DENTALTRIBUNE
Transkrypt
DENTALTRIBUNE
DENTAL TRIBUNE The World’s Dental Newspaper · Polish Edition ISSN 1730-315X MARZEC 2006 Aktualności VOL. 4, NR 3 CENA: 9,50 zł. PRAKTYKA BADANIA PERSPEKTYWY WYDARZENIA Prowadzenie gabinetu Jak często przyznajesz, że wiesz, co chcesz osiągnąć, nie jesteś jednak pewien, w którym kierunku się poruszać? Jeśli drogę do sukcesu rozpoczniesz od ustalenia wytycznych i wskazówek lub nawet konkretnej mapy działań, może się okazać, że osiągniesz cel zacznie szybciej i efektywniej – także w gabinecie dentystycznym. Strona 6 Leczenie nawrotów wad zgryzu i niewielkich stłoczeń Aparaty sprężynowe typu spring aligner lub spring retainer od wielu lat są stosowane do niewielkiego przemieszczania zębów i do korekty zębów zrotowanych. Obecnie stosuje się także ich zmodyfikowane formy, o czym pisze dr Mahony. Droga do sukcesu w endodoncji Ostatni artykuł z 6-częściowej serii opisującej instrumenty, podstawowe zasady, techniki kliniczne oraz materiały wymagane do wykonania zabiegu endodontycznego zgodnie z zasadami sztuki lekarskiej. W tej części opisane zostały metody rozwiązywania niewielkich problemów jatrogennych. Relacje z wystaw, kursów i konferencji Kalendarium spotkań stomatologicznych jest coraz bardziej wypełnione, aby ułatwić Państwu dostęp do informacji, publikujemy zapowiedzi kursów oraz relacje z wystaw i kongresów. Przedstawiamy również harmonogram wystaw i konferencji na całym świecie. Strona 9 Strona 14 Strona 21 Próchnica i wady zgryzu głównymi problemami zdrowotnymi dzieci i młodzieży W projekcie Narodowego Programu Zdrowia (NPZ) na lata 2006-2015 w grupie najczęściej występujących zaburzeń, wad i chorób dzieci i młodzieży w wieku szkolnym obok nerwic szkolnych, wad wzroku, nadwagi i alergii wymienia się próchnicę zębów i wady zgryzu. Zwraca się przy tym uwagę na zmiany koncepcji opieki zdrowotnej w środowisku szkolnym, które sprowadzają się niemal wyłącznie do opieki pielęgniarskiej, często w bardzo ograniczonym zakresie. Autorzy projektu podkreślają znaczenie badań przesiewowych w tej grupie wiekowej, a także konieczność poprawy jakości i efektywności usług świadczonych w ochronie zdrowia przy jednoczesnym zintensyfikowaniu działań prewencyjnych, promocji zdrowia i edukacji zdrowotnej w tym zakresie. Zadania te wymieniane są jako główne cele NPZ. Niepopularny leasing Pomimo uproszczonej procedury i większej od kredytów bankowych dostępności, leasing sprzętu medycznego nie cieszy się w Polsce dużym zainteresowaniem. Nawet prywatne gabinety i niepubliczne zakłady opieki zdrowotnej wolą korzystać np. z zakupów w systemach ratalnych. Najczęściej w ramach leasingu dzierżawione jest wyposażenie gabinetów dentystycznych, sprzęt okulistyczny i ultrasonografy, a także sprzęt komputerowy i samochody osobowe. Potencjalni leasingobiorcy podkreślają, że leasing w Polsce wciąż jest bardzo drogi, a ponadto brakuje ekspertów rozumiejących specyfikę zastosowania tej formy finansowania w zakresie użytkowania sprzętu medycznego. Stowarzyszenie Polskich Lekarzy Dentystów jest organizatorem licznych szkoleń, kursów, seminariów i pokazów dla lekarzy dentystów, a także dla techników dentystycznych i higienistek stomatologicznych w całej Polsce. W tym numerze, na stronie 23 publikujemy relację z sesji SPLD zorganizowanej podczas targów KRAKDENT 2006. www.dental-tribune.com Ślina narzędziem diagnostycznym w terapii chorób przyzębia Część 1: Ślina i IgA wydzielnicze Juliette Reeves, Wielka Brytania Ślina jest jednym z podstawowych płynów ustrojowych. Bez niej nie byłoby możliwe prawidłowe funkcjonowanie jamy ustnej. Funkcje śliny wynikają zarówno z jej właściwości jako płynu, jak i cech poszczególnych składników. Jako płyn ślina ułatwia żucie, formowanie kęsów pokarmowych, połykanie i mowę, a także zmniejsza tarcie o błonę śluzową. Poszczególne składniki śliny przyczyniają się do jej właściwości przeciwbakteryjnych, trawiących, działania buforującego, a także ochrony i zachowania prawidłowego stanu błony śluzowej. Główne składniki śliny: woda i mucyna działają jak płyn oczyszczający i powlekający. W jej skład wchodzą także enzymy trawienne: lipaza i ptialina (amylaza), mucyny oraz elektrolity (sód, potas i chlor). W ślinie występują też substancje zwalczające drobnoustroje (np. li- zozym, laktoperoksydaza, IgA wydzielnicze), nabłonkowy czynnik wzrostu, minerały i układy buforowe. Zachowują one naturalną równowagę flory bakteryjnej, chroniąc błonę śluzową przed przerostem organizmów potencjalnie patogennych, przede wszystkim należących do rodzaju Candida. Lepkość śliny jest znacznie wyższa niż lepkość czystej wody ze względu na obecność licznych glikoprotein i immunoglobulin. Te cechy biochemiczne nadają ślinie właściwości powlekające i zmniejszające tarcie. Duże gruczoły ślinowe wydzielają ślinę okresowo, pod wpływem stymulacji układu wegetatywnego: wydzielanie zwiększa się np. podczas posiłków. Gruczoły przyuszne mają charakter surowiczy, podjęzykowe głównie śluzowy, z kolei ślinianki podżuchwowe wydzielają ślinę złożoną z obu tych składowych. Setki drobnych gruczołów ślinowych zlokalizowanych w wargach i policzkach produkują ślinę w sposób ciągły. U zdrowego człowieka objętość wydzielanej śliny wynosi 0,5-1,5 l dziennie. Ślina jako narzędzie diagnostyczne Od początku XX wieku wykorzystuje się ślinę do nieinwazyjnej oceny poziomu licznych hormonów, leków oraz przeciwciał. Jako płyn w diagnostyce ślina posiada niewątpliwą zaletę w stosunku do surowicy - możliwe jest jej nieinwazyjne pobieranie. W diagnostyce chorób ogólnoustrojowych najczęściej pobierana jest ślina mieszana, ponieważ zawiera składniki surowicy i łatwo ją pobrać. Skład DT strona 2 AD * UHDWHU 1 HZ < RUN ' HQWDO 0 HHWLQJ 1RYHPEHU 0GY;QTM/CTTKQVV/CTSWKU*QVGN ,CEQD-,CXKVU%QPXGPVKQP%GPVGT 'PLQ[0GY;QTM%KV[#V+VU$GUV 1XGT'FWECVKQPCN2TQITCOU+PENWFKPI5GOKPCTU 'UUC[UCPF*CPFU1P9QTMUJQRU 1R /QTGVJCP6GEJPKECN'ZJKDKVU 5HJLVWUDWLRQ )HH (QT+PHQTOCVKQPQP4GIKUVTCVKQP *QVGNU2TQITCOUCPF'ZJKDKVUEQPVCEV )TGCVGT0GY;QTM &GPVCN/GGVKPI (KHVJ#XGPWG6JKTF(NQQT 0GY;QTM0; 6GN (CZ 9GDUKVGYYYIP[FOEQO '/CKNKPHQ"IP[FOEQO $TQCFYC[5JQYU$CNNGV1RGTC/WUGWOU (CPVCUVKE*QNKFC[5JQRRKPICPF(KPG&KPKPI 2NGCUGUGPFOGOQTGKPHQTOCVKQPCDQWVCVVGPFKPIVJG )TGCVGT0GY;QTM&GPVCN/GGVKPI 9 0COG #FFTGUU %KV[5VCVG<KR%QWPVT[ 2JQPG 'OCKN (CZQTOCKNVJKUVQVJG)TGCVGT0GY;QTM&GPVCN/GGVKPIQT XKUKVQWTYGDUKVGYYYIP[FOEQOHQTOQTGKPHQTOCVKQP &64 2 DENTAL TRIBUNE Opinie DT strona 1 niki te pochodzą z miejscowych naczyń krwionośnych zaopatrujących gruczoły ślinowe, a także poprzez wypływający z kieszonek płyn dziąsłowy. Ocena poziomu hormonów sterydowych (kortyzolu i hormonów płciowych) jest dobrze sprawdzona i szeroko stosowana od 1980 r. Metoda ta umożliwia bezstresowe pobieranie próbki zamiast nakłucia żyły i wzbudza znaczne zainteresowanie, szczególnie jeśli chodzi o kortyzol. Badania śliny mają wiele zalet w porównaniu z badaniami krwi: pobieranie próbek jest bardzo proste, co ma szczególne znaczenie poza ośrodkami medycznymi, ryzyko zakażenia technika laboratoryjnego jest niższe niż w przypadku, kiedy ma on do czynienia z krwią. Ponadto w przypadku substancji związanych we krwi z nośnikami białkowymi stężenie w ślinie odzwierciedla stężenie wolnych cząsteczek we krwi. Liczne badania prowadzone w ciągu ostatnich 40 lat wykazały korelację między poziomem różnych związków zawartych w surowicy i w ślinie. Mierzony w ślinie poziom hormonów steroidowych i innych metabolitów, które we krwi są związane z białkami odzwierciedla stężenie wolnej, aktywnej formy hormonu. Próbka śliny może być wykorzystywana w diagnostyce nie tylko jako tańszy sposób otrzymania informacji, ale także do uzyskania danych, które nie są łatwo dostępne w przypadku badania surowicy krwi. Zastosowanie w zakresie zdrowia jamy ustnej Indywidualne czynniki gospodarza wydają się odgrywać rolę w etiologii zapalenia przyzębia. Należą do niech hormony steroidowe oraz IgA wydzielnicze (sIgA). W niniejszym artykule przedstawimy znaczenie żeńskich hormonów płciowych (estrogenu i progesteronu), hormonów stresu (adrenaliny, kortyzolu i DHEA) oraz sIgA w etiologii zapalenia przyzębia. Sugeruje się wykorzystanie badania śliny jako nieinwazyjnej metody oceny poziomu hormonów oraz sIgA. IgAwydzielnicze sIgA stanowią dominujący czynnik humoralny obecny w wydzielinach egzokrynnych. Na ogół występują obficie w śluzie wyścielającym przewód pokarmowy. U osób zdrowych komórki immunokompetentne zawarte w przewodzie pokarmowym produkują ok. 3g sIgA dziennie. Mimo, że odpowiedź immunologiczna błony śluzowej ma duże znaczenie, jest to jeden z najmniej poznanych aspektów odporności humoralnej i komórkowej. IgA stanowią około 15-20% immunoglobulin osocza, są to najliczniejsze przeciwciała obecne w wydzielinach: ślinie, łzach, mleku, a także wydzielinie w oskrzelach, jelitach i pozostałych częściach układu pokarmowego. Stanowią pierwszą linię obrony błony śluzowej przed bakteriami i wirusami. Przeciwciała klasy sIgAzapewniają miejscową ochronę błony śluzowej poprzez zapobieganie adhezji mikroorganizmów do jej powierzchni oraz penetracji wyściółki nabłonkowej. Uważa się także, że sIgAmogą wiązać się z patogennymi drobnoustrojami (np. wirusa- Funkcje śliny: • mechaniczne usuwanie resztek pożywienia i bakterii Polish Edition Czynniki wpływające na poziom sIgA: • zmniejszanie tarcia powierzchni jamy ustnej • ochrona zębów oraz błony śluzowej jamy ustnej i przełyku • leki przeciwzapalne • zobojętnianie kwasów w jamie ustnej • antybiotyki • aktywność przeciwdrobnoustrojowa • infekcje jelitowe • rozpuszczanie związków odpowiedzialnych za odczucie smaku • bakterie i grzyby kolonizujące przewód pokarmowy • ułatwianie mowy, żucia i połykania • wiek • tworzenie kęsów pokarmowych prowadzące do ich połknięcia • znaczne spożycie alkoholu • pierwszy etap trawienia węglowodanów i lipidów • zaburzenia trawienia i wchłaniania • oczyszczanie przełyku i działanie buforujące wobec kwasów żołądkowych • nieżyt żołądka i jelit • chemioterapia Na podstawie: Pederson, Barlow i wsp.: Gruczoły ślinowe i ślina. Oral Dis 2002 8:117–129. mi) bezpośrednio wewnątrz komórek nabłonka, a także wiązać antygeny w obrębie błony śluzowej właściwej, po czym wydalać je poprzez nabłonek do światła dróg pokarmowych lub oddechowych. W ten sposób umożliwiają oczyszczanie organizmu z tworzonych miejscowo kompleksów immunologicznych, zmniejszając ilość kompleksów dostających się do krążenia ogólnoustrojowego. Jest to pierwszy element obrony przed mikroorganizmami atakującymi eksponowaną powierzchnię błony śluzowej. sIgAa zapalenie przyzębia Dowody na znaczenie sIgA w patogenezie zapalenia przyzębia są niejednoznaczne. Najwcześniejsze badania prowadzone na pacjentach z zaburzeniami odporności, u których występowały przede wszystkim zaburzenia układu sIgA sugerowały, że upośledzenie odporności nie wydaje się usposabiać do występowania chorób przyzębia. Pozwoliło to sformułować wniosek, że obecne w ślinie przeciwciała prawdopodobnie nie odgrywają znaczącej ochronnej roli w przypadkach zapalenia przyzębia. Jednak odkrycia z ostatnich kilku lat dostarczają przeciwnych obserwacji. Hagewald i wsp. donoszą o znamiennym statystycznie obniżeniu stężenia i szybkości wydzielania IgA całkowitych (p<0,01) oraz IgA1 (p<0,001) w ślinie spoczynkowej i stymulowanej u osób z agresywnym zapaleniem przyzębia. Badacze doszli do wniosku, że stanowi to dowód zahamowania wydzielania przeciwciał klasy sIgA oraz że może zwiększać podatność na zapalenie przyzębia. Dalsze badania dotyczące uogólnionego młodzieńczego zapalenia przyzębia (generalised early-onset periodontitis, GEOP) wykazały znacząco niższe stężenie i szybkość wydzielania całkowitych sIgA w grupie badanych dotkniętych tą chorobą. Schenek i wsp. donoszą także o wyższym poziomie IgA w ślinie osób z mniejszą średnią liczbą miejsc krwawiących po nagromadzeniu płytki nazębnej. W związku z tym sugerowano, że u pacjentów z bardziej nasilonym stanem zapalnym dziąseł obniżony jest poziom sIgA w ślinie. Wydaje się także, że mechanizm, w którym sIgA chronią przed zapaleniem przyzębia to raczej zapobieganie adhezji bakterii do błony ślu- • zakażenie żywności zowej niż niszczenie antygenów. Niezbędne są dalsze badania w tej dziedzinie. Jednak z drugiej strony obniżony poziom sIgA w ślinie u niektórych pacjentów wydaje się wpływać na odporność gospodarza na zapalenie błony śluzowej, co obserwowane jest szczególnie u osób bardziej podatnych i silniej reagujących na patogeny przyzębia. Dlatego badanie poziomu sIgAu takich pacjentów może być szczególnie istotne. Odżywianie i IgAwydzielnicze Wiele czynników biochemicznych, zależnych jest od spożycia związków odżywczych i wpływa na poziom sIgA. Podstawowe obszary wymagające szczególnych składników odżywczych to bariera śluzówkowa, flora jelitowa, układ immunologiczny i wątroba. Czynniki odżywcze wpływające na poziom sIgA to odpowiednia podaż choliny, fosfatydylocholiny, niezbędne kwasy tłuszczowe (essential fatty acids, EFA) oraz antyoksydany, przede wszystkim glutation, witamina C i cynk. W laboratoriach Individual Wellbeing Laboratories przez wie- ➟ O wydawcy Wydawca polskiego wydania: Dental Tribune Polska Sp. z o.o. Al. Jerozolimskie 44, 00-024 Warszawa telefon: (22) 433 63 63 faks: (22) 433 63 64 [email protected] www.dental-tribune.com Zespół redakcyjny: Konsultacja naukowa: Prof. zw. dr hab. med. Leszek Kryst Redaktor naczelna: Magdalena Wojtkiewicz, [email protected] Tłumacze: Ewa Aleksińska Marcin Aleksiński Ewa Ganowicz Redakcja i korekta tekstów: Marzena Bojarczuk Marketing i reklama: Grzegorz Rosiak, [email protected] telefon: (22) 433 63 62 Informacje w sprawie prenumeraty: Dental Tribune Polska Sp. z o.o., [email protected] telefon: (22) 433 63 62 Nakład: 10 000 egz. Wydawca i redakcja nie ponoszą odpowiedzialności za treść reklam i ogłoszeń. Publikacja ta jest przeznaczona dla osób uprawnionych do wystawiania recept oraz osób prowadzących obrót produktami leczniczymi w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 6 września 2001 r. – Prawo farmaceutyczne (Dz. U. Nr 126, poz. 1381, z późn. zmianami i rozporządzeniami). Redakcja Dental Tribune dokłada wszelkich starań, aby publikować artykuły kliniczne oraz informacje od producentów jak najrzetelniej. Nie możemy odpowiadać za informacje, podawane przez producentów. Wydawca nie odpowiada również za nazwy produktów oraz informacje o nich, podawane przez ogłoszeniodawców. Opinie przedstawiane przez autorów nie są stanowiskiem redakcji Dental Tribune. DENTAL TRIBUNE The World’s Dental Newspaper Dental Tribune makes every effort to report clinical information and manufacturer’s product news accurately, but cannot assume responsibility for the validity of product claims, or for typographical errors. The publishers also do not assume responsibility for product names or claims, or statements made by advertisers. Opinions expressed by authors are their own and may not reflect those of Dental Tribune International. DENTAL TRIBUNE Ad Production Manager Christian Mascher [email protected] Published by Publisher Torsten Oemus Designer Franzi Dachsel [email protected] [email protected] Design Manager Matthias Abicht [email protected] Associate Editor Jeannette Enders [email protected] Regional Offices Europe President Daniela Zierke Holbeinstr. 29 Torsten R. Oemus 04229, Leipzig [email protected] Germany Executive President Marketing & Sales Tel.: +49-341-48-47-40 Fax: +49-341-48-47-4290 Peter Witteczek [email protected] [email protected] www.dti-publishing.com Executive Vice President Finance Asia Pacific Dan Wunderlich [email protected] Tony Lo Room 1602, 108 Java Road, North Point, Hong Kong License Inquiries Tel.: +852-3118-7508 Jörg Warschat Fax: 852-3118-7509 [email protected] Product Manager Bernhard Moldenhauer [email protected] Accounting Manuela Hunger [email protected] Production & Distribution Manager Gernot Meyer [email protected] Marketing & Sales Services Daniela Zierke Senior Editor Dr. Marius Steigmann [email protected] Managing Editor Robin Goodman [email protected] Managing Editor Daniel Zimmermann [email protected] The Americas Markus Lehmann 2805 East Oakland Park Blvd., Suite 239, Fort Lauderdale, Florida 33306 Tel.: +1-888-823-6462 Fax: +1-954-252-2236 © 2006, Dental Tribune International GmbH. All rights reserved. DENTAL TRIBUNE Opinie Polish Edition 3 Otyłość sprzyja chorobom przyzębia Marzena Bojarczuk, Dental Tribune Polska Zęby palaczy a leczenie kanałowe Marzena Bojarczuk, Dental Tribune Polska Naukowcy ze szpitala w Bostonie, korzystając z danych medycznych zebranych w ramach programu Veterans Affairs Normative Aging and Dental Longitudinal Studie, zbadali wpływ palenia na występowanie chorób dziąseł. Wykorzystane dane ➟ le lat analizowano poziom sIgA w ślinie. Poniżej przedstawiono sugerowany protokół, stworzony w celu odtworzenia puli sIgA. Sugeruje się podawanie Saccharomyces Boulardii jako probiotyku przywracającego równowagę flory jelitowej. W przypadku bardzo niskiego poziomu sIgA należy rozważyć celowość zastosowania także bakterii z rodzaju Lactobacillus.Ponadto zaleca się spoży- Autor zbierane były przez ponad 30 lat. W ramach programu ponad 800 mężczyzn objętych badaniami zgłaszało się do ośrodka badawczego co 3 lata na obowiązkowy przegląd uzębienia i badanie rtg zębów. Dzięki temu można było zbadać i ocenić stan choroby ponad 19 tysięcy pojedynczych zębów. W wyniku przeprowadzonych analiz okazało się, że prawie tysiąc zębów spośród wszystkich zbadanych zostało poddanych leczeniu kanałowemu, przy czym konieczność takiego leczenia o 70% wanie wystarczającej ilości antyoksydantów w postaci preparatu zawierającego różnego rodzaju dobrze przyswajalne związki o działaniu przeciwutleniającym. W przypadku zaburzeń poziomu sIgA szczególnie poleca się stosowanie glutationu - enzymu o działaniu przeciwutleniającym. Wskazane jest zastosowanie tego schematu przez 6 kolejnych tygodni, a następnie powtórzenie badania. tygodni DGL Liquorice w połączeniu z substancjami o charakterze antyutleniaczy. Jeśli poziom IgA jest nadal niski, należy wziąć pod uwagę inne czynniki, takie jak np. podwyższony poziom kortyzolu i/lub niski poziom DHEA. Temat ten zostanie szerzej omówiony w kolejnej części niniejszego cyklu. Jeśli po 6 tygodniach stosowania terapii poziom IgA jest nadal niski, podtrzymuje się zalecenia przez okres kolejnych 6 tygodni. Po uzyskaniu poprawy poziomu sIgA wskazane jest stosowanie przez 12 Wnioski Opisy przypadków oraz badania kliniczne pozwoliły już dawno wywnioskować, że choroby ogólnoustrojowe mogą wiązać się z występowaniem zapalenia dziąseł i przyzębia oraz wpływać na ich obraz kliniczny. Choroby te mogą mieć wpływ na zainicjowanie, po- Badania przeprowadzone przez naukowców z Uniwersytetu w Buffalo wykazały, że otyłość – przez podnoszenie poziomu zapalnych cytokin – przyczynia się do rozwoju chorób dziąseł i tkanek przyzębia. Badaniami objęto ok. 12,5 tysiąca zdrowych osób w wieku od 20 do 90 lat, u 43% z nich stwierdzono nadwagę lub otyłość. Analizując wyniki przeprowadzonych badań naukowcy stwierdzili, że choroby dziąseł częściej dotyczą osób z nadwagą, a ponadto przebieg tych schorzeń jest poważniejszy u pacjentów z wyższym wskaźnikiem BMI. W badaniach uwzględniono pozostałe ważne czynniki ryzyka paro- dontozy, np. wiek, płeć, dieta, palenie papierosów. Ta sama grupa naukowców badała też zależność występowania chorób dziąseł od odporności na insulinę i stopień narażenia na zgon z powodu powikłań cukrzycy osób, u których dodatkowo występują choroby dziąseł. Okazało się, że zmiany chorobowe w tkankach podpierających i otaczających zęby były silniejsze u osób z większą odpornością na insulinę. Chorzy na cukrzycę cierpiący dodatkowo z powodu chorób dziąseł są także w większym stopniu narażeni na zgon z powodu powikłań cukrzycy (chorób układu krążenia, niewydolności nerek itp.). DT częściej występowała w przypadku osób palących. Naukowcy stwierdzili, że palenie zmniejsza znacznie zdolność organizmu do zwalczania infekcji, w tym także próchnicy i chorób przyzębia. Dlatego też u palaczy częściej dochodzi do zakażenia miazgi zęba i w związku z tym częściej konieczne jest zastosowanie leczenia kanałowego. DT stęp i zaawansowanie zapalenia przyzębia w różny sposób w zależności od tego, które szlaki patogenetyczne oraz funkcje organizmu są dotknięte chorobą. Ogólnie przyjmuje się, że różnic w przebiegu choroby u poszczególnych osób nie można wiązać jedynie z ilościowymi różnicami mikroflory poddziąsłowej. tej dziedzinie. Wydaje się jednak, że poziom IgA wydzielniczych ma również pewne znaczenie w etiologii zapalenia przyzębia. Dlatego też dla niektórych pacjentów obecność sIgA w ślinie może stanowić kolejny element walki z tą chorobą. DT Na osobniczą podatność na chorobę wpływ mają liczne czynniki gospodarza, a niektóre z nich uwarunkowane są parametrami biochemicznymi. Funkcja sIgA w etiologii choroby przyzębia jest ciągle przedmiotem badań, niezbędne są zatem dalsze analizy w Więcej informacji dotyczących oceny poziomu sIgA można znaleźć na stronie: www.perio-nutrition. com. Autorka pragnie podziękować za pomoc w pisaniu tego artykułu laboratoriom Individual Wellbeing Diagnostic Laboratories. Piśmiennictwo dostępne u wydawcy. AD Juliette Reeves jest doświadczoną higienistką stomatologiczną i dietetykiem. Jest także autorką artykułów na potrzeby portalu Smile-on.com. publikuje w czasopiśmie Dentistry. Reeves jest autorką licznych podyplomowych materiałów szkoleniowych dla dentystów z zakresu odżywiania i zdrowia jamy ustnej. Obecnie dzieli swój czas pomiędzy praktyką rodzinną na Wimpole Street a pisaniem, prowadzeniem badań i wykładami na temat znaczenia odżywiania dla zdrowia jamy ustnej. Więcej informacji o autorce znajduje się na stronie internetowej: www.perio-nutrition.com E-mail: [email protected]. co.uk