09 Prusinski.p65

LEKI W PSYCHIATRII
ISSN 1643–0956
Antoni Prusiński
Katedra i Klinika Neurologii Uniwersytetu Medycznego w Łodzi
Opipramol (Pramolan®)
w leczeniu zaburzeń nerwicowych
Opipramol (Pramolan®) in neuroses therapy
STRESZCZENIE
Opipramol (Pramolan®) wprowadzono do lecznictwa przed 40 laty. Obecnie odnotowuje się ponowny „renesans” tego leku, głównie za sprawą nowoczesnych badań klinicznych autorów niemieckich
(H.J. Möller, W.E. Müller, H.P. Volz i wsp., 1998–2001).
Nie potwierdziły się wstępne propozycje stosowania opipramolu jako leku przeciwdepresyjnego,
obecnie uważa się, że jest to środek przeciwlękowy
i uspokajający oraz — co jest szczególnie istotne
— rozjaśniający nastrój (stimmungsaufhellend). Ponadto promuje sen, działa „regulująco” na zaburzenia autonomiczne. Główne wskazanie to zaburzenia lękowe i somatopodobne. Lek jest dobrze tolerowany, wywołuje mało objawów niepożądanych.
Autor ma własne, wieloletnie doświadczenia w jego
stosowaniu.
Słowa kluczowe: opipramol, zaburzenia nerwicowe,
zaburzenia lękowe, zaburzenia somatopodobne
ABSTRACT
Opipramol (Pramolan®) was introduced to the
medical market 40 years ago. Nowadays renaissance
of that drug has come with the contribution from the
German clinicians (H.J. Möller, W.E. Müller, H.P. Volz
i wsp., 1998–2001). No evidence of antidepressive
action was found. However, opipramol revealed its
anxiolytic and sedative effect with the positive
stabilizing action (stimmungsaufhellend). It also acts
as the sleep-promoting agent and regulates the
autonomous disturbances. The main indication for
the opipramol therapy are the anxiety and soma-
Adres do korespondencji:
prof. zw. dr hab. n. med. dr honoris causa Antoni Prusiński
Katedra i Klinika Neurologii
Uniwersytetu Medycznego w Łodzi
ul. Kopcińskiego 22, 90–153 Łódź
tel.: (042) 678 77 46, faks: (042) 678 22 93
Psychiatria w Praktyce Ogólnolekarskiej 2003; 3 (1): 57–62
Copyright © 2003 Via Medica
toform disorders. The opipramol therapy is characterized by good compliance, good drug tolerance and
few side effects. The author has been treating patients
with opipramol for many years.
Key words: opipramol, neuroses, anxiety disorders,
somatoform disorders
Wprowadzenie
Zaburzenia typu nerwicowego należą do najczęstszych chorób, z którymi zgłaszają się pacjenci
nie tylko do specjalistów (psychiatrów i neurologów),
ale także, a nawet przede wszystkim [1], do lekarzy
podstawowej opieki zdrowotnej. Wyniki nowoczesnych badań epidemiologicznych potwierdzają znaczne rozpowszechnienie się tych znanych od dawna
na całym świecie zaburzeń. W Polsce ocenia się [1]
ich częstość na 3,4–12,1% — zależnie od środowiska i kryteriów diagnostycznych.
Przedstawiając problemy leczenia zaburzeń
nerwicowych, należy jednak zaznaczyć, że w latach
80. i 90. XX wieku doszło do wielu zmian w klasyfikacji chorób i zaburzeń psychicznych (ICD-10, DSM-IV),
co spowodowało wyeliminowanie zbiorczego pojęcia nerwicy jako jednostki nozologicznej, uznając je
za mało precyzyjne i anachroniczne, wprowadzając
jednocześnie nazwy jednostkowe, odnoszące się do
konkretnych form klinicznych. Klasyfikacje te z dawnego pojęcia nerwicy wyodrębniły dwie zasadnicze
grupy (kategorie): zaburzenia lękowe (anxiety disorders) oraz zaburzenia somatopodobne (somatoform
disorders). Warto zarazem wspomnieć, że nie wszyscy specjaliści zgadzają się do końca z powyższym
podziałem [2–4] i nadal posługują się pojęciem nerwicy. Autor niniejszej pracy również się do tego skłania, bowiem jest to wygodny skrót myślowy w codziennej praktyce lekarskiej.
Obraz kliniczny nerwic i zaburzeń nerwicowych
zależy w dużej mierze od środowiska społecznego,
rozwoju cywilizacyjnego i — ogólnie biorąc —
www.psychiatria.med.pl
57
Psychiatria w Praktyce Ogólnolekarskiej 2003, tom 3, nr 1
oddziaływań kulturowych, wobec czego ulega on
zmianom, co autor niniejszej pracy mógł nawet osobiście zaobserwować: zupełnie inaczej prezentowali
się chorzy z tej grupy, gdy 50 lat temu zaczynał on
swoją aktywność zawodową, niż jego obecni pacjenci. Współczesny obraz zaburzeń nerwicowych charakteryzują: duży udział zaburzeń somatopodobnych,
mniejszy udział (np. w porównaniu z latami 50. i 60.
XX wieku) zaburzeń konwersyjnych. Objawy depresyjne występują w niemal wszystkich nerwicach,
a zwłaszcza w tych, które cechują znacznie nasilone
dolegliwości lękowo-depresyjne [5].
Zespoły przynależne do omawianej grupy mają
przeważnie charakter przewlekły, a ich leczenie jest
trudne i nie zawsze w pełni efektywne. Zasadniczą
rolę pełni tu połączenie farmakoterapii z prostymi
działaniami o charakterze psychoterapeutycznym,
nakierowanymi na aspekt poznawczy choroby. Chodzi tu, między innymi, o cierpliwość i sugestywne
wyjaśnienie pacjentowi istoty jego dolegliwości
i choroby, uspokojenie chorego, wskazanie na brak
istotnego zagrożenia, przy równoczesnym okazywanym zrozumieniu dolegliwości. Jednocześnie istotne jest wykorzystanie leczenia farmakologicznego.
Znajomość leków, które można zastosować w leczeniu nerwic, jest szczególnie ważna, aby wybór i dawkowanie były właściwe. Można się tu posłużyć różnymi lekami [6], ale najpowszechniej stosuje się doraźnie leki anksjolityczne i trankwilizujące, chociaż
podaje się również środki przeciwdepresyjne oraz
dodatkowo fitoterapeutyki. Często przepisuje się
benzodiazepiny, ale nierzadko w niewłaściwy sposób. Skuteczność tych leków jest od dawna znana,
ale nie zawsze zadowalająca. Benzodiazepiny są zarazem odpowiedzialne za przypadki uzależnień, których liczba ostatnio wzrasta [7]. W zespołach lękowych z powodzeniem stosuje się również azapirony
(np. buspiron), które nie wykazują działania uzależniającego, jednak ich działanie przeciwlękowe występuje dopiero po kilku tygodniach od rozpoczęcia leczenia.
Celem niniejszego artykułu jest zwrócenie uwagi
na możliwość wykorzystania w leczeniu zaburzeń nerwicowych — zarówno lękowych, jak też somatopodobnych, a także mieszanych zaburzeń lękowo-depresyjnych — znanego od dawna opipramolu (Pramolan®),
który — wprowadzony 40 lat temu — przeżywa obecnie zasłużony — jak się wydaje — renesans.
Opipramol (Pramolan®) — lek przeciwlękowy i rozjaśniający nastrój
Opipramol (Opipramoli hydrochloridum, chlorowodorek 4-[3-(5H-dibenz[b,f]azepin-5-ylo)-propy-
58
-lo]-1-piperazynoetanolu) został zsyntetyzowany
w laboratoriach ówczesnej firmy Geigy i wprowadzony do lecznictwa w 1962 roku w postaci preparatów Insidon® lub Ensidon® [8]. Na polskim rynku
jest dostępny jako Pramolan® (Polpharma); preparat
Insidon® (Ciba Geigy) nie jest zarejestrowany.
Opipramol należy do leków trójpierścieniowych
(jest pochodną dwubenzoazepiny, podobnie jak imipramina i karbamazepina). Wbrew oczekiwaniom teoretycznym nie wykazuje on większego działania przeciwdepresyjnego, ale charakteryzuje się wyraźnym
działaniem uspokajającym, anksjolitycznym i ułatwiającym zasypianie, wobec czego w latach 60. i 70.
XX wieku powszechnie stosowano go w leczeniu nerwic
(w ówczesnym ujęciu), zwłaszcza z towarzyszącymi
czynnościowymi zaburzeniami autonomicznymi i narządowymi. Klasyfikowano go wówczas jako ,,lek psychowegetatywny”, umieszczając między grupą neuroleptyków i anksjolityków. Opipramol stosowano głównie w Niemczech, Francji, Szwajcarii i Włoszech [9]. Lek
od lat stosuje się w Polsce, początkowo jako importowany Insidon®, a następnie jako polski preparat Pramolan® (poprzednio Polfa, obecnie Polpharma).
Stopień zainteresowania lekiem ilustruje bardzo obszerne piśmiennictwo, które go dotyczy, obejmujące w latach 60.–70. XX wieku kilkaset pozycji,
z których część zestawiono w obszernej monografii
leku [9]. W ponad 40-letniej historii opipramolu wypada odnotować dwa okresy renesansu tego leku.
Miało to miejsce najpierw na przełomie lat 70. i 80.
gdy nastąpiło rozczarowanie benzodiazepinami, stosowanymi wówczas powszechnie w leczeniu nerwic.
Rozczarowanie to wynikało między innymi z tendencji
tych leków do wywoływania uzależnień, powodowania przez nie nadmiernej sedacji, negatywnego
działania na procesy poznawcze oraz astenii, związanej z rozluźniającym wpływem na mięśnie szkieletowe. Drugi renesans opipramolu nastąpił w związku ze zmianą poglądów i klasyfikacji zaburzeń nerwicowych (zob. wyżej), Pod koniec lat 90. XX wieku
ukazało się wiele publikacji [10–17] autorów (psychiatrów) niemieckich, którzy na podstawie obszernych materiałów i wyników nowoczesnych badań
kontrolowanych, wykazali dużą skuteczność opipramolu w zespołach lękowych i somatopodobnych.
Autorzy ci wskazali [13] również szczególną cechę
opipramolu, jaką jest działanie rozjaśniające nastrój
(stimmungsaufhellend). Jednocześnie zwrócono
uwagę na powinowactwo opipramolu do receptorów sigma [13]. Badania nad tymi receptorami i ich
znaczeniem w reakcjach lękowych stanowią aktualny problem neurofarmakologii.
Warto w tym miejscu nadmienić, że obecnie
obserwuje się powrót do terapii trójpierścieniowymi
www.psychiatria.med.pl
Antoni Prusiński, Opipramol (Pramolan®) w leczeniu zaburzeń nerwicowych
lekami przeciwdepresyjnymi. Ta ,,klasyczna” grupa
leków została wprowadzona do leczenia zaburzeń
depresyjnych w 1957 roku, a co za tym idzie — jest
najlepiej poznana. Nie bez znaczenia pozostaje fakt,
że leki te, przy swojej dużej skuteczności, charakteryzuje niska cena [18].
Opipramol: własności farmakologiczne
Opipramol jest lekiem dobrze tolerowanym, nie
wywołuje istotnych objawów niepożądanych, między innymi — choć należy do środków trójpierścieniowych — wykazuje znacznie słabsze działanie
antycholinergiczne niż inne preparaty z tej grupy,
a ryzyko wywołania majaczenia u chorego, nawet
przy stosowaniu dużych dawek, jest znikome. Do
podstawowych przeciwwskazań należą: osobnicza
nadwrażliwość na lek oraz stosowanie jednocześnie
nieselektywnych inhibitorów MAO (leczenie opipramolem można wprowadzić po upływie minimum
14 dni od chwili odstawienia tych leków).
Stosowanie leku u chorych z padaczką, zaburzeniami rytmu serca, przerostem gruczołu krokowego, nadczynnością tarczycy, chorobą Addisona, porfirią, niewydolnością wątroby i niewydolnością nerek
znacznego stopnia, ciężkim uszkodzeniem układu
krwiotwórczego oraz jaskrą z zamkniętym kątem
przesączania wymaga szczególnej ostrożności. Opipramolu nie należy stosować u pacjentów z zaburzeniami świadomości, zatruciem alkoholem, barbituranami, narkotycznymi lekami przeciwbólowymi, lekami psychotropowymi lub lekami cholinolitycznymi.
Podczas terapii opipramolem, szczególnie w początkowym okresie lub przy stosowaniu wysokich dawek,
nie należy prowadzić pojazdów ani obsługiwać urządzeń mechanicznych [19].
Rozważając stosowanie opipramolu u kobiet
w ciąży, trzeba zwrócić uwagę, że należy on do leków tak zwanej Kategorii C. Wyniki badań na zwierzętach świadczą o zagrożeniu dla płodu, zaś odpowiednich badań dotyczących ludzi nie przeprowadzono. Lek ten można więc stosować u kobiet w ciąży jedynie w tych przypadkach, w których spodziewana korzyść dla matki przewyższa potencjalne zagrożenie dla płodu. Opipramolu nie powinno się podawać w okresie karmienia piersią.
Na podstawie analizy 100 publikacji (dotyczących ponad 5700 pacjentów) zestawiono [9] następujące objawy niepożądane: senność (ok. 5,6%),
suchość w ustach (ok. 4,9%), uczucie zmęczenia (ok.
2,4%), nieukładowe zawroty głowy (ok. 1,2%) oraz
takie objawy, jak: kołatanie serca, zaparcia, nudno-
ści, poty, bóle głowy i dolegliwości żołądkowe (< 1%).
Do rzadkich objawów niepożądanych należą: przyrost masy ciała, drżenie rąk, parestezje, zaburzenia
potencji, leukopenia (sporadycznie), zaburzenia rytmu serca i podciśnienie ortostatyczne, a także trudności w oddawaniu moczu. Bardzo rzadkie są zaburzenia potencji wywołane opipramolem. Nie odnotowano dotąd uzależnienia od opipramolu, co jest
szczególnie istotne w wypadku przewlekłego leczenia zaburzeń nerwicowych. Objawy antycholinergiczne występują w czasie podawania opipramolu znacząco rzadziej niż w wypadku stosowania trójpierścieniowych leków przeciwdepresyjnych, co wynika
ze słabego efektu cholinolitycznego. W tabeli 1
przedstawiono główne działania kliniczne opipramolu (Pramolan®).
Lek (drażetki po 50 mg) podaje się doustnie
w dawce 150–200 mg/d. (rzadko 300 mg). Ponieważ jest to lek trójcykliczny, powinno się go włączać
powoli od dawki 25 mg (1/2 drażetki), stopniowo
zwiększając ją o kolejne 25 mg codziennie, jednocześnie kontrolując występowanie objawów niepożądanych. To bardzo powolne włączanie wynika
z osobistych doświadczeń autora. Inni autorzy zalecają rozpoczynanie od 1 drażetki i zwiększanie dawki o kolejne 50 mg co 2 dni. Stosowany w naszym
kraju preparat nie jest dostępny w postaci o przedłużonym działaniu, wobec czego dawkę dobową należy rozłożyć na 3 dawki podzielone. Dawkę terapeutyczną ustala się indywidualnie dla każdego pacjenta. Według własnych doświadczeń jest to najczęściej 150 mg.
Czas leczenia jest uzależniony od wskazań i stanu klinicznego pacjenta. Autor stosuje dawkę 150
mg przez kilka miesięcy (oczywiście jeśli nie występują działania niepożądane). Niektórzy autorzy zalecają po uzyskaniu poprawy zmniejszenie dawki do
podtrzymującej, wynoszącej 50 mg 2 razy/d. Leku
nie należy odstawiać szybko, gdyż jego nagłe odstawienie, zwłaszcza jeżeli stosowano większe dawki,
Tabela 1. Główne działania kliniczno-farmakologiczne
opipramolu (Pramolan®)
Table 1. Main clinical and pharmacological actions
of opipramol (Pramolan®)
• przeciwlękowe
• uspokajające (jednak bez nadmiernej sedacji)
• rozjaśniające nastrój (stimmungsaufhellend)
• promujące sen
• ,,regulujące” zaburzenia autonomiczne
• przeciwdepresyjne (w niewielkim stopniu)
www.psychiatria.med.pl
59
Psychiatria w Praktyce Ogólnolekarskiej 2003, tom 3, nr 1
może wywołać nudności, wymioty, jadłowstręt, bóle
głowy i bezsenność.
U osób w wieku podeszłym zaleca się stosowanie mniejszych dawek — o 1/3 lub nawet o 1/2.
Najczęstszym błędem popełnianym podczas
farmakoterapii opipramolem w warunkach ambulatoryjnych jest stosowanie zbyt małych dawek leku
i przyjmowanie leku przez zbyt krótki okres. Nie należy się ,,obawiać” opipramolu, gdyż jest on wyjątkowo bezpieczny.
Niektóre szczegółowe wskazania
do stosowania opipramolu (Pramolan®)
Lęk uogólniony. Jak już wspomniano, w ubiegłych latach zalecano z dobrym skutkiem opipramol
do leczenia nerwicy (wg dawnej nomenklatury) lękowej [15]. Autor niniejszej pracy również stosował
ten lek (Insidon®, a następnie Pramolan®) w przypadkach lękowych w codziennej praktyce neurologicznej, uzyskując bardzo korzystne efekty leczenia.
Publikacje z tamtych lat nie zawsze były poprawne
metodologicznie [13], zmieniły się również poglądy
na istotę odnośnych zespołów. Dlatego autorzy niemieccy [10, 12, 13, 20] podjęli szeroko zaprogramowane, nowoczesne, kontrolowane badania nad stosowaniem opipramolu w przypadku lęku uogólnionego. W badaniach tych wykazano, iż lek jest szczególnie skuteczny w przypadkach tego typu, jego stosowaniu rzadko towarzyszą objawy niepożądane, a przede
wszystkim opipramol nie uzależnia, wobec czego kurację można — w razie potrzeby — prowadzić dłużej. Działanie przeciwlękowe występuje szybko, bo
już po kilku godzinach, w przeciwieństwie do leków
z grupy selektywnych inhibitorów wychwytu serotoniny (SSRI, selective serotonin reuptake inhibitor)
– tutaj efekt pojawia się dopiero po kilku tygodniach
od rozpoczęcia stosowania tych leków. W porównaniu z benzodiazepinami opipramol nie wykazuje nadmiernych efektów sedacyjnych, nie wpływa na czynności poznawcze, nie powoduje uczucia osłabienia
(nie działa miorelaksacyjnie), a zarazem wpływa rozjaśniająco na nastrój. Dlatego można go uznać [13]
za lek szczególnie wskazany w zespole lęku uogólnionego. Bardzo ważne spostrzeżenia wymienionych
autorów dotyczą też mieszanych zespołów lękowodepresyjnych [10, 12]. Okazuje się, że opipramol stosowany w tych zespołach jest bardzo skuteczny, co
wynika z jego właściwości.
Fobia społeczna. Stanowi pewną szczególną
odmianę fobii, która znacznie utrudnia życie codzienne; wyodrębniono ją w połowie lat 60. XX wieku
60
spośród innych fobii [6]. Warto wspomnieć, iż wyniki współczesnych badań przemawiają za uszkodzeniem układu dopaminergicznego u osób dotkniętych
tą fobią [6]. Potwierdzają to między innymi wyniki
badań obrazowych Single Photon Emission Computed Tomography (SPECT). Fakt ten jest jedną
z przesłanek świadczących o biologicznym podłożu
nerwic (choć bodźce psychogenne są czynnikiem
wyzwalającym), co stanowi przejaw nowoczesnych
biologicznych tendencji w psychiatrii. W leczeniu fobii
społecznej stosuje się między innymi inhibitory oksydazy monoaminowej (MAO, monoamine oxidase)
i leki z grupy SSRI (np. paroksetynę, sertralinę). Niektórzy obserwowali dobre efekty po stosowaniu benzodiazepin. Janke i wsp. [13] przeprowadzili wstępne badania nad możliwością stosowania opipramolu w przypadku fobii społecznej, które dotyczyły
modelu lęku przed wystąpieniem publicznym u młodych, zdrowych ludzi. W badaniach tych wykazano
skuteczność jednorazowej dawki (50 mg) opipramolu
w zapobieganiu reakcjom lękowym w tym modelu.
Należy się spodziewać badań nad stosowaniem opipramolu w przypadku klinicznej fobii społecznej.
Zaburzenia somatopodobne są trudne do leczenia [21], w tym wypadku często stosuje się leki
przeciwdepresyjne. Dlatego podjęte ostatnio przez
autorów niemieckich próby stosowania opipramolu
należy uznać za bardzo interesujące i budzące nadzieję [10, 15, 20, 22]. Punkt wyjścia stanowiły wcześniejsze obserwacje (lata 60. i 70. XX wieku) [9, 17],
z których wynikało, iż stosowanie opipramolu w somatycznych zaburzeniach czynnościowych, zwłaszcza ujmowanych wówczas jako psychowegetatywne, wiązało się ze szczególną poprawą dolegliwości
somatycznych, to znaczy ze strony narządów wewnętrznych. Fakt ten zachęcił do prób leczenia zaburzeń somatopodobnych według ich nowoczesnego
ujęcia. Wyniki obserwacji okazały się bardzo obiecujące. Między innymi badania Volza i Möllera [15, 18]
objęły 200 pacjentów z omawianym zaburzeniem.
Opipramol podawano 100 spośród nich w dawce
200 mg/d. (50 mg rano i w południe oraz 100 mg
wieczorem) przez okres 6 tygodni. Pozostałych
100 chorych otrzymywało placebo. Odnotowano
znacząco większą poprawę w grupie leczonej opipramolem w porównaniu z grupą placebo.
Bezsenność (czynnościowa) jest dolegliwością
szczególnie powszechną w nowoczesnych społeczeństwach [4, 23]. Najczęstszymi przyczynami bezsenności przewlekłej są zaburzenia psychiatryczne, to
znaczy zespoły lękowe lub depresja. W objawowym
leczeniu bezsenności wykorzystuje się między inny-
www.psychiatria.med.pl
Antoni Prusiński, Opipramol (Pramolan®) w leczeniu zaburzeń nerwicowych
mi różne preparaty benzodiazepinowe, których wady
są powszechnie znane [4]: prawdopodobieństwo
złego samopoczucia pacjenta następnego dnia, negatywny wpływ na pamięć i czynności poznawcze,
a przede wszystkim skłonność do uzależnienia. Dlatego benzodiazepiny, mimo że są skuteczne, nie
mogą być długo stosowane, a więc są zawodne
w przypadku bezsenności przewlekłej. Leki nasenne
nowej generacji (zopiklon, zolpidem) prawdopodobnie nie powodują uzależnienia, ale nie wspomagają
terapii zespołów lękowych, które są częstą przyczyną
bezsenności. W tej sytuacji wydaje się, że opipramol,
który nie jest wprawdzie lekiem nasennym, ale promuje sen, można wykorzystywać powszechnie w leczeniu bezsenności nerwicowej [13, 15].
Migrena jest najczęstszą chorobą neurologiczną
(ok. 10% populacji) [24]. Mimo że nie powoduje ona
żadnych zagrożeń, to jednak bardzo negatywnie
wpływa na jakość życia i sprawia wiele cierpienia.
Przykrym powikłaniem migreny jest jej przechodzenie w codzienny ból głowy (migrena transformowana) [24, 25], co dotyczy nawet 20% przypadków
i jest najczęściej spowodowane nadużyciem leków
przeciwbólowych (polekowy ból głowy „z odbicia”)
[26, 27]. Jedynym sposobem leczenia tego powikłania jest natychmiastowe odstawienie nadużywanych
leków. Nie jest to łatwe ze względu na objawy abstynencyjne. W celu ich łagodzenia stosuje się różne
metody (leki przeciwdepresyjne, steroidy, kwas walproinowy). Autor niniejszej pracy podjął próbę podawania w tych przypadkach opipramolu, uzyskując bardzo dobry efekt [26].
Menopauza. Dolegliwości okresu klimakterium
są u wielu kobiet bardzo męczące i układają się często w zespół lękowo-depresyjny. Już w latach 70.
ubiegłego stulecia wielu klinicystów odnotowało
dużą skuteczność opipramolu w zespole menopauzalnym [13, 27]. Autor niniejszej pracy również od
wielu lat stosował opipramol u pacjentek w wieku
przekwitania, kierowanych do neurologa ze względu na dolegliwości typu nerwicowego. Odnosi się to
także do andropauzy. Oczywiście we współczesnej
medycynie podejmuje się w tych przypadkach hormonalną terapię zastępczą, ale coraz więcej obserwacji nakazuje ostrożność w zbyt powszechnym jej
stosowaniu. Dlatego warto pamiętać o możliwości
wykorzystania w tym wypadku opipramolu.
Opipramol próbuje się również stosować
w zespole stresu pourazowego (PTSD, post-traumatic stress disease) oraz dyskinezach przewodu pokarmowego [19].
Niektóre propozycje dalszego
wykorzystania opipramolu (Pramolan®)
Należy zastanowić się, czy opipramolu nie można wykorzystać (uwzględniając jego wielokierunkową
skuteczność i dobrą tolerancję) w jeszcze innych zespołach chorobowych — jak na przykład zespół przewlekłego zmęczenia, który coraz częściej jest
u nas spotykany, choć wciąż nie dysponujemy odpowiednimi danymi na ten temat. Opipramol można również stosować w leczeniu dystymii [28], czyli przewlekłej subdepresji o małym nasileniu [29]. Wydaje się
również, że należałoby wznowić badania prowadzone
przez niektórych autorów w latach 70., między innymi
Jacobsa — 1972 i Mumenthalera — 1974 (cyt. wg [16]),
którzy z dobrym skutkiem stosowali opipramol w zapobiegawczym leczeniu migreny. Jest to o tyle uzasadnione, że opipramol działa między innymi blokująco na receptory serotoninowe 5-HT2, co obecnie uważa się za podstawową własność środków profilaktycznych w migrenie [24]. Opipramol można też wykorzystać w leczeniu uzależnienia od benzodiazepin [7].
Podsumowanie
Opipramol (Pramolan®), wprowadzony w latach 60., nadal stosuje się w codziennej praktyce lekarskiej w krajach środkowoeuropejskich; lek ten
obecnie przechodzi fazę renesansu. Stało się tak dlatego, że może on być powszechnie stosowany
w praktyce ogólnolekarskiej, medycynie psychosomatycznej, stanach lękowych i niepokoju, gerontopsychiatrii oraz zaburzeniach snu.
Lek może być bezpiecznie stosowany przez
wiele miesięcy bez potrzeby zwiększania dawki, gdyż
nie wykazuje efektu powstawania tolerancji. Działanie leku ujawnia się szybko.
Jest to środek przeciwlękowy, uspokajający
i rozjaśniający nastrój, dobrze znoszony (występują
nieliczne i łagodne objawy niepożądane), a także
pozbawiony potencjału uzależniającego. Zakres
wskazań do jego stosowania obejmuje zespoły lękowe (lęk uogólniony) i somatopodobne, to znaczy
nerwice według dawnej nomenklatury. Jest też skuteczny w mieszanych zaburzeniach lękowo-depresyjnych, w bezsenności przewlekłej pochodzenia nerwicowego, w migrenie transformowanej, w dolegliwościach okresu menopauzy i andropauzy oraz zaburzeniach psychosomatycznych. Bardzo interesującą — teoretycznie i praktycznie — własnością farmakologiczną opipramolu jest wpływ na receptory
sigma — być może związane ze zjawiskiem lęku.
www.psychiatria.med.pl
61
Psychiatria w Praktyce Ogólnolekarskiej 2003, tom 3, nr 1
PIŚMIENNICTWO
1. Kiejna A., Wojtyniak B., Trypka E. i wsp. Ocena rozpowszechnienia złego samopoczucia emocjonalnego i nerwicy w Polsce
w roku 1996. Psych. Pol. 2000; 34: 903–918.
2. Aleksandrowicz J.W. Zaburzenia nerwicowe. Wyd. Lek. PZWL,
Warszawa 1998.
3. Leder S. Postacie zaburzeń psychicznych. W: Wojtczak A. (red.):
Choroby wewnętrzne. Wyd. 2. T. 3. Wyd. Lek. PZWL, Warszawa
1995: 621–636.
4. Siwiak-Kobayashi M. Nerwice — koncepcja, diagnoza, terapia.
Post. Psych. Neur. 1998; 7: 367–374.
5. Małyszczyk K., Sidorowicz S. Zaburzenie depresyjne i lękowe
mieszane — nowa kategoria diagnostyczna. Wiad. Psych. 2000;
3: 89–95.
6. Rybakowski J. Współczesne poglądy na patogenezę i leczenie
zaburzeń lękowych. Przewodn. Lek. 2001; 4: 22–32.
7. Kornowski J. Udział czynników jatrogennych w patogenezie
uzależnienia od benzodiazepin. Porównanie skuteczności karbamazepiny i tianeptyny w zespole odstawienia benzodiazepin. Rozprawa doktorska, AMG 2002.
8. Podlewski J.K., Chwalibogowska-Podlewska A. Leki współczesnej terapii. Split Trading, Warszawa 1999.
9. Insidon. Monografia leku. Wyd. przez Geigy Pharma — Ciba
Pharma, 1990.
10. Gentsch C. Opipramol in verhaltens — pharmakologischen
Angst — und Depressionsmodellen Fortschr. Neur. Psych. 1998;
66 (supl. 1/98): 17–20.
11. Grabe H., Freyberger H.J., Maier W. i wsp. Opipramol bei somatoformen Störungen. Nervenheilkunde 1999; 18: 571–576.
12. Möller H.L., Volz H.P., Reimann I. i wsp. Opipramol for the
treatment of generalized anxiety disorder: a placebo controlled trial including an alprazolam — treated group. J. Clin. Psychopharm. 2001; 21: 59–65.
13. Müller W.E., Möller H.J. Opipramol — lek przeciwlękowy i rozjaśniający nastrój. Przekł. pod red. A. Prusińskiego. Via Medica,
Gdańsk 2003.
62
14. Müller W.E., Siebert B., Opipramol im Vergleich zu anderen
Therapeutika — Neue pharmakologische Data. Fortschr. Neur.
Psych. 1998; 66 (supl. 1/98): 9–12.
15. Volz H.P., Möller H.J. Opipramol bei Angst und Somatisierungsstörungen — Ergebnisse kontrollierter Studien. Fortschr.
Neurol. Psychiatr. 1998; 66 (supl. 1/98): 21–24.
16. Volz H.P., Moller H.J., Reimann J. i wsp. Opipramol for the
treatment of somatoform disorders. Results from a placebo-controlled trial. Eur. Neuropsychopharm. 2000; 10: 211–217.
17. Wendt G.A. i wsp. Opipramol bei Angst und Schlafstörungen
— eine alternative zu Tranquilzern. Med. Welt 1985; 36: 506.
18. Święcicki Ł. Interakcje trójpierścieniowych leków przeciwdepresyjnych. Farmakoterapia w Psychiatrii i Neurologii 1999; 2:
64–73.
19. Vademecum leków. Ośrodek Informacji Naukowej Polfa, Warszawa 1997.
20. Szelenberger W. (red.) Bezsenność. Fundacja Kliniki Psychiatrycznej AM w Warszawie 2000.
21. Reus V.J. Zaburzenia psychiczne. W: Fauci A.S. i wsp. (red.)
Interna Harrisona, Wyd. 14. T. II. Przekł. pod red. J. Juszczyka,
J. Kusia i A. Prusińskiego. Wyd. Czelej, Lublin 2001: 2285–
–2310.
22. Freyberger H.J., Grabe H.J., Maier W. i wsp. Opipramol (Insidon) in der Therapie somatoformer Störungen. Fortschr. Neur.
Psych. 1998; 66 (supl. 1/98): 25–30.
23. Prusiński A. Zaburzenia snu. Cz. I, II, III. Lek. Rodzinny 2002.
24. Prusiński A. Migrena. W: Prusiński A. Bóle głowy. Wyd. Lek.
PZWL, Warszawa 1999: 19–97.
25. Prusiński A. Migrena transformowana. Migrena 2000; 19–12.
26. Prusiński A. Polekowe bóle głowy ,,z odbicia’’. Neur. Neurochir. Pol. 1999; 32 (supl.): 631–637.
27. Barbour J.A. Psychotropic agent in the climacteric. Practitioner 1972; 209: 369.
28. Rabe-Jabłońska J. Dystymia: rozpoznanie, rozpowszechnienie,
obraz kliniczny, przebieg, pozycja nozologiczna, leczenie.
Medipress Psych. Neur. 1999; 3 (2): 11–19.
29. Pużyński S. Depresje i zaburzenia afektywne. Wyd. 2. Wyd.
Lek. PZWL, Warszawa 2000: 19.
www.psychiatria.med.pl