwyższy czas, by fakt ten zaczęli wykorzystywać przedsiębiorcy. 11 12 M. Piskorski, Social Strategies…, op.cit. http://thisisnotadvertising.wordpress.com/tag/droga5/, 15.04.2012. 99 BIBLIOGRAFIA PISKORSKI M, Social Strategies That Work, [w:] Harvard Business Review, 2011, http://hbr.org/2011/11/social-strategies-that-work/ar/1, 08.04.2012. Raport Social Media 2012, http://internetstandard.pl/socialmedia2012, 08.04.2012. http://allfacebook.com/facebook-games-statistics-2010-09 10.04.2012. http://company.zynga.com/about 15.04.2012. http://proto.pl/raport_proto/info?itemId=96304&rob=Polski_PR_w_sieci:__PR-owcu,_co_ wiesz_o_social_media?, 08.04.2012. http://thefinancialbrand.com/19315/akbank-facebook-social-media-strategy/, 10.04.2012. http://thefinancialbrand.com/19526/the-top-35-banks-on-facebook/, 10.04.2012. http://thisisnotadvertising.wordpress.com/tag/droga5/, 15.04.2012. http://wirtualnemedia.pl/artykul/8-3-mln-uzytkownikow-facebooka-w-polsce-serce-i-rozumprzed-allegro, 09.04.2012. SOCIAL MEDIA AS A TOOL IN BUILDING AN AWERNESS OF A BRAND – DIGITAL STRATEGY VS. SOCIAL STRATEGY Social networking sites, blogs and forums were originally to entertain and help people make contacts and strengthen relationships. In the hands of marketers, have become a powerful business tool. It turns out that a well-done Internet campaign can produce several times more effectiveness than any other form of advertising. This follows from the fact that social media is relatively inexpensive, attractive, and easy communication channel. What's more - allow you to go directly to the selected target group. The only problem is – what strategy to choose to get the best results. There are 2 kinds of strategies in social media: digital strategy and social strategy. In digital strategy firm contacts directly with its clients – by Facebook or Twitter. In social strategy the company uses social media to help people improve relationships and build new ones if they do free work for this company. Both of them are important in keeping in touch with customers but social strategy starts being more effective and desirable– it’s more suited to customers’ expectations. PMO, zarządzanie projektami, Project Management Office, biuro projektów. Magdalena KUŚMIERSKA WYKORZYSTANIE PMO JAKO PRAKTYCZNE NARZĘDZIE ZARZĄDZANIA PROJEKTAMI W ORGANIZACJACH Project Management Office, czyli biuro projektów jest jednostką, której zadanie to kompleksowe wspieranie projektów w firmie. Określenie to jest stosunkowo nowym „tworem”, jednak popularność biura projektów rośnie z roku na rok, ze względu na dobrze zorganizowaną bazę kierowania projektami, co przekłada się na sukces danego projektu oraz zyski dla całej organizacji. W początkowym okresie zainteresowania projektami w ogóle (lata 60-te) skupiano się wyłącznie na jednym projekcie i schemacie, jednak firmy zaczęły się w bardzo szybkim tempie rozwijać, tworzyć zagraniczne oddziały, więc ówczesny schemat nie był dostosowany do zmieniającego się otoczenia, zatem zaczęły tworzyć się biura projektów, które odpowiadały za przygotowanie zarysu właściwej ścieżki dla danego przedsięwzięcia, dzięki temu firmy odnosiły sukcesy na rynku, nie tylko pod względem finansowym, ale także pod względem PR. 1. EFEKTYWNE ZARZĄDZANIE PROJEKTAMI Menedżerowie firm od lat zastanawiali się nad tym, jak doprowadzić do sprawnego zarządzania projektami w firmie. W latach sześćdziesiątych XX wieku skupiało się ono na pojedynczych przedsięwzięciach, więc nie wymagało rozbudowanej struktury, tylko sprawnej organizacji pracy, gdyż nastawiano się na konkretny cel1. W miarę upływu lat zaczęło rozwijać się podejście projektowe w firmach, ze względu na większe zapotrzebowanie klientów, większą skalę produkcji i szerszy zasięg działania, Jednak zanim odnaleziono tzw. „złoty środek” minęło kilka lat. Wielu specjalistów zaczęło analizować rynek i badać opłacalność projektów w przeszłości2. Na przestrzeni lat dziewięćdziesiątych można zaobserwować wyraźne spadki projektów zakończonych niepowodzeniem, co niewątpliwie jest bardzo pozytywnym zjawiskiem, jednak w początkowych latach nowego stulecia można zaobserwować rzecz niepokojącą menedżerów, a mianowicie Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno- Socjologiczny, Studenckie Koło Naukowe Finansów i Rachunkowości Progress, opiekun referatu: dr Henryk Mikulski. 1 M. Bodych, S. Spałek, PMO. Praktyka zarządzani projektami i portfelem projektów w organizacji, Helion, Gliwice 2012, s. 15-20. 2 A. Koźmiński, Zarządzanie: teoria i praktyka, PWN, Warszawa 2010. 101 w latach 2002 – 2006 ma miejsce 4% wzrost projektów anulowanych całkowicie, czyli niezrealizowanych. Przyczyn tego typu zjawiska może być kilka. Do głównych zaliczyć można: rozpowszechnienie idei zarządzania projektami – co spowodowało brak sprecyzowanych metod i technik adekwatnych do danej grupy projektów, wzrost liczby realizowanych projektów – w firmach, które nie stosowały podejścia projektowego, czyli brak specjalnych struktur wdrożeniowych. Zatem co należy zrobić, aby efektywnie zarządzać projektami w organizacji? Odpowiedź nie jest prosta i jednoznaczna, jednak podstawowym krokiem, który trzeba podjąć to planowanie. Bez właściwego planu działania nie jest możliwe właściwe opracowanie strategii działania. Zatem, aby efektywnie zarządzać projektami w organizacji należy skrupulatnie przygotować się do tego przedsięwzięcia (rysunek 1). Zarządzanie projektami jest jak narzędzie, które może przynieść zarówno wiele korzyści, jak również wyrządzić straty, jeżeli jest nie właściwie wykorzystane. Rysunek 1. Schemat postępowanie przy wdrażaniu podejścia projektowego Określenie kultury organizacyjnej przedsiębiorstwa Rozpoznanie metod zarządzania projektami Opracowanie docelowego schematu organizacyjnego przedsiębiorstwa, uwzględniającego zarządzanie projektami Przygotowanie planu wdrożenia podejścia projektowego w przedsiębiorstwie Wprowadzenie zmiany w organizacji Zakończenie wdrożenia – sukces Źródło: Bodych M., Spałek S., PMO. Praktyka zarządzani projektami i portfelem projektów w organizacji, Helion, Gliwice 2012, s. 24. 102 2. DEFINICJA I ZNACZENIE PMO Project Management Office, czyli biuro projektów, to grupa osób, których zadaniem jest wspieranie procesu zarządzania projektami w organizacji3. Koncepcję wprowadzenia biur projektów na szerszą skalę zaczęły się pojawiać w latach dziewięćdziesiątych ubiegłego stulecia. Biorąc pod uwagę szereg zmian, jakie zachodziły w firmach i problemów z projektami, zaczęto szukać rozwiązań, dociekając do samych struktur organizacji i sposobu zarządzania. Przedsiębiorstwa zaczęły się rozwijać w szybkim tempie, wzrastała także liczba realizowanych projektów, co skutkowało problemem z komunikacją, zdarzały się sytuacje gdzie kierownictwo nie wiedziało na jakim etapie jest teraz dany projekt, a na jakim powinien być. Te czynniki wywołały potrzebę stworzenia procedur umożliwiających kierowanie projektem. Należy także pamiętać, że proces zarządzania projektami musi być zintegrowany z innymi procesami w firmie, w szczególności z budżetem, raportowaniem kosztów, rekrutacją, czy wdrożeniem nowych produktów, czyli z połączeniem z procesami wsparcia w organizacji (controling, HR, księgowość) oraz z procesami produkcyjnymi. PMO jest aż w 45% wykorzystywanym narzędziem zarządzania projektami na kontynencie europejskim z krajów stosujących tę praktykę w firmach, kolejny kontynent to Ameryka Północna (wykres 1), najsłabiej metoda ta jest wykorzystywana na kontynencie afrykańskim. Wykres 1. Procentowy udział PMO na świecie Źródło: Spałek S., The survey of reasons for establishing PMO and their influence on PMO operational success, Silesian University of Technology, październik 2010. 3 www.4pm.pl, 01.05.2012. 103 2.1. FUNKCJE BIURA PROJEKTÓW Wiele oczekiwań powstało odnośnie wykreowania samej idei PMO na świecie, jednak do najważniejszych funkcji zaliczyć można: raporty dla naczelnego kierownictwa, rozwój i wdrażanie standardowych metodologii, monitorowanie efektywności projektów, rozwój kompetencji członków zespołów oraz ich szkolenie, wdrożenie i utrzymanie systemu zarządzania projektami. W każdej firmie PMO powinno być dostosowane do specyfiki działalności przedsiębiorstwa, jednak istnieje pewien ogólnie obowiązujący zakres kompetencji (rysunek 2.), który stwarza wytyczne związane z tworzeniem tych biur. Rysunek 2. Określenie zakresu kompetencji PMO Decyzyjność (częściowa) Zarządzanie portfelem projektów PMO Kierownicy projektów w Biurze Projektów Bezpośrednia realizacja projektów (częściowa) Źródło: M. Bodych, S. Spałek, PMO. Praktyka zarządzani projektami i portfelem projektów w organizacji, Helion, Gliwice 2012, s. 80. Warto również podkreślić, że im więcej kompetencji przypada na PMO, tym bardziej efektywna jest jego działalność. PMO określane jest także jako jednostka wspierająca organy najwyższe w firmie, dlatego powinna być uplasowana według hierarchii tuż po zarządzie, aby wspierać najwyższy szczebel przy podejmowaniu strategicznych decyzji. We współczesnej gospodarce firmy wykraczają poza granice kraju, tworząc zagra104 niczne oddziały, dlatego w takich sytuacjach jedno PMO nie wystarczy do pełnej koordynacji nad projektami w firmie ogółem, wówczas zamiast tworzyć jedno PMO, można podzielić je na kilka biur i nadać im odpowiedni zakres funkcji (rysunek 3). Rysunek 3. Zastosowanie większej liczby PMO w organizacji Źródło: M. Bodych, S. Spałek, PMO. Praktyka zarządzani projektami i portfelem projektów w organizacji, Helion, Gliwice 2012, s. 81. 3. PROCEDURA WDRAŻANIA PMO Umiejscowienie PMO w firmie wiąże się ze zmianami w jej strukturze, ponadto samo wdrożenie biura projektów powinno być traktowane jako projekt, który wymaga przygotowania. Na początek należy określić zakres funkcji jakie będzie pełnić PMO, następnie przypisanie autorytetów, które te funkcje spełnią i na koniec należy umieścić biuro projektów na odpowiednim poziomie w strukturze organizacyjnej przedsiębiorstwa w celu umożliwienia pełnienia funkcji i uzyskania właściwego autorytetu przez PMO. Ważne jest, aby tę procedurę wykonywać krok po kroku i w danej kolejności, ponieważ jeżeli zostanie zaburzony porządek wprowadzania PMO to rezultat może być całkowicie odmienny od oczekiwań. 105 3.1. OKREŚLENIE ZAKRESU FUNKCJI PMO Pierwszym krokiem jest określenie i rozważenie funkcji, jakie biuro projektów powinno spełniać w organizacji. Przede wszystkim należy wziąć pod uwagę kwestie związane z poziomem zaangażowania w realizację projektów, decyzyjnością, zarządzaniem portfelem projektów oraz usytuowaniem kierowników projektów w strukturze organizacyjnej. Kierownicy mogą znaleźć się zarówno w wewnątrz PMO, jak i w innych działach przedsiębiorstwa. 3.2. OKREŚLENIE AUTORYTETU Po przypisaniu funkcji, jakie powinno wypełniać biuro projektów, należy ustanowić odpowiednio wysoki poziom autorytetu i przydzielić właściwy zakres kompetencji. Można zaobserwować pewną zależność, to znaczy im więcej funkcji ma do zrealizowania PMO, tym większy zakres kompetencji powinno posiadać, gdyż w przeciwnym razie znacznie utrudnione będzie realizowanie zadań. 3.3. UMIEJSCOWIENIE PMO W STRUKTURZE FIRMY Po wykonaniu powyższych kroków, należy przystąpić do umiejscowienia PMO w strukturze organizacyjnej firmy. Zatem reguła jest dosyć prosta: im więcej funkcji oraz wyższy autorytet, tym PMO powinno znajdować się jak najwyżej w strukturze. Odstępstwa od tej reguły mogą prowadzić do tego, że biuro projektów stanie się nieskuteczne. Ważne jest również, aby nowo powstające biura miały poparcie kierownictwa firmy, aby te jednostki ze sobą współpracowały pod każdym względem, gdyż dzięki temu możliwe jest osiągnięcie sukcesu w firmie oraz sprawna organizacja pracy na szczeblu kierowniczym, odpowiedni poziom komunikacji oraz spełnianie funkcji przez PMO. Czas potrzebny na wdrożenie PMO w firmie to średnio od 6 miesięcy do 2 lat (blisko 70%), natomiast jedynie 10% firm było wstanie wdrożyć PMO w czasie krótszym niż 6 miesięcy4. 4. RAPORTOWANIE ZARZĄDZANIA PROJEKTAMI Proces raportowania statusu projektów to wykonywanie przeglądów portfela projektów i gromadzenie raportów o nich w celu zapewnienia 4 B. Hobbs, Report on the Survey: The Reality on Project Management Offices, Business School of the University of Quebec at Montreal, PMI, 2006. 106 efektywnego wykorzystania zasobów organizacji do realizacji założeń biznesowych firmy5. Zatem niezwykle ważnym elementem w zarządzaniu projektami i portfelem projektów jest kontroling i monitoring prac realizowanych nad danym przedsięwzięciem w firmie. Każdy projekt w organizacji to inwestycja w przyszłość, gdyż chcemy osiągnąć założony wcześniej plan, więc najpierw trzeba zainwestować kapitał rzeczowy oraz ludzki. Należy również nieustannie monitorować pracę ludzi, gdyż projekt można utożsamić z ludźmi, którzy nad nim pracują. Celem wdrożenia procesu raportowania jest także utrzymanie efektywności wydatkowania środków finansowych na projekty. Z raportów korzystają przede wszystkim: zarząd, dyrektorzy departamentów oraz działy back office, czyli kontroling, księgowość. Raport powinien zawierać pracochłonność, koszty, harmonogram (zarówno planowany jak i realizowany), problemy, ryzyko, opis działań wykonanych i planowanych oraz odniesienie do produktów projektu. Do sześciu głównych parametrów projektów, które powinny być monitorowane przez cały cykl życia projektu, zalicza się: zakres, jakość – efekty pracy, ryzyko – zagrożenia dla wykonania projektu, czas, budżet, korzyści – monitoring działań uzasadnionych biznesowo. 5. PODSUMOWANIE Project Management Office jest stosunkowo „młodą” strategią zarządzania globalnymi projektami w organizacjach. Idea biura projektów zaczęła się coraz bardziej upowszechniać, kiedy sukcesywnie wzrastała liczba zakończonych niepowodzeniem projektów w firmach, bądź całkowicie anulowanych. Na podstawie badań specjalisty od zarządzania projektami dr inż. Seweryna Spałka można zaobserwować, iż największy udział PMO przypada na kontynent europejski. Jeżeli chodzi o popularność biura projektów w Polsce ponad 46% badanych firm odpowiedziało, że PMO funkcjonuje u nich blisko od jednego roku6, zatem jest to w naszym kraju dosyć nowa strategia, która z czasem może być kluczem do sukcesu dla wielu rozwijających się firm. Każde przedsiębiorstwo powinno dążyć do organizacji zarządzanej projektowo, a nie procesowo, dzięki temu będzie 5 M. Bodych, S. Spałek, PMO. Praktyka zarządzani projektami i portfelem projektów w organizacji, Helion, Gliwice 2012, s. 114. 6 http://www.jsproject.pl/wiedza/290-status-pmo, badania przeprowadzone przez Institute for International Research w kwietniu 2010 r., 02.05.2012. 107 można wypracować globalne procedury i strategie umożliwiające rozwijanie się firmy na światowych rynkach. Ponadto, organizacje będą mogły doskonalić pewne działania, aby w przyszłości nie powielać tych samych błędów, co sprowadza się do „robienia rzeczy we właściwy sposób” oraz „robienia właściwych rzeczy” w przedsiębiorstwie7. W rozbudowanych firmach PMO skutecznie usprawnia zarządzanie portfelem projektów, znacząco obniżając koszty ogółem wszystkich przedsięwzięć. W przyszłości PMO z pewnością będzie wdrażane w wielu firmach na całym świecie, należy jednak pamiętać, że wymaga to racjonalnego podejścia, planu działania i zmian w strukturze firmy. BIBLIOGRAFIA BODYCH M., SPAŁEK S., PMO. Praktyka zarządzani projektami i portfelem projektów w organizacji, Helion, Gliwice 2012. HOBBS B., Report on the Survey: The Reality on Project Management Offices, Business School of the University of Quebec at Montreal, PMI, 2006. KOŹMIŃSKI A., Zarządzanie: teoria i praktyka, PWN, Warszawa 2010. SPAŁEK S., The survey of reasons for establishing PMO and their influence on PMO operational success, Silesian University of Technology, październik 2010. http://www.jsproject.pl/wiedza/290-status-pmo, badania przeprowadzone przez Institute for International Research w kwietniu 2010 r., 02.05.2012. http://www.4pm.pl, 01.05.2012. PROJECT MANAGEMENT OFFICE AS IMPLEMENT PRACTICAL PROJECT’S MANAGEMENT IN COMPANIES The Project Management Office (PMO) is the department or group that defines and maintains standards of processes, generally related to project management, within the organization. The PMO is the source of documentation, guidance and metrics on the practice of project management and execution. Nowadays, companies have a very big problem with project management, so PMO has a very important function. The article describes how to introduce those standards in your own company. First you must create a plan, then structure of your enterprise need to be changed. The special office in your company creates new resolution and introducing new technology. All those actions are needed to improve success chance of your company. Project Management Office has a really extraordinary future ahead and most of companies have already understood that. 7 http://www.4pm.pl, 01.05.2012. 108 Prawo, dyrektywa, e-commerce, e-zakupy. Internet, Iwona ŁUCZAK* REGULACJE PRAWNE W HANDLU ELEKTRONICZNYM Praca została poświęcona wszechobecnemu problemowi ochrony stron zawierających umowę kupna – sprzedaży wykorzystujących do tego typu czynności Internet. W pierwszej części pracy skupiłam się na podstawach prawnych regulujących handel elektroniczny w Unii Europejskiej i w Polsce oraz na sposobach zgłaszania nadużyć. W rozdziale drugim uwagę poświęciłam zmianom, jakie mają zostać wprowadzone od 13.06.2014 r. na podstawie Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/83/UE z dnia 25 października 2011 r. W części końcowej czytelnik może zapoznać się z wynikami ankiety dotyczącej regulacji prawnych przeprowadzonej na sklepach internetowych zarejestrowanych na portalu sklepy24.pl. 1. WSTĘP Obecnie coraz więcej firm decyduje się na poszerzenie obszaru swojej działalności o nowe rynki zbytu poprzez umieszczenie swojej oferty w Internecie. Ze względu na duże zagrożenie nadużyciami ze strony sprzedawców jak i konsumentów konieczne było wprowadzenie regulacji normujących przebieg transakcji dokonywanych za pośrednictwem Internetu. W mojej pracy chciałabym przybliżyć obecnie obowiązujące akty prawne oraz ich zastosowanie w życiu codziennym. Uwagę poświęcę też sposobom zgłaszania nadużyć w handlu internetowym oraz wyszczególnię instytucje, które w takich sytuacjach mają za zadanie nieść pomoc. Przedstawię zmiany w prawie, które w przyszłości zostaną wprowadzone oraz omówię wyniki ankiety przeprowadzonej na sklepach internetowych zarejestrowanych na portalu sklepy24.pl. Ostatnia część pracy ma na celu przedstawienie świadomości, jaką posiadają przedsiębiorcy w zakresie prawa, które ich obowiązuje. * Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny. Studenckie Koło Naukowe Technologii Internetowych i Multimedialnych „IM-Tech”, opiekun referatu: mgr Milan Popović. 109 2. PODSTAWA PRAWNA Normy prawne określające ochronę konsumentów podczas dokonywania zakupów przez Internet w Unii Europejskiej zawarte są w1: Dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady Nr 2000/31/EC z dnia 8 czerwca 2000 roku o niektórych aspektach prawnych usług społeczeństwa informacyjnego (Dyrektywa o handlu elektronicznym, OJ 2000, No L 178, 1.) - zawarte są w niej wytyczne co do wymagalnych ogólnych informacji, do których przedsiębiorca musi umożliwić dostęp kupującym oraz właściwym władzom przedsiębiorca, informacje dotyczące rodzaju zawieranych umów jak i sposobie złożenia zamówienia. Uregulowana jest również odpowiedzialność usługodawców będących pośrednikami. Dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady Nr 97/7/WE z dnia 20 maja 1997 dotyczącej ochrony konsumentów w umowach zawieranych na odległość (OJ 1997, L 144, 19.) - zawiera informacje dotyczące np. o możliwości odstąpienia od umowy, terminie dostarczenia przesyłki, prawie do zwrotu pieniędzy w przypadku nieupoważnionego użycia karty. Normy te mają swoje odbicie w następujących przepisach krajowych: Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.) Ustawa z dnia 2 marca 2000 r o ochronie niektórych praw konsumentów oraz odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny (Dz. U. Nr.22, poz.271 z późn. zm.) Ustawa z dnia 18 lipca 2002 r. o świadczeniu usług drogą elektroniczną (Dz. U. Nr 144, poz. 1204 z późn. zm.). 2.1. PRAWA KUPUJĄCEGO Na podstawie powyższych norm prawnych można określić prawa kupującego, jakie go chronią podczas dokonywania zakupów przez Internet. Należą do nich2: 1 2 http://konsument.gov.pl/old/pl/handel_elektroniczny/index.html, 02.05.2012. Ibidem. 110 Prawo do jasnej i kompletnej informacji o oferowanych przez sprzedającego towarach i usługach jeszcze przed dokonaniem zakupu; Otrzymanie pisemnego potwierdzenia o fakcie dokonania zakupu. Konsument powinien wydrukować stronę, na której znajduje się potwierdzenie złożenia zamówienia. Sprzedający natomiast ma obowiązek dostarczenia kupującemu potwierdzenia dokonania zakupu w formie pisemnej nie później niż podczas dostarczenia towaru. Prawo do odstąpienia od umowy w ciągu 7 dni roboczych (UE) lub 10 dni (Polska) bez ponoszenia kosztów (konsument może ewentualnie ponieść koszty dostarczenia towaru). Przed upływem tego terminu konsument musi wysłać list polecony zawierający informację o rezygnacji z zakupu. Termin ten liczony jest od: o dnia zawarcia umowy, gdy obejmuje ona kontrakt zawierany poza lokalem przedsiębiorstwa lub dotyczy usługi zawieranej na odległość, o dnia wydania towaru (otrzymania go przez kupującego), gdy umowa dotyczy np. sprzedaży na odległość. 2.2. SPOSOBY KIEROWANIA SKARG W przypadku, gdy sprawy przybierają niekorzystny obrót dla kupującego powinien on jak najszybciej powiadomić o tym sprzedawcę - wnieść skargę na piśmie i zawrzeć w niej następujące informacje3: datę zamieszczenia informacji handlowej i adres strony, na której się pojawiła datę złożenia zamówienia cechy zamówionego produktu lub usługi zapłaconą kwotę i metodę płatności dodatkowe dane, np. numer zlecenia albo klienta przyczynę skargi inne dane, które kupujący uważa za istotne swoje żądanie, np. wymiany towaru, zwrotu pieniędzy. Kupujący jest zobowiązany zachować kopię strony internetowej (np. robiąc zrzut z ekranu wykorzystując klawisz PrintScreen), umowy, zgłoszenia reklamacyjnego i wszelkiej korespondencji jaką prowadził z przedsiębiorcą. 3 http://konsument.gov.pl/old/pl/handel_elektroniczny/index.html, 02.05.2012. 111 Nie zawsze jednak rozmowy ze sprzedawcą kończą się powodzeniem. W takich przypadkach kupujący powinien rozważyć inne formy rozstrzygania problemów i tak, w zależności od kraju, w którym działa przedsiębiorca, konsument ma różne możliwości. W przypadku, gdy transakcja zawierana jest w granicach kraju konsument może skorzystać z bezpłatnej pomocy miejskich lub powiatowych rzeczników konsumentów (spory indywidualne) bądź Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (naruszenie zbiorowych interesów konsumentów). W celu rozwiązania sporu w transakcjach transgranicznych w obrębie Unii Europejskiej, Norwegii i Islandii należy zwrócić się do Sieci Europejskich Centrów Konsumenckich (ECC-Net). W przypadku pozostałych krajów warto zwrócić się do Międzynarodowej Sieci Ochrony Konsumentów (ang. International Consumer Protection and Enforcement Network – ICPEN). Jest to organizacja, w skład której wchodzą organy ochrony konsumentów z ponad 40 państw, w większości członków OECD. Do podstawowych celów sieci należą4: wymiana informacji odnośnie praktyk rynkowych o zasięgu międzynarodowym, które mogą wywierać niepożądany wpływ na interesy konsumentów, promowanie współpracy wśród urzędów odpowiedzialnych za wdrażanie przepisów konsumenckich. Poszczególne państwa sprawują w danym okresie tzw. prezydencję, podczas której kierują pracami Sieci. Polska tę funkcję pełniła w latach 2006-2007. Głównym celem polskiej prezydencji była ochrona interesów ekonomicznych konsumentów w kontekście rozwoju nowych technologii5 sprzedaż na odległość, spam, wszelkiego rodzaju oszustwa internetowe. Wymienione wyżej czynności są metodami polubownymi, jeśli one zawiodą pozostaje odwołanie się do sądu. Należy jednak pamiętać, że w przypadku sporów międzynarodowych postępowanie wiąże się z powolnym procesem, często kosztowym i złożonym. 2.3. AUKCJE INTERNETOWE Do aukcji internetowych należy zaliczyć strony internetowe, które pozwalają osobom zainteresowanym dokonywania sprzedaży i zakupu towarów i usług poprzez licytację. Aukcje internetowe zdobywają coraz większe uznanie wśród internautów, należy jednak pamiętać, że nie jest to forma zakupów wolna od wad. Umowy zawierane w ten sposób nie są obejmowane przez zakres dyrektywy 97/7/WE z dnia 20 maja 1997 roku 4 5 http://www.uokik.gov.pl/icpen.php, 02.05.2012. Ibidem. 112 o ochronie konsumentów w umowach zawieranych na odległość. Najczęściej spotykane problemy to6: brak dostarczenia towaru do kupującego, brak wpływu zapłaty do sprzedawcy, niezgodny opis otrzymanego towaru (towar o niższej wartości, bądź zupełnie inny od zamawianego), towar otrzymany z opóźnieniem, brak dokładnego opisu towaru i warunków sprzedaży. 3. PRZEWIDYWANE ZMIANY W PRAWIE Już od 20 listopada 2011 roku wiadomo jakie zmiany zostaną wprowadzone w regulacjach prawnych normujących handel elektroniczny. Tego dnia została opublikowana Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/83/UE z dnia 25 października 2011 r. dotycząca praw konsumentów. Polska, jako państwo członkowskie, do 13 grudnia 2013 roku musi przygotować i opublikować przepisy krajowe zawierające powyższą dyrektywę. Obowiązek stosowania przewidziany jest od 13 czerwca 2014roku. Dzięki temu przedsiębiorcy mają czas na zapoznanie się z wprowadzanymi zmianami7. Głównie zmiany będą opierały się na: Wyeliminowaniu ukrytych opłat – po wprowadzeniu dyrektywy ukryte koszty zostaną wyeliminowane – jeśli konsument nie zostanie o takich poinformowany wcześniej nie będzie musiał ich ponosić; Wydłużenie czasu na odstąpienie od umowy - czas na odstąpienie od umowy zostanie wydłużony do 14 dni a jeśli przedsiębiorca nie poinformuje o tym konsumenta będzie miał on możliwość zrezygnowania w ciągu jednego roku; Zasadach zwrotu pieniędzy - sprzedawca będzie dodatkowo zobowiązany do zwrotu kosztów związanych z dostawą – do tej pory to konsument ponosił te koszty; Rozbudowanym obowiązku informacyjnym - głównie zmiana ta dotyczy informowania o wszelkich kosztach związanych z zakupem; 6 7 http://konsument.gov.pl/old/pl/handel_elektroniczny/index.html, 02.05.2012. http://www.prawo.egospodarka.pl/75731,Bedzie-lepsza-ochrona-konsumentow-wInternecie,1,84,1.html, 02.05.2012r. 113 Możliwości zwrotu treści cyfrowych - kupujący będzie miał możliwość zrezygnowania z zakupu tylko do momentu rozpoczęcia pobierania pliku. 4. ŚWIADOMOŚĆ PRZEDSIĘBIORCÓW W ZAKRESIE PRAWA Celem podsumowania przedstawię i omówię wyniki badań zamieszczonych w raporcie „e-Handel Polska 2010”. Badanie było przeprowadzane w formie ankiety na próbie, w skład której wchodziły sklepy znajdujące się w wykazie serwisu sklepy24.pl. - na 7 263 zaproszone do badania sklepy 715 w pełni wypełniło kwestionariusz8. Wyniki badania przedstawiają dość niski poziom świadomości przedsiębiorców w zakresie obowiązującego ich prawa. Ponad 90% ankietowanych uważa, że ukształtowanie działalności sklepu w zgodzie z przepisami prawa jest ważne (75,9%) albo wręcz bardzo ważne (19,2%). Zastanawiający jest jednak fakt, że spośród tych ankietowanych aż prawie 70% nie korzysta regularnie z audytów prawnika z czego 47,7% nigdy nie zamierza skorzystać. Wykres 1. Opracowanie lub sprawdzenie jakich dokumentów sklepu zlecali Państwo prawnikowi Źródło: http://www.sklepy24.pl/download/raport_e-handel_polska_2010_full.pdf, 02.05.2012. Wśród ankietowanych, którzy zadeklarowali współpracę z prawnikami aż 83,5% konsultowało z prawnikiem regulamin natomiast tylko 55,1% umowę sprzedaży, która obok regulaminu stanowi najważniejszy dokument. W odpowiedzi na kolejne pytanie ankietowani mieli wskazać przepisy, które regulują działalność prowadzonego przez nich sklepu. Pytanie jest warte uwagi, ponieważ wskazuje na brak wiedzy jaki posiadają przedsiębiorcy w zakresie prawa ich obowiązującego. Do odpowiedzi została dodana nieistniejąca Ustawa o sprzedaży wysyłkowej i obwoźnej, która jak się 8 http://www.sklepy24.pl/download/raport_e-handel_polska_2010_full.pdf, 02.05.2012. 114 okazało, cieszy się sporą popularnością wśród ankietowanych – zajęła czwarte miejsce (58,6%). Wykres 2. Które przepisy regulują działalność Państwa sklepu internetowego Źródło: http://www.sklepy24.pl/download/raport_e-handel_polska_2010_full.pdf, 02.05.2012. 5. PODSUMOWANIE Dokonywanie zakupów za pośrednictwem Internetu z każdym rokiem staje się coraz bardziej popularne, wpływ na to ma głównie coraz łatwiejszy i tańszy dostęp do Internetu. E-commerce przeżywa swój złoty okres, aby jednak ta forma zakupów była bezpieczna konieczne jest ciągłe ulepszanie praw ją regulujących. Same regulacje jednak nie wystarczą, ważna jest jeszcze świadomość samych uczestników transakcji, znajomość praw i obowiązków, które ich dotyczą. W chwili obecnej ta świadomość jest niestety na bardzo niskim poziomie. BIBLIOGRAFIA TARGAŃSKI B., Ochrona konkurencji w działalności platform handlu elektronicznego, WoltersKluwer Business, Warszawa 2010. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady Nr 2000/31/EC z dnia 8 czerwca 2000 roku o niektórych aspektach prawnych usług społeczeństwa informacyjnego (Dyrektywa o handlu elektronicznym), OJ 2000, No L 178, 1. Dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady Nr 97/7/WE z dnia 20 maja 1997 dotyczącej ochrony konsumentów w umowach zawieranych na odległość, OJ 1997, L 144, 19. 115 Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. kodeks cywilny, Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm. Ustawa z dnia 2 marca 2000 r o ochronie niektórych praw konsumentów oraz odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny, Dz. U. Nr. 22, poz. 271 z późn. zm. Ustawa z dnia 18 lipca 2002 r. o świadczeniu usług drogą elektroniczną, Dz. U. Nr 144, poz. 1204 z późn. zm. http://konsument.gov.pl/old/pl/handel_elektroniczny/index.html, 02.05.2012. http://www.prawo.egospodarka.pl/75731,Bedzie-lepsza-ochrona-konsumentow-wInternecie,1,84,1.html, 02.05.2012. http://www.sklepy24.pl/download/raport_e-handel_polska_2010_full.pdf, 02.05.2012. http://www.uokik.gov.pl/faq_umowy_zawierane_na_odleglosc.php#faq1254, 02.05.2012. http://www.uokik.gov.pl/icpen.php, 02.05.2012. LEGAL REGULATIONS IN E-COMMERCE Nowadays more and more companies decide to expand their areas of activity to new markets by posting their offer on the Internet. Due to the high risk of potential fraud on the retailers’ and consumers’ side, it was necessary to introduce certain regulations for internet transactions. In this article I would like to outline existing legal instruments and their application in everyday life. I will present ways to report abuse in e-commerce and specify the institutions that, in such situations, are supposed to provide advise and help. The changes in the law, which are going to be introduced in the future, will be stated and I will discuss results of a survey conducted on online stores registered on the sklepy24.pl portal. The last part of this article will show the level of the entrepreneurs’ awareness of the existing laws and regulations. Zrównoważony rozwój, transport intermodalny. Piotr PIERZAK* INTERMODALNOŚĆ TRANSPORTU W STRUKTURZE ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU W artykule zostały omówione zagadnienia dotyczące znaczenia zrównoważonego rozwoju w kontekście szans wzrostu znaczenia transportu intermodalnego w Polsce. Promocja form zrównoważonego rozwoju zakład, iż należy eliminować wzrost zagrożeń generowanych przez transport drogowy. Jedną z form rozwoju zrównoważonego jest promocja kolejowych przewozów towarów. W pracy zostały zaprezentowane aspekty ekonomiczne związane z transportem intermodalnym oraz bariery uniemożliwiające znaczący rozwój systemu intermodalnego w Polsce. 1. ZRÓWNOWAŻONY ROZWÓJ TRANSPORTU W ostatnich latach można zaobserwować zwiększone zainteresowanie zjawiskiem zrównoważenia dla funkcji planowania systemu transportowego (Litman i Burwell, 2006). Pojęcie zrównoważonego rozwoju pochodzi z języka angielskiego sustainable development określany jest również trwałym rozwojem. Sformułowanie idei zrównoważonego rozwoju transportu może być określone jako minimalizacja użycia środków transportu szkodliwych dla środowiska oraz ludzi. Wzrost potrzeb przewozowych generowany przez procesy społeczno-gospodarcze, a zaspokajany przez środki transportu w głównej mierze z pomocą transportu drogowego implikuje wiele negatywnych efektów dla środowiska. Silna dominacja transportu drogowego, która widoczna jest na przełomie ostatnich 20 lat stała się bodźcem do poszukiwania rozwiązań optymalizujących procesy transportowe. Wstrzymanie szans rozwoju w kierunku zrównoważonego rozwoju może nieść za sobą daleko idące konsekwencje na przykład degradacji środowiska naturalne. Trzeba sobie sprawę iż przyrost sieci dróg nie jest wprost proporcjonalny do przyrostu ilości drogowych środków transportu. * Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, SKN OPTEAM, opiekun referatu: dr Radosław Jadczak. 117 Dążenie do odciążenia dróg kosztem alternatywnych środków transportu oraz zmniejszenie generowania kosztów zewnętrznych, ma na celu wyeliminowanie negatywnych efektów generowanych przez transport drogowy. Zrównoważony rozwój jest podstawowym celem polityki Unii Europejskiej. Integracja procesów społecznych, ekonomicznych oraz środowiskowych ma na celu budowę długotrwałej pozytywnej relacji rozwoju społeczeństw oraz powiększania ich dobrobytu. Celem polityki transportowej państwa jest zdecydowane poprawienie jakości oferowanych usług transportowych oraz stałą rozbudowę sieci zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju. Dobrze funkcjonujący system transportowy decyduje o jakości warunków życia oraz rozwoju społeczno-gospodarczym. Dostępność jako miara łatwości dotarcia do celu, stanowi o możliwie jak najszybszych i dostępnych cenowo aspektach wyboru środka transportu. Dlatego też optymalizacja procesów transportowych z zakresu przemieszczania towarów, ludzi oraz informacji ma za zadanie integrowanie zadań, dążących do zrównoważenia transportu. Zostały one dokładnie opisane w Polityce Transportowej 2006-2025: 1. Aspekt społeczny, to głównie dążenie do równoprawności w dostępie do środków transportu (w celu ułatwienia dostępu do miejsc pracy, szkół, usług oraz rekreacji i turystyki), dążenie do zmniejszenia zagrożenia społeczeństwa wypadkami oraz do ograniczania uciążliwości transportu dla mieszkańców. 2. Aspekt ekonomiczny ma dwa wymiary – pierwszy to zapewnienie warunków dla wzrostu gospodarczego w skali makroekonomicznej przez usuwanie barier i tworzenie nowych warunków tego rozwoju, drugi w skali sektorowej - rozwój transportu jako działu gospodarki, ochrona rynku i konkurencji. 3. Aspekt przestrzenny to koordynacja zagospodarowania przestrzennego i systemu transportowego w celu ograniczenia tempa wzrostu generowanego ruchu i pracy przewozowej oraz lokalizowania obiektów transportowych w zgodzie z zasadami racjonalnego zagospodarowania terenu i uwarunkowaniami ładu przestrzennego. 4. Aspekt ekologiczny to dążenie do zachowania równowagi miedzy zaspokajaniem potrzeb człowieka i troska o jego bezpieczeństwo, a zachowaniem walorów środowiska oraz jego nieodnawialnych zasobów z zabezpieczeniem interesów przyszłych pokoleń1. 1 Polityka Transportowa 2006-2025, str. 9. 118 2. TRANSPORT INTERMODALNY W IDEI ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU Transport kolejowy generuję wiele pozytywnych relacji z pkt. widzenia zrównoważonego rozwoju m.in.: większa ładowność, ogranicza powstawanie zjawiska kongestii w miastach oraz posiada mniejszą zajętość przestrzeni. W latach 80-tych XX wieku we Wspólnocie Europejskiej powstała koncepcja transeuropejskich sieci (TEN), miała ona na celu stworzeniu jednolitego rynku infrastruktury. Częścią koncepcji transeuropejskich sieci jest Pan-Europejska Sieć Transportowa (TEN-T), która obejmuje 10 korytarzy Pan-Europejskich (tereny Europy Środkowo-Wschodniej), sieć TINA (sieci dla państwa kandydujących do UE, dla Polski sieć TINA w 2004 wraz ze wstąpieniem do UE zmieniła się w sieć TEN-T) oraz połączenia Europejsko-Azjatyckie2. Rysunek 1 Drogi kołowe oraz Linie kolejowe sieci transportowej TEN-T Źródło: Projekt rozwojowy nt. Model systemu logistyczne Polski, jako droga do komodalności transportu w UE. M. Jacyna, Warszawa 2010. Na rysunkach powyżej przedstawione są wyznaczone sieci drogowe oraz kolejowe TEN-T. Zadania wyznaczonych sieci ma być zwiększenie przepustowości na sieciach infrastruktury liniowej oraz punktowej, rozbudowa tej sieci a dokładnie zwiększenie jakości usług infrastrukturalnych, zachęcenie do intermodalności pomiędzy różnymi środkami transportu, tak aby miało to ekonomiczne uzasadnienie opłacalności. Aby możliwe było dobrze zarządzanie u wykorzystanie sieci TEN-T, potrzeba jest ciągłych inwestycji infrastrukturalnych w stopniu inwestycyjnych 60:40 (drogikolej), jest to jedyna szans do osiągnięcia celów zakładanych przez Polity2 Rada Europejska, Decyzja Nr 1692/96. 119 kę Transportowa, Białą Księga, oraz inne koncepcje wspierające zrównoważony rozwój transportu. W odniesieniu do sfery transportowej, zrównoważenie powinno narzucać pewne wymogi z zakresu bezpieczeństwa i ochrony, w której będziemy mieli na uwadze maksymalną efektywność zasobów (środków transportu) przy założeniu dostępności cenowej na potrzeby konsumpcji tych zasobów, oraz dostępności infrastruktury liniowej oraz punktowej. Główna kategorią sfery zrównoważenia transportu jest mobilność oraz dostępność. Kategoria dostępności ma na celu umożliwienie użytkownikom uzyskania dostępu do pożądanej usługi. Powinna ona obejmować zdolność do mobilności, wykorzystanie terenu (lokalizacja). Sposób planowania oparty o kategorie dostępności umożliwia rozszerzenie zakresu rozwiązań np. ograniczenie kongestii dzięki ograniczeniu dostępności dojazdu do centrum transportem indywidualnym, promocja transportu zbiorowego. Kategoria mobilności. Dotychczas transport był postrzegany głównie w kategoriach ruchy fizyczne (rys. 3). Trzeba jednak zwrócić uwagę, że jeśli zrównoważony rozwój maksymalizuje efektywność w oparciu o dobra materialne które dostarczają satysfakcji, przy relatywnie niskim poziomie konsumpcji, to zrównoważony rozwój transportu maksymalizuje satysfakcje przypadającą na jednostkę mobilności (środek transportu). Transport intermodalny szansą dla zrównoważonego rozwoju transportu. Stan infrastruktury ma bardzo duży wpływ na rozwój przewozów na każdej gałęzi transportu. Stan infrastruktury kolejowej w Polsce z roku na roku coraz bardziej się pogarsza jest to wynikiem niskich nakładów inwestycyjnych na kolej kosztem nakładów inwestycyjnych na infrastrukturę liniową drogową. W tabeli jest przedstawiona struktura nakładów na infrastrukturę drogową oraz kolejową w Polsce. Nierównowaga w nakładach infrastrukturalnych, powoduje pogorszający stan infrastruktury kolejowej, co przekłada się na ilość przewożonych towarów transportem kolejowym. Wzrost wydatków na inwestycje kolejowe jednoznacznie pokazuje trendy rozwoju transportu w Polsce. Ten niekorzystny trend przejmowania ruchu towarowego może doprowadzić do istotnego wzrostu ruchu na drogach (kongestia), potrzeb ciągłej rozbudowy sieci dróg, znacznie wyższych nakładów na utrzymanie ciągów komunikacyjnych, poważnych problem z zagospodarowanie przestrzennym oraz zmniejszających się bezpieczeństwem na drogach. 120 Tabela 2. Nakłady na infrastrukturę kolejową w latach 2005-2013 Nakłady na infrastukturę kolejową 10000 8100 8000 6000 utrzymanie 6000 3600 3500 2300 4000 2510 2666 3004 2779 inwestycje 1920 1332 347 968 2000 nakłady 0 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Ministerstwa infrastruktury. *prognozy. Zaniedbania generowane przez niewystarczające inwestycje doprowadziły do znacznego zmniejszenia udziału transportu kolejowego. Stan infrastruktury liniowej jak i punktowej od lat 90 zaczął drastycznie się pogarszać, wtedy długość linii kolejowych wynosiła 24 100km. W 2008 roku ilość linii kolejowych eksploatowanych wynosiła 19 201 km, a ponad 60% linii jest zelektryfikowanych. Linie kolejowe o znaczeniu państwowym stanowią 11 500km. Na ok. 5 tys. km ruch odbywa się trasami objętymi umowami AGC i AGTC. Poprzez stopniową degradację infrastruktury kolejowej oraz pogarszającego się stanu tej infrastruktury spada prędkość dopuszczalnych na liniach kolejowych. Przyczynia się to bezpośrednio do spadku konkurencyjności kolei z transportem drogowym, ale również do ponoszenia wyższych kosztów operacyjnych przewoźników związanych z obiegiem taborów, większych zużyciem energii oraz koniecznością zatrudnienia większej ilości drużyn trakcyjnych. Tabela 2. Prędkości dopuszczalne na liniach kolejowych w Polsce wg. PLK w 2009 roku Źródło: PKP Polskie Linie Kolejowe. Dane PKP PLK przedstawiają stan infrastruktury kolejowe w następujący sposób; 37% linii jest w stanie dobry, oznacza to, że wymagana jest jedynie ich konserwacja, wymiana pojedynczych elementów. Stan 121 38% linii określony jest jako dostateczny i wymaga wymiany nawierzchni do ok. 30%, przekłada się to bezpośrednio na prędkości rozkładowe. 25% linii jest w stanie niezadowalającym, co oznacza kompleksową naprawę całej nawierzchni. Innymi barierami generującymi hamowanie wzrostu rozwoju transportu intermodalnego mogą być: Niewystarczająca rozbudowana sieć terminali intermodalnych oraz niska jakość i złe parametry większości infrastruktury istniejących obiektów. Obecnie występuje znaczna komasacja terminali w niektórych aglomeracjach (np. terminale portów polskich), Brak rozwiniętych centrów logistycznych z infrastrukturą kolejową, które w krajach europy zachodniej stanowią nie tylko elementy obsługi towarów, ale również generatory skonteneryzowanych ładunków, Brak wsparcia Państwa, władz lokalnych dla rozwoju centrów logistycznych, które byłyby obsługiwane przez transport kolejowy, Niedobór systemów informatycznych kompleksowo wspierających łańcuchy logistyczne z udziałem jednostek intermodalnych3. Tabela 3. Transport drogowy, transport kolejowy- udział w rynku Źródło: Bank Światowy. Strukturą przewozowa w Polsce zamieszczona w tabeli 3., pokazuje silną dominację transportu drogowego. Poprzez łatwiejszy i tańszy dostęp do drogowych środków transportu, zdominowały one przewozy rynku towarowego rozproszonego. Transport kolejowy musi zadowolić się przewo3 H. Zielaśkiewicz, Transport intermodalny stan obecny i bariery rozwoju, Radom 2010, s. 45. 122 zami masowymi. Tabela 3 przedstawia strukturę przewozów towarowych w Polsce w roku 20104 oraz strukturę przewozów w 27 krajach Wspólnoty Europejskiej. Zrównoważony rozwój transportu dzieli zadania przewozowe na wszystkie gałęzie transportu bez stopnia zdominowania. Średnia przewozów w krajach Unii Europejskiej pokazuje kierunek podziału. Jak widać kolej ma o wiele niższy wskaźnik wykorzystania niż w Polsce aczkolwiek jest to determinowane słabym wykorzystanie kolei w państwach rozwijających się. 3. PODSUMOWANIE Transport intermodalny stanowi jedynie 2,5-3% ładunków przewożonych koleją z czego 98% stanowią kontenery. Aby mówić o skutecznym wzroście przewozów w tej gałęzi transportu potrzebna duża pomoc państwa w promocji zrównoważonego rozwoju. Reasumując, pogłębiająca różnica pomiędzy inwestycjami w ostatniej dekadzie doprowadziła do dużej zapaści w stanie infrastruktury liniowej oraz punktowej transportu kolejowego. Minister Nowak po objęciu teki Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej, wskazał iż kolej ma do odegrania kluczową rolę w kształtowaniu sieci przewozów na terenie Polski. Można mieć nadzieje że wzrost nakładów na infrastrukturę kolejową w Polsce pozwoli na znaczne zwiększenie prędkości na liniach kolejowych towarowych a co pozwoli na zwiększenie konkurencyjności pomiędzy kolejową a drogową gałęzią transportu. BIBLIOGRAFIA Polityka Transportowa 2006-2025 Rada Europejska, Decyzja Nr 1692/96. UTK, Funkcjonowanie Transportu kolejowego w Polsce w 2010r ZIELAŚKIEWICZ Henryk, Transport intermodalny stan obecny i bariery rozwoju, Radom 2010, s. 45 INTERMODAL TRANSPORT IN SUSTINABLE DEVELOPMENT STRUCTURE Sustainable development assume that it is possible to organize current needs in the way which is not eliminating possibility of organizing the same needs in future. It is the ability to maintain balance of a certain process or state in any system. In business activities it is the ability to maintain balance between three areas: economical, ecological and 4 UTK, Funkcjonowanie Transportu kolejowego w Polsce w 2010r 123 social. In this article the possibility of exploiting concept of sustainable development in organization of transport processes is presented. Additionally, the model of cooperation between competing companies in organizing common logistics processes is discussed, as well as its pros. CRM, Customer Relationship Management, zarządzanie relacjami z klientem. Sebastian WOJTALCZYK* CHARAKTERYSTYKA I ZASTOSOWANIE SYSTEMU CRM - CUSTOMER RELATIONSHIP MANAGEMENT Poniższy artykuł ma na celu przybliżenie pojęcia Customer Relationship Management (CRM). Opisuje, czym jest zarządzanie relacjami z klientem, jakie są główne założenia strategii CRM, do czego może ona zostać wykorzystana odwołując się do znanych powszechnie przykładów. Artykuł opisuje również korzyści płynące z wdrożenia CRM w firmie. 1. CRM – CUSTOMER RELATIONSHIP MANAGEMENT 1.1. ISTOTA CRM W literaturze przedmiotu nie występuje jedna, usystematyzowana definicja CRM. W wolnym tłumaczeniu z języka anielskiego CRM, czyli Customer Resaltionship Management oznacza zarządzanie relacjami z klientem. Jednakże pojęcie to jest znacznie szersze i nie sprowadza się jedynie do tych trzech słów. CRM jest strategią działań przyjmowaną przez firmy w celu wspierania procesu sprzedaży. Obejmuje wszelkiego rodzaju działań powiązanych z szeroko pojętą obsługą klienta skierowaną bezpośrednio na jak najlepsze zaspokojenie potrzeb konsumentów1. CRM poszerza definicję i założenia sprzedaży ze świadomego działania na proces ciągły. Obejmuje on wszystkich pracowników w danej firmie. Celami CRM jest budowanie lojalności klienta wobec firmy, a także oszacowanie wartości każdego z klientów na podstawie nieustannie gromadzonych informacji2. * Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Studenckie Koło Naukowe Technologii Internetowych i Multimedialnych „IM-Tech”, opiekun naukowy referatu: dr Rafał Wolski. 1 A. Lotko, Zarządzanie relacjami z klientem, Politechnika Radomska, Radom 2003, s. 53. 2 J. Dyché,, Customer Relationship Management, tł.[z ang.] Witek M., Helion, Gliwice 2002, s. 26. 125 CRM jest również pojęciem informatycznym. Swoim zasięgiem obejmuje oprogramowanie, metody oraz możliwości Internetu pozwalające firmie wykształcić i uporządkować założone relacje z klientem3. Podsumowując, CRM możemy rozpatrywać zarówno, jako strategię działania przedsiębiorstwa, gdzie kluczowymi wartościami są: stały kontakt i wysokie zadowolenie klienta oraz jako narzędzie usprawniające współpracę z konsumentami i porządkujące relacje z nimi. Kluczowym aspektem jest ujednolicenie systemu na wszystkich etapach biznesowych – począwszy od sprzedaży, poprzez obsługę klienta, kończąc na opracowaniu adekwatnych statystyk, które zostaną wykorzystane w przyszłym tworzeniu portfela produktów. System CRM otoczony jest różnymi modułami komunikacyjnymi, jednakże są one jedynie narzędziem wspomagającym główne założenia CRM. 1.2. ZALETY CRM Głównym założeniem strategii CRM jest stwierdzenie, iż klienci różnią się od siebie. Każdy z nich ma swoje indywidualne potrzeby, preferencje, cele oraz osobisty system podejmowania decyzji. Część klientów kieruje się impulsem, część natomiast potrzebuje czasu by dokonać ostatecznego wyboru. Podstawą strategii CRM jest zdobycie jak najlepszej wiedzy na temat poszczególnych klientów. Uzmysłowienie sobie kim są i czego oczekują od firmy jest podstawą działań podejmowanych przez przedsiębiorstwo. Założenia CRM funkcjonują w biznesie już od dłuższego czasu, jednak dopiero w ciągu ostatnich kilku lat, dzięki coraz lepszemu dostępowi do zaawansowanych technologii, wykorzystanie CRM w praktyce znacznie wzrosło. Główną zaletą CRM jest możliwość optymalizacji własnej oferty firmy poprzez analizę zgromadzonych w systemie danych, co w efekcie prowadzi do zatrzymania obecnych klientów, a także dzięki dopasowanej ofercie sprzyja pozyskiwaniu nowych. CRM będzie przynosił korzyści firmą skupionym na zapewnieniu wysokiej jakości usług, dopasowaniu do klienta, budowaniu lojalnej sieci klientów, co w efekcie przełoży się na zwiększanie przychodów przedsiębiorstwa. Wdrożenie systemu CRM w przedsiębiorstwie należy niewątpliwie rozpatrywać jako inwestycję. Najlepsze efekty CRM przynosi w sytuacji, gdy pracownicy są odpowiednio przeszkoleni, dzięki czemu są w stanie wykorzystać w pełni jego możliwości. Dużą zaleta prawidłowego zastosowania CRM jest znaczne skrócenie cyklu sprzedaży, ograniczenie kosztów administracyjnych, pozytywny wpływ na sprawozdawczość, zmniejszenie 3 A. Lotko, Zarządzanie relacjami z klientem, Politechnika Radomska, Radom 2003, s.54. 126 czasu realizacji zamówień, zwiększenie sprzedaży oraz wzrost retencji klienta. Reasumując, dzięki wyżej wymienionym zaletą CRM firma jest w stanie zwiększyć swoje przychody poprzez lepsze zarządzanie bazą klientów4. 1.3. KORZYŚCI PŁYNĄCE Z KORZYSTANIA Z ZAŁOŻEŃ I OPROGRAMOWANIA CRM Wyróżniamy siedem najistotniejszych korzyści płynących z korzystania z oprogramowania CRM. Wzrost przychodów i zysków Dostosowane do potrzeb firmy oprogramowanie CRM daje szanse opracowania planu przewidującego wzrost sprzedaży i zysków długoterminowych. Oprogramowanie to umożliwia natychmiastowy dostęp do danych na temat sprzedaży bądź też jej prognoz. Dzięki temu zarząd może szybko podjąć decyzje dotyczące cięć kosztów, zniżek, rabatów czy optymalizacji zysków5. Pozyskiwanie i poprawa kontaktów handlowych Wzrost sprzedaży i przychodów firmy możliwy jest dzięki generowaniu długiej listy potencjalnych klientów. Wykorzystując automatyczne oprogramowanie poszerzone o funkcję Settimer, osoby zajmujące się sprzedażą mają możliwość obserwacji kontaktów aż do chwili, gdy staną się klientami firmy i znikną z tej części systemu. Co więcej, system CRM pozwala podzielić rynek na konkretne tereny sprzedaży, dzięki czemu zarządzanie bazą klientów staje się jeszcze bardziej efektywne. Elastyczność dzięki skalowalności Skalowalność jest jednym z ważniejszych aspektów w procesie rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw. Celem tego typu przedsiębiorstw jest dążenie do nieustannego powiększenia bazy klientów przy założeniu jak największej redukcji kosztów przeznaczanych na oprogramowanie CRM. Liczne rozwiązania CRM, jak chociażby SalesProCRM, mają w swojej ofercie pakiety nie wymagające od użytkownika instalowania pełnego oprogramowania CRM na swoim komputerze6. 4 W. Wereda, Zarządzanie relacjami z klientem (CRM), a postępowanie nabywców na rynku usług, Difin Sp. z o.o., Warszawa 2009, s. 115. 5 K. Jaworska, A. Mazur, D. Mazur, CRM Zarządzanie kontaktami z klientami, Madar sp. z o.o., Zabrze 2001, s. 71. 6 J. Dyché, The CRM Handbook. A business Guide to Customer Relationship Management, Addison-Wesley, 2002, s. 63. 127 Poprawa jakości obsługi klienta Prawidłowo wykorzystywane oprogramowanie CRM powinno zwierać jak najwięcej danych klienta, a także gotowe szablony e-mail. Pozwalają one sprzedawcy na szybki kontakt z klientem i skuteczne reagowanie w kluczowych momentach współpracy oraz odpowiadanie na wszelkiego rodzaju pytania i wątpliwości klienta. Zwiększona sprzedaż krzyżowa i rozszerzona dla obecnych klientów Dzięki zdobyciu zaufania i lojalności klientów firma może w stosunku do nich rozszerzać swoją ofertę. Listę wartościowych klientów (A-list) generuje się na podstawie raportów z call center, badań, baz danych oraz innych źródeł. Dzięki takiemu podejściu wzrasta sprzedaż krzyżowa (cross selling) oraz sprzedaż rozszerzona (up-selling)7. Większa dostępność informacji istotnych przy podejmowaniu kluczowych decyzji W przypadku rozbudowania oprogramowania CRM o funkcję śledzenia konkurenta, firma ma dostęp do szeregu informacji. Umożliwiają one wskazanie trendu, prognozy, analizę struktury sprzedaży oraz ocenę własnych wyników biznesowych. Posiadacz rozbudowanego system CRM ma również dostęp do broszur, artykułów i raportów konkurencji. Profilowanie klientów oraz wyższa jakość marketingu docelowego8 Chcąc jak najlepiej poznać swoich klientów i wyjść naprzeciw ich oczekiwaniom i potrzebom, CRM musi, oprócz zgromadzenia jak największej ilości danych, zapewnić takie rozwiązania, jak: zlecenia oczekujące, historia płatności i zakupów, rejon z którego pochodzi klient itp. Wszystkie te dane powinny być zebrane w jednym miejscu, czyli w scentralizowanej bazie danych, która następnie wykorzystywana jest do profilowania klientów oraz przewidywania, jakie usługi lub produkty mogą w przyszłości zainteresować konsumenta. 1.4. ZASTOSOWANIE SYSTEMU CRM W PRAKTYCE Praktyczne zastosowanie systemu CRM znacznie ułatwia zarówno utrzymywanie dobrych relacji z klientami, jak również automatyczną kontrolę jego zobowiązań. Narzędzie CRM pozwala na podejmowanie następujących akcji np. niezapłacony w terminie rachunek spowoduje automatyczne wysłanie ponaglenia drogą elektroniczną lub poprzez SMS. Jeżeli ponaglenie nie przyniesie pożądanych rezultatów system CRM może automa7 K. Jaworska, A. Mazur, D. Mazur, CRM Zarządzanie kontaktami z klientami, Madar sp. z o.o., Zabrze 2001, s. 72. 8 Ibidem. 128 tycznie dodać numer klienta do kolejki rozmów oczekujących pracownika call center lub zawiadomić prawnika firmy o konieczności podjęcia kroków prawnych w celu odzyskania należności na drodze sądowej. CRM może służyć również automatycznemu wysyłaniu kartek urodzinowych, najnowszej sprofilowanej oferty handlowej lub informacji przeznaczonych wyłącznie dla konkretnie wyselekcjonowanego klienta9. Z zastosowaniem systemów CRM spotkamy się na co dzień często nieświadomie. Podstawowym przykładem są biura obsługi klienta (Front Office) operatorów telefonii komórkowej. Jest to przykład zastosowania CRM w call center. Konsument dzwoniący na infolinie jest identyfikowany przez konsultanta zazwyczaj na podstawie dwóch różnych danych. Pozostałe informacje konsultant otrzymuje z systemu CRM. Z kolei Back-office uzyskuje informacje głównie z systemów transakcyjnych działów sprzedaży, serwisu i marketingu. Dzięki zdobyciu tych danych możliwa jest dalsza analiza profilu klienta. Systemy informatyczne CRM są coraz częściej nieodzowną częścią całego systemu informatycznego. Znajdują one również zastosowanie w firmach posiadających sieć mobilnych sprzedawców. Umożliwiają to takie funkcje, jak Mobile Sales. Na laptopach używanych przez sprzedawców dostawca systemu CRM instaluje oprogramowanie, które automatycznie synchronizuje się z centralnym systemem zainstalowanym w siedzibie firmy. W określonych odstępach czasu aplikacja z laptopa łączy się z bazą w wyniku czego dane są na bieżąco aktualizowane. Dane z bazy głównej pobierane są za pomocą subskrypcji. Każdemu sprzedawcy przypisuje się innego rodzaju subskrypcje. Mają one na celu zredukowanie transferu danych do niezbędnego minimum (np. sprzedawcy, który prowadzi swoją działalność we wschodniej Polsce, nie są przekazywane informacje o bazie klientów z Polski zachodniej)10. System CRM pozwala na utworzenie odrębnych grup klientów np. klientów kluczowych, klientów mało opłacalnych czy wręcz klientów nieopłacalnych. Klasyfikacji tego rodzaju możemy dokonać za pomocą: analizy RFM, analizy LTV, macierzy potencjalnego zysku (profit opportunity cycle) oraz analizy opłacalności w relacji klient – produkt. Po zakończeniu procesu podziału klientów oraz produktów na określone grupy, firma podejmuje odpowiednie kroki. Mają one na celu nakłonienie mało opłacalnych klientów do zaprzestania współpracy z firmą lub 9 R. Łężniak, R. Nosala, Analiza możliwości zastosowania idei CRM dla małych przedsiębiorstw, [w:] Zbiór referatów pod red. Knosali R., Komputerowo zintegrowane zarządzanie, Zakopane 14-16 stycznia 2002, WNT, Warszawa 2002, s. 122. 10 H. C. Nguyen, Preferencje użytkownika w systemach informacyjnych, Materiały Konferencyjne, MiSSI, 2000, s. 59. 129 zakup przez nich produktów lub usług opłacalnych dla przedsiębiorstwa. Drugą możliwością jest podniesienie ceny na produkty mało opłacalne lub całkowite wycofanie ich z rynku. 2. PODSUMOWANIE Systemy CRM stanowią wszechstronne rozwiązania mające na celu w pełni zaspokoić wymagania klienta. Umożliwiają one zredukowanie kosztów związanych z działaniem przedsiębiorstwa, podniesienie zadowolenia klienta oraz generowanie dodatkowych przychodów. Nadrzędnym celem systemu CRM jest zapewnienie dostępu do jak największej ilości informacji pracownikom firmy w celu zagwarantowania obsługi klienta na możliwie najwyższym poziomie. Rozwiązania bazujące na systemie CRM obejmują swoim zasięgiem całą firmę. CRM stanowi jednolity system informatyczny obejmujący głównie działy sprzedaży, kontroli jakości, marketingu oraz serwisu. BIBLIOGRAFIA DYCHÉ, J., Customer Relationship Management, tł.[z ang.] WITEK M., Helion, Gliwice 2002. DYCHÉ J., The CRM Handbook. A business Guide to Customer Relationship Management, Addison-Wesley, 2002. JAWORSKA K., MAZUR A., MAZUR D., CRM Zarządzanie kontaktami z klientami, Madar sp. z o.o., Zabrze 2001. LOTKO A., Zarządzanie relacjami z klientem, Politechnika Radomska, Radom 2003. ŁĘŻNIAK R., Nosala R., Analiza możliwości zastosowania idei CRM dla małych przedsiębiorstw, [w:] Zbiór referatów pod red. Knosali R., Komputerowo zintegrowane zarządzanie, Zakopane 14-16 stycznia 2002, WNT, Warszawa 2002. NGUYEN H.C., Preferencje użytkownika w systemach informacyjnych, Materiały Konferencyjne MiSSI, 2000. WEREDA W., Zarządzanie relacjami z klientem (CRM), a postępowanie nabywców na rynku usług, Difin Sp. z o.o., Warszawa 2009. CHARACTERISTICS AND APPLICATION OF CRM – CUSTOMER RELATIONSHIP MANAGEMENT The purpose of this article is to introduce the concept of Customer Relationship Management (CRM). It describes what is customer relationship management, what are the main objectives of the CRM strategy, for which it can be used as well as the CRM system presents well-known examples. The article describes the benefits of the implementation of CRM within the company. 130 Energetyka odnawialna, transport intermodalny, kolej. Michał ZIĘBA ANALIZA WYKORZYSTANIA TRANPORTU INTERMODALNEGO W ŁAŃCUCHU DOSTAW DO ELEKTROWNI ZASILANEJ BIOMASĄ W artykule została przedstawiona koncepcja wykorzystania transportu intermodalnego w łańcuchu dostaw biomasy do elektrowni na przykładzie elektrowni Szczecin. Analiza obejmuje porównanie tradycyjnego transportu z użyciem wagonów uniwersalnych oraz z użyciem wagonów platform wraz z kontenerami. 1. WSTĘP Przemysł energetyczny do produkcji energii wykorzystuje przede wszystkim paliwa kopalne takie jak węgiel kamienny oraz węgiel brunatny, które podczas spalania emitują do atmosfery ogromne ilości szkodliwych związków: dwutlenek węgla, tlenki węgla, tlenki siarki. Rozwiązaniem tego problemu może być budowa oraz wykorzystanie odnawialnych źródeł energii: wiatrowej, słonecznej, geotermalnej, biomasy. Komisja Europejska chce, aby w łącznym bilansie energetycznym UE nastąpił wzrost wykorzystania energii odnawialnej z 7 do 20 % do roku 20201. Problemem w tym momencie staje się spełnienie tych wymagań w tak krótkim czasie. Koncerny energetyczne starają się sprostać tym wymaganiom inwestując coraz większe pieniądze w rozwój energetyki odnawialnej. Innym problemem, który powstaje przy planowaniu inwestycji jest zapewnienie odpowiednich i niezawodnych dostaw surowca. 2. PRZEDMIOT ANALIZY Przedmiotem analizy jest organizacja łańcucha dostaw do nowo otwartej elektrowni zasilanej biomasą w Szczecinie, która wchodzi w skład 1 Politechnika Wrocławska, Koło Naukowe Logistics, opiekun referatu: dr inż. Marcin Plewa. http://www.cire.pl/UE/dokumenty/com2007_0001pl01.pdf. 131 Zespołu Elektrowni Dolna Odra (ZEDO). Właścicielem obiektu jest firma PGE, a koszt inwestycji wyniósł 430 mln zł. Parametry elektrowni zostały podane w tabeli 1. Tabela 1. Parametry elektrowni Parametr Moc Produkcja energii elektrycznej Produkcja ciepła Zużycie Rodzaj użytej biomasy Wartość 183 MWt 440 tys. MWh/rok 1,4 mln GJ/rok 800 tys. ton/rok – zużycie biomasy 80 % - zrębki drzewne 20 % - biomasa rolna Źródło: opracowanie własne na podstawie www.wnp.pl, 30.01.2012. Analiza obejmuje porównanie dostaw surowca energetycznego w postaci biomasy za pośrednictwem wagonów uniwersalnych Eaos oraz technologii przeładunku biomasy zaproponowanej przez firmę Innofreight. 3. DEFINICJE ZWIĄZANE Z BIOMASĄ Surowce używane do produkcji energii w analizowanej elektrowni to tzw. biomasa. „Termin biomasa oznacza podatne na rozkład biologiczny frakcje produktów, odpady i pozostałości z przemysłu rolnego (łącznie z substancjami roślinnymi i zwierzęcymi), leśnictwa i związanych z nim gałęzi gospodarki, jak również podatne na rozkład biologiczny frakcje odpadów przemysłowych i miejskich”2. Rysunek 1. Zrębka drzewna Źródło: http://www.ntc-investment.com/product/info/id/5, 31.01.2012. 2 Dyrektywa 2001/77/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 27 września 2001 r. w sprawie wspierania produkcji na rynku wewnętrznym energii elektrycznej wytwarzanej ze źródeł odnawialnych. 132 Analizowane surowce to biomasa pochodząca z odpadów leśnych oraz przemysłu rolniczego, czyli zrębka drzewna i biomasa rolna. „Zrębki drzewne to rozdrobnione drewno w postaci długich na 5-50 mm, szerokości 10-20 mm i grubych na 2-8 mm ścinków o charakterystycznym, romboidalnym kształcie. Dla zrębków energetycznych wymiary ziarna zawarte są w przedziale 5-100 mm”3. Biomasę rolną można zdefiniować jako produkty pochodzące z przetwarzania surowców z rolnictwa, leśnictwa i pokrewnych przemysłów. Zrębka drzewna została przedstawiona na rysunku 1., a biomasa w postaci peletu na rysunku 2. Rysunek 2. Biomasa rolna w postaci peletu Źródło: http://www.biopaliwo.republika.pl/pelety.html, 30.01.2012. Tabela 3. Właściwości biomasy Nazwa biopaliwa Zrębki Pelety Słoma żółta Słoma szara Drewno kawałkowe Kora Wartość energetyczna MJ/kg 6-16 16,5-17,5 14,3 15,2 11-22 18,5-20 Gęstość kg/m3 150-400 650-700 90-165 90-165 380-640 250-350 Źródło: opracowanie własne na podstawie : www.fonecology.pl/files/PDF/Biomasa.pdf, 04.02.2012. 4. ANALIZA WYKORZYSTANIA WAGONÓW UNIEWERSALNYCH EAOS. Elektrownia ma wykorzystywać ok. 800 tys. ton surowca rocznie, z czego 80 %, czyli 640 tys. ton przypada na zrębki drzewne, a 20 % czyli 3 http://agroenergetyka.pl/?a=article&id=331, 31.01.2012. 133 160 tys. ton na biomasę rolną. Dzienne zapotrzebowanie wynosi więc 1750 ton zrębki oraz 440 ton biomasy rolnej. Na terenie elektrowni jest zlokalizowana bocznica kolejowa, która może być wykorzystana w czasie dostaw. Wariant wyjściowy obejmuje wykorzystanie wagonów Eaos. Wagon Eaos jest podstawowym typem wagonów, które używane w Polsce. Jest to wagon uniwersalny przeznaczony do transportu węgla kamiennego, kruszyw czy drewna. Jego podstawowe parametry zostały podane w tabeli nr 3. Tabela 4. Dane techniczne wagonu Eaos Prędkość wagonu próżnego [km/h] Prędkość wagonu ładownego [km/h] Masa własna [t] Ładowność [t] Objętość ładowna [m3] Długość wagonu ze zderzakami [mm] Długość powierzchni ładownej [mm] Szerokość powierzchni ładownej [mm] Typ wózka System hamulcowy 100 100 20 59 71,6 14040 12792 2792 1XTa Oerlikon Źródło: Opracowanie własne na podstawie : http://www.gniewczyna.pl/pl/, 31.01.2012. Podstawowym zagadnieniem jakie należy uwzględnić przy planowaniu łańcucha dostaw jest ilość pociągów jaka jest potrzebna, aby dostarczyć surowiec do elektrowni. Należy uwzględnić nie tylko masę, ale również objętość towaru jaki mamy transportować. - objętość surowca (obliczona na podstawie danych z tabeli 2) Średnia gęstość zrębków drzewnych ρ1=275 kg/m3, Średnia gęstość biomasy rolnej ρ2= 128 kg/m3, Objętość zrębków drzewnych V1= 6363,7 m3/dzień, Objętość biomasy rolnej V2= 3437,5 m3/dzień. - obliczenie ilości wagonów Eaos potrzebnych do obsługi ładunku: Objętość ładowna wagonu Vm = 71,6 m3, Ilość wagonów na zrębki drzewne Ilość wagonów na biomasę rolną , , Całkowita ilość wagonów N = n1 + n2 = 137 wagonów. - sprawdzenie maksymalnej masy brutto pociągu: Maksymalna masa brutto pociągu, jakie może się poruszać po linii CE-59 (Nadodrzanka) mmax = 3000 ton 134 Masa pociągu dostarczającego surowiec do elektrowni mpoc = mładunku + mwagonów = 2190 ton + 137x20 ton = 4930 ton. Z obliczeń widać, że jeden taki pociąg na dobę nie spełnia wymagania dotyczącego maksymalnej masy na linii, po której mogą się poruszać najcięższe pociągi na całej sieci PKP PLK. Aby spełnić ten warunek należy wysłać dwa pociągi na dobę, z których każdy będzie miał masę brutto: mpoc = (mwagonów + mładunku) + mlokomotywy = 2465 ton + 120 ton = 2585 ton Podsumowując, aby zapewnić dostawę wymaganej ilości biomasy do elektrowni potrzeba 2 pociągów na dobę złożonych z ok. 70 wagonów Eaos. 5. ANALIZA WYKORZYSTANIA TRANSPORTU INTERMODALNEGO Drugim analizowanym rozwiązaniem jest wykorzystanie jednej z technologii transportu intermodalnego do przewozu biomasy, a konkretnie technologii zaproponowanej przez austriacką firmę Innofreight. Zakłada ona przewóz biomasy w specjalnych kontenerach z odkrytym dachem. Zaproponowane kontenery mają wymiary standardowego kontenera 20-stopowego, jednak ich wysokość jest nieco inna i wynosi 2,9 m. Rozładunek kontenera odbywa się za pomocą wozu z widłami czołowymi, wyposażonym w obrotową karetkę. Wóz podjeżdża przed wagon, pobiera kontener i transportuje go w miejsce zrzutu biomasy. Może być bezpośrednio do kotła lub w miejsce składowania biomasy. Parametry jednostki ładunkowej zostały przedstawione w tabeli nr 4, a widok rozładunku kontenera na rysunku 3. Tabela 5. Parametry kontenera WoodTainer XXL Parametr Długość [mm] Szerokość [mm] Wysokość [mm] Waga [t] Pojemność [m3] Ładowność [t] Wydajność technologii przeładunku4 [m3/h] Wartość 6058 2438 2900 2,9 46 20 800 Źródło: opracowanie własne na podstawie www.innofreight.com, 01.02.2012. 4 http://www.rynek-kolejowy.pl/22067/Freightliner_PL_stawia_na_nowoczesne_metody _wyladunku_kontenerow.htm, 02.02.2012. 135 Rysunek 3. Rozładunek kontenera i zrzut do kotła Źródło: www.innofreight.com, 01.02.2012. Obliczenia potrzebne do wykonania analizy są identyczne jak w przypadku wagonów Eaos: - obliczenie ilości kontenerów potrzebnych do transportu: Ilość kontenerów na zrębki drzewne Ilość kontenerów na biomasę rolną , , Całkowita ilość kontenerów N = nz + nb = 139 + 75 = 214. Ponieważ kontenery WoodTainer XXL są zunifikowane mogą być transportowane za pomocą standardowych wagonów platform. Przykładem takiej platformy jest wagon Sggos typ 624Z. Na takim wagonie mogą być transportowane cztery kontenery 20-stopowe lub dwa 40-stopowe. Widok takiej platformy został zaprezentowany na rysunku 4, a jego parametry zostały podane w tabeli 5. Rysunek 4. Wagon platforma Sggos typ 624Z Źródło: : http://www.kontrakt-bhp.com.pl/paul/kolej/wag_s.php, 09.02.2012. 136 Tabela 5. Parametry wagonu Sggos typ 624Z Długość [mm] Szerokość [mm] Wysokość (bez ładunku) [mm] Masa próżnego wagonu [kg] Minimalny promień łuku [m] Maksymalna prędkość [km/h] Źródło: opracowanie własne na bhp.com.pl/paul/kolej/wag_s.php, 09.02.2012. 27 100 2 944 1 160 26 200 75 120 podstawie http://www.kontrakt- - obliczenia dotyczące ilości masy pociągu: Obliczenie ilości wagonów , Obliczenie masy pociągu mpoc = mładunku + (mwagonów + mkontenerów) = 2190 ton + 54 x (26,2 tony + 4x2,9 tony) = 4231,2 tony. Z obliczeń wynika, że aby można było transportować surowiec po linii CE-59 potrzebne są 2 pociągi na dobę. Każdy z nich będzie liczył 27 wagonów po 107 kontenerów 20-stopowych typu WoodTainer XXL. 6. PODSUMOWANIE Analizując otrzymane wyniki można stwierdzić, że ilość pociągów potrzebnych do dostarczenia surowca do elektrowni jest taka sama i wynosi 2 pociągi na dobę. Jednak wgłębiając się w problem można zauważyć zalety technologii intermodalnej. Przy zastosowaniu kontenerów potrzeba jedynie zakupu wozu widłowego z widłami czołowymi i obrotową karetką. Stosując tradycyjne wagony typu Eaos należy mieć do dyspozycji plac składowy, na który byłaby wysypywana biomasa lub też dysponować odpowiednim sprzętem (koparki, ładowarki) wyposażonym w odpowiednie chwytnie. Najwydajniejszym rozwiązaniem w przypadku wagonów uniwersalnych jest budowa kosztownej wywrotnicy wagonowej, która w przypadku użycia kontenerów jest niepotrzebna. BIBLIOGRAFIA Dyrektywa 2001/77/WE Parlamentu Europejskiego I Rady z dnia 27 września 2001 r. w sprawie wspierania produkcji na rynku wewnętrznym energii elektrycznej wytwarzanej ze źródeł odnawialnych. http://agroenergetyka.pl/?a=article&id=331, 31.01.2012. 137 http://www.biopaliwo.republika.pl/pelety.html, 30.01.2012. http://www.cire.pl/UE/dokumenty/com2007_0001pl01.pdf, 08.02.2012. http://www.fonecology.pl/files/PDF/Biomasa.pdf, 04.02.2012. http://www.gniewczyna.pl/pl/, 31.01.2012. http://www.innofreight.com, 01.02.2012. http://www.kontrakt-bhp.com.pl/paul/kolej/wag_s.php, 09.02.2012. http://www.ntc-investment.com/product/info/id/5, 31.01.2012. http://www.rynek-kolejowy.pl/22067/Freightliner_PL_stawia_na_nowoczesne_metody_ wyladunku_kontenerow.htm, 02.02.2012. http://www.wnp.pl, 30.01.2012. ANALYSIS OF USE INTERMODAL TRANSPORT IN THE SUPPLY CHAIN FOR THE BIOMASS POWER PLANT. In the article was presented the concept of using intermodal transport in the supply chain of biomass power plant on the example power plant in Szczecin. The analysis includes a comparison with traditional transport with universal wagons and the use of wagons with containers. Innowacje, gospodarka wskaźniki innowacyjności. Polski, Jan ŻELAZNY* INNOWACYJNOŚĆ POLSKIEJ GOSPODARKI Polska gospodarka po 1989 r. charakteryzuje się relatywnie wysokim tempem rozwoju. Wzrost gospodarczy w Polsce oparty jest głównie na dostępie do taniej i wykwalifikowanej siły roboczej, atrakcyjnym położeniu geograficznym czy korzyściom płynącym z wstąpienia do Unii Europejskiej. Niemniej jednak dotychczasowe przewagi konkurencyjne powoli się wyczerpują, między innymi poprzez rosnące koszty pozyskiwania pracy. Polska gospodarka jest zmuszona do poszukiwania nowych źródeł przewag. Jak wskazują doświadczenia państw wysoko rozwiniętych, długoterminowy rozwój gospodarczy może zagwarantować przede wszystkim budowanie gospodarki opartej na wiedzy a co za tym idzie oparcie jej na innowacjach. Jak wskazuje E.S. Phelps laureat nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii w 2006 roku, „przyszły rozwój Polski jest bardzo silnie powiązany z tym, na ile jej gospodarka będzie innowacyjna‖1. Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie obecnego poziomu innowacyjności polskiej gospodarki na tle innych państw członkowskich Unii Europejskiej. 1. INNOWACJE PODSTAWĄ ROZWOJU 1.1. POJĘCIE INNOWACJI Innowacje w gospodarce są czynnikiem decydującym o rozwoju społeczno - ekonomicznym kraju. W potocznym rozumieniu przez to pojęcie oznacza coś nowego, różnego od dotychczas stosowanych rozwiązań, kojarzącego się ze zmianą na lepsze. Słowo to pochodzi z łacińskiego innovatio, czyli odnowienie2. Termin innowacja do nauk ekonomicznych wprowadził w 1911 roku austriacki ekonomista Joseph Schumpeter. W literaturze światowej jego podejście uważane jest za podstawowe w tej dziedzinie badań. J. Schumpeter charakteryzuje innowacje jako3 „istotną zmianę funkcji produkcji, polegającej na odmiennych niż poprzednio kombinacjach, nowatorskim łączeniu ze sobą dotychczasowych czynników pro- * Uniwersytet Łódzki Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Studenckie Koło Naukowe Finansów i Bankowości „Progress”, opiekun naukowy referatu: dr Tomasz Miziołek 1 http://forsal.pl/artykuly/357228,polska_gospodarka_musi_postawic_na_innowacyjnosc.html, 12.04.2012. 2 W. Janasz, K. Kozioł, Determinanty działalności innowacyjnej przedsiębiorstw, PWE, Warszawa 2007, s. 12. 3 J. Schumpeter, Teoria rozwoju gospodarczego, PWN Warszawa 1960, s.104. 139 dukcji‖. Tworzenie nowych kombinacji funkcji produkcji jest rozumiane zatem jako droga do rozwoju. Wraz z dynamicznym zmianami zachodzącymi w gospodarce światowej w drugiej połowie XX wieku, innowacje zaczęły się pojawiać i nabierać znaczenia także poza sferą techniki – kojarzoną z sektorem przemysłowym, lecz również w sektorze usługowym. Taka sytuacja przyczyniła się do ewolucji definiowania innowacji, możliwości ich zastosowania w nowo rozwijanych dziedzinach gospodarki. P. Drucker, inny austriacki ekonomista, definiuje innowacje jako szczególne narzędzia przedsiębiorców, dzięki którym ze zmiany czynią okazję podjęcia nowej działalności gospodarczej lub świadczenia nowych usług4. Podobną, szeroką definicję innowacji przedstawia amerykański ekonomista P. Kotler, który postrzega ją jako dobro, usługę lub pomysł postrzegany przez kogoś jako nowy5. Ponadto rozróżnia się cztery rodzaje innowacji6: produktową, rozumianą jako wprowadzenie na rynek przez dane przedsiębiorstwo nowego produktu lub usługi, lub znaczące ulepszenie dotychczas oferowanych, procesową, wprowadzenie nowych lub ulepszonych metod produkcji lub dostaw oraz świadczenia usług, organizacyjną, zastosowanie w przedsiębiorstwie nowej metody organizacji jego działalności biznesowej, nowej organizacji miejsc pracy lub nowej organizacji relacji zewnętrznych, marketingową, zastosowanie nowej metody marketingowej, obejmującej znaczące zmiany w wyglądzie produktu, jego opakowaniu, pozycjonowaniu, promocji, polityce cenowej lub modelu biznesowym. Na proces powstania innowacji ma wpływ wiele czynników, dzielących się na egzogeniczne i endogeniczne. Do tych pierwszych należy zaliczyć przede wszystkim zmiany demograficzne oraz zmiany stanu wiedzy. Endogeniczne natomiast determinowane są zmianami, jakie zachodzą w organizacji. Zalicza się tutaj innowacje związane z potrzebą zmiany procesów gospodarczych w przedsiębiorstwie oraz zmiany w strukturze rynku lub przemysłu7. Poza przedsiębiorstwami innowacje we współczesnej go4 Innowacyjność, a kultura w gospodarce opartej na wiedzy, (red.) K.K. Parszewski, I. Żuchowski, Wyd. WSES w Ostrołęce, Ostrołęka 2010, s. 116. 5 P. Kotler, Marketing. Analiza, planowanie, wdrażanie i kontrola, Gebethner i Ska, Warszawa 1994, s. 15-28. 6 Oslo Manual: Guidelines for Collecting and Interpreting Innovation Data 3rd Edition, OECD, Luksemburg 2005, s. 47-52; http://www.oecd.org/document/23/0,2340,en_2649 _201185_35595607_1_1_1_1,00.html, 08.04.2012. 7 P. Drucker, Innowacje i przedsiębiorczość, PWE, Warszawa 1992, s. 35-85, [za] 140 spodarce powstają również na uczelniach wyższych, instytutach naukowych prywatnych i państwowych (np. PAN) oraz w licznych centrach naukowo – badawczych (B+R). 1.2. METODY POMIARU INNOWACYJNOŚCI GOSPODAREK Najpowszechniej używaną metodą pomiaru poziomu innowacyjności gospodarek jest wskaźnik całkowitych wydatków na badania i rozwój jako odsetek produktu krajowego brutto – GERD (ang. gross expenditures on research and development). Pozwala on wykazać wielkość nakładów na innowacje w danym kraju w sposób porównywalny z innymi gospodarkami. Jest to wskaźnik w ujęciu makroekonomicznym. Podobny charakter, choć znacznie bardziej rozbudowany jest prowadzony przez jedną z największych prywatnych szkół biznesu na świecie – INSEAD, Globalny Indeks Innowacyjności – GII (ang. Global Innovation Index) sporządzany co roku. Indeks ten analizuje najistotniejsze aspekty gospodarek mających wpływ na aktywność innowacyjną, takich jak: kapitał ludzki, poziom rozwoju instytucjonalnego, infrastruktura technologiczna czy zróżnicowanie rynku. Innym wskaźnikiem obrazującym poziom innowacyjności gospodarki jest odsetek produktów zaawansowanych technologicznie w eksporcie danego kraju. Ponadto, porównuje się liczbę zgłoszeń patentowych w poszczególnych państwach, pomimo że dane te są obarczone dwoma wadami. Po pierwsze w krajach rozwijających się mogą być patentowane w dużej liczbie rozwiązania już opatentowane w krajach rozwiniętych, a po drugie wśród zgłoszeń patentowych zawarte są głównie tylko dwa rodzaje innowacji: produktowe i procesowe. Niemniej jednak liczba zgłoszeń patentowych obrazuje tempo rozwoju oraz aktywność działalności badawczorozwojowej w danym kraju. 2. POZIOM INNOWACYJNOŚCI POLSKIEJ GOSPODARKI W sporządzanym przez INSEAD Globalnym Indeksie Innowacyjności za 2011 rok Polska plasuje się na 43. miejscu na świecie znajdując się za większością państw Unii Europejskiej wyprzedzając jedynie Rumunię i Grecję8. Wśród liderów tego rankingu dominują kraje wysoko rozwinięte z Europy: Szwajcaria, Szwecja, Finlandia i Dania oraz niektóre z tzw. „tygrysów” azjatyckich takie jak Singapur i Hong Kong. Komisja Europejska prowadzi autonomiczne badania dotyczące innowacyjności w państwach członkowskich, które ukazują się co roku w Innovation Union Scoreboard. Innowacyjność, a kultura w gospodarce opartej na wiedzy, (red.) K.K. Parszewski, I. Żuchowski, Wyd. WSES w Ostrołęce, Ostrołęka 2010, s. 29. 8 http://www.globalinnovationindex.org/gii/main/analysis/rankings.cfm, 08.04.2012. 141 27 państw członkowskich podzielonych jest na 4 grupy: skromnych innowatorów (ponad 50% poniżej średniej dla państw UE-27), umiarkowanych innowatorów (wyniki są niższe od średniej UE-27 o nie więcej niż 50%), doganiających innowatorów (oscylujących wokół średniej UE-27 nie przekraczając jej o więcej niż 20% lub są o nie więcej niż 10% poniżej niej) oraz liderów innowacji (ponad 20% nad średnią). W opublikowanej za 2011 rok klasyfikacji Polska zajęła 22. miejsce9, będąc ostatnim krajem w grupie umiarkowanych innowatorów. Jednakże należy zaznaczyć, iż Polska spadła o 1 pozycję względem roku 2010. Niżej sklasyfikowano tylko 4 państwa: Rumunię, Litwę, Bułgarię i Łotwę. Do liderów innowacyjności w UE zalicza się natomiast Szwecję, Danię, Niemcy oraz Finlandię. Warto odnotować również, iż kraje przodujące w Europie są wśród czołowych gospodarek na świecie pod względem całkowitych wydatków na badania i rozwój jako odsetek PKB – GERD, co przedstawia Tabela 1. Tabela 6. GERD wybranych państw jako odsetek PKB w 2009 roku 10 Kraj ISR FIN SWE KO R* JPN DEN SUI* US A* GER AUT POL Pozycja na świecie 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 35 GERD jako % PKB 4,28 3,96 3,62 3,36 3,33 3,02 3,00 2,79 2,78 2,75 0,68 * Dane za 2008 rok. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych OECD, dostępnych pod adresem: http://www.oecd-ilibrary.org/science-and-technology/gross-domestic-expenditure-on-rd_2075843x-table1. Na wykresie 1 przedstawiono wskaźnik całkowitych wydatków na badania i rozwój (GERD) jako odsetek PKB Polski w ostatnich 15 latach oraz udział produktów zaawansowanych technologicznie (ang. high-tech)11 w eksporcie Polski w podobnym okresie (z tymże do 2009 r.). Dane zawarte na rysunku nr 1 obrazują relatywnie niski poziom GERD w stosunku do 9 Innovation Union Scoreboard 2011, Komisja Europejska 2012, s.7, http://ec.europa.eu/enterprise/policies/innovation/facts-figures-analysis/innovationscoreboard/index_en.htm, 08.04.2012. 10 Objaśnienia do Tabeli 1.: ISR – Izrael, FIN – Finlandia, SWE – Szwecja, KOR – Korea Południowa, JPN – Japonia, DEN – Dania, SUI – Szwajcaria, USA – Stany Zjednoczone, AUT – Austria, POL - Polska 11 Za dobra wysokiej techniki (ang. high-tech) uważa się produkty z takich dziedzin, w których nakłady na działalność B+R stanowią ponad 4% wartości sprzedaży. 142 PKB, niemniej jednak od 2007 roku, widać wyraźną tendencję wzrostową. Ponadto należy zwrócić uwagę na rosnący udział wyrobów high-tech w eksporcie Polski. W latach 1995-2009 miał miejsce blisko dwuipółkrotny wzrost (o 247,83%), z 2,3% do 5,7 % eksportu ogółem. Dodatkowo według badań Banku Światowego w 2010 roku odsetek ten oscylował już około 7% eksportu12. Należy jednak zwrócić uwagę, że wciąż jest to wartość relatywnie niewielka przy średniej dla UE (liczonej dla 27 państw – mimo ówczesnych 25 państw członkowskich) wynoszącej w 2006 r. 16,6%13. Warto nadmienić tutaj fakt, iż do tego odsetka nie jest wliczany handel wewnątrzwspólnotowy. Wykres 2. GERD jako % PKB Polski w latach 1995 – 2010 oraz odsetek produktów high – tech w eksporcie Polski do 2009 roku Źródło: opracowanie własne na podstawie danych EUROSTAT (dane dotyczące GERD), rocznik GUS Nauka i technika w Polsce w2009 r., oraz dane z roczników GUS z serii Nauka i Technika (lata poprzednie) [za] Innowacyjność polskiej gospodarki w okresie transformacji, (red.) A.H. Jasiński, WWZUW, Warszawa 2010, s 14. Na niski poziom innowacyjności Polski wskazuje liczba zgłoszeń patentowych do Europejskiego Urzędu Patentowego - EPO (ang. European Patent Office) w przeliczeniu na 1 milion mieszkańców, dokonanych przez polskie podmioty. Dane prezentuje Tabela 2., w której widać rażącą dysproporcję polskich zgłoszeń patentowych do EPO w porównaniu do przodujących państw europejskich w dziedzinie innowacji. Podmioty szwedzkie w przeliczeniu na 1 milion mieszkańców zgłaszały na przestrzeni 2000 – 2007 znacznie powyżej 200 patentów z liczbą ponad 298 w 2007 roku, podczas gdy polskie podmioty zgłaszały poniżej 4 patentów na 1 milion 12 http://data.worldbank.org/indicator/TX.VAL.TECH.MF.ZS/countries?order=wbapi_data_ value_2010+wbapi_data_value+wbapi_data_value-last&sort=asc, 08.04.2012. 13 http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/science_technology_innovation/data/ main_ tables, 08.04.2012. 143 mieszkańców. Niemniej jednak warto odnotować tendencję wzrostową w tym aspekcie. Tabela 7. Liczba patentów zgłoszonych do EPO na 1 mln mieszkańców w Polsce na tle liderów innowacji w Unii Europejskiej w latach 2000 - 2007 Rok 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Polska Dania Finlandia Niemcy Szwecja 1,12 177,07 274,57 267,82 257,95 1,52 168,74 266,31 264,44 236,21 2,12 174,14 241,9 260,84 224,68 3 192,21 241,32 263,34 221,19 3,15 191,83 263,99 276,19 246,21 3,2 202,12 247,07 283,74 260,07 3,61 193,73 248,6 283,61 280,04 3,82 194,05 250,76 290,7 298,36 Źródło: opracowanie własne na podstawie rocznika GUS Nauka i technika w Polsce w roku 2009. Rosnącą liczbę zgłoszeń patentowych widać również w Tabeli 3., przedstawiającej dane dotyczące zgłoszeń patentów oraz wynalazków w Polsce w latach 2007 – 2010. W tym okresie nastąpił wzrost o 13 % zgłoszeń patentowych ogółem oraz o 33% zgłoszeń wynalazków, podczas gdy w poprzedzających dziesięcioleciu ich liczba utrzymywała się stabilnym poziomie około niewiele powyżej 200014 Zaprezentowane dane wskazują również dominację zgłoszeń wynalazków nad zgłoszeniami wzorów użytkowych wśród zgłoszeń w Urzędzie Patentowym RP. Analizując zgłoszenia wynalazków w Polsce warto zwrócić uwagę, jakie podmioty są ich autorami. W 2010 roku 49% pochodziło z uczelni wyższych i innych placówek naukowych, 29% od osób fizycznych oraz jednie 22% od podmiotów gospodarczych15. Tabela 8. Zgłoszenia patentowe ogółem w Polsce w latach 2007 – 2010 Rok Zgłoszenie wynalazków Zgłoszenia wzorów użytkowych Zgłoszenia patentowe ogółem 2007 2392 604 2996 2008 2488 232 2720 2009 2899 190 3089 2010 3203 184 3387 Źródło: opracowanie własne na podstawie raportów rocznych Urzędu Patentowego RP za rok 2007 i 2010. 14 Innowacyjność polskiej gospodarki w okresie transformacji, (red.) A.H. Jasiński, WWZUW, Warszawa 2010, s 22. 15 Obliczenia własne na podstawie raportu rocznego Urzędu Patentowego RP za 2010 rok, s. 58. 144 3. DZIAŁANIA NA RZECZ POPRAWY INNOWACYJNOŚCI Od 2007 roku funkcjonuje w Polsce w ramach Europejskiego Funduszu Spójności specjalny program mający na celu wspieranie innowacyjności - Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka (POIG) o łącznej puli 10,186 miliarda euro wsparcia finansowego dla różnych projektodawców16. Ponadto Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego prowadzi od 2011 roku program stażowo szkoleniowy Top 500 Innovators, który umożliwia obiecującym polskim naukowcom odbycie staży na czołowych ośrodkach akademickich świata17. Do 2015 roku na staże ma wyjechać 500 osób. Program powstał dzięki współpracy MNiSW oraz prof. P. Moncarza wykładającego na Uniwersytecie Stanforda w Dolinie Krzemowej18. 4. PODSUMOWANIE Pomimo poprawy poziomu innowacyjności polskiej gospodarki w ostatnich latach, czy to mierzonej poziomem GERD jako % PKB, zwiększającemu się odsetkowi produktów high-tech w eksporcie ogółem czy rosnącej liczbie zgłoszeń patentowych, to nadal poziom ten kształtuje się na relatywnie niskim poziomie zarówno na tle UE jak i innych krajów rozwiniętych. Polską gospodarkę czeka jeszcze długi okres wytężonej pracy, aby przekształcić się w gospodarkę opartą na wiedzy na kształt światowych liderów innowacyjności. BIBLIOGRAFIA Innowacyjność polskiej gospodarki w okresie transformacji, (red.) JASIŃSKI A. H., WWZUW, Warszawa 2010. Innowacyjność, a kultura w gospodarce opartej na wiedzy, (red.) PARSZEWSKI K. K., ŻUCHOWSKI I, Wyd. WSES w Ostrołęce, Ostrołęka 2010. JANASZ W., KOZIOŁ K., Determinanty działalności innowacyjnej przedsiębiorstw, PWE, Warszawa 2007. KOTLER P., Marketing. Analiza, planowanie, wdrażanie i kontrola, Gebethner i Ska, Warszawa 1994. 16 http://www.poig.gov.pl/WstepDoFunduszyEuropejskich/Strony/o_poig.aspx, 14.04.2012. http://www.nauka.gov.pl/ministerstwo/komunikaty/komunikaty/artykul/top-500innovators-science-management-commercialization/, 14.04.2012. 18 http://www.obserwatorfinansowy.pl/2012/02/06/mury-nauki-i-gospodarki-przeszkodza-wrozwoju-polski/, 14.04.2012. 17 145 Oslo Manual: Guidelines for Collecting and Interpreting Innovation Data, 3rd Edition, OECD, Luksemburg 2005. Raport roczny 2007, Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa, 2008. Raport roczny 2010, Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa, 2011. Rocznik GUS, Nauka i technika w Polsce w 2009 r., Warszawa 2011. SCHUMPETER J., Teoria rozwoju gospodarczego, PWN Warszawa 1960. http://data.worldbank.org/indicator/TX.VAL.TECH.MF.ZS/countries?order=wbapi_data_va lue_2010+wbapi_data_value+wbapi_data_value-last&sort=asc, 08.04.2012. http://ec.europa.eu/enterprise/policies/innovation/facts-figures-analysis/innovationscoreboard/index_en.htm, 08.04.2012. http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/science_technology_innovation/data/main _tables, 08.04.2012. http://forsal.pl/artykuly/357228,polska_gospodarka_musi_postawic_na_innowacyjnosc.html . 14.04.2012. http://globalinnovationindex.org/gii/main/analysis/rankings.cfm, 08.04.2012. http://nauka.gov.pl/ministerstwo/komunikaty/komunikaty/artykul/top-500-innovatorsscience-management-commercialization/, 14.04.2012. http://obserwatorfinansowy.pl/2012/02/06/mury-nauki-i-gospodarki-przeszkodza-wrozwoju-polski/. 14.04.2012. http://oecd.org/document/23/0,2340,en_2649_201185_35595607_1_1_1_1,00.html, 08.04.2012. http://poig.gov.pl/WstepDoFunduszyEuropejskich/Strony/o_poig.aspx, 14.04.2012. INNOVATIVENESS OF POLISH ECONOMY Polish economy is characterized with a relatively high growth rate. The economic growth is mostly based on the opulence of cheap and well-qualified labour force, advantageous geographic position and benefits from the accession to European Union (EU). Nevertheless these competitive advantages begin to terminate, due to growing workforce costs. Polish economy is forced to seek new sources of growth. The developed countries lesson presents that long term economic growth can be guaranteed by building a knowledge-based economy, what means grounding it on inventions. The purpose of this article is to depict the present innovativeness of Polish economy in comparison to other EU countries. O wydawcy Studenckie Koło Naukowe Technologii Internetowych i Multimedialnych „IM-Tech” Wydawcą niniejszej publikacji jest Studenckie Koło Naukowe Technologii Internetowych i Multimedialnych „IM-Tech”, działające przy Katedrze Informatyki Ekonomicznej Uniwersytetu Łódzkiego. IM-Tech, założony w marcu 2006 roku, zrzesza najaktywniejszych studentów z różnych wydziałów UŁ, chcących poszerzać zdobytą wiedzę i zainteresowania związane ze światem IT i nowoczesnymi technologiami. Towarzyszy temu niepowtarzalna atmosfera, która inspiruje i zachęca do działania i rozwoju. Od samego początku działania, SKN IM-Tech aktywnie wspomaga władze Wydziału Ekonomiczno-Socjologicznego UŁ przy usprawnieniu i informatyzacji obsługi procesu dydaktycznego, a także czynnie włącza się w organizację akcji promocyjnych na rzecz Wydziału. Członkowie IM-Tech-u są autorami materiałów informacyjnych i procedur związanych z wdrażaniem modułów oprogramowania wykorzystywanego na Uniwersytecie Łódzkim. 147 IM-Tech regularnie organizuje konferencje, szkolenia, warsztaty i innego rodzaju spotkania środowisk akademickich z różnych uczelni, które cieszą się bardzo dużym zainteresowaniem studentów i pozwalają na poznanie ciekawych ludzi oraz skonfrontowanie poglądów. Poświęcone są zastosowaniom informatyki w gospodarce, a także wykorzystaniem nowoczesnych technologii we współczesnym świecie. SKN IM-Tech zajmuje się również projektowaniem oraz wykonaniem stron internetowych, oraz wykonaniem projektów zarówno dla władz uczelni jak i organizacji studenckich, promując przy tym dobre imię Uniwersytetu Łódzkiego. Ponadto, jest wydawcą licznych publikacji studenckich, zarówno naukowych jak i popularno-naukowych. Agata Zelga Prezes SKN IM-Tech Wydawca: Studenckie Koło Naukowe „IM-Tech” ISBN: 987-83-928174-9-9 Wszelkie prawa zastrzeżone
