docOD DEMOKRACJI DO DYKTATURY
download 
Reklamacja Transkrypt
OD DEMOKRACJI DO DYKTATURY
ST AN I S Ł A W B Y S Z O K A LE KS I E J K O C Z E T K O W OD DEMOKRACJI DO DYKTATURY WSTĘP DO POLSKIEGO WYDANIA Oddajemy do rąk polskiego czytelnika książkę Euromajdan im. Stepana Bandery świadomi faktu, że książka nasza może wywołać burzliwą dyskusję. O to zresztą nam chodzi. Przecież każdy nowy punkt widzenia, nawet jeśli nie odpowiada naszym poglądom poszerza nasze horyzonty i uczy czegoś nowego. Dyskusje, nawet burzliwe i prezentacja innych niż nasze własne punkty widzenia pomagają lepiej rozumieć świat. Nasza książka nie jest jednostronnym opisem publicystycznym. Opieraliśmy się na źródłach, dokumentach i relacjach naocznych świadków. Niektóre wydarzenia widzieliśmy na własne oczy, ponieważ byliśmy w Kijowie w opisywanym przez nas czasie. Chodziliśmy na Majdan, rozmawialiśmy z ludźmi, w tym z wieloma uczestnikami wydarzeń w centrum ukraińskiej stolicy. Nad książką pracowaliśmy przez 1,5 roku. Zanim skierowaliśmy ją do druku, udostępniliśmy efekt naszej pracy różnym czytelnikom, również ukraińskim nacjonalistom i choć ci ostatni poddali książkę ostrej krytyce, nikt nie zarzucił nam kłamstwa. Polskie tłumaczenie książki uważamy za ważne z kilku powodów. Po pierwsze z niepokojem oceniamy raptowny wzrost nacjonalizmu na Ukrainie i na Majdanie, który go wypromował i wprowadził do najwyższych władz ukraińskich. Po drugie, krytycznie oceniamy dzia3 łania władz i większości mediów zachodniej Europy, by nacjonalistycznego zagrożenia nie zauważać. Polska niestety, nie jest w tym wyjątkiem. Przeciwnie, pełni aktywną rolę w popieraniu nowych władz Ukrainy i słabo skrywa intencje, by poprzez Ukrainę zaszkodzić Rosji. Polscy politycy nie widzieli na Majdanie flag nacjonalistycznych i organizacji faszystowskich, nawiązujących w swej ideologii i symbolice do najczarniejszych kart ukraińskiej historii. Pomijali milczeniem stosunek nowych władz Ukrainy do Rzezi Wołyńskiej, krwawego rozdziału polsko-ukraińskich stosunków. Obecnie nie zauważają okropności wojny domowej na Ukrainie, całe zło widząc tylko po jednej stronie. Uważamy to za poważny błąd, który może na Polsce się zemścić już niedługo. Polskie elity polityczne, niezależnie od dzielących je różnic politycznych przybywały na Majdan, by zademonstrować swą solidarność z Ukrainą. Pytanie tylko – którą Ukrainą? Tą z listopada 2013 r. kiedy demonstrowali tam ludzie, którzy wyrażali swój sprzeciw przeciwko decyzji prezydenta Janukowycza o nieprzystępowaniu do Unii Europejskiej czy tą z grudnia 2014 roku, kiedy nad Majdanem powiewały flagi nacjonalistów i neonazistów? Jarosław Kaczyński na trybunie obok Ołeha Tiahnyboka i wznoszący historyczny okrzyk ukraińskich nacjonalistów pokazywał, że wchodzi w grę raczej ta druga możliwość. Kaczyński i inni polscy politycy ściskając dłonie ukraińskich polityków o jednoznacznie nacjonalistycznej proweniencji pokazywali, że nie jest dla nich niczym nagannym stawanie obok ludzi, którzy nie tylko usprawiedliwiali Rzeź Wołyńską z jej 120 000 zamordowanymi Polakami ale morderców z UPA uważają za bohaterów i wzór do naśladowania dla współczesnych Ukraińców. Mało tego, uważają zbriodnię wołyńską za akt patriotyzmu. To mają być nowi sojusznicy Polski? 4 Uważamy, że taka postawa polskich elit politycznych daje nowym neonazistom poczucie bezkarności. Daje też wiarę w to, że nie ma nic złego w tych strasznych rzeczach, które w tej chwili maja miejsce na Ukrainie, a które wiernie i powołując się na udowodnione fakty przedstawiamy w naszej książce. Życzymy dobrze Ukrainie i jej obywatelom, niezależnie od jej wyborów. Nie możemy się jednak zgodzić by świat, Europa i Polska zamykały oczy na odradzający się na Ukrainie faszyzm. Nie rozumiemy, czemu nikt z polityków Zachodu nie chce tego zagrożenia zauważać. Bo co do tego, że je widzą, nie mamy wątpliwości. Boli nas, że w tle tych decyzji nie widzimy troski o samą Ukrainę. Widzimy za to wyraźnie antyrosyjska retorykę. Ukraina stała się pionkiem w większej grze. Efektem tej gry może być sytuacja, że Europa nagle znajdzie się wobec zagrożenia faszyzmem, który stanie u jej granic. Narzucanie innym państwom wyłącznie swojego punktu widzenia i swojej formy demokracji jako jedynie słusznego jest drogą donikąd. Tym bardziej, że nikt nie wyjaśnił, czemu akurat tylko jedna droga rozwoju ma być słuszna i czemu można ja narzucać innym, nawet siłą. Państwo ukraińskie staje dzisiaj przed wieloma wyzwaniami. Jednym z nich jest radykalizacja życia politycznego, faszyzacja i neonazizm. Wierzymy, że sami Ukraińcy będą w stanie uporać się ze wszystkimi negatywnymi zjawiskami społecznymi, które grożą ich krajowi. W naszej książce pokazujemy wyraźnie te zagrożenia. Nasza książka nich będzie zachętą do walki, by już nigdy Europa nie wracała do najczarniejszych kart swojej historii. Stanisław Byszok Aleksiej Koczetkow 5 SPIS TREŚCI Przedmowa. Podzielona Ukraina . . . . . . . . . . . . 10 Socjal-Narodowa Partia Ukrainy w latach 90. . . . . 15 Niezależna Ukraina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 Od SNPU do Swobody: krótka historia . . . . . . . . . . 16 Staż w Czeczenii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 Powiązania międzynarodowe SNPU . . . . . . . . . . . . 21 Radykalny rasizm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 Integracja europejska „tylko dla białych” . . . . . . . . . 28 Transformacja: od SNPU do Swobody . . . . . . . . . 31 Na fundamencie rusofobii . . . . . . . . . . . . . . . . . 34 Ostateczne rozwiązanie kwestii rosyjskiej . . . . . . . . 36 Mit języka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39 Mit wojny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40 Mitologia płci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43 Antysemityzm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44 Krym i tatarscy sprzymierzeńcy Swobody . . . . . . 47 Swoboda przekracza Dniepr . . . . . . . . . . . . . . . 51 „Projekt specjalny” Partii Regionów . . . . . . . . . . . . 54 Narodowy socjalizm od Kruppa do Kołomojskiego . . . 59 Pulp Fiction made in Galicia . . . . . . . . . . . . . . . . 65 Ukraiński neonazizm kontra „Cerkiew Moskali” . . 70 Nacjonaliści w Radzie Najwyższej . . . . . . . . . . . 73 Swoboda przebija okno do Europy . . . . . . . . . . . . . 73 6 McCain przysyła grant . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76 Swoboda będzie przedmurzem dla opozycji . . . . . . . 77 Jeden kraj, jeden naród, jeden język . . . . . . . . . . . . 78 Tłumacz dla Iry albo „Moskal nie będzie moim rodakiem” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79 Ręka Moskwy albo „przeklęty Stalin” . . . . . . . . . . . 83 Piłuj, Szura, piłuj . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85 Żydzi miasta Kijowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85 Socjalnacjonaliści zadławili się Rosją . . . . . . . . . . . 88 Związkowe sprawy i walka o „prostego człowieka” . . . 90 OUN, UPA i rozwój mitologii nacjonalistycznej . . . . . 94 Leninopad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98 Ogień na Rady Miejskie! . . . . . . . . . . . . . . . . . 103 Czy Kijów będzie miastem banderowskim? . . . . . . . 109 Uczestnictwo Swobody w blokowaniu Rady. . . . . . . 111 Tiahnybok przeciw Janukowyczowi lub nieudany scenariusz Partii Regionów . . . . . . . . . . . . . 115 Euromajdan imienia Bandery albo kto nie skacze – ten Moskal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119 Rozpędzenie pierwszego Euromajdanu . . . . . . . . . 120 Opozycja zadaje CIOS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122 Nowy rok ze starym Banderą . . . . . . . . . . . . . . . 131 Luty „Niebiańskiej Sotni” . . . . . . . . . . . . . . . . . 133 Prawy Sektor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142 Tailer Durden po ukraińsku . . . . . . . . . . . . . . . . 142 Tryzub imienia Stepana Bandery . . . . . . . . . . . . . 147 Zjednoczenie Socjalno-Narodowe – Patriota Ukrainy . . . 163 UNA-UNSO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 176 Biały Młot . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 182 Prawy Sektor i Służby Specjalne . . . . . . . . . . . . . 184 Neonaziści na Euromajdanie . . . . . . . . . . . . . . 190 7 Odeska masakra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194 Dom Związków Zawodowych . . . . . . . . . . . . . . . 194 Brawo Odessa! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197 Idź i patrz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200 Dehumanizacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202 Psychologia ukraińskiego nacjonalizmu . . . . . . . 211 Ludzie pośród ruin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212 Płynny lęk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214 Rytualizm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216 Czym jest dobro i czym jest zło . . . . . . . . . . . . . . 217 To nie my jesteśmy tacy, to życie jest takie . . . . . . . 219 Gdy rozum śpi, budzą się upiory . . . . . . . . . . . . . 220 Nowy kolektywizm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223 Konieczna brutalność . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225 I znowu mitologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 228 Syndrom sztokholmski po ukraińsku . . . . . . . . . . 231 Swoboda – wolność od czego i do czego . . . . . . . . . 233 Zakończenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 235 Dodatki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241 Program Zjednoczenia Socjal Nacjonalnego – Patriota Ukrainy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241 Program realizacji Ukraińskiej narodowej idei w procesie budowania państwowej oglnoukraińskiej organizacji „Tryzub im. Stepana Bandery” (wyjątki) . . . . . . . 253 Aleksiej Siemionow. Miejsce przestępstwa: „Majdan” . . . . . . . . . . . 270 8 Nie ma wielu cech reżimów totalitarnych, które byłyby jednocześnie tak mylące dla powierzchownego obserwatora, a zarazem tak charakterystyczne dla całego intelektualnego klimatu, jak całkowita perwersja języka: ta zmiana znaczenia słów, którymi wyrażane są idee ideały nowej władzy. Najbardziej cierpi na tym oczywiście wolność słowa. Friedrich A. von Hayek ekonomista i filozof Naszym wrogiem zawsze był sam naród Moskali, a także ich obecna władza, carska czy bolszewicka, ich państwo i system społeczny. Stepan Bandera przywódca ukraińskiego nacjonalizmu 9 Przedmowa Podzielona Ukraina „Kto nie skacze, ten Moskal” – skandował tłum na kijowskim Majdanie Niezależności zimą 2013/2014 r. I skakali: kobiety i mężczyźni, starsi i młodsi, bo w „nowym, wspaniałym świecie” ukraińskiej rewolucji pod sztandarem Stepana Bandery nikt nie ma ochoty uchodzić za stronnika zagorzałych wrogów ukraińskiej państwowości. Internetowy słownik współczesnego języka ukraińskiego i slangu „MySłowo” uważa „Euromajdan” za słowo 2013 r. Słowo „majdan” (plac), które stało się popularne dziesięć lat wcześniej, uzyskało wyraźną europejską konotację. Politycy Unii Europejskiej i stanów Zjednoczonych z życzliwością przywitali masowe demonstracje w centrum Kijowa, nazywając je przejawem świadomego proeuropejskiego wyboru narodu ukraińskiego. Niedługo potem rozległy się pierwsze strzały i została przelana pierwsza krew przyszłej „Świętej Sotni”. Masowe demonstracje „rozgniewanych obywateli” miały na Ukrainie obiektywne przyczyny. Był to protest przeciwko nieskutecznej i skorumpowanej władzy, przeciwko milicji i nadużyciom biurokracji, przeciwko niejasnej i wiodącej kraj w ślepy zaułek polityce prezydenta i rządu. Brutalne pobicie przez Berkut kilkuset studentów protestujących na Majdanie przeciwko decyzji Janukowycza o niepodpisaniu umowy stowarzyszeniowej Ukrainy z Unią Europejską było niemal ostatnią kroplą przelewającą czarę goryczy. Furia zgromadzona przez lata, jeśli nie dekady, wybuchła. „Dłużej tak żyć nie mo10 żemy” – zdecydowali mieszkańcy ukraińskich metropolii. Ale jak mogą żyć? Wszystkie narodowe ruchy wyzwoleńcze – a tak właśnie widzą swoje dążenia uczestnicy i sympatycy Euromajdanu – równolegle z postulatami wyzwolenia od „zewnętrznej” lub „wewnętrznej” okupacji jako pozytywnego manifestu używają idei i nastrojów popularnych w społeczeństwie (lub przynajmniej jego najaktywniejszej części). W imperium rosyjskim w 1917 r. dominowały ideologie lewicowe, radykalny islamizm był najbardziej popularny w krajach arabskich podczas arabskiej wiosny 2012 r., a nacjonalizm, także radykalny, stawiający wyzwanie liberalnym i ludowo-demokratycznym „dewiacjom” stał się dominującym nastrojem Ukrainy na przełomie 2013 i 2014 r. Przyzwyczajony do „aksamitnych rewolucji” lat 80. ubiegłego wieku cywilizowany świat był pewien, że w Europie krwawe przewroty stały się niemożliwe. Dlatego gdy konfrontacja w centrum Kijowa w lutym 2014 r. weszła w ostrą fazę, wielu ekspertów zaczęło przypisywać odpowiedzialność za rozlew krwi „siłom zewnętrznym”. Tradycyjnie siłę taką uosabiają albo Federacja Rosyjska, albo Unia Europejska, albo Stany Zjednoczone – zależnie od perspektywy i uprzedzeń eksperta. Brytyjski premier Winston Churchill powiedział ponoć: „Ludziom należy mówić prawdę, ale nie ma potrzeby mówienia im całej prawdy”. Niestety, z takich właśnie półprawd, jeśli nie rażących przeinaczeń, tworzy się obraz medialny, z którego ludzie w Rosji i krajach Zachodu, nie mówiąc już o Ukrainie, czerpią swoją wiedzę o ukraińskich wydarzeniach. Dlatego wielkie zadanie, jakie stawiają sobie autorzy tego opracowania, to przezwyciężenie jednostronnych i zbudowanych na uprzedzeniach interpretacji Euromajdanu i umożliwienie Czytelnikom 11 obiektywnej oceny przyczyn i skutków nowej ukraińskiej rewolucji. Rewolucji, która po swoim „zwycięstwie”, przerodziła się z siły jednoczącej całe społeczeństwo przeciw dysfunkcyjnej władzy w czynnik polaryzacyjny, oparty na milicyjnej machinie represji. Siła tego czynnika trudna jest do przecenienia. Nacjonalizm ukraiński to nurt polityczny i historyczny obecny w kraju od uzyskania niepodległości w 1991 r. To nacjonaliści – a nie, jak w wielu innych krajach, ludzie lewicy – stali się główną siłą ulicy na długo przed Majdanem. Masowe demonstracje organizowane przez zjednoczoną nacjonalistyczną opozycję, z partią Swoboda na czele, pokazywały siłę ideologicznie motywowanych działaczy, gotowych do konfrontacji. Partie liberalne i demokratyczne miały zaś do dyspozycji jedynie „majdanarbeiterów”1: ludzi w wieku produkcyjnym i emerytalnym, którym przed demonstracjami wręczano partyjne symbole i którzy po wszystkim ustawiali się w kolejce po wypłatę. Biorąc pod uwagę katastrofalnie niskie ukraińskie płace, nie mówiąc już o emeryturach, trudno mieć do nich pretensje. Kiedy demokratyczny Euromajdan ogarnął cały kraj, a konfrontacja z władzą przybierała na sile, jasne się stało, że „majdanarbeiterzy” i zwykli „rozgniewani obywatele” dominujący w ruchu protestu nie nadają się do starć z milicją, zajmowania arsenałów, atakowania budynków samorządowych. Wtedy na scenie pojawiły się neonazistowskie bojówki pod nowym szyldem Prawego Sektora – który po bliższym zbadaniu okazał się sojuszem wcześniej znanych ultraprawicowych organizacji paramilitarnych. Czerwono-czarna flaga Prawego Sektora to jednoznaczne nawiązanie do tradycji Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów Stepana Bandery. Gdy została przelana pierwsza krew, a na Majdanie zaczęły dominować flagi Bandery, wielu z dotychczasowych 12 entuzjastów Euromajdanu poważnie się zastanowiło. Tak na zachodzie, jak i na wschodzie Ukrainy ludzie chcieli pozytywnych zmian w społeczeństwie, wyższego standardu życia, państwa prawa i porządku – pod auspicjami Unii Europejskiej lub bez nich. Jednak to, co zrodziło się z Euromajdanu, w tym rząd, który przejął kraj po upadku reżimu Janukowycza, niewiele miało wspólnego z tym europejskim marzeniem. Stabilność i korupcja ustąpiły miejsca dewastacji i korupcji – tym większej w warunkach faktycznego paraliżu organów ścigania i bezkarności neonazistowskich gangów, dopuszczających się aktów bandytyzmu i samosądu „w imię rewolucji”. W zestawieniu z tym, co dzieje się na ulicach, nowy, „rewolucyjny” rząd, składający się głównie z przedstawicieli neoliberalnej Batkiwszczyny Julii Tymoszenko, stanowił wyraźny kontrast. Jednak ukraińscy neoliberałowie, którzy najwięcej zyskali na krwawych zamieszkach, z łatwością przyjęli typową mowę nienawiści neonazistów. Biorąc pod uwagę ogólny klimat ideologiczny i polityczny, takie połączenie liberalizmu z radykalnym nacjonalizmem i ksenofobią może mieć daleko idące konsekwencje. Słynna książka Gene’a Sharpa Od dyktatury do demokracji, opublikowana dwie dekady temu, stała się biblią „architektów zamachu stanu” z całego świata – od Europy i świata arabskiego do Ameryki Południowej. Rok 2014 to najwyraźniej najwyższy czas, aby napisać inną książkę. Książkę o tym, jak „demokratyczne” rewolucje wynoszą do władzy siły znacznie mniej demokratyczne i pokojowe niż dopiero co obaleni dyktatorzy. Nie sposób zrozumieć konsekwencji bez zrozumienia przyczyn. Nie sposób przewidzieć, jak będzie się rozwijać sytuacja na Ukrainie, bez zrozumienia ideowych i organizacyjnych podstaw nowoczesnego ukraińskiego nacjona13 lizmu, który stał się jedyną liczącą się siłą Euromajdanu. Książka ta prezentuje rozwój nacjonalistycznych ukraińskich ugrupowań – od 1991 r. do dnia dzisiejszego, z naciskiem na historię parlamentarnej partii Swoboda (do 2004 r. pod nazwą Socjalno-Narodowa Partia Ukrainy) i pozaparlamentarnego Prawego Sektora, analizując ideologię, psychologię i metody politycznego działania tych struktur. Aneks zawiera kluczowe dokumenty programowe badanych organizacji, a także omówienie najważniejszych przestępstw, które popełniono w czasie rządów anarchii z lutego i marca 2014 r. Nie należąc do żadnej z rywalizujących o władzę partii ukraińskiej rewolucji (lub, jeśli ktoś woli, zamachu stanu), ale bezwarunkowo sympatyzując z ludem Ukrainy, autorzy żywią nadzieję, że ich praca stanie się jedną z cegiełek, z których w końcu powstanie gmach prawdziwie demokratycznego społeczeństwa, opartego nie na nienawiści i ksenofobicznych mitach, lecz na wzajemnym szacunku i zrozumieniu. Stanisław Byszok i Aleksiej Koczetkow, kwiecień 2014 r. 14 Socjal-Narodowa Partia Ukrainy w latach 90. Niezależna Ukraina Sny wszystkich ukraińskich nacjonalistów ziściły 24 sierpnia 1991 r., kiedy Rada Najwyższa Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej ogłosiła niepodległość Ukrainy od ZSRR. 1 grudnia 1991 r. odbyło się w tej sprawie referendum. Na jedyne pytanie: „Czy zgadzasz się z Aktem ogłoszenia niepodległości Ukrainy?” „Tak” – odpowiedziało 90,32 proc. głosujących, „nie” – 7,58 proc. Frekwencja wyniosła 84,18 proc. 8 grudnia 1991 r. Leonid Krawczuk, Borys Jelcyn i Stanisław Szuszkiewicz, prezydenci Ukrainy, Rosji i Białorusi – trzech państw-założycieli ZSRR – podpisali w Wiskulach w Puszczy Białowieskiej porozumienie, nazwane później „Układem Białowieskim”. Stwierdzili w nim, że Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich przestał istnieć jako podmiot prawa międzynarodowego i byt geopolityczny. Akceptując zmiany zachodzące na Ukrainie, Mykoła Pławiuk – prezydent Ukraińskiej Republiki Ludowej (URL)2 na uchodźstwie i przywódca Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów (OUN)3 – wyraził przekonanie, że rząd emigracyjny powinien rozpocząć przygotowania 15 do przekazania władzy organom krajowym. Pławiuk, jako ostatni prezydent URL na uchodźstwie, przekazał swoje kompetencje i historyczne insygnia władzy, a także stanowiska Przewodniczącego Rady Najwyższej i premiera Ukrainy prezydentowi Leonidowi Krawczukowi podczas uroczystej sesji Rady Najwyższej w Kijowie w sierpniu 1992 r. W ten sposób Pławiuk potwierdził, że niezależne państwo ukraińskie powołane do życia rok wcześniej jest prawnym następcą Ukraińskiej Republiki Ludowej. Na początku lat 90. „starzy” nacjonaliści zaczęli powracać do niepodległej Ukrainy, gdzie nie widziano ich od pół wieku. Cel wyznaczony na pierwszym zjeździe OUN w 1929 r. – ustanowienie suwerennego zintegrowanego państwa ukraińskiego – został osiągnięty w roku 1992. Wprawdzie stało się to w wyniku zwykłych wyborów powszechnych, a nie w drodze „rewolucji narodowej”, o której nacjonaliści marzyli – nie pozostało im jednak nic innego, jak wtopić się w nurt cywilnego życia i wziąć udział w pokojowej budowie nowego państwa. I tak też przedstawiciele starszych pokoleń postąpili. Na zachodzie Ukrainy wyrosła jednak nowa generacja nacjonalistów, którzy misji Stepana Bandery bynajmniej nie uważali za zrealizowaną. I postanowili kontynuować jego dzieło. Od SNPU do Swobody: krótka historia 13 października 1991 r. kilka prawicowych organizacji społecznych spotkało się we Lwowie, aby powołać Socjal-Narodową Partię Ukrainy (SNPU). W jej skład weszły: „Warta Rucha”4, lwowskie „Bractwo Studenckie”, Organizacja Młodzieży Ukraińskiej „Nasledie” („Dziedzictwo”) i Ukraińska Organizacja Weteranów Afgańskich. 16 Autorami tej inicjatywy byli trzej politycy: Jarosław Andruszkiw, Andrij Parubij i Ołeh Tiahnybok. Dwaj ostatni nadal odgrywają znaczącą rolę w ukraińskiej polityce, w tym także w Euromajdanie. Manifest partii głosił: „SNPU jest bezkompromisowym przeciwnikiem ideologii komunistycznej, a także partii politycznych i ruchów społecznych, które propagują i wdrażają tę ideologię […] Ale tak naprawdę wszystkie inne siły polityczne są postrzegane przez SNPU albo jako nacjonal-kolaboranci – zdrajcy ukraińskiej rewolucji, albo jako nacjonal-romantycy – jałowe kwiaty ukraińskiej rewolucji”. Partia zyskała pewien rozgłos jesienią 1993 r., kiedy na tle siłowego starcia parlamentu i prezydenta Borysa Jelcyna w Rosji ogłosiła powołanie – w ramach „Komitetu Ocalenia Narodu i Ojczyzny” – tzw. narodowych oddziałów, których zadaniem był „dostępny sabotaż”: blokowanie dróg i torów, przejmowanie rurociągów naftowych i gazowych itp. w miarę potrzeb rewolucji. Umundurowanie członków partii ewoluowało od stalowoszarych koszul i szewronów przywodzących na myśl estetykę Trzeciej Rzeszy do bardziej tradycyjnych ukraińskich haftów i eleganckich garniturów. Oryginalny dress-code SNPU i – później – partyjnej młodzieżówki „Patrioci Ukrainy” obejmował ciemne spodnie, szarą koszulę, krawat i naszywkę „Ideia Naciji” („Idea Narodowa”). Graficznie naszywki nawiązują do symbolu Wolfsangel, będącego podczas II wojny światowej emblematem dywizji SS – niemieckiej Das Reich i holenderskiej Landstorm Nederland. Był on także popularny wśród europejskich organizacji neonazistowskich po 1945 r. Dziś Wolfsangel jest stosowany przez wyznawców różnych niemiecko-skandynawskich kultów neopogańskich. Używają go także ultraprawicowe organizacje polityczne, ta17 kie jak „Aryan Nations”, „Witt Ariskt Motstånd” („Ruch Oporu Białej Nacji”), Wiking Jugend itp. Według niektórych raportów Wolfsangel wykorzystywano jako jeden z symboli NSDAP, zanim partia zdecydowała się na złowieszczą swastykę. Uproszczona wersja Wolfsangel była znakiem holenderskiej partii nazistowskiej, działającej w czasie II wojny światowej w okupowanej Holandii. Oficjalnie SNPU odrzucała wszystkie te analogie, przekonując, iż emblemat ma czysto ukraińskie korzenie i w żaden sposób nie nawiązuje do symboli nazistowskich. To stanowisko przekonało ministerstwo sprawiedliwości Ukrainy, którego komisja ds. heraldyki nie dostrzegła żadnego związku z symbolami nazistowskimi w emblemacie dołączonym do wniosku o rejestrację SNPU. Drugi zjazd partii odbył się 9 września 1995 r., a już 16 października Socjal-Narodowa Partia Ukrainy została zarejestrowana przez ukraińskie ministerstwo sprawiedliwości. Wśród zwolenników partii znaleźli się skinheadzi, którzy pojawili się w tym czasie na Ukrainie, później dołączyli także pseudokibice. Partia w tym okresie opracowała wzorce samoorganizacji, korzystając z doświadczeń NSDAP. Na początek poszły próby patrolowania ulic. To w połowie lat 90. utrwalił się wzorzec SNPU jako partii „ulicy”. Socjalnacjonaliści wdawali się w bójki z chuliganami, ale też i z przeciwnikami politycznymi. Dla upamiętnienia Ukraińskiej Powstańczej Armii (UPA)5, organizowali marsze i parady z pochodniami, a w rocznicę rewolucji 1917 r. kontrmarsze i bójki i z przeciwnikami ideologicznymi reprezentowanymi przez komunistów i socjalistów. Najszerszym echem odbiła się „sprawa Biłozira”. To ona przyniosła SNPU czołowe miejsce w ukraińskim ruchu nacjonalistycznym. Ihor Biłozir, popularny muzyk i kom18 pozytor, lider zespołu „Watra”, zmarł 28 maja 2000 r. we Lwowie w wyniku obrażeń odniesionych w bójce. Mimo typowo ulicznego charakteru wydarzenia, SNPU zrobiła wszystko, aby nadać mu znaczenie polityczne. W efekcie nastąpił bezprecedensowy wzrost napięcia i nienawiści między ukraińską większością i rosyjskojęzyczną mniejszością Lwowa. Wszyscy rosyjskojęzyczni wykonawcy pop zaczęli być postrzegani jako elementy subkultury przestępczej propagandy. Rada miejska wydała uchwałę zakazującą wykonywania we Lwowie rosyjskich piosenek. Ukoronowaniem napięcia był pogrzeb Biłozira, w którym wzięło udział od 100 do 150 tysięcy osób. Media, w tym partyjna gazeta SNPU o nazwie „Social-nacjonalista”, wciąż podkreślały etniczne pochodzenie oskarżonych – Rosjan Dmitrija Woronowa i Jurija Kalinina. Członkowie partii pikietowali lwowską prokuraturę podczas śledztwa i procesu. Śmierć Biłozira stała się pretekstem do szczególnie agresywnych ataków na polityków rządzących Lwowem od wielu lat. Władze były obarczane winą za wszystko: brak przeciwdziałania przestępczości i wsparcie dla rosyjskiej ekspansji w ukraińskiej przestrzeni informacyjnej, opóźnienie w odnalezieniu oskarżonych i próby uchronienia ich przed karą. A także: korupcję, zubożenie ludności ukraińskiej, ukrywanie przed obywatelami istotnych informacji, obojętność na los kultury ukraińskiej, a nawet pobłażliwość dla masonów. Fala niezadowolenia, która maju i czerwcu 2000 r. rozlała się na zachodzie Ukrainy, miała też związek z trudną sytuacją gospodarczą, w szczególności z bezrobociem. Kryzys gospodarczy z zasady wywołuje potrzebę znalezienia kozła ofiarnego, a „obcy” – w tym przypadku Rosjanie – idealnie nadają się do tej roli. Łatwo było nadać im wizerunek wroga: agentów obcego państwa, 19 kryminalistów i wielbicieli brudnej, niemoralnej muzyki, spiskujących przeciw życiu ukraińskiego kompozytora. Staż w Czeczenii Trudne relacje Rosja–Ukraina pogorszyły się w 2014 r. w związku z wydarzeniami na Euromajdanie. Przy tej okazji ujawniono wiele nieznanych szczegółów z biografii ukraińskich przywódców nacjonalistycznych. W marcu 2014 r. szef partii Swoboda Ołeh Tiahnybok i niektórzy z jego partyjnych kolegów stali się stroną procesu karnego. Uczciwie trzeba odnotować, iż sprawę przeciwko nim wniosły rosyjskie, a nie ukraińskie organy śledcze. Według Władimira Markina, rzecznika rosyjskiego Komitetu Śledczego w Rosji, w 1990 r. przyszły lider Swobody Ołeh Tiahnybok walczył przeciwko siłom federalnym Rosji po stronie separatystów czeczeńskich. Wraz z nim walczyli członkowie UNA-UPSD6 Ihor Mazur, Walerij Bobrowicz, Dmytro Korczynski, Andrij Tiahnybok (brat Ołeha), Dmytro Jarosz (dzisiejszy szef Prawego Sektora), Władimir Mamałyga, Ołeksandr Muzyczko i inni. W latach 1994–1995 grupa wzięła udział w działaniach zbrojnych przeciwko rosyjskim siłom federalnym po stronie paramilitarnych ugrupowań pod wodzą watażków Szamila Basajewa i Khattaba. Mazurowi, Bobrowiczowi i Korczynskiemu zarzucono, że przewodzili gangowi, a braciom Tiahnybok, Jaroszowi, Mamałydze i innym – że byli jego członkami. „Dowody zebrane w wyniku dochodzenia pozwalają na wskazanie tych osób jako oskarżonych i nałożenie na nich zaocznie środka zapobiegawczego w postaci aresztu tymczasowego, a także wydanie listu gończego” – powiedział Markin. 20 Przed wyruszeniem do Czeczenii następcy Bandery zostali przeszkoleni w bazie szkoleniowej ukraińskiego Zgromadzenia Narodowego – Ukraińskiej Ludowej Samoobrony w Iwano-Frankiwsku (Zachodnia Ukraina). Młodzi nacjonaliści uczyli się użycia broni i walki wręcz, podczas gdy przywódcy organizacji, np. Ołeksandr Muzyczko, byli odpowiedzialni za ideologiczną indoktrynację rekrutów. W Czeczenii ukraińscy nacjonaliści zyskali ponurą sławę ze względu na swoje walory bojowe, ale także skłonność do bestialskiego torturowania i zabijania jeńców rosyjskich. Muzyczko był oskarżony o to, że „łamał palce, za pomocą różnych instrumentów wydłubywał oczy, szczypcami Linemana wyrywał paznokcie i zęby, podrzynał gardła, kilku jeńców osobiście zastrzelił”. Zapewne za te zasługi Muzyczko otrzymał order Bohatera Narodu, najwyższe odznaczenie samozwańczej Czeczeńskiej Republiki Iczkerii. „Staje się jasne, że wielu ukraińskich radykalnych działaczy wzywających do wyeliminowania obywateli rosyjskich i po prostu Rosjan ma bogate doświadczenie nie tylko w wystosowywaniu takich apeli, lecz także w torturowaniu i mordowaniu obywateli rosyjskich, również na terytorium Rosji” – czytamy w oświadczeniu na stronie internetowej Komitetu Śledczego. Ołeh Tiahnybok nigdy nie zaprzeczył tym zarzutom. Powiązania międzynarodowe SNPU SNPU od początku była oskarżana o kontakty nie tylko z muzułmańskimi terrorystami, lecz także z zachodnimi organizacjami nacjonalistycznymi. W czasopiśmie „Orientiry” („Kierunki”), żywiącej intelektualne ambicje 21 tubie propagandowej socjalnacjonalistów powstał nawet stały dział „EUROnacjonalizm”, poświęcony analizie doświadczeń nacjonalistów w Niemczech, Francji, Włoszech, Wielkiej Brytanii i innych krajach europejskich. Co ciekawe, większość problemów tam poruszanych nie miała żadnego odniesienia do ukraińskiej rzeczywistości. Imigracja z trzeciego świata na Ukrainę nigdy nie osiągnęła skali, która mogłaby zagrozić dobrobytowi i bezpieczeństwu, nie mówiąc już o tożsamości rasowej i narodowej Ukraińców. Od 2000 r. SNPU należy do Euronat, europejskiej organizacji partii nacjonalistycznych, powołanej do życia 30 marca 1997 r. w Strasburgu na zjeździe francuskiego Frontu Narodowego. Jean-Marie Le Pen, ówczesny lider Frontu Narodowego, był nawet z wizytą na Ukrainie na zaproszenie SNPU i wziął udział w IV zjeździe partii, który odbył się we Lwowie 21 maja 2000 r.7 Po „rebrandingu” partia Swoboda stała się również członkiem Sojuszu Europejskich Ruchów Nacjonalistycznych (AENM), stowarzyszenia utworzonego w Budapeszcie 24 października 2009 r. przez nacjonalistyczne i radykalne partie prawicowe krajów UE. Członkami założycielami Sojuszu są Jobbik – Ruch na rzecz Lepszych Węgier, francuski Front Narodowy, włoski Ruch Społeczny Trójkolorowy Płomień, szwedzka Narodowa Partia Demokratyczna i belgijski Front Narodowy. Później dołączyła także Brytyjska Partia Narodowa. Główne idee wymienione w deklaracji politycznej Sojuszu: świadomość wspólnej odpowiedzialności za narody europejskie i różnorodność kultur i języków, które reprezentują, 22 ochrona niezbywalnych wartości chrześcijaństwa, prawa naturalnego, pokoju i wolności w Europie, zachowanie czujności wobec licznych zagrożeń, jakie potężne siły globalizacji stanowią do tego bezcennego dziedzictwa. Wiosną 2013 r. Partia Swoboda została wyrzucona z Sojuszu za organizację marszów i napaści wymierzonych przeciwko przedstawicielom węgierskiej wspólnoty w Użhorodzie i Berehowie na Zakarpaciu8. Późnym wieczorem 29 marca 2013 r. zwolennicy Swobody przemaszerowali przez zamieszkane głównie przez Węgrów Berehowo, wznosząc hasła: „Węgrzy to świnie!”, „Węgrzy, wynocha z Zakarpacia!”, „Śmierć Madziarom!”. „Berehowo obchodzi święto narodowe, które przyciąga węgierskie zespoły folklorystyczne. W tym r. przyciągnęło również autobusy z działaczami partii Swoboda, którzy bili każdego, kto miał wstążkę z kolorami węgierskiej flagi, zwłaszcza młodzież” – opowiadał jednemu z autorów tej książki dziennikarz, który był na miejscu. Béla Kovács, członek Parlamentu Europejskiego i węgierskiej nacjonalistycznej partii Jobbik w liście otwartym do Ołeha Tiahnyboka wyraził żal z powodu antywęgierskiej kampanii Swobody na Zakarpaciu. „Z głębokim smutkiem dowiedziałem się, że Pańska partia organizuje rajdy i brutalne kampanie przeciwko społeczności węgierskiej w Użhorodzie i Berehowie” – czytamy w liście opublikowanym w mediach. „Jest absolutnie niedopuszczalne, że członkowie partii Swoboda czują taką głęboką i intensywną nienawiść do zakarpackiej społeczności węgierskiej. Zmierzają oni do wypędzenia z kraju społeczności, która składa się nie z imigrantów niemających korzeni w tym regionie, lecz z ludzi zamieszkujących wsie i miasta założone przez ich przod23 ków tysiąc lat temu. Swoboda stara się prezentować ich jako wrogów Ukrainy. Jednak członkowie tej mniejszości utrzymują się z rolnictwa, a nie ze świadczeń lub zasiłków” – podkreślił poseł Jobbiku. Kovács wskazał również, że Węgrzy z Zakarpacia nie zajmują kluczowych stanowisk w sferze ekonomicznej czy politycznej, a tym samym nie ponoszą odpowiedzialności za defraudację majątku państwowego, korupcję i gospodarcze trudności Ukrainy. Przypomniał, że społeczność węgierska nie wspiera separatyzmu, nie kwestionuje legalności lub integralności terytorialnej państwa ukraińskiego. Co więcej, od wieków utrzymuje braterskie więzi z Ukraińcami i Rusinami Zakarpacia. „Partia Swoboda nienawidzi zakarpackich Węgrów tylko dlatego, że chcą żyć na swojej macierzystej ziemi, wśród swoich zabytków, chcą żyć i pracować w spokoju i zachować swoją etniczną tożsamość, pielęgnując swoje dziedzictwo materialne, duchowe i kulturowe. To dlatego działacze Swobody krzyczą: Węgrzy, wynocha z Zakarpacia” – pisze Kovács. Poseł Jobbiku wyraził zdecydowany sprzeciw wobec działań Swobody, które znieważają godność zakarpackich Węgrów. Podkreślił, że „takie grupy nie pasują do demokratycznego parlamentu, Europy lub świata chrześcijańskiego”. „Tym bardziej nie do przyjęcia jest, żeby w demokratycznym państwie europejskim prawa mniejszości narodowej do zachowania własnej kultury, języka ojczystego i do życia na swojej ojczystej ziemi gwarantowane przez ukraińską konstytucję były kwestionowane przez partię parlamentarną, która opowiada się za bliższymi stosunkami z UE i rozpoczęła drogę do integracji europejskiej” – oburza się Kovács. 24 „Jako wiceprezes i skarbnik Sojuszu Europejskich Ruchów Nacjonalistycznych, informuję, że nie chcę współpracować w jakiejkolwiek formie z organizacją, którą Pan reprezentuje” – napisał Kovács do Tiahnyboka. Co zabawniejsze, to Béla Kovács i Jobbik nie dalej niż w 2009 r. odbywali z Tiahnybokiem i Swobodą intensywne rozmowy na temat ściślejszej współpracy między nacjonalistami europejskimi i ukraińskimi. Dalszy rozwój wypadków przypomina anegdotę o mordercy wyrzuconym z gestapo za „nieuzasadnione okrucieństwo”. Radykalny rasizm SNPU przez długi czas pozostawała jedyną siłą polityczną nacjonalizmu ukraińskiego, który nazywał siebie „ostatnią nadzieją białej rasy”. „W świetle perspektyw masowej degradacji ludzi, całych narodów, jesteśmy ostatnią nadzieją białej rasy i ludzkości w ogóle” ogłosiła SNPU w prezentacji 19 listopada 1995 r. na zjeździe w teatrze Marii Zankowieckiej we Lwowie. „Musimy zdecydowanie odizolować się od naszego północno-wschodniego sąsiada. Nie tylko dlatego, że jest agresywny i dąży do podporządkowania nas, ale przede wszystkim dlatego, że wprowadza do naszego życia i psychologii naszego narodu cechy różne od wartości europejskich”. Wartości europejskie są jednak rozumiane przez ukraińskich socjalnacjonalistów zupełnie inaczej, niż widzi je Zachód. Socjalnacjonaliści wielokrotnie podkreślali, iż ich ideowymi przodkami są „wojownicy Ukraińskiej Powstańczej Armii i legioniści ukraińskiej dywizji Waffen-SS »Hałyczyna«”. 25 Znacznie później, w maju 2010 r., Ołeh Tiahnybok, już wówczas lider partii Swoboda, otrzymał od weteranów dywizji honorowy Złoty Krzyż „za zasługi dla Ukrainy”. W ten sposób ciągłość tradycji została zachowana. Socjalnacjonaliści wykazywali swoje przywiązanie do ideałów Adolfa Hitlera tylko wtedy, kiedy było to potrzebne, aby przyciągnąć najbardziej radykalnych skinheadów. W tym czasie partia utrzymywała bliskie więzi z ruchem nazistowskich skinheadów, pomagając młodym ludziom uniknąć odpowiedzialności karnej za różne przestępstwa, głównie natury chuligańskiej i rasistowskiej. Jednak partia zdecydowała się ukrywać te więzi. Subkultura skinheadów na Ukrainie była wtedy pod ogromnym wpływem Rosji. SNPU włożyła wiele wysiłku, aby przekierować młodych ludzi na orientację proukraińską i antyrosyjską. Bezkompromisowa walka z wszystkim, co było związane z Rosją i rosyjskimi wpływami, położyła podwaliny pod ideologię SNPU. Jej obraz Rosji i Rosjan to obraz odwiecznych wrogów Ukrainy zagrażających od wieków samemu istnieniu narodu ukraińskiego. Partia głosi: tak długo, jak istnieje Rosja, Ukraińcy nie będą mogli spać spokojnie. Stąd też antykomunizm Swobody: komunista to zawsze Moskal, agent Kremla i wróg wszystkiego, co ukraińskie. Obecność radykalnej i zdecydowanej młodzieży w szeregach SNPU wyjaśnia, dlaczego poważne i odpowiedzialne siły polityczne widziały w tej partii obiecującego partnera, mimo niskiego poparcia, jakie otrzymywała w wyborach. To żywi, bojowi, ideologicznie zmotywowani aktywiści wyróżniają SNPU i Swobodę spośród innych partii opozycyjnych, które tłum na swoje demonstracje muszą przyciągnąć ofertą płatnych dniówek. SNPU można nazwać jedną z pierwszych ukraińskich partii rasistowskich. Partia próbowała konstruować 26 nowoczesne mity, które uzasadniałyby ukraiński szowinizm i rasizm. W tym celu używała np. pseudohistorycznych publikacji, jednocześnie jednak nigdy nie tracąc z oczu bieżącego programu pozostającego w politycznym i społeczno-kulturowym mainstreamie. Socjalnacjonaliści starali się propagować rasizm z pomocą bokserów Władimira i Witalija Kliczków (później ten ostatni stanie się liderem popularnej partii liberalno-demokratycznej UDAR). Zestawiali styl walki braci Kliczków ze stylem przedstawicieli rasy czarnej, wskazując na rzekomą „jasność umysłu” białych bokserów. „Boks stanowi bardzo dobry przykład: »biały« styl boksu prezentowany przez Kliczków znacznie różni się od prymitywnego stylu afro-amerykańskiego” – czytamy w partyjnych publikacjach. „Wybitne naturalne zdolności tych ukraińskich zawodników są wynikiem aryjskiego dziedzictwa” (według samych braci Kliczków są oni potomkami starożytnej kozackiej rodziny). Jak można przypuszczać, te argumenty były po to, by zaszczepić w umysłach Ukraińców poczucie szczególnej dumy z narodowych sportowców. Warto zauważyć, że Witalij Kliczko jest obecnie mocno atakowany przez socjalnacjonalistów ze względu na jego wyraźną antyrasistowską postawę. W świetle zmienionego stanu rzeczy niektórzy nacjonaliści zaczęli szerzyć pogłoski o żydowskich korzeniach słynnego boksera. Walka z niearyjską Rosją, której lud „można nazwać tylko pseudonarodem” jest w centrum idei SNPU. Kwestię tę roztrząsa tekst zatytułowany Miscellanea: „Są narody, które stworzyły własne państwa, a jednocześnie istnieją systemy państwowe, które sztucznie wykreowały »narody«, czy też, dokładniej mówiąc, pseudonarody lub quasi-narody. Prawdziwy naród jest wielką rodziną – wspólnotą ludzi połączonych więzami krwi. Ta sama 27 rasa, ta sama krew, ci sami przodkowie. Takie są narody ukraiński, polski, słowacki, czeski, szwedzki, duński etc., ale są też tzw. narody, złożone z ludzi o zupełnie różnych typach antropologicznych, więc nie ma sensu mówić o ich pokrewieństwie krwi. Łączy ich język literatury, kultura i wspólny mit historyczny wyprodukowany przez państwo. Co więcej, nie wszyscy Europejczycy mogą być uważani w pełni za białych ludzi. Na przykład ludność południowych regionów niektórych państw europejskich przypomina genetycznie Arabów czy mieszkańców Kaukazu. Rosjanie zaś są de facto różnymi typami kolorowych turańskich grup etnicznych”. Postrzegania Rosji i Rosjan jako odwiecznych wrogów nie tylko Ukrainy, ale całej cywilizacji europejskiej, ukraińscy socjalnacjonaliści nie zaprzestali nawet po tym, jak założyli porządne garnitury i weszli do nowego rządu po zwycięstwie Euromajdanu. Andrij Parubij, sekretarz Rady Bezpieczeństwa Narodowego i Obrony Ukrainy, 30 maja 2014 r. na sesji Zgromadzenia Parlamentarnego NATO wezwał do tworzenia jednolitego frontu na rzecz zatrzymania rosyjskiej agresji przeciwko Ukrainie. Ostrzegł, że w przeciwnym razie Rosja stanie się zagrożeniem „nie tylko dla Europy, ale także dla całego cywilizowanego świata”. Integracja europejska „tylko dla białych” Do jesieni 2013 r. – czyli do Euromajdanu – Swoboda była często krytykowana za swój brak zdecydowania w poparciu dla europejskich perspektyw Ukrainy, rzucający się w oczy szczególnie w połączeniu z częstym werbalizowaniem prowokacyjnie antyliberalnych idei, nie do przyjęcia dla dzisiejszej Unii. Socjalnacjonaliści roz28 winęli jednak demagogiczną narrację na temat „proeuropejskiego wyboru Ukrainy”, interpretując ten termin w szczególny sposób. „Nie możemy po prostu wrócić do Europy – powinniśmy pomóc Europie wrócić do tego, czym była kiedyś, odbudować oryginalne podstawy europejskości. Pragnienie jakiejś części narodu ukraińskiego, aby wrócić w dławiące objęcia azjatyckiej Rosji, wydaje się dziwne” – mówił jeden z liderów z Swobody na partyjnym zjeździe. „Wszyscy musimy w pełni zdać sobie sprawę, że Europa kończy się tam, gdzie zaczyna się język rosyjski, rosyjska mentalność, tzw. rosyjska kultura. Dlatego Rosja jako zjawisko polityczne, militarne i kulturowe jest wrogiem Ukrainy. W ten sam sposób komuniści, ta rosyjska piąta kolumna na Ukrainie, są wrogami Ukrainy. Europa jest zatem ukraińskim wyborem”. Socjalnacjonaliści chcą ratować nowoczesną Europę przed niebezpieczeństwami imigracji. „Francuska przestępczość roku 2000 ma bardzo charakterystyczne cechy” – czytamy w jednym z partyjnych tekstów. – „Jego najbardziej wyróżniającą cechą jest wygląd przestępców. Podczas, gdy 50 lat temu przeciętny francuski kryminalista był białym człowiekiem, dziś on/ona jest obcokrajowcem: Arabem lub Murzynem”. Po rebrandingu Socjal-Narodowej Partii Ukrainy w uładzoną i wpuszczaną na salony partię Swoboda rasistowskie postawy jej przywódców nie uległy zmianie. W lutym 2012 r. członkowie Swobody potępili wyniki krajowego plebiscytu na reprezentanta Ukrainy w konkursie Eurowizji, ponieważ wygrała go ciemnoskóra wokalistka Gaitana9. „Należy zrobić to, co Rusłana10 – pokazywać naszą ukraińską kulturę, wykonując ukraińską piosenkę. Prawda, Gajtana śpiewa dobrze, ale ona nie reprezentuje naszej kultury; dlatego przegramy po raz kolejny. Euro29 wizja musi być konkursem talentów narodowych. Byłoby lepiej, gdyby ktoś, kto będzie reprezentował Ukrainę pochodził z naszego kraju. W przeciwnym razie wygląda na to, jakbyśmy chcieli ukryć naszą prawdziwą twarz. Ukraina będą kojarzona z innym kontynentem, z czymś afrykańskim” – powiedział wtedy Jurij Sirotniuk, członek Rady Politycznej Swobody. „Z taką polityką Ukraina nigdy nie będzie zaakceptowana w UE. Taka polityka to całkowicie nielogiczny wybór. I to się będzie wydarzać na każdym konkursie przed Eurowizją tak długo, jak telewizja publiczna będzie prowadzona przez Walida Harfoucha11, który nie ma nic wspólnego z ukraińskością. I miliony ludzi, którzy będą oglądać ten show, zobaczą, że Ukraina jest reprezentowana przez, powiedzmy, osobę, która nie należy do naszej rasy, i na świecie powstanie przekonanie, że Ukraina jest gdzieś w dalekiej Afryce” – wyjaśniał swoje zastrzeżenia przedstawiciel Swobody. 30 Transformacja: od SNPU do Swobody IX Zjazd socjalnacjonalistów, który odbył się 14 lutego 2002 r., nakreślił nowe kierunki polityczne i zatwierdził nową nazwę partii: Ogólnoukraińskie Zjednoczenie Swoboda. Wybrała też nowego lidera – został nim deputowany do Rady Najwyższej Ołeh Tiahnybok. Było kilka przyczyn takiej zmiany kursu. Po pierwsze, nowa nazwa miała podnieść prestiż partii – termin „socjal-nacjonalistyczna” przywodził na myśl Adolfa Hitlera i NSDAP i nie wywoływał ciepłych uczuć większości ukraińskich wyborców. Po drugie, ta operacja semantyczna miała pozwolić partii rozwinąć działalność w centrum i na wschodzie kraju. Strategia ta okazała się trafna. Nazwę „Swoboda” – czyli wolność – ukraińscy socjalnacjonaliści najwyraźniej zapożyczyli od austriackich populistów z partii nieżyjącego już Jörga Haidera, podczas gdy samą ideę rebrandingu zasugerowali – jak sądzą niektórzy eksperci – francuscy nacjonaliści z Frontu Narodowego. „Zaczęliśmy rozumieć, że aby odnieść sukces w ramach obecnego systemu, aby odgrywać rolę w elicie politycznej, musimy się zmienić zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz” – wyznał wówczas Tiahnybok. Jak wyjaśnił, nazwa „odpychała wyborców”; a poza tym, już w latach 90. demokraci nadali SNPU „wizerunek swego rodza31 ju nazi-faszystów” – i pomysł ten „został podchwycony przez obecny reżim”. Na spotkaniach z wyborcami Tiahnybok prezentował siedem kwestii, składających się na „Manifest Obrony Ukrainy”, który stał się kluczowym dokumentem ideologicznym nowej partii. Były to: ludobójstwo Ukraińców w XX w.: przezwyciężenie jego skutków i przywrócenie sprawiedliwości; OUN-UPA: uznanie i wdzięczność; język: ochrona i rozpowszechnianie; przestrzeń informacyjna: wyzwolenie spod okupacji i bezpieczeństwo narodowe; migracja: prawo do ojczyzny; energia: niezależność i bezpieczeństwo; społeczeństwo: sprawiedliwość społeczna i narodowa. Partia z zapałem przystąpiła do realizacji postanowień manifestu. Akcje społeczne zostały zorganizowane, interpelacje poselskie wygłoszone, napisano odpowiednie projekty ustaw: „o lustracji”; „o zakazie ideologii komunistycznej na Ukrainie” itp. W kwietniu 2008 r. Swoboda przedstawiła nowy projekt konstytucji, opartej na „Manifeście Obrony Ukrainy”. Interesujące jest to, że niektórzy eksperci podejrzewają, iż istnieje nieoficjalna wersja „Manifestu”, która znacznie różni się od tej zarejestrowanej w ministerstwie sprawiedliwości. Wspomina o tym, między innymi, Timur Strieszniew w artykule Partia Swoboda. Marsz Aryjczyków: „Według słów samego Tiahnyboka, Socjal-Nacjonalistyczna Partia Ukrainy w swojej działalności kierowała się dwoma Manifestami. Pierwszy był oficjalny, zgodny z prawem i przeznaczony dla ministerstwa sprawiedliwości. Zawierał te same komunały, które wpisały do swoich dokumentów programowych setki innych ukraińskich par32 tii politycznych (kocham moją ojczyznę, naród i ziemię, popieram demokrację i uniwersalne ludzkie wartości, żeby wszystkim dobrze się żyło i tak dalej). Druga była przeznaczona dla wtajemniczonych. Zgodnie z tym, co mówią „nasosy” (członkowie SNPU), dokument zawierał 33 punkty, w tym kilka zapisów czysto ksenofobicznych: tylko rodowity Ukrainiec może zostać członkiem SNPU; tylko biała rasa może ożywić Wielką Europę; wszystko, co leży północ i na wschód od granic Ukrainy, jest barbarzyństwem itd.”. Na potrzeby rejestracji w 1995 r. SNPU musiała usunąć kilka „spornych” pozycji oficjalnego manifestu, w tym następujące założenia: SNPU dąży do zdobycia władzy na Ukrainie, aby zbudować nowe państwo i nowe społeczeństwo. SNPU uważa państwo rosyjskie za przyczynę wszystkich ukraińskich nieszczęść. Walka z promoskiewskimi nastrojami i wpływami Moskwy na Ukrainie jest priorytetem SNPU. SNPU jest bezkompromisowym przeciwnikiem ideologii komunistycznej, a także partii politycznych i ruchów społecznych, które ją propagują i wdrażają. Ukraina jest geopolitycznym centrum Eurazji. Może istnieć tylko jako potężny kraj. W przeciwnym razie nie ma szans na niepodległość. Musimy zastąpić przestarzały postulat „Niepodległej Ukrainy” ideą „Wielkiej Ukrainy”. Aby osiągnąć swoje taktyczne zadania, nie ograni cza się SNPU żadnymi zasadami, lecz działa zgodnie z potrzebą chwili, zachowując w pamięci swoje strategiczne cele. Chociaż te pomysły SNPU usunięte z oficjalnej platformy, partia nadal używa starej wersji „dla celów wewnętrznych”. 33 Na fundamencie rusofobii Przywódcy Swobody wielokrotnie podkreślali, że ideologia ich partii opiera się na pracach Dmytro Doncowa (1883–1973). To jeden z klasyków ukraińskiej myśli nacjonalistycznej, który jeszcze w latach 20. ubiegłego wieku opracowywał koncepcję „integralnego nacjonalizmu”. John Armstrong, badacz nacjonalizmu ukraińskiego, wyróżnia podstawowe cechy integralnego nacjonalizmu: naród uważany jest za najwyższą wartość, której podporządkować należy wszystkie inne wartości – koncepcja stricte totalitarna; pojęcie narodu odnosi się do mistycznie rozumianej idei jedności wszystkich ludzi, które tworzą naród: wedle tej koncepcji cechy biologiczne i wspólne położenie, wynikające z historii, w sposób nieodwracalny łączą jednostki w jeden narodowy organizm; racjonalne myślenie analityczne ustępuje przed intuicyjną analizą emocji i wrażeń; wola narodu objawia się poprzez charyzmatycznego lidera i narodowo myślące elity zjednoczone w jednej partii; proaktywne podejście, gotowość do uciekania się do wojny i innych form przemocy jako przejawów siły biologicznej narodu. W młodości Doncow był socjaldemokratą i energicznie zwalczał „burżuazyjny nacjonalizm ukraiński”. Potem doszedł do wniosku, iż bolszewizm to „zaledwie kolejne przebranie rosyjskiego antyzachodniego imperializmu”. Stąd Doncow wywiódł wniosek ważny dla współczesnych mu i przyszłych ukraińskich polityków: „Sprzeczności między dwiema głęboko antagonistycznymi cywilizacjami, konflikt między Europą a Rosją, są fundamentami wielkiego kryzysu trawiącego nasz kontynent… To absolutna sprzeczność/niezgodność dwóch kultur i nie34 uchronność konfliktu między nimi prowadzą do kryzysu europejskiego teraz i na przyszłość – to jest to, co należy mieć na uwadze przy określaniu roli Ukrainy w tym konflikcie, przy definiowaniu naszej polityki i istoty naszej wspólnej idei”. W podsumowaniu Doncow stwierdza, iż walka z Rosją musi być w centrum wspólnego rozumienia idei narodowej przez naród ukraiński. Ten cel, jego zdaniem, „jest uwarunkowany przez nasze historyczne tradycje, nasze położenie geograficzne i szczególną rolę historyczną, której odegranie jest naszym przeznaczeniem”. Położenie geograficzne Ukrainy „uczyniło ją teatrem nieustannej, tyleż politycznej, co kulturowej, walki dwóch cywilizacji: bizantyjsko-tatarsko-mongolskiej i rzymsko-europejskiej. Od tej ostatniej Ukraina oderwała się politycznie, ale nigdy kulturowo”. „Nasza wielowiekowa walka z chaosem na Wschodzie, obrona naszej państwowości i kultury – kultury Zachodu jest tym, co stanowi podstawę ukraińskiej idei narodowej, która powinna stać się bazą dla całej naszej platformy politycznej” – napisał rosyjski demiurg ukraińskiego integralnego nacjonalizmu. W zakończeniu swego dzieła Podstawy naszej polityki Doncow powtarza po raz kolejny: „nasza narodowa idea może urzeczywistnić się jedynie poprzez bezkompromisową walkę z Rosją”. Począwszy od 1923 r., Doncow pracował nad własną doktryną „proaktywnego nacjonalizmu”, która najpełniej zaprezentowana została w książce Nacjonalizm (1926). Opisuje ona stosunki między narodami w kategoriach społecznego darwinizmu. Cywilizacja ludzka, podobnie jak natura, zdominowana jest przez zasadę walki o przetrwanie, którą egzemplifikuje konkurencja między narodami. Według Doncowa tylko silne narody o zdrowych instynktach i rozwiniętej „woli mocy” mają prawo do ist35 nienia, podczas, gdy losem słabych jest poddać się i zniknąć. Głównym zadaniem „proaktywnego nacjonalizmu” jest uczynienie z Ukraińców silnego narodu i zdobycie dla niego godnego miejsca pod słońcem. Trudno nie dostrzec podobieństwa między koncepcjami Doncowa i teoriami Nietzschego: konceptami „nadczłowieka” i „woli mocy”, które wielu uważa za ideologicznego prekursora niemieckiego narodowego socjalizmu. Doncow twierdzi, że narody nie są sobie równe. Co więcej, żaden naród nie może i nie powinien być wspólnotą równych obywateli posiadających równe prawa. Wewnętrzne relacje poszczególnych narodów powinien kształtować system kastowy. Przedsiębiorcza mniejszość, którą nazwał „arystokracją”, znajduje się na szczycie hierarchicznej struktury narodu, podczas gdy reszta ludzi to „masy”, „tłum”, „plebs”, a nawet „bydło”, które idzie tam, gdzie jest prowadzone i robi, co mu się mówi. Czy to ideologia faszystowska? Już w 1923 r. Doncow w artykule zatytułowanym Czy jesteśmy faszystami? odpowiedział: „Polityczny, moralny i psychologiczny ład, w który wierzą ukraińscy nacjonaliści, jest bez wątpienia faszyzmem”. Także John Armstrong, badacz ukraińskiego nacjonalizmu, wskazuje, że teorie i koncepcje Doncowa są „bardzo bliskie faszystowskim, a pod pewnymi względami, zwłaszcza w odniesieniu do wielokrotnie artykułowanej potrzeby czystości rasowej, idą jeszcze dalej niż oryginalna myśl faszystowska”. Ostateczne rozwiązanie kwestii rosyjskiej „Nie jesteśmy rusofobami, bo nie jesteśmy przeciw Rosjanom jako ludziom, ale przeciwko polityce Kremla” – wielokrotnie powtarzają przywódcy i zwolennicy ukra36 ińskiego nacjonalizmu. Ich zdaniem takie podejście do Rosjan było typowe także dla ideologicznych poprzedników obecnej ukraińskiej ultraprawicy: OUN Stepana Bandery. UPA także nie walczyła z narodem rosyjskim, ale ze wszystkimi okupantami ukraińskiej ziemi – Rosjanami, Polakami i Niemcami. Wprawdzie w archiwach niemieckich nie znaleziono żadnej wzmianki o walkach UPA z Wehrmachtem, ale to jest temat do oddzielnych badań. Jaka była rzeczywista postawa UPA wobec Rosjan? Aby odpowiedzieć na to pytanie, chcielibyśmy przytoczyć dwa fragmenty powojennych artykułów autorstwa Bandery. Stepan Bandera, przywódca OUN, jasno wyraził swoje stanowisko w sprawie „kwestii rosyjskiej” w słynnym artykule Ukraińska rewolucja narodowa (1950 r.): „Ogólna linia naszej polityki wyzwolenia opiera się na fakcie, że walka o niezależne ukraińskie państwo jest walką przeciw Rosji – nie tylko walką z bolszewizmem, ale z każdym przejawem ekspansjonistycznego rosyjskiego imperializmu, który jest typowy dla narodu rosyjskiego. Jeśli bolszewizm zostanie zastąpiony przez inną formę rosyjskiego imperializmu, to ta nowa forma także skieruje swoją energię przede wszystkim przeciwko niepodległej Ukrainie. Uczyni wszystko, aby utrzymać Ukrainę w zniewoleniu. Widać to wyraźnie w myśli politycznej i nastrojach rosyjskich mas, wszystkich rosyjskich środowisk, zarówno komunistycznych, jak i antybolszewickich”. W artykule opublikowanym dwa lata później pod wiele mówiącym tytułem Brak wspólnego języka z Moskalami (1952 r.), Bandera powtarza swoją ideę: „Historia uczy nas, że wszystkie wewnętrzne przemiany Rosji nigdy nie zmieniły ani nie osłabiły jej imperializmu: tego dążenia do ekspansji, eksploatacji i zagłady innych narodów, szczególnie ukraińskiego… Każda władza w tym moskiewskim więzieniu narodów używa całej swojej 37 mocy, wszystkich dostępnych jej brutalnych środków, do utrzymania i wzmocnienia zniewolenia, wykorzystywania i niszczenia Ukrainy i inne narodów. Naród Moskali nigdy nie temu sprzeciwiał; w gruncie rzeczy był nośnikiem tego imperializmu… Żaden moskiewski system – carat, demokracja, czy bolszewizm – nie będzie uczciwy wobec Ukrainy, Moskwa będzie dążyć do przekształcenia każdej unii z Ukrainą w narzędzie najstraszliwszego zniewolenia. Tak więc prawdziwy wróg Ukrainy to nie tylko obecny system, władza carska czy bolszewicka, nie tylko rząd i system społeczny, ale sam naród Moskali, stanowiący nośnik moskiewskiego imperializmu, dążący do ekspansji, siły i bogactwa, nie przez rozwój wewnętrzny, ale przez zniewolenie i okradanie innych narodów”. Czy cokolwiek zmieniło się w tej rusofobicznej retoryce OUN po śmierci Bandery w 1959 r.? Nic. Wiosną 1968 r. odbył się IV Wielki Kongres OUN, który wystosował list otwarty do wszystkich zniewolonych narodów i wywodzących się z nich emigrantów. W liście znalazł się passus zatytułowany „Rosjanie są ciemiężycielami”. Programowy dokument kongresu stwierdzał również: „kluczowym wrogiem narodu ukraińskiego, a także innych narodów, jest rosyjski imperializm i szowinizm uosabiany nie tylko przez obecny rząd rosyjski, ale także przez rosyjski naród”. V Wielki Kongres OUN, jesienią 1974 r., określił Rosjan jako „bezprawnych kolonizatorów” Ukrainy. W dokumentach VI Wielkiego Kongresu OUN (jesień 1981 r.) pod tytułem „Zdefiniowanie wroga” czytamy: „Naszym wrogiem jest nie tylko aktualny (radziecki) reżim, ale przede wszystkim cały naród agresora, który jest nośnikiem i obrońcą imperializmu i jego obrońca”. W sumie zarówno teoretyk ukraińskiego nacjonalizmu Doncow, jak i jego praktyk Bandera otwarcie przyznawali, 38 że głównym wrogiem Ukrainy i narodu ukraińskiego jest sam naród rosyjski, niezależnie od jego ideologii. Mit języka 10 grudnia 2006 r. ówczesna radna lwowskiego sejmiku z Ogólnoukraińskiego Zjednoczenia Swoboda Iryna Farion na zebraniu ukraińskiej społeczności Lwowa w kinie Lwów wezwała obywateli do „dawania oporu wszystkiemu, co rosyjskie”. „Dlaczego we Lwowie i na Ukrainie publikuje się i sprzedaje tak wiele książek przetłumaczonych na rosyjski, zamiast na ukraiński? Dlaczego w naszych autobusach słyszymy rosyjską muzykę i reklamy po rosyjsku? Żeby to zmienić, musimy dać stanowczy odpór. I wzywam was do dawania odporu wszystkiemu, co pochodzi od Moskali… Język rosyjski na Ukrainie nie może być ani językiem regionalnym, ani drugim państwowym, to tylko język okupanta” – mówiła radna. „Mamy 14 proc. Ukraińców, przyznających, że ich językiem ojczystym jest rosyjski, który jest językiem okupanta” – przekonywała Farion. – To pokazuje straszliwe zwyrodnienie ich sumień. Mamy 5 milionów zwyrodniałych Ukraińców. Musimy im pomóc”. Oficjalne forum internetowe Swobody, gdzie rosyjski jest całkowicie zakazany, nawet przy cytowaniu rosyjskich źródeł, jest kolejnym przykładem całkowitej derusyfikacji, zgodnej z wytycznymi Iryny Farion. Jednakże jeszcze w 2008 r. na stronach internetowych partii czasami pojawiały newsy po rosyjsku, dotyczące aktywności we wschodnich częściach kraju. W 2007 r. partia Swoboda rozpoczęła kampanię na rzecz oczyszczenia języka ukraińskiego z przekleństw, 39 które, zdaniem partyjnych specjalistów od PR, przyszły tu z Rosji. Kampania odbyła się na wszystkich możliwych poziomach i miała oddźwięk w społeczeństwie. Członkowie Swobody uważają, ze przekleństwa na Ukrainę przynieśli rosyjscy specjaliści pracujący we wschodnich regionach kraju oraz Ukraińcy powracający z łagrów w Rosji. Plakaty kampanii na rzecz czystości języka promowane przez Swobodę w kwietniu 2007 r. głosiły np.: „Przeklinanie czyni z Ciebie Moskala”. Takie i podobne plakaty, nazywane „kampanią społeczną”, bezpłatnie dystrybuowane w miastach zachodniej i centralnej Ukrainy, widać było na śmietnikach, ścianach, skrzynkach pocztowych, autobusach i innych miejscach publicznych. Mit wojny „Bandera i Szuchewycz są bohaterami ludu; walczyli o naszą wolność!” – często skandują radykalni nacjonaliści. Jednak niewiele osób wie, że lider UPA i szef OUN rzeczywiście otrzymali tytuł „Bohatera Ukrainy”. Stało się to podczas prezydentury Wiktora Juszczenki. Romana Szuchewycza został pośmiertnie odznaczony tytułem „Bohatera Ukrainy” w 2007 r. za „wybitny osobisty wkład w narodowowyzwoleńczą walkę o wolność i niepodległość Ukrainy, w związku z setną rocznicą jego urodzin i 65-leciem utworzenia Ukraińskiej Powstańczej Armii”. Stepana Banderę pośmiertnie uhonorowano tytułem „Bohatera Ukrainy” w 2010 r., za „obronę idei narodowych i walkę o niepodległość państwa ukraińskiego”. Oba tytuły unieważnił Najwyższy Sąd Administracyjny Ukrainy w 2011 r. – co wywołało śmiertelne oburze40 nie nacjonalistycznej części społeczeństwa ukraińskiego, w tym pierwszego prezydenta kraju Leonida Krawczuka. Środowiska nacjonalistów ukraińskich propagują ideę, że Ukraina nie należała, wraz z innymi narodami ZSRR, do zwycięzców drugiej wojny światowej, ponieważ jej legalna (zarówno według ultranacjonalistycznych interpretacji, jak też współczesnych ukraińskich podręczników historii) reprezentacja, czyli UPA, została pokonana, a terytorium kraju znalazło się pod sowiecką okupacją. Dlatego Ukraińcy nie mogą świętować 9 maja jako Dnia Zwycięstwa, gdyż było to zwycięstwo jednego wroga Ukrainy nad drugim: euroazjatyckiego więzienia narodów nad aryjską Trzecią Rzeszą. Zwolennicy partii Swoboda wierzą, że Ukraińcy byli skazani na wegetowanie pod okupacją, niezależnie od tego, kto by zwyciężył. W 2009 r. mitologizacja osiągnęła swoje apogeum, gdy Lwów obwieszono plakatami z hasłem „Oni bronili Ukrainy” i godłem ukraińskiej ochotniczej dywizji Waffen-SS „Galizien”, która w latach 1943–1945 walczyła w ramach niemieckich sił zbrojnych przeciwko Armii Czerwonej i partyzantom antyfaszystowskim. Materiały zostały zatwierdzone przez radę miasta Lwowa. 9 maja 2011 r. doszło do konfrontacji między przeciwnikami i zwolennikami obchodów Dnia Zwycięstwa. Ustawa przyjęta przez Radę Najwyższą Ukrainy, ale jeszcze nie podpisana przez prezydenta, stanowiąca, że czerwone flagi zwycięstwa mają być wywieszane wraz z ukraińskimi flagami w barwach żółto-niebieskich, wywołała protesty radykalnych nacjonalistów. Zwolennicy Swobody, w tym członkowie samorządu, głosili, że święto 9 maja, jak również czerwone flagi z sierpem i młotem w Galicji są wyłącznie symbolem zwycięstwa sowieckiego reżimu, nie bardziej humanitarnego niż reżim hitlerowski. 41 We Lwowie młodzieżówka Swobody kierowana przez Jurija Mychalczyszyna, przyszłego członka Rady Najwyższej, próbowała sabotować obchody. Młodzi nacjonaliści atakowali weteranów i towarzyszącą im młodzież, usiłowali przewrócić autobusy, którymi uczestnicy przybywali na miejsce uroczystości, obrzucali uczestników i ochraniających ich milicjantów kamieniami, butelkami, granatami dymnymi, spalili także flagę zwycięstwa. Członkowie Swobody zniszczyli także wieniec, który miał zostać złożony na cmentarzu wojskowym w imieniu rosyjskiego konsulatu we Lwowie. W kwietniu 2013 r. rady miejskie Lwowa i Iwano-Frankiwska podjęły decyzję o uznaniu 9 maja za dzień żałoby i zakazie używania w tym dniu symboli nieistniejących państw (czytaj: ZSRR). Przywódcy i działacze Swobody próbowali także uchronić swą narodową-heroiczną mitologię przed odbrązowieniem kontrowersyjnego dziedzictwa bojowników o niepodległość Ukrainy z pierwszej połowy XX w. Działacze partii wielokrotnie sabotowali np. próby ujawniania roli UPA, szczególnie w unicestwieniu polskiej ludności Wołynia w 1943 r. (tzw. rzezi wołyńskiej12). Na początku 2012 r. Swoboda nie dopuściła do publicznych wystąpień Grzegorza Rossolińskiego-Liebe, polsko-niemieckiego historyka, który ideologię OUN w latach 1930–1940 interpretuje jako faszystowską. Groźby i naciski ze strony Swobody doprowadziły do odwołania wszystkich zaplanowanych wykładów. Jedyna prezentacja odbyła się w Ambasadzie Niemiec w Kijowie – i towarzyszyła jej pikieta działaczy Swobody, którzy Rossolińskiego-Liebe nazywali „kłamliwym dziedzicem Goebbelsa”. 14 marca 2013 socjalnacjonaliści zakłócili prezentację książki rosyjskiego historyka Nikołaja Starikowa Sta42 lin. Pamiętajmy razem, odbywającą się w Kijowie w księgarni Czytaj Gorod. Na salę przeznaczoną dla 50 gości weszło 150 osób. Działacze Swobody, krzyczący „Hańba!”, „Okupanci do Moskwy!” uniemożliwili jakąkolwiek dyskusję. W rezultacie Starikow musiał opuścić salę w towarzystwie dwóch ochroniarzy, żegnany okrzykami „Wracaj, skąd przyszedłeś, ch…” Mitologia płci Oprócz kwestii kulturowych i historycznych, członków i zwolenników Swobody interesuje także codzienne życie ukraińskiego społeczeństwa, które oczywiście postrzegają przez ultrakonserwatywny pryzmat. Mówiąc w skrócie, są przeciwni wszystkiemu, co przeciwstawia się tradycyjnemu pojmowaniu roli rodziny – zarówno, jeśli chodzi o równouprawnienie kobiet, jak i o prawa mniejszości seksualnych. 13 marca 2013 r. we Lwowie członkowie Swobody do spółki z kibolami klubu piłkarskiego Karpaty próbowali uniemożliwić imprezy związane z kampanią na rzecz równości płci „Manifa”: pokazy filmów, koncerty i dyskusje na temat roli i miejsca kobiet na Ukrainie. 8 grudnia 2012 r. przedstawiciele środowisk gejowskich zamierzali przeprowadzić w Kijowie demonstrację związaną ze Światowym Dniem Praw Człowieka. Demonstranci zostali rozpędzeni przez działaczy Swobody oraz milicję. 43 Antysemityzm Antysemityzm Swobody znakomicie ilustrują kolejne skandale, w które zamieszani są partyjni liderzy. Dwa z nich warte są bliższego omówienia. Pierwszy to historia z 2004 r., kiedy telewizja „Inter” pokazała wystąpienie Ołeha Tiahnyboka z 17 lipca tego roku. Tiahnybok przemawiał wówczas w miejscu, gdzie swego czasu znajdowało się centrum szkolenia UPA. Zwracając się do jednego z żyjących liderów UPA, Tiahnybok powiedział: „Oni się nie bali, tak jak my nie powinniśmy się bać. Wzięli broń i ruszyli w las przygotowywać się do walki – i walczyli, z Moskalami, z Niemcami, z Żydami, z każdym innym złem, które zagrażało naszemu ukraińskiemu państwu… Nadszedł czas, aby przywrócić Ukrainę Ukraińcom. Ci młodzi ludzie i Twoje siwe włosy stanowią połączenie, którego najbardziej boi się rządząca Ukrainą mafia moskalsko-żydowska”. Po tym wystąpieniu lider Swobody został wyrzucony z frakcji parlamentarnej „Nasza Ukraina”, choć zachował mandat poselski. W marcu 2005 r. na antenie Channel 5 Tiahnybok powiedział, że od dzieciństwa nie zmienił swoich poglądów, według których „nie-Ukraińcy nigdy nie są lojalni ani nie kochają ukraińskiej ziemi”. Potwierdził również, że w Iwano-Frankiwsku mówił „o tych, którzy okupują Ukrainę”: „Mówiłem o Rosjanach, mówiłem o Niemcach, mówiłem o Żydach”. Tego samego dnia zapowiedział, że nie przeprosić publicznie „okupantów” za swoje wcześniejsze wypowiedzi13. Ukraińskie społeczeństwo i władze, w tym sądy, są bardzo wyrozumiałe wobec ksenofobicznych manifestacji – dopóki nie zostaną wymierzone przeciw samym Ukraińcom. Dlatego nie dziwi, że wystąpienia Ołeha Tiahnyboka, 44 według orzecznictwa ukraińskiego wymiaru sprawiedliwości, nie noszą znamion czynu zabronionego. Inny antysemicki skandal wybuchł, gdy Ihor Mirosznyczenko, szef organizacji Swoboda w obwodzie sumskim, członek Rady Politycznej – a także deputowany Najwyższej Rady Ukrainy, ostro zareagował na słowa Mili Kunis. Ta hollywoodzka aktorka urodzona się w ukraińskich Czerniowcach w jednym z wywiadów wspominała swoje dzieciństwo na Ukrainie, opowiadając o przerażeniu, w jakim żyła jej rodzina w związku z powszechnym antysemityzmem. Wyznała też, że uważa Amerykę za swoją ojczyznę. „Ona nie jest Ukrainką, jest Żydówką. Skoro tak się tym szczyci, niech nosi Gwiazdę Dawida na ramieniu. W życiu nie powiedziała dobrego słowa o kraju, w którym się urodziła. Dlatego nie nazywam jej jedną z nas. Niech sobie kocha swoją »Gejomerykę« i swój Izrael, i niech nikt nie wiąże jej z Ukrainą” – napisał członek parlamentu na swojej stronie na Facebooku. Nacjonaliści głoszą, że struktura etniczna ukraińskich oligarchów i udział rosyjskiego biznesu w gospodarce kraju udowodnia słuszność opinii Tiahnyboka o „moskalsko-żydowskiej mafii rządzącej Ukrainą” Jurij Mychalczyszyn to kolejny członek partii znany ze skandalicznych wystapień. Wielu słusznie uważa go za najbardziej radykalnego posła partii Swoboda. Jego nick w LiveJournal: „nachtigal88” nawiązuje do batalionu Nachtigal, który został utworzony w ramach Abwehry – w dużej mierze z członków i zwolenników Bandery i OUN – do działania na terytorium Zachodniej Ukrainy. Niektórzy badacze uważają, że wziął on udział w krwawej masakrze żydowskiej we Lwowie w czerwcu 1941 r. Numer 88 jest bardzo popularny wśród ultraprawicy: to prosty kod, w którym „8” oznacza literę „h”, ósmą literę alfabetu łacińskiego. „88” należy rozumieć jako „Heil Hitler”. 45 W 2010 r. Mychalczyszyn opublikował Wypisy socjalnacjonalistyczne: 420-stronicowy zbiór tłumaczeń artykułów Goebbelsa, Mussoliniego, Röhma, Strassera i innych przywódców nazistowskich i faszystowskich, przeplatane tekstami Mychalczyszyn, Andrija Illenki i innych. Zbiór zawiera np. artykuł Josepha Goebbelsa, twórcy propagandy Trzeciej Rzeszy, zatytułowany Małe ABC narodowego socjalizmu, który wielokrotnie używa takich obelżywych określeń osób narodowości żydowskiej. słów jak „Hebe”, „Jid” i tym podobne. Strukturę polityczną i edukacyjną powołaną przez Swobodę Mychalczyszyn konsekwentnie nazywa „Centrum Badań Politycznych im. Josepha Goebbelsa”. 46 Krym i tatarscy sprzymierzeńcy Swobody Latem 2013 r. autorzy tej książki udali się na Krym i do Sewastopola. Po półwyspie woził nas taksówkarz, były radziecki oficer. Kiedy doszło do rozmowy o polityce, zaskoczył nas, mówiąc, że był zadowolony ze zwycięstwa Swobody w wyborach parlamentarnych i szybkiego rozprzestrzeniania się idei Bandery w ukraińskim społeczeństwie. „Ale przecież jesteś Rosjaninem” – zdziwiliśmy się. „Właśnie dlaczego się cieszę. jestem taki szczęśliwy. Im więcej nazioli jest w ich rządzie, tym prędzej Ukraina się rozpadnie” – powiedział, nie mrugnąwszy okiem. Nikt z nas nie spodziewał się wówczas, że rok nie minie, zanim Krym, niezadowolony z nacjonalistycznej polityki nowego rządu rewolucyjnego, wróci do Rosji. Ale wróćmy do czasów wcześniejszych. W pełni rozwinięta w Galicji, Swoboda nigdy nie przestała zabiegać o rozszerzenie swoich wpływów na regiony tradycyjnie niebanderowskie, a nawet na teren Autonomicznej Republiki Krymu. Na 26 grudnia 2009 r. Swoboda zaplanowała marsz ulicami Sewastopola w proteście przeciwko nielegalnej imigracji (podobne marsze odbyły się w innych miastach Ukrainy). Marsz miał się rozpocząć na placu Suworowa, 47 a skończyć na placu Nachiimowa. Ale 150 uczestnikom demonstracji nie udało się dotrzeć do miejsca docelowego. „Oficjalne” hasła marszu zawierały między innymi postulaty stwierdzenia nieważności umowy o readmisji z UE, niesiono transparenty: „Nielegalni cudzoziemcy do domu!”, „Ukraina dla Ukraińców”. Jednak młodzi działacze Swobody, z których wielu miało na sobie czarne kominiarki, częściej skandowali „Komuniści na pal”. Setki działaczy organizacji rosyjskich i prorosyjskich, a także członkowie Ukraińskiej Partii Komunistycznej i socjaliści Natalii Witrenko zablokowali drogę działaczy Swobody. Wrogie strony rozdzielił kordon milicji wspieranej przez Berkut. W ruch poszły granaty dymne, plastikowe butelki, kamienie. Niektórzy z agresywnych zwolenników Swobody zostali zatrzymani. Nie później niż w tydzień po tym wydarzeniu, 6 stycznia 2010 r., Ołeh Tiahnybok, lider Swobody i kandydat na prezydenta, złożył wizytę w Sewastopolu. Pod głównym wejściem do Centrum Biznesu i Kultury przywitały go setki (a niektórzy twierdzą, że tysiące) rozgniewanych obywateli. Protestujący mieli flagi różnych partii, transparent z napisem: „Faszyści nie przejdą w Sewastopolu” i karykatury Tiahnyboka. Lider Swobody i jego zwolennicy, konwojowani przez milicję i funkcjonariuszy Służby Bezpieczeństwa Ukrainy, po kryjomu opuścili budynek tylnymi drzwiami. Wcześniej zapowiedziane spotkanie z wyborcami zostało szybko przemianowane na spotkanie z członkami partii. Nie wpuszczono zwykłych mieszkańców Sewastopola. Milicja podwójnym kordonem otoczyła Budynek Centrum. W odwodzie przygotowano też funkcjonariuszy Berkutu. Około 14.20 protestującym udało się przedrzeć przez kordon i dotrzeć do tylnego wejścia do budynku, gdzie 48 ponownie zatrzymała ich milicja. Rozpoczęła się bijatyka, wiele osób aresztowano. Autobusy, którymi przybyli na miejsce członkowie Swobody, obrzucono kamieniami, jedno okno zostało wybite. Godzinę później Ołeh Tiahnybok i jego koledzy opuścili miasto w milicyjnym konwoju, specjalnymi pojazdami podstawionymi tuż pod tylne drzwi Centrum Biznesu i Kultury. Po tak „serdecznym” przyjęciu przywódca ukraińskich socjalnacjonalistów zaczął unikać półwyspu. Ich retoryka w odniesieniu do statusu tego regionu stała się jeszcze ostrzejsza. W czerwcu 2013 r. Ihor Szwajka, zastępca przewodniczącego Sejmowej Komisji Regulaminowej i Etyki Rady Najwyższej Ukrainy, członek Swobody, powiedział: „Domagamy się, aby kwestia unieważnienia autonomicznego statusu Krymu i specjalnego statusu Sewastopola została poddana ogólnokrajowemu referendum. To część naszego manifestu. Planujemy przeprowadzić takie referendum”. Według niego Sewastopol „jest ciągłym źródłem antyukraińskich postaw”. W sierpniu 2013 r. deputowany Eduard Leonow, jeden ze bliskich współpracowników lidera Swobody, potwierdził, że partia nadal opowiada się za zniesieniem krymskiej autonomii i przekształceniem Krymu w regularny obwód: „Podstawowe cele Swobody obejmują stwierdzenie nieważności krymskiej autonomii i statusu miasta wydzielonego Sewastopola”. Dopiero kiedy Krym przeszedł pod kontrolę samoobrony i milicji Republiki Krymskiej oraz zapowiedział referendum w sprawie odłączenia od Ukrainy i przyłączenia do Rosji – nowa rewolucyjna władza w Kijowie zmieniła retorykę i zgodziła się na negocjacje w sprawie przyznania Krymowi i Sewastopolowi większej autonomii. Niektórzy komentatorzy porównywali to do gorącz49 kowej aktywności ministra Rzeszy ds. okupowanych terytoriów wschodnich Alfreda Rosenberga, podjętej pod koniec wojny, gdy zarządzane przez niego obszary wymknęły się spod kontroli Niemiec. Jedynym sojusznikiem radykalnych ukraińskich nacjonalistów na półwyspie okazał się Medżlis Tatarów krymskich. Zwalczając „moskalskich separatystów”, Swoboda równocześnie odpowiedziała na apel Tatarów krymskich, obiecując im… narodową autonomię. 18 maja 2013 r., podczas uroczystości związanych z ogólnoukraińskim dniem pamięci o ofiarach deportacji Tatarów krymskich, przedstawiciele Medżlisu i Swobody ogłosili, że zamierzają walczyć o stworzenie na Krymie autonomicznej republiki tatarskiej. Koniec działalności ukraińskich neonazistów na Krymie był wszakże haniebny. 11 marca 2014 r. Rada Najwyższa Krymu zakazała działalności nacjonalistycznej partii Swoboda oraz Prawego Sektora. Zakaz rozciąga się na organizacje, które wchodzą w skład Prawego Sektora, takie jak Tryzub Stepana Bandery, UNA-UPSD, Patrioci Ukrainy, Sicz Karpacka, Braterstwo Dmytro Korczynskiego i wiele innych frakcji. Członkowie parlamentu krymskiego uznali takie struktury za „zagrażające życiu i bezpieczeństwu mieszkańców regionu”. „Władze Autonomicznej Republiki Krymskiej skorzystają ze wszystkich możliwych środków, aby zapobiec przedostawaniu się ekstremistów na jej terytorium” – czytamy w uzasadnieniu projektu uchwały. 50 Swoboda przekracza Dniepr W 1998 r. partia – wtedy jeszcze – SNPU w ramach bloku wyborczego „Mniej Słów” uzyskała 0,16 proc. głosów w wyborach parlamentarnych. W 2006 r. Swoboda wzięła udział w wyborach parlamentarnych oddzielnie, zdobywając 0,36 proc. głosów (i 0,85 proc. głosów z zagranicy) W przyspieszonych wyborach w 2007 r. dostała 0,76 proc. głosów (i 0,28 proc. z zagranicy). W 2012 r. – 10,44 proc. (i 23,63 proc. – prawie jedną czwartą ogólnej liczby osób, które głosowały za granicą). To dało partii 25 mandatów w Radzie Najwyższej i 12 mandatów w okręgach większościowych. Wzrost poparcia wyborczego był oczywisty. Uwagę zwraca także rozkład głosów między poszczególnymi regionami Ukrainy: w wyborach do Rady Najwyższej w 2012 r. Swoboda dostała 38,02 proc. w obwodzie lwowskim i 1,07 proc. na Krymie. Partia pokonała 10-procentowy próg wyborczy w 7 regionach kraju (zdobywając między 10 a 40 proc. głosów) oraz w Kijowie (17,33 proc.). Co istotne, w dużej mierze rosyjskojęzyczny Kijów przyniósł Swobodzie prawie 7 proc. więcej niż jeden z regionów ukraińskojęzycznych (10,84 proc.). 51 W kolejnych 10 obwodach partia łatwo pokonała próg 5-procentowy. Stało się tak na Ukrainie centralnej (w obwodach: żytomierskim, winnickim, czerkaskim, połtawskim), północno-wschodniej (Sumy, Czernihów) i wschodniej (Dniepropietrowsk). Partia otrzymała też nieoczekiwanie dobre wyniki na wschodzie kraju (z wyjątkiem Donbasu). Żaden analityk nie przewidywał 3,30 proc. dla Swobody w Odessie i 4,71 proc. w Chersoniu. Pomiędzy 2006 i 2012 rokiem gwałtownie wzrosło też poparcie dla Swobody wśród obywateli ukraińskich mieszkających za granicą i głosujących w okręgach zagranicznych. To również wymaga analizy. Podczas gdy w 2006 r. było to wsparcie w granicach błędu statystycznego, 6 lat później w wyborach parlamentarnych socjalnacjonaliści za granicą wygrali, dostając 23,63 proc. głosów. Partia Regionów dostała 23,27 proc. głosów zagranicznych, obcych, Udar – 22,11 proc., Batkiwszczyna – 19,85 proc., Ukraińska Partia Komunistyczna – 3,46 proc. i Nasza Ukraina Juszczenki – 2,09 proc. Analiza drogi Swobody na polityczne szczyty wskazuje na kilka czynników, które – łącznie – zapewniły jej sukces w wyborach parlamentarnych 2012 r. Są to: czytelna, współczesna ideologia, w przeciwieństwie do przegadanych i niejasnych programów innych grup opozycyjnych; w ciągu 20 lat swego istnienia partia miała niewiele wspólnego z władzą wykonawczą, dlatego w oczach wyborców nie była odpowiedzialna za dwie dekady katastrofalne dla ludzi i kraju; trzon organizacji składa się z młodych ludzi, którzy nie pamiętają ZSRR i zostali ukształtowani przez ukraiński system edukacji oraz nacjonalistyczno-rusofobiczną mitologię; 52 wzrastająca niechęć i postawy rewanżystowskie wobec niewielkiej grupy ludzi wzbogaconych na przemianach; stopniowe dostosowanie ideologii i retoryki Swobody do sytuacji, pewne złagodzenie sformułowań jawnie rasistowskich; efektywna kompilacja różnych metod PR, zarówno na poziomie mainstreamu, jak i kryterium ulicznego; przyjęcie niektórych typowych dla lewicy metod pracy z młodzieżą i większymi grupami; radykalizacja dyskursu społecznego, skierowana na ukształtowanie wizerunku wewnętrznego wroga niemal klasowego (ukraińscy oligarchowie nieukraińskiej narodowości); brak frakcji, zdeterminowane dążenie do modelu partii unitarnej; dywersyfikacja źródeł finansowania, pozyskanie niezależnych zasobów materialnych; regularne uczestnictwo w większości kampanii protestu, próby monopolizacji protestów społecznych na Ukrainie; niesłabnące przywiązanie do paternalizmu znacznej części ukraińskiego społeczeństwa. Partie podobne do Swobody od dawna obecne są na arenie politycznej Europy. Niemniej jednak według Andreasa Umlanda, znanego badacza ruchów ultraprawicowych, Swoboda ma wiele cech wyróżniających ją spośród podobnych organizacji w innych krajach. Na przykład: konsekwentne odwoływanie się do nieuchronnego (według liderów partii) zewnętrznego zagrożenia ze strony Rosji; sprzeczność między regionalnością partii (jej szczególną pozycją w Galicji) i jej ogólnokrajowymi dążeniami; 53 współpraca z innymi partiami ukraińskiej opozycji, uważającymi się za demokratyczne; w znacznej mierze nieideologiczne wsparcie partii przez niektórych wyborców. Już na dwa lata przed Euromajdanem stało się niemal pewne, że swoisty kordon sanitarny, kurtyna wodna dzieląca ultraprawicę i siły demokratyczne w Europie, na Ukrainie prawie przestała istnieć – zresztą nigdy w pełni nie działała. Europejscy liberałowie twardo stoją na stanowisku niewspółpracowania z organizacjami tego rodzaju. Batkiwszczyna Arsenija Jaceniuka i Udar Witalija Kliczki ignorują tę zasadę. „Projekt specjalny” Partii Regionów W latach 2003–2004, w czasach pomarańczowej rewolucji, ekstrawaganckie poglądy Ołeha Tiahnyboka uważane były za główne zagrożenie dla wzrastających notowań Wiktora Juszczenki w centralnych regionach kraju, kluczowych dla wyniku wyborów prezydenckich. Obecność radykalnego Tiahnyboka wraz z jego demonizacją „moskalsko-żydowskiej mafii” w drużynie Juszczenki sztab Janukowycza wykorzystywał do straszenia wahającego się elektoratu. Ogólnoukraińska Zjednoczenie Swoboda Tiahnyboka i Partia Regionów Janukowycza… Do niedawna wydawało się, że na ukraińskiej scenie politycznej nie ma bardziej różniących się partii. Dzieliło je wszystko, począwszy od ideologii i historii, kończąc na rozkładzie poparcia między regionami i stosunku do rządzących. Niemniej jednak jesienią 2009 r. eksperci i dziennikarze zaczęli nazywać Swobodę „udanym projektem specjalnym” Partii Regionów. 54 Pomysł był prosty: uszczknąć kilka procent wyborców bloku Julii Tymoszenko w tradycyjnie opozycyjnych zachodnich regionach. Partia Regionów nie mogła tam wiele zdziałać, a budowanie nowej partii od podstaw byłoby zbyt kosztowne i długotrwałe. Dobrą alternatywą wydawało się zatem oparcie się na istniejącej sile politycznej, której autentyczność nie budziła wątpliwości. W ten sposób pojawiła się idea „trzeciej siły” – która z jednej strony nie będzie zaangażowana w pomarańczowo-niebieskie rozgrywki polityczne, a z drugiej może zapewnić stosunkowo nową platformę polityczną. Komentując swój stosunek do partii Tiahnyboka, Władysław Łukianow, deputowanyz Partii Regionów, stwierdził wówczas, że prawdopodobieństwo zwycięstwa Swobody w wyborach parlamentarnych nie powinno być traktowane jako zagrożenie. „Nie ma się czego bać. To jest nasza ukraińska siła… Nie mogę wykluczyć, że dostanie się do Rady Najwyższej… Mam nadzieję, że będzie tam reprezentować zdrową, konstruktywną postawę… Nawet jeśli zgodzimy się, że to dranie, są to nasi dranie” – przekonywał Łukianow. W październiku 2010 r. poseł Ludowej Samoobrony Taras Stećkiw przewidywał, że Partia Regionów będzie kontrolować samorząd na zachodzie Ukrainy z pomocą Swobody. Według Stećkiwa partia Janukowycza „buduje sobie kluczowego i najbardziej wygodnego przeciwnika, jakim jest Swoboda, która nie przyniosła Ukrainie nic, poza ultranacjonalistyczną retoryką i radykalizmem z nutką histerii. Są to dwa walory, na których Partia Regionów będzie się opierać, kontrolując lokalne władze w zachodniej Ukrainie”. W odpowiedzi Tiahnybok oskarżył swojego byłego kolegę z ruchu narodowowyzwoleńczego o zdradę. Ale już w 2011 r., eksperci zaczęli mówić, że Ołeh Tiahnybok dopiero odegra swoją rolę w sztuce reżyserowanej 55 przez Partię Regionów. Chodziło o wybory prezydenckie w 2015 r., w których zgodnie z koncepcją „władców marionetek” Janukowycz i Tiahnybok mieli rywalizować w drugiej turze. A ukraińscy wyborcy, zjednoczeni w antyfaszystowskim proteście, poparliby urzędującego prezydenta jako mniejsze zło. Socjolog Iryna Bekeszkina argumentowała, że sprawy karne przeciwko Julii Tymoszenko (premier Ukrainy w latach 2005 i 2007–2010) i Jurijowi Łucence (ministrowi spraw wewnętrznych w latach 2005– 2006 i 2007–2010) władze rozpoczęły między innymi po to, aby osłabiając blok Tymoszenko, ułatwić Tiahnybokowi zajęcie miejsca głównej siły opozycyjnej. W czerwcu 2011 r. Orest Muc, poseł i szef Partii Regionów w obwodzie tarnopolskim, odpowiedział dość ogólnikowo na pytanie, czy to jego partia pomagała finansowo Swobodzie: „Pomagamy każdemu. Dbamy o każdego, kto jest biedniejszy od nas, bo jesteśmy silną bogatą partią, partią profesjonalistów. Jeśli niektórym z ugrupowań brakuje wsparcia finansowego, pomagamy im i nie wstydzę się tego. A jeśli politycy, którym pomagamy, się wstydzą – to już ich problem”. Jednocześnie Spiridon Kilinkarow, poseł Komunistycznej Partii Ukrainy, powiedział, że jego zdaniem Partia Regionów z pewnością finansuje Swobodę, „biorąc pod uwagę bierną reakcję partii rządzącej na niedopuszczalną aktywność członków i zwolenników Swobody, niejednokrotnie graniczącą z terroryzmem”. Kilinkarow wyraził również opinię, że jeśli partia Tiahnyboka „stanowiłaby jakiekolwiek zagrożenie dla Partii Regionów, ta druga zabiegałaby o powstrzymanie neofaszystowskich aktywności tej pierwszej”. Z drugiej strony poseł Partii Regionów Michaił Czeczetow ogłosił, że jego partia nie zapewnia żadnego finansowego wsparcia innym siłom politycznych. „Partia 56 Regionów ma dość własnych wydatków, żeby nie wyrzucać pieniędzy na próżniaków z innych ugrupowań politycznych”. We wrześniu 2011 r. Ołeksandr Moroz, lider Socjalistycznej Partii Ukrainy, w wystąpieniu w 20-lecie tej partii również zwrócił uwagę na wspieranie finansowe Swobody przez Partię Regionów: „Ołeh Tiahnybok nie znika z telewizora dzięki pieniądzom z Partii Regionów”. Minął rok. Podczas kampanii wyborczej jesienią 2012 r. rzecznicy Swobody stali się w telewizji często i mile widzianymi gośćmi – szczególnie w popularnym ukraińskim politycznym programie, prowadzonym, żeby było śmieszniej, przez Rosjan: Sawika Szustera i Jewgienija Kisieliowa. Marne wyniki wyborcze Swobody w żaden sposób nie uzasadniały szerokiego zainteresowania, jakim partia ta cieszyła się w niezależnych mediach przed wyborami do Rady Najwyższej w 2012 r. Niemniej partia Tiahnyboka dostała „zielone światło”, co trudno sobie wyobrazić bez zgody „z góry”. I Swoboda skorzystała z tej okazji raczej sprawnie. Nigdy nie brakowało jej rzeczników, gotowych zaprezentować wyborcom chwytliwe, jasne i proste koncepcje nacjonalizmu i protestu. Wynikiem jest ogólnie znany. W marcu 2013 r. przywódca Komunistycznej Partii Ukrainy Petro Symonenko na antenie Radia Era-FM wyraźnie sformułował swoje poglądy na temat finansowania Swobody: „Oligarchowie całkowicie kontrolują klub parlamentarny Swobody. Partia Regionów w pełni sfinansowała wybranie Swobody do parlamentu, podobnie jak oligarchowie wcześniej wsparli finansowo jej dostanie się do samorządów w Tarnopolu, Iwano-Frankiwsku i we Lwowie”. O dziwo, sami „regionalsi” się stopniowo przyznawali się swojego wkładu w popularyzację Swobody. W kwietniu 57 2013 r. Igor Markow, poseł Partii Regionów, a zarazem szef partii Rodina, pytał: „Czy możecie mi pokazać jakąkolwiek inną partię pozaparlamentarną, które miałaby tyle czasu antenowego tuż przed wyborami? Nawet partie parlamentarne nie bywały w mediach tak często jak Swoboda. Mam wrażenie, że niektórzy analitycy i stratedzy przekonali władzę, że warto postraszyć mieszkańców Ukrainy południowo-wschodniej faszystami”. Markow dodał również, że jego zdaniem Partia Regionów posunęła się za daleko w swoich rozgrywkach ze Swobodą: „Za późno już, żeby im powiedzieć: chłopaki, wystarczy! Przegraliśmy wybory, wasza rola tu się kończy!”. Dżinn socjalnacjonalizmu został wypuszczony z butelki i nie można go z powrotem zamknąć za pomocą starych metod, takich jak działania administracyjne niemal całkowicie sparaliżowane przez Euromajdan. Swoboda, z poparciem władz czy bez, jest samowystarczalnym stronnictwem ze sprawdzoną w bojach ideologią i silną strukturą. Istnieje i wygrywa bardziej mimo obecnych trendów politycznych, niż dzięki nim. Te trendy teraz oznaczają, że wybór między radykalizmem i stabilnością nie jest taki oczywisty. Przynajmniej ze względu na brak – po tym, jak prezydent Janukowycz uciekł z kraju – siły politycznej, zdolnej zapewnić taką stabilność, która biurokratyczna Partia Regionów do pewnego stopnia gwarantowała. W latach 2011–2012 Ołeh Tiahnybok był przywódcą małej lokalnej partii, bardziej hałaśliwej niż wpływowej – dziś kieruje strukturą parlamentarną, mającą mniejsze lub większe poparcie we wszystkich regionach kraju, należącą do koalicji rządzącej. Stawka wzrosła. 58 Narodowy socjalizm od Kruppa do Kołomojskiego Napoleon Bonaparte miał powiedzieć: „Do prowadzenia wojny potrzeba trzech rzeczy – pieniędzy, pieniędzy i jeszcze raz pieniędzy”. Carl von Clausewitz, oficer pruski i przeciwnik Napoleona, powiedział natomiast, że „wojna to kontynuacja polityki innymi środkami”. Także i polityka znana jest z tego, że wymaga pieniędzy, przeważnie – dużych pieniędzy. Żadna partia polityczna nie może przetrwać bez środków finansowych niezbędnych do utrzymania biura, partyjnych mediów, agitacji, wyjazdów liderów itd. I to w świecie idealnym, gdzie żadne partyjne środki nie trafiają do prywatnych kieszeni liderów. Ponieważ członkowie Swobody nie są znani z pilnego płacenia składek ani z rabowania banków – pytanie o źródło finansowania partii jest jak najbardziej aktualne. Historia zna wiele przykładów dziwnych powiązań finansowych między sponsorami i partiami na pierwszy rzut oka nie mającymi ze sobą nic wspólnego. Sawwa Morozow, słynny rosyjski przedsiębiorca i filantrop, finansował socjaldemokratyczną gazetę „Iskra” i pomógł założyć pierwsze legalne bolszewickie czasopisma: „Nowaja Żyzn” i „Bor’ba”. Morozow pozwolił na założenia nielegalnej drukarni w swojej fabryce, ukrywał przed milicją Nikołaja Baumana, jednego z przywódców bolszewickich z 1905 r. NSDAP była sponsorowana na różnych etapach walki o władzę, nie tylko przez wielkich niemieckich producentów i potentatów, takich jak Gustaw Krupp – ale także przez wielkich bankierów pochodzenia żydowskiego. Wśród głównych sponsorów Hitlera badacze wymieniają Maxa Warburga, Oskara Wassermana, Hansa Priwina, 59 a nawet barona Rothschilda. Takich niebezpiecznych związków można przywołać więcej. A kto finansuje działalność Swobody? Spin doktor Taras Berezowiec jako pierwszy publicznie mówił o sponsorach Swobody w wywiadzie dla pisma „Nowyj Region” w 2008 r. Zastanawiając się nad perspektywami partii, zwrócił uwagę, że Ołeh Tiahnybok „ma obecnie stabilne finansowanie – dzięki pieniądzom pochodzącym od Ihora Kołomojskiego”, właściciela Priwat Grupy”. Spin doktor powołał się przy tym na „najbardziej popularną teorię”: „Kołomojski ma nadzieję, że Tiahnybok odbierze głosy Tymoszenko, a napięcia między Priwat Grupą i panią premier nie są tajemnicą”. Ihor Kołomojski – czytamy w Wikipedii – to ukraiński przedsiębiorca z paszportem ukraińskim i izraelskim. Urodził się w 1963 r. w Dniepropietrowsku. Jest członkiem rad nadzorczych Priwatvanku, rafinerii Naftochimik Prikarpatia, Ukrnafty, a także wiceprezesem Federacji Futbolu Ukrainy i szefem Europejskiej Rady Żydowskiej. Wielu politologów zalicza go do najbardziej wpływowych ludzi na Ukrainie. Trudno powiedzieć, skąd pochodzi „najbardziej popularna teoria” przywoływana przez Berezowca. Jednak o powiązaniach oligarchy i Swobody słychać od 2008 r. Na przykład w marcu 2009 r. poseł Petro Symonenko, szef Komunistycznej Partii Ukrainy, powiedział, że Ihor Kołomojski finansował kampanię wyborczą Swobody do rady obwodu tarnopolskiego. „Widzicie, co stało się w Tarnopolu? Przypomniałem przedstawicielom tych (tzn. żydowskich) środowisk, że w 1932 r. wynieśli Hitlera do władzy Dziś Kołomojski finansuje kampanie Swobody” – złowieszczo wróżył Symonenko. Przypomniał również, że przed przechrzczeniem się na „Swobodę”, organizacja to nosiła nazwę „Socjal-Na60 cjonalistyczna Partia Ukrainy” i porównał ja do partii Hitlera, zbudowanej na podobnej idei. „Najpierw wynieśli Hitlera do władzy, a potem on odpłacił im holokaustem”. Odpowiedzi udzielił Symonence nie sam Kołomojski i nie Swoboda, lecz Komitet Żydowski Ukrainy. Wyraził on oburzenie: „Komitet Żydowski Ukrainy uważa takie prowokacyjne wypowiedzi za niedopuszczalne i w imieniu społeczności żydowskiej na Ukrainie oczekuje przeprosin ze strony lidera komunistów” – czytamy w oświadczeniu Komitetu, który zarzuca też Symonence, że powtórzył słowa Hitlera, który wielokrotnie twierdził, że to Żydzi wynieśli bolszewików do władzy i rozpętali II wojnę światową. Jednak lider partii komunistycznej nie był bynajmniej jedynym politykiem, który wskazywał na „ślad żydowski” w finansowaniu Swobody. Serhij Ratuszniak, były prezydent Użhorodu i kandydat na prezydenta Ukrainy w 2010 r., powiedział: „Jeśli chodzi o Tiahnyboka i Swobodę, są oni również finansowani przez Żydów. Kołomojski jest Żydem. Dlaczego Tiahnybok wykrzykuje o żydowskiej mafii, skoro to Żydzi go finansują? Chciwość oligarchów nie zna granic, podczas gdy emerytury i pensje zwykłych obywateli, Żydów i Ukraińców, pozostają na żałosnym poziomie. Kiedy głód wyprowadzi ludzi na ulicę, Żydzi ucierpią jako pierwsi”. W grudniu 2010 r. sam Ihor Kołomojski powiedział, że Swoboda może przejąć władzę na zachodzie i w centrum Ukrainy. „Swoboda wydaje się przesuwać z pozycji ultranacjonalistycznych bliżej centrum, staje się bardziej umiarkowana” – ocenił Kołomojski, zastrzegając, że opiera się na informacjach medialnych. „Elektorat Swobody, kiedyś składający się z 2–3 proc. wykluczonych, radykalnie się powiększył. Wkrótce partia to może zacząć wygrywać na zachodzie i w centrum Ukrainy” – ocenił 61 oligarcha, dodając, że Swoboda zaczyna wypełniać niszę, która powstała po upadku poprzednich liderów „pomarańczowej rewolucji”: Naszej Ukrainy i bloku Julii Tymoszenko. „Miejmy nadzieję, że wraz ze wzrostem poparcia Swoboda będzie przesuwać się w kierunku centrum” – dodał optymistycznie Kołomojski. Pod koniec 2010 r. Wiktor Nebożenko, dyrektor ośrodka badania opinii publicznej „Ukraiński barometr”, potwierdzając finansowanie Swobody przez Kołomojskiego, ocenił, że „powtarza on błąd niemieckich oligarchów, którzy myśleli, że faszyzm nie stanowi zagrożenia”. „Każdy pamięta, jak to się skończyło” – skomentował Nebożenko. Dodał też, że jego zdaniem Swoboda zdobyła już różne inne źródła finansowania. W październiku 2010 Ołeh Tiahnybok oświadczył w wywiadzie dla telewizji TBi: „Nikt nie może powiedzieć, że ktokolwiek kontroluje Ogólnoukraińskie Zjednoczenie Swoboda i Ołeha Tiahnyboka. Oficjalnie oświadczam, że nie jesteśmy uzależnieni finansowo od nikogo”. Zapewnił też, że twierdzenia, iż socjalnacjonaliści byli sponsorowani przez Partię Regionów w latach 2006–2007, lub przez Ihora Kołomojskiego w roku 2007 są nieprawdziwe. Nie każdy był gotów przyjąć tę odpowiedź na wiarę. W listopadzie 2011 r. poseł partii komunistycznej Serhij Chrapow mówił: „Dzisiejsza sytuacja na scenie politycznej skłania oligarchów do wkładania jaj do różnych koszyków, w nadziei na to, że w którymś wylęgnie się kurczę. Na przykład Ihor Kołomojski koncentruje się na zachodniej Ukrainie, gdzie finansuje partię Swoboda”. Na początku września 2012 r., na dwa miesiące przed wyborami do Rady Najwyższej, ukraiński „Forbes” opublikował artykuł pokazujący Swobodę „od strony kuchni”. Magazyn donosił, iż w rozmowach z dziennikarzem 62 członkowie Swobody podkreślali, że kluczowym elementem, który odróżnia ją od innych sił politycznych, jest samofinansowanie. Wszyscy sponsorzy Swobody są członkami tzw. Rady Gospodarczej Partii. Na jej czele stoi Ihor Kriwecki, były członek rady obwodu lwowskiego, właściciel kasyna Fashion Club i wielu innych lwowskich lokali rozrywkowych, składających się na koncern Fiesta-Fantastika. Jesienią 2012 r. Rada Gospodarcza liczyła 200 członków. „To jest klub ludzi, którzy mogą zapewnić partii pomoc finansową. W zamian mieli zagwarantowane 25 proc. miejsc na listach wyborczych, ale tylko 3 członków Rady Gospodarczej zdobyło mandaty” – wyjaśniał Jurij Syrotiuk, rzecznik partii, obecnie poseł do RN. Według niego takie rady działają w każdym obwodzie, przy każdej organizacji miejskiej i razem tworzą Radę Gospodarczą Partii. Przedsiębiorcy, którzy są członkami rad, obok zwykłych składek członkowskich, dokonują comiesięcznych dobrowolnych składek na fundusz partii. Andrij Illenko, przywódca kijowskiej organizacji Swobody, a obecnie poseł do RN, tłumaczy, że grupa regularnych sponsorów partii w stolicy liczy 15 osób, którzy wspólnie wpłacają kilkadziesiąt tysięcy hrywien miesięcznie14. Środki przeznaczane są na przygotowanie materiałów propagandowych, kupno sprzętu, opłacenie transportu i lokali. Po tym, jak Swoboda po raz pierwszy dostała się do Rady Najwyższej – w październiku 2012 r. – Ihor Kołomojski, ponownie wybrany na szefa Żydowskiej Wspólnoty Ukrainy, złożył oświadczenie polityczne wzywające Żydów do „niewpadania w panikę”. Trudno powiedzieć, czy Kołomojski finansował lub finansuje Swobodę. Należy jednak odnotować zauważalne złagodzenie retoryki partii w odniesieniu do „kwestii 63 żydowskiej”. W rzeczywistości od przekształcenia SNPU w Swobodę antysemickie wybryki liderów partii można policzyć na palcach jednej ręki. Czy powściągliwość owa wynika z powiązań finansowych ze środowiskami żydowskimi – czy też z chęci znalezienia się w grupie tych, którym wypada podawać rękę, zwłaszcza na Zachodzie, gdzie antysemityzm jest postrzegany jako grzech znacznie większego kalibru niż rusofobia? Niektórzy analitycy, z którymi rozmawialiśmy podczas zbierania materiałów do tej książki, uważają, że w Swobodzie obowiązuje surowa wewnętrzna cenzura co do „kwestii żydowskiej”. Nienawistna retoryka partii ma być zarezerwowana dla Kremla, Moskali i komuchów. Szukając odpowiedzi na pytanie o rolę Ihora Kołomojskiego w ukształtowaniu nowych elit politycznych Ukrainy, warto przypomnieć, co stało się po zwycięstwie Euromajdanu. Niezgoda na wszechobecną korupcję i bezkarność stojących za nią oligarchów była w centrum protestów w Kijowie i innych ukraińskich miastach na przełomie 2013 i 2014 r. Kiedy jednak opozycja – w której Swoboda odgrywała niepoślednią rolę – przejęła władzę, antyoligarchiczna retoryka poszła w kąt. Ołeksandr Turczynow, pełniący – po ucieczce Janukowycza – obowiązki prezydenta Ukrainy, jedną z pierwszych decyzji odwołał gubernatora obwodu dniepropietrowskiego Dmitrija Kolesnikowa i powierzył to stanowisko właśnie Kołomojskiemu. Miliarderowi, drugiemu na liście najbogatszych osób na Ukrainie, z majątkiem wycenianym na 3,6 mld dolarów. Przed objęciem stanowiska gubernatora Dniepropietrowska Kołomojski większość czasu spędzał w Szwajcarii. Czy stanowisko to była zapłatą za wsparcie radykalnej rewolucyjnej partii Swoboda – nigdy się nie dowiemy. 64 „Pulp Fiction” made in Galicia Po zaskakująco wysokim wyniku Swobody w wyborach parlamentarnych 2012 r., pytania o jej zaplecze finansowe stały się częstsze. Podczas gdy źródła finansowania rządzącej Partii Regionów wydawały się dość oczywiste – brutalne grabienie społeczeństwa ukraińskiego – coraz więcej wątpliwości otaczało finanse parlamentarnych pierwszaków, którzy zawsze starali się unikać pytań o pieniądze. W drugiej połowie 2013 r. „Express Online” opublikował cykl artykułów pod wspólnym tytułem „Grosze Tiahnyboka”, które starały się znaleźć odpowiedź na pytanie, skąd nie najbogatsza partia i jej przywódca biorą swoje grosze. Jeszcze w 2009 r. Tiahnybok wspominał w wywiadzie dla „Ukraińskiej Prawdy”, że jego głównym sponsorem był Andrian Hutnyk, „stary członek partii”. Hutnyk działa w branży budowlanej, ma też park wodny i fabryki drewna w obwodzie tarnopolskim, gdzie jest także członkiem rady miasta. Informacje o roli Hutnyka potwierdzał także Ihor Koszułynski, szef sztabu wyborczego partii. Jednakże śledztwo dziennikarzy „Express Online” zasiało poważne wątpliwości co do wiarygodności tej informacji. Jak okazało się, że „fabryki drewna”, które skądinąd nigdy nie przynosiły wielkich zysków, „z dawna zgniły i zardzewiały”. Park wodny, w którym Hutnyk był zresztą tylko szefem rady nadzorczej, szybko zmierzał ku upadłości. Przedsiębiorstwo wzięło dwa kredyty o wartości 100 milionów hrywien każdy, żadnego nie spłaciło. Kiedy dziennikarze, wątpiąc w to, czy Hutnyk rzeczywiście jest w stanie finansować działalność całej partii, poprosili go o ujawnienie deklaracji podatkowych z kilku ostatnich lat – ten zgodnie z oczekiwaniami odmówił (choć partia zawsze zapewniała o swojej „pełnej transparentności”). 65 „Zwróćcie się do urzędu skarbowego” – poradził Hutnyk dziennikarzom, wiedząc doskonale, że prawo zabrania fiskusowi ujawniania takich danych prasie. Pytanie, skąd partia bierze pieniądze na sfinansowanie licznych imprez, wpłaty kaucji za zatrzymanych aktywistów, jak również „pomoc” dla biorących udział w zadymach zwolenników, rekrutujących się spośród bezrobotnych i studentów – pozostaje. Sam lider Swobody mieszka w dwupoziomowym mieszkaniu w lwowskim budynku pochodzącym sprzed I wojny światowej. Jeździ wysokiej klasy Toyotą Sequoia z napędem na cztery koła. Jak sam mówi, jako szef partii parlamentarnej, ma pełne prawo do posiadania takiego samochodu. Co więcej, to partia zafundowała mu to auto. Na YouTube można zobaczyć filmik z jakiejś partyjnej imprezy, gdzie widać trzy identyczne Toyoty. W wywiadzie, Tiahnybok tłumaczył, że samochód w rzeczywistości należy do jego partyjnego kolegi Ihora Mirosznyczenki. Ciekawe, który z trzech, i do kogo należą dwa pozostałe. Dziennikarze „Expressu” poszli dalej i zapytali, skąd Mirosznyczenko – były dziennikarz sportowy z pensją 1000 dolarów – wziął samochód stanowiący równowartość jego ośmioletniego wynagrodzenia. I jak to możliwe, że tak po prostu go oddał? Dziennikarze uważają, że długowłosy członek Swobody jest elementem szarej sieci powiązań finansowych, które łączą socjalnacjonalistów z… komunistami. Publikują umowę sprzedaży nowoczesnego biurowca w Kijowie (przy ul Ananasnaja 4), który Mirosznyczenko sprzedał redakcji gazety „Komunistyczna Flaga”, przemianowanej później na „Kijewskij Wiestnik”. Odkładając na bok ideologię, można powiedzieć: to nic osobistego, to tylko biznes. Jest jedno „ale”: budynek został sprzedany za 10 proc. ceny rynkowej. To rodzi pytanie: czy Ihor 66 Mirosznyczenko jest w rzeczywistości kryptokomunistą z nieznanych przyczyn pozującym na banderowca – czy też różnicę wziął „pod stołem”, żeby uniknąć podatku. Dziennikarze „Expressu” doszli do wniosku, że w rzeczywistości istnieją dwie partie Swoboda. Pierwsza jest reprezentowana przez oddanych, zaangażowanych aktywistów, takich jak Andrij Illenko, Iryna Farion, Jurij Mychalczyszyn, Rusłan Koszułynski, Leontij Martyniuk itp. Druga – składa się z ludzi ze „specjalnym zapleczem”, którzy do Swobody przystąpili niedawno, ale już udało się opanować kilka kluczowych stanowisk. Do tych drugich należy Ihor Krywećki. Biznesmen, którego rodzina posiada maybacha, bentleya, porsche, ferrari i prywatny samolot, zaangażował się w politykę w końcu pierwszej dekady XXI w. W 2010 r. z piątego miejsca na liście Swobody dostał się do rady obwodu lwowskiego. Jest także członkiem Rady Gospodarczej Partii. W 2012 r. wyborach parlamentarnych był wiceszefem sztabu wyborczego ds. gospodarczych, został też członkiem parlamentu, kandydując z 13 miejsca. Jest także sekretarzem komisji ds. polityki fiskalnej i celnej Rady Najwyższej. Dziennikarze „Expressu” trafili do miasteczka Mochnatoje w obwodzie lwowskim – rodzinnej miejscowości Krywećkiego. Spotkali się tam z byłymi funkcjonariuszami wydziału ds. przestępczości zorganizowanej, którym pokazali zdjęcie swojego bohatera. „Nasi rozmówcy od razu rozpoznali człowieka, znanego pod pseudonimem Pups” – napisali w swoim reportażu. Według oficerów Krywećki przejął fortunę Koli Rokero, znanego ukraińskiego gangstera, który zmarł w tajemniczych okolicznościach. Niektóre raporty mówią, że Rokero został zabity na rozkaz Władymira Dyducha – kryminalisty, znanego pod pseudonimem Wowa Morda. Według innej wersji, sam Pups, będący w gangu Rokero nume67 rem 2, sprzątnął patrona, żeby zająć jego miejsce. Tak czy inaczej, według organów ścigania, po śmierci Rokero, Pups i Wowa Morda zawarli sojusz i wspólnie zajęli się wymuszeniami. Postać Wowy Mordy stała się publicznie znana dzięki Wiktorowi Juszczence. W 2006 r. ówczesny prezydent w gniewnym wystąpieniu podczas spotkania z kierownictwem ministerstwa spraw wewnętrznych, zwrócił się do generałów milicji z pytaniem: „Ile dywizji potrzebujecie, aby wyeliminować tego Mordę?”. W pewnym momencie Krywećki i Dyduch zdali sobie sprawę, że najlepszym sposobem na uniknięcie nadmiernego zainteresowania organów ścigania jest wejście do polityki – pisali dziennikarze „Expressu”. Bez trudu znaleźli dojście do Swobody – partia gwałtownie potrzebowała pieniędzy. Wspólna nienawiść do Juszczenki szybko zbliżyła Dyducha i Tiahnyboka. Morda nie mógł wybaczyć prezydentowi obrazy, a Tiahnybok żywił do Juszczenki żal od 2004 r., kiedy to w przededniu wyborów przyszły prezydent wyrzucił go z Naszej Ukrainy za jego słynne antysemickie wystąpienie na górze Jaworina. Czy ten sojusz okazał się opłacalny? W 2010 r. Partia Regionów szukała sposobu na podważenie pozycji bloku Julii Tymoszenko na zachodniej Ukrainie. Zdaniem reporterów, Swoboda, wzmocniona zastrzykiem finansowym od Krywećkiego, doskonale odegrała rolę napisaną dla niej w sztabie Partii Regionów. Batkiwszczyna Tymoszenko została przemyślnie wyeliminowana z wyborów przez zakaz sądowy, a Tiahnybok zajął jej miejsce w samorządach lokalnych na zachodzie Ukrainy. To był wynik cichego porozumienia między kryminalistycznym półświatkiem z zachodu i ze wschodu. Właśnie w tych wyborach Krywećki po raz pierwszy zdobył mandat. 68 Skąd zatem partia Swoboda – której finansami zaczął zarządzać Krywećki – nagle zdobyła nowe, potężne źródła finansowania? Zdaniem dziennikarzy „Expressu” chodziło o łapówki dla posłów Swobody za utorowanie drogi do prywatyzacji majątku państwowego poprzez szemrane umowy; „prowizje” z budżetu rozmaitych lokalnych „programów rozwojowych” w samorządach kontrolowanych przez partię, podstawianie „słupów” do przejmowania samorządowej ziemi i nieruchomości, później podnajmowanych lub odsprzedawanych z dużym zyskiem; „rekiet” – wymuszanie opłat za „ochronę” towarów przemycanych i nielegalnych, rozprowadzanych na terytorium, które podlega radom zdominowanym przez Swobodę – interes prowadzony do spółki ze skorumpowanymi funkcjonariuszami organów ścigania; wyciąganie gotówki z przedsiębiorstw publicznych, prowadzonych przez członków partii z nadania Swobody; wyłudzanie pieniędzy z banków na „firmy słupy”, z partyjną gwarancją bezpieczeństwa dla osób, biorących udział w procederze; opłaty „za lojalność” – od oligarchów i dużych grup przemysłowo-finansowych, na terytoriach, gdzie Swoboda kontrolowała samorządy; zlecenia na polityczną „brudną robotę”. Ta lista – mówią dziennikarze – ciągnie się znacznie dłużej. Ale już tych kilka punktów wystarczy, żeby zrozumieć, dlaczego Swoboda i Tiahnybok tak nerwowo reagują na pytania dotyczące źródeł finansowania. Mają wiele do ukrycia – i do stracenia. 69 Ukraiński neonazizm kontra „Cerkiew Moskali” Przedstawiciele Swobody pielęgnują mit Siczy Zaporoskiej jako ośrodka samorządu kozackiego, będącego prekursorem dzisiejszej ukraińskiej państwowości. Aktywiści Swobody, z którymi rozmawialiśmy w Chersoniu, posunęli się nawet do stwierdzenia, iż bohaterscy Kozacy zaporoscy byli ukraińskimi nacjonalistami. Czy to prawda, czy nie – nie nam oceniać. Warto jednakże odnotować, że Ołeh Tiahnybok, wraz z większością swoich towarzyszy nigdy nie zostałby przyjęty do Siczy – gdyby przyszło im żyć w czasach złotej kozackiej wolności. Do Siczy mogli bowiem należeć wyłącznie wyznawcy prawosławia – z którym greckokatoliccy przywódcy nowego nacjonalizmu ukraińskiego mają cokolwiek skomplikowane relacje. Chociaż Swoboda formalnie zachowuje swoje drzwi otwarte zarówno dla unitów (grekokatolików), jak i prawosławnych, przywódcy partii najwyraźniej nie dogadują się z ukraińską Cerkwią prawosławną (Patriarchatu Moskiewskiego), nie mówiąc już o rosyjskiej Cerkwi prawosławnej. Tak więc w 2006 r. Swoboda przeprowadziła kampanię na rzecz uznania działalność ukraińskiej Cerkwi prawosławnej za „niezgodną z konstytucją”. 70 Lider greckokatolickiej Swobody także później wielokrotnie dawał wyraz swoim nieszczególnie życzliwym uczuciom do Cerkwi „Moskali”. Gdy w lipcu 2011 r. na sesji rady obwodu lwowskiego pojawiła stanęła kwestia podziękowań dla Igora Woziakowa, rosyjskiego filantropa, który podarował lwowskiemu muzeum wartą 350 000 dolarów ikonę z 1560 r., Tiahnybok wrzeszczał w szale: „Może jeszcze będziecie całować Moskali po dupach!”. Znana ze radykalnych wystąpień Iryna Farion także nie ma wątpliwości co do prawdziwego charakteru Ukraińskiej Cerkwi Prawosławnej Patriarchatu Moskiewskiego. 20 maja 2008 r. na antenie radia „Era-FM” oświadczyła: „Myślę, że struktura, która nazywa się Patriarchatem Moskiewskim, nie ma nic wspólnego z chrześcijaństwem. Jest to jedno z największych zagrożeń dla niezależnego, samodzielnego i trwałego rozwoju Ukrainy. Tak długo, jak instytucja ta okupuje Ławrę Pieczerską, Ukraina pozostanie zniewolona”. 13 lipca 2010 r. partia zorganizowała przed budynkiem Administracji Prezydenta Ukrainy demonstrację przeciwko wizycie „obywatela Rosji Władimira Gundiajewa”, czyli Patriarchy Moskwy i Wszechrusi Cyryla. Protestujący przynieśli transparenty z napisami: „Precz z moskiewskim kolonizatorem”; „Precz z moskiewską herezją”; „Patriarchat Moskiewski – duchowe okupant”. 7 lutego 2012 r. działacze organizacji miejskiej w Kijowie przeprowadzili protest przeciwko przekazywaniu kijowskiej Ławry Pieczerskiej do Patriarchatu Moskiewskiego. Pod murami cerkwi zgromadzili się ludzie skandujący „Precz z moskiewskim okupantem”. 4 maja 2012 r. trzydziestu aktywistów Swobody zaatakowało prawosławną świątynię Wszystkich Świętych Wojowników, położoną w parku Zwycięstwa w naddnieprzańskiej części Kijowa. Według agencji „Nowy Region”, 71 młodzi socjalnacjonaliści zniszczyli ołtarz i krucyfiks, uszkodzili ikony, grozili duchownym i okaleczyli psa. Jak wyjaśniali, uczynili to w proteście przeciw zabudowie „zielonej strefy”. W dniu 23 kwietnia 2013 r. grupa ludzi niosących flagi partii Swoboda i Udar usiłowała siłą opanować sobór św. Włodzimierza w Nowoarchangielsku w obwodzie Kirowograd. Według strony internetowej diecezji Kirowograd, na teren katedry wtargnęło ok. 300 agresywnych osób pod przywództwem Światosława Chanienki, posła Swobody. Napastnicy wyłamali bramę i drzwi do katedry, zachowywali się agresywnie wobec duchownych obecnych na dziedzińcu: poszarpali im sutanny, obrzucili stekiem obelg, grozili pobiciem. 72 Nacjonaliści w Radzie Najwyższej Biorąc pod uwagę badania opinii publicznej przed wyborami, analitycy wątpili, czy Swoboda partia zdoła wejść do parlamentu. Dawano jej 4–4,5% głosów, przede wszystkim w zachodnich regionach kraju. Niektórzy eksperci przepowiadali obniżenie radykalnej aktywności „swobodowców” po ich wejściu do parlamentu. Jednak nacjonaliści ponownie wszystkich zadziwili, nie tylko nie obniżając aktywności, ale nawet zwiększając ją, wykorzystując swoją nową pozycję jako partii parlamentarnej. Swoboda przebija okno do Europy Swoboda często wykorzystuje swoje europejskie związki dla budowy PR i w celach propagandowych. Nowy parlament jeszcze nie zaczął pracować, a socjalnacjonaliści już intensywnie próbowali kreować swój nowy image w Europie Jesienią 2012 r. do Francji wyjechali lwowscy urzędnicy-swobodowcy: Ołeh Pankewycz, Jarosław Krawczenko i Taras Osaulenko. Trzech partyjnych funkcjonariuszy zdążyło zwołać konferencję dla paryskich dziennikarzy, a także obejrzeć miejscowe zabytki. Przede wszystkim mówili o „kulturze”. Takie przynajmniej wrażenie można było odnieść z lektury oficjal73 nego przeglądu prasy partii. Nie jest natomiast jasne, czy wizyta radykalnych prawicowych polityków ukraińskich wywołała jakąkolwiek reakcję w europejskiej prasie. Przyczyny tej wizyty były jasne: swobodowcy próbowali zbudować swój nowy image w Europie, aby osiągnąć elementarną lojalność i współpracę ze strony europejskiej społeczności, urzędników Unii Europejskiej i oficjalnych struktur w Europie. „Ci ludzie (Europejczycy – red.) całkowicie nie mają pojęcia o naszej działalności. Są zbyt wrażliwi i na podstawie tego wyciągają swoje błędne wnioski” – powiedziała Iryna Farion, komentując cele wycieczki Pankiewicza do Francji. Trzeba powiedzieć, że obawy związane ze złą opinią Swobody na Zachodzie rzeczywiście były uzasadnione. Zaraz po ogłoszeniu oficjalnych rezultatów wyborów parlamentarnych organizacje i instytucje broniące praw człowieka z europejskiej i nie tylko strony wyraziły zaniepokojenie w związku ze wzrostem nacjonalizmu na Ukrainie. Najbardziej znana wśród nich to Amnesty International. AI wysunęła wiele zarzutów związanych z mową nienawiści – dotyczyły one wypowiedzi przedstawicieli Swobody na temat seksualnych i etnicznych mniejszości Ukrainy. A po kilkunastu dniach oskarżenia o ksenofobię posypały się również ze strony inteligencji. „Partię Swoboda należy rozpatrywać nie tylko jako niebezpieczeństwo dla demokracji na Ukrainie, lecz także jako niebezpieczne zjawisko w skali europejskiej. W Europie, kiedy neonaziści i prawo radykalne siły uczestniczą w wyborach, w ludzkich głowach powinien odezwać się dzwonek alarmowy. Kiedy Berlusconi doszedł do władzy we Włoszech i jeszcze nie wiedziano, czego od niego oczekiwać, niemieccy politycy, i to byli nie lewicowi politycy, ale konserwatywni i liberalni, również musieli przemyśleć i przebudować swoje stosunki z Włochami” – to słowa niemieckiego publicysty Franka Schumana15. 74 Ale wrócimy do wizyty ukraińskich deputowanych we Francji. Prawdopodobnie ten kraj nie został wybrany przypadkowo. Po pierwsze Francja jest jednym z kluczowych graczy w Unii Europejskiej, a to oznaczało, że właśnie tutaj trzeba było legitymizować siebie w oczach wystraszonej społeczności. Po drugie „front narodowy”, któremu przewodzi obecnie córka Jeana-Marie Le Pena – Marie Le Pen – cieszy się ogromną popularnością wśród konserwatywnie nastawionej części mieszkańców prowincji i paryskiej burżuazji. Gdzie, jeśli nie tutaj swobodowcy mogli ogłaszać, że są całkiem normalną partią? „Popatrzcie, Francuzi – u nas też przecież lubią nacjonalistów. Czy my jesteśmy od Was gorsi?” – łatwo mógłby powiedzieć każdy ze swobodowców. Po trzecie to właśnie przykładem Francji często straszą ukraińskich wyborców. Dokładnie rzecz biorąc, straszą problemem mniejszości narodowych, uchodźców z Afryki i krajów arabskich, których jest coraz więcej na terytorium starej Europy. Wystarczy popatrzeć na dowolne badanie opinii publicznej, żeby przekonać się, że problem imigracji nie dotyczy Ukrainy. Praktycznie każdy trzeźwo myślący emigrant uznaje, że terytorium na wschód od strefy Schengen to tylko obszar tranzytu na drodze do europejskiego dostatku. Ukraina jest zbyt biedna. Jednakże to nie przeszkadza Swobodzie z godną lepszej sprawy regularnością demonstrować swoją niechęć do „przyjezdnych”, o czym może świadczyć np. pierwszy wywiad nowo wybranego deputowanego Andrija Illenki. Eurowycieczkę swobodowcy powtórzyli w następnym roku. Taras Osaulenko odpowiadający w partii za politykę międzynarodową był uczestnikiem konferencji „Postrzeganie Europy” zorganizowanej w Sztokholmie w dniach 23–24 marca 2013 r. przez szwedzką partię, 75 która zazwyczaj jest określana jako grupa neonazistowska. Partia powstała w 2008 r., założyli ją członkowie rozwiązanego nacjonal-socjalistycznego frontu16. 29 maja 2013 r. członek parlamentarnej frakcji Swobody Mychajło Hołowko przebywał z wizytą w Landtagu Saksonii, aby prowadzić rozmowy z Nacjonal-Demokratyczną Partią Niemiec (NPD). Strony obiecały sobie, że będą wzmacniać dwustronne stosunki między partiami i grupami parlamentarnymi17. Trudno powiedzieć, czy porozumienie to udało się zrealizować. W każdym razie niespełna rok później młodzieżówka NDP klaskała szefowi Brytyjskiej Partii Nacjonalistycznej (British Nationality Party, BNP) Nickowi Griffinowi krytykującemu Euromajdan i mówiącemu, że prawdziwa Europa jest możliwa tylko w wypadku związku silnych Niemiec i silnej Rosji. Wątpliwe, aby w takiej Europie znalazło się miejsce dla rusofobii członków partii Swoboda. McCain przysyła grant W listopadzie 2012 r. w portalu internetowym Polemika pojawiła się informacja o tym, że kierownictwo Międzynarodowego Instytutu Republikańskiego (IRI)18 z USA planuje od następnego roku rozpocząć na Ukrainie współpracę z partią Swoboda19. Celem współpracy będzie realizacja projektu „Wybory i polityczne procesy na Ukrainie”. Zadaniem tego projektu będzie „wsparcie eurointegracji i walka z komunistyczną przeszłością w ukraińskim społeczeństwie”. Także w tej informacji pojawia się informacja, że łącznikiem ze strony amerykańskiej instytucji będzie Michael Druckman, a ze strony Swobody deputowany Andrij Mochnyk. Eksperci byli dość zdziwieni nieoczekiwanym 76 zainteresowaniem Swobodą ze strony struktury, która ma bronić „europejskich wartości”. Ale prawdę mówiąc, dziwić się nie ma czemu. Międzynarodowy Instytut Republikański to społeczna organizacja, która została stworzona, aby nieść pomoc określonym krajom „w budowaniu demokracji”. Dyrektorem IRI jest senator John McCain. Ten sam, który jest znany ze swoich jawnie antyrosyjskich wypowiedzi, z jaskiniowego antykomunizmu i twardej postawy wobec krajów i reżimów kwestionujących dominację USA w nowym globalnym świecie. Czy przypadkiem nie na wspólnym antyrosyjskim fundamencie była budowana współpraca McCaina i Swobody? Po rozpoczęciu Euromajdanu McCain wielokrotnie pojawiał się na Ukrainie, wypowiadał się przeciwko prezydentowi Janukowyczowi, a następnie po jego obaleniu przeciwko prezydentowi Putinowi. Swoboda będzie przedmurzem dla opozycji 8 grudnia 2012 r. w Domu Kino w Kijowie odbył się zamknięty XXVI Zjazd Ogólnoukraińskiego Zjednoczenia Swoboda, na którym podsumowano wyniki wyborów do Rady Najwyższej. Partia otrzymała 10,44% głosów i utworzyła pierwszą nacjonalistyczną frakcję w ukraińskim parlamencie. Na zjeździe powołano nowe władze partii, a przewodniczącym Swobody jednogłośnie został ponownie wybrany Ołeh Tiahnybok. „Partia Swoboda przed wyborami była nazywana specnazem opozycji, a teraz można nas śmiało nazwać oddziałem zaporowym dla opozycji” – tak Tiahnybok skomentował zajęcie tylnych rzędów w sali obrad Rady Najwyższej przez deputowanych z partii opozycyjnych. Tiahnybok ogłosił także, że partia będzie się przygoto77 wywać się do wyborów prezydenckich w 2015 r., które „będą decydujące dla całej Ukrainy”. Nie wykluczył on przy tym wysunięcia wspólnego kandydata przez opozycję, ale nie powiedział, kogo ma na myśli. Stwierdził też, że Swoboda domaga się, aby wszystkie wystąpienia w Radzie Najwyższej Ukrainy wygłaszano tylko po ukraińsku. Opublikowano to na oficjalnej stronie internetowej partii. Tiahnybok zażądał od deputowanych, by nie naruszali konstytucji i najwyższym organie państwa mówili wyłącznie w języku państwowym. Jeden kraj, jeden naród, jeden język Iryna Farion, deputowana z frakcji Swoboda, powiedziała premierowi Nikołajowi Azarowowi, że koniecznie musi on nauczyć się języka ukraińskiego. Poza tym przerwała wystąpienie deputowanego z Partii Regionów Wadima Olesniczenki w Najwyższej Radzie, które wygłaszał po rosyjsku. Gdy tylko „regionał” wszedł na trybunę i zaczął mówić po rosyjsku, członkowie frakcji Swoboda zaczęli krzyczeć „Ukraiński! Ukraiński!”. W ten sposób sprowokowali bojkę w parlamencie. „Jeżeli na razie nie możemy przezwyciężyć rosyjskojęzycznej, okupacji, to będziemy wykorzystywać wszystkie możliwe metody, aby w ścianach najwyższego organu władzy Ukrainy nie brzmiał język okupanta. Właśnie dlatego wybraliśmy sposób neutralizacji tych, którzy nie mówią językiem państwowym, brutalnie naruszając drugi artykuł regulaminu parlamentu” – skomentowała pani Farion. W tym samym czasie społeczna organizacja „Borot’ba” (Walka) przeprowadziła akcję protestu przeciwko uczestniczeniu w pracach parlamentu nacjonalistycznej partii Swoboda. 12 grudnia około 150 młodych ludzi 78 w czerwonych barwach – z szalikami, w kurtkach, szarfach – zebrało się w parku Wiecznej Sławy półtora kilometra od parlamentu. Manifestanci nieśli ze sobą wielki czerwony balon w kształcie sterowca z napisem „Precz z faszystami! Precz z kapitalistami!” „Ostrożnie! faszyzm na Swobodzie”. Językowa ekwilibrystyka wywołała zdziwienie nie tylko wewnątrz kraju, lecz także wśród przedstawicieli Parlamentu Europejskiego. I tak np. były deputowany Europarlamentu z partii Liga Polskich Rodzin Andrzej Zapałowski, występując w Odessie na konferencji prasowej poświęconej problemom radykalnego nacjonalizmu, zauważył „Prawicowi europejczycy chcieliby obronić swoich rodaków przed emigrantami, a »swobodowcy« chcą zlikwidować swoich współobywateli mówiących innym językiem” Innymi słowami, Swoboda sprzyjała podziałom ukraińskiego społeczeństwa, dzieleniu Ukraińców według kryterium językowego – na pełnowartościowych ukraińskojęzycznych i niepełnowartościowych rosyjskojęzycznych. Tłumacz dla Iry albo „Moskal nie będzie moim rodakiem” Rosyjski wywołuje tak chorobliwą reakcję deputowanych ze Swobody, że są oni gotowi żądać zakazu nauczania tego języka w ukraińskich szkołach20, a dla siebie osobistego rosyjsko-ukraińskiego tłumacza. Osławione „prawo językowe” przewiduje, że posiedzenia parlamentu, jego komitetów i komisji są prowadzone wyłącznie w języku państwowym. Mówca może mówić w innym języku, ale przekład jego wystąpienia na język państwowy, jeśli jest taka konieczność, zapewnia administracja Rady 79 Najwyższej Ukrainy. „Z tego wynika, że administracja Rady Najwyższej jest zobowiązana zapewnić przekład wystąpień deputowanych na język państwowy, a bierność administracji z tego powodu jest naruszeniem prawa” – zakomunikowała Iryna Farion. Na tej podstawie zażądała zapewnienia jej osobistego tłumacza. 12 lutego 2013 r. na internetowej stronie Ogólnoukraińskiego Zjednoczenia Swoboda, powołując się na szefa administracji Najwyższej Rady Walentina Zajczuka, opublikowano informację, że administracja Parlamentu odmówiła zapewnienia Irynie Farion tłumacza z rosyjskiego na ukraiński z powodu braku środków finansowych. W związku z tym Farion skierowała pozew do Okręgowego Sądu Administracyjnego Kijowa z żądaniem uznania za niezgodną z prawem bierność administracji Rady Najwyższej, „co dotyczy niezabezpieczenia przekładu na państwowy język wstąpień, pytań, odpowiedzi deputowanych na posiedzeniach komitetu Rady Najwyższej do spraw nauki i oświaty”. Historia skończyła się tym, że Farion otrzymała tłumacza. „Tłumacz to sprawa zasadnicza, dlatego że to jest sprawa konstytucyjna. Nie interesują mnie żadne emocje mające związek z językiem. Skoro ja zostałam działaczem politycznym, interesuje mnie realizacja prawa” – cytuje „Interfax – Ukraina” słowa deputowanej. Po kilkunastu dniach od tego momentu Iryna Farion zaproponowała wprowadzenie odpowiedzialności karnej za działania skierowanie przeciwko językowi ukraińskiemu. Chciała uzupełnić kodeks karny Ukrainy o art. 111 § 1 „działania skierowane przeciwko językowi państwowemu”. „Umyślne działania mające na celu usunięcie języka państwowego z przestrzeni informacyjnej, zwężenie sfery jego funkcjonowania na terytorium Ukrainy, zakaz lub ograniczenie prawa swobodnego nim posługiwania 80 się, stworzenie sztucznych warunków mających na celu dominację języka obcego w sferze komunikacji systemów informacyjnych, informacyjnej własności w państwowych i prywatnych przedszkolach, w strukturach ogólnoświatowych, średnich i wyższych szkołach, publiczne poniżanie języka państwowego, które przynosiłoby istotną szkodę narodowym interesom lub niosłoby realną groźbę dla narodowego bezpieczeństwa Ukrainy, jest karane ograniczeniem wolności do lat 3 lub pobawieniem wolości na taki sam okres” – proponowała Farion. 21 lutego 2013 r. aktywiści organizacji „Mołodyje Regiony” (Młode Regiony) młodzieżówki Partii Regionów Janukowycza przeprowadzili akcję poświęconą międzynarodowemu dniowi języka ojczystego. Młodzież zebrała się pod pomnikiem Tarasa Szewczenki w Ługańsku, niosąc ogromne sześciany. Na ich ścianach namalowano litery „ы”, „ё” i „ъ”, których nie ma w języku ukraińskim. Po akcji sześciany te zostały wysłane do Kijowa deputowanej Irynie Farion, jako jednej z autorek projektu ustawy o „funkcjonowaniu języka ukraińskiego jako języka państwowego i zasadach posługiwania się innymi językami na terytorium Ukrainy”. Młodzi mieszkańcy Ługańska uważali projekt Iryny Farion za niedemokratyczny. Po tej akcji Farion pozwoliła sobie publicznie obrazić ługańską młodzież, nazywając ich „śmieciami, potworami i intelektualnymi degeneratami”. Rosyjski język może wywoływać rzeczywiście histeryczną reakcję nie tylko u skandalistki deputowanej. I tak 19 marca 2013 r. w Kijowie w jednej z komend dzielnicowych milicji odnotowano wezwanie do supermarketu przy ulicy Bażana. Przybyły patrol milicji był świadkiem emocjonalnego konfliktu między kupującym długowłosym młodym człowiekiem a kasjerem i ochroniarzem supermarketu. Przyczyną kłótni było to, że sprzedawca odpowiedział klientowi po 81 rosyjsku. Kupującym i zgłaszającym doniesienie do milicji okazał się deputowany Swobody Igor Mirosznyczenko. Według słów deputowanego zwracanie się kasjera do klienta w języku rosyjskim „obraziło” jego godność. Funkcjonariusze milicji przyjęli wezwanie i odjechali. Histeryczna reakcja Mirosznyczenki na język rosyjski prawdopodobnie była związana z wydarzeniami, które miały miejsce tego samego dnia w Radzie Najwyższej. W parlamencie ukraińskim po długiej przerwie spowodowanej blokowaniem trybuny przez opozycję deputowani pobili się z powodu języka rosyjskiego. Konflikt zaczął się od wystąpienia lidera frakcji Partia Regionów Aleksandra Jefremowa, który mówił po rosyjsku. Nacjonaliści ze Swobody wygwizdali Jefremowa w czasie jego wystąpienia i skandowali: „Po ukraińsku!” i „Hańba!”, żądając, żeby deputowany mówił po ukraińsku. Mówca nie zwracał na krzyczących uwagi i kontynuował przemówienie, a w końcu powiedział: „Dziękuję wszystkim neofaszystom za współpracę”. Następnie na trybunę wyszedł lider frakcji Swoboda Ołeh Tiahnybok. Tym razem gwizdali posłowie z Partii Regionów. Razem z deputowanymi frakcji komunistów krzyczeli: „Faszysta!”21. Ale on także zachował spokój. W trakcie jego wystąpienia deputowani Swobody zablokowali trybunę, żeby mógł spokojnie wystąpić. Wtedy podeszli do nich komuniści i między parlamentarzystami zaczęła się przepychanka, która trwała nie dłużej niż minutę. Po przerwie, gdy trybunę odblokowano, Tiahnybok kontynuował wystąpienie. „Ten parlament będzie pracował tylko wtedy, jeśli będzie pracował, realizując konstytucję Ukrainy i realizując prawa Ukrainy” – powiedział lider Swobody. Komentując tę całą sytuację, deputowany Partii Regionów Jefremow ogłosił, że jego partyjni koledzy będą przemawiać w parlamencie po rosyjsku, i dodał: „Nie zamkniecie nam ust”. Po dwóch 82 dniach, czyli 21 marca, deputowani Swobody przynieśli do sali posiedzeń parlamentu syreny. Włączali je w czasie wystąpień posłów, którzy mówili rosyjsku – w szczególności Aleksandra Jefremowa i Michaiła Czeczetowa, a także lidera partii komunistycznej Petra Symonienki. 27 marca 2013 r. Oleg Lebiediew, deputowany Dumy Państwowej Rosji, zastępca przewodniczącego komitetu do spraw Związku Niepodległych Państw i członek parlamentarnej grupy do spraw stosunków z Parlamentem Ukrainy odmówił spotkania z posłami Swobody. „Spotykamy się z przedstawicielami wszystkich partii w Radzie Najwyższej, oprócz partii Swoboda (…) takie jest nasze stanowisko i ja go nie ukrywam” – powiedział Lebiediew. Powiedział także, że odmawia spotkań z deputowanymi Swobody ze względu na ich niedopuszczalne, skrajnie nacjonalistyczne poglądy. Poza tym Lebiediew uważał ich żądania, by z trybuny parlamentu przemiawiano wyłącznie po ukraińsku, za bezprawne. Ręka Moskwy albo „przeklęty Stalin” 19 grudnia 2012 aktywiści Swobody pikietowali Ambasadę Bułgarii w Kijowie, protestując przeciwko „antyswobodowskiemu” punktowi rezolucji Parlamentu Europejskiego, który został zaproponowany przez deputowanego z Bułgarii Wigenina. Kristian Wigenin (Grupa Postępowego Aliansu Socjalistów i Demokratów) zaproponował uzupełnienie tekstu rezolucji dotyczącej Ukrainy następującym punktem: „Parlament Europejski wyraża swoje zaniepokojenie wzrostem nacjonalistycznych nastrojów na Ukrainie przejawiające się w poparciu dla partii Swoboda, która dzięki temu stała się jedną z dwóch nowych partii w Radzie Najwyższej. Parlament 83 Europejski przypomina, że rasistowskie, antysemickie i ksenofobiczne poglądy sprzeciwiają się fundamentalnym wartościom i zasadom Unii Europejskiej. Jednocześnie wzywamy prodemokratyczne partie w Radzie Najwyższej, aby nie współpracowały, nie popierały i nie tworzyły koalicji z tą partią”22. Jednakże w wywiadzie telewizyjnym Ołeh Tiahnybok zakomunikował, że Swoboda nie jest organizacją antysemicką, a rezolucja Europarlamentu z wezwaniami, aby nie współpracować z jego partią, to operacja Moskwy. „Jeśli są jakiekolwiek podobne uwagi dotyczące naszych poglądów, bardzo proszę, aby podano nas do sądu. Ale do sądu nikt nas nie poda, ponieważ my wszyscy doskonale wiemy, że nawet zaangażowane sądy ukraińskie nigdy nie będą mogły wydać wyroku przeciwko Swobodzie, dlatego że my nie naruszamy żadnego ukraińskiego przepisu” – przekazywała słowa Tiahnyboka gazeta „Ukraińska Prawda”. Dla Ołeha Tiahnyboka „jest absolutnie oczywiste” że rezolucja Parlamentu Europejskiego wzywająca inne opozycyjne partie i siły Ukrainy, aby nie współpracowały ze Swobodą, to „specoperacja Moskwy”. „Dlaczego taka rezolucja powstała, jest dla nas absolutnie oczywiste. Scenariusz jednoznacznie był napisany na Łubiance. Przecież ta rezolucja Europarlamentu była przeciw Partii Regionów i tylko ten zaangażowany socjalista (…) z byłej partii komunistycznej dodał tę propozycję i otrzymał określone wsparcie” Jeszcze bardziej stanowczo w związku z przyjęciem wspomnianej rezolucji wypowiedział się deputowany Swobody Jurij Mychalczyszyn. Nazwał Europarlament „polityczny kołchozem”, Wigenina i jego kolegów „zboczonymi ludźmi” i „komunistami-homoseksualistami” a samo postanowienie parlamentu dotyczące Swobody – „zbudowanym na sowieckiej propagandzie”23. 84 Piłuj, Szura, piłuj 12 grudnia 2012 r. w trakcie przerwy pierwszym dniu obrad Rady Najwyższej nowej kadencji deputowany Swobody i brat jej lidera Andrij Tiahnybok piłą rozciął płot otaczający budynek parlamentu. W ten sposób według członków tej partii zapewnił dostęp ludu Ukrainy do najwyższego organu władzy. Przedstawiciele Swobody mieli zamiar ponownie zdemontować całe ogrodzenie wokół Rady Najwyższej, gdyby go odbudowano. Jak piszą „Komentarze” uprzedził o tym deputowany Swobody Andrij Mochnyk: „Takie jest nasze stanowisko. Płotu wokół Rady Najwyższej nie powinno być. Jeśli go odbudują, to my go od nowa rozbierzemy” – powiedział Mochnyk. Dodał, że pozostałej części płotu nie będą demontować, ponieważ nie blokuje ona dostępu do parlamentu. Żydzi miasta Kijowa 27 grudnia 2012 r. ukraiński ruch lewicowy Borod’ba (Walka) przeprowadził pikietę przed budynkiem ministerstwa sprawiedliwości w Kijowie pod hasłem „Jestem Żydem”. Powodem dla tej akcji było wystąpienie członka partii Swoboda, obecnie deputowanego Rady Najwyższej, Igora Mirosznyczenki. Nazwał on hollywoodzką aktorkę Milę Kunis urodzoną w Czerniowcach na Ukrainie Żydówką. „Ona nie jest Ukrainką, tylko Żydówką z pochodzenia. Ona jest z tego dumna i ma gwiazda Dawida na ręce. Tylko o kraju, w którym się urodziła, nie powiedziała ani jednego pozytywnego słowa. Dlatego nie jestem w stanie tego uważać ją za swoją. Niech kocha sobie Amerykę i Izrael, nie musi kleić się do Ukrainy” – napisał w na portalach społecznościowych. 85 Uczestnicy pikiety rozwinęli plakaty z hasłami „Wszyscy jesteśmy Żydami!” „NIE Międzyetnicznej Wrogości!”. Kilka osób stało z tabliczkami „Żyd” (określenie pogardliwe, neutralnym słowem jest „jewriej” – przyp. red.), „Chachoł” (pogardliwe określenie Ukraińca) i „Kacap” (pogardliwe określenie Rosjanina) na piersiach. W ten sposób uczestnicy sprzeciwiali się językowi nienawiści. Za jeden z jego elementów przedstawiciele organizacji uważają poslugiwanie się słowem „Żyd” na Ukrainie. Jeden z uczestników trzymał plakat z portretami znanych ludzi. Ich nazwiska były zmienione zgodnie ze stylistyką akcji: Toras Szewczenko, Doron Dostojewski, Mojsze Jackson, Nican McCarthy. Należy zauważyć, że zgodnie z badaniami Centrum Simona Wiesenthala opublikowanymi pod koniec roku liderzy Swobody Ołeh Tiahnybok i Ihor Mirosznyczenko zajęli piąte miejsce w czołowej dziesiątce antysemitów całego świata. Przed Mirosznyczenką i Tiahnybokiem w rankingu byli tylko egipska partia Bractwo Muzułmańskie, prezydent Iranu Mahmud Ahmadineżad, wiceprezydent Iranu Mohamad Reza Rahimi i naczelnik sztabu generalnego irańskiej armii generał major Hasan Firozabadi. Niezależnie od powyższego 26 lutego 2013 r. lider Swobody spotkał się z nadzwyczajnym i pełnomocnym ambasadorem państwa Izrael Reuwenem Dinem. Jak poinformował rzecznik prasowy kijowskiej Swobody Aleksandr Aronet, partia widzi w państwie Izrael możliwego partnera dla praktycznych wzajemnych relacji. Według jego słów głównym zadaniem partii jest poszukiwanie partnerów dla przyszłych stosunków przyjacielskich i biznesowych. Współpracownicy przedstawicielstwa Izraela stwierdzili, że spotkanie „przebiegło w przyjacielskiej i roboczej atmosferze”. Wcześniej wejście partii Swoboda do parlamentu spowodowało niepokój Izraela. Dosłownie zaraz po 86 ogłoszeniu rezultatów wyborów przewodniczący wydziału krajów Euroazji w MSZ Izraela wyraził nadzieję, że przywódcy Swobody będą się zachowywać w bardziej odpowiedzialny sposób po wejściu do parlamentu. 4 marca 2013 r. w centrum Kijowa na ulicy Miecznikowa 14 obok biura ukraińskiego biznesmena, współprzewodniczącego Europejskiego Parlamentu Żydowskiego i Ogólnoukraińskiego Kongresu Żydów Wadima Rabinowicza o godzinie 15.36 doszło do wybuchu. Były główny redaktor gazety „Wiadomości Stołeczne” Władimir Kacman poinformował, że wybuch był zamachem na życie Rabinowicza i materiał wybuchowy rzucono od strony sąsiedniego domu w samochód biznesmena, kiedy ten wyjeżdżał z biura. W rezultacie wybuchu nikt nie ucierpiał, jednak został uszkodzony samochód marki Lexus. Sam Rabinowicz przypuszczał, że próba zamachu na jego życie mogła być zorganizowana przez siły nacjonalistyczne. Powiedział też: „I chcę pokreślić, że w sprawach żydowskich będziemy robić to, co dotychczas. Co się zaś tyczy np. partii Swoboda, to dopóki oni nie zmienią swoich poglądów, ja będę z nimi walczył i tutaj, i w Europie”. „Jak mogę skomentować tą bzdurę? To śmieszne” oświadczył Ołeh Tiahnybok, odpowiadając na prośby dziennikarzy o komentarz w sprawie zarzutów Rabinowicza o uczestnictwie przedstawicieli jego partii w zamachu. 22 marca deputowani z frakcji Swoboda Eduard Leonow i Andrij Mochnyk zwrócili się z zapytaniem poselskim do przewodniczącego Rady Najwyższej Wołodymyra Rybaka w związku ze „społecznie ważną informacją o narodowości 445 deputowanych”. To pytanie przedstawione na plenarnym posiedzeniu parlamentu wyzwoliło burzliwą negatywną reakcję posłów Partii Regionów. Komentując swoją działalność, Mochnyk ogłosił: „W związku z tym, że nasz naród był obiektem ludobój87 stwa, wiedza o tym, kto jest kim we władzy, jest nadzwyczaj ważna. Kandydaci na posłów dawali zgodę na publikowanie faktów z ich biografii, wypełniali ankietę, gdzie znajdowała się rubryka „narodowość”. Ta informacja powinna być powszechnie dostępna i przewodniczący powinien ją opublikować24. Także w końcu marca 2013 r. w Kijowie pojawiły się ulotki o charakterze antysemickim z podpisem „partia Swoboda”. „Uważany te działania nieznanych osób za prowokację, którą kierowała władza. Jest oczywiste, że początek tej kampanii dyskredytującej dał znany Ukrainofob Wadim Kołesnyczenko”25 – poinformowano w komunikacie opublikowanym przez biuro prasowe Swobody. Trzeba dodać, że 6 kwietnia na mityngu zjednoczonej opozycji w Czerkasach pojawiła się grupa młodzieńców w białych koszulkach z napisami „Swoboda” i „Bij Żydów”. Oburzeni uczestnicy w usiłowali zedrzeć je z młodych ludzi i doszło do bójki. W końcu milicja i opozycjoniści zatrzymali jednego z nich, a reszta uciekła. Socjalnacjonaliści zadławili się Rosją 28 marca 2013 r. w Mikołajewie odbyła się demonstracja rosyjskojęzycznych ruchów społecznych Ukrainie poświęcona rocznicy wyzwolenia miasta w czasie II wojny światowej. W wydarzeniu uczestniczyło około 700 osób, aktywistów „rosyjskiego bloku” a także przedstawiciele organizacji kozackich. Uczestnicy marszu przeszli centralnej ulicy miasta, a następnie przeprowadzili wiec. W czasie wiecu krzyczeli „Uraaa!” „Dziękuję, dziadku, za zwycięstwo!”, „Banderę do klatki!”. Aktywiści nieśli także plakaty z napisami „Wieczna sława żołnierzom wyzwolicielom” i „Tiahnybok w Radzie to jak kozioł na 88 paradzie”. Niedługo przed tym marszem przedstawiciele Swobody twierdzili, że gotowi są przeciwstawić się tej uroczystości i tak deputowany Jurij Mychalczyszyn ogłosił „w Mikołajewie będzie nie rosyjski marsz, a rosyjski farsz. Nie wierzcie takie uroczystości – to z pewnością kolejna prowokacja piątej kolumny, która wciąż próbuje działać na naszym terytorium, ale ja mogę jednoznacznie powiedzieć, że damy godny odpór i odpowiedź tej akcji”. Z podobnym komunikatem wystąpił deputowany swobodowiec Paweł Kirylenko. „Jeśli w Nikołajewie będą przeprowadzane jakieś ukraińskie uroczystości, będziemy działać i działania te będą odpowiednie”. Jednak w czasie trwania wspomnianej demonstracji przedstawiciele partii Swoboda nie było. „Na początku uroczystości zauważono zastępcę miejskiej komórki Swobody Demida Gubskiego, który wizytował pozycje swoich ideologicznych oponentów samochodem subaru, ale potem zniknął” – donosiła gazeta „Nikołajewskie Nowości”26. Nieco później deputowany Swobody Andrij Mochnyk wyjaśniał, czemu nie było obiecywanego przeciwdziałania ze strony nacjonalistów – wcale nie mieli zamiaru uniemożliwiać przeprowadzenia tej demonstracji. „Kiedy my mówiliśmy o marszu, mieliśmy na myśli, że to będzie bardzo wielu ludzi ze wschodnich regionów, których specjalnie przywiozą na tę uroczystość, dlatego to nie był marsz, ale farsz”. Lider „rosyjskiego bloku” Gienadij Basow z kolei przyjął wyjaśnienia oponentów sceptycznie „Te komentarze potwierdzają, że przedstawiciele Swobody tylko umieją gadać. Chcielibyśmy popatrzeć na tych durniów, którzy by wyszli przeciw nam i przeciw temu, jak my świętujemy dzień zwycięstwa nad faszystami”. 89 Związkowe sprawy i walka o „prostego człowieka” Partia Swoboda starannie demonstrowała swój radykalizm nie tylko w czasie bójek w Najwyższej Radzie, lecz także uczestnicząc w różnych innych lokalnych protestach. I to ich do tej pory odróżniało od pozostałych partii parlamentarnych. Antyustrojowe akcje broniące praw człowieka i akcje poparcia związków zawodowych coraz częściej odbywały pod flagami Swobody. Pomoc partii była jednak dosyć symboliczna, a Swoboda włączała się wybiórczo w akcje cieszące się największym rozgłosem w mediach. I co interesujące, nierzadko nacjonaliści wymuszali na obywatelach swoją pomoc. 14 stycznia 2013 r. w Kijowie przed budynkiem Sądu Apelacyjnego zorganizowano akcję poparcia ojca i syna Pawliczenków, których oskarżano o zabójstwo sędziego. Głośną kampanię ich obrony zainicjowaną przez kibiców Dynama Kijów w styczniu przejęli swobodowcy. Na mityngu był obecny deputowany Andrij Illenko, który nazwał zebranych „przyszłością narodu” i ogłosił, że nacjonaliści w parlamencie powołają komisję śledczą do sprawy Pawliczenków. I tak żywiołowy ruch został przejęty i zawłaszczony przez Swobodę. Oczywiście nikt nie pytał kibiców, czy są im potrzebni polityczni opiekunowie. Tym bardziej że poparcie Swobody na tym etapie było bardziej niż symboliczne: zgodnie z konstytucją Ukrainy wnioski i propozycje tymczasowych parlamentarnych komisji śledczych nie mają mocy obowiązującej dla prokuratury i sądu. Także ultraprawicowi aktywiści przejęli inicjatywę protestu przeciwko przebudowie historycznego Kijowa. Główną areną przeciwdziałania w tamtym momencie był zabytkowy budynek Gościnnego Dworu na placu Kon90 traktowym, który planowano przekształcić w centrum handlowo-biurowe. Jeszcze latem 2012 r. przedstawiciele wielu społecznych organizacji przeprowadzili symboliczne pokojowe przejęcie Dworu, przekształcając go w centrum kulturalne. Jednak po kilku efektownych bójkach Swoboda pokazała, że to ona jest głównym obrońcą zabytków stolicy. Pod koniec grudnia 2012 r. pracownicy ekip budowlanych weszli na teren Gościnnego Dworu, ale 25 grudnia aktywiści Swobody wypchnęli ich stamtąd i z niektórych pomieszczeń budynku. A 2 stycznia deputowani Ihor Mirosznyczenko i Ołeksandr Myrnyj w interpelacji poselskiej wnosili o nadanie budynkowi statusu zabytku. W przepychankach i bójkach brali udziały udział również przedstawiciele innych sił politycznych, w tym parlamentarzyści opozycyjni, ale Swoboda skoncentrowała uwagę na swoim uczestnictwie. 14 stycznia 2014 r. mer Kijowa Ołeksandr Popow ogłosił, że Gościnny Dwór będzie odrestaurowany, a nie przebudowany. To można było nazwać sukcesem. Wspólne zwycięstwo opozycyjnych aktywistów obywatelskich faktycznie przejęła na siebie partia Ołeha Tiahnyboka. Swobodowcy uczynili wiele, żeby obywatelska aktywność kojarzyła się z ulicznym neonazizmem. Swoboda daje poparcie Ninie Moskalenko – nauczycielce, którą próbują wyrzucić z jej prywatnego domu w elitarnej dzielnicy miasta. Ultraprawicowcy zorganizowali ochronę mieszkania nauczycielki, malując je graffiti z krzyżem celtyckim, który jest powszechnie znanym międzynarodowym symbolem radykalnych ruchów prawicowych od czasu gdy zakazano używania swastyki. Można oczywiście sądzić, że kompromitujące „malarstwo naścienne” to tylko improwizacja szeregowych członków młodzieżowego aktywu partii Swoboda. Jest to jeszcze jeden przy91 kład wątpliwej pomocy Swobody w sprawie obrony praw obywatelskich. Jednak w tym wypadku bezpośrednio wystąpili członkowie kierownictwa partii. 10 stycznia 2014 r. górnicy przejęli budynek dyrekcji kopalni „Krasnyj Partizan” (Czerwony Partyzant) w Doniecku w związku z planowanymi masowymi zwolnieniami. A już 11 stycznia około 20 aktywistów Swobody w czarnych maskach wtargnęło do biura właściciela kopalni – kompanii DTEK, nazywając siebie obrońcami kolektywu pracowniczego. W rezultacie rozmów wyjaśniono, że przedstawiciel Swobody wejdzie w skład grupy roboczej mającej na celu rozwiązanie konfliktu pracowniczego. Najprawdopodobniej wielką niespodzianką dla nacjonalistów było to, że lider związku zawodowego górników Konstantij Ilczenko powiedział: „Obecność funkcjonariuszy partii Swoboda na tym spotkaniu jest niepożądana, ponieważ nasza akcja jest apolityczna i górnicy nie podzielają ideologicznych poglądów partii Swoboda”. Jednak posel Ihor Szwajka prośbę związkowca zignorował, a 14 stycznia po wizycie w kopalni powiedział, że sporu pracowniczego już nie ma. Tak naprawdę swobodowcy próbowali poprawić swój wizerunek na tle konfliktu pracowniczego, lecz kiedy górnicy nie chcieli mieć z nimi nic wspólnego, przeszli na stronę dyrekcji zakładu. Powyższe przykłady mogły w przyszłości poważnie zaszkodzić wizerunkowi partii i sprawić, że będzie ona nieodróżnialna od innych partii opozycyjnych. „Zdarzenia, do których doszło dzisiaj w naszej kopalni, uznajemy za wyłącznie polityczną akcję partii Swoboda. Wcześniej ich przedstawiciele nie zwracali się do zarządu kopalni z prośbą o spotkanie. Dzisiaj, kiedy przedstawiciele Swobody głośno uczestniczą w proteście, odpowiedzieliśmy na wszystkie interesujące ich pytania” – oświadczył rzecznik kompanii DTEK. 92 Rzecznik prasowy Stowarzyszenia Borod’ba poinformował, że 11 stycznia przedstawiciele związków zawodowych i lewicowych organizacji takich jak: „Obrona Pracy”, „Lewicowa Opozycja”, „Sierp i Młot” uczestniczyli we wspólnej akcji solidarności popierającej związkowców kopalni w Swierdłowsku „Czerwony Partyzant”. Uczestnicy protestu pikietowali siedzibę DTEK.. W tym samym czasie przedstawiciele Stowarzyszenia Borod’ba stwierdzili, że przedstawiciele Swobody próbowali cynicznie przejąć protest społeczny, aby użyć go dla celów swojego partyjnego PR. Przedstawiciele partii Tiahnyboka symulowali szturm na biuro dyrekcji, w tym czasie próbowali przerwać wiec związkowców i działaczy lewicowych. Jak zauważono w raporcie Borod’by, działacze Swobody próbowali wznosić antysemickie okrzyki podczas wystąpienia działacza z Ługańska, przewodniczącego Rady Koordynacyjnej Ukraińskich Organizacji Górników Inwalidów Jurija Chochłowa. Działacze Swobody próbowali także wyrwać mikrofon z rąk mówcy i grozili uczestnikom akcji. Według raportu stowarzyszenia Borod’ba przedstawiciele Swobody w istocie współpracują z pracodawcami eksploatującymi ukraińskich pracowników i próbują zaszkodzić akcjom społecznego protestu. Swoboda coraz częściej jest wykorzystywana w ruchu związkowym z różnym skutkiem. I tak np. 16 stycznia 2013 r. w Kijowie dołączyła do masowej pikiety pod Radą Ministrów Ukrainy, która łączyła robotników kolejowych z różnych części Ukrainy. Domagali się oni od rządu, by rozliczył się z nimi za ulgowe przejazdy, i protestowali przeciwko prywatyzacji ukraińskich kolei. Mieszkańcy Kijowa przyłączyli się do pikiety ze swoimi hasłami przeciwko „haniebnej” reformie kolei, która sprawiła, że zamiast ogólnie dostępnych i tanich przejazdów zostały tylko drogie i niedogodne. Koło gabinetu ministrów ze93 brały się setki pracowników kolei ukraińskich, aktywiści Swobody i członkowie związków zawodowych. Pracownicy kolei żądali podwyższenia pensji oraz wstrzymania zwolnień robotników, polepszenia finansowania transportu kolejowego, a także domagali się, by rząd umorzył długi związane z ulgowymi przejazdami pracowników. Przedstawiciele związków zawodowych ogłosili, że jeżeli Rada Ministrów nie weźmie pod uwagę ich żądań, to następna akcja protestu nie będzie miała pokojowego charakteru i koleje na Ukrainie zostaną zatrzymane. OUN, UPA i rozwój mitologii nacjonalistycznej 1 stycznia 2013 r. ukraińscy nacjonaliści po raz kolejny obchodzili rocznicę urodzin lidera OUN Stefana Bandery. Tradycyjnie uczczono ją marszem z pochodniami, w którym wzięło udział ponad 1000 osób. Według informacji tygodnika „Argumenty i Fakty Ukraina” rozwinięto transparenty z hasłami w rodzaju: „Bandera przyjdzie, zaprowadzi porządek” i „Precz z moskiewskimi okupantami” i „Wynocha, moskiewscy lokaje” oraz skandowali „Dość pijaństwa, czas walczyć”. Organizatorem uroczystości była Swoboda. Zastępca przewodniczącego partii Mochnyk ogłosił, że „Bandera jednoczy naród”, „Nasza banderowska armia rośnie każdego dnia i dlatego drżą nasi wrogowie i dlatego próbują nas oskarżać. Każdego roku zbieramy się tutaj i zdajemy sprawozdanie, co zrobiliśmy dla sprawy Narodu” – dodał Mochnyk. Według Mochnyka on i jego współpracownicy stworzyli już „przyczółek nacjonalizmu” w Radzie Najwyższej, gdzie mają 37 mandatów. Akcje z okazji urodzin Bandery przeprowadzono również w innych miastach Ukrainy: Lwowie, Połtawie, 94 Łucku, Iwano-Frankiwsku, Kirowogradzie i Tarnopolu. Lider Swobody Ołeh Tiahnybok obchodził rocznicę w rodzinnej wsi lidera OUN. 27 stycznia 2013 r. we Bystriec w województwie iwano-franowkiwskim na święcie narodowym obok flag państwowych wisiały czerwono-czarne flagi OUN-UPA. Na sesji bystrieckiej rady wiejskiej deputowani partii Swoboda jednogłośnie przyjęli postanowienie, aby podczas świąt narodowych wieszać obok flag ukraińskich flagi OUN-UPA. Tak nacjonaliści zareagowali na incydent, do którego doszło we wsi Bystriec 24 listopada 2012 r., kiedy na Ukrainie odbywały się uroczystości poświęcone pamięci ofiar Hołomodora – Wielkiego Głodu z lat 30. Wówczas nieznani sprawcy skradli flagę OUN-UPA powieszoną na budynku tarnopolskiej administracji powiatowej. Przedstawiciele Swobody stwierdzili, że obecne postanowienie rady wiejskiej zobowiąże miejscowe władze i organy ścigania do większego zaangażowania w kwestię obrony własności prywatnej i nie pozwoli być obojętnym wobec świętości narodowych. 10 lutego 2013 r. poseł Swobody Eduard Leonow, przewodniczący podkomisji zajmującej się sprawami inwalidów, zaproponował, aby państwo objęło opieką weteranów Ukraińskiej Powstańczej Armii (UPA). „W Iwano-Frankiwsku, Lwowie, Tarnopolu, Czerniowcach, na Wołyniu miejscowa władza pomaga weteranom ruchu narodowo-wyzwoleńczego, ale wielu weteranów UPA żyje we wschodnich i południowych województwach i tam często zabraniają im wracać do swojego miejsca urodzenia. W związku z tym my jesteśmy zobowiązani rozwiązać ten problem – zdjąć go z poziomu samorządowego, podnieść go do poziomu państwowego i oddać należną cześć tym, którzy walczyli dla nas o niepodległość Ukrainy” – zauważył Leonow. W Jenakijewie 95 w województwie donieckim, rodzinnym mieście prezydenta Wiktora Janukowicza 23 grudnia 2013 r. nad budynkiem rady miejskiej pojawiła się czerwono-czarna flaga. Doniosła o tym na swojej stronie Facebooka aktywistka Swobody Maja Karłasz. „I dopóki dookoła rozpalają się emocje wokół złotych cielców (pomników Lenina – red.) nad Jenakijewem odrodziła się Ukraina. Sława Ukrainie” – napisała Karłasz. Później w partii ogłoszono, że należy naciskać na swoich aktywistów w związku z akcją w Jenakijewie. „25 lutego przewodniczącego jenakijewskiej organizacji miejskiej Swobody Dymitra Głozunowa wezwano „na dywanik” do mera Jenakijewa. Na dywanik został wezwany również członek miejskiego komitetu partyjnego Swobody Jewgienij Dubrowin” ogłosiła Swoboda. „Mer Jenakijewa osobiście przeprowadził rozmowę z nacjonalistami. Rozmowa wychowawcza sprowadziła się do tego, że mer był wstrząśnięty tym, że czerwono-czarna flaga była powieszona wyżej niż państwowa, a sama państwowa flaga była wywieszona nieprawidłowo. Ale do nacisków na naszych aktywistów może jeszcze dochodzić w szkołach, gdzie niektórzy z nich się jeszcze uczą i będą uczyli ponad rok” – poinformował przewodniczący donieckiej organizacji wojewódzkiej Swobody Ihor Sławhorodski. Wcześniej, 27 sierpnia 2012 r., w Biergiańsku w województwie zaporoskim aktywiści Swobody na cześć dnia flagi państwowej Ukrainy wywiesili na centralnym placu miasta czerwono-czarną flagę UPA. Wciąż przypominana przez ukraińskich nacjonalistów tematyka OUN-UPA nie mogła nie wywołać reakcji Polski – kraju, którego tysiące obywateli w połowie XX w. stało się ofiarami bojowników o niezależność Ukrainy. 11 kwietnia 2013 r. w polskim Sejmie zgłoszono projekt uchwały o uznaniu OUN-UPA za „organizacje prze96 stępcze, które dokonały ludobójstwa Polaków na Kresach Wschodnich 27 w latach 1939–1947”. Jeden z autorów dokumentu, poseł PSL Franciszek Stefaniuk, ogłosił, że partia zainicjowała przyjęcie tego projektu, ulegając prośbom krewnych, którzy zginęli na kresach. Z kolei 25 kwietnia w Iwano-Frankiwsku Rada Miejska wystosowała rezolucję do prezydenta Ukrainy, przewodniczącego Rady Najwyższej, premiera, ministra spraw zagranicznych i posłów polskiego Sejmu. Wyrażano w niej oburzenie w związku ze wspomnianym projektem: „Zamiar przyjęcia przez polski Sejmu szowinistycznej w swojej treści i antyukraińskiej w istocie uchwały (…) wywołał głębokie oburzenie iwano-frankiwskich nacjonalistów”. Dalej Rada Miejska stwierdziła, że „ten projekt zawiera w sobie cechy polskiego kolonializmu i szowinizmu, ingerencji w wewnętrzne sprawy Ukrainy i terytorialnych pretensji w stosunku do Ukrainy. Nie Ukraina powinna prosić o przebaczenie za działania UPA, która broniła ukraińską ludność i przekreśliła zamiary Polaków w stosunku do ziem ukraińskich w latach II wojny światowej, lecz Polska – za działania swoich oddziałów, które walczyły na ukraińskich ziemiach etnicznych za »Rzeczpospolitą od morza do morza«, odmawiając narodowi ukraińskiemu prawa do wolności i niezależności”. Według swobodowców z iwano-frankiwskiej Rady Miejskiej posłowie Sejmu Polski „powinni zrozumieć: zaostrzenie polsko-ukraińskich stosunków służy tylko geopolitycznym interesom Federacji Rosyjskiej”. Komentarze tutaj wydają się zbędne. 24 kwietnia analogiczną uchwałę będącą reakcją na uchwałę Sejmu Polskiego o uznaniu OUN-UPA za organizację przestępczą przyjęła łucka Rada Miejska. W czerwcu deputowany Ołeh Pankewycz, zastępca przewodniczącego Swobody do spraw narodowej pamięci 97 ogłosił z trybuny Rady Najwyższej, że „uchwała (polskiego) Senatu, w którym konflikt polsko-ukraiński był określony jako »czystki etniczne z cechami ludobójstwa« nie odpowiada prawdzie historycznej”, „ludobójstwo zawiera w sobie jednostronność ofiar agresji. To znaczy polscy politycy mówią tylko o polskich ofiarach, a nie chcą zauważać tysięcy zabitych Ukraińców – powiedział Pankewycz – oni zauważają antypolskie akcje UPA, ale milczą o likwidacji Ukraińców przez żołnierzy Armii Krajowej. W projekcie jest wykorzystana niczym niepotwierdzona liczba 100 tysięcy polskich ofiar, co też jest manipulacją na pamięci ludzi, którzy zginęli podczas tego konfliktu”. 28 Wtedy pierwszy prezydent Ukrainy Leonid Krawczuk, występując z wykładem na Uniwersytecie Warszawskim, wezwał Polaków, by nie nazywali OUN i UPA organizacjami przestępczymi.29 W związku z walką swobodowców o pamięć o weteranach UPA przywołamy jeszcze zdanie znanego działacza politycznego, radzieckiego dysydenta i więźnia politycznego Jurija Szuchewycza, syna Romana Szuchewycza, przewodniczącego OUN-B i głównodowodzącego UPA w latach 1943–1950. „Mówić i realizować głośne akcje… Ale co oni dali społeczeństwu? Oprócz rozczarowania – nic!” – skomentował Szuchewycz wejście Swobody do Rady Najwyższej30. Leninopad 15 lutego 2013 r. aktywiści Swobody razem z deputowanym do Rady Najwyższej Ihorem Mirosznyczenką zdemontowali pomnik Lenina w mieście Achtyrka w województwie sumskim. Partia zauważyła, że pomnik ten jeszcze w początkach 2000 r. oficjalnie miał być zdemon98 towany zgodnie z postanowieniem Prezydium Rady Najwyższej Ukrainy z 30 sierpnia 1991 r. o zakazie działalności Komunistycznej Partii Ukrainy. „Komunistyczna symbolika i ideologia nie powinny znajdować miejsca w europejskiej Ukrainie. Jeśli wszystkie jej przejawy nie zostaną usunięte przez władze, my usuniemy je własnymi siłami. Podkreślam – my jedynie realizujemy prawo o dekomunizacji, a nasi samorządowi współpracownicy okupanta próbują udowodnić, że to jest stały element otoczenia” – wyjaśnił deputowany Mirosznyczenko. Komuniści województwa sumskiego stanowczo zaprotestowali przeciwko demontażowi pomnika Lenina i zażądali, by odpowiedzialni za to inicjatorzy tego naruszenia prawa ponieśli odpowiedzialność. „My, komuniści Sumszczyny, uprzedzamy, że dzisiaj ci łajdacy po chamsku i bezkarnie niszczą pomniki, palą książki, depczą i niszczą pamięć milionów ludzi, a jutro będą niszczyć i rozstrzeliwać ludzi za idee i ich myśli, których ci ludzie nie podzielają” – stwierdzili w swym komunikacie. „Takimi działaniami Swoboda naruszyła nie tylko normy moralne, ale i wyszła poza granice prawa. Ta organizacja wszystkie swoje działania kieruje na to, aby rozpalić na Ukrainie płomień nienawiści i międzynarodowej wrogości” – przekonywali komuniści. Deputowany Mirosznyczenko i aktywiści Swobody po incydencie zostali doprowadzeni na posterunek milicji na przesłuchanie. Trzeba zauważyć, że w momencie demontażu pomnika przedstawiciele milicji byli obok miejsca wydarzenia, ale nie podjęli żadnych działań, aby przeszkodzić swobodowcom. W zawiązku z faktem chuligańskich prób zniszczenie pomnika Lenina w Achtyrce pracownicy milicji wszczęli postępowanie w związku art. 296 kk Ukrainy, tj. o chuli99 gaństwo. Jak zauważyli stróże porządku, niektórzy z miejscowych mieszkańców składali na milicję doniesienia o przestępstwie i żądali ukarania niszczycieli pomnika. Przewodniczący sumskiej Rady Miejskiej Hiennadij Minajew na Facebooku wyraził solidarność z deputowanym szefem sumskiej organizacji Swoboda Ihorem Mirosznyczenką: „Co można powiedzieć – nie zgadzam się z takim postępowaniem niekiedy kategorycznie, ale do zimnej nienawiści do komunistów zawsze będzie dodawać się moja zimna nienawiść. W tym wypadku my jesteśmy sojusznikami” – napisał przewodniczący Rady Miejskiej. Wyraził również solidarność z działaniami Mirosznyczenki związanymi z demontażem pomnika „na granicy prawa, ale on zrobił słusznie tym bardzie, że realizował uchwałę prezydenta Ukrainy jak to się mówi na podstawie norm działania praktycznego” – dodał Minajew. Napisał też na Facebooku: „Na przyszłość podpowiadam – koło Domu Kultury Chemik w mieście Sumy po zniszczeniu jednego pomnika komuchy ustawiły bez żadnych pozwoleń zarządu Rady i Wydziału Architektury, nie mówiąc już o Radzie Miejskiej, popiersie jednego idola (Lenina – red.)”. Przy czym dał do zrozumienia swobodowcom, że nie ma nic przeciwko temu, żeby ten pomnik Lenina w Sumach też został zniszczony. „Żadnej wartości architektonicznej ta »głowa« nie ma i do spisu zabytków i obiektów wartościowych Rady Miejskiej Sum też nie jest wpisana”. „Obiecuję, że moje oklaski dla Achtyrki przejdą w burzliwe owacje dla dwóch takich akcji, które zdarzą się w Sumach” – podsumował swoje wywody przewodniczący Rady Miejskiej Sum. 22 lutego 2013 r. znany ze swoich ostrych wystąpień mer Charkowa Gienadij Kernes obiecał połamać ręce i nogi temu, kto przyjedzie do Charkowa, aby likwidować pomnik Lenina. Mówił 100 o tym w programie „Szuster Live”, zwracając się do posła partii Swoboda Ihora Mirosznyczenki. „Zapraszam was do miasta Charków na plac Swobody – jesteście przecież partią Swobody – gdzie stoi pomnik Lenina. Jeśli tylko spróbujecie go tknąć, ja wam, jako szef Rady Charkowa mówię: »Połamię wam obie ręce i obie nogi, żebyście więcej się tym nie zajmowali«”31. W tym czasie w achtyrskim miejskim oddziale MSW Ukrainy w województwie sumskim została wszczęta jeszcze jedna sprawa karna przeciwko Mirosznyczence, tym razem z art. 289 kk Ukrainy (bezprawne zawładnięcie środkiem transportu). Jak powiedział rzecznik prasowy prokuratury województwa sumskiego, sprawa karna z powodu bezprawnego uzytkownania środka transportu została wszczęta 1 marca. Według informacji naczelnika prokuratury województwa sumskiego Michaiła Siewierina w czasie przedsądowego śledztwa stwierdzono, że deputowany bezprawnie zawłaszczył samochód marki Ził 130, który należał do jednego z mieszkańców województwa. Ciężarówkę deputowany zatrzymał w Trostjańcu i powiedział kierowcy, że potrzebuje tego samochodu do przewożenia mebli, obiecał za to stosowne wynagrodzenie. Potem rozkazał właścicielowi samochodu jechać z nim do Achtyrki i czekać na placu Lenina w odległości 50 metrów od pomnika. Nie bacząc na sprzeciwy kierowcy, Mirosznyczenko sam usiadł za kierowcą samochodu i z pomocą stalowej liny zniszczył pomnik. Również w Achtyrce 23 lutego doszło do bójki między komunistami i aktywistami Swobody oraz przedstawicielami milicji. Jak informowała służba prasowa Swobody, w Achtyrce ponad 100 miejscowych mieszkańców i aktywistów partii z posłami nacjonalistami Andrijem Mochnykiem, 101 Rusłanem Martinkiwem, Ihorem Szwajką, Ihorem Mirosznyczenką i Andrijem Miszczenką demonstrowało przeciwko odbudowaniu pomnika Lenina, uprzednio zniszczonego przez przedstawicieli Swobody. Aktywiści okrążyli postument, na którym wcześniej stał pomnik. Na miejscu akcji protestu znajdowali się również „stronnicy Lenina”, którzy wygrażając nacjonalistom, próbowali odepchnąć ich od postumentu. „Po stronie zwolenników krwawego bolszewickiego reżimu stanęli funkcjonariusze milicji i oddziałów specjalnych Berkut. Milicjanci zaczęli odpychać przeciwników pomnika Lenina. W czasie starć, które były sprowokowane przez komunistów, milicjanci berkutowcy bili uczestników akcji protestu w szczególności deputowanych Swobody. Stróże porządku otoczyli aktywistów i trzymali ich w okrążeniu” – donosiła służba prasowa Swobody. Według niej stróże porządku bili i popychali w szczególności deputowanych Mochnyka, Szwejkę i Mirosznyczenkę. Jednocześnie przewodnicząca sektora łączności ze społeczeństwem MSW sumskiego województwa Elwira Biganowa poinformowała dziennikarzy, że w czasie starć w Achtyrce milicja działała w ramach prawa. „Milicjanci mieli za zadanie ochraniać porządek i nie dopuścić do siłowego wariantu rozwoju wydarzeń między przedstawicielami dwóch politycznych sił. Kiedy komuniści i przedstawiciele Swobody zaczęli na siebie, nacierać milicja rozdzieliła skonfliktowane strony i stworzyła między nimi żywy korytarz. Żadnych bezprawnych działań w tym czasie milicja nie podejmowała” – wyjaśniła Biganowa. Następnie 24 lutego we wsi Oktiabrskoje w województwie połtawskim nieznani sprawcy rozbili głowę pomnika Lenina i Nadieżdy Krupskiej. O tym na swojej stronie na 102 Facebooku napisał rzecznik prasowy Swobody Ołeksandr Aroniec. Według niego nieznanych sprawców zainspirowały działania Ihora Mirosznyczenki w Achtyrce. Zresztą walka Swobody ze spuścizną Władimira Ilicza często nosi charakter zwykłego chuligaństwa. I tak 3 maja 2013 r. kijowska milicja zatrzymała przed pomnikiem Lenina na bulwarze Tarasa Szewczenki dwóch młodych ludzi, którzy złożyli kwiaty przed pomnikiem. W kwiatach została ukryta świeca dymna. U jednego z nich znaleziono legitymację dziennikarską. W stosunku do aresztowanych zastosowano artykuły dotyczące chuligaństwa, po czym wypuszczono ich do czasu rozprawy sądowej. Tak więc w „antyleninowskiej” działalności Swobody chodzi przede wszystkim nie o ich walkę ideologiczną z komunizmem, który nie był popularny w dzisiejszej Ukrainie, lecz o eskalowanie konfliktu i podtrzymywanie ducha walki wśród młodych zwolenników partii. W czasie wydarzeń Euromajdanu organizowany przez radykałów „Leninopad” osiągnął swoje apogeum. Ogień na Rady Miejskie! 21 grudnia 2012 r. około 100 ludzi, którym przewodził lider odeskiej organizacji Swoboda deputowany Pawło Kyryłenko, próbowało wedrzeć się do budynku merostwa Odessy, gdzie w tym czasie odbywała się sesja rady miasta. Aktywiści, do których przyłączyli się miejscowi przedsiębiorcy, rozbili szyby w oknach budynku, wyłamali drzwi głównego wejścia i weszli do holu. Ochrona budynku użyła przeciwko nim gaśnic. Swobodowcom jednak nie udało się dostać do sali posiedzeń, gdyż wejście do niej deputowani zablokowali od wewnątrz. Później ochronie budynku i milicji udało 103 się wypchnąć aktywistów z holu. Media podawały, że przedstawiciele Swobody używali gazu łzawiącego. Według innych danych gazem posługiwały się obie strony. W rezultacie poszkodowani byli dziennikarze i niektórzy deputowani. Dlaczego ukraińscy nacjonaliści postanowili szturmować odeski ratusz, dokładnie nie wiadomo. Podobno swobodowców wzburzył projekt zmiany nazw kilku ulic w Odessie, których patronami byli bojownik o niepodległość Ukrainy i ideolog ukraińskiego nacjonalizmu. Według innych źródeł w szturmie brali udział przedstawiciele bazarów „Priwos” i „Siódmy kilometr”. Nacjonaliści w ten sposób postanowili poprzeć przedsiębiorców, którzy żądali, by przekazać oba bazary na własność miasta. 26 lutego 2013 r. w Tarnopolu przedstawiciele Swobody przewali posiedzenie administracji województwa i powiatowego komitetu reform ekonomicznych z udziałem przewodniczącego Głównego Biura Kontroli Administracji Prezydenta Ukrainy Ołeksandra Nefedowa. Część swobodowców po zakończeniu pikiety wtargnęła z urządzeniami nagłaśniającymi na posiedzenie kolegium, gdzie zażądała od obecnych przedstawicieli wojewódzkich i powiatowych służb, wśród których byli i szefowie organów ścigania, by „odżegnali się od współpracy z przestępcami, nie zezwalali na hańbę i poniżenie ze strony łapówkarzy i dołączyli się do obrony interesów społeczeństwa i przywrócenia prawa”. Z powodu działań swobodowców zastępca przewodniczącego administracji wojewódzkiej Jurij Żelichowski zamknął posiedzenie. „Tarnopolska Swoboda będzie jeszcze przeprowadzała takie akcje protestu, dopóki gubernator województwa tarnopolskiego Walentin Choptian nie zostanie zdymi104 sjonowany”. Ogłosił to deputowany Swobody Ołeh Syrotiuk, komentując akcję protestu i przerwanie posiedzenia wspomnianego kolegium. Jak twierdzi, to jest pierwszy krok w walce o usunięcie gubernatora ze stanowiska. „Od teraz będziemy przychodzić na wszystkie rady, na wszystkie zebrania i będziemy żądać od niego wyjaśnień, do kiedy zamierza terroryzować województwo tarnopolskie i do kiedy tutaj będzie panowało bezprawie. My swoją walkę będziemy prowadzić do końca, dopóki tutaj nie zaczną pracować ludzie, którzy są gotowi służyć swojemu krajowi” – oświadczył Syrotiuk. Żądanie swobodowców, aby usunąć Choptiana ze stanowiska, było spowodowane, jak sam twierdzi, tym, że gubernator zablokował wojewódzką terytorialną komisję wyborczą i nie dał wprowadzić 19 nowych deputowanych w skład Rady Wojewódzkiej. „Naruszanie konstytucji i prawa wciąż trwa. Gubernator do tej pory nie może zrozumieć, że jego zadanie to służyć ludziom. Zresztą gubernator jest przewodniczącym wojewódzkiego koła Partii Regionów i on chciał napluć na województwo, na ludzi, którzy chodzą na wybory, i na tych, na których oni głosowali. Takich władz przecież nikt nie będzie znosił. Tą akcją zademonstrowaliśmy, że nie zgadzamy się na drwiny z ukraińskiego narodu, które mają miejsce na Tarnopolszczyźnie” – dodał Sierotiuk. Dodał, że od 26 lutego Swoboda zacznie akcję protestacyjną, której rezultatem powinno być zwolnienie urzędnika ze stanowiska. 4 marca 2013 r. w Tarnopolu narodowy deputowany Swobody Michaił Hołowko pobił zastępcę przewodniczącego administracji wojewódzkiej Petra Gocza. Jak nas poinformowano w sektorze łączności z mediami Wojewódzkiej Komendy Milicji, do incydentu doszło w pomieszczeniu administracji wojewódzkiej. 105 Zaraz po tej bójce zastępca przewodniczącego administracji wojewódzkiej zawiadomił o tym fakcie tarnopolski wydział Spraw Wewnętrznych. „Konflikt między przeciwstawnymi siłami politycznymi powstał w czasie przeprowadzenia w pomieszczeniach rady wojewódzkiej zebrania partii, organizacji społecznych i ich stronników. Do bójki doprowadziły różnice poglądów politycznych. Dzięki efektywnej reakcji pracowników milicji bójka nie rozwinęła się” – mówi się w informacji wydziału prasowego. Nieoficjalnie wiadomo, że w czasie bójki Hołowko uderzył Gocza w twarz i rozciął mu usta. Swoboda ogłosiła, że konflikt był rezultatem próby przerwania w Tarnopolu ogólnego przesłuchania przedstawicieli partii Regionów. Jak informuje wydział prasowy organizacji wojewódzkiej Swobody, 3 marca wieczorem w pomieszczeniach rady wojewódzkiej wyznaczono zebranie społeczności tego regionu przedstawicieli związków twórczych, organizacji weteranów i obywateli. Na spotkaniu miały być rozpatrzone problemy blokowania pracy wojewódzkiej Rady i przyjęcie odpowiedniego przesłania do prezydenta Ukrainy Wiktora Janukowycza w imieniu mieszkańców województwa. Swobodowcy twierdzą, że zebranie zamiast w obiecanej sali głównej musiało się odbyć w foyer rady wojewódzkiej, ponieważ pełniący obowiązki przewodniczącego Rady Wojewódzkiej z partii Zjednoczone Centrum Serhij Teraszewski32 „natychmiast wydał polecenie o »pilnym« remoncie głównej sali”. Kiedy stało się oczywiste, że zebranie społeczne i tak się odbędzie, jego uczestników zaczęli okrążać nieznani młodzi ludzie. „Regionały razem z urzędnikami administracji wojewódzkiej wystraszyły się stanowczej postawy 106 przedstawicieli społeczności Tarnopolszczyny i podjęły bandycki napad, aby nie dopuścić zdemaskowania prawdy o przestępstwach działającej władzy. Z polecenia przedstawiciela administracji wojewódzkiej Choptiana jego podkomendny Gocz zorganizował bojowników o kryminalnym wyglądzie i ośmielił się napuścić ich na szanowanych przedstawicieli województwa. Banda bojowników pod przewodnictwem zastępcy przewodniczącego administracji wojewódzkiej Petra Gocza napadła na zebranie, blokując i popychając ludzi starszych i szanowanych. Swobodowcy od razu zareagowali, broniąc przedstawicieli społeczeństwa. Pod hasłami »Hańba« i »Precz z bandą«” grupa oszalałych regionałów wycofała się” – donosi służba prasowa wojewódzkiego koła Swobody. Po zebraniu nacjonalistyczno-patriotyczne siły Tarnopolszczyzny wezwały mieszkańców województwa i obywateli Ukrainy do walki o przywrócenie prawa i porządku konstytucyjnego oraz bezkompromisowego przeciwstawienia się reżimowi przestępców. 21 marca 2013 r. około 300 stronników partii Swoboda, Batkiwszczyna, Udar i Front Zmian wtargnęło do ratusza w Czerkasach, blokując posiedzenie rady miejskiej. Na trybunę Rady Miejskiej wszedł przewodniczący miejscowego koła Swobody Jurij Bodnar, żądając od mera miasta natychmiastowej zmiany postanowienia o ograniczeniu zgromadzeń. Obecny na posiedzeniu mer Serhij Odarycz ogłosił, że aby można było przedyskutować tę kwestię, przybysze powinni opuścić trybunę. Opozycjoniści zignorowali jego żądanie. W rezultacie pracownicy Rady Miejskiej wyszli z pomieszczenia pod ochroną milicji. W tym czasie zostali zaatakowani przez napastników. Wieczorem tego dnia rada miejska przegłosowała anulowanie zakazu demonstracji w niektórych miejscach miasta. 107 Następnego dnia 27 deputowanych Czerkaskiej Rady Miejskiej frakcji Partii Regionów i „Wolnych Demokratów” zwrócili się do przewodniczącego Partii Swoboda Ołeha Tiahnyboka z listem otwartym. Powodem jego wysłania były „niewłaściwe wypowiedzi i groźby „przewodniczącego czerkaskiej wojewódzkiej organizacji Swoboda i pomocnika deputowanego Rady Najwyższej Jurija Syrotiuka i Jurija Bodnara na sesji Rady Miejskiej 21 marca. W liście deputowani poprosili, aby dać oficjalną odpowiedź w związku z wypowiedziami Bodnara, który jeśli wierzyć doniesieniom, na ostatniej sesji rady miejskiej ogłosił, że po dojściu Swobody do władzy „zaczniemy wieszać członków Partii Regionów i przedstawicieli innych sił politycznych”. Autorzy listu zakomunikowali także, że byli wstrząśnięci, gdy w Sali posiedzeń Bodnar groził merowi Czerkasów Serhijowi Odariczowi, obiecując, że wyniesie go „ze stołkiem na ulicę”. 28 marca 2013 r. obok siedziby chmielnickiej administracji wojewódzkiej między stronnikami Partii Regionów i Swobody doszło do przepychanek. Jak donosiły media, aktywiści Swobody przed kilkoma dniami ogłosili, że wokół budynku administracji będą organizowane protesty dotyczące stanu dróg w regionie. Jednak przed rozpoczęciem akcji przed wejściem do gmachu zebrała się grupa ubranych w dresy około 50 osób, które próbowały przeszkodzić swobodowcom. Jak się potem wyjaśniło, byli to stronnicy Partii Regionów. Między politycznymi oponentami zaczęły się starcia, które przerwała interwencja około 20 milicjantów, którzy rozdzielili aktywistów. Analizując omawiane wydarzenia, trudno wstrzymać się od nazwania ich generalną próbą Euromajdanu, kiedy protestujący przeciwko prezydentowi Janukowyczowi przejmowali kolejne budynki administracji wojewódzkiej na całej Ukrainie. 108 Czy będzie Kijów miastem banderowskim? 29 stycznia 2013 r. w Kijowie na Majdanie Niezależności doszło do starcia przedstawicieli Partii Swoboda i funkcjonariuszy Berkutu. Reprezentanci partii nacjonalistycznej używali pięści przeciwko funkcjonariuszom, wdarli się na posiedzenie rady społecznej przy kijowskiej Radzie Miejskiej. Około 30 funkcjonariuszy przez jakiś czas broniło się przeciwko 50–60 przedstawicielom Swobody, którzy próbowali wedrzeć się do budynku Poczty Głównej, gdzie trwało wspomniane posiedzenie. Zorganizowano je nie w budynku ratusza, ale w jednej z sal głównego budynku poczty, aby zdezorientować również przedstawicieli Swobody. W trakcie zebrania ogoleni na łyso mężczyźni, którzy przedstawili się jako dziennikarze, pobili deputowanego z frakcji Swoboda Eduarda Leonowa. Swoboda stwierdziła, że zebranie rady było przeprowadzone z naruszeniem przepisów: „na posiedzenie nie dopuszcza się ani przedstawicieli społeczeństwa, ani deputowanych”. Następnego dnia grupa inicjatywna powołania rady społecznej przy kijowskiej Radzie miejskiej ogłosiła, że zamierza zwrócić się do prezydenta Wiktora Janukowycza i do przewodniczącego Rady Najwyższej Wołodymyra Rybaka z prośbą, aby pozbawiono immunitetu tych deputowanych, którzy uczestniczyli w zajściach w budynku Poczty Głównej. Poza tym członek grupy inicjatywnej powstania rady społecznej Siergiej Charczenko powiedział, że „swobodowiec” Andrij Illenko osobiście był inicjatorem dwóch bójek. Twierdził on, że przedstawiciel grupy inicjatywnej Aleksander Nagórny po jednej tym incydencie musiał udać się do szpitala z urazami głowy. 109 „Mamy nagrania wideo, które przekażemy odpowiednim organom, aby one przeprowadziły śledztwo, kto jest winien i kto kogo poranił” – zauważył Charczenko. Rada społeczna przy administracji miejskiej jest stale działającym kolegialnym ciałem doradczym stworzonym w celu zapewnienia uczestnictwa obywateli w kierowaniu sprawami państwowymi. Do kompetencji rady zalicza się także społeczną kontrolę nad działalnością kijowskiej administracji miejskiej i formułowanie i realizację państwowej polityki w Kijowie z uwzględnieniem opinii społecznej. 1 marca 2013 Swoboda zaproponowała opozycyjnym partnerom, by poparli podczas następnych wyborów mera Kijowa kandydaturę Andrija Illenki33. „Proponujemy Illenkę jako jedynego kandydata na stanowisko mera w imieniu opozycji. Ma doświadczenie walki z kandydatami władzy w poprzednich wyborach parlamentarnych” – zakomunikował Andrij Mochnyk. Rzeczywiście Andrij Illenko zwyciężył wówczas w okręgu większościowym nr 215 (część dzielnic Desniańskiej i Dnieprowskiej) kandydatkę władzy, sekretarza rady kijowskiej i właścicielkę sieci Epicentr Hałynę Herehu różnicą 191 głosów. Trzeba uczciwie przyznać 25-letniemu deputowanemu, że w przeciwieństwie do swego towarzysza partyjnego Jurija Lewczenki z dzielnicy Szewczenkowskiej, potrafił zwyciężyć bez przemocy. Niektórzy komentatorzy sugerowali wtedy, że kierownictwo Swobody racjonalnie odnosiło się do kandydatury Illenki, traktując ją jako techniczną. To pozwoliłby łatwiej negocjować z politycznymi sojusznikami zwiększenie liczby swoich kandydatów w okręgach większościowych na wyborach do rady kijowskiej. Dzięki temu chwytowi nacjonaliści mieliby szansę na utworzenie w radzie kijowskiej następnej kadencji dostatecznie dużej frakcji. 110 Zresztą kiedy w marcu 2014 r. Kliczko zrezygnował ze startu w wyborach prezydenckich i ogłosił, że zamierza kandydować na mera Kijowa, dyskusja na temat wyborów do Rady Kijowa zauważalnie ścichła. Uczestnictwo Swobody w blokowaniu Rady 14 stycznia 2013 r. liderzy opozycyjnych frakcji Arsenij Jaceniuk (Batkiwszczyna) Witalij Kliczko (Udar) i Ołeh Tiahnybok (Swoboda) zaproponowali Rady Najwyższej wprowadzenie odpowiedzialności karnej dla deputowanych wszystkich szczebli za naruszenie procedury głosowania. Chodziło o projekt z 2012 r. Liderzy frakcji proponowali wprowadzić do kodeksu karnego art. 35 § 1 „naruszenie porządku głosowania na plenarnym posiedzeniu Rady Najwyższej Ukrainy”. W proponowanym artykule przewidywano, że „glosowanie za pomocą systemu elektronicznego przez deputowanych Ukrainy na plenarnym posiedzeniu RN Ukrainy w zastępstwie innego deputowanego Ukrainy będzie karane pozbawieniem wolności na okres od 5 do 8 lat z pobawieniem prawa zajmowania określonych stanowisk lub zajmowania się określoną działalnością w terminie od 3 do 5 lat”. Oprócz tego proponowano wprowadzenie przepisu, zgodnie z którym „przekazanie przez deputowanego Ukrainy karty do głosowania innej osobie, która głosowała za pomocą elektronicznego systemu na plenarnym posiedzeniu NR Ukrainy karane będzie pozbawieniem wolności od 5 do 8 lat i pozbawieniem prawa zajmowania określonych stanowisk lub zajmowania się określoną działalnością na okres od 3 do 5 lat”. Ta inicjatywa opozycji, którą nazwano „prawem o przekazywaniu guzika”, była krytykowana przez przed111 stawicieli Partii Regionów, jednak została pozytywnie przyjęta przez ekspertów. „Walka z przekazywaniem guzika jest rozsądną inicjatywą. Może skutecznie powstrzymać deputowanych od głosowania za nieobecnych kolegów. W przeciwnym wypadku parlament traci swój sens i autorytet wśród społeczeństwa. Oprócz tego istnieje zapis konstytucyjny o głosowaniu osobistym. Jednak kwestia sankcji karnych jest niezrozumiała. Zgodnie z art. 80 Konstytucji deputowanym gwarantuje się immunitet i nie mogą być pociągnięci do odpowiedzialności karnej, zatrzymani ani aresztowani bez zgody Rady Najwyższej. Wprawdzie o odpowiedzialności karnej deputowanego może zdecydować głosowanie, w którym 226 posłów opowie się za zniesieniem immunitetu, jednak nie jest jasne, jak ten projekt miałby działać. Obecnie na ukraińską opozycję spadła fala krytyki i obwiniają ją za populizm. Dlatego w obecnej sytuacji opozycja powinna przede wszystkim sprawdzać swoich kolegów. Jeśli wśród opozycji będą się zdarzały głosowania „na dwie ręce” to poważnie obniży jej autorytet, a także spowoduje zniszczenie inicjatywy walki z przekazywaniem guzika” – ogłosił ekspert międzynarodowej organizacji obserwacji wyborów CIS-EMO Aleksiej Siemionow. Partia Regionów i komuniści przeciwstawili się projektowi prawa o „przekazywaniu guzika”. Była to przyczyna dwudniowego blokowania przez opozycje trybuny Rady Najwyższej w lutym 2013 r. Gdyby kryzys parlamentarny trwał jeszcze dwa tygodnie, mógłby zakończyć się rozwiązaniem Rady Najwyższej i rozpisaniem nowych wyborów parlamentarnych. W czasie blokowania parlamentu Swoboda, licząc się z takim scenariuszem, zaczęła przygotowywać się do ewentualnych wcześniejszych wyborów. Nacjonalistyczna partia rozpoczęła organizo112 wanie sztabów wyborczych na całej Ukrainie. Ogłosił to lider Swobody Ołeh Tiahnybok. Stwierdził, że władza nie chce rozwiązywać parlamentarnego konfliktu i brać się do pracy. „Jeżeli jest taka sytuacja, jeżeli oni (Partia Regionów – red.) grają na czas, to ja nie wiem, być może oni czekają na prezydenta z Polski albo mają jakąś inną motywację – nas to w zasadzie nie interesuje. My wydaliśmy swoje polecenia. Ja w szczególności przekazałem odpowiednie wewnątrzpartyjne dokumenty o rozpoczęciu tworzenia wyborczych sztabów wojewódzkich. Przygotowujemy się do wyborów i niech oni się nas strzegą”. Według Tiahnyboka społeczeństwo powinno wyrazić swoją opinię i odnieść się do „kłamliwej polityki partii obecnej władzy”. Tiahnybok także zauważył, że odpowiedzialność za wszystko ponoszą Partia Regionów i komuniści, którzy próbują obwiniać opozycję. W szczególności wśród oskarżeń wymieniał zły stan dróg, niskie emerytury oraz pensje dla pracowników budżetowych. „Wszystkie te społeczno-ekonomiczne problemy, które Partia Regionów i jej sojusznicy komuniści zrzucili na plecy Ukraińców, obecnie próbuje przenieść na opozycję” – twierdził Tiahnybok. Lider opozycyjnej partii Batkiwszczyna Arsenij Jaceniuk oświadczył, że jego partia sztabów wyborczych „nigdy nie zamykała”. Gotowość do wcześniejszych wyborów zapowiedział też lider opozycyjnej partii Udar Witalij Kliczko. Wcześniej mówiła o tym również rządząca na Ukrainie Partia Regionów. Deputowani partii rządzącej żądali przy tym przeprowadzenia następnych wyborów w okręgach większościowych. „Wcześniejsze wybory do ukraińskiego parlamentu obecnie są bardzo możliwe. Najprawdopodobniej Rada Najwyższa zostanie odblokowana do 6 marca – ogłosił wówczas jeden z autorów książki – partia Swoboda ta113 kimi działaniami przede wszystkim pokazuje społeczeństwu i kolegom z opozycji swoją umiejętność mobilizowania się w jak najkrótszym czasie”. Dodał też: „Jednocześnie kierownictwo Swobody chce sprawdzić gotowość bojową swoich regionalnych, kół które wzmocniły się po jesiennych wyborach do Rady Najwyższej”. W czasie blokowania przez opozycję trybuny parlamentarnej uwięziona była premier Ukrainy Julia Tymoszenko w wywiadzie dla francuskiego czasopisma „Politique Internationale” wezwała, „by nie słuchać oskarżeń o ksenofobię, które rozlegają się nie tylko na Ukrainie, ale również i na Zachodzie pod adresem Swobody”. „Partia Swoboda stała się znana przede wszystkim z powodu polityki obecnej władzy, która jest realizowana wbrew interesom ukraińskiego narodu: zamykania ukraińskich szkół, zakłamywania historii, pogardy dla języka ukraińskiego” – powiedziała Tymoszenko. Oprócz tego stwierdziła, że Swoboda jeszcze pokaże światu, iż „kłamliwe oskarżenia, które się na nią rzuca, nie są niczym więcej niż tylko brudną propagandą”. 114 Tiahnybok przeciw Janukowyczowi lub nieudany scenariusz Partii Regionów Zgodnie z wynikami badania opinii publicznej przeprowadzonego w styczniu i lutym 2013 r. przez Agencję Badań Strategicznych wspólnie z Centrum Badań Zagranicznych OPAT, Swoboda stała się trzecią pod względem popularności partią polityczną na Ukrainie. Partia Regionów dysponowała 22,5% poparcia, Batkiwszczyna – 21%, a na socjalnacjonalistów zamierzało głosować 12,4% wyborców. W ten sposób Swoboda wyprzedziła nie tylko komunistów, lecz także liberalny Udar. Taki rozkład głosów wyborczych pozwolił ekspertom ponownie mówić o Swobodzie jako o tajnym projekcie Partii Regionów, a o Tiahnyboku jako o najbardziej dogodnym sparingpartnerze dla Janukowycza. „Doprowadzić Ołeha Tiahnyboka do drugiej tury – to jedyny sposób prezydenta Wiktora Janukowycza, aby legalnie wybrano go na drugą kadencję” – powiedziała wtedy w wywiadzie dla TSN dyrektor fundacji Demokratyczne Inicjatywy socjolog Iryna Bekeszyna. Odpowiadając na pytanie, czy Janukowycz przegrałby z każdym innym opozycyjnym kandydatem, gdyby 115 wybory prezydenckie odbyły się na początku 2013 r., Bekeszyna odpowiedziała: „Tak, z każdym oprócz Tiahnyboka. A z innymi, choćby to był Kliczko, Jaceniuk albo ktokolwiek inny (byle nie tak radykalny jak Tiahnybok) przegrałby. Lecz tutaj jest niebezpieczeństwo, że Tiahnybok zostanie doholowany do drugiej rundy wyborów. Tak się często zdarza na wyborach merów miasta. Przecież Czerniowiecki 34 otrzymał 30% głosów, a tych dwóch – Kliczko i Turczynow – razem wzięli o wiele więcej. Ale merem został Czernowiecki”. Bekeszyna była przekonana, że tylko Tiahnybok może przegrać z Janukowyczem, „i właśnie dla tego wielu się go obawia”. „Nie jest wykluczone, że (Partia Regionów – red.) będzie wykorzystywała francuskie doświadczenia z 2002 r. z liderem skrajnej lewicy Jean-Marie Le Penem (Front Narodowy)” – przewidywał na początku 2013 r. dyrektor Szkoły Analityki Politycznej, profesor politologii na Akademii Kijowsko-Mohylańskiej Aleksiej Garań – „we francuskich wyborach zdecydował lewicowy i centrolewicowy elektorat. Według badań opinii publicznej głównymi konkurentami Le Pena byli kandydat partii władzy – centroprawicowy gaullista i socjalista. Aby zneutralizować kandydata z lewej strony, władze nieoczekiwanie doprowadziły do tego, że do drugiej rundy wyborów przeszedł Le Pen. W masowej świadomości automatycznie zaczęła działać alergia na „groźbę faszyzmu” i wyborcy zmuszeni byli wybrać tzw. „mniejsze zło”. Na Le Pena oddało swój głos tylko 16% wyborców. Na rządzącego prezydenta Jacques’a Chiraca głosowało 82% Francuzów, chociaż w pierwszej turze uzyskał zaledwie 20%35. Pierwszy zastępca frakcji Partii Regionów w Radzie Najwyższej Michaił Czeczetow z kolei powiedział, że głównym konkurentem Wiktora Janukowycza w wybo116 rach prezydenckich w 2015 r. będzie lider partii Swoboda Ołeh Tiahnybok. W opinii Czeczetowa, którą przedstawił w wywiadzie dla Radia Swoboda, Janukowycz „nie będzie po prostu kandydatem, lecz zwycięzcą. Zwycięży w uczciwej konkurencyjnej walce”. Czeczetow podkreślił, że w Partii Regionów już wiedzą o tym, że głównym przeciwnikiem Jakukowycza zostanie Tiahnybok i uważają lidera Swobody za silnego przeciwnika. Poza tym regionałowie stawiają tylko na Janukowycza i są przekonani o jego zwycięstwie w drugiej turze wyborów prezydenckich, które, jak oczekiwano, odbędą się na Ukrainie w 2015 r. „Po tym jak Michaił Czeczetow powiedział, że głównym konkurentem Janukowycza w następnych wyborach prezydenckich będzie Tiahnybok, rzeczywiście powstało wrażenie, że Partia Regionów wpływa na opinię publiczną w taki sposób, aby lider Swobody był przedstawiany jako jedyny kandydat opozycji. I to dość dobrze im wychodzi. Ale nie będziemy zapominać, że Swoboda nie dostała tak po prostu znacznej liczby głosów w wyborach do Rady Najwyższej, ale z sukcesem wzmacnia swoje zwycięstwo. Ich słupki popularności rosną. I wcale nie jest powiedziane, że Janukowyczowi uda się zwyciężyć umocnionego do 2015 r. Tiahnyboka. Oponenci nie doceniają potencjału Swobody. Historia Europy zna dostatecznie dużo przykładów tego, jak władza, licząc na zwycięstwo w drugiej turze wyborów, przegrała. Ukraina ryzykuje, że ją też to spotka” – powiedział wtedy podczas wywiadu jeden z autorów niniejszej książki. Wydarzenia Euromajdanu i faktyczne pozbawienie Wiktora Janukowycza władzy w lutym 2014 r. pomieszały szyki zarówno jego oponentom, jak i byłym współpracownikom. Liderzy opozycji natychmiast zapomnieli 117 o obietnicach wystawienia wspólnego kandydata w wyborach prezydenckich, a regionałowie chórem wyrzekli się swojego byłego lidera i wysunęli kandydaturę absolutnie niemającego szans na zwycięstwo Michaiła Dopkina, współpracownika Hienadija Kernesa. Walka o fotel prezydencki podczas przyspieszonych wyborów w 2014 r. rozegrała się między wypuszczoną z więzienia Julią Tymoszenko i Petrem Poroszenką, właścicielem największej na Ukrainie fabryki słodyczy Roszen36. Ołeh Tiahnybok był tam absolutnie niezauważalny. 118 Euromajdan imienia Bandery albo kto nie skacze – ten Moskal „Kto nie skacze, ten Moskal!” – z takim okrzykiem skakali, rozgrzewając się, młodzi i niezbyt młodzi mężczyźni i kobiety, którzy wyszli na centralny plac ukraińskiej stolicy zimą 2013/2014 r. Skakali i się śmiali, przecież nikt „w nowym, wspaniałym świecie” ukraińskiej rewolucji pod sztandarami Bandery nie chciał być postrzegany jako odwieczny wróg ukraińskiej państwowości – jako Moskal. Jeśli wierzyć najnowszej wersji Słownika współczesnego języka ukraińskiego i slangu wydawnictwa MySłowo, terminu „Euromajdan” po raz pierwszy użyto w 2013 r.37 Słowo „Majdan” (plac), które 10 lat wcześniej było tak popularne, jak się wydaje właśnie wtedy uzyskało swoje europejskie konotacje. W każdym razie oficjalni przedstawiciele Unii Europejskiej i USA przywitali masowe wystąpienia obywateli w centrum Kijowa, z radością nazywając je przejawem świadomego europejskiego wyboru narodu ukraińskiego. Ale potem rozległy się pierwsze wystrzały i przelała się pierwsza krew przyszłej „niebiańskiej sotni”. Jeśli nadanie rosyjskiemu językowi statusu drugiego języka państwowego zapewniało Wiktorowi Janukowyczowi poparcie elektoratu z południowo-wschodniej 119 Ukrainy w wyborach prezydenckich 2010 r., to obietnica podpisania umowy stowarzyszeniowej z Unią Europejską na kilka lat pogodziło Janukowycza z wyborcami z zachodu kraju. Prezydent nie dotrzymał swojej pierwszej obietnicy, jednak odpowiadając na pytanie o podpisanie porozumienia na szczycie Partnerstwa Wschodniego w Wilnie 28–29 listopada 2013 r., był już praktycznie zdecydowany. W każdym razie tak się wydawało. Rozpędzenie pierwszego Euromajdanu Jeszcze 13 listopada 2013 r. były minister spraw wewnętrznych Ukrainy i lider partii Trzecia Republika Ukraińska Jurij Łucenko wezwał do rozmów z liderami opozycyjnych frakcji parlamentarnych w sprawie przeprowadzenia masowych akcji protestu na wypadek zerwania przez ukraiński rząd przygotowań do podpisania umowy stowarzyszeniowej z Unią Europejską. 18 listopada Łucenko ogłosił, że ma zamiar zwołać 24 listopada demonstrację dla poparcia integracji z Unią w Kijowie. 20 listopada o 10.07 deputowany Ukrainy Ołeh Czariow (Partia Regionów) poinformował w Radę Najwyższą, że przy poparciu ambasady USA prowadzone są przygotowania do rozpalenia wojny na Ukrainie, „która będzie zsynchronizowana ze Szczytem Partnerstwa Wschodniego w Wilnie”38. 21 listopada. Kilka dni przed szczytem w Wilnie premier Ukrainy Mykoła Azarow nieoczekiwanie wydał polecenie zatrzymania przygotowań do podpisania porozumienia. Jak skomentował tą sytuację wicepremier Jurij Bojko39, było to spowodowane tym, że w wyniku pogorszenia warunków handlowych współpracy gospodarczej z partnerami ze Wspólnoty Niepod120 ległych Państw na Ukrainie zaczęły dramatycznie spadać wskaźniki produkcji przemysłowej. „Podejmując tak ważną dla wszystkich decyzję (o niepodpisaniu porozumienia stowarzyszeniowego na Szczycie Partnerstwa Wschodniego – red.), rząd kierował się wyłącznie narodowymi interesami (…) w ciągu ostatnich 4 miesięcy znacznie spadły wskaźniki produkcji przemysłowej w kraju. Analizy pokazały, że jest to związane ze zmniejszeniem poziomu wymiany handlowo-gospodarczej z krajami Wspólnoty Niepodległych Państw” – powiedział Bojko. Dodał, że wznowienie procesu rozmów o współpracy z Europą możliwe jest tylko w tym wypadku, jeśli korzyści ze współpracy z Unią Europejską pokryją straty wynikające z pogorszenia relacji z Rosją i jej partnerami z Sojuszu Celnego. Tego samego dnia na Majdanie Niezależności w Kijowie odbyła się pierwsza demonstracja, na której zebrało się 1000 osób. Wystąpili na niej liderzy opozycji Witalij Kliczko (Udar), Ołeh Tiahnybok (Swoboda) i Arsenij Jaceniuk (Batkiwszczyna). W stolicy wbrew przepisom powstało miasteczko namiotowe, którego komendantem został jeden z twórców Socjal-Nacjonalnej Partii Ukrainy i były redaktor partyjnego czasopisma „Orientiry” Andrij Parubij, wówczas deputowany Batkiwszczyny. Następnego dnia sztafety protestu rozpoczęły się we Lwowie. 24 listopada masowy wiec poparcia dla eurointegracji zwołano w Kijowie. Przed budynkiem gabinetu ministrów doszło do pierwszych starć między radykalnie nastawionymi protestującymi i milicją. W nocy z 29 na 30 listopada nastąpiły mało znaczące na pierwszy rzut oka wydarzenia, które jednak sprowokowały całą reakcję łańcuchową zmieniającą nie tylko historię polityczną, lecz także polityczną mapę Ukrainy. 121 Kilkuset (według niektórych danych do 2000) funkcjonariuszy Berkutu brutalnie rozpędziło stosunkowo nielicznych stronników eurointegracji na Majdanie Niezależności. Na opublikowanych przez ukraińskie media nagraniach wideo wyraźnie widać, że „rozpędzenie było bardzo brutalne – specnaz kopał ludzi, bił pałkami leżących i ścigał już rozpędzonych aktywistów nawet za granicami Majdanu”40. W rezultacie rany odniosło 35 osób, siedmioro z nich trafiło do szpitala. Wśród ofiar byli także dziennikarze i dwóch obywateli polskich. Milicja ogłosiła ze swej strony, że ucierpiało 12 jej funkcjonariuszy. W milicji kijowskiej poinformowano, że decyzję o rozpędzeniu protestu podjęto „w związku z częstymi naruszeniami prawa” na placu. W tym czasie jeden z funkcjonariuszy specnazu na pytanie dziennikarza o przyczyny rozpędzenia protestujących odpowiedział, że na Majdanie będzie postawiona „choinka dla dzieci”. Milicja ogłosiła, że w czasie rozpędzania demonstracji rzucano w Berkut kamieniami41. Jednocześnie uczestnicy akcji poinformowali, że oni nie bronili się przed Berkutem. „Staliśmy spokojnie, śpiewaliśmy hymn, kiedy oni przyszli. Nikt nawet nie próbował się bronić. Po prostu zaczęli bić ludzi”. Charakterystyczne, że po nocnych wydarzeniach Ministerstwo Spraw Wewnętrznych Ukrainy i Prokuratura od razu rozpoczęły śledztwo z artykułów kodeksu karnego dotyczących „chuligaństwa” i „stawiania oporu milicji” – w stosunku do protestujących i „przekroczenia uprawnień” – w stosunku do funkcjonariuszy Berkutu42. Opozycja zadaje CIOS Na konferencji prasowej poświęconej tym wydarzeniom lider Swobody Ołeh Tiahnybok ogłosił „powszechną 122 mobilizację Ukraińców na 1 grudnia i oświadczył: „Janukowycz przekształcił Ukrainę w bananowo-buraczaną republikę, gdzie panuje uzurpatorska władza. To nawet nie jest powtórzenie białoruskiego scenariusza, ale siłowe zbudowanie reżimu dyktatury (…) Dzisiaj w nocy aresztowano 34 uczestników Euromajdanu, a siedmiu z nich przebywa w szpitalu z ciężkimi ranami. Oprócz tego zamknięto za kratami troje swobodowców, którzy uczestniczyli w akcjach protestu, popierając europejską integrację (…) w odpowiedzi na działania władzy opozycja tworzy sztab narodowego sprzeciwu. Także my ogłaszamy pełną mobilizację Ukraińców na 12.00 1 grudnia. Wzywamy wszystkich do przyjścia do parku Szewczenki, aby pokazać, kto jest prawdziwym gospodarzem w ukraińskim państwie! Bierzemy na siebie pełną odpowiedzialność za walkę przeciwko bandyckiemu reżimowi Janukowycza”. Występując 30 listopada na placu Michajłowskim w Kijowie, lider Swobody wezwał, aby uczestnicy protestów nie poddawali się i przygotowywali do walki z reżimem. „Janukowycz boi się ukraińskiego narodu i dlatego rzuca przeciwko obywatelom oddziały specjalne z innych (wschodnich – red.) województw. My powinniśmy być przygotowani do tego, powinniśmy zmobilizować wszystkie siły do tego, aby sprzeciwić się reżimowi. Naród powinien pokazać swoją siłę w walce z antyukraińską władzą – mówił Tihnybok – dlatego powinniśmy 1 grudnia maksymalnie zmobilizować swoje siły, żeby przeciwstawić naszą siłę antynarodowej dyktaturze!”. Oprócz tego lider socjalnacjonalistów wezwał, aby nie popierać tych regionałów, którzy opuszczają frakcję Partii Regionów na znak protestu przeciwko obecnym władzom. „Regionałowie będą padać na kolana i prosić o przebaczenie Ukraińców, których zdradzili, będąc na służbie w reżimie Janukowycza” – przewidywał Tiahnybok. 123 1 grudnia kilkadziesiąt tysięcy kijowian z różnych partii, mających różne przekonania, w tym także całkowicie apolitycznych, oburzonych niczym niesprowokowanym brutalnym rozpędzeniem pokojowego protestu, wyszło na Majdan na „ludowy wiec”, reagując na wezwania w sieciach społecznych. Najbardziej aktywnie wzywał do wyjścia na Majdan liberalny dziennikarz Mustafa Najem, który wcześniej przyznawał się, że na wyborach do Rady Najwyższej w 2012 r. głosował na partię Swoboda, jako najbardziej realną siłę opozycyjną. W czasie „narodowego wiecu” protestujący zwolennicy radykalnych nacjonalistów przejęli położone przy Chreszczatyku – głównej ulicy Kijowa – budynki Rady Miejskiej i Domu Związków Zawodowych. Próbowali też wziąć szturmem budynek administracji prezydenta. Jak stwierdził Ołeh Tiahnybok, na Ukrainie 1 grudnia 2013 r. zaczęła się eurorewolucja: „chce ktoś tego czy nie, ale na Ukrainie zaczęła się rewolucja, na Majdanie będzie zbudowana scena i zostaną ustawione namioty. W każdym mieście wojewódzkim aktywiści będą budować sztaby narodowego sprzeciwu”. Poinformował także, że centralny sztab będzie mieścił się w już zajętym budynku Związków Zawodowych43. Szturmem na Radę Miejską kierował deputowany Swobody Ihor Mirosznyczenko. Z budynku młodzi nacjonaliści wypchnęli współpracowników funkcjonariuszy Berkutu, używając gazu łzawiącego i wybijając okna. Milicja wycofała się w korytarze budynku. Na komendanta przejętego budynku Rady Miejskiej wyznaczono Jurija Lewczenkę, wówczas kandydata na deputowanego ze Swobody w 223 okręgu jednomandatowym (Kijów) w dodatkowych wyborach do Rady Najwyższej. Lewczenko ze swoim kolegą Ihorem Mirosznyczenką uczestniczył w torturach zakładników, którzy bronili się w piwnicy 124 Rady Miejskiej. Tymczasem budynek administracji prezydenta, który znajduje się przy ulicy Bankowej, próbowano wziąć szturmem. Grupa agresywnie nastawionych młodych ludzi w maskach, z łańcuchami i pałkami próbowała przebić się przez kordon milicji. Bojówkarze atakowali milicjantów, rzucali w nich koktajle Mołotowa i nawet próbowali rozjechać spychaczem. Jak donosiły media, bojówkarze krzyczeli: „Berkut na kolana!”44. Milicja wyjaśniła, że protestujący ukradli buldożer z Majdanu Niezależności, gdzie maszyny budowlane były wykorzystywanie dla postawienia noworocznej choinki. „Maszyny budowlane należały do jednej z firm komunalnych stolicy i znajdowały się wokół przygotowywanej choinki noworocznej. Z pomocą maszyn uczestnicy masowych protestów zniszczyli ogrodzenia przy budynku administracji prezydenta Ukrainy” – poinformowała służba prasowa Ministerstwa Spraw Wewnętrznych Ukrainy45. Według innej wersji buldożer nie został ukradziony, tylko porzucili go na ulicy Instytuckiej pracownicy firmy komunalnej. „Kiedy kolumna demonstrantów przybliżała się do Majdanu, stamtąd zaczęto ewakuować maszyny budowlane, które znajdowały się tam wcześniej – donosił portal internetowy Lenta.ru – traktor podjechał w górę po ulicy Instytuckiej i tam został zostawiony. Albo miał włączony silnik, albo kluczyki znajdowały się w stacyjce. Kiedy demonstranci poszli w kierunku administracji prezydenta, natknęli się na ten spychacz, uruchomili go i pojechali dalej na nim”.46 Szturmujący budynek mówili dziennikarzom, że mszczą się za rozpędzenie euromajdanu nocą z 29 na 30 listopada i wiele dziesiątków ofiar. Funkcjonariusze organów ścigania na początku starali się wytrzymywać nacisk szturmujących, potem jednak zastosowali granaty hukowe. Jednak szturm na tym 125 nie zakończył się. Kiedy zaczęło się ściemniać, do budynku administracji prezydenta od strony ulicy Bankowej podjechało 5 autobusów funkcjonariuszy Berkutu, którzy zaczęli rozpędzać protestujących. Media donosiły, że w wydarzeniach 1 grudnia poza bezpośrednimi uczestnikami protestu i funkcjonariuszami milicji rannych zostało co najmniej 40 dziennikarzy. Ukraińska milicja poinformowała, że szturm budynku administracji prezydenta i zajęcie budynku rady Miejskiej organizowała partia Bractwo Dmytra Korczynskiego i Swoboda Ołeha Tiahnyboka. MSW także oświadczyło, że „bezprawne zajścia wokół Gabinetu Ministrów Ukrainy były zorganizowane przy aktywnym poparciu około 100 obywateli, a ich działania koordynował obywatel Andrij Feszczuk. Przy budynku administracji prezydenta Ukrainy naruszało prawo około 300 radykalnie nastawionych członków organizacji Bractwo, którzy działali pod dowództwem Dmytra Korczynskiego. Poza tym zatrzymani potwierdzali, że zamieszkami wokół budynku Rady Miejskiej kierował przedstawiciel partii Swoboda o nazwisku Mirosznyczenko”. Jak mówił w wywiadzie dla mediów Ołeh Tiahnybok, władza rozpatrywała dwa warianty zakończenia akcji protestu w Kijowie: „Według naszych informacji albo rząd miał się podać do dymisji i powinny zacząć się rozmowy z protestującymi, albo – to już z pomocą swoich kremlowskich emisariuszy – rozważano scenariusz siłowy”. Przypomnijmy, że zanim rozpędzono protestujących 30 listopada, głównym żądaniem było podpisanie porozumienia o stowarzyszeniu z Unią Europejską, które przewidywało, jak sądzili protestujący, likwidację ruchu wizowego z Unią Europejską. Takiego rozwiązania porozumienie w istocie nie przewidywało. Od 1 grudnia (już 126 po rozpędzeniu protestu) wiecujący skupili się na żądaniu dymisji rządu i prezydenta. Niezależnie od tego liderzy opozycji również domagali się dymisji działającego rządu i wcześniejszych wyborów prezydenta oraz Rady Najwyższej Ukrainy. Jednak inne bardziej radykalne siły, które włączyły się do walk z oddziałami MSW Ukrainy, nie chciały integracji Ukrainy z Unią Europejską. I tak w wywiadzie dla brytyjskich mediów szef kijowskiego Prawego Sektora „organizacji, która zjednoczyła najbardziej radykalnych prawicowych aktywistów (Patriotów Ukrainy, Tryzuba im. Stepana Bandery, UNA-UNSO i… Swobody) Andrij Tarasenko powiedział, że ich celem jest nacjonalna rewolucja, prowadząca do ustanowienia demokracji, nieniosąca za sobą pułapki totalitarnego liberalizmu, który według niego jest obecny w Unii Europejskiej. „Dla nas Europa nie jest celem. W istocie przyłączenie do Europy oznaczałoby śmierć dla Ukrainy. Europa będzie śmiercią dla państwa i dla chrześcijaństwa. Chcemy Ukrainy dla Ukraińców, kierowanej przez Ukraińców i niesłużącej interesom innych” – powiedział uczestnik Prawego Sektora. 2 grudnia 2013 r. protestujący zablokowali wejścia do budynku rządu Ukrainy i tym samym uniemożliwili prace rządu Mykoły Azarowa. 4 grudnia do Kijowa przybył niemiecki minister spraw zagranicznych Guido Westerwelle, który odwiedził obóz protestujących na placu Niepodległości (na Majdanie Niezależności) i spotkał się z Witalijem Kliczko i Arsenijem Jaceniukiem. 8 grudnia na Ukrainie zorganizowano nowe akcje protestacyjne nazywane „narodowymi wiecami”. Najwięcej osób zgromadził wiec, który odbył się w Kijowie. W cen127 trum miasta aktywiści Euromajdanu zrzucili z postumentu i rozbili przy pomocy kilofów i młotków pomnik Lenina postawiony w 1946 r. na bulwarze Tarasa Szewczenki47. Partia Swoboda wzięła na siebie odpowiedzialność za rozbicie pomnika48, a doświadczony deputowany Ihor Mirosznyczenko przyznał się, iż jest dumny z tego, że brał udział w rozbiciu pomnika. Niedługo po tym wydarzeniu na popularnym ukraińskim portalu ogłoszeniowym pojawiły się ogłoszenia o sprzedaży fragmentów rozbitego pomnika Lenina. Cena fragmentów statui zależała od części ciała i ciężaru. Dłoń proponowano za 1000 hrywien, część ręki za 750. Fragmenty nóg i tułowia proponowano na wagę od 50 hrywien za kilogram49. „Gdy demonstruje się przywiązanie do europejskich wartości demokratycznych, jest niedopuszczalne demonstrowanie prawnego nihilizmu. To, co się stało na bulwarze Tarasa Szewczenki, nie jest niczym innym, jak tylko wandalizmem. I on nie ma nic wspólnego z demokracją” – powiedział w związku z wydarzeniami przewodniczący Kijowskiej Administracji Miejskiej Ołeksandr Popow50. Z ostrą krytyką aktu wandalizmu wystąpili też ukraińscy komuniści51 i ich rosyjscy koledzy52 a także kijowska miejska organizacja weteranów Ukrainy53. Jednocześnie polski minister spraw zagranicznych Radosław Sikorski, gorący zwolennik eurointegracji Ukrainy, otwarcie wsparł rozbicie pomnika i powiedział, że jest zadowolony, że Kijów stał się kolejną stolicą europejską, gdzie został obalony pomnik „krwawego tyrana”54. 8 grudnia do Kijowa przybyła Katherine Margaret Ashton, pierwszy najwyższy przedstawiciel Unii Europejskiej do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa, wiceprezydent Komisji Europejskiej. Przeprowadziła rozmowę z prezydentem Janukowyczem, przedstawiając mu punkt widzenia zjednoczonej Europy, czyli 128 konieczność rozwiązania wszystkich problemów drogą pokojową. Rano 9 grudnia Berkut próbował wziąć szturmem budynek kijowskiego ratusza, ale wobec aktywnej obrony był zmuszony do wycofania się. W drugiej połowie dnia uczestnicy Majdanu odbudowali i wzmocnili barykady oraz sprzątnęli śnieg na całym placu i na Chreszczatyku. Pod koniec dnia Wiktor Janukowycz zaprosił opozycję do rozmów przy okrągłym stole. 15 grudnia na scenie Euromajdanu pojawiło się dwóch senatorów ze Stanów Zjednoczonych. Jeden z partii Republikańskiej John McCain, znany ze swego poparcia dla partii Swoboda, i demokrata Chris Murphy55. „Jesteśmy tutaj, aby mówić w imieniu amerykańskiego narodu o solidarności – zwrócił się do zebranych McCain. Wasz pokojowy projekt i wasza pokojowa walka daje przykład całemu światu, jak należy walczyć o zmiany. Znajdujemy się tutaj, żeby poprzeć waszą sprawiedliwą sprawę i wyrazić poparcie dla prawa zmiany swego los w sposób nieskrępowany, pokojowy i demokratyczny. Uważamy, że wasza przyszłość jest związana ze zjednoczoną Europą”. Amerykański senator zwrócił się także do wolontariuszy „paramilitarnej samoobrony Majdanu”: „wypełniając swoje obowiązki, pamiętajcie, że jesteście tutaj, żeby bronić swojego narodu. To jest wasz czas, to jest przyszłość waszego kraju, na którą wy zasługujecie, przyszłość Europy i świata, a Ameryka jest z wami!”56. Ludzie w odpowiedzi skandowali po angielsku „Thank you!”. Inaczej zareagowała na obecność McCaina na jednej scenie z Tiahnybokiem światowa społeczność żydowska. „McCain popełnił błąd. On w sposób oczywisty nie miał pojęcia, z kim znajduje się na jednej scenie. Gdyby wiedział, co reprezentuje sobą Tiahnybok, to byłoby o wiele 129 poważniejsze. To pokazuje, jak nieostrożni są amerykańscy politycy – powiedział przewodniczący jerozolimskiego Oddziału Centrum Simona Wiesenthala Efraim Zuroff57. Następnego dnia 16 grudnia dowodzący flotą Ukrainy w latach 2006–2010 admirał Igor Tieniuch, członek Partii Swoboda i przyszły (co prawda na krótki czas) minister obrony kraju, wystąpił na Majdanie w Kijowie i wezwał wojskowych, aby „przeszli na stronę narodu”. „Dzisiaj tutaj jest niemało wojskowych, a to oznacza, że armia i naród rzeczywiście się zjednoczyły. Przysięgaliście wiernie służyć ukraińskiemu narodowi – więc przechodźcie na stronę narodu – wzywał admirał żołnierzy i oficerów – zwycięstwo będzie nasze, dlatego że na całej Ukrainie na całym świecie dzisiaj rozwijają się nasze niebiesko-żółte sztandary. Siły zbrojne – armia i flota – z narodem. Zwyciężymy, dlatego że z nami jest Bóg”58. 19 grudnia Rada Najwyższa przegłosowała prawo niekarania uczestników masowych protestów. Za projektem ustawy opozycji zagłosowała przytłaczająca większość – 339 deputowanych59. Amnestia jednak nie zmieniła nastrojów ulicy. 22 grudnia w centrum Kijowa zorganizowano kolejny wiec narodowy, na którym ogłoszono, że powstaje narodowe zjednoczenie Majdan. Współprzewodniczącymi Rady Zjednoczenia Majdan zostali Ołeh Tiahnybok, rektor Narodowe Uniwersytetu Akademia Kijowsko-Mohylańska Serhij Kwit, Witalij Kliczko, Jurij Łycenko, zwyciężczyni konkursu Eurowizji w 2004 r. Rusłana Łużyczko, Julia Tymoszenko i Arsenij Jaceniuk60. W meetingu uczestniczyli także rosyjscy opozycjoniści Ilja Jaszyn (Ruch Solidarność) i Konstantij Borowoj (Partia Zachodni Wybór)61. Znani w Rosji ze swojej skrajnie nacjonalistycznej retoryki w Kijowie opozycjoniści witali uczestników Euromajdanu tradycyjnym dla Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów (OUN-UPA) okrzykiem „sława Ukrainie, sława bohaterom!”62. 130 Nowy rok ze starym Banderą 1 stycznia 2014 r. w centrum Kijowa zorganizowano tradycyjny marsz w związku ze 105. rocznicą urodzin lidera OUN Stepana Bandery63. Kolumna z pochodniami, flagami i portretami Bandery przeszła od Placu Michajłowskiego do budynku stołecznego ratusza na Chreszczatyku. W pochodzie uczestniczyła rekordowa liczba aktywistów – około 10 tysięcy64. Przed rozpoczęciem marszu drogę kolumnie zagrodził człowiek, który ogłosił, że jest uczestnikiem z Majdanu 21 listopada. W rękach trzymał samodzielnie zrobiony plakat z napisem „Nie spalcie Ukrainy zamiast Mieżugoria65!” (Mieżugorie to siedziba ukraińskiego prezydenta Janukowycza znana z ostentacyjnego bogactwa). W związku z tym, że mężczyzna odmówił zejścia z drogi, zwolennicy Bandery po prostu go odepchnęli. Kiedy kolumna neobanderowców przechodziła obok hotelu Premiere Palace na rogu Bulwaru Szewczenki i ulicy Puszkina, młody człowiek w masce oderwał się od tłumu, podbiegł do głównego wejścia budynku, otworzył je, wrzucił tam płonącą pochodnię i ponownie zamknął. Jeszcze jeden aktywista rzucił świecę dymną pod ściany hotelu. Ochroniarze Premiere Palace szybko zareagowali na wydarzenie i ogień zgaszono66. Jak napisano w ukraińskiej prasie, przed tym incydentem dały się słyszeć wezwania człowieka z megafonem, być może prowokatora. Zanim chuligani zaczęli rzucać płonące race, chwilę przedtem krzyczał przez megafon, że teraz kolumna będzie przechodzić obok Premiere Palace, gdzie regionałowie mają swój osobisty burdel i jeżeli ktoś chce, to może przekazać pozdrowienia w postaci fajerwerków lub petard. 12 stycznia w Kijowie na Majdanie Niezależności odbył się pierwszy w 2014 r. wiec narodowy. Według 131 ukraińskich mediów w wiecu uczestniczyło od 50 do 200 tysięcy ludzi. Koło rezydencji prezydenta Janukowycza w Mieżugorie zorganizowano meeting uczestników Automajdanu – grupy samodzielnych kolumn kierowców, którzy byli jedną podgrup Euromajdanu. Jeden z głównych działaczy Partii Regionów Wadim Kolesniczenko powiedział wówczas, że „obecny protest na Ukrainie ma korzenie nie tylko w walce o eurointegrację, a raczej w walce o władzę”. Kolesniczenko podkreślił. że „to globalny projekt zniszczenia Ukrainy, jako jednego państwa, którego korzenie tkwią w przyjacielskich relacjach z Rosją, przekształcenia jej (Ukrainy) w ogień protestu obywatelskiego, tak jak to było zrobione w Jugosławii”67. 16 stycznia Rada Najwyższa przyjęła wiele niepopularnych poprawek do przepisów prawa, które wprowadzały ograniczenia w mediach i utrudniały legalne przeprowadzenie w kraju masowych akcji protestów. Wśród wprowadzonych zmian były np. przywrócenie odpowiedzialności karnej oszczerstwo i wprowadzenie do kodeksu karnego artykułu o działalności ekstremistycznej, która była rozumiana nader szeroko68. Następnego dnia prezydent Janukowycz podpisał te nazywane przez wielu dyktatorskimi ustawy po to, aby po 10 dniach wycofać je pod naciskiem Euromajdanu i protestów ze strony Unii Europejskiej i USA69. 19 stycznia w Kijowie na narodowym wiecu zebrało się kilkaset tysięcy protestujących oburzonych przyjętymi przepisami podtrzymującymi władzę. Z trybuny Euromajdanu admirał nacjonalista Igor Tieniuch wystąpił z apelem „w imieniu narodowego wiecu” do oficerów sierżantów i żołnierzy Armii Ukraińskiej. „W przypadku dalszego rozkręcania scenariusza siłowego i otrzymania przestępczych rozkazów użycia broni przeciwko pokojowy obywatelom – nie dajcie się wykorzystywać przez 132 władzę dla ustanowienia dyktatury na wzór północnokoreański. To, czy uda się władzy wciągając kraj w siłowe rozwiązania i zagrozić życiu obywateli – zależy w dużej mierze od was”. „Żołnierze odbywający służbę ochotniczą! Pamiętajcie, że będziecie żyli w tym kraju, którego po powrocie do domu możecie nie poznać – kontynuował Tieniuch – totalitaryzm dzisiaj zniewala waszych krewnych, a jutro – was”. „Wzywamy was, aby dotrzymać przysięgi. Służyć narodowi Ukrainy właśnie narodowi a nie oszalałemu reżimowi, który uwierzył w swoja bezkarność”70. W rezultacie potyczek 19 i 20 stycznia według danych Wydziału Zdrowia Kijowa pomocy medycznej szukało 103 uczestników akcji, 42 z nich trafiło do szpitali. Służba prasowa Ministerstwa Spraw Wewnętrznych Ukrainy poinformowała, że o pomoc medyczną zwróciło się około 100 współpracowników MSW, 61 z nich trafiło do szpitali. U poszkodowanych diagnozowano uszkodzenia czaszki, złamania, siniaki, rany i otrucia nieznanymi środkami. 29 stycznia na ul Hruszewskiego w centrum Kijowa ponownie wybuchły walki. Oficjalnie podano, że tego dnia zginęło troje protestujących, a patriarcha Filaret Ukraińskiej Cerkwi Prawosławnej Patriarchatu Kijowskiego odmówił przyjęcia orderu za zasługi pierwszego stopnia, którym go nagrodził prezydent Janukowycz. Patriarcha powiedział żeby nie wręczać mu nagrody, kiedy na Ukrainie giną ludzie, a w centrum Kijowa wciąż trwają brutalne walki71,72,73. Luty „Niebiańskiej Sotni” 4 lutego lider frakcji Udar Witalij Kliczko wezwał Radę Najwyższą, aby przegłosowała powrót do konsty133 tucji z 2004 r., która przewidywała wzmocnienie parlamentu i zmniejszenie władzy prezydenta. Tę propozycję podtrzymał również przewodniczący frakcji Batkiwszczyny Arsenij Jaceniuk. W tym czasie Julia Tymoszenko przekazała z miejsca uwięzienia list, w którym wezwała Batkiwszczynę do nieprzyłączania się do tej inicjatywy (powrotu do konstytucji z 2004 r.) i prowadzenia przygotowań do wyborów prezydenckich. 18 lutego doszło do raptownego zaostrzenia sytuacji. Wydarzenia te nazwano potem „krwawym wtorkiem”74. Starcia między radykałami Euromajdanu a organami porządkowymi w centrum Kijowa rozpoczęły się w dniu posiedzenia Rady Najwyższej, na którym opozycja zażądała natychmiastowego powrotu do systemu parlamentarno-prezydenckiego, zgodnego z konstytucją z 2004 r. Dla poparcia tych żądań liderzy opozycji zorganizowali „pokojową ofensywę”, czyli naradę, w której uczestniczyło kilkanaście tysięcy uzbrojonych aktywistów Euromajdanu, przede wszystkim z prawego sektora i UNA-UNSO75. Napotkawszy na swojej drodze milicję, demonstranci atakowali ją, rozbili i podpalili kilkanaście samochodów osobowych i ciężarówek blokujących przejazd, wchodzili do budynków, podpalali opony, rzucali kamieniami i butelkami z koktajlami Mołotowa w milicjantów. Ekstremiści zdobyli i spalili biuro Partii Regionów. Do wieczora oddziały Berkutu i wojsk wewnętrznych odepchnęły manifestantów na Majdan Niezależności. W ciągu dnia i następnej nocy w rezultacie starć bojowników Euromajdanu z jednostkami Berkutu zginęło 25 osób, ponad 350 było rannych, ponad 250 trafiło do szpitali. Niektórzy milicjanci otrzymani rany z broni palnej w szyję, również śmiertelne76. Nocą z prezydentem Janukowyczem spotkali się przedstawiciele opozycji Kliczko i Jaceniuk, ale nie mogli dojść do jakiegokolwiek 134 porozumienia o sposobach uregulowania sytuacji i ograniczyli się do wzajemnych oskarżeń77. Tej samej nocy na zachodzie i w centrum Ukrainy nacjonalni ekstremiści kontynuowali zdobywanie administracyjnych budynków i milicyjnych magazynów z bronią. I tak tylko we Lwowie i województwie lwowskim neonaziści zdobyli ponad 1170 jednostek broni palnej (prawie 1000 pistoletów Makarowa, ponad 170 karabinów automatycznych i maszynowych Kałasznikowa oraz karabinów snajperskich, ponad 18 tysięcy nabojów różnego kalibru)78. W marcu 2014 r. pojawiło się doniesienie o tym, że z magazynów wojsk wewnętrznych województwa lwowskiego przejęto ponad 5 tysięcy karabinów automatycznych Kałasznikowa, 2741 pistoletów Makarowa, 123 ręczne karabiny maszynowe, 12 zestawów rakietowych Trzmiel, 1,5 tysięcy granatów F1 i znaczną ilość amunicji79. 19 lutego Służba Bezpieczeństwa Ukrainy (SBU) ogłosiła rozpoczęcie operacji antyterrorystycznej. Następnego dnia zamaskowani snajperzy niewiadomego pochodzenia na ulicy Instytuckiej strzelali zarówno do protestujących, jak i do funkcjonariuszy milicji. Ukraińskie i zachodnie media, a także przedstawiciele opozycji przyjęli wówczas, że to byli snajperzy Berkutu lub nawet najęci przez Janukowycza „specjaliści” z Rosji. Jednak 5 marca na portalu YouTube opublikowano nagranie rozmowy telefonicznej głównego przedstawiciela Unii Europejskiej do spraw zagranicznych Catherine Ashton z ministrem spraw zagranicznych Estonii Urmasem Paetem, przechwyconej przez pracowników SBU. Rozmowa odbyła się 26 lutego po wizycie Paeta na Ukrainie. Paet poinformował, że według słów Olgi Bohomolec80, zarówno milicjanci, jak i demonstranci mogli być, sądząc po charakterystyce działania, zastrzeleni przez tych samych snajperów. „Raptownie rośnie przekonanie, że, za tymi 135 snajperami stał nie Janukowycz, lecz ktoś z nowej koalicji” – powiedział Paet81. W okresie od 18 do 20 lutego, jak poinformowało Ministerstwa Zdrowia Ukrainy, zginęło 85 osób. Od godziny 10.20 18 lutego do godziny 21.00 20 lutego z miejsca wzmożonych walk w centrum Kijowa do brygad pogotowia i do struktur ochrony zdrowia miasta Kijowa zwróciło się o pomoc 571 poszkodowanych, a 363 z nich trzeba było umieścić w szpitalach82. Tych z protestujących, którzy zginęli, zaczęto nazywać „niebiańską sotnią” analogicznie do sotni, na które dzieliła się Ukraińska Powstańcza Armia (UPA), a Narodowy Bank Ukrainy już w następnym miesiącu wypuścił pamiątkowy medal „Niebiańska Sotnia na straży”83. 21 lutego po rozmowach między prezydentem Janukowyczem i przedstawicielami opozycji przy pośrednictwie przedstawicieli Unii Europejskiej i Rosji zostało podpisanie porozumienie o uregulowaniu politycznego kryzysu w Ukrainie. Porozumienie podpisali prezydent Ukrainy Wiktor Janukowycz i liderzy opozycji Witalij Kliczko (Udar), Arsenij Jaceniuk (Batkiwszczyna) i Ołeh Tiahnybok (Swoboda). Świadkami podpisania byli ministerowie spraw zagranicznych Niemiec i Polski Frank-Walter Steinmeier i Radosław Sikorski, a także Eric Fournier, dyrektor Departamentów Europy Kontynentalnej Ministerstwa Spraw Zagranicznych Francji84. Porozumienie przewidywało powrót do konstytucji 2004 r., czyli do parlamentarno-prezydenckiej formy rządów, przeprowadzenie wcześniejszych wyborów prezydenta do końca 2014 r. i sformowanie „rządu narodowego zaufania”. Siły ochrony porządku miały wycofać się z centrum Kijowa, a opozycją zaprzestać walk i oddać broń85. Rada Najwyższa uchwaliła prawo o uwolnieniu wszystkich zatrzymanych w czasie akcji protestu. Od136 działy Berkutu i wojsk wewnętrznych opuściły centrum Kijowa86. 21 lutego podczas publicznego odczytywania przez liderów opozycji warunków podpisanego z Janukowyczem porozumienia przedstawiciele Prawego Sektora ogłosili, że ich nie urządza stopniowe wprowadzanie reform politycznych i zażądali natychmiastowej dymisji prezydenta Janukowycza. Zagrozili, że w przeciwnym wypadku zaczną szturmować administrację prezydenta i siedzibę Rady Najwyższej. Lider Prawego Sektora Dmytro Jarosz ogłosił, że w porozumieniu nie ma dokładnych zobowiązań dotyczących dymisji prezydenta, rozwiązania Rady Najwyższej, ukarania szefów siłowych ministerstw i wykonawców „przestępczych rozkazów rezultacie, których zginęło około setki obywateli Ukrainy”, nazwał porozumienie „kolejnym zamydlaniem oczu” i odmówił jego realizacji87. W nocy z 21 na 22 lutego ludzie z bojowego skrzydła Euromajdanu zajęli dzielnicę rządową, która została opuszczona przez siły porządkowe, i wysunęli nowe żądania – w szczególności zażądali natychmiastowej dymisji prezydenta Janukowycza. Komendant Euromajdanu deputowany Parubij poinformował88, że siódma sotnia Samoobrony Majdanu stoi w Radzie Najwyższej, koło budynku Rady stoi oddział Prawego Sektora, 19 i 3 sotnia ochraniają administrację prezydenta i gabinet ministrów, 15 sotnia „ochrania” MSW. Milicji zaproponowano, by założyła opaski w kolorach flagi ukraińskiej i zajęła się patrolowaniem ulic razem z Samoobroną Majdanu. Poza tym Parubij powiedział, że „Kijów jest w pełni kontrolowany przez Majdan”89. Jak później powiedział Janukowycz, on i jego zwolennicy uznali, że te działania są naruszeniem właśnie podpisanego porozumienia. W wielu regionach kraju takie wydarzenia sprowokowały odmowę uznania nowej 137 władzy kijowskiej i przejście na samodzielne kierowanie regionem. Wtedy Janukowycz nieoczekiwanie opuścił stolicę i po jakimś czasie odnalazł się w południoworosyjskim Rostowie. Tam 28 lutego zwołał konferencję prasową, na której nazwał to, co się zdarzyło w ciągu ostatniego tygodnia, zamachem stanu, a siebie jedynym prawnym prezydentem Ukrainy. Niezależnie od bezwarunkowego poparcia ukraińskiej opozycji przez zachodnioeuropejski i amerykański establishment po zniknięciu Janukowycza na europejskiej scenie pojawiały się też inne głosy. I tak deputowana lewicy (Die Linke) w niemieckim Bundestagu Sevim Dağdelen nazwała kijowskich demonstrantów „faszystami w odzieży maskującej’, a jej kolega Andrej Hunko mówił o „faszystowskich i antysemickich elementach na Majdanie”90. Już po sformowaniu rządu Arsenija Jaceniuka Dağdelen powiedziała, że faszyści de facto są częścią obecnego rządu na Ukrainie91. 22 lutego Wołodymyr Rybak (Partia Regionów) zgłosił rezygnację ze stanowiska marszałka Rady Najwyższej, a na jego miejsce został wybrany Ołeksandr Turczynow z Batkiwszczyny. Tego dnia Rada przegłosowała, aby ogłosić, że „prezydent Ukrainy Wiktor Janukowycz w sposób niekonstytucyjny sam odsunął się od wykonywania swoich konstytucyjnych pełnomocnictw i dlatego nie może wypełniać swoich obowiązków”92. Nie przeprowadzono przewidzianej w konstytucji procedury impeachmentu, jednak wcześniejsze wybory prezydenta Ukrainy zostały wyznaczone na 25 maja 2014 r. Tego dnia przyjęto też postanowienie, na podstawie którego Julię Tymoszenko zwolniono ze szpitala w Charkowie, gdzie przebywała pod strażą. Tymoszenko wyleciała do Kijowa93. 23 lutego Rada Najwyższa powierzyła Ołeksandrowi Turczynowowi czasowe pełnienie obowiązków prezydenta Ukrainy. 138 27 lutego na premiera Ukrainy powołano Arsenija Jaceniuka, który sformował nowy rząd94. Do rządu weszło między innymi czterech przedstawicieli partii Swoboda, wicepremierem został były przewodniczący wojewódzkiej rady Swobody w Iwano-Frankiwsku (w latach 2010–2012) Aleksander Sycz, ministrem polityki rolnej i zaopatrzenia – zwolennik likwidacji autonomii Krymu Ihor Szwajka, ministrem ekologii i zasobów naturalnych aktywny przeciwnik Rosyjskiej Prawosławnej Cerkwi i Ukraińskiej Prawosławnej Cerkwi, Andrij Mochnyk, ministrem obrony, przygotowany przez ministerstwo obrony USA admirał Igor Tieniuch. Nie minął miesiąc od mianowania go na to stanowisko, gdy Tieniuch na fali niezadowolenia bezczynnością armii w czasie kryzysu krymskiego podał się do dymisji, a jego miejsce zajął inny swobodowiec – generał pułkownik Michaił Kowal. Rząd został uznany przez USA i UE. Jednak jeden z najstarszych i najbardziej wpływowych polityków Niemiec przewodniczący opozycyjnej partii Die Linke Gregor Gysi na posiedzeniu Bundestagu 20 marca 2014 r. wyraził sprzeciw wobec natychmiastowego uznania nowego rządu Ukrainy przez prezydenta Obamę, UE i rząd Niemiec. Oburzony deputowany przypominał, że wspomniani wyżej ministrowie to faszyści, a przewodniczący Narodowej Rady Bezpieczeństwa był twórcą faszystowskiej partii Swoboda. Faszyści, jak stwierdził Gysi, zajęli ważne miejsca w sektorze bezpieczeństwa Ukrainy. Przypominał, że „faszyści nigdy nie porzucali władzy dobrowolnie, jeśli otrzymali choćby jej część”. Gregor Gysi wskazał też, że w najgorszym wypadku rząd Niemiec powinien właśnie tutaj poprowadzić granice ustępstw, pamiętając o historii Niemiec. Gysi powiedział także, że Swoboda podtrzymywała kontakty z partiami nazistowskimi w Europie, a przewod139 niczący tej partii Ołeh Tiahnybok wypowiedział następujące słowa: „Bierzcie broń, walczcie z rosyjskimi świniami, Niemcami, żydowskimi świniami i innymi łajdakami”. W dalszej części Gregor Gysi mówił też o swoim zdziwieniu, że deputowani Bundestagu nie wiedzieli o napaściach na Żydów i przedstawicieli sił lewicowych na Ukrainie. Przedstawiciel frakcji partii Die Linke podkreślił, że na Majdanie „było wiele sił demokratycznych, ale byli tam też i faszyści, których Zachód wprost i pośrednio popierał”. Gregor Gysi przypomniał także obecnemu na posiedzeniu Bundestagu ministrowi spraw zagranicznych Frankowi Steinmeierowi, że on sam razem z francuskim i polskim ministrem spraw zagranicznych podpisał z opozycją porozumienie, a teraz twierdzi, że prezydent Janukowycz swoją ucieczką je anulował. W obronie Swobody nieoczekiwanie jednak wystąpił rodak Gysi Andreas Umland, którego już wcześnie cytowaliśmy w poniższej pracy jako specjalistę do spraw ruchów radykalnych. Na swojej stronie na Facebooku Umland napisał dosłownie: „na swoim partyjnym kongresie Die Linke ponownie wykorzystują termin »faszystowski« i »neonazistowski« w stosunku do Euromajdanu i do nowego ukraińskiego rządu. My, jako Niemcy, powinniśmy być bardzo ostrożni z wykorzystywaniem podobnych terminów w stosunku do polityków ukraińskich. Ukraińcom te słowa kojarzą się z bardzo konkretnymi rodzinnymi wspomnieniami. Głównym argumentem dla partii Die Linke, aby nazywać Swobodę neonazistowską, są rzeczywiście występujące w Swobodzie tendencje antysemickie. Jednak przedstawiciele ukraińskiej społeczności żydowskiej, tak samo jak i współpracownicy ambasady Izraela w Kijowie nie uznają antysemityzmu Swobody za powód do poważnego zaniepokojenia. Jeśli lider Die Linke Gregor Gysi ma zamiar niedługo odwiedzić Rosję (tak samo jak odwiedzał Serbię, aby spotkać się ze Slobodanem Miloševiciem) nie140 mieccy lewicowcy mogą się stać persona non grata w Kijowie, za to popularni w Moskwie”95. Jeden z autorów naszej książki w komentarzach do działań Umlanda wyraził swoje zdziwienie, że badacz neonazizmu tak radykalnie zmienił zdanie na temat Ukraińskiej Swobody. Otrzymał on od tego politologa – założyciela i głównego redaktora serii książkowej „Radziecka i postradziecka polityka i społeczeństwo” wydawanej przez niemieckie wydawnictwo naukowe Ibidem Verlag, lektora niemieckiej służby akademickich wymian (DAAD) i Centrum Programu Niemieckich i Europejskich Studiów Katedry Politologii Narodowego i Instytutu Akademii Kijowsko-Mohylańskiej, stałego autora wydań „Open Democracy”, „Harvard International Review” (Cambridge), „Foreign Policy Journal” (Washington), „Ukraińska Prawda” (Kijów), „Zerkalo Tyznia” (Kijów), „Ukraine Analysen” (Bremen), „Ukraine Nachrichten” (Drezno), członek Instytutu Badań Centralnej i Wschodniej Europy Katolickiego Uniwersytetu w Eichstätt-Ingolstadt, członka naukowo-eksperckiej rady przy Komitecie do spraw eurointegracji Rady Najwyższej Ukrainy – następującą odpowiedź: „Panowie pracują dla reżimu, który ja bym kwalifikował jako „prawicowo-radykalny (radically right-wing). Dlatego wasze zatroskanie tymi problemami w odniesieniu do Ukrainy jest dla mnie zadziwiające. Was i waszą kompanię nie powinny w najmniejszym stopniu interesować prawicowo radykalne tendencje w innych krajach”. Komentarz chyba jest zbędny. Zresztą na samej Swobodzie słowa europejskich sił lewicowych nie zrobiły wrażenia. A nawet przeciwnie – Ołeh Tiahnybok, występując 29 marca 2014 r. na VII zjeździe swojej partii, wezwał swoich zwolenników, aby nie zatrzymywać się na osiągniętym zwycięstwie nad reżimem Janukowycza: „zróbmy tak, aby nasz swobodowski czołg niebawem jeździł na Placu Czerwonym!” 141 Prawy Sektor Tailer Durden96 po ukraińsku Być może nie było jeszcze we współczesnej historii i ukraińskiej polityki takiego błyskawicznego wybuchu popularności wcześniej nieznanej, marginalnej partii. Prawy Sektor wdarł się w polityczne życie tak zdecydowanie, że było to kompletnym zaskoczeniem nawet dla samych jego członków. Choć wcześniej było wiele dyskusji o politycznym blitzkriegu Swobody na wyborach parlamentarnych w 2012 r., sukces Prawego Sektora wymaga oddzielnego zbadania. Czym jest Prawy Sektor, skąd się wziął, a przede wszystkim dokąd idzie? Fenomen Prawego Sektora pokazał, jak bardzo niestałe są poglądy tłumu w czasie politycznych zawirowań. Jeszcze wczoraj ci sami ludzie, którzy dzisiaj ze wszystkich sił agitują za Prawym Sektorem, głosowali za umiarkowanymi liberałami. Znaczna część z nich mówi po rosyjsku i ma nawet rosyjskie korzenie. Czasy radykalnych transformacji podnoszą z politycznego dna tak samo radykalnie politycznie siły. Ale dlaczego właśnie padło na prawy, a nie np. lewy sektor? Odpowiedzi na to pytanie należy prawdopodobnie szukać w ideologicznych fundamentach projektu ukraińskiej państwowości, który powstał w początkach lat 90. zeszłego wieku. Prosty i liniowy, marksistowsko-leninowski schemat walki klasowej i budowy komunizmu został wyrzucony na śmietnik 142 po rozpadzie ZSRR i ogłoszonego przez Francisa Fukuyamę97 „końca historii”. Miejsce ideologicznej konstrukcji marksizmu-leninizmu zajął bardzo podobny schemat, w którym zamiast walki klasowej pojawiła się walka o narodowe wyzwolenie, a zamiast komunizmu – „niezależna Ukraina”. Większość ideologów nowego państwa w komunistycznym reżimie pracowała w jego aparacie ideologicznym i była doskonale zaznajomiona z instrumentarium marksistowsko-leninowskim, który stosuje w obecnej ideologii państwowej. Nowe pokolenie Ukraińców wyrosło w warunkach totalnej nędzy, korupcji, degradacji systemu oświaty. Ale gdy omawia się popularność Prawego Sektora, powoływanie się tylko na degradację oświaty i narodowo-państwową propagandę w szkołach i w sferze nauk humanistycznych byłoby poważnym uproszczeniem. Wulgaryzacja niezrozumiałego fenomenu – to najprostsze, co można zrobić. Jednak wtedy nadal brak wyjaśnienia, dlaczego Prawy Sektor cieszy się tak niezwykłą popularnością w kręgach stołecznej inteligencji, pracowników budżetowych i sferach artystycznych. Warstwa drobnej burżuazji „biurowego planktonu” była już zmęczona korupcją, brakiem kreatywności państwa, ale mimo to nie umiała zorganizować się w jakąś efektywną strukturę, aby bronić swoich praw. Na samym początku Euromajdanu kilka tego typu inicjatyw próbowało uzyskać popularność. Ale mogli być widoczni tylko w biernej fazie konfliktu. Kiedy konflikt przeszedł do fazy aktywnej, całą uwagę mediów skoncentrował na sobie Prawy Sektor. I najprawdopodobniej „inteligentna” publiczność zobaczyła w tych chłopcach w maskach, wyrazicieli swoich niezrealizowanych żądań. Swego rodzaju Tylerów Durdenów. (Tyler Durden – anarchoprymitywistyczny nihilista, który nienawidzi kultury konsumenc143 kiej. Bohater książki Podziemny krąg Chucka Palahniuka – przyp. tłum.). Kto z nas nie chciałby wrzucić koktajlu Mołotowa do najbliższego posterunku milicji albo inspekcji podatkowej, gdzie wymuszają na nas łapówki? Ale nie pozwala nam na to nasze wychowanie. No i boimy się, że zostaniemy złapani. A proszę sobie wyrazić, że pojawiła się organizacja, która może wszystko to zrobić za nas absolutnie bezpłatnie, w imię idei. Zresztą i wyjątkowo ideologicznych oczekiwań w stosunku do tej organizacji nie mamy. Oni nie są przecież faszystami, oni są „za Ukrainą”. A o ich faszyzmie przede wszystkim mówią rosyjscy propagandziści, tacy jak Dimitrij Kisielow98. I w ogóle samo słowo „faszyzm” zostało skompromitowane jeszcze za czasów starego reżimu, ponieważ zbyt często straszył on nas właśnie faszyzmem. A jego przecież nie ma i nie ma. Widać, że jest to jakieś niepoważne. Zauważmy nadzwyczajną ideową efektywność w poglądach tej części społeczeństwa, która stała na Majdanie lub go popierała. Ogólny dyskurs Majdanu składał się z trzech ideologii. Nacjonalizmu, liberalizmu i konserwatyzmu. Plus oczywiście europejskie wartości – „żeby było wszystko tak jak w Europie”. To prowadzi nas do samych ideologicznych nieporozumień. Na przykład w sieciach społecznych można było zauważyć w tym samym czasie, u tych samych ludzi chwalenie Prawego Sektora i jednocześnie zachwyt nad tym, że kompania Google zrobiła specjalną podstronę przeciw dyskryminacji gejów w Rosji. To, że Prawy Sektor stoi na radykalnie homofobicznych pozycjach nie było brane pod uwagę. Na takim tle światopoglądowym właśnie wyrastała popularność Prawego Sektora. Nienależnie od tego, jak dalej rozwijałyby się wydarzenia na Ukrainie, jej obywatelom przyjdzie pogodzić 144 się ze światopoglądową różnorodnością swoich rodaków. Nie możemy nie zauważać np. stronników Dmytra Jarosza i patrzeć na nich jak na „niestosownych”. Droga do obywatelskiego dialogu jest trudna i niewygodna dla wszystkich walczących ze sobą stron. Prościej byłoby oczywiście nie zauważać oponenta i sprymityzować go. Jak bardzo nieoczekiwana stała się dla zwolenników Majdanu fala prorosyjskich wystąpień na południowym wschodzie Ukrainy! Przecież oni naprawdę myśleli, że występować przeciw Majdanowi mogą tylko opłaceni przez władze bojówkarze99. Ale płacić za upór i krótkowzroczność trzeba będzie wysoką cenę. A ceną tą będą ludzkie istnienia. W praktyce politycznej krajów europejskich można zauważyć o wiele ostrzejsze konflikty polityczne, które jednak uzyskały bardziej cywilizowane formy. Spory między lewicą i prawicą w Hiszpanii w latach 30. doprowadziły do wojny domowej i poważnych strat społecznych. Ale po wojnie przeciwstawne siły stworzyły nowe lub przebudowały stare partie polityczne (socjaldemokratów i konserwatystów) i teraz walczą „jeden z drugim za pomocą kart do głosowania, a nie siłą zbrojną”. Dlatego aby dojść do takiego pokojowego wariantu rozwoju wypadków, należy uznać bezwarunkowe prawo oponenta, nie tylko do życia, lecz także do wyznawania różnych poglądów politycznych. Kiedy mieszkańcy centralnej i zachodniej Ukrainy będą słuchać słów „federalizacja” i „dwujęzyczność” bez wzdrygnięcia i chęci zakneblowania oponenta jako agenta Moskwy, dopiero wtedy będzie możliwy pokojowy dialog polityczny, wtedy będzie można przekuć miecze na lemiesze i razem budować wspólne państwo, stojące na fundamencie kompromisu między różnymi wartościami i poglądami na życie. Oczywiście fala popularności Prawego Sektora zacznie spadać, 145 gdy tylko zacznie on uczestniczyć we władzy. Radykałowie są atrakcyjni do czasu, kiedy nie zaczynają być władzą. To jest prawo prawdziwej polityki. Na tej drodze Prawy Sektor czeka taki sam los jak i Swobodę Tiahnyboka. Z nią zresztą będzie jeszcze walczył o wspólny elektorat. I możliwe, że ta walka będzie obfitowała w wiele skandali. Kiedy i zachód, i wschód Ukrainy przestaną wzajemnie widzieć w przeciwnej stronie diabelskie rogi, myśleć kategoriami spiskowych teorii w rodzaju „ręki Moskwy” albo „agentury Departamentu Stanu”, dopiero wtedy będzie czas aby uważnie zbadać pozycję swojego oponenta i znalezienia w nich konstruktywnej istoty, formułowania sowich żądań dla w celu osiągnięcia kompromisu politycznego. Fenomen Prawego Sektora to lokalny przykład bardziej globalnego obrazu ukraińskiego społeczeństwa. Przecież te założenia, które wpływały na popularność tej organizacji, i te społeczne warstwy, które go podtrzymywały, są o wiele bardziej znaczące, niż nam się wydaje. Przykład Prawego Sektora pomaga lepiej zrozumieć globalny obraz postradzieckiej Ukrainy. Jest ilustracją tych „szkieletów w szafie”, które kurzyły się przez wiele lat, a teraz wypadły z niej na fali obywatelskich protestów. Prawdopodobnie takie momenty kryzysowe są konieczne w życiu każdej społeczności. Tym bardziej w społeczności tak rozerwanej na dwie niemal równe części jak na Ukrainie. Przecież w ciągu dziesiątek lat wspólnego życia w ramach niezależnego państwa zgromadziło się mnóstwo wzajemnych pretensji i sprzeczności, które starano się przemilczeć jeszcze od czasów pojawienia się państwa Ukraina. Tak jak w życiu, w rodzinie kłótnia może mieć potężny skutek terapeutyczny. Kiedy wszystkie wzajemne pretensje zostaną wypowiedziane, obie strony zaczynają przysłuchiwać się jedna drugiej i wspólnie szukać dróg wyjścia z kryzysu. 146 Tylko wspólnym wysiłkiem całego społeczeństwa obywatelskiego można dojść do normalizacji sytuacji w kraju. Politykom nigdy do tej pory to się nie udawało. Oni mogą się ze sobą porozumieć tylko pod warunkiem silnego nacisku od dołu. A żeby tak się stało, należy włożyć wiele pracy, aby ukształtować w ukraińskim narodzie umiejętność dochodzenia do kompromisu i do pokoju. Tryzub imienia Stepana Bandery 23 marca 2014 r. powstała partia polityczna Prawy Sektor. Formalnie rzecz biorąc, starą partię UNA (Ukraińskie Zgromadzenie Narodowe) przemianowano na Prawy Sektor. Na Ukrainie jest to powszechna praktyka w związku z bardzo skomplikowanym systemem rejestrowania nowych partii. Do kierownictwa nowej struktury weszli przedstawiciele kilku organizacji, a w szczególności: Tryzub im. Stepana Bandery100 (Dmytro Jarosz, Andrij Stempickyj, Andrij Tarasenko), UNA-UNSO (Walerij Woronow, Ołeksandr Muzyczko, Konstantyn Fusztej, Jurij Szuchewycz), Zjednoczenia Socjalno-Nacjonalistyczne – Patriota Ukrainy (Ołeh Odnorożenko, Andrij Biłeckyj), Biały Młot (Ołeś Wachnij), prawicowo-radykalna grupa rockowa Sokira Peruna (Arsenij Klimaczew) i kilka nieformalnych grup nacjonalistycznych101. Rozkład sił w partii Prawy Sektor zmienił się nieco w porównaniu z nieformalnym zjednoczeniem Prawy Sektor, które działało w czasie aktywnej fazy Euromajdanu. Wtedy sektor w istocie kojarzył się tylko z jedną organizacją – Tryzubem im. Stepana Bandery i miał jednego publicznego lidera – tryzubowca Jarosza. Obecnie kierownictwo tej formacji zostało poszerzone o przedstawicieli innych grup. UNA-UNSO obecnie ma większy 147 wpływ w Prawym Sektorze, ponieważ na jej podstawie była utworzona ta partia. W większości regionów kraju właśnie przedstawiciele UNA-UNSO reprezentują Prawy Sektor. Można też zaobserwować znaczne wzmocnienie przedstawicielstwa Zjednoczenia Socjalno-Nacjonalistycznego – Patriota Ukrainy. Dzieje się tak dlatego, że po ogłoszeniu amnestii przez nową władzę ukraińską z więzień zostali wypuszczeni działacze tej patii – Odnorożenko, Biłeckyj i inni „wasilkowscy terroryści”102. Do kierownictwa starej-nowej partii dokooptowano lidera grupy Sokyra Peruna Arsenija Klimaczowa, który jak można uważać, jest łącznikiem między prawym sektorem a prawicowo-radykalnie nastawionymi piłkarskimi kibolami. Zmiana w rozkładzie sił szczególnie jasno daje się zauważyć w telewizji, gdzie od wiosny 2014 r. w imieniu Prawego Sektora występuje przede wszystkim główny ideolog Patriota Ukrainy Ołeh Odnorożenko, podczas gdy w czasie aktywnej fazy Euromajdanu jedynym przedstawicielem Prawego Sektora w mediach był dziennikarz wydania „Komiersant-Ukraina”, Artiom Skoropadski. Jednocześnie wszystkie siły polityczne, które weszły w skład partii Prawy Sektor, zachowują swoją organizacyjną samodzielność. Oficjalna strona internetowa Prawego Sektora na portalu społecznościowym W Kontaktie103 znajduje się pod kontrolą Tryzuba. Jedynym programowym i ideologicznym dokumentem, który można znaleźć na oficjalnych stronach Prawego Sektora, jest Program realizacji ukraińskiej idei narodowej w procesie budowania państwowości104. Ten dokument datowany jest na 2006 r. Jego współautorami są przedstawiciele Tryzuba. Na stronie Prawego Sektora w sieci społecznej W Kontaktie program był wielokrotnie cytowany jako ideowy drogowskaz dla członków i sympatyków organizacji, dlatego 148 mamy podstawy, by rozpatrywać ten dokument jako manifest ideologiczny Prawego Sektora. Nie mamy zamiaru całościowo opowiadać o istocie tego dokumentu, tym bardziej że czytelnik może zapoznać się z jego tekstem w załączniku. Zatrzymamy się tylko na najważniejszych momentach. Podczas czytania tego programu zwraca uwagę stałe używanie słowa „państwowość”, właściwie w każdym akapicie. Szczególnie rzuca się to w oczy młodym ludziom, którzy swoje świadome życie przeżyli w niepodległej Ukrainie. Tryzub uważa, że na Ukrainie nie ma jeszcze pełnowartościowego państwa narodowego, właściwie ukraiński naród jest „bezpaństwowcem”. To swego rodzaju ideologiczna etykietka organizacji, odróżniająca ją od innych struktur nacjonalistycznych, które w różnym stopniu uznają istnienie państwa ukraińskiego. Ten ciekawy szczegół można wyjaśnić w ten sposób, że Tryzub ma w nacjonalistycznym środowisku reputację dogmatyków, nacjonalistycznych sekciarzy, literalnie odnoszących się do ideologicznego bagażu powojennej emigracyjnej OUN pod kierownictwem Stepana Bandery. Cała ideologia ukraińskiego nacjonalizmu w XX w. sprowadzała się do walki o stworzenie niezależnego narodowego państwa, więc jest absolutnie logiczne, że Tryzub także rozumie to w ten sposób i podnosi jako sztandar wszystkie te hasła. Przecież niepodległościowy nacjonalizm ma sens tylko w tym wypadku, jeśli naród nie ma swojej państwowości. Jeśli ma, cała legitymizacja danego nacjonalizmu traci swój sens. Ale tryzubowcy wymyślili chytry chwyt: faktycznie nie uznawać istnienia niezależnego ukraińskiego narodowego państwa, a swój cel postawić walkę o nie. Kluczowe słowo w tym brzmi „narodowy”. Uważają oni państwo Ukrainę, które zostało ogłoszone w 1991 r., nie za 149 narodowe, lecz za kosmopolityczne. A zatem walka z takim państwem nie jest czymś nagannym dla nacjonalisty-państwowca. Państwo narodowe to co innego. Z nim walczyć już nie wolno. Przeciwnie – należy mu we wszelki możliwy sposób sposób pomagać. Pod pojęciem kosmopolityzmu współczesnego ukraińskiego państwa rozumie się brak dyktatury nacji ukraińskiej w stosunku do przedstawicieli innych narodów, które żyją na Ukrainie. To dotyczy przede wszystkim kilkunastu milionów obywateli rosyjskiego pochodzenia, których ukraińscy nacjonaliści nazywają nie inaczej jak „tzw. narodem”. „Tak zwani Ruscy” albo powinni przejść procedurę ukrainizacji, tj. wyrzec się swojego języka i imperialnych szowinistycznych tradycji (czytaj: własnej historii), albo wyjechać z Ukrainy. Walizka, dworzec, Rosja!105 Podobne zjawisko można zaobserwować również w północnej Irlandii, gdzie lokalne organizacje radykalno-republikańskie także nie uznają legitymizacji państwa Irlandia, argumentując, że zostało ono stworzone na podstawie porozumienia z Koroną Brytyjską, w związku z tym ono nie jest w pełni narodowe. Dlatego na uznanie przez Republikę Irlandii przynależności do Wielkiej Brytanii można nie zwracać uwagi, gdyż to porozumienie było podpisanie przez nieprawdziwe irlandzkie państwo106. To paradoksy wyzwoleńczego nacjonalizmu. A Tryzub odnosi siebie właśnie do takiej kategorii. W tym sensie jest zrozumiałe, że oni postrzegają Ukrainę tak jak Ulster, Kurdystan, Iczkerię (Czeczenię), ale nie jak Francję, Niemcy czy Polskę. Z „państwowymi” nacjonalistami, którzy dążą do szowinizmu i imperializmu, Tryzub z przyczyn zasadniczych nie chce mieć żadnych relacji. Ważną cechą dystynktywną tej organizacji jest stosunek do mniejszości narodowych. Dmytro Jarosz praktycznie we wszystkich swoich wywiadach cytuje wypowiedź 150 Stepana Bandery o tym, że „ukraiński nacjonalizm odnosi się przyjaźnie do tych cudzoziemców, którzy walczą o stworzenie ukraińskiego państwa, z tolerancją do tych, którzy temu nie przeszkadzają, i z wrogością do tych, którzy temu przeszkadzają”107. A przeszkadzają wszyscy, którzy sprzeciwiają się przekształceniu Ukrainy w jednonarodowe państwo z dyktaturą narodu ukraińskiego. W związku z tym ciekawa jest lektura dziennikarskiego śledztwa Krok na prawo, którego autor dostał się do Prawego Sektora w czasie największej aktywności Euromajdanu108. W reportażu przytaczane są dość soczyste dialogi bezpośrednich bojówkarzy Prawego Sektora na Majdanie. W tych wypowiedziach można doskonale zaobserwować podział na „ksenofobów” i „antyimperialistów”, co charakteryzuje organizację Prawy Sektor od kuchni. Jedni wzywają do walki z „najeźdźcami idiotami” w imię czystości ukraińskiego narodu i białej rasy, a inni przeciwnie – są zwolennikami współpracy z cudzoziemcami przeciwko „moskiewskiemu imperializmowi”. Stosunki z Tryzuba z cudzoziemcami to bolesny temat dla ukraińskiego ruchu narodowego. Tryzub ma reputację jednej z najbardziej „nierasowych” organizacji, szczególnie po „sławnym antyimperialistycznym marszu” pod rosyjską ambasadą w Kijowie109. W marszu poza innymi uczestnikami, uczestniczyli także najprawdziwsi ciemnoskórzy obywatele. Można sobie wyobrazić reakcję miejscowych radykalnych neonazistów. W stosunku do „Moskali” Tryzub zajmuje bezkompromisowe antyimperialistyczne stanowisko, występując z poparciem separatystycznych ruchów narodowych w Rosji (narody północnego Kaukazu, Powołża i inne). Wspomnieć także należy o apelu Dmytra Jarosza do międzynarodowego terrorysty Doku Umarowa z propozycją koordynowania swoich działań w walce z „rosyjskim im151 perializmem110: „Naród ukraiński i narody Kaukazu są zjednoczone przez wspólnie przelaną krew. Wielu Ukraińców z bronią w rękach wspierało wyzwoleńczą walkę czeczeńskiego i innych narodów kaukaskich. Teraz jest czas, by wspomóc Ukrainę! Jako lider Prawego Sektora wzywam was do aktywizacji swojej walki. Rosja nie jest taka silna, jak się wydaje. Mamy teraz unikalną szansę na zwycięstwo. Wykorzystajcie tę szansę”. Z resztą w nacjonalistycznym środowisku Ukrainy nie jest dla nikogo tajemnicą, że ukraińską wersję sławnego portalu „Kaukaz-centrum” prowadzą przedstawiciele Tryzuba. A dokładniej jego struktury noszące nazwę „Antyimperialistyczny front”111. Oczywiście Czeczeni albo Baszkirowie nie są najbliższymi narodami dla białych rasistów. Dlatego rasistowskie skrzydło Prawego Sektora i w ogóle ukraińskiego ruchu nacjonalistycznego, odmiennie niż niż skrzydło antyimperialne, „krytycznie popiera” właśnie rosyjskich nacjonalistów, żąda jedynie, aby odnosili się „szowinistycznie” do Ukraińców. Ale szowinistyczna postawa w stosunku do niebiałych narodów zasługuje na poparcie ukraińskich nacjonalistów. A już całkiem niezrozumiały dla ukraińskich ultraprawicowców jest stosunek Tryzuba do sławnego „problemu żydowskiego”. Tryzubowcy niejednokrotnie wyrażali swoje poparcie dla ruchu żydowskiego112. Sam Dmytro Jarosz w czasie Euromajdanu niejednokrotnie wypowiadał się przeciwko antysemityzmowi, co było zgodne z historyczną tradycją OUN-UPA. Jak wiadomo, kiedy w 1943 r. sytuacja na frontach II wojny światowej raptownie zamieniła się na korzyść sojuszników, kierownictwo OUN podjęło decyzję o przeorientowaniu współpracy z hitlerowskimi Niemcami na współpracę z Wielką Brytanią i USA113. Oczywiście w nowych warunkach 152 tradycyjny dla banderowców antysemityzm był zupełnie zbędnym i niebezpiecznym balastem. I choć wciąż dochodziło do zabijania Żydów i Polaków przez bojowników OUN-UPA, dopóki ich formacje nie zostały ostatecznie rozbite w latach powojennych, to z propagandowych materiałów OUN antysemickie akcenty zniknęły raz na zawsze. Sam Stepan Bandera, będąc na emigracji pod „opieką” zachodnich tajnych służb, witał z uznaniem powstanie narodowego państwa Izrael114. Dlatego Tryzub, znany w nacjonalistycznych środowiskach ze swojego ideologicznego dogmatyzmu, pod naciskiem sytuacji z łatwością odwołał się do „prożydowskiej” linii nacjonalistycznej emigracji (z tego też powodu odeski oddział Prawego Sektora, który znajdował się pod kontrolą bardziej radykalnych sil antysemickich, nawet spróbował ogłosić bunt przeciwko Jaroszowi)115. Co się tyczy elastyczności Tryzuba, tym właśnie różni się od Swobody, której liderów niejednokrotnie przyłapywano na antysemickich albo wręcz rasistowskich wypowiedziach116. Ideologicznej struktury Tryzuba nie można pokazać w izolacji od stosunku do chrześcijaństwa117. To jeszcze jedna z charakterystycznych cech tej organizacji, przecież we współczesnych ukraińskich, europejskich i amerykańskich nacjonalistycznych i rasistowskich ruchach niemały procent stanowią zwolennicy neopogaństwa. Odpowiednio większość ugrupowań nacjonalistycznych jest budowana na zasadzie indyferentnej religijnie. Wynika to z bardzo praktycznych względów – chodzi o to, by uniknąć niepotrzebnych konfliktów między chrześcijanami, neopoganami i osobami niewierzącymi. Takie stanowisko np. jest deklarowane w partii Swoboda. Tryzub poszedł jednak drogą radykalnego i bezkompromisowego przedstawiania siebie jako organizacji głęboko chrześcijańskiej. Nawet jego hasło brzmi: „Bóg, Ukraina, 153 Wolność”. Można to wyjaśnić nadzwyczajnym wpływem, który na organizację mają idee nacjonalistycznego teoretyka Dmytra Doncowa118. Doncow zajmował pozycje bliskie chrześcijańskiemu fundamentalizmowi. A i Stepan Bandera, będąc synem unickiego księdza, w powojennych dyskusjach emigracyjnych w środowisku OUN występował za przedstawianiem jej jako chrześcijańskiej, nie dopuszczając indyferentności religijnej. Ciekawe jest to, że można w Tryzubie zauważyć jawne sympatyzowanie również z Kościołem rzymskokatolickim119, wiedząc, że wśród Ukraińców bardziej jest rozprzestrzenione prawosławie albo grekokatolicyzm. Można to wyjaśnić silnym fundamentalistyczno-tradycjonalistycznym kierunkiem w katolicyzmie, z którym niewątpliwe sympatyzują ideolodzy organizacji Tryzub. To z tego właśnie tradycjonalizmu i fundamentalizmu religijnego wynika skrajna homofobia, która jest nazywana walką o „wartości rodzinne”. Tryzub dał się poznać przez kilka napaści na aktywistów ruchu LGBT, w szczególności podczas prezentacji zbioru literatury LGBT 120 stron Sodomy w Kijowie i we Lwowie. Tak samo Tryzubowi przypisuje się podpalenie galerii Pawła Gudimowa (Ocean Elwii) na ulicy Andrijiwśkyj Uzwiz w Kijowie za jego postawę antyhomofobiczną120. Tryzub różni się także od innych ukraińskich ultraprawicowych ugrupowań pewną liczbą „intelektualistów”. Twórca Tryzuba Wasyl Iwanyszyn (w przeszłości członek OUN) był autorem kilku książek. Jego syn Piotr również zajmuje się publicystyką ideologiczną. Swego czasu obecny minister kultury Ukrainy i były prezydent Akademii Kijowsko-Mohylańskiej był sotnykiem i wydawał pismo „Ukraińskie Problemy”. Dmytro Jarosz w wywiadzie podkreślał tę różnicę: „Ukraińscy nacjonaliści i banderowcy to nie jest plebs z sadystycznymi skłonnościami, to są intelektualiści, ludzie, którzy piszą, wydają swoje dzieła, 154 którzy prowadzą prace nie tylko na polu bezpośredniej siły. Tryzub jest organizacją, która wytwarza określone idee”121. Wynika z tego, że intelektualiści z sadystycznymi skłonnościami w jakiś wygodny sposób różnią się od takiego właśnie plebsu? Zacytujemy fundamentalną pracę Dmytra Jarosza Ukraińska rewolucja XX w. (2009)122: „Osiemnaście lat minęło od czasu, kiedy mój kraj dzięki obiektywnym warunkom, nie przelewając ani jednej kropli krwi, wyszedł ze składu ZSRR, ogłosił niepodległość i postanowił budować nowe życie. Ten krok ukraińskiego narodu ma epokowe znaczenie dlatego, że postawił krzyżyk na istnieniu jednemu z najsilniejszych komunistycznych imperiów świata z centrum w Moskwie i dał szansę dziesiątkom innych narodów na powstanie własnych państw. Czerwona szatańska ideologia i system, które panowały niemal na połowie kuli ziemskiej, raptownie upadły, grzebiąc pod swoimi szczątkami radziecki totalitaryzm (…) i wydawało się, że wojna moskiewskiego imperium przeciwko Ukraińcom, która się toczyła przez ostatnie 300 lat, wreszcie się zakończyła i Ukraińcy otrzymali wolność i prawo do godnego życia. Ale przyszła okupacja wewnętrzna, która kontynuowała likwidację naszego narodu i aktywnie przeciwstawiała się w dążeniu narodu do bycia gospodarzem swojej ziemi i swojego losu. I Moskwa, unikając klęski w latach 90. zeszłego wieku, przeszła do rozpaczliwego kontrataku, próbując odebrać utracone pozycje i przywrócić panowanie na ukraińskiej ziemi. Ukraina stała się „niczyim” państwem przechodzącym neokolonialną drogę od Ukraińskiej Republiki Radzieckiej do Ukraińskiego Samodzielnego Państwa. Przy czym przejście to mogło być prowadzone nie tylko w potrzebnym – narodowo-państwowym, lecz także i w przeciwnym – imperialnym kierunku. Wszystko zależy 155 od tego, czy obecne pokolenie Ukraińców wygra wojnę za przyszłość narodu. I tak wojna wciąż trwa (…) liczba wrogów się zwiększa, a formy i metody prowadzenia bojowych działań wciąż są udoskonalane. Nowe wyzwania wymagają od nas analizy, rozumienia i natychmiastowej adekwatnej reakcji. Ale przede wszystkim powinniśmy mieć świadomość, że każdego dnia i w każdej chwili idziemy w bój, często niezauważalny dla postronnych, ale nie mniej realny. Jeżeli nie wyciągniemy właściwych wniosków, poniesiemy niewyobrażalne straty, przekażemy następnym pokoleniom sztafetę klęsk. Jeśli to zrozumiemy, będziemy w stanie zmobilizować się i dać godny odpór różnym agresorom (…). Pierwszy front ukraiński jest frontem wewnętrznym. Prowidnyk Tryzuba im. Bandery Wasyl Iwanyszyn nazwał go prawidłowo, trafiając w sedno: reżim wewnętrznej okupacji. My, ukraińscy nacjonaliści, rozumiemy to tak: »wewnętrzna okupacja to taka forma niewolnictwa, kiedy naród znajduje się pod władzą legalnej swojej władzy, a nie cudzoziemskich najeźdźców i wewnętrznych antynarodowych i antynacjonalistycznych sił, które sprowadzają do minimum nasze polityczne prawa miejscowego narodu, przejmują i wykorzystują wyłącznie we własnych interesach mechanizmy państwa: sferę finansową, ekonomię, przestrzeń informacyjną kraju, próbują sztucznie dzielić i demoralizować oraz denacjonalizować i likwidować pracujący niewolniczo na nich naród, aby uczynić niemożliwym jej zwarcie szeregów pod sztandarem swojej idei nacjonalistycznej i wyzwoleńczej walki« (…). Na Ukrainie wewnętrzną okupację realizują byli moskiewscy okupanci i kolonizatorzy, moskiewska piąta kolumna w postaci licznych »czerwonych« i »centrolewicowych« partii. Piąta kolumna zachodniego demolibera156 lizmu w postaci różnych »centrowych«, »prawicowo centrowych« »demokratycznych« »narodowo-demokratycznych« i także nawet »nacjonalistycznych« organizacji. Wszyscy oni obsługują głównego rabusia i uzurpatora władzy obcy i kosmopolityczny ponadnarodowy oligarchiczny kapitał kryminalnego pochodzenia”123. W ten sposób lider Tryzuba próbuje połączyć charakterystyczne dla tradycyjnego ukraińskiego nacjonalizmu rusofobię, antykomunizm i antyliberalizm z bardziej współczesnym antyglobalistycznymi i antykapitalistycznymi i prawicowo-anarchistycznymi ideologiami. W praktycznej działalności organizacji centralną rolę odgrywają wyszkiły, czyli tradycyjna dla ukraińskich nacjonalistów forma wojskowo-sportowych zajęć. Najczęściej przeprowadzane są na świeżym powietrzu i mają charakter przygotowania do działań bojowych. W jakiejś mierze przypominają z czasów ZSRR pionierską grę wojskową na świeżym powietrzu „zarnica”, ale lepiej przyrównać to do działalności przedwojennej zachodnioukraińskiej organizacji młodzieżowej „Płast”, a także współczesnych prawicowych milicji w USA. Wyszkiły to dla nacjonalistów ukraińskich nie tylko forma bezpośredniego przygotowania do przyszłej „wojny” (w znakomitej większości wypadków oczywiście z Moskalami), lecz także efektywny sposób propagandy. Obiektem ich działań jest przede wszystkim młodzież. Właśnie ta grupa jest najbardziej wrażliwa na urok romantyki pochodów na świeżym powietrzu, nocnych marszy, życiu na łonie natury, bojowej przyjaźni. Według niektórych danych, dziesiątki uczestników wydarzeń na Majdanie przygotowały się do nich podczas nocnych marszy na terytorium Białorusi. Wyszkił to skuteczna forma inicjacji, podczas której razem działają członkowie organizacji z różnych regionów kraju, z różnym stażem partyjnym i różnym 157 poziomem teoretycznego przygotowania. Przebywanie w niewielkiej grupie w izolowanej przestrzeni oczywiście daje okazję do wzajemnego poznania się i nawiązania bliższych relacji. W rezultacie podnosi się teoretyczny poziom nowo wstępujących, formuje się poczucie wspólnoty, specyficznego folkloru i także uczucie przynależności do jednej rodziny. Tryzub wzorował swą strukturę organizacyjną i oznakowania na tych, które zatwierdzono jeszcze w czasach OUN-UPA – sotnie, kurenie, czoty, roje zamiast zwyczajnych dla postradzieckiego ucha dywizji itp. Podobna struktura została również wprowadzona na kijowskim Majdanie, gdzie samoobrona Majdanu także była zgrupowana w sotnie, na czele których stali sotnycy. Sam Prawy Sektor formalnie tworzył jedną sotnię Samoobrona Majdanu, chociaż w jej skład weszło kilkanaście innych sotni. Tryzub kultywuje pochodzącą z OUN tradycję nacjonalistyczną nadawania pseudonimów swoim członkom w celach konspiracji – np. Dmytro Jarosz ma pseudonim „Jastrząb”. Tryzubowcy starają się wybierać takie pseudonimy, które przypominałyby pseudonimy z czasów OUN-UPA (Wilk, Lew, Sokół, Wierny itp.) w przeciwieństwie do bardziej współczesnych przezwisk używanych w nieformalnych ultraprawicowych grupach, które często pochodzą z popularnych mediów lub mają zachodnie pochodzenie. Tryzub razem z innymi ukraińskimi nacjonalistycznymi organizacjami walczy z pamiątkami epoki radzieckiej. Obywatele nazywają to wandalizmem, a sami tryzubowcy nazywają to działalnością antykolonialną, antyimperialną, obroną narodu lub zaprowadzeniem historycznej sprawiedliwości. W centralnej i nawet w południowo-wschodniej Ukrainie na przełomie lat 2013–2014, doszło do tzw. 158 „Leninopadu”. Zniszczono dziesiątki pomników Lenina i innych działaczy komunistycznych. W Kijowie został uszkodzony pomnik Dymitra Manuilskiego, w Żytomierzu Karola Marksa, a w województwie lwowskim również pomnik Radzieckiego Żołnierza Wyzwoliciela. Dla zwykłych ludzi, w szczególności z rosyjskojęzycznych południowo-wschodnich regionów, to była pewna nowość. Niczego podobnego Ukraina wcześniej nie widziała. Może tylko w Ukrainie zachodniej w początku lat 90. demontowano wszystkie ideologiczne pamiątki epoki radzieckiej. Ale i tam robiono to w sposób scentralizowany, bez wandalizmu. W istocie Tryzub zajmuje się podobnym wandalizmem już od dwudziestu lat. Po prostu wcześniej jego „sukcesy” były znane tylko wąskiemu kręgowi związanych z nim osób oraz pracownikom milicji. Można wziąć dowolne wydanie ich gazety „Banderowiec” i tam na szpalcie o działalności Tryzuba z pewnością znajdziemy chociaż jedną relację o tym, jak w jakimś mieście „grupa młodych patriotów zlikwidowała pomnik komunistycznego idola”. Najbardziej znanym z wandalizmów Tryzuba było odpiłowanie głowy z popiersia Józefa Stalina postawionego na dziedzińcu Wojewódzkiego Komitetu Komunistycznej Partii Ukrainy w Zaporożu. Miało to miejsce 28 grudnia 2010 r. Po incydencie zaczęły się prześladowania kierownictwa Tryzuba i stał się on popularny w całej Ukrainie. Działalność ultraprawicowych faszystowskie organizacji i ich walka z „komunizmem” ograniczały się zwykle do ulicznych bójek z aktywistami lewicowymi i antyfaszystami, raczej nie skupiano się na usuwaniu historycznych pamiątkami epoki radzieckiej. Tryzub nie był zbyt często widziany w bójkach między faszystami i antyfaszystami. 159 Zwraca jednak uwagę jego ciągłe odwoływanie się do banderowszczyzny. Oficjalna gazeta ruchu to „Banderowiec”. Sam Tryzub nosi imię Stepana Bandery. Ze wszystkich sił stara się zmonopolizować i skojarzyć ze swoją organizacją tego działacza ukraińskiego nacjonalizmu. Do tego właśnie odnosi się ciągłe apelowanie do ukraińskiego nacjonalizmu „w interpretacji Stepana Bandery”. Organizacja umiejscawia siebie w nacjonalistycznej przestrzeni jako jedynych przedstawicieli właśnie banderowskiego nacjonalizmu. Czasami zarzuca innym nacjonalistom odejście o ideałów tego ruchu124. Ci się tyczy „polskiego problemu”, tryzubowcy także próbują odnieść się do niego w sposób banderowski. I tak zastępca Jarosza w Tryzubie Andrij Tarasenko, dając wywiad polskiemu korespondentowi gazety „Rzeczpospolita” Andrzejowi Bieleckiemu, nieco zaskoczył, delikatnie mówiąc, polskiego dziennikarza swoimi wypowiedziami. „Chcemy tylko tego, co nasze – powiedział Tarasenko – zgodnie z historyczną sprawiedliwością należałoby zwrócić Ukrainie ziemie, na których Ukraińcy mieszkali od tysięcy lat”. Tarasenko podkreślał, że ma na myśli zjednoczenie wszystkich etnicznych ziem swojego narodu, z których Ukraińcy byli „wyrzuceni”. Mówił o skutkach operacji „Wisła” po II wojnie światowej, w rezultacie której z południowo-wschodniego terytorium Polski wysiedlono na teren Ukraińskiej Republiki Radzieckiej ponad 140 tysięcy Ukraińców. Przedstawiciel Prawego Sektora oprócz tego podkreślał, że odpowiedzialność współpracowników i zwolenników Stepana Bandery za masowe morderstwa Polaków na Wołyniu 1943–1944 – „to jest kłamstwo”. „Bandera radził używać metod radykalnych, ale przecież z okupantem należy walczyć wszystkimi metodami, wszystkimi sposobami” – powiedział Tarsaenko. 160 Jak pisze w tym artykule korespondent „Rzeczpospolitej” Andrzej Bielecki, „Stepan Bandera jest dzisiaj największym bohaterem protestujących [na Majdanie]”, co więcej, „protestów przeciw temu, aby z Bandery zrobić bohatera Majdanu, nie słyszano”125. Według informacji Fundacji Badania Problemów Demokracji większość uczestników Euromajdanu oceniało OUN-UPA i osobiście Stepana Banderę pozytywnie, uważając go za zasłużonego bohatera narodowego Ukrainy126. Taki stosunek do Bandery podzielali i polityczni liderzy protestów. Kierujący frakcją Batkiwszczyna Andrij Jaceniuk mówił: „moje stanowisko w sprawie nurtów narodowo-wyzwoleńczych jest takie: szanuję każdego Ukraińca, który walczy o niepodległość Ukrainy, który walczy o to, aby Ukraina była zjednoczona, który walczy o to, żeby Ukraina była taka jaka jest dzisiaj. Czy on jest na wschodzie, czy na zachodzie kraju. To są nasi bohaterowie”127. Długo unikający odpowiedzi na pytanie o stosunek do banderowców128 lider Udaru Witalij Kliczko był w końcu zmuszony powiedzieć: „Ja z szacunkiem odnoszę się do każdego, kto wówczas walczył o niepodległość. Ci ludzie zasługują na szczególną uwagę ze strony państwa”129. Pozytywny stosunek Julii Tymoszenko (Batkiwszczyna) do Stepana Bandery jest znany od dawna. Zgłosiła nawet postulat, aby wychowywać nowe pokolenie na przykładzie Bandery. „Nasze dzieci powinny być wychowywane na przykładzie tych bohaterów, którzy walczyli za niepodległość Ukrainy, a nie za jej rozkradanie” – powiedziała, proponując stworzenie „panteonu narodowych bohaterów”, a jednym z najważniejszych powinien być Stepan Bandera. Ale wróćmy do Tryzuba. W sprawach socjalnych ogranicza się on do klasycznych dla podobnych do niego ruchów politycznych haseł korporatywistycznych. Rozumie się pod tym pojęciem współpracę wszystkich przedstawicieli na161 rodu, zaniechanie walki klasowej, integrację pracodawców i pracobiorców w jeden organizm, który powinien kontrolować konflikty i rozwiązywać je drogą pokojową. Ale socjalna część programu Tryzuba w zasadzie nie zajmuje wiele miejsca. W przestrzeni publicznej Tryzub odnosi się wyłącznie do kwestii humanistycznych (kulturalnychnarodowych i historycznych). Przed Euromajdanem w kręgach nacjonalistycznych Tryzub był postrzegany jako organizacja retro, swego rodzaju historyczna rekonstrukcja polityki. Życie wprowadziło jednak swoje korekty i dzisiaj ci „rekonstruktorzy” poważnie pretendują do uczestnictwa w głównym nurcie ukraińskich trendów nacjonalistycznych. W Tryzubie mamy do czynienia z wyjątkowym typem ruchu ultraprawicowego. Nie należy jednoznacznie utożsamiać go z neonazistami i rasistami. Analogii do Tryzuba mona szukać raczej w quasi-faszystowskich, autorytarnych ruchach podobnych do tych, które były u władzy w Portugalii czasów Salazara, Hiszpanii czasów Franco, reżimu księdza Tiso na Słowacji lub Anastasa Smetany na Litwie. Podobne narodowo-konserwatywne klerykalne ruchy, ale bez nacisku na rasizm, antysemityzm i bez przywiązania do symboliki nazistowskiej, są popularne również w Ameryce Łacińskiej. Szczytem ich popularności był czas zimnej wojny, kiedy były one utrzymywane przez tajne służby USA, wspierające walkę z „czerwonym zagrożeniem”. Na podobnych zasadach budowali swoje dyktatury Augusto Pinochet w Chile i Jorge Videla w Argentynie. 162 Zjednoczenie Socjalno-Narodowe – Patriota Ukrainy Wcześniej pokrótce przeanalizowaliśmy program ogólnoukraińskiego zjednoczenia Tryzub Stepana Bandery, którego program jest programem całego Prawego Sektora. W najgorszym wypadku nieformalnym, gdyż na stronach internetowych Prawego Sektora nie ma żadnego innego programu politycznego. Ale jak już wiemy, Prawy Sektor to federacja różnych nacjonalistycznych ugrupowań, chociaż twarzą tej organizacji jest przedstawiciel Tryzuba Dmytro Jarosz, co daje Tryzubowi choćby formalne przewodnictwo. UNA-UNSO, założona przez ściganego listem gończym za uczestnictwo w wojnie w czeczeńskiej po stronie terrorystów Dmytra Korczynskiego, przeżyła wiele podziałów na początku nowego wieku. Teraz żadnego spójnego programu nie ma i faktycznie jest klubem weteranów. Niemal cała działalność UNA-UNSO sprowadza się do pasożytowania na „minionej wielkości”. Tego nie można powiedzieć o trzecim uczestniku Prawego Sektora – Zjednoczeniu Socjalno-Narodowym – Patriota Ukrainy. Ideolog tej organizacji Ołeh Odnorożenko na przełomie 2013 i 2014 r. praktycznie codziennie pojawiał się na ekranach ukraińskich telewizorów jako oficjalny szef Prawego Sektora. „Kanonicznym” ideologicznym tekstem Patrioty Ukrainy jest broszura Ukraiński socjalny nacjonalizm, która została opublikowana w Charkowie w 2007 r.130 Niedawno ukazało się drugie wydanie131. Formalnie tekst ten firmuje organizacja Patriota Ukrainy, a nie Zjednoczenie Socjalno-Narodowe, ale faktycznie między nimi nie ma żadnej różnicy. Patriota Ukrainy to zmilitaryzowane skrzydło Zjednoczenia Socjalno-Nacjonalnego132. To rozdzielenie organizacji 163 na polityczną i wojskową jest szeroko rozpowszechnioną praktyką działania współczesnego ukraińskiego nacjonalizmu. Na takich zasadach budowano UNA-UNSO – UNA to część polityczna, a UNSO – wojskowa. Większość członków organizacji jest bojownikami, ale przewodzi jej skrzydło polityczne. W programie Tryzuba obecny ustrój Ukrainy charakteryzowany jako przejściowy etap pomiędzy kolonią w składzie ZSRR a pożądanym ukraińskim jednolitym narodowo państwem. W programie ZSN – Patriota Ukrainy przeciwnie – przyznaje się ukraińskiemu państwu status ukraińskiego narodowego, ale problem dostrzega się gdzie indziej. Żeby się skutecznie i efektywnie rozwijać, Ukraina powinna być mocarstwem. Najpierw regionalnym – w formie środkowoeuropejskiej konfederacji w trójkącie Bałtyk–Bałkany–Kaukaz, co zapewni dominację wielkiej Ukrainy na kontynencie euroazjatyckim. A w perspektywie: „ostatecznym celem ukraińskiej polityki zagranicznej jest dominacja światowa”. Istotnie – w ukraińskiej polityce jeszcze nie było siły, która tak jasno deklarowałaby dążenie do dominacji światowej. Ukraiński imperializm to jeden z filarów ideologii ZSN. Nawet jego hasło brzmi: „Socjalność, Rasizm, Wielkomocarstwowość”. We wspomnianej broszurze zamieszczono artykuł Światosława Wysznickiego Perspektywy Europy Środkowej, który wysuwa postulat stworzenia dominacji ukraińskiej na tym obszarze133, ze względu na konieczność uratowania europejskiej cywilizacji od multikulturalizmu i degeneracji. Autor uważa, że europejska cywilizacja ma szanse na przetrwanie tylko w dawnych krajach socjalistycznych. Ciekawe wyjaśnienie konieczności dominacji światowej daje Andrij Illenko, deputowany Swobody, a w przeszłości ideolog Patrioty Ukrainy, w swoim artykule 164 Koniec retronacjonalizmu i perspektywy nowego nacjonalizmu134. Pisze on, że na równinach od Karpat do Uralu może być tylko jedno ośrodek siły. Pytanie jest tylko takie, gdzie będzie on się znajdował – w Kijowie, Moskwie czy w Warszawie. Takim regionalnym mocarstwem powinna się stać Ruś Kijowska XXI w. Autor jest przekonany, że ona stanie się kluczem do uratowania Europy i całej białej rasy. Na tym przykładzie można dokładnie prześledzić, z jaką łatwością nacjonalizm wyzwoleńczy „bezpaństwowego” narodu może wyradzać się w drapieżny imperializm z pretensjami do dominacji światowej. Tym bardziej że oba rodzaje nacjonalizmu są obecne w ramach Prawego Sektora. W tym samym artykule Illenko pisze, że „naród ukraiński to naród »asymilator«”. Możliwość istnienia mniejszości narodowych w przyszłym socjalno-nacjonalistycznym państwie Ukrainy odrzuca co do zasady. Tylko asymilacja. Asymilacja jednak czeka nie na wszystkich, jak w programie Tryzuba, lecz tylko „rasowo dostosowanych”. Niebiałe rasy będą deportowane. Obecny ideolog Zjednoczenia Socjalno-Narodowego – Patrioci Ukrainy Ołeh Odnorożenko w artykule Ruch socjal-nacjonalistyczny i jego główne zadania zamieszczonym w tej samej broszurze, wtóruje Illence135. Okazuje się, że ludźmi wspólnego rodzaju z Ukraińcami mogą być tylko Europeidzi. A i to nie wszyscy, południowi Europejczycy – to jest również oddzielny rodzaj. Mało tego, ludźmi w pełnym sensie tego słowa mogą być tylko Europeidzi. Kontakty Europeidów z innymi rasami należy zakończyć, aby uniknąć zmieszania ras. Tych właśnie przedstawicieli niebiałych ras, którzy z powodu historycznych znaleźli się na terytorium Ukrainy, trzeba jak szybciej deportować do ich historycznej ojczyzny. 165 W odróżnieniu od swobodowskiego intelektualisty Illenki większość współczesnych polityków nacjonalistów radykalnego skrzydła stara się zakamuflować swoje rasistowskie poglądy i skryć je pod szyldem walki z nielegalną emigracją, islamizmem, „rozmywaniem kutrowej tożsamości” itp. W ideologii ZSN problem rasy jest jednym z najważniejszych. Przypomnijmy sobie hasło „Socjalność, Rasizm, Wielkomocarstwowość”. Taki wariant rasizmu nie tylko kształtuje relacje organizacji z innymi narodami, lecz także ze swoim własnym. Wypuszczony na wolność po euromajdanowej amnestii lider ZSN-PU Andrij Biłeckyj w zamieszczonym na stronie Patrioty Ukrainy w rubryce Kolumna Wodza artykule Język albo rasa dokładnie analizuje ten problem136. Uważa on, że właśnie określony rasowy typ w pełni formułuje kulturalne oblicze narodu. Odpowiednio wszystkie zjawiska narodowej kultury – czy to język, czy architektura, strój i wszystko inne jest istotą nadbudowy nad rasą. Według Biłeckiego rasowy typ Ukraińca pozostaje niezmieniony od 40 tysięcy (!) lat. Dlatego ukraińscy nacjonaliści muszą walczyć przede wszystkim nie o ukraiński język, lecz o zachowanie rasowej czystości nacji ukraińskiej. Jeśli będzie ona zachowana – to ukrainizację Ukraińców i innych „rasowo dopuszczonych” obywateli kraju będzie można zrealizować w stosunkowo krótkim czasie. W artykule autor powołuje się na doświadczenia ukrainizacji w Ukraińskiej Republice Radzieckiej w latach 20. XX w.137 Wówczas na przykład państwo płaciło swoim robotnikom za kursy języka ukraińskiego jak za zwykłą pracę. Ale jeśli czystość rasy będzie stracona, żadna językowa ukrainizacja nie pomoże, uważa autor artykułu. Jako przykład Biłeckyj przywołuje Afroamerykanów. Mówią po angielsku, ale ich kultura jest zupełnie inna niż u białych Amerykanów. Szczególnie podkreśla 166 on przykład Irlandzkiej Armii Republikańskiej. Większość jej bojowników, tak jak Irlandczyków w ogóle, mówi po angielsku, ale jednocześnie walczą z angielskimi okupantami za niepodległość Irlandii i niezależność Irlandii od Wielkiej Brytanii. W tym punkcie ideolodzy ZSN przeczą nie tylko ideologom Tryzuba, ale całej istocie ukraińskiego ruchu nacjonalistycznego, który zawsze był szczególnie wrażliwy na problemy języka ukraińskiego. Biłeckyj sam nie ukrywa tych sprzeczności. Andrij Illenko jest równie szczery. Faktycznie cały jego artykuł pokazuje granice, według których przebiega różnica między tradycyjnymi ukraińskimi nacjonalistami, jak on ich nazywa retronacjonalistami, i „nowymi nacjonalistami „do których odnosi się ZSN-PU. Charakterystyczne, że sam Illenko już dawno porzucił szeregi Patrioty Ukrainy i obecnie jest deputowanym z ramienia partii Swoboda, której ideologia charakteryzowana jest przez to, co on sam nazywa retronacjonalizmem. Następna ideologiczna cecha, która jest charakterystyczna dla Zjednoczenia Socjalno-Narodowego, to autorytaryzm i antydemokratyczność. Tak jak Tryzub, deklaruje swoje przywiązanie do demokratycznych ideałów choćby w formie „demokracji dla Ukraińców”. W swoim autorytaryzmie Zjednoczenie Socjalno-Narodowe doszło do tego, że jego lider Andrij Biłeckyj wśród członków organizacji jest dumnie nazywany Wodzem. Zapisuje się to we wszystkich dokumentach dużą literą, tak samo zresztą jak słowa „Naród” i „Ukraiński”. Do swojego autorytaryzmu organizacja przyznaje się w sposób jawny, nie ukrywając go pod innymi pojęciami. Swoją antydemokratyczność wyjaśnia w typowym dla faszystów duchu. Wszyscy ludzie są nierówni od momentu urodzenia (jak napisano w broszurze: „Czy 167 można porównywać głos wyborczy prostytutki i profesora?”). W związku z tym potrzebna jest ścisła hierarchia, w której każdy zajmowałby odpowiednie miejsce. Jak będą określane miejsca w hierarchii, tego nie wyjaśniono. Kierowanie państwem będzie skoncentrowane w rękach „Przewodniczącego Państwa”, czyli Wodza, który także stanie na czele rządu. Parlament będzie zorganizowany nie według kryteriów polityczno-partyjnych, tylko według kryteriów zawodowo-społecznych, tzn. będzie się składał z przedstawicieli państwowych związków zawodowych. Teoretyczny model przyszłego państwa, ideolodzy organizacji przejęli od znanego teoretyka OUN czasów przedwojennych Mykoły Sciborskiego. Jego książkę Nacjokracja (1935) przedstawiciele Zjednoczenia Socjalno-Nacjonalistycznego uważają za swoją ideologiczną biblię. Został w niej dokładnie opisany system funkcjonowania korporatywnego państwa typu faszystowskiego138. Ideologicznie ZSN kieruje się cechami charakterystycznymi dla tradycyjnego współczesnego „neobanderowskiego” ruchu. ZSN nie dodaje praktycznie niczego nowego, w pełni opierając się na ideologicznych pracach swoich poprzedników przedwojennych lat. Korporacyjne państwo z osobistą autorytarną władzą „Wodza Narodu”, który stoi na czele rządu, profesjonalno-społeczny parlament, który reprezentuje interesy „robotników i pracodawców” zorganizowanych w syndykatach, to typowa praktyka faszystowskich reżimów we Włoszech, Niemczech, Hiszpanii, Portugalii, Francji Vichy. Korporacyjne państwo – to fundament faszyzmu. Istotą korporacyjnego państwa jest uspokojenie antagonizmów między robotnikami i pracodawcami. W Nacjokracji Sciborskiego aktywnie wykorzystywana jest antykapitalistyczna retoryka. W ideologicznej broszurze ZSN-PU także praktycznie w każdym artykule 168 brzmi krytyka kapitalizmu. Przy tym dodaje się, że socjalnacjonaliści są również przeciwko marksizmowi – „lewacka urawniłowka”, czyli likwidacja własności prywatnej, jest odrzucana. Przeciwnie, organizacja gwarantuje rozwój małych i średnich przedsiębiorstw, ale wielkie i strategiczne przedsiębiorstwa powinny być znacjonalizowane. Przy całym swoim superautorytaryzmie ZSN deklaruje swoje przywiązanie do zasad samoorganizacji i samokierowania. Oczywiście w takim modelu państwa to może być stosowane w absolutnie ograniczonym zakresie, prawdopodobnie tylko na poziomie lokalnym139. Znaczące jest podejście ZSN do problemu wolnej prasy. Proponuje się pełną jej nacjonalizację, zakaz działalności jakichkolwiek zagranicznych mediów na terytorium Ukrainy. Jak mówi się w programie, „media powinny być pozbawione monopolu na kształtowanie opinii społecznej”, a zajmować się tylko „przekazywaniem obiektywnej informacji”. Oczywiście rozumie się pod tym formowanie potężnej państwowej agitacyjno-propagandowej machiny w duchu Josepha Goebbelsa. Natomiast ani w programie, ani w innych ideologicznych materiałach broszury nic nie mówi się o internecie, chociaż sama organizacja aktywnie w nim działa poprzez sieć swoich stron internetowych i grup „W kontaktie”. Najprawdopodobniej Sciborski i inni ultraprawicowi teoretycy pierwszej połowy XX w nie zdążyli o tym niczego napisać. Oczywiście istnieje jednak mniej humorystyczna przyczyna. Internet w tak totalitarnym społeczeństwie po prostu nie może istnieć. Albo przeciwnie – totalitarne społeczeństwo nie może istnieć przy istnieniu dostępu do światowej sieci w rękach mieszkańców. Co się tyczy sfery kultury, polityka ZSN popiera charakterystyczne dla ultraprawicowych sił poglądy. Propaganda sportu, zdrowego trybu życia, militaryzmu, boha169 terstwa, rodzinnych wartości – typowy zbiór każdego faszystowskiego ruchu. Obecnie na świecie coś podobnego pozostało jedynie być może w Korei Północnej. Zbiór takich wartości nie jest przypadkowy. Agresywny faszystowski reżim nie może istnieć bez wojny lub co najmniej bez permanentnego przygotowywania się do niej, szczególnie jeśli jawnie deklaruje swoje dążenie, aby stworzyć ukraińskie imperium i włączyć w jej skład część terytoriów sąsiednich państw albo nawet całe takie państwa. Na bazie takiego imperium należy powołać Aryjską Konfederację Białych Ziem. Wszystko to dokładnie i szczegółowo zostało opisane w artykule ideologa ZSN Ołeha Odnorożenki Socjal-nacjonalistyczny ruch i jego główne zadania zamieszczonym w ideologicznej broszurze organizacji. Aby zrealizować tę supermisję, należy przelać niemało krwi. W tym celu trzeba „obrobić” naród propagandą w hurrapatriotycznym stylu. Ale tego „materiału ludzkiego” także powinno być bardzo wiele, a on z kolei powinien być „jakościowy”, tzn. wyuczony i zmotywowany. I to właśnie dlatego najprawdopodobniej potrzebna jest wysoka dzietność i zdrowie narodu, a nie z powodów humanitarnych i szczerej troski o jego byt. Obrońców ojczyny planuje się przygotowywać od dzieciństwa poprzez sieć specjalnie stworzonych wojenno-sportowych organizacji. W ogóle temat wojny jest bardzo ważny dla ZSN. Nie na próżno w ich programie mówi się, że Ukraina powinna stworzyć najsilniejszą armię w świecie, daje się różne oryginalne rady, jak ma taka armia wyglądać. Należy np. tworzyć własne eskadry lotniskowców. Ale najbardziej „cenna” idea to oczywiście stworzenie „eskadry kosmicznych bombowców i myśliwców Łozino-Łozińskiego140. Wszystko to mogłoby być częścią zabawnego folkloru lub stać się natchnieniem dla nowych politycznych dowcipów, gdyby nie to, że autorzy podobnych 170 pereł pretendowali do realnej władzy na Ukrainie i wpływali na umysły setek tysięcy młodych Ukraińców. Co się tyczy sfery socjalnej ZSN, zarówno Swoboda, jak i Tryzub proponują całkiem socjaldemokratyczne programy w stylu stworzenia „państwa ogólnego dobrobytu”. Pod tym pojęciem rozumie się bezpłatną medycynę, bezpłatne wykształcenie i gwarancje socjalne. Jest to charakterystyczne dla faszystowskiej ideologii – stworzenie paternalistycznego państwa społecznego. W odróżnieniu od klerykałów z Tryzuba religijna sfera niezbyt obchodzi przedstawicieli ZSN. Organizacja ma inne priorytety – reprezentuje w pewnym stopniu religijny pluralizm i planuje stworzenie w Kijowie Chrześcijańskiej Cerkwi Apostołów. Religijny pluralizm związany jest z tym, że w ultraprawicowych ruchach czasów najnowszych tradycyjnie silne pozycje zajmują zwolennicy neopogaństwa. I aby nie doprowadzić do rozłamu wśród członków organizacji w sprawach religijnych, deklaruje się religijny pluralizm. Ale pluralizm ten obejmuje tylko tradycyjne religie. Rozpowszechnione na Ukrainie protestanckie lub ezoteryczne grupy nie wchodzą w ten obszar i dlatego będą zakazane. Podobna praktyka istniała np. w nazistowskich Niemczech. Wszystkie „nietradycyjne” religijne i ezoteryczne grupy były zabronione, a ich aktywiści zesłani do obozów koncentracyjnych. Interesujące, że centrum ZSN-PU znajduje się nie w Tarnopolu i nie w Kijowie, tylko w Charkowie. Znacząca większość członków organizacji jest rosyjskojęzyczna, co okazuje się niezrozumiałe zarówno dla Tryzuba, jak i dla tradycji ukraińskiego nacjonalizmu w ogóle. Tradycyjny ukraiński nacjonalizm rozprzestrzeniał się przede wszystkim właśnie na zachodniej Ukrainie. ZSN może ktoś nazwać nawet nie banderowcami, ale hitlerowcami. Korzeni tego zjawiska trzeba szukać w ideologicznej 171 próżni, która powstała na Ukrainie po rozpadzie ZSSR. Ideologia tradycyjnego ukraińskiego nacjonalizmu wykorzystana przez miejscowe elity, które dorwały się do władzy, nie zakorzeniła się w społeczeństwie. Trzeba było ją budować od zera na podstawie literatury przywiezionej z emigracji. Tak właśnie powstał na początku lat 90. „retronacjonalistyczny ruch”, który tak krytykują ideolodzy ZSN. Skupiał się wokół stosunków rosyjsko-ukraińskich odnośnie do Hołodomoru i rehabilitacji Stefana Bandery i OUN-UPA. Pokolenie radzieckich Ukraińców było odcięte od pełnego obrazu swojej historii i kultury. Dlatego w początku lat 90. XX w. te wcześniej zabronione tematy były obiektem ogromnego zainteresowania w społeczeństwie. Romantyka od nowa tworzonego państwa skłaniała do krytycznego spojrzenia na relacje z Rosją i rodziła się nowa wersja ukraińskiego nacjonalizmu, szczególnie w zachodniej Ukrainie, gdzie była żyła banderowska (jak przyjęto mówić na współczesnej Ukrainie „nacjonalno-wyzwoleńcza i antyimperialna”) historyczna tradycja. W Galicji niemal w każdej rodzinie ktoś swego czasu był związany z UPA. Ziarno upadło na żyzną glebę. I oto wyrosło pokolenie młodzieży, które już nie zastało Związku Radzieckiego i romantyki nacjonalnego odrodzenia. Dla tego pokolenia istnienie własnego nacjonalnego państwa nie było wartością samą w sobie. Ideologii, która byłaby w stanie przyciągnąć młodzież, nie było. Nie proponowano żadnej nacjonalnej idei oprócz sławnego wyrażenia prezydenta Leonida Kuczmy „Ukraina to nie Rosja”. Lewicowa idea została w pełni zdyskredytowana praktyką „realnego socjalizmu” ZSRR. Duchowe i materialne położenie młodzieży było na niskim poziomie. Niemal całkowicie zlikwidowano centra naukowo-techniczne twórczości młodzieży. Praktycznie też nie działały żadne 172 młodzieżowe organizacje w rodzaju ruchu pionierskiego. Część tego młodego pokolenia poruszona romantyką przygodową lub chęcią znalezienia się w grupie i szukania własnej tożsamości przyłączyła się do grup neonazistowskich. Neonazizm to najbardziej radykalny sposób protestu przeciw społeczeństwu, w którym młodzież nie może znaleźć sobie miejsca. A w warunkach peryferyjnego kapitalizmu i masowej nędzy tak agresywna subkultura może dać określone korzyści dla funkcjonowania w dzielnicach-sypialniach. Powszechność subkultury neonazizmu dała podstawy do rozwoju takich ugrupowań jak ZSN, które właśnie z tego środowiska rekrutowało swoich ochotników. Dla nich ZSN organizował marsze z pochodniami po dzielnicach-sypialniach i wokół akademików dla studentów cudzoziemców lub wietnamskich handlarzy. Ksenofobia tradycyjnie jest dobrym sposobem, aby pokazać swoje niezadowolenie z tego, jak mają się sprawy w społeczeństwie. Wróg jest widzialny, łatwo go odróżnić. Łatwo też wyjaśnić samemu sobie, dlaczego „oni” nie dają „nam” normalnie żyć. Oprócz tego państwo, a w szczególności organy porządkowe patrzą na ten problem przez palce. Taki punkt widzenia często podzielają zwykli obywatele, którzy ze zrozumiałych przyczyn bardziej są skupieni na szukaniu środków do życia niż na rozwoju tolerancji w ukraińskim społeczeństwie. ZSN-PU nie ogranicza się do ksenofobii. Organizacja także szeroko krytykuje „spekulacyjny kapitał” i korupcję partyjno-politycznego systemu. I daje zrozumiały dla wszystkich algorytm rozwiązania wszystkich problemów społecznych: wprowadzi dyktaturę. Jak się często słyszy w przestrzeni postradzieckiej o konieczności „silnej ręki” i masowych egzekucjach! 173 W sensie egzystencjalnym ZSN tak jak i inne faszystowskie organizacje daje prostą odpowiedź na skomplikowane problemy. Sens życia to wzmocnienie potęgi swego państwa i swojego narodu, zdobywanie nowych terytoriów, wyzwolenie „białej ludzkości” z niewoli syjonistów i spekulantów. Ile krwi trzeba przy tej okazji przelać, o tym się nie mówi. Najprawdopodobniej wykorzystanie „eskadr kosmicznych bombowców i myśliwców Łozino-Łozińskiego” zmniejszy liczbę ofiar po stronie ukraińskiej. Badanie ideologicznych niuansów w dyskursie Tryzuba lub innych organizacji nacjonalistycznych nie miałoby zasadzie praktycznego sensu i aktualności, gdyby podobne neofaszystowskie organizacje były zmarginalizowane i istniały gdzieś na obrzeżach politycznego życia Ukrainy. Ale wydarzenia Euromajdanu podniosły niemal z samego dna politycznego marginesu młodzieżowe grupy ultraprawicowe i wprowadziły je do wielkiej polityki. Główny kierunek Euromajdanu jest liberalno-nacjonalistyczny w odróżnieniu od liberalno-demokratycznego Majdanu z 2004 r. Większość przybyłych na Euromajdan w 2013 r. kijowian z dużą dozą nieufności odnosiła się do ultraprawicy. Ale ponieważ wydarzenia zaczęły przybierać bardziej brutalny charakter, pojawiło się zapotrzebowanie na siłę, która mogłaby naprawdę sprzeciwić się władzy. Liberałowie samodzielnie takiej siły nie mogli stworzyć. I tę rolę odegrali ultraprawicowcy. Nie można tutaj nie wspomnieć o cynizmie ukraińskich liberałów, którzy bezustanne znajdowali i popularyzowali wszelkie świadectwa o „neonazistach” uczestniczących w prorosyjskich protestach na południowym wschodzie Ukrainy141. Ale „swoich” neonazistów nie chcieli zauważać. Nieraz można było usłyszeć żartobliwe wypowiedzi: „proszę, idźcie i znajdźcie choćby jednego neonazistę na 174 Majdanie”. A ci, którzy wskazywali na istnienie neonazistów, byli oskarżani o pracę na rzecz wroga, sprzyjanie putinowskiemu imperializmowi i tym podobne grzechy. To bardzo źle charakteryzuje ukraińskich liberałów: pod mikroskopem wyszukiwali proputinowskich neonazistów, starannie nie zauważając promajdanowskich. W psychofizjologii systemów spostrzegania to nazywa się prawostronnym ignorowaniem. Szczególnie w tym sensie charakterystyczna jest bardzo popularna telewizja internetowa Hromadskoje TV142 (telewizja obywatelska). Autorzy książki przypominają sobie deklaracje dziennikarza Dimitrija Gnappa 16 stycznia 2014 r. po jego obecności na barykadach koło stadionu kijowskiego Dynamo, gdzie właśnie rozpoczynały się walki. Tam Prawy Sektor zainicjował brutalną walkę z milicją – zaczął podpalać i przewracać milicyjne autobusy. Na tarczy jednego z bojowników Prawego Sektora był narysowany symbol współczesnych ultraprawicowców – celtycki krzyż i cyfry 14/88143, które wykorzystywano jako szyfr przez neonazistów całego świata144. Fotografia tego chłopaka z tarczą wypłynęła i w rosyjskich, i zachodnich mediach. Ale nie na Ukrainie. Wspomniany wyżej Dimitrij Gnapp tego dnia powiedział, że był w kolumnie Prawego Sektora i żadnych nazistów tam nie znalazł. Nawet proukraińsko nastawieni francuscy dziennikarze te symbole zauważyli, a ukraińskim dziennikarzom to się nie udało. Ukraiński dziennikarz Andrij Manczuk na swojej stronie na Fabebooku zaczął rozpowszechniać tę fotografię, ale został kilkanaście razy zablokowany z powodu skarg zwolenników Euromajdanu145, 146. Zresztą nie tylko on, ale nawet ci, którzy rozpowszechniali tę fotografię z jego strony internetowej. Charakterystyczne, że zwolennicy Euromajdanu składali skargi na Manczuka 175 za rozpowszechnianie neonazizmu. Cóż za zadziwiający przykład dwulicowości i cynizmu! W lutym 2014 r. dziennikarz brytyjskiej telewizji BBC zrobił krótki reportaż o neonazistach na kijowskim Euromajdanie147. Ukraińska redakcja BBC rozpowszechniała go poprzez swoją sieć internetową, ale zablokowano możliwość komentowania tego wideo. Z innymi materiałami wideo ukraińska redakcja BBC czegoś takiego nie robiła. I jak łatwo się można domyślić, zostało to całkowicie zignorowane przez liberalnych dziennikarzy. Za to kiedy zaczęły się prorosyjskie protesty na południowym wschodzie kraju, protestujących uparcie nazywano neonazistami. David Kramer, przedstawiciel organizacji Freedom House, poinformował, że plotki o zagrożeniu estremizmem na Ukrainie „są silnie przesadzone”148. Ultraprawicowe organizacje istnieją, ale one są bardzo mało wpływowe. W odróżnieniu od Rosji, gdzie jest dokładnie na odwrót. Jeszcze jeden przykład podwójnych standardów. Jest całkiem możliwe, że w przyszłości sojusz ukraińskich liberałów i nazistów rozpadnie się z powodu braku wspólnego wroga, czyli Rosji. Ale jak na razie w ukraińsko-rosyjskich relacjach wyczuwa się zauważalne napięcie, wróg będzie istniał. I neonaziści w liberalno-patriotycznych kręgach będą „swoimi sukinsynami”. UNA-UNSO Wśród wszystkich wymienionych na początku tego rozdziału ugrupowań najbardziej znany w Rosji był Ukraiński Związek Nacjonalny – Ukraińska Narodowa Samoobrona (UNA-UNSO). Stosunek tej organizacji do Rosji i Rosjan był dla wszystkich jasny od czasu, kiedy dowiedziono, że bojownicy UNA-UNSO uczestniczyli 176 w wojnach czeczeńskich po stronie czeczeńskich terrorystów, o czym też wielokrotnie informował Dmytro Korczynski. „Moskwa to rak na ciele Słowiańszczyzny – uważa Korczynski – komórki rakowe rosną szybciej i silniej niż komórki zdrowe. I właśnie dlatego raka trzeba zabijać chemioterapią lub przeszczepem szpiku. Niemądre są wasze wezwania, aby porozumieć się z rakiem lub go ignorować. To są niebezpieczne pomyłki. Guz powinien zostać zniszczony”. Zróbmy sobie małą wycieczkę po historii tej organizacji. Latem 1990 r. w Kijowie powstał Ukraiński Związek Międzypartyjny (UMA). Powołali go studenci intelektualiści, wśród których byli tak znani potem w kręgach nacjonalistycznych Dmytro Korczynski, Ołeh Witowicz i Ołeh Kubach. Dołączyli wtedy do nich absolwenci studenci z wydziałów humanistycznych Uniwersytetu Kijowskiego. W czasie sierpniowego puczu w Moskwie 1991 r.149 we Lwowie, Kijowie, w Równem, Tarnopolu i innych miastach z inicjatywy UMA rozpoczęło się budowanie oddziałów Samoobrony. Wśród wstępujących do oddziałów znalazło się wielu radykalnie nastawionych młodych ludzi mających bojowy staż, w tym znaczna liczba byłych oficerów. Pod koniec 1991 r. UMA zmieniła nazwę na UNA i cała organizacja zaczęła nazywać się UNA-UNSO. Nowo zorganizowani obrońcy ukraińskiego narodu pojechali do Naddniestrza150, gdzie uczestniczyli w działaniach bojowych obok jednostek mołdawskich. Jednym z komendantów oddziału UNSO był mieszkaniec Równego Nikołaj Karluk – obecny faktyczny dowódca UNA-UNSO. Tamta wojna zakończyła się dla członków organizacji dużym sukcesem, obeszło się bez poważnych strat. Następne wojny, w których uczestniczyła UNA-UNSO, co charakterystyczne, toczyły się poza granicami Ukrainy 177 i miały o wiele bardziej krwawy charakter. Mało przekonująco brzmiały wyjaśnienia, dlaczego Ukraińska Narodowa Samoobrona uczestniczy w wojnach w regionach, gdzie praktycznie nie ma Ukraińców. Potem pojawił się poważniejszy argument: UNA-UNSO walczy z odwiecznym wrogiem Ukrainy – „rosyjskim imperializmem”. Nie potrafili wprawdzie wyjaśnić, czemu wojowali z tym imperializmem za czasów prezydenta Borysa Jelcyna i nie chcieli tego robić, kiedy do władzy doszedł Władimir Putin. Przeciwnicy UNSO z innych ukraińskich prawicowo-radykalnych kręgów twierdzili, że przyczyna leży nie w antyimperializmie, ale w pieniądzach. Były plotki, że kierownictwo UNA-UNSO otrzymywało za „głowy” swoich żołnierzy poważne sumy, praktycznie nie dzieląc się z pozostałymi „sojusznikami”. Oto przybliżony spis konfliktów, w których uczestniczyła UNA-UNSO od 1990 do 2000 r. Na przełomie lata i jesieni 1993 r. bojownicy brali udział w gruzińsko-abchaskiej wojnie po stronie Gruzji. 7 z nich zginęło, wielu było rannych. Na przełomie 1994 i 1995 r. oddziały i pojedynczy ochotnicy z UNSO walczyli w pierwszej wojnie czeczeńskiej po stronie Dżochara Dudajewa. Zastrzelony w marcu 2014 r. w Rownem przez milicję Ołeksandr Muzyczko (Saszko Biłyj) przez jakiś czas był nawet dowódcą ochrony Dudajewa i wsławił się niezwykłą brutalnością i sadyzmem w stosunku do rosyjskich jeńców. (Właśnie w tym czasie wśród aktywistów ukraińskich nacjonalistycznych organizacji zaczęły pojawiać się plotki, że UNA-UNSO pod swoimi skrzydłami za pieniądze zajmuje się werbowaniem najemników do Czeczenii). W kwietniu 1996 r. delegacja UNSO usiłowała „uczest niczyć” w wyborach prezydenta Białorusi po stronie 178 opozycji przeciwko Łukaszence. Unsowcy sami przyznali, że zostali wezwani przez białoruską radykalnie nastawioną młodzież do „stanowczych działań”. W rezultacie w Mińsku aresztowano siedem osób i skazano na więzienie. Latem 1996 r. delegacja UNSO próbowała zaangażować się w różne „humanitarne” projekty w Groznem. W rezultacie Dmytro Korczynski, Ołeh Witowicz i inni „intelektualiści” zostali oskarżeni przez radykalne skrzydło organizacji o zdradę w porozumieniu z SBU i MSW, finansowe machinacje itp. W efekcie w maju 1999 r. faktycznym liderem UNA-UNSO został absolwent wydziału dziennikarstwa Uniwersytetu Lwowskiego Andrij Szkirin. Na przełomie 2000–2001 UNA-UNSO uczestniczyła w akcji „Ukraina bez Kuczmy” ogłoszonej po zabójstwie opozycyjnego dziennikarza Georgija Gongadze. Główną rolę w tej akcji grała Julia Tymoszenko rozpoczynająca w ten sposób swoją kampanię przedwyborczą. Główną siłą uderzeniową protestujących była UNA-UNSO, chociaż jej liderzy oficjalnie mówili, że nie mają z Tymoszenko nic wspólnego. W marcu 2001 r. liderzy UNA-UNSO pokłócili się między sobą, wzajemnie oskarżając się o zdradę151. Posypały się tradycyjne i jak się okazało w przyszłości – fałszywe oskarżenia o współpracę z SBU i MSW. Najwięcej zarzutów kierowano w stronę Andrija Szkiła, który jednak w 2002 r. mimo tych podejrzeń uzyskał mandat do Rady Najwyższej i od razu wstąpił do bloku Julii Tymoszenko. (Dodamy w nawiasie, że podczas wyborów w 2012 r. Andrij Szkił nie dostał się do Rady i wyjechał z Ukrainy, bojąc się działań prokuratury z powodu oskarżeń gospodarczych). Ostatecznie aktywiści UNA-UNSO przekonali jednego z ojców założycieli tej organizacji – Jurija Szuche179 wycza (syna komendanta UPA Romana Szuchewycza), od dawna już nieaktywnego w życiu politycznym, do ponownego przyjęcia honorowego przewodnictwa. Zastępcą Szuchewycza i faktycznym szefem organizacji został jej weteran Nikołaj Karpiuk. Na stronie internetowej UNA-UNSO jest informacja, że ich w ponaddwudziestoletniej historii UNA-UNSO straciło w rezultacie działań bojowych około 70 ludzi. Wielu jego członkom stawiano formalne oskarżenia, prowadzono przeciwko nim śledztwa albo skazywano na różne wyroki. To są bardzo doświadczeni i mający bojowe doświadczenie ludzie. Ale po tym jak Szkil ich porzucił, nie mają prawie wcale ideologów. Biorąc pod uwagę niektóre „komercyjne” aspekty działalności UNA-UNSO, bardzo interesujące jest studiowanie literatury, którą wydaje ta organizacja i sposobu przygotowań, którym podlegają jej bojownicy. UNA-UNSO nie tylko przygotowuje armatnie mięso dla kolejnego Majdanu, ale próbuje wystawić na sprzedaż „specjalistów szerokiego profilu”, którzy oczywiście mają o wiele wyższą cenę. Jeszcze w początku lat 90. UNA-UNSO przygotowywała i wydawała wewnętrzne regulaminy bojowe. Zbiór instrukcji dowództwa UNSO wydany w Kijowie w 1993 r. liczył 67 stron. W regulaminie były zebrane organizacyjne zasady budowy UNSO w czasie pokoju i wojny. Proszę się wczytać w niektóre rozdziały tej broszury. To nie są jacyś niewinni chłopcy z pałkami i tarczami na ulicy Instytuckiej w Kijowie. Takie instrukcje są pisane dla poważnych „zawodowych rewolucjonistów”: broń myśliwska, przygotowanie zapasów bojowych, broń małokalibrowa, nóż bojowy, przygotowanie ludzi, broń gazowa, co to jest BMP (bojowy wóz piechoty) i jak z nim walczyć, gazy bojowe i obrona przed nimi 180 płyny zapalające, ich przygotowanie i wykorzystanie (technologia przygotowania napalmu, działanie napalmu, napalm II – supernapalm, przygotowanie proszku napalmowego) przygotowanie amonalu (materiał wybuchowy), przygotowanie amonalnej miny przeciwpiechotnej, przygotowanie amonalnego granatu, amatol minowanie (do tego dołączone są obrazki z regulaminu minowania Armii Radzieckiej), miny przeciwpiechotne i przeciwczołgowe, granaty ręczne (dokładna charakterystyka wszystkich typów granatów) instrukcja wykorzystania broni bojowej, karabinu maszynowego, pocisków różnych typów wybuchowe, niewybuchowe i ogniowe przegrody na drogach, przegrody przeciwdesantowe i przeciwczołgowe taktyczne charakterystyki lokalnych konfliktów w granicach Związku Niepodległych Państw pozycje obronne (na przykładzie Naddniestrza) działania bojowe w mieście obrona tyłów wojennych odzież polowa sabotaż krótka instrukcja udzielania pierwszej pomocy. Służba Bezpieczeństwa Ukrainy i Ministerstwo Spraw Wewnętrznych doskonale wiedziały o działalności tej organizacji i tym, jaką literaturę wydawała UNA-UNSO. W rzadkich okresach, kiedy dochodziło do aresztowań aktywistów UNA-UNSO i przeciwko nim toczono śledztwa, broszury były konfiskowane dosłownie całymi workami. Istnieje także pogląd, podzielany przez tak znanych ukraińskich działaczy jak np. zmarły już Mychajło Horyń (jeden z założycieli partii Ruch Ukrainy i Ukraińskiej Partii Republikańskiej), że UNA-UNSO po181 wstała tylko w tym celu, aby pod kontrolą SBU i MSW zbierać wokół siebie najbardziej radykalnie nastawioną ukraińską młodzież. O wpływie SBU i MSW na UNA-UNSO wiele mówiono i pisano. O związki z organami porządkowymi oskarżano większość liderów organizacji, od Korczynskiego i zmarłego Witowicza, po Szkiła. Po wydarzeniach 9 marca 2001 r., kiedy UNA-UNSO faktycznie została zneutralizowana, jej rolę w konsolidacji radykałów przejęły Tryzub im. Stepana Bandery i Patriota Ukrainy. Chociaż obecnie UNA-UNSO jest bardziej podobna do organizacji weteranów Ukraińskiego Ruchu Nacjonalistycznego, część jej członków przeszła do Prawego Sektora, gdzie próbowali uzyskać wpływ na jego ideologię. Wyrażało się to w ideologicznych dyskusjach doświadczonych weteranów z młodymi bojownikami i rozpropagowywaniu materiałów z tych dyskusji na Euromajdanie. Biały Młot Chociaż Biały Młot nie może się równać z UNA-UNSO ani pod względem historycznych zasług, ani liczebności, jednak w kontekście wydarzeń na Majdanie nie można tej organizacji pominąć. Biały Młot bez wątpienia jest elitą pogromów. Składa się z bojowników zjednoczonych ideami neonazizmu, zjednoczonych nienawiścią do Żydów, „czarnych” i innych „śmieci”. Tu jest wszystko uczciwie i jasno postawione, bez skrywania i trzepotania powiekami „alegdzienaMajdaniefaszyści?”: swastyki, hailowanie, White Power, tarcze z runami SS itp. nazistowska i faszystowska symbolika. Członkowie grupy są znani w środowisku ukraińskich nacjonalistów jako najbardziej agresywni i nieprzewidywalni bojownicy, którzy 182 gotowi są na przeprowadzenie każdej akcji, w stosunku do każdej grupy ludzi (przygniatająca większość grupy – to ludzie z wyrokami za ciężkie przestępstwa). Właśnie tej grupie nie spodobało się, że na Euromajdanie oficjalnie występują przedstawiciele społeczności żydowskiej Ukrainy i modlą się rabini. W rezultacie, nie patrząc na polecenia liderów Euromajdanu, „młoty” dopuściły się kilkanastu napaści na członków społeczności żydowskiej na Majdanie, na Chreszczatyku i na terytorium synagogi Rosenberga, która znajduje się w dzielnicy Podole. Liderem Białego Młota jest uznawany Ołeś Wachnij, figura bardzo charakterystyczna. Jest szeroko znany w nacjonalistycznych kręgach od początku lat 90. zeszłego wieku. Wtedy był on jednym z szefów kijowskiego oddziału Związku Młodzieży Ukraińskiej. Tę organizację tworzyli ukraińscy emigranci po zakończeniu II wojny światowej i w czasie zimnej wojny była finansowana przez zachodnie specsłużby. Wachnij zasłynął w czasie pierwszej w historii współczesnej Ukrainy wojny z „pamiątkami totalitarnej przeszłości”. W szczególności 8 lutego 1993 r. członkowie kijowskiego oddziału Związku Młodzieży Ukraińskiej (ZMU) pod przewodnictwem Wachnija na stacji Bojarka zdemontowali częściowo pomnik Lenina, 03 grudnia 1995 r. zniszczyli pomnik „wodza światowego proletariatu” we wsi Kławdijewo-Tarasowo w województwie kijowskim. Swego czasu Wachnij stał nawet na czele kijowskiego oddziału Socjal-Nacjonalnej Partii Ukrainy (później Swobody), gdzie wyróżniał się tym, że przyciągnął nacjonalistycznie zorientowanych skinheadów. Wachnij niejednokrotnie był aresztowany za różne przestępstwa – m.in. za napaść na biuro Komitetu Wyborców Ukrainy, organizacji, którą uważał za „grupę młodych farbowanych lisów” winnych manipulacji opi183 nią społeczną. Za kratami przebywał ponad 5 lat. Karę więzienia odbywał w Czerkawskiej Kolonii Poprawczej nr 62, gdzie współpracował z administracją więzienną i kierował klubem. W 2005 r. został ponownie skazany i osadzony w więzieniu łukianowskim. W ostatnich latach uczestniczył w wielu masowych akcjach, w szczególności skierowanych przeciwko cudzoziemcom i przeprowadzeniu w Kijowie marszów na rzecz legalizacji marihuany. 22 marca 2007 r. w czasie konferencji prasowej poświęconej marszowi przeciwko rasizmowi rzucił pęk bananów w czarnoskórego Sunday Adelaja152 po tym jak ten nie odpowiedział na pytanie, dlaczego wśród handlarzy narkotyków jest tak wielu jego rodaków Nigeryjczyków. Adelaja napisał doniesienie na milicję i za ten chuligański wyczyn Wachnija osadzono na 15 dni w areszcie. Wielu przedstawicieli innych organizacji – uczestników Prawego Sektora – ma równie bogate doświadczenie kryminalne. Prawy Sektor i Służby Specjalne Prawy Sektor początkowo przedstawiał się jako żywiołowe zjednoczenie kilku prawicowo-radykalnych sił i dołączających do nich kiboli. Powstał w pierwszych dniach protestów na Euromajdanie w Kijowie. Istnieje wiele poszlak, by twierdzić, że to organizatorzy Euromajdanu wymyślili Prawy Sektor z powodu słabej koordynacji zebranych na placu różnych ugrupowań i ich aktywistów. Na początku wydarzenia przebiegały żywiołowo, ale dzięki sieciom społecznościowym i kwalifikowanym instruktorom bojownicy Prawego Sektora stosukowo szybko wypracowali zasady działania. Skuteczne prze184 ciwstawianie się oddziałom milicji i Berkutu to dowód na skuteczność tej taktyki. Prawy Sektor wziął od organizacji, które wchodzą jego skład, nie tylko ideologię, ale też wiele innych cech charakterystycznych, o których powiemy poniżej. Dowódcą Prawego Sektora jest „pułkownik” Dmytro Jarosz – prowidnyk Tryzuba imienia Stepana Bandery, a jego zastępcami są Andrij Stempicki z Tryzuba (ps. Litun, bo swego czasu uczył się w szkole lotniczej) i Andrij Tarasenko (ps. Pilipas), a także weteran Ukraińskiego Prawicowo-Radykalnego Ruchu Nikołaj Karpiuk (ps. Taran), rzeczywisty szef UNA-UNSO. W skład Prawego Sektora weszła także tak egzotyczna organizacja jak Biały Młot pod kierownictwem Ołesia Wachnija. Za głównego opiekuna i szarą eminencję Tryzuba można uważać Walentina Naliwajczenkę, obecnego szefa Służby Bezpieczeństwa Ukrainy, który już stał na czele tej struktury siłowej podczas rządów „pomarańczowego” prezydenta Wiktora Juszczenki w latach 2006–2010. Naliwajczenko ma wykształcenie dyplomatyczne i doświadczenie w pracy (był generalnym konsulem ambasady Ukrainy w USA w latach 2001–2003). Był on inicjatorem stworzenia wspólnej grupy roboczej Ukraina–NATO. 4 lata jego kierowania SBU wspominają i w samej strukturze, i poza nią niejednoznacznie. Z jednej strony dotyczy to niezwykle bliskiego, wychodzącego poza ramy zwykłej współpracy, związku kierownictwa SBU z kierownictwem CIA. Przykładem niech będzie burzliwa negatywna reakcja ukraińskiego społeczeństwa, którą wywołało wręczenie dyplomów absolwentów akademii SBU przez Naliwajczenkę razem z amerykańskim ambasadorem na Ukrainie Wiliamem Taylorem w 2008 r. Dyplomy wręczano również i przyszłym pracownikom kontrwywiadu, więc decyzja Naliwajczenki o zaproszeniu amerykańskiego dyplomaty wywołała negatywną reakcję pośród 185 działających i służących już funkcjonariuszy tajnej służby. Jeśli uwzględnimy rolę obecnego posła USA w wydarzeniach na Ukrainie, nie jest wykluczone, że Geoffrey Paet153 może powtórzyć doświadczenia Taylora. Kierownictwo SBU w latach 2006–2010 także zajęło się otwieraniem wystaw poświęconych Hołodomorowi i rozpoczęciem sprawy karnej w sprawie ludobójstwa narodu ukraińskiego w latach 1932–1933. Przy aktywnej pomocy Naliwajczenki zbudowano Narodowe Muzeum-Memoriał Ofiar Okupacyjnych Reżimów we Lwowie. We wrześniu 2013 r., kiedy Naliwajczenko był deputowanym, wielu komunistów oskarżało go o współpracę z USA. W szczególności oskarżano go o przekazanie Amerykanom tajnych informacji. „Jak zgłosili deputowani, wszczęto sprawę karną za ujawnienie tajemnicy państwowej przez byłego przewodniczącego SBU Naliwajczenkę – doniósł wtedy mediom pierwszy zastępca Generalnego Prokuratora Ukrainy Renat Kuźmin – na razie sprawa dotyczy tylko ujawnienia tajnych informacji i przekazaniu tajnych danych będących własnością państwa. W szczególności sprawdzamy informacje, którą przekazali nam deputowani o tym, że pan Naliwajczenko swego czasu wydzielił pracownikom CIA gabinet na ulicy Władimirskoj (w siedzibie SBU – przyp. red.) i dał im możliwość zaznajomienia się z tajnymi dokumentami. Ani jeden z zagranicznych specjalistów nie miał zezwolenia na pracę z tymi dokumentami. Gromadzimy informacje, przesłuchujemy pracowników SBU, przeprowadzane są ekspertyzy”154. Po zwycięstwie Euromajdanu Naliwajczenko został szefem SBU, a sprawę przeciw niemu prawomocnie umorzono155. W czasie wydarzeń zimy 2013–2014 pojawiła się informacja o uczestniczeniu Walentina Naliwajczenki 186 w letnich obozach bojowników Tryzuba imienia Stepana Bandery co najmniej od 2011 r. Były (i przyszły) szef SBU wygłaszał wykłady dla neobanderowców. Właśnie podczas tych obozów z uczestnictwem Naliwajczenki w pomieszczeniach ukraińskiej cerkwi we wsi Zarwanica w województwie tarnopolskim 17 lipca 2013 r. szef Tryzuba Dmytro Jarosz stwierdził, że krajowi potrzebna jest „nacjonalna rewolucja” a dopóki istnieje „rosyjskie imperium w dowolnej formie – niezależność Ukrainy jest niemożliwa” Na początku kwietnia 2014 r. gazeta „Ukraińska Prawda”opublikowała materiał pod tytułem Za kulisami Prawego Sektora, w którym powołano się na dokumenty udowadniające, że w czasie, kiedy Naliwajczenko był deputowanym, Dmytro Jarosz był jego pomocnikiem w Radzie Najwyższej. Lider Tryzuba potwierdził te informacje, że „był i jest” pomocnikiem Naliwajczenki „na zasadach społecznych” i „wymienia się informacjami z SBU”. Właśnie Walentij Naliwajczenko napisał przedmowę do książki Jarosza Ukraińska rewolucja XXI w., wydanej w 2009. W przedmowie tej nazwał Tryzub „ważnym partnerem i braterską organizacją”, dla której „idee to nie fasada, nie kurtyna z pięknych słów. lecz drogowskaz do działania”. Pracę Jarosza Naliwajczenko nazwał „świadectwem naszych czasów i drogowskazem w przyszłość”. Jak pokazał czas, przyszłość przyszła wcześniej, niż tego oczekiwano. W kwietniu 2014 r. na południowym wschodzie Ukrainy wybuchł zbrojny konflikt między zbuntowanymi mieszkańcami województw donieckiego i ługańskiego a nowymi władzami kijowskimi. Wojna informacyjna toczyła się już wcześniej, od jakichś 2–3 miesięcy i uczestniczyła w niej SBU kierowana przez dawnego przyjaciela Prawego Sektora – Walentina Naliwajczenkę. 187 SBU sama produkuje i rozprzestrzenia przez sieci społeczne i ukraińskie media jawne fałszywki o jakoby podsłuchanych rozmowach „dywersantów z GRU Rosji”, które ci rzekomo prowadzą przez telefony komórkowe, a na dodatek znajdując się, jak można domniemywać, w jakimś studiu. Pojawiają się filmy wideo z jakimiś pułkownikami i „zielonymi ludzikami” przytaczane są numery oddziałów wojskowych, które podobno wtargnęły na Ukrainę. Poziom tych fałszywek jest bardzo niski, ale ich styl – wspólny dla wszystkich. Zadziwiające, ale coś podobnego miało miejsce kilka miesięcy wcześniej i było również związane z Euromajdanem i Prawym Sektorem (poniżej wykorzystujemy fragment internetowego portalu „2000”156): „Andrej Lewus, komendant Samoobrony Majdanu, który jest jednym z ideowych twórców ekstremistycznego Zjednoczenia Prawy Sektor, w wąskim kręgu współpracowników przedstawił plan tzw. specoperacji, czyli doprowadzenia do wybuchu kolejnej bomby informacyjnej. Portal 2000 dowiedział się o tym od informatora z partii Udar. Na zebraniu w Domu Związków Zawodowych (dwa miesiące później przejętym przez stronników Euromajdanu – red.) opracowywano kolejną akcję, która była skierowana na wywołanie informacyjnej histerii i oskarżeń o prowokacje i zamordowanie aktywistów Majdanu przez kremlowski Specnaz. W tym celu Prawy Sektor wyznaczył funkcjonariusza sił porządku, którego zamierzał wziąć do niewoli i skłonić do przyznania się, że »jest kadrowym funkcjonariuszem FSB (Federalna Służba Bezpieczeństwa Rosji) odkomenderowanym na Ukrainę dla realizacji ‘specoperacji’ na Majdanie Niezależności«. Na zebraniu dyskutowano o wariancie zapasowym na wypadek, jeżeli nie uda się wziąć do niewoli takiej osoby. W tej sytuacji trzeba by znaleźć kogoś, kto 188 mówi czystym rosyjskim i jest mieszkańcem jednego ze wschodnich regionów – najlepiej były pracownik służb porządkowych, który z zamkniętymi oczami wygłosi takie samo oświadczenie. W Prawym Sektorze dyskutowano nad planem wzięcia do niewoli funkcjonariuszy Berkutu albo wojsk wewnętrznych i przeprowadzenia na nich »publicznej obstrukcji«. Zgodnie z tym pomysłem ktoś z zatrzymanych pracowników służb porządkowych powinien pójść na współpracę i ogłosić »szokującą informację« o tym, że »zgodnie z tajnym rozkazem kierownictwa MSW Berkut miałby otworzyć ogień w żołnierzy wojsk wewnętrznych w tym przypadku, jeżeli oni chcieliby przejść na stronę aktywistów lub odmowy wykonania rozkazu oczyszczenia Majdanu«”. Jak różne struktury i zadziwiająco wspólny styl działania! Obecnie pojawiły się informacje, które potwierdzały, że wysocy oficerowie SBU zorganizowali spotkanie Dmytra Jarosza i prezydenta Wiktora Janukowycza 20 lutego 2014 r.157 Tego samego dnia, kiedy na ulicy Instytuckiej kilkaset metrów od administracji prezydenta Ukrainy od kul „nieznanych” snajperów zginęło kilkudziesięciu nieuzbrojonych ludzi. Możliwe, że w tej „dziwnej” przyjaźni dwóch tak różnych organizacji skrywa się odpowiedź na pytanie, dlaczego internetowe strony Prawego Sektora, mimo rozpoczęcia się zbrojnego powstania, były w dalszym ciągu otwarte przez cały czas „banderowskiej” rewolucji. Dlaczego na ich stronach można było znaleźć fotografie i szczegółowe informacje o działalności członków organizacji? Dlaczego liderzy organizacji nie zamknęli tych stron po rozpoczęciu protestów, żeby chronić swoich szeregowych aktywistów? 189 Neonaziści na Euromajdanie Od samego początku pojawienia się na Majdanie szefowie Prawego Sektora jednoznacznie deklarowali, jaki mają stosunek do Federacji Rosyjskiej, sojuszu celnego i w ogóle różnych form ukraińsko-rosyjskiej współpracy. Dowodem na to są szeroko rozpropagowywane plakaty i ulotki o antyrosyjskim charakterze, a także rosnąca ilość czerwono-czarnych flag OUN-UPA. Euromajdan w odróżnieniu od pomarańczowego Majdanu 2003–2004 bardzo szybko zmienił się z narodowego wiecu poparcia dla eurointegracji i ogólnoeuropejskich wartości w bardzo agresywny festiwal nacjonalistyczny. I stało się to z powodu obecności na niewidzianą dotąd skalę na Ukrainie liczby ukraińskich nacjonalistów i faszystów, którzy stosunkowo szybko podporządkowali sobie Euromajdan. Jednocześnie, co charakterystyczne, nie napotykając żadnego oporu. Na początku transformacji od demokratycznego do nacjonalistycznego protestu ton na Euromajdanie zadawała partia Swoboda. Jej flagi dominowały nad symbolami innych partii, ale z czasem na Majdanie zaczęły się pojawiać bardziej radykalne siły, zaczęły wybrzmiewać bardziej radykalne hasła. Ton na Majdanie nadawał nikomu wcześniej nieznany Prawy Sektor. Na korzyść bojowników Prawego Sektora przemawiał atak na funkcjonariuszy wojsk wewnętrznych i oddziału 190 Berkutu na ulicy Bankowej 1 grudnia 2013 r. Wówczas liderzy starej opozycji, w szczególności Witalij Kliczko (Udar), uznali ich za prowokatorów i przez jakiś czas krytykowali. Prawdziwy poważny sukces przyszedł 19 stycznia 2014 r., kiedy bojownicy Prawego Sektora aktywnie uczestniczyli w walkach z milicją, które zmieniły się w przeciwieństwie do bójek z 1 grudnia w uliczne walki na ulicy Hruszewskiego. Uczestnicy Majdanu wspominają, że rankiem 19 stycznia jeszcze przed rozpoczęciem wyznaczonego na południe narodowego wiecu już widzieli ustawionych w kolumny radykałów na ulicy Chreszczatyk i w tzw. Rurze (przejście na stację metra Majdan Niezależności). Może to świadczyć o tym, że walki z milicją planowano wcześniej, niezależnie od rezultatów wiecu i tego, czy milicja przepuści protestujących na ulicę Hruszewskiego do dzielnicy rządowej, czy nie. Kierownictwo Prawego Sektora nie interesowało się toczącymi się rozmowami lub osiągnięciem jakichś porozumień. Do ich zadań należała destabilizacja sytuacji, niezależnie od tego, jak skończyłyby się rozmowy. Kierownictwo organizacji i ich sponsorzy w tym momencie skoncentrowali się na swoim strategicznym zadaniu – siłowym przejęciu władzy w Kijowie. Odróżnić „sektorian” na Majdanie było bardzo łatwo – zostali doskonale wyekwipowani, bardzo wielu miało metalowe hełmy, podczas gdy zdecydowana większość uczestników protestu musiała zadowolić się kaskami motocyklistów lub budowlańców albo chroniła głowy w całkiem już egzotyczny sposób, zakładając zwykłe garnki. Uzbrojenie bojowników Sektora to przede wszystkim ciężkie pałki, łańcuchy i gazrurki, a w ostatnim okresie obowiązkową częścią ekwipunku była tarcza. Wielu obserwatorów zauważało niezwykłą koordynację działań 191 bojowników Prawego Sektora. Atakowali w sposób zorganizowany, często niewielkimi grupami, a następnie szybko wycofywali się, nie dając oddziałom milicji czasu na kontratak. Warte zauważenia, że koktajle Mołotowa przeciwko Berkutowi jako pierwsi zastosowali naziści z Prawego Sektora. Najczęściej używali nie tylko butelek z płynami zapalającymi, lecz także materiałów pirotechnicznych, którymi ostrzeliwali i wypuszczali je wprost w rzędy milicjantów. Kiedy 19 stycznia zaczęły się walki uliczne, uczestnicy Majdanu zostali do nich momentalnie wciągnięci. Prawy Sektor swoją stanowczością do dowolnych kompromisów z przedstawicielami struktur siłowych i władzą poruszył te struny duszy Majdanu, których przez tak długi czas próbowali nie dotykać opozycyjni liderzy polityczni. Na zakończenie tego rozdziału uważamy, że konieczne jest powiedzenie kilku słów o „nieprzekupności” bohaterów ukraińskiej rewolucji. Z wielu danych wielokrotnie potwierdzonych przez samych uczestników wydarzeń wynika, że od samego początku istnienia Euromajdanu każdy z szefów grupy aktywnego sprzeciwu (w pierwszej kolejności dotyczyło to dowodzonej przez Andrija Parubija Samoobrony i Prawego Sektora Dmytra Jarosza) miał obiecaną zapłatę – za każdego aktywnego bojownika 200 dolarów za dzień i dodatkowo 500 dolarów, za jeśli grupa składała się z więcej niż 10 osób. Koordynatorom dawano około 2000 dolarów za dzień masowych zamieszek pod warunkiem, że kontrolowana przez nich grupa będzie działała aktywnie i atakowała przedstawicieli sił porządku i władzy państwowej. Zostało też udowodnione, że pieniądze te kanałem dyplomatycznym przekazywano do ambasady 192 USA w Kijowie, a stamtąd do centralnych biur Swobody i Batkiwszczyny (ok. 20 milionów dolarów na tydzień)158. Następnie te środki były rozdysponowywane na poparcie Euromajdanu (zapewnienie warunków bytowych, łapówki dla poszczególnych urzędników i funkcjonariuszy sił porządkowych, opłacanie dziennikarzy i agitacje) i na codzienne wypłaty dla aktywnych bojowników. Liderzy protestu otrzymywali środki bezpośrednio na swoje osobiste rachunki. Było też udowodnione, że liderzy prawicowych struktur radykalnych na ich żądanie mieli zagwarantowaną pomoc w przypadku koniecznej ewakuacji z terytorium Ukrainy i zapewnienia im mieszkania i środków do życia w dowolnym kraju UE według ich życzenia159. 193 Odeska masakra 2 maja 2014 r. w południowym mieście portowym Odessa, które było uważane za perłę Morza Czarnego i stolicę humoru, doszło do potyczek między stronnikami federalizacji Ukrainy z jednej strony i neonazistowskim Prawym Sektorem i aktywistami Euromajdanu i kibolami z drugiej. Zginęło co najmniej 46 osób i ponad 200 było rannych. 38 zwolenników federalizacji spłonęło żywcem w Domu Związków Zawodowych, rozstrzelanych lub obrzuconych koktajlami Mołotowa. Dom Związków Zawodowych 2 maja 2014 r. o godzinie 15 radykalni prawicowi zwolennicy Euromajdanu i Prawy Sektor razem z kibolami klubów piłkarskich Czernomorec i Metalist zorganizowali w centrum Odessy na placu Sobornym marsz „o jedność Ukrainy”. Poza transparentami wsparcia dla „zjednoczonej Ukrainy” można było zauważyć ekstremistyczne hasła nacjonalistyczne: „Śmierć wrogom” i „Moskali na noże”. O 15 na placu było już 1,5 tysiąca agresywnie nastawionych ludzi. W tym czasie do nich zbliżyła się kolumna złożona z 500 zwolenników federalizacji Ukrainy z Kulikowego Pola i zaczęły się starcia. W czasie tych zamieszek w rejonie ulicy Deribasowskiej, gdzie obie strony rzucały w siebie kawałkami bruku, granatami 194 hukowymi i koktajlami Mołotowa, jeden z uczestników marszu za jedność Ukrainy został postrzelony w płuca i zmarł, zanim przyjechała karetka pogotowia. Następnie około 200 prorosyjskich aktywistów zablokowano na ulicy Greczeskiej. Część federalistów wycofała się do centrum handlowego Ateny i zajęła tam pozycje. W rezultacie nacjonalistyczni aktywiści odepchnęli stronników federalizacji na Kulikowe Pole, gdzie zniszczyli, zdemolowali i spalili ich obóz. Wypchnięci z Kulikowego Pola federaliści ukryli się w znajdującym się w pobliżu rozbitego obozu Domu Związków Zawodowych. W trakcie walk z obu stron rzucano metalowe rury, kamienie, słyszano wystrzały. W trakcie walk rozpoczął się pożar od lecących w budynek koktajli Mołotowa. (Na YouTube dostępny jest film, gdzie doskonale widać, jak młode ukraińskie nacjonalistki ze znajomością rzeczy przygotowują śmiertelne koktajle dla swoich chłopców160). Ogień rozprzestrzenił się na kilka pięter, a sprzyjał temu opóźniony przyjazd straży pożarnej. Okrążający budynek bojownicy przeszkadzali w gaszeniu pożaru i zanim jeszcze przybyli strażacy, nie dawali federalistom opuścić budynku, strzelając do okien z broni palnej. Niektórzy federaliści próbowali wyskoczyć z okien wysokich pięter i rozbijali się na bruku. Tych, którym udało się opuścić budynek, ukraińscy nacjonaliści brutalnie bili przy praktycznie całkowitej bierności milicji. Ogólnie do 3 maja 2014 r. potwierdzono 46 śmiertelnych ofiar w rezultacie walk na ulicy Greczeskiej i na Kulikowym Polu. W wyniku pożaru w budynku Związków Zawodowych zginęło 38 osób, w tym ludzie starsi i znany odeski poeta Vadim Negaturow. Część z nich zginęła od poparzeń i zatrucia tlenkiem węgla, jednak wewnątrz spalo195 nego domu Związków Zawodowych było co najmniej 12 osób z ranami postrzałowymi. Do szpitali Odessy zgłosiło się 214 osób, hospitalizowano 88 z nich, 40 było z nich w ciężkim stanie. Jednak te dane przez wielu są podawane w wątpliwość. „Według naszych danych w Domu Związków Zawodowych w Odessie – 116 ludzi zabitych. Dokładnie nie zmarłych, ale zabitych. Słów »spaleni« albo »otruci« nie używamy, dlatego że nie przeprowadzano sekcji, bo ci ludzie mieli rany od kul w głowie” – poinformował deputowany odeskiej rady wojewódzkiej Wadim Sawienko161.. Dodał także, że u większości zabitych są poparzenia na głowie i na przedramionach. „To znaczy, że ludzi specjalnie oblewano łatwopalnymi materiałami, żeby nie można było rozpoznać trupy” – powiedział Sawienko i wyjaśnił, że tę informację otrzymał od aktywistów Antymajdanu, „ludzi, którzy bezpośrednio znajdowali się w Domu Związków Zawodowych”. Odpowiadając na pytanie, dlaczego jego dane różnią się od danych oficjalnych ponad dwa razy, Sawienko powiedział, że „ukraińskie władze otrzymały rozkaz umniejszyć rozmiary tragedii po to, aby ukryć przed światową opinią publiczną to, że w Odessie miała miejsce karna operacja przeciw prorosyjsko nastawionym obywatelom”. Rozstrzelaniem w Domu Związków Zawodowych i dobijaniem rannych kierował 33-letni aktywista Samoobrony Majdanu Nikołaj Wołkow, znany także jako „sotnyk Mykoła”. Mimo że w 2012 r. był za nim wysłany list gończy, Wołkow po odsunięciu od władzy prezydenta Janukowycza został sotnykiem formowanego z ochotników Odessy batalionu MSW Sztorm. Ten fakt pokazuje, że granica między nielegalnymi grupami uzbrojonych nacjonalistów i MSW po zwycięstwie Euromajdanu była na Ukrainie była iluzoryczna. 196 W przeddzień odeskiej masakry sekretarz Rady Bezpieczeństwa Narodowego i Obrony Ukrainy Andrij Parubij, w przeszłości główny naczelny redaktor i autor jawnie rasistowskich artykułów w oficjalnym czasopiśmie Socjal-Nacjonalnej Partii Ukrainy (SNPU) „Orientiry”, spotkał się z sotnykiem Mykołą i instruował go, jak ma działać dalej. Parubij także podarował Nikołajowi Wołkowowi nowoczesną kamizelkę kuloodporną piątego poziomu obrony, w której ten ostatni był widziany 2 maja przed Domem Związków Zawodowych w Odessie. Właśnie Parubijowi Wołkow meldował o przebiegu operacji majacej na celu zlikwidowanie zamkniętych w tym budynku „bojowników Związków Zawodowych”. „Zróbcie korytarz i my załatwimy sprawę” – prosił sotnyk Mykoła. Po tym korytarz został otwarty, a sprawa – załatwiona. 26 maja Nikołaja Wołkowa zatrzymano w Odessie w związku z oskarżeniami o zorganizowanie masowych zamieszek, po czym przekazano go do Kijowa, a 28 maja zastosowano wobec niego areszt domowy. Brawo Odessa! Kiedy w internecie pojawiły się pierwsze kadry płonącego Domu Związków Zawodowych w Odessie, trudno było zrozumieć, co bardziej szokuje. To, co robią neobanderowcy, czy to, jak komentują wydarzenia przechodnie uważający siebie na pewno za ludzi kulturalnych i cywilizowanych stronników europejskiej integracji Ukrainy. Tak odeską tragedię komentowano na oficjalnej stronie internetowej Euromajdanu na Twitterze: euro majdan@dbdnjr: Odessa jestem z ciebie dumny, dziesiątki, tysiące mieszkańców miasta oczyszczają swoją ziemię z koloradów162,163 (koloradzi – po197 gardliwa nazwa stronników federalizacji od noszonej przez nich wstążki orderu św. Jerzego przypominającej wzór na stonce ziemniaczanej, czyli żuka Kolorado – przyp. red.) Kijów i cała Ukrainia z tobą Odessa. Nikołajzołotariew@ad...: w Zaporożu zrobili ciasto z separatystów164, a w Odessie go zapieczono Euromajdan@dbnmjr: gniazdo os … było… Odessa Ukraina Niektóre zapisy na blogach porażają nawet nie cynizmem, lecz po prostu czymś trudnym do nazwania: „teraz ja powiem bardzo brutalnie z chrześcijańskiego punktu widzenia absolutnie rzecz nie do przyjęcia: niech ta tragedia stanie się lekcją dla wszystkich przeklętych koloradów. Dla wszystkich i dla każdego!”. Deputowana Rady Najwyższej Ukrainy z partii Swoboda przewodnicząca podkomisji ds. wyższego wykształcenia komitetu ds. Nauki i Oświaty Iryna Farion tak pisała o tragedii w Odessie : „No i co pomógł wam wasz Putin, debile? I tak będzie z każdym separatystą! gra się skończyła. Palcie się dalej teraz już w piekle. Brawo Odessa!” Perła ukraińskiego ducha. Ojczyna wielkich nacjonalistów Iwana i Jurija Lipów165. Niech płoną diabły w piekle. Najlepsi powstańcy to kibole. Brawo!”. Miłośniczka Bandery Farion jest konsekwentna we wszystkim. Miesiąc przed odeską tragedią wspominała o konieczności walki z prorosyjskimi siłami na Ukrainie w taki oto sposób: „Ja bym działała o wiele brutalniej. Ja bym do nich po prostu strzelała. Wróg panuje na naszej ziemi. O czym my rozmawiamy? Wroga trzeba było stąd przegnać jeszcze w 1654 r.166 Dlatego dzisiejsza reakcja jest absolutnie odpowiednia. Ale powinniśmy być o wiele bardziej brutalni. Nasi ludzie oddali za to swoje życia. Dlatego tego stworzenia (separatyści – red.) zasługują tylko na śmierć”167. Przewodniczący 198 odeskiej administracji wojewódzkiej Władimir Nemirowski ogłosił, że „działania mieszkańców Odessy skierowane na neutralizację i zatrzymanie uzbrojonych terrorystów (pod tym pojęciem rozumiał stronników federalizacji Ukrainy – red.) są zgodne z prawem”. Deputowana Rady Najwyższej Ukrainy z patii Batkiwszczyna, kandydatka na mera Kijowa Łesia Orobec na swojej stronie na Facebooku skomentowała wydarzenia w Odessie w sposób następujący: „Ten dzień przeszedł do historii. Mieszkańcy Odessy, nie patrząc na zdradę części milicji, obronili Odessę i wszystkim udowodnili, że Odessa – to Ukraina. Za cenę życia patriotów osiągnięto ogromne zwycięstwo. Kolorackie potwory zostały zlikwidowane. Agresorzy, którzy pierwsi napadli, otrzymali więcej niż odpowiednią odpowiedź”. „Kiedy byłem mały, mój dziadek uczył mnie w ogrodzie zbierać stonkę do słoika, a potem ją palić” – napisał w nocy z 2 na 3 maja na stronie na Facebooku badacz radykalnego nacjonalizmu redaktor wydawnictwa Ibidem Verlag, współpracownik naukowy Uniwersytetu w Northampton, doktor nauk politycznych Anton Szechowcow. Ukraińska telewizja relacjonowała odeską tragedię również dość jednostronnie. I tak kanał IS TV należący do zięcia drugiego prezydenta Ukrainy Leonida Kuczmy Wiktora Pińczuka opowiadał o starciach „prorosyjskich bojowników” i „stronników jedności Ukrainy”. „Prorosyjscy radykałowie pierwsi użyli materiałów wybuchowych, a z dachu Domu Związków Zawodowych prosto w tłum rzucali butelki z koktajlami Mołotowa – mówiła prowadząca program o zaskakującym tytule „Fakty”168 – następnie zaczął się szturm budynku ze wszystkich stron. Zapaliły się główne i tylne wejście do budynku. Ogień i trujący dym szybko rozprzestrzeniał się w pomieszczeniach. Ludzie w oknach wzywali pomocy”. 199 Dalej według słów dziennikarki ukraińscy neonaziści („stronnicy jedności Ukrainy”, jak ich w duchu Orwellowskiej nowomowy nazywa ukraińska prasa) przynieśli pod budynek metalową konstrukcję, żeby wynosić stamtąd zablokowanych na pierwszym i trzecim piętrze prorosyjskich aktywistów, ale im na głowy rzucano kamienie”. W ten sposób według wersji ukraińskiej telewizji „prorosyjscy bojówkarze” nie tylko sami napadli na o wiele większe siły swoich oponentów, ale potem sami siebie zamknęli w budynku Domu Związków Zawodowych, sami siebie podpalili, a potem jeszcze przeganiali z miejsca wypadków swoich „ratowników”. Tych „ratowników”, którzy strzelali do pokazujących się w płonących oknach aktywistów i dobijali tych, którzy po upadku z wysokich pięter mieli połamane nogi (czego dowodzą dokumentalne filmy na YouTube169). Ukraińskie media głosiły tezę „oni sami siebie zabili”, także informując o śmierci pokojowo nastawionych mieszkańców w czasie ogłoszonej przez nowe ukraińskie władze „antyterrorystycznej operacji” na południowym wschodzie kraju – w samozwańczych donieckich i ługańskich republikach ludowych. Idź i patrz Odeski pogrom 2 maja 2014 r. zapisze się na najczarniejszych stronach najnowszej historii Europy. Europa przez wiele dziesięcioleci nie znała podobnego zdziczenia, kiedy ludzie podpalają budynek ze znajdującymi się w nim politycznymi przeciwnikami i dobijają próbujących wyrwać się z ognia. Rozprawy z pokojowo nastawionymi ludźmi dokonano tak jak w marcu 1943 r., kiedy ukraińscy policjanci zwerbowani przez hitlerowców z OUN Stepana Bandery wymordowali mieszkańców białoruskiej wsi Chatyn. 200 Tam bezbronnych wieśniaków również okrążyła przeważająca liczba ludzi, którzy zostali zgnani do stodoły i spaleni żywcem. Krzycząc „Heil Hitler!” i „Sława Ukrainie!”, policjanci dobijali próbujących się uratować. W Chatynie „pracowali” dziadkowie i pradziadowie tych, którzy w Odessie krzyczeli „Sława Ukrainie!”, patrząc, jak płonący ludzie wyskakują z okien budynku podpalonego koktajlami Mołotowa. I tak jak sojusznicy hitlerowców później oskarżyli mieszkańców Chatynia o współpracę z partyzantami i strzelanie do niemieckich „oswobodzicieli”, tak i teraz „ukraińscy patrioci” cynicznie ogłosili, że „separatyści sami siebie spalili”: nie umieli posługiwać się koktajlami Mołotowa, rozlali łatwopalny płyn i przypadkowo go podpalili. Właśnie taką oficjalną wersję przedstawiło MSW Ukrainy, wyjaśniając przyczyny pożaru w Domu Związków Zawodowych. Ukraińskie media także momentalnie rozpropagowały informacje, że wszyscy zabici to nie miejscowi, lecz obywatele Rosji i Naddniestrza (!), którzy przyjechali, aby destabilizować sytuację na Ukrainie. Potem okazało się, że wszyscy ludzie spaleni żywcem przez ukraińskich nacjonalistów byli mieszkańcami Odessy lub województwa. Straszne jest i jeszcze jedno podobieństwo: w czasie pogromów żydowskich w 1941 r. dokonanych przez stronników Stepana Bandery w zachodnioukraińskim Lwowie była ogromna liczba zachwyconych widzów, którzy z ciekawością przyglądali się rozprawie z Żydami. Świadectwa fotograficzne lwowskiego pogromu od 30 czerwca do 2 lipca 1941 r. pokazują nie tylko męczarnię ofiar, ale i niezdrową ciekawość widzów. Jeszcze wczoraj oni byli porządnymi lwowskimi obywatelami. I w jednej chwili zamienili się w krwawe potwory z ciekawością obserwujące umieranie Żydów. Lwo201 wianie „prawidłowej” narodowości gwizdami i okrzykami radości witali każde wyszukane upokorzenie swoich byłych sąsiadów. Wiedzieli, że ich zabiją, i można będzie spokojnie wejść w ich opustoszałe mieszkania albo też bezkarnie grabić ich majątek. Bardzo podobny obraz można było obserwować 25 czerwca 1941 r. w Kownie jeszcze przed wkroczeniem do miasta wojsk niemieckich. 2 maja 2014 r. w Odessie rozegrały się bardzo podobne wydarzenia. Potwór siedzący w każdym człowieku dokładnie tak samo zerwał się z łańcucha, o którym myślano, że jest mocniejszy. W wierszu poety Aleksandra Aronowa Getto 1943 rok poświęconym powstaniu w warszawskim getcie170 są takie oto wersy: „Kiedy płonęło getto cztery dni z rzędu I było tyle trzasku i było tyle światła I wyście wszyscy mówili: Płoną pluskwy”. Różnica między 1943 r., kiedy regularne oddziały SS tłumiły żydowskie powstanie, a dzisiejszym dniem, kiedy tym samym zajmowały się Prawy Sektor i Samoobrona Majdanu, i zamiana pluskiew na stonkę nie są znowu tak wielkie. Dehumanizacja 2 czerwca 2014 r. nowe władze kijowskie zastosowały samoloty bojowe przeciwko bezbronnym mieszkańcom Ługańska. Samolot szturmowy SU-25 osłaniany przez myśliwce sił powietrznych Ukrainy pokrył ogniem rakietowym centrum miasta, a w strefie ostrzału znalazły się gmach administracji wojewódzkiej i skwer przed budynkiem171. Pierwszy nalot na miasto od czasów Wielkiej Wojny Ojczyźnianej zaskoczył ludzi – wielu przechodniów na202 wet nie zrozumiało, co się stało. Ofiarami nalotu stało się 30 osób, wśród nich minister zdrowia samozwańczej Ługańskiej Republiki Ludowej Natalia Archipowa i sanitariuszka Inna Kukurudza, która przeglądała spisy rannych rozwieszone na ścianie budynku172. Ukraińskie władze nie od razu wzięły na siebie odpowiedzialność za nalot na Ługańsk. Komentarze w mediach ukraińskich początkowo sprowadzały się do jednego: „sami sobie byli winni”. Główną przyczyną wybuchu było nieostrożne obchodzenie się z bronią i materiałami wybuchowymi. Jak się dowiedzieliśmy, terroryści podziemnej fabryki ługańskiej przywieźli w to miejsce 2 tony trotylu” – tak brzmiała informacja w jednym z ukraińskich kanałów TV. Swoją wersję wydarzeń w Ługańsku przedstawił też jeden z szefów ministerstwa obrony generał Aleksandr Rozmarin. W opinii generała powstańcy próbowali ostrzelać samolot szturmowy Ukraińskich Sił Powietrznych z przenośnej wyrzutni rakietowej, ale system naprowadzenia rakiety zareagował na ciepło wydzielane przez klimatyzator, który był ustawiony na budynku administracji i doprowadziła rakietę na budynek173. Kardynalne różnice można było zauważyć w opisie tragedii na rosyjskich i ukraińskich blogach. Jeśli Rosjanie, nawet ci, którzy nie byli zwolennikami samozwańczych republik południowo wschodniej Ukrainy, byli przerażeni tym, co się stało i śmiercią cywilnych obywateli Ługańska (w żaden sposób nie można było przecież nazwać kombatantami), to reakcja Ukraińców szokowała nawet osoby popierające ukraiński mainstream kraju. Ukraiński bloger Dimitrij Dzygobrodzki zgromadził wiele cytatów, komentarzy w ukraińskich sieciach społecznościowych po wydarzeniach w Ługańsku174: 203 Igor 02 02.06.2014: Ciekawe czy na pogrzebach pod jaką flagą będzie trumna. Czy będzie to flaga Rosji czy Ludowej Republiki Ługańskiej? Jonny worker 02.06.2014 : Watnikom (pogardliwa nazwa powstańców) przebacz mi Boże J Fidel despreado 02.06.2014: gumowym ch… z najbliższego sex shopu nakryją Lvbnhj 02.06.2014: im więcej tym lepiej A Rooad 02.06.2014: na pogrzebach w Ługańsku nie ma ludzi i dywanowe naloty uratują to bydło od samych siebie. 450 tysięcy ameb w zupełności zasłużyły na to żeby być zlikwidowanymi. Po prostu chłopcy którzy niszczą to bydło powinni mieć cały czas w głowie że to nie ludzie. Barabas_2 02.06.2014: i dlaczego nie rozwalili tego budynku z samolotu. Jeśli przy trafieniu małej rakiety tak wiele ofiar to dlaczego nie gruchnąć lotnictwem na full żeby zakopać tysiące wattników jednym machnięciem i skończyć z republiką ługańską! Putler 02.06.2014: szkoda klimatyzatora przecież lato już blisko. Gagali 02.06.2014: szkoda że nie zdechli pozostali ministrowie i Bołotow (premier Ługańskiej Republiki Ludowej) razem z nimi… ale to nie szkodzi następnym razem nauczą się jak obsługiwać broń przeciwlotniczą dokładnie trafią w gabinet Bołotowa. Forum123456789 02.06.2014: nasrać na to. Separatyści są jednego rodzaju. KarinaKlimenko 02.06.2014: kobiety w domu z dziećmi a z terrorystami terrorystki i dobrze im tak… Lehman 02.06.2014: co tam robiły te kobiety wśród bezprawnie uzbrojonych terrorystów. Jeśli one 204 z nimi nie współpracowały w jakikolwiek sposób pomagały to znaczy że one też są terrorystkami albo „szachidkami” w języku rusiastanu. Terroryści nie mają płci i narodowośc. Ukraińscy przedstawiciele resortów siłowych kierują się radami Putlera (połączenie nazwiska Putin i Hitler – red.) że terrorystów trzeba likwidować albo złapać w kiblu i tam zabić. Maslo oreh 02.06.2014: siedem szaszłyków z wattników Fywaprol 02.06.2014: to tylko początek. A skończy się kiedy wymrą wszyscy koloradzi a Donieck z Ługańskiem wziąwszy się za ręce razem zaśpiewa hymn Ukrainy Sława Ukrainie. aldrAaldr 02.06.2012: jaka radość że tam trafił! Następnym razem będzie dokładniej! Współczuję niewinnym ofiarom ale na wojnie jak to na wojnie. A wokół dowództwa powstańców wg mnie wałęsają się tylko separatyści! Wasyl Bagrainyj 02.06.201: mało, mało rosyjskich potworów zarżnięto! Dawaj siedmiuset!!! Fywapro 02.06.2014: zatrzymajcie się koloradzi, separy i po prostu rusisty! czy wam źle się żyło na Ukrainie? Kto was poniżał i obrażał? Zatrzymajcie się i zrozumcie że żywymi nikt was nie wypuści. Oleg Tichonow 02.06.2014: już mi lżej. A teraz śmieci koloradzkie ostrzelamy jak pijawki ssą krew z Ukrainy i w ogóle będzie cudownie – Ukraina bez zwierząt kozłomordych od razu rozkwitnie. Aleksandr 02.06.2014: śmierć jednego kolorada z czego tu się cieszyć? Inna sprawa jeśli wielu zdycha za jednym razem wtedy to jest święto. Zaporożyski 02.06.2014: Ługański urząd pracy ogłasza konkurs o pracę w ługańskiej administracji 205 wojewódzkiej. Jest wolnych 15 miejsc z dobrą zapłatą. Potrzebni są specjaliści : bojownik dureń, strzelec PZRK, specjalista remontu klimatyzatorów, rosyjska pierdoła, stojak na flagę Ługandonii i przeciwbanderowskie strachy na wróble. Oczekiwania: wykształcenie nie wyżej niż podstawowe, swobodne władanie niecenzuralnym językiem rosyjskim, mile widziane psychiczne choroby. Alexandr Nazarewicz 02.06.2014: siedmiu w pomieszczeniach budynku, pięciu oficjalnie potwierdzonych trupów koloradów koło budynku, jeden w programie na żywo którego śmierć zobaczyły setki tysięcy korzystających z internetu. Nie ma co nasi wojskowi rozgniatają koloradzką swołocz… Igor 02 02.06.2014: jakie kobiety przecież to są samice koloradów. Ty co, nie uczyłeś się w szkole biologii? Wasyl Bagrianyj 02.06.2014: siedmiu koloradów ułożyli tam. Dzień przeszedł z sensem. Aldr aldr 02.06.2014: oni od wybuchu niekierowanego pocisku w gmachu administracji wojewódzkiej „zginęła minister ochrony zdrowia DNR” Archipowa… bliskim zabitej podczas wypełniania obowiązków: zdechnijcie razem z nią łatwiej oddychać!!! Derringdesnibelungen 02.06.2014: trzeba żeby regularnie nad Ługańsk zalatywały nasze samoloty – orki same siebie w ciągu tygodnia wykończą Iwanovv132 02.06.2014: separatory swoich rozwalają a szkoda że nie nasi lotnicy. Georgij Barkowski 02.06.2014: naszym trzeba uczyć się u koloradów jak trzeba robić antyterrorystyczną operację. Jedna rakieta i siedem swołoczy. KIT 02.06.2014: nie ma znaczenia kto ich wystrzelał potworów popierających rozpad Ukrainy. Trzeba 206 ich zniszczyć nawet cywilów. Dzięki Bogu nie jestem urzędnikiem i spokojnie o tym mogę mówić i kicham na ruskie opinie.. DM Prawdziwy 02.06.2014: niezależnie od tego czego rezultatem były te wybuchy rezultat jest pozytywny – zdechłe kolorady Waleryj Sawczenko 02.06.2014: jak by tam nie było dawno pora zrównać z ziemią to bandyckie gniazdo… separatyści powinni jeszcze powiedzieć dziękuję ukraińskim generałom za ich przestępcze niezdecydowanie dzięki której bandy DNR i LNR do tej pory są jeszcze żywe. A cywilom tam nie ma co robić jeśli pętasz się między bandytami to znaczy że sam jesteś bandytą a to znaczy że podlegasz zlikwidowaniu. Juszcz 02.06.2014: szkoda że rakieta była małej mocy! Nie mogła zrównać z ziemią całego tego całego budynku! A kto to zrobił nie ma też znaczenia. Najważniejszy jest rezultat – kilkanaście śmieci zamieniły się w to czym w istocie w swoim życiu – gówno! Oleg Tihonow 02.06.2014: no co ty Kozłomordyj a ty myślałeś że wam cukierki Roszena (fabryka, której właścicielem jest Poroszenko – red.) będą z powietrza się sypać? Tak P… wyobraż sobie was zabijają kozłom ordą zwierzynę… niedługo wszystkich rakietami roz… !!! także skomlej głośniej watne bydło! Śmierć separatyzmowi 02.06.2014: zuchy ukraińscy żołnierze! Oto jak to błoto się rozlało… znaczy idziemy słuszna drogą!!! Udanego polowania!!! Oleg Tichonow 02.06.2014: chłopaki jest wojna z kozłomordymi jaka wam różnica jeb… najważniejsze że bydło kozłomorde zdechło… nasze jeb… zuchy… gnida kozłomorda zabija naszych chłopaków nie ma co szukac usprawiedliwień kto jak zabija. 207 Na ch… wy to wszystko opowiadacie kozłomordym? Zaj… watnikow i wszystko w porządku… Wolfram 02.06.2014: daj małpie granat wysadzi twój dom, daj koczkodanowi rakietę rozwali ługańską Radę Wojewódzką. Bukovawmailru 02.06.2014: zatańczyłbym ze szczęścia, ze szczęścia bym zatańczył na mogiłą każdego kolorada. A to że tak zwana minister była koloradem nie ma żadnych wątpliwości… nie można być „w rządzie” koloradów i nie być koloradem… a dobry kolorad to zdechły kolorad… Iwanow: Jednym słowem zakończenie dobre i wszyscy są zadowoleni Sergiej Kaptiuch 02.06.2014: Dziękuje chłopcy, popracowaliście. Spokojnej nocy. Sława Ukrainie! Striełok 02.06.2014: Szkoda, ale przepraszam, sami chcieli. Na ch… było krzyczeć „Rosja, Rosja”. Chcesz do Rosji, spadaj na ch… ze świętej ziemi ukraińskiej. A rybkę zjeść i na organ (płciowy – przyp. tłum.) wleźć nie uda się nawet w przysłowiu. Chcieli wojny to ją dostali. Przykre, że od swoich separatystów dostali. Maks 1978 02.06.2014: Zuchy Lotnicy! Zuchy Pogranicznicy! Sława Ukrainie! Moisiej Mikołajewicz Iwanow 02.06.2014: Zwykłe terrorystki! Choć i rodzaju żeńskiego. Po co było leźć z terrorystami Szum 02.06.2014: Nauczcie swoich narkomanów z Ługańska, jak trzeba obchodzić się z bronią, żeby nie zniszczyli wszystkiego wokół siebie. Dima Pierepiełkin 02.6.2014: No zaje… ci bezbronni ługańce, więcej nie będą się gromadzić i zasłaniać uzbrojonych terrorystów. Kacachoł 02.06.2014: Trzeba wystawić mocne głośniki i przed mikrofonem trzeba wtykać jeńcom z ochot208 niczych oddziałów zapałki pod paznokcie, tępym nożem obcinać jajca i piłami do metalu obcinać kończyny. Żeby wrzaski były słyszalne na 15 km! Zatokrymnasz Debywojewałow 02.06.2014: Eh, parę B-52 by tam! Igor 02.06.2014: Kacapy po prostu nie mogą zrozumieć, że kiedy Putin już zdechnie my i tak będziemy ruskim życzyć śmierci. Bo wielu nie zapomni i nie będzie mogło się zemścić. Jak mówią, bójcie się obojętnych, bo tylko dzięki ich milczącej zgodzie dokonywane są najstraszniejsze przestępstwa. Ale jak odnosić się do tych, którzy do przestępstw odnoszą się nie obojętnie, lecz z oklaskami i aktywnym poparciem? Jak straszna transformacja świadomości musiała przejść u ludzi, żeby zaczęli odmawiać swoim politycznym oponentom nie tylko prawa do własnych poglądów, ale także prawa, by nazywać się człowiekiem? Psychiatra i filozof Antoni Kępiński wzywał, aby nie przypisywać chorym psychicznie agresji, bo przecież przygniatająca większość z nich całe życie walczy przede wszystkim sama ze sobą, z własną chorobą, a cierpienia przynosi im także traktujące ich z pogardą i pełne uprzedzeń „zdrowe” społeczeństwo. Kępiński proponował, by zwracać więcej uwagi na normalnych ludzi, gdyż to właśnie oni, często kierowani „dobrymi” chęciami, wywołali wszystkie wojny światowe, zrzucili bomby atomowe i prowadzili politykę ludobójczą w stosunku do całych narodów. Straszny przykład Ukrainy jest tutaj szczególnie jasno wyrażony. Jeszcze nie dawno nikt nawet nie mógł przypuszczać, że naród, wśród którego cech charakterystycznych najczęściej wskazywano dobroduszność, w przeciągu kilku miesięcy od zwycięstwa Euromajdanu mógł tak zmienić swój stosunek nawet nie do Rosji, lecz 209 do swoich rodaków, którzy ginęli w czasie przeprowadzonej przez Kijów operacji „antyterrorystycznej”. Jedną z definicji psychologicznej normy jest stopień zgodności odpowiednich zasad, norm i przepisów przyjętych w społeczeństwie z zachowaniem się jednostki. Wydaje się, że to dobra definicja ze względu na jej prostotę, jednak może okazać się błędna, jeśli spróbuje się zastosować ją do totalitarnych i nieludzkich reżimów. Społeczeństwo przyjmuje postulaty ideologiczne takich reżimów i z czasem zaczyna rozumieć je i przyjmować jak swoje własne, usprawiedliwiając dowolną brutalność, której dopuszcza się władza „w imię ratowania narodu i zachowania kraju”. Mało tego – brutalność, niesprawiedliwość i sadyzm postrzegane są wyłącznie w działaniach przeciwników, niezależnie od tego, czy są to „zewnętrzni wrogowie”, czy też wewnętrzna „piąta kolumna”, własne przestępstwa są zaś niedostrzegane. W moralnym planie w społeczeństwie pojawia się „wybiórcza ślepota”. 210 Psychologia ukraińskiego nacjonalizmu Na podstawie analizy wystąpień liderów i aktywistów Prawego Sektora, Swobody i innych radykalnych ukraińskich nacjonalistów na wiecach i podczas różnych programów typu talk show, z badania dokumentów programowych, forów internetowych i partyjnych grup w sieciach społecznościowych, a także – przede wszystkim – w wyniku osobistych spotkań i rozmów z szeregowymi aktywistami podjęliśmy próbę zbudowania ogólnego portretu psychologicznego ukraińskiego nacjonalisty. Nasze podejście było nakierowane na znalezienie wspólnych, najbardziej typowych cech, charakterystycznych dla tej części radykalnych ukraińskich nacjonalistów, którzy znaleźli się w polu widzenia badania. W miarę jak aktywizowała się antyrosyjska retoryka w ukraińskich mediach, nacjonalistyczne cechy, wcześniej istniejące tylko w stosunkowo niewielkiej części społeczeństwa, coraz częściej zaczynają być spotykane u Ukraińców, którzy nie postrzegają siebie jako nacjonalistów i nawet mówią o swoich antyfaszystowskich poglądach. 211 Ludzie pośród ruin Rozpad Związku Radzieckiego dla większości jego mieszkańców był poważnym moralno- psychologicznym wstrząsem, nie mówiąc już o raptownym obniżeniu poziomu życia obywateli. Miliony ludzi, którzy przyjęli niezależnie od tego, czy dobry, czy zły, jeden obraz świata budowany przez 70 lat w radzieckim ustroju, znalazły się nagle wśród ruin. Obecnie wiele mówi się radykalnej antycerkiewnej polityce wczesnych bolszewików ilustrowanej znanymi kadrami zburzenia świątyni Chrystusa Zbawiciela w Moskwie. Zniszczenie radzieckiej ideologii dla sierot po republikach byłego Związku Radzieckiego było takim samym wstrząsem. Jednym z głównych lęków, charakterystycznych dla dzieci, które uczą się chodzić, jest strach przed utratą podparcia. Dla ludzi starożytności i średniowiecza taką podporą w psychologicznym sensie była religia, która obejmowała wszystkie sfery ich życia, zarówno osobistego, jak i społecznego. Później zamiast religii przyszła ideologia, która wyrosła z idei filozofów humanistów. W centrum zainteresowania umieścili nie Boga, lecz ludzi. Hasło Wielkiej Rewolucji Francuskiej „Wolność, Równość, Braterstwo” zrodziło trzy podstawowe ideologie epoki modernizmu: liberalizm, komunizm i nacjonalizm. Po II wojnie światowej ideologia nacjonalizmu znalazła się w Europie poza prawem. Pod koniec lat 80. XX w. wycofał się prawie ze wszystkich swoich pozycji europejski komunizm. Została tylko liberalna „wolność”, która jednak nie zadowalała i nie odpowiadała na potrzeby ludzkości, co się tyczy wyższych form wyjaśnienia życia. Liberalizm w polityce i ateizm w sferze duchowej zrodziły duchową próżnię, która stworzyła odczucie wewnętrznej pustki i bezsensu istnienia, a ich nie da się zlikwidować jedynie przez osiągnięcie dobrobytu i materialny dostatek, czyli kategorie wyłącznie materialnego świata. 212 Początek XXI w., epoka postmodernizmu, charakteryzuje się z jednej strony przyspieszoną globalizacją kulturowo-ekonomiczną i polityczną, a z drugiej procesem odwrotnym – odrodzeniem religijnych i scentralizowanych politycznych trendów. Jak to możliwe, że w erze internetu i błyskawicznych rozliczeń finansowych jest dla kogoś istotnym zagadnieniem niezależność Szkocji od Wielkiej Brytanii, Katalonii lub Kraju Basków od Hiszpanii i Gagauzji od Mołdawii? Liberalna ideologia, która zwyciężyła w „cywilizowanym” świecie, skłania do totalnej atomizacji społeczeństwa na oddzielne jednostki, niezwiązane jedna z drugą innymi więzami oprócz ekonomicznych. Atomizacja społeczeństwa zazwyczaj doprowadza do obniżenia zaufania między jednostkami, bo przecież zaufanie buduje się na wspólnym historycznym doświadczeniu, na podzielanych przez wszystkich wartościach i wspólnych normach zachowania, które w warunkach wolności rozumianej przez liberalizm nie powinny istnieć. Razem z tym odczucie pewnego lęku, nawet „wypchniętego” ze świadomości razem z brakiem zaufania do otoczenia, jest fatalnie przyjmowane przez zatomizowane jednostki. Ludzie zaczynają wówczas szukać takich wspólnot (lub je tworzyć), które mogą nazwać swoimi i w ramach których oni mogą czuć się bezpieczne i komfortowo. W tym należy upatrywać przyczyny pojawienia się we współczesnych czasach różnorodnych nowych subkultur i filozoficzno-religijnych prądów. Tak ludzie epoki postmodernizmu pozbawieni korzeni w warunkach „wolnego” społeczeństwa poszukują siebie. Ktoś odnajduje siebie w związku z takim projektem epoki modernizmu jak naród w historii lub mitologii swojej większej lub mniejszej ojczyzny, w swoim języku i kulturowych korzeniach. Na tym tle wszędzie w Eu213 ropie uchyla się niewypowiedziany zakaz nacjonalizmu wraz z przyznaniem, że nastąpił krach prób budowy społeczeństwa multi-kulti, np. w Wielkiej Brytanii czy Niemczech. W tym kontekście wzrost popularności radykalno-nacjonalistycznej ideologii na Ukrainie odpowiada ogólnemu trendowi współczesnej polityki europejskiej. Płynny lęk Ekonomiczna i polityczna niestabilność sytuacji w kraju, niepewność co do przyszłości sprzyjają formowaniu lękowych cech charakteru. Cechy te szczególnie jasno się wyrażają u ludzi, którzy byli nastolatkami pod koniec lat 80. i na początku lat 90. XX w., w czasie rozpadu Związku Radzieckiego i rozwoju „bandyckiego kapitalizmu”. U obywateli w starszym wieku zachowały się pozytywne wspomnienia o „dawnych dobrych czasach” ze spokojnym i przewidywalnym życiem w stabilnym społeczeństwie. Starsze pokolenie, tradycyjnie bardziej konserwatywne, ma wciąż przed oczami obraz tego, „jak powinno być”. Natomiast młodzi Ukraińcy, których osobowość formowała się w czasach „smuty”, są takich pozytywnych wspomnień o kraju pozbawieni. Oni znają jedynie odczucia dyskomfortu i „cienkiego lodu”, znają wymóg koniecznej i wiecznej walki o swoje miejsce pod słońcem. Odczucie płynnego lęku, jak go nazywają psychoanalitycy, jest o wiele trudniej znieść niż strach, który jest skoncentrowany na czymś konkretnym. Jeśli, według znanej definicji, oczekiwanie śmierci jest gorsze niż sama śmierć, to płynny lęk jest gorszy niż oczywisty strach przed tym czy innym człowiekiem, wydarzeniem albo sytuacją. Człowiek nie może przez długi czas być pod wpływem płynnego lęku. Taki lęk albo tymczasowo przeniesie 214 się w podświadomość i tam będzie oddziaływał i przypominał o sobie w nocnych koszmarach lub psychozach, albo zostanie przeniesiony na takie lub inne zewnętrzne obiekty – zwierzęta, konkretnych ludzi, przedstawicieli całych subkultur lub narodów, sytuacje, miejsca, środki transportu. Jeśli człowiek będący pod wpływem lęku robi karierę w polityce, racjonalizacja jego strachu może szukać ujścia w historycznej mitologii, przez tendencyjnie postrzegane fakty historii lub współczesności. Racjonalizacja jest charakterystyczna dla psychiki, która szuka rozumnego wyjaśnienia naszych sympatii lub antypatii, nastrojów, radości i lęków. Przy czym wyjaśnienia z tego wynikające wcale nie muszą odzwierciedlać realnych związków przyczynowo-skutkowych. Realne więzi często są ukryte i wypchnięte ze świadomości. Dorosłemu człowiekowi uznać swoje własne fobie za nieracjonalne jest bardzo trudno, a przywołać je jako racjonalną zewnętrzną przyczynę zdarzeń – dużo łatwej. Muszkieter Portos był wyjątkowo otwartym człowiekiem, który nie szukał racjonalizacji i dlatego wprost mówił: „walczę po prostu dlatego, że walczę”. Ale w realnym życiu społecznym lub w życiu zwykłego człowieka czy polityka bywa jednak zupełnie inaczej. Nie „walczę dlatego, że walczę”, ale „walczę dlatego, że moi wrogowie wywołują we mnie strach i ja muszę uderzyć pierwszy i moje zachowanie jest uwarunkowane zewnętrznymi czynnikami, a nie moimi wewnętrznymi ukrytymi motywami”. „Zewnętrzni” wrogowie prawdziwi lub, co częściej się zdarza, wymyśleni zawsze są łatwi do znalezienia. 215 Rytualizm Jednym ze sposobów walki ze stanem lęku, z niepewnością, co do przyszłości i z odczuwaniem niejednolitości strumienia zewnętrznych czynników wywołujących lęk, który wszystko zmywa na swojej drodze – jest dokładne przestrzeganie rytuału. Rytuał strukturyzuje realność w warunkach wciąż zmieniającego się świata. W społeczeństwie jaskiniowym, w epoce starożytności i średniowiecza życie ludzkie pełne wojen, epidemii, głodu w znacznej mierze było regulowane przez rytuały związane z pozycją słońca i przesileniami, ze zmianą pór roku i żniwami, z płciową lub zawodową inicjacją, ze świętami religijnymi. We współczesnym świecie te rytuały, które formalnie jeszcze pozostały (np. przysięga wojskowa lub matura) nie mają już tak istotnego znaczenia i wpływu na życie jednostki i społeczeństwa. Współczesność jest indywidualna, każdy w niej żyje według swojej recepty i zachowuje się według swojego kodeksu. Otrzymanie przez człowieka indywidualnej wolności, o czym tak marzyli filozofowie epoki oświecenia, nie uczyniło człowieka szczęśliwszym. Przeciwnie – człowiek XXI w., „skazany na wolność”, został sam na sam z zewnętrznym światem. Aby wytrzymać w tym pojedynku, znów potrzebuje rytualizacji swojego życia. Atrakcyjność niemieckiego narodowego socjalizmu, na której wzorują się radykalni ukraińscy nacjonaliści w dużym stopniu jest zbudowana na atrakcyjności rytuału. Nocne pochody z pochodniami, marszem w pochodach formowanych w kształt swastyki, wielkie parady „białych bestii” w czarnych mundurach szytych przez Hugo Bossa, uroczyste rytuały przyjęcia do NSDAP czy SS z przysięgami i świętem pieczętowanym krwią to ważne elementy, które pozwalają ludziom odczuwać swoją wspólnotę ze współwyznawcami i jednocześnie swoje 216 uczestnictwo w historii jak też przynależność do odchodzącego w przeszłość całego pokolenia bohaterów do idei i wyższego porządku. Rytuały Prawego Sektora i Swobody oczywiście są o wiele skromniejsze niż w NSDAP, jednak zadanie zwarcia szeregów i ideologiczno-moralnego hartowania aktywistów wypełniają równie dobrze. I tak ultraprawicowi Ukraińcy w różnym wieku i socjalnym statucie z płonącymi oczami opowiadają o przeprowadzanych przez nich corocznie marszach ku pamięci UPA i dywizji Waffen SS Galizien, o nacjonalistycznej symbolice i o procedurze przyjęcia do partii. Zresztą okres próbny kandydata do partii Swoboda zajmuje cały rok, w trakcie którego kandydat przechodzi cały szereg inicjacyjnych prób od wypełnienia ankiety i rozmowy kwalifikacyjnej do dyżurów sztabie, pracy w brygadach agitacyjnych i uczestnictwa w wiecach. Tradycyjne ukraińskie wyszywane koszule nie zawsze dobrze się komponują z innymi elementami nowoczesnej odzieży, ale niezależnie od tego stały się jednym z głównych elementów partyjnego dress codu swobodowców, chociaż szeroką modę na ich noszenie wprowadzili w czasie pomarańczowej rewolucji Wiktor Juszczenko i Julia Tymoszenko, a przed nimi członkowie Ukraińskiego Ruchu. Członkowie partii na każdym kroku podkreślają odrębną narodową kulturową tożsamość i jednocześnie swoją wyjątkowość, odróżnianie się od zwykłych politycznych urzędników w krawatach i jednokolorowych koszulach. Czym jest dobro i czym jest zło Iryna Farion, skandalistka, deputowana do Rady Najwyższej Ukrainy i centralny ideolog Swobody, jest znana także poza granicami Ukrainy ze swoich jawnie rusofobicz217 nych wypowiedzi, ekstrawaganckich działań i histerycznego zachowania. U obserwatorów powstaje wrażenie, że pani Farion zawsze jest w stanie agresywnego pobudzenia graniczącego z dysforią (przeciwieństwo euforii). Ale swobodowcy bardzo cenią swoją koleżankę, oficjalnie chwalą jej kompetencję historyczną i filologiczną (Farion jest doktorem nauk filologicznych) regularnie delegują ją jako spikera na wiecach i do popularnych talk show. ,„Dlaczego we Lwowie i na Ukrainie wydaje się i sprzedaje tyle książek przetłumaczonych nie na ukraiński, a na rosyjski? Dlaczego w naszych autobusach brzmi moskalski pop i moskalska reklama? Żeby z tym walczyć, powinniśmy używać agresywnego sprzeciwu. Proszę was, abyście agresywnie sprzeciwiali się wszystkiemu, co moskalskie” – wzywa nacjonalistów Iryna Farion. Według jej słów taka radykalnie negatywna retoryka nie jest przejawem rusofobii, lecz tylko wezwaniem do obrony języka ukraińskiego i kultury, obrony ukraińskiego etnosu przez rozmywaniem się w fali globalizacji i unifikacji. W ciągu ostatnich 400 lat, jeśli wierzyć zatwierdzonym przez Ministerstwo Oświaty Ukrainy podręcznikom, Ukraina znajdowała się pod rosyjską okupacją, więc właśnie ze wszystkim co rosyjskie należy walczyć. Jednocześnie idea ukrainizacji tradycyjnie dwujęzycznego Kijowa lub tym bardziej rosyjskojęzycznych Charkowa, Doniecka, Ługańska, Odessy, a w przeszłości nawet Sewastopola nie wydawała się ukraińskim nacjonalistom przejawem takiej samej agresywnej globalizacji i unifikacji w skali jednego kraju. „Dwujęzyczność to nie skutek procesów historycznych. Jest rezultatem okupacji moskiewskiej, represji, ludobójstwa, mieszanych małżeństw, zakazu używania języka ukraińskiego, planowanej i naturalnej migracji” – otwierała swoim partyjnym kolegom oczy na otaczającą rzeczywistość Iryna Farion. 218 To nie my jesteśmy tacy, to życie jest takie „To nie my jesteśmy tacy, to życie jest takie” – takie zdanie wypowiedział jeden z bohaterów popularnego rosyjskiego filmu Bumer (2003), motywując tym własne brutalne i agresywne zachowanie. W psychologii takie zjawisko nazywa się projekcją. Projekcja jest jednym z najbardziej rozpowszechnionych mechanizmów psychologicznej obrony. Projekcja – cecha psychiki ludzkiej polegająca na tym, że niektórym własnym cechom, z reguły negatywnym (złość, agresja, chciwość, zawiść, kłamliwość, dążenie do dominacji), należy całkowicie zaprzeczać, przypisując je otaczającym ludziom (projektować). W ten sposób rozwiązuje się problem podniesienia swojej samooceny i buduje się czarno-biały obraz świata, gdzie dobremu Ja przeciwstawiani są źli Oni, charakteryzujący się wszystkimi tymi złymi cechami, których ja nie uznaję w samym sobie. Negatywne cechy jednostka może projektować nie tylko na innych pojedynczych ludzi, lecz także i na większe grupy, stronników tej lub innej „złej ideologii” lub religii, przedstawicieli takiego albo innego „złego narodu” lub państwa itd. I konstruując z pomocą projekcji prosty i zrozumiały czarno-biały świat, taka jednostka zaczyna budować z nim czarno-białe relacje, broniąc się od domniemanej agresji otaczających i nawet wiedząc o ich „prawdziwych” zamiarach, może atakować pierwsza. Jeśli „źli” Oni nie chcą zachowywać się tak „źle”, jak o nich myśli skłonna do projekcji jednostka, to są przed nią dwie drogi: albo uznać, że się pomyliła w swoich negatywnych ocenach, albo zrobić tak, aby sprowokować „złych” Onych do zachowania się tak, jak każą jego wyobrażenia. W ten sposób zamyka się ten zaklęty krąg. Im człowiek gorzej wykształcony i mniej samokrytycznie nastawiony do swoich myśli i uczynków, tym 219 większe prawdopodobieństwo, że będzie on projektować część swoich cech na zewnątrz i tym mniejsze prawdopodobieństwo, że będzie mógł wyrzec się swojego czarno-białego obrazu świata. Komentując odeską tragedię z 2 maja 2014 r., triumfujący z powodu zwycięstwa „patriotów Ukrainy” nad „ziemniaczaną stonką” Ukraińcy jednogłośnie twierdzili, że spaleni żywcem w Domu Związków Zawodowych lub rozstrzelani stronnicy federalizacji Ukrainy „sami zaczęli”, a Samoobronie Majdanu i Prawemu Sektorowi nie pozostawało nic innego, jak tylko się bronić. Zgodnie z oficjalnymi danymi tego dnia zginęło nie mniej niż 45 prorosyjskich aktywistów i jeden (!) euromajdanowiec. Taka statystyka jednak w żaden sposób nie wpływała na przekonanie znaczącej części ukraińskiego społeczeństwa o niewinności ukraińskich neonazistów w odeskiej tragedii. „Oni dali godny odpór separatystycznej gadzinie” – tak brzmi standardowe sformułowanie opisujące to wydarzenie. Gdy rozum śpi, budzą się upiory Skłonność do tworzenia nadzwyczajnych idei i przeceniania znaczenia swojej osobowości to główne cechy paranoidalnej akcentuacji charakteru. Akcentuacja charakteru to nie stan chorobowy, lecz tylko „zaostrzone” nadzwyczajne wyrażenia tych lub innych cech charakteru. Nadzwyczajna idea, które zawładnęła świadomością paranoidalnej jednostki, nie poddaje się korekcji, każda krytyka odbija się od niej, a człowiek, który próbuje wskazać na nielogiczności w ocenie i w wywodach paranoika, natychmiast jest przez niego postrzegany jako wróg. W radykalnych organizacjach, w tym także radykalnie nacjonalistycznych, koncentracja paranoidalnych 220 osobowości jest o wiele wyższa niż w średniej populacji. Fundamentalistyczna ideologia przyciąga ludzi, którzy skłonni są do czarno-białego widzenia świata i/lub sama sprzyja tworzeniu i podtrzymywaniu binarnego systemu myślenia typu przyjaciel–wróg. „Wrogów” zawsze jest o wiele więcej, są wewnątrz narodu i poza narodem, w kraju i za jego granicami. W czarno-białym świecie, gdzie jesteśmy okrążeni przez tłumy wrogów, tylko jedna ideologia i tylko jedna partia są w stanie przeciwstawić się nadejściu eschatologicznej „siły mroku”. Jeśli dla retoryki opozycyjnych politycznych sił charakterystyczne są hasła w rodzaju „tylko my możemy uratować kraj”, które stanowią tylko część kampanii reklamowej, to radykalni ukraińscy nacjonaliści całkiem realnie wierzą w swoją ważną misję, często nazywając kolegów z opozycji „współtowarzyszami podróży do jednej tylko stacji”175. Nie zważając na deklarowaną neutralność w stosunku do etnicznych Rosjan i/lub rosyjskojęzycznych obywateli, młodzi swobodowcy, nawet wywodzący się z tradycyjnie rosyjskojęzycznych regionów Ukrainy, jeśli ktoś zwróci się do nich po rosyjsku, odpowiadają wyłącznie po ukraińsku. Motywują to nie ideologicznie, ale tym, że po rosyjsku mówią źle. To oczywiście jest bardzo wątpliwy argument, szczególnie wtedy, kiedy mowa o mieszkańcach rosyjskojęzycznych wielkich miast. (Moda na zapominanie języka rosyjskiego pojawiła się w środowisku liberalnej opozycji, w szczególności w partii Batkiwszczyna, ale jej działacze w osobistych kontaktach niekiedy przechodzą z ukraińskiego na „zapomniany” rosyjski, którym posługują się znakomicie, ale tylko w sytuacjach nieoficjalnych) Ukraińscy nacjonaliści są skłonni do interpretacji dowolnych faktów związanych z historią lub współczesno221 ścią rosyjsko-ukraińskich stosunków wyłącznie z punktu widzenia rosyjskiego imperializmu i jego chęci zajęcia, zniszczenia, zgarnięcia pod siebie maleńkiej, od stuleci dążącą do niepodległości Ukrainę. Po referendum, a w jego następstwie po włączeniu Krymu do Rosji, taka mitologia bardzo się wzmocniła, rozprzestrzeniając się na stosunkowo dużą liczbę dawniej apolitycznych Ukraińców. Na oczach autorów tej książki Ukraińcy, którzy wcześniej oburzali się, że przygniatająca większość mieszkańców Krymu nie czuje związków z Ukrainą i dąży do połączenia się z Rosją, zamieniali się w skrajnych stronników terytorialnej całości Ukrainy. „Nikt na Krymie nie chciał się oddzielać, a referendum było przeprowadzone pod lufami rosyjskich automatów i dlatego były takie właśnie rezultaty” – mówili nasi ukraińscy znajomi. Jeśli w rosyjskiej polityce ledwie paręnaście lat temu było modne oskarżanie oponentów „o pracę na rzecz Departamentu Stanu USA, to teraz w obecnej ukraińskiej polityce modne jest oskarżanie przeciwników o „robotę na rzecz Kremla” i „otrzymywanie instrukcji z Łubianki”. Przedwyborczy slogan partii byłego prezydenta Wiktora Juszczenki Nasza Ukraina głosił: „Jedyna niekontrolowana przez Kreml”. Bez względu na wszystkie wszelkie zapewnienia o „samostijnosti”, ukraińska polityka, a w szczególności ukraiński nacjonalizm, nie mogą albo nie chcą oddzielić się od „Wielkiego Brata”, czyli Rosji. Ukraińscy nacjonaliści zawsze działają, oglądając się na Rosję. Rosja dla nich jest nie tylko realnie istniejącym państwem, lecz także splotem mitów i obiektem wiecznych projekcji lęków, tolkienowskim Mordorem. 222 Nowy kolektywizm Znacząca część aktywistów Swobody składa się ze studentów wyższych uczelni, również najbardziej prestiżowych. Wśród kijowskich studentów swobodowców, z którymi nam udało się porozmawiać, większość mieszka w akademikach, gdyż przyjechali z innych niż centralne rejonów kraju. Charakterystyczne, że wielu z nich na poważnie interesuje się polityką i wstąpili do partii już w Kijowie, jeszcze u siebie w domu byli apolityczni. Przyjeżdżając z cichej prowincji do współczesnego europejskiego wielkiego miasta, łatwo się zgubić również mentalnie. Tu jest więcej stresu i powodów do lęków. Swoboda wypracowała sobie image realnego braterstwa swego rodzaju współczesnego mannerbundu176, gdzie zawsze cię poprą, podtrzymają, podstawią przyjacielskie ramię i nie zostawią w biedzie. Wśród przyczyn, które spowodowały wstąpienie do Swobody, młodzi ludzie wskazywali także kulturowy rasizm rosyjskojęzycznych kijowian – to, co w Moskwie lub Petersburgu nazywają snobizmem rdzennych mieszkańców w stosunku do przyjeżdżających z prowincji177 Ukraińcy prowincjusze, którzy znaleźli się w Kijowie, spotykali się z jawnie nieprzyjaznym przyjęciem. Stąd, jak można domniemywać, rodziła się chęć, by ukrainizować nawet tradycyjnie rosyjskojęzyczną stolicę Ukrainy i południowy wschód kraju. Uraza żywiona w stosunku do rosyjskojęzycznych kijowian, choćby byli etnicznymi Ukraińcami, przenosi się na Rosjan, którzy – jak mówi oficjalna partyjna (i państwowa też) mitologia – „gwałtem rusyfikowali Ukraińców”. Innymi słowy zgodnie ze swobodowską mitologią mieszkańcy stolicy wywyższają się w stosunku do prowincjuszy nie dlatego, że są dumni ze swojej stołeczności lub są źle wychowani, lecz 223 z powodu stuleci niewolenia i rusyfikacji przez rosyjskie imperium i Związek Radziecki. Przytoczony wyżej łańcuch quasi-logicznych przemyśleń, który normalnemu mieszkańcowi np. Rosji wydaje się absurdalny i absolutnie nieprawdopodobny, jest przyjmowany przez młodych Ukraińców absolutnie bezkrytycznie, gdyż uznają oni, że otaczający ich świat zbudowany jest „nie tak jak trzeba” i chcą zmienić go na lepsze. Z tych dobrych chęci, ze splotu realnych, codziennych i zrozumiałych dla wszystkich problemów z historycznymi mitami rodzi się ideologia radykalnego ukraińskiego nacjonalizmu, która przyciąga coraz więcej sympatyków w ukraińskim społeczeństwie i poza nim. I tak znaczna część rosyjskich demokratycznych i narodowo-demokratycznych ruchów oraz poszczególnych liderów z entuzjazmem przyjmowała na początku wejście Swobody do Rady Najwyższej, a następnie zwycięstwa radykałów w siłowym starciu z władzami w czasie Euromajdanu178. Działacze Swobody nie byli podobni do funkcjonariuszy innych parlamentarnych partii Ukrainy i całej postradzieckiej przestrzeni. Będąc na XXVI zjeździe Swobody, który był poświęcony podsumowaniu wniosków zwycięskiej dla partii kampanii na wyborach do Rady Najwyższej Ukrainy, jeden z autorów książki nie widział standardowych biurokratycznych gestów przy pełnej sali statystów ubranych w jednakowe garnitury. Na zjeździe wszyscy czuli się komfortowo – mężczyźni i kobiety w różnym wieku, ubrani w tradycyjną ukraińską koszulę wyszywankę lub noszący rozpięty sweter i niebieskie jeansy albo mundur wojskowy z wieloma medalami na piersi. Wychodzili na trybunę i otrzymywali nagrody z rąk lidera partii Tiahnyboka. Nagradzano szeregowych aktywistów partii w związku z przeprowadzoną kampanią wyborczą. Takimi dzia224 łaczami nie mogli się pochwalić ani koledzy z innych opozycyjnych partii, ani funkcjonariusze Partii Regionów – byłej partii władzy. Swobodowcy, nie mając dużych finansowych zasobów, którymi mogliby finansowo motywować swoich aktywistów, umieli fachowo zorganizować pracę z partyjnym kolektywem, pokazując szeregowym członkom partii, jak niezbędna i ważna jest ich praca dla wspólnej sprawy i jakie ma znaczenie. W tym kryje się jeden z głównych sekretów sukcesu, do którego patia szła przez długie lata. Konieczna brutalność Kult przemocy i uznanie dla silnej jednostki są często charakterystyczne w opisie obrazu świata ukraińskich nacjonalistów. Z dobrodusznym uśmiechem członek partii może opowiedzieć, jak on wraz ze swoimi kolegami zabrali i zniszczyli ulotki agitatora konkurencyjnej partii albo nie dopuścili do wystąpienia „ideologicznie obcego” historyka lub zespołu muzycznego. Po krwawym Euromajdanie i rozpętaniu wojny domowej na południowym wschodzie, które kosztowały życie setek i tysięcy ludzi, takich zdarzeń zaczęło być o wiele więcej, chociaż tym razem opowiadano o nich już nie z uśmiechem, ale z nienawiścią w oczach. Militarystyczna estetyka ukraińskich nacjonalistów i wychwalanie Strzelców Siczowych (utworzone z mieszkańców zachodniej Ukrainy formacje armii austro-węgierskiej, które walczyły przeciwko rosyjskim wojskom imperatora w I wojnie światowej), bojowników UPA i 14 dywizji Waffen SS Hałyczyna skłaniają do siłowego rozwiązywania problemów politycznych. To nie może nie wywołać sympatii dla Swobody i w jeszcze większym stopniu dla Prawego Sektora ze strony młodych lu225 dzi, którzy widzieli słabość kierownictwa kraju (zarówno starego – autorytarnego, jak i nowego – demokratycznego) w polityce zagranicznej i wewnętrznej. Przemoc to asymetryczna odpowiedź ukraińskiej młodzieży na bezsilność władzy centralnej. Sława Ukrainie! – Z trybuny mitingów wita swoich wyznawców lider Swobody Ołeh Tiahnybok, podnosząc do góry prawą rękę z połączonymi kciukiem i małym palcem (w ten sposób tworzy się figura z trzech wyprostowanych palców, która jest tradycyjnym symbolem Rusi Kijowskiej, Tryzubem obecnym na godle współczesnej Ukrainy). „Sława bohaterom! – chórem odpowiadają członkowie partii i sympatycy179 (dopuszczalne jest też inne hasło partii, które brzmi bardziej agresywnie: Sława narodowi! Odpowiedź: Śmierć wrogom!). „Ojczyzna to nie terytorium, ojczyzna to zbiór sukcesów” – mówił jeden z twórców UNA-UNSO Dmytro Korczynski. Liczą się sukcesy tylko tych Ukraińców, którzy walczyli przeciwko rosyjskiemu imperium, tak jak Strzelcy Siczowi lub przeciw Związkowi Radzieckiemu jak UPA i esesmani z Hałyczyny lub przeciwko Federacji Rosyjskiej jak UNA-UNSO. Sukcesy przygniatającej większości Ukraińców, którzy nie będąc zaangażowani przez austro-węgierską monarchię lub przez niemieckich nazistów walczyli w obu wojnach światowych za rosyjskie imperium i ZSRR, są przemilczane. „Ci Ukraińcy znajdowali się pod wpływem imperialnej moskiewskiej propagandy, dlatego walczyli nie za swoją ojczyznę, lecz za okupantów” – wyjaśniają nam młodzi neonaziści. Gdyby tak mówili młodzi ludzie ze Lwowa czy Iwano-Frankiwska, można było by ich w jakimś stopniu zrozumieć, ale takie rzeczy mówią nam studenci z Kijowa i Czerkasów – jeszcze niedawno absolutnie „niebanderowskich” regionów Ukrainy. 226 Nie bacząc na to, że Swoboda w czasie wyborów do Rady Najwyższej w październiku 2012 r. z sukcesem „przeszła Dniepr i z regionalnej partii stała się partią ogólnokrajową” jej ideologiczna interpretacja historii kraju, jak nietrudno zauważyć, ma jasno wyrażony lokalny charakter. Poglądy i fobie charakterystyczne dla małej części ukraińskiego narodu, który w ciągu ostatnich 500 lat znajdował się pod władzą Polski i Austro-Węgier, są narzucane całemu ukraińskiemu narodowi. W ten sposób zamiast ogólnoukraińskiej idei Ukraińcy otrzymują raczej regionalną ideę byłych prowincji katolickich królestw wschodniej i centralnej Europy. Okazuje się, że „partia narodowej większości” jest zbudowana na lokalnej, wąsko nakierowanej i szowinistycznej ideologii. Swoboda i Prawy Sektor odrzucają podział Ukrainy na zachód i wschód, twierdząc, że został on wymyślony wyłącznie przez wrogów narodu ukraińskiego (przede wszystkim oczywiście przez Moskali). Ale z punktu widzenia poważnego rozumienia historii Zjednoczonej Ukrainy w obecnym momencie taki podział jest całkiem realny. Pokazują to tragiczne wydarzenia na południowym wschodzie Ukrainy na terytorium, które miało historyczną nazwę Noworosja. Podział kraju jest zauważalny także w głosowaniach podczas wyborów parlamentarnych i prezydenckich oraz w poparciu lub odrzuceniu Euromajdanu. W czasie największej aktywności kijowskich zbrojnych protestów w lutym 2014 r. neonaziści nawet próbowali wysyłać „pociągi przyjaźni” w te regiony kraju, które „niedostatecznie aktywnie” popierały Euromajdan lub nawet występowały z hasłem federalizacji Ukrainy i przeciwko nowej władzy. Uzbrojeni aktywiści „demokraci”, których przywoziły „pociągi przyjaźni”, w niebanderowskich regionach południowego wschodu kraju spotykali się z aktywnym sprzeciwem i musieli wracać z powrotem do Kijowa lub do Lwowa. 227 I znowu mitologia Każdy nacjonalizm opiera się na tej lub innej historycznej mitologii. Nacjonalistyczna mitologia każdego narodu włącza w siebie trzy podstawowe elementy: 1. Nasz naród był wielki i potężny. 2. Wrogowie okupowali nasze ziemie i pozbawili nasz naród wielkości i siły. 3. Teraz nasz naród prostuje ramiona, aby zrzucić jarzmo okupantów i znowu być wielkim i silnym jak wcześniej. Zamiast „wielkiego i potężnego” można użyć też innych przymiotników. Wszystkie historyczne wydarzenia, zaczynając od czasów legendarnych, w nacjonalistycznym dyskursie postrzegane są wyłącznie przez pryzmat wspomnianych trzech mitologicznych elementów. Historia narodowa to zawsze historia wojen, czasem wszystkich ze wszystkimi, które mogły zakończyć się klęską, więc znaleźć pretendenta do roli głównego agresora i okupanta nie jest trudno. Współczesny historycznie człowiek, który pokonał stadium prymitywnej świadomości i formalnie jest stworzeniem racjonalnym, w istocie jest słaby przed siłą tego albo innych mitów. Szczególnie przyciągające i atrakcyjne są mity apelujące do głębokiej starożytności, pozwalające poczuć się częścią wielkiej cywilizacji, spadkobiercą wielkiej kultury, synem bohaterskich przodków. Równie silne są i negatywne mity swego rodzaju antyczne tragedie związane z takimi pojęciami jak okupacja, ludobójstwo, masowa przemoc, deportacja. Właśnie na takie mity nastawia się ultranacjonalistyczna ukraińska propaganda, przy czym pomaga jej w tym i oficjalna ukraińska historiografia traktująca Rosję i Rosjan nie jako wyzwolicieli braterskiej Ukrainy od polskich, tatarskich, niemieckich lub innych najeźdźców i budow228 niczych faktycznie całej infrastruktury kraju, ale jako negatywnych bohaterów, którzy przyszli kraść, zabijać i przeprowadzać gwałtem kolektywizację Ukraińców. W czarno-białym światopoglądzie nie ma miejsca na „trochę złych” bohaterów dramatu. Objaśniając nieludzkie serbsko-chorwackie konflikty XX w., konflikty między narodami, które były rozdzielone według politycznych i religijnych przyczyn, a jednocześnie mówiły jednym językiem i przez stulecia żyły obok siebie, psychoanalitycy ukuli termin „narcyzmu małych różnic”. Istota tej teorii polega na tym, że wzajemna niechęć, która przeradza się w absolutnie ślepą i gorącą nienawiść, z największym prawdopodobieństwem może wybuchnąć między bliskimi, bardzo podobnymi do siebie ludźmi lub całymi narodami. W związku z tym przypomina się anegdota o Ukraińcu, który „pozabijałby sobie trochę Moskali” za to, że oni mówią nie „pywo”, ale „piwo”. (Paradoksalnie na pierwszy rzut oka wyglądają przyjacielskie relacje nastawionych negatywnie do muzułmanów i do islamu ukraińskich neonazistów z krymskimi Tatarami). Ta anegdota jest tylko ilustracją rozumienia „narcyzmu małych różnic”. Właśnie mitologiczna świadomość mogła zrodzić ideę, że Rosjanie nie są braćmi Ukraińców, co postulowali jeszcze ideologowie panslawizmu, ale są jakąś „mieszanką Ugrofinów i Tataro-Mongołów, którzy ukradli prawdziwym Rusom (czuli dzisiejszym Ukraińcom) i imię, i nazwę kraju180. Takie – z punktu widzenia Rosjan – bajki regularnie pojawiały się nie tylko w internetowych forach i internetowych sieciach społecznych ukraińskich neonazistów (którzy sami z siebie mogą być obiektem psychologicznego zainteresowania), lecz także w przemówieniach najważniejszych polityków partii Swoboda. Jeśli antysemickich wypowiedzi jest coraz mniej, to antyrosyjska retoryka tylko się wzmacnia. 229 Rzeczywiście z bagażem antysemityzmu integrować się z cywilizowaną Europą nie byłoby łatwo, natomiast z rusofobią jest o wiele prościej. W powieści Orwella 1984 bohater po długich i wyniszczających torturach był zmuszony do przyznania, że dwa plus dwa równa się pięć a pokój jest wojną. Aż strach sobie wyobrazić, przez jaką przemoc nad świadomością i zdrowym rozsądkiem trzeba było przejść, aby zacząć nazywać Rosjan, których etniczni Ukraińcy widzą codziennie na ulicach i z którymi codziennie się kontaktują i zewnętrznie absolutnie niczym się nie odróżniają od Ukraińców i innych ludów wschodniej Europy – Tataro-Mongołami! Innym wyjaśnieniem tej mitologicznej przebudowy Rosjan może być popyt na mit o wiecznym wrogu. Jak pisał wielki rosyjski poeta Puszkin „Oszukać mnie nietrudno, ja sam oszukać by rad”. Neofitom Swobody i Prawego Sektora na początku na pewno wydaje się, że rusofobiczne i podobne do nich ideologiczne mity nie wytrzymują żadnej krytyki. Ale potem, stopniowo wciągając się w krąg partyjnej działalności z jej rytuałami, slangiem i permanentną rusofobią (np. faktycznym zakazem używania języka rosyjskiego wewnątrz partii i pełnym zakazem używania rosyjskiego w internecie na stronie partii), nowo uformowany ukraiński nacjonalista zaczyna przejmować przyjęte w partii formy myślenia, odbierać je wciąż mniej i mniej krytycznie. Sami członkowie partii podczas w osobistych kontaktów przyznają, że wewnątrz Swobody nie pochwala się dyskusji dotyczących problemów ideologicznych. W atmosferze przemilczania historyczne i rusofobiczne mity wzmacniają się i rozwijają. Właśnie temu sprzyja oficjalny polityczny i historyczny mainstream Ukrainy od 1991 r. Potwierdzeniem rusofobicznego mainstreamu może być historia zasłyszana przez autorów jesienią 2012 r. 230 Córka pewnego Rosjanina, z zawodu historyka, chodziła do zwykłej kijowskiej szkoły. Kiedyś spytała po powrocie z lekcji historii: „Tato, a czy to prawda, że my, Rosjanie, jesteśmy dobrzy?” –. „Oczywiście, że dobrzy, a dlaczego pytasz?” – zdziwił się ojciec. „Jeśli my jesteśmy dobrzy to, dlaczego uciskaliśmy cały czas Ukrainę?” – odpowiedziała córka. Czy to oznacza, że jest to państwowa polityka narzucania rosyjskim mieszkańcom Ukrainy kompleksu winy?181. Odpowiedź na to pytanie wychodzi już poza ramy naszych badań. Zauważmy tylko, że wszyscy respondenci, do których zwracali się autorzy o wyjaśnienie tej sprawy, potwierdzili powyższą tezę. Syndrom sztokholmski po ukraińsku Pogląd, że od miłości do nienawiści jest jeden krok, potwierdza ideologia radykalnego ukraińskiego nacjonalizmu. Jeśli klasyczny rosyjski nacjonalizm – tradycyjnie jest szeroki, panslawistyczny i zazwyczaj propaństwowy, to banderowski (dokładniej mówiąc, jedyny z realnie istniejących w tej chwili) wariant ukraińskiego nacjonalizmu, który wzięły sobie na uzbrojenie Swoboda i Prawy Sektor, praktycznie przedstawia sobą absolutną odwrotność rosyjskiego nacjonalizmu. Banderowski nacjonalizm nie uznaje panslawizmu, dlatego że nie uważa, aby Rosjanie – największy naród słowiański – byli pełnowartościowymi Słowianami. Dla tego nacjonalizmu Rosjanie to „mieszanka Ugrofinów z Tatarami”. Przy czym paradoksalnie na międzynarodowym poziomie przedstawiciele Swobody jeszcze niedawno mieli przyjacielskie kontakty z węgierskimi i z fińskimi nacjonalistami, a z Medżlisem narodu krymsko-tatarskiego zjednoczona opozycja ukraińska, razem z którą Swoboda 231 szła na wybory w okręgach większościowych, jeszcze latem 2012 r. popisała porozumienie o współpracy. Jednemu z przywódców białych z czasów wojny domowej w Rosji przypisuje się zdanie: „choćby z diabłem, ale przeciwko bolszewikom”. Tak samo ukraińscy nacjonaliści będą przyjaźnić się z Ugrofinami czy Tatarami, nie mówiąc już o hitlerowcach w czasie II wojny światowej – byleby przeciwko Rosjanom. Oficjalnie Swoboda i Prawy Sektor wszelkimi sposobami odżegnują się od etykiety rusofobów, ciągle podkreślając, że oni „nie są przeciwko Rosjanom, jako narodowi, ale przeciwko moskiewsko-bolszewickim okupantom”. Razem z tym w pojęcie okupacji wchodzi faktycznie cała historia wspólnego istnienia Rosjan i Ukraińców w ramach jednego państwa, zaczynając od wyparcia Tatarów z Noworosji i Krymu przez rosyjskie wojska imperatora w XVIII wieku. Za okupacyjne uważa się język rosyjski i rosyjską kulturę. (Znany jest skandal, kiedy w czerwcu 2012 r. z inicjatywy ideologa Swobody Iryny Farion został zwolniony kierowca lwowskiego autobusu, który odmówił wyłączenia na jej żądanie radia, w którym nadawano piosenkę w języku rosyjskim). Charakterystyczne, że bolszewicy pierwszej połowy XX w., na których wskazują nowi ukraińscy nacjonaliści jako na odwiecznych wrogów, raczej wiązali się z rosyjską kulturą i językiem, często nie byli nawet etnicznymi Rosjanami. Bolszewicy zeszli ze sceny historycznej Ukrainy, a Rosjanie i rosyjskojęzyczni obywatele, nie zważając na politykę przymusowej ukrainizacji, którą prowadzono zarówno w czasach radzieckich, jak i w czasie niezależności Ukrainy, pozostali na miejscu182. To właśnie oni byli głównymi wrogami nowych ukraińskich nacjonalistów. Ale jeśli wcześniej walka toczyła się na płaszczyźnie ideowej i wyborczej, to po zwycięstwie Euromajdanu prze232 szła w otwarte walki zbrojne mające charakter wyniszczającej wojny domowej. Paradoksalnie samo słowo „ruski”, które zgodnie z oficjalną nacjonalistyczną ukraińską mitologią został ukradzione przez władców Księstwa Moskiewskiego przodkom dzisiejszych Ukraińców (co oczywiście jest nieprawdopodobne, ale w ramach mitologicznego, bajecznego myślenia całkowicie dopuszczalne) jest u swobodowców zakazane. Aktywiści partii opowiadali, jak w czasie budowania kijowskiej miejskiej organizacji partyjnej Swobody dołączyła do nich stosukowo duża grupa nacjonalistów skinheadów, którzy nazywali siebie „Ruską Drużyną”. Skinheadów oczywiście przyjęto, ale bardzo stanowczo sugerowano im, by zmienić nazwę z „Ruskiej” na „Słowiańską Drużynę”. W powiecie żółkiewskim w województwie lwowskim tuż przy granicy z Polską jest piękne miasteczko Rawa Ruska. Pierwsze wzmianki o niej datują się na wiek XV. Rawę nazwano Ruską, aby odróżnić ją od Rawy Mazowieckiej, która obecnie znajduje się na terytorium Polski. Autorzy książki bardzo się dziwią, że do tej pory miasto to nie zmieniło nazwy na Rawę Ukraińską. Swoboda – wolność od czego i do czego „Dziecięce poszukiwanie wrogów” jest skazane na sukces w warunkach niestabilnej sytuacji społeczno-ekonomicznej w kraju i w przestrzeni politycznej, w której toczy się permanentna wojna wszystkich ze wszystkimi. Zresztą „wiecznych wrogów” ukraińscy nacjonaliści już dawno znaleźli. To historyczna Rosja we wszystkich jej formach. Nawet Polska, do której teoretycznie zachodnioukraińscy nacjonaliści powinni mieć o wiele więcej 233 pretensji, nie znajduje się teraz na liście najważniejszych przeciwników. Kierownictwo Swobody i Prawego Sektora, przede wszystkim w osobach liderów Ołeha Tiahnyboka i Dmytra Jarosza, włada z pewnością wielkimi talentami. Politycy ci potrafili skierować tradycyjnie kontestatorskie nastroje ukraińskiej klasy średniej na koleiny bardziej dogodne dla radykalnych nacjonalistów, dokładnie określając przyjaciół i wrogów, przenosząc płynny lęk w konkretne fobie w stosunku do konkretnych państw, ideologii i narodów. Czy naród Ukrainy będzie w stanie zjednoczyć się na podstawie takiej ideologii, która kultywuje historyczne mity i lęki jednej tylko, wcale nie najważniejszej części narodu? „Pomarańczowym” rewolucjonistom w połowie pierwszej dekady XXI w. to się nie udało. A działania czerwono-czarnych rewolucjonistów neobanderowskich na przełomie lat 2013 i 2014 doprowadziły do straty Krymu i krwawych walk na południowym wschodzie kraju oraz do apeli na rzecz federalizacji Ukrainy lub nawet oddzielenia się od niej województw z rosyjskojęzyczną większością mieszkańców. W ten sposób radykalny neonazizm chyba niczego nie zjednoczy, a raczej podzieli naród. Zamiast „jednego kraju, jednego języka, jednego narodu” na Ukrainie coraz wyraźniej formują się dwa narody, przy czym dzielą się nie zgodnie z granicami etnicznymi, więzami krwi, na co naciskają radykałowie, ale według języka i kultury, stosunku do historii i kultury, a wreszcie na zasadzie odmowy lub usprawiedliwienia politycznej przemocy. Ukraiński nacjonalizm z „miłości do narodu” zamienia się w usprawiedliwienie nienawiści do tych obywateli Ukrainy, a wśród nich do etnicznych Ukraińców, którzy widzą dobrobyt swojej ojczyzny zupełnie nie tak, jak spadkobiercy prowidnyka OUN Stepana Bandery. 234 Zakończenie Wiosną 2013 r. ukazała się książka Stanisława Byszka Iluzja swobody: dokąd prowadzą Ukrainę nowi banderowcy, która była sprzedawana w Rosji i na Ukrainie. Autora nie raz proszono, aby jednoznacznie opowiedział na pytanie zawarte w tytule książki. Dokąd prowadzą Ukrainę noeobanderowcy? Odpowiadał: do rozpadu. Ta odpowiedź nie zadowalała prawie nikogo. Autorowi mówiono, że zbyt przerysowuje, zbyt krótko mieszkał na Ukrainie, wyciąga nieprawidłowe wnioski, realizuje zamówienie Kremla i rysuje karykaturę prawdziwej Ukrainy, w której przecież w rzeczywistości nie ma żadnych neonazistów, nie narusza się praw mniejszości narodowych, nie ma dyskryminacji w stosunku do języka rosyjskiego itp. Od tego momentu minął zaledwie rok. Mówienie teraz o rozpadzie Ukrainy jest banalne, ponieważ mówią o tym wszyscy. Nie rozważa się przy tym możliwego scenariusza rozwoju wydarzeń w średniej perspektywie, lecz stwierdza się, że proces został faktycznie zakończony. Teraz już nikt nie pyta o to, czy nastąpi rozpad kraju, tylko o to, co zostanie z Ukrainy po rozpadzie i czy w ogóle coś z niej zostanie. Najgorsze w tej sytuacji byłoby doszukiwanie się, kto odpowiada za to personalnie, zamiast prób znalezienia najgłębszych przyczyn porażek w ukraińskim społeczeństwie. Winnych tradycyjnie szukają albo na zachód od Ukrainy, albo – częściej – na wschodzie. A najważniej235 sze, że zawsze znajdują. Brak krytycyzmu w stosunku do siebie w połączeniu z projekcją wszystkich negatywnych uczuć na zewnątrz – to charakterystyczna osobliwość psychologiczna ukraińskich nacjonalistów. „My nie jesteśmy niczemu winni, to oni są wszystkiemu winni”. Autorefleksja, cecha, która charakteryzuje przejście jednostki z wieku młodzieńczego w dorosłość, zupełnie nie jest w modzie we współczesnym życiu politycznego Ukrainy. W tym czasie, kiedy Euromajdan mimo ustąpienia prezydenta Wiktora Janukowycza nie osiągnął niczego oprócz przelanej krwi i zmniejszenia terytorium kraju, warto byłoby pomyśleć o przyczynach tego stanu. Dlaczego czerwono-czarna rewolucja zaczynająca się od ogólnonarodowego (jak się niektórym wydawało) protestu skończyła się katastrofą, która w dalszym ciągu trwa? Przecież „zawrót głowy od sukcesu”, o którym swego czasu pisał „ojciec narodów” Józef Stalin, u stronników Euromajdanu już dawno powinien się zakończyć. Ukraiński radykalny nacjonalizm, który stał się siłą uderzeniową ukraińskiej rewolucji 2013–2014 r., stał się jednocześnie i główną przyczyną jej porażki. Okazało się, że zwycięstwo jest pyrrusowe, a nacjonalizm, który deklaruje, iż dąży do zjednoczenia narodu, na Ukrainie faktycznie doprowadza do zupełnie przeciwnych skutków, czyli do rozpadu kraju. Nieprzygotowany obserwator może to uznać za dziwne, jeśli wziąć pod uwagę, że praktycznie w każdym regionie kraju etniczni Ukraińcy stanowią większość. Właśnie na to wskazują nacjonaliści, żądając np. likwidacji kształcenia w języku rosyjskim w szkołach południowo-wschodniej Ukrainy. Rzeczywiście, jeżeli tam żyją przede wszystkim Ukraińcy, to jaki mają z tym związek rosyjski język, kultura i sympatie do historycznej Rosji. Spadkobierców Stepana Bandery zawodzi ich własna ideologia skonstruowana nie na kulturowym, jak twier236 dzą, ale na wulgarnym biologicznym rasizmie. Ich dążenia do stworzenia „etnicznych Ukraińców” zakładają, że wszyscy członkowie tej grupy tylko na podstawie swojego etnicznego pochodzenia powinni podzielać wszystkie wartości nacjonalistów i tak samo myśleć, tak samo rozumieć historię, współczesność i przyszłość Ukrainy, wreszcie mówić jednym językiem. Niestety tak nie jest. Naród znany dzisiaj światu pod nazwą Ukraińców w ciągu ostatnich 500 lat (od połowy XV w. do połowy XX w.) żył i rozwijał się oddzielnie w ramach różnych, niekiedy wciąż zmieniających się państw, religii, systemów cywilizacyjnych. Nie bacząc na to, że różne części jednego narodu długo pielęgnowały marzenie o zjednoczeniu, musieli brać pod uwagę wpływ tych państw, na których terytorium mieszkali. Jeśli dla mieszkańców Galicji było charakterystyczne odczucie narodowej odrębności i niechęć do rozpuszczenia się w otaczającym ich morzu polskości, to Ukraińcy znad Dniepru na tyle skutecznie i harmonijnie funkcjonowali w Wielkiej Rosji, że mogli zajść tam nawet wysoko, np. zostać faworytem rosyjskiej imperatorowej albo sekretarzem generalnym KC KPZR. W ten sposób ukraiński nacjonalizm w wersji OUN i Bandery, który urodził się w obecnym województwie iwano-frankiwskim, znalazł swoją pożywkę w Galicji, ale nie rozkwitł na lewym brzegu Dniepru, gdzie go próbowali przenieść agitatorzy OUN razem z niemieckimi czołgami w 1941 r. Rzecz nie w tym, czy mieszkańcom okolic Dniepru było obce odczucie narodowej godności, ale w tym, że przejawiało się ono inaczej niż u banderowców. Nie odczuwali oni zimnej nienawiści do „Lachów”, „Moskali”, „Icków” i do wszystkiego, co było związane z tymi narodami. Niepodległość Ukrainy w 1991 r. została wprowadzona wraz z wybuchem zachodnioukraińskiego nacjonalizmu we wszystkich sferach życia społecznego, od radykalnej „ulicznej” polityki do pisa237 nia na nowo podręczników historii w nacjonalistycznym duchu. Pomarańczowa rewolucja 2004 r. bezwarunkowo poparta przez wszystkie organizacje nacjonalistyczne Ukrainy wzmocniła tę tendencję. A zorganizowany równo 10 lat po tym Euromajdan działał już pod ounowskimi czerwono-czarnymi sztandarami – jakby symbolizującymi przejście ukraińskiej rewolucji narodowej z płaszczyzny politycznej na wojenną. Ogłoszenia ukraińskich neonazistów o pokojowym charakterze ich działalności skupionej wyłącznie na dobru narodu i państwa szybko zamienione zostały na groźby użycia siły w stosunku do ideologicznych oponentów (separatystów, piątej kolumny Moskwy), a następnie i całkiem realnymi zabójstwami. Do groźby utraty części terytorium Ukrainy doszła jeszcze straszniejsza groźba wojny domowej na pełną skalę, gdzie po dwóch stronach barykady mogli okazać się najbliżsi bracia. Jeszcze jesienią 2012 r. po parlamentarnych wyborach na Ukrainie komentatorzy światowych mediów patrzyli na zwycięstwo Swobody jak na wzmocnienie nazistowskich tendencji w społecznej świadomości Ukraińców183. I tak „New York Times” pisał o nieoczekiwanie silnym wzroście poparcia „ultranacjonalistycznych partii z liderem, który znany jest ze swoich antysemickich i rasistowskich poglądów”. „L’indipendenza” zwracała uwagę na to, że po wyborach „pojawił się jeszcze jeden podmiot, wywołujący silny strach: to Swoboda – partia, której lider Ołeh Tiahnybok jest przekonany, że kraj powinien uwolnić się »od Ruskich i Żydów«. Dla Ukrainy to byłoby smutnym powrotem w przeszłość wielkich pogromów z 1919 r. i szerokiej kolaboracji z nazistowskim okupantem”. Bloomberg zauważył, że na parlamentarnych wyborach „najbardziej efektowny sukces odniosła neofaszystowska partia”. Napisał też: „Partia Swoboda używa ję238 zyka ukraińskiego nacjonalizmu i nienawiści do Polaków, Rosjan, Żydów i homoseksualistów. Te przekonania są zakorzenione w ukraińskiej historii i teraz jest ryzyko, że rozczarowani wyborcy mogą znowu skrzyżować nacjonalizm z ksenofobią”. „Washington Times” nazwał Swobodę „partią ekstremistyczną”. W publikacji na ten temat mówiono: „Na czele partii Swoboda stoi Ołeh Tiahnybok, charyzmatyczny 43-letni były lekarz urolog, który niejednokrotnie używał pogardliwych określeń dla Żydów”. W grudniu 2012 r. Parlament Europejski wezwał partie w Radzie Najwyższej, które działają na zasadzie zasad demokratycznych, aby nie współpracowały ze Swobodą: „przypominamy, że rasistowskie, antysemickie i ksenofobiczne poglądy są sprzeczne z fundamentalnymi wartościami Unii Europejskiej i wzywamy prodemokratyczne partie w Radzie Najwyższej, aby nie współdziałać, nie popierać i nie budować koalicji z tą partią”. Jednak od momentu wstąpienia Ukrainy w strefę politycznych wstrząsów jesienią 2013 r., kiedy pierwsze skrzypce w ulicznych protestach przeciwko władzom grały nawet bardziej radykalne grupy niż Swoboda, w dziwny sposób skończyły się wszelkie krytyki ukraińskiego nacjonalizmu ze strony oficjalnych lub niepaństwowych struktur Unii Europejskiej lub USA. Mało tego, w opublikowanym w kwietniu 2014 r. raporcie Najwyższego Komisarza ONZ ds. Praw Człowieka mówi się o tym, że nie dochodzi do naruszeń praw rosyjskojęzycznych mieszkańców Ukrainy po zmianie władzy184. „Klasyfikowanie partii Swoboda jako ekstremistycznej będzie nie prawidłowym uogólnieniem i nie pomaga w prawidłowym rozumieniu sytuacji na Ukrainie” – napisano w raporcie przyjętym przez Parlament Rady Europy185. Ile warte są podobne wnioski, czytelnicy naszej książki mogą już oce239 nić sami. Po odsunięciu prezydenta Wiktora Janukowycza od władzy i faktycznym rozpoczęciu wojny domowej należałoby dość stanowczo oddzielić działalność ukraińskich paramilitarnych grup nacjonalistycznych od operacji bojowych, które przeprowadzał rząd kraju. Innymi słowy pytamy się: Czy historia ukraińskiego politycznego nacjonalizmu, którą badamy od 1991 r. jest historią własną Ukrainy? Kiedy 9 maja w Mariupolu na południowym wschodzie Ukrainy siłami zbudowanej z neonazistów „Gwardii Narodowej” zabito około 100 osób – to była zemsta spadkobierców Stepana Bandery za klęskę w II wojnie światowej czy działanie „demokratycznego” i „proeuropejskiego” rządu? Kiedy wykorzystuje się artylerię i bojowe samoloty do prowadzenia zmasowanego ostrzału wschodnioukraińskich miast takich jak Donieck, Ługańsk, Sławiańsk, Krematorsk – to jest to „zaprowadzenie konstytucyjnego porządku” czy kontynuacja niechlubnych tradycji UPA – zastraszania cywilnych mieszkańców na zajętych przez nią terytoriach? Historia Ukrainy po zwycięstwie Euromajdanu coraz bardziej przypomina komunikaty z frontów wojny domowej. Na naszych oczach kończy się najnowsza historia Europy Wschodniej. Ale wiele byśmy dali za to, żebyśmy mogli cofnąć czas. 240 Dodatki 186 Program Zjednoczenia SocjalnoNacjonalistycznego – Patriota Ukrainy187 Organizacja walczy o monorasowe, mononacjonalne społeczeństwo zbudowane na zasadach ukraińskiej narodowej potęgi i socjalnej sprawiedliwości. Święty symbol Naszego Narodu i Organizacji – Tryzub – symbolizuje sobą trójjedność naszych zadań w ogólnoplanetarnej, nacjonalno-rasowej i indywidualnej sferze: I. Współczesne „cywilizowane” społeczeństwo w sposób barbarzyński grabi i niszczy planetę. Ponadto eksploatacja zasobów naturalnych w ogóle nie służy osiągnięciu najwyższych celów, lecz jedynie nagromadzeniu materialnych wartości. Kontynuując taki stosunek do naszej planety, czeka nas ogólnoplanetarna klęska. Zakończyć obecną praktykę jest w stanie tylko ta Siła, która może narzucić własną Wolę całej ludności planety i która będzie kierowała się w swoich działaniach Moralnością – własne panowanie w imię dobra całej ludzkości i planety. Taką siłą może być tylko Wspólnota białych ludzi pod kierownictwem Ukraińskiego Narodu. Tylko My, rządząc planetą będziemy mogli ograniczyć dostęp do surowców Ziemi, zatrzymać ich rabunek i wykorzystać surowce naturalne planety dla osiągnięcia Harmonii i Sprawiedliwości. II. Europejska Rasa jest twórcą cywilizacji ludzkiej i kultury. Wszystko co jest wysokie, cenne i najlepsze na naszej planecie, związane jest z Białym Człowiekiem. Zresztą obecnie Europejczyk jest na granicy biologicznego zniszczenia. Przeciwko Białej Rasie toczy się dobrze zaplanowana wojna na fizycznym, duchowym, kulturowym, cywilizacyjnym poziomach. Ukraina przez całą swoją historię była awangardą Białej Cywilizacji. Teraz nadchodzi czas wypełnić swoje główne przeznaczenie – stać się nie 241 tarczą, lecz mieczem Białej Europy, uratować Białego Człowieka od wymierania, stworzyć nowe ideały, stać się nowym Słońcem, które zaświeci Europejskim Narodom. III. Harmonia świata może być stworzona tylko przez Wyższą Cywilizację. Odnowić rozwój Białej Cywilizacji jest w stanie tylko Naród Ukraiński. To ostatnie będzie możliwe wyłącznie przy spełnieniu warunków wszechstronnego i maksymalnego rozwoju Ukraińskiego Człowieka, który będzie Człowiekiem nowego wzoru – doskonałym fizycznie, intelektualnie i duchowo. IV. Realizacja tych zadań będzie możliwa po wcieleniu w życie następujących zasad programowych naszej Organizacji: Ustrój państwa 1.Zorganizowany Ukraiński Nacjonalizm walczy o stworzenie politycznego, społecznego i gospodarczego Ukraińskiego Państwa na zasadach Nacjokracji, który powinien zabezpieczyć wszechstronny i maksymalny rozwój Ukraińskiego Narodu i wszystkich jego przedstawicieli. 2.Nacjokracja – to jest władza Narodu i we własnym Państwie, która opiera się na zorganizowanej i solidarnej współpracy wszystkich socjalnie pożytecznych warstw społecznych zjednoczonych – odpowiednio do ich społecznych i zawodowo-produkcyjnych funkcji – w przedstawicielskich organach kierowanie Państwem. 3.Główne zasady Nacjokracji – Nacjonalna solidarność (nadklasowość i antypartyjność) autorytaryzm (osobista odpowiedzialność kierownictwa wszystkich szczebli za swoje działania), jakościowo społeczna hierarchia i dyscyplina, społeczna kontrola, samoorganizacja i samorządność. 4.Nacjokracja w politycznym planie przedstawia sobą system, przy którym polityczna władza należy w całości do Ukraińskiego Narodu poprzez jego najbardziej utalentowanych, idealistycznych i nacjonalnie altruistycznych przedstawicieli, którzy mogą zabezpieczyć potrzebny rozwój Narodu i jej konkurencyjność. 5.Ukraińskie Państwo maksymalnie popiera indywidualny rozwój każdego Ukraińskiego człowieka i jego twórczych talentów, a także nagradza wszystkie formy samoorganizacji w ramach zawodowych grup i terytorialnych wspólnot. Ponad242 to w Ukraińskim Państwie zabrania się istnienia politycznych partii, grup, organizacji i ideologicznych grup. 6.Na wszystkich państwowych i społecznych poziomach będzie wcielana w życie zasada prostej, wzajemnej zależności praw i obowiązków. Niewypełnienie obowiązków przed Narodem i Państwem pociągnie za sobą ograniczenie praw obywatela lub pozbawienie obywatelstwa. 7.Całość najwyższej Władzy (wykonawczej, prawodawczej i sądowej) Ukraińskiego Państwa znajduje się w rękach Przedstawiciela Państwa, który osobiście odpowiada przed Narodem własną krwią i majątkiem. 8.Swoją władzę Przedstawiciel Państwa realizuje przez odpowiedzialny przed nim Państwowy Rząd, na czele którego stoi on osobiście. 9.Przedstawiciel Państwa powołuje i rozwiązuje Państwową Radę i Najwyższą Radę Gospodarczą. 10.Przedstawiciel Państwa jest Głównodowodzącym Sił Zbrojnych Ukrainy. 11.Władzą prawodawcza w Ukraińskim Państwie jest Rada Państwowa, która powstaje na zasadach parytetu przedstawicielstwa wszystkich społecznie pożytecznych warstw Narodu. 12.Deputowani Państwowej Rady nie mogą kupować lub wynajmować własności państwowej, zajmować się przedsiębiorczością, posiadać akcji i rachunków bankowych, a także własności prywatnej poza granicami Ukrainy. 13.Państwowa Rada składa się z komisji zawodowych, które są jej organami roboczymi i składają się z deputatów odpowiednich zawodów. Tylko zawodowe talenty dają prawo na działalność prawodawczą w odpowiedniej dziedzinie. Prawo inicjatywy prawodawczej ma także Przedstawiciel Państwa i ministrowie Rządu. 14.Nadzór nad państwową gospodarką finansową jest realizowany przez Państwową Kontrolę na czele z Głównym Państwowym Kontrolerem, który składa Radzie Państwowej coroczny raport o wszystkich państwowych zyskach i wydatkach, funduszach państwowych i ogólnym stanie finansów Państwa. 15.Gospodarcza polityka Państwa realizowana jest przez Rady Gospodarcze i Najwyższą Radę Gospodarczą jako zawodowe struktury, które bezpośrednio odzwierciedlają ekono243 miczne potrzeby i interesy zarówno oddzielnych pracujących warstw społeczeństwa, jak i Narodu w całości. 16.Zdecydowana centralizacja kierownictwa państwowego jednocześnie przewiduje szeroką autonomię lokalnych społeczności w gospodarczych i społecznych sferach. Ekonomia 1.Organizacja jest przeciwko popisywaniu międzynarodowych porozumień i wstępowaniu Ukrainy do dowolnych ponadpaństwowych ekonomicznych i finansowych struktur, które zobowiązują Ukrainę do zrzeczenia się części suwerenności państwowej. 2.Demontaż ekonomicznego systemu kapitalizmu jako takiego, co zapobiegnie rabunkowi warstw pracujących społeczeństwa przez grupy ekonomicznych i politycznych pasożytów. 3.Likwidacja wszystkich instytucji i form politycznej demokracji jako politycznego systemu, która obsługuje ekonomiczny system kapitalizmu. 4.Pozbawienie podstaw dla odbudowy systemu kapitału spekulacyjnego poprzez wprowadzenie pieniędzy bezinflacyjnych, zakazanie oprocentowania i handlu ziemią. 5.Nacjonalizacja wszystkich strategicznych dziedzin gospodarki. 6.Nacjonalizacja bogactw naturalnych. 7.Stworzenie autonomicznych cyklów produkcji, w dziedzinach które są życiowo niezbędne dla bezpieczeństwa narodowego, niezależności i dobrobytu państwa Ukraińskiego. 8.Zakaz monopolizacji niepaństwowej. 9.Wsparcie małej i średniej przedsiębiorczości. Obrona wszystkimi możliwymi sposobami narodowej produkcji towarów. 10.Zwrot, również w sposób przymusowy, wywiezionych z Ukrainy kapitałów. Technologie innowacyjne 1.Głównym źródłem innowacji jest kompleks przemysłowo-wojskowy, małe przedsiębiorstwa i instytuty naukowo-badawcze. 2.Wszystkie wyżej wymienione źródła innowacji łączą się ze sobą w jeden system poprzez Radę Gospodarczą lub komitet. 244 Produkcja rolna 1.Produkcja rolna ma główne znaczenie dla Ukraińskiego Narodu, które nie ogranicza się tylko do ekonomicznego celu, ale jest przede wszystkim ważnym elementem zdrowia narodowego i społecznej stabilności. 2.Prawo własności ziemi w Ukraińskim Państwie ma wyłącznie Ukraiński rolnik, który pracuje na ziemi. 3.Ukraiński rolnik otrzymuje ziemię od Państwa dożywotnio i dziedziczone użytkowanie. 4. Tylko Ukraińskie Państwo ma prawo odbierać ziemię, gromadząc ją w fundusz państwowy za działalność, która jest nie godna Ukraińskiego rolnika (niedbałe prowadzenie gospodarstwa, niewypełnianie norm ekologicznego bezpieczeństwa, ciężkie kryminalne przestępstwa). 5.Głównymi formami prowadzenia gospodarstwa rolnego są spółdzielczość rolnicza lub samodzielne (farmerskie) pracownicze gospodarstwo rolne. 6.Rozumiejąc znaczenia wsi jako fundamentu Narodu, Ukraińskie Państwo bierze na siebie finansowe zabezpieczenie kredytowania wsi, a także wprowadzenie ustalonych, niespekulacyjnych cen na produkcję rolną. 7.Ukraińskie Państwo dla wprowadzenia najnowszych technologii na wsi bierze na siebie finansowanie naukowo-technicznych projektów gospodarki wiejskiej, a także stworzenie akademii rolnej i kursów, na których rolnicy będą mogli bezpłatnie podwyższać swój poziom zawodowy. 8.Państwo popiera własnego producenta poprzez zdecydowaną politykę protekcjonistyczną we wszystkich dziedzinach gospodarki rolnej. Polityka społeczna 1.Ukraińskie Państwo rozumie pracę jako etyczny i społeczny obowiązek wobec Narodu, a obywateli jako twórców duchowych i materialnych wartości. 2.Prawo własności do wszystkich materialnych wartości należy do Narodu i jego pracujących warstw. 3.Wszystkie formy fizycznej i intelektualnej pracy mają swoją społeczną wartość i są szanowane, jeżeli służą interesom Narodu. Biorąc pod uwagę to wszystko, Nacjokracja wpro245 wadza zasady sprawiedliwości i parytetu w opłacie fizycznego i intelektualnej pracy. 4.Każda społecznie użyteczna praca jest oceniana według jakości, a nie według tzw. „prestiżu”. Sumienne realizowanie swoich obowiązków gwarantuje człowiekowi i jego rodzinie godne i materialnie zabezpieczone życie. 5.Państwo bierze na siebie odpowiedzialność za opracowanie i wprowadzenie w życie ogólnopaństwowych programów podwyższenia materialnego dobrobytu ludności niezależnie od jej statusu społecznego (samochód narodowy, narodowy dom i inne). 6.Stworzenie socjopolisów – idealnych w ekologicznym, społecznym i ekonomicznym rozumieniu miast zamiast dzisiejszych zanieczyszczonych przemysłowymi odpadami i niegodnych dla zdrowego życia miejsc. 7.Stworzenie kompleksów ochrony zdrowia, parków sportowych, struktur, miejsc odpoczynku. Szeroki program państwowy aktywnego wypoczynku, zdrowego sposobu życia, które będą dostępne dla każdego Ukraińskiego człowieka. 8.Stworzenie Ukraińskich terytorialnych i zawodowych organizacji wzajemnej pomocy, które będą sprzyjać stworzeniu nowego typu międzyludzkich relacji i wychowaniu odpowiedzialnego obywatela. Polityka zagraniczna 1.Organizacja jest za wielkomocarstwowym statusem Ukrainy i dlatego występuje przeciwko wchodzeniu Państwa Ukraińskiego w jakiekolwiek bloki i ponadpaństwowe struktury oprócz tych, które zainicjuje sama Ukraina i w których ona będzie grała rolę wiodącą. 2.W polityce zagranicznej Ukraina będzie walczyć wyłącznie o narodowe interesy opierając się na silnej armii i flocie, ekonomicznej i kulturowej dominacji. 3.Podstawowym priorytetem Wielkiej Ukrainy będzie stworzenie pod egidą Kijowa Centralnoeuropejskiej Konfederacji (blok krajów, które znajdują się w geopolitycznym trójkącie Bałtyk–Bałkany–Kaukaz), co zapewni geopolityczne dominowanie na euroazjatyckim kontynencie poprzez ustanowienie kontroli nad wszystkimi ważnymi transportowymi i transportowo-energetycznymi arteriami. 246 4.Następnym krokiem będzie dołączenie do centralnoeuropejskiej konfederacji zachodnioeuropejskich krajów przedtem wyzwolonych spod dyktatu demoliberalizmu i finansowego kapitału. 5.Przyłączenie do europejskiej konfederacji państwa rosyjskiego zbudowanego na nacjonalnych zasadach. To pozwoli zachować ukraińsko-europejskie dominowanie nad przestrzenią Eurazji. 6.Ostatecznym celem Ukraińskiej polityki zagranicznej jest światowa dominacja. Doktryna wojenna 1.Najbardziej zaufanym sojusznikiem Wielkie Ukrainy jest silna armia i flota. Ukraińska Armia powinna być najbardziej silną, zbrojną siłą planety. 2.Zwrot broni jądrowej. 3.Stworzenie armii zawodowej – Nacjonalnej Gwardii, która będzie składać się z 150–200 tysięcy żołnierzy i będzie awangardą Ukraińskiego Wojska. 4.Stworzenie ogólnoukraińskiej Armii Obronnej na podstawie ogólnego wojskowego przygotowania i zasady terytorialnych oddziałów wojskowych. 5.Modernizacja Ukraińskiej Armii według najnowszych tendencji technicznych, która będzie miała miejsce na bazie krajowego przemysłu zbrojeniowego i najnowszej nauki. 6.Stworzenie sił powietrzno-kosmicznych, które będą miały w swoim składzie sputnikowe grupy i eskadry kosmicznych bombowców i myśliwców Łozino-Łozinskiego. 7.Stworzenie największej floty Morza Czarnego i wschodniego Morza Śródziemnego, a także eskadry lotniskowców Otwartego Oceanu dla skutecznych działań w każdej części świata. Stworzenie Ukraińskich baz wojskowych w państwach sojuszniczych. 8.Dla osiągnięcia wojskowej autarkii (samozabezpieczenia) stworzyć dziedziny przemysłu zbrojeniowego, których nie ma na Ukrainie: lotniczy (myśliwce), produkcja śmigłowców bojowych i broni strzeleckiej. 9.Obrońca Ojczyzny – Ukraiński żołnierz będzie miał najwyższy status w Państwie, który będzie osiągnięty poprzez pro247 pagandę wyjątkowej roli wojska dla Narodu, najwyższą płacę, największe socjalne ulgi (mieszkanie, nauka, samochód i inne). 10. Przygotowanie do służby w armii będzie zaczynało się od dzieciństwa poprzez szereg młodzieżowych organizacji paramilitarnych, które będą wyekwipowane we własne bazy i środki ze środków Państwa i będą obejmować całą Ukraińską młodzież. 11.Wprowadzenie maksymalnego uzbrojenia społecznego w Ukraińskim Państwie poprzez zwiększenie potencjału wewnętrznego i zagranicznego bezpieczeństwa. Polityka informacyjna 1.Zakaz wszelkich komercyjnych i prywatnych środków masowej informacji jako źródeł popularyzacji zaangażowanej, nieobiektywnej i zmanipulowanej informacji. 2.Informacyjne społeczeństwo, które daje masę informacyjną (bez możliwości jego zrozumienia), której celem jest manipulacja człowiekiem, będzie zamienione na społeczność Wiedzy. 3.Państwo bierze na siebie zobowiązanie, aby zapewnić własnym obywatelom pełne spektrum realnej Wiedzy, sprzeciwiając się rozprzestrzenianiu dezinformacji i wykorzystaniu technologii manipulacyjnych. 4.Media i korpus dziennikarski będą miały pełnię zawodowych praw, wolność zaopatrzenia społeczeństwa w obiektywną informację. Jednocześnie media będą pozbawiane nienaturalnych przywilejów, formowania tzw. „opinii społecznej”, która jest środkiem manipulacji o największej skali świadomością społeczną i w warunkach politycznej demokracji służy pasożytniczym celom oligarchicznych klanów, finansowych spekulantów – obecnych właścicieli mediów. 5.Ukraińskie Państwo wszelkimi środkami będzie walczyć o niezależność własnej przestrzeni informacyjnej. Rozpowszechnianie informacji na terytorium Ukrainy poprzez cudzoziemskie media jest zabronione. Polityka językowa 1.Przeprowadzenie realnej, a nie formalnej Ukrainizacji. Wprowadzenie nie tylko Ukraińskiego języka we wszystkich sferach życia, a w pierwszej kolejności Ukraińskich treści w oświacie, nauce, kulturze, sztuce, literaturze, środkach masowej informacji. 248 2.Pieniężne rekompensaty dla Ukraińskiego społeczeństwa w procesie władania językiem Ukraińskim. Stworzenie obowiązkowych kursów języka Ukraińskiego dla wszystkich grup mieszkańców według miejsca pracy podczas dnia pracy i z obowiązkowym zwrotem kosztów ze strony Państwa. Oświata i nauka 1.Celem wychowania i wykształcenia w Ukraińskim Państwie jest stworzenie typu człowieka społecznego gotowego do aktywnego twórczego życia. 2.W sferze oświaty nie dopuszcza się dogmatyzmu, wąskiej specjalizacji i braku równowagi między intelektualnym i fizycznym rozwojem. Zdrowe społeczeństwo potrzebuje osobowości harmonijnie i wszechstronne rozwiniętej, gotowej w sposób adekwatny odbierać rzeczywistość i brać na siebie odpowiedzialność za własne działania. 3.W pełni zakazane jest kształcenie prywatne. Państwo zobowiązuje się dać bezpłatne i wysoko jakościowe wykształcenie na wszystkich poziomach, a także wszystkimi środkami nagradzać za intelektualny rozwój każdego Ukraińca. 4.W Ukrainie wprowadzana będzie pełna swoboda badań naukowych, a także poparcie przez państwo według ich zastosowania w sferze praktycznej. 5.Państwo okazuje poparcie w jak najszerszej skali dla fundamentalnych badań naukowych i rozwoju technologii wojskowych, które powinny zabezpieczyć dobrobyt Ukraińskich obywateli i wiodącą pozycję Ukrainy we współczesnym świecie. 6.Stworzenie Ukraińskich miast naukowych, które dadzą możliwość zapewnienia godziwych warunków życia i pracy Ukraińskiej intelektualnej elicie, a także skoncentrować intelektualny potencjał Narodu. System prawny 1.Przeprowadzenie reformy sądowej z przeniesieniem odpowiedzialności za decyzje sądów bezpośrednio na sędziów, co zapewni podejmowanie sądowych decyzji zgodnie z duchem, a nie literą prawa. 2.Przywrócenie kary śmierci za wyjątkowo ciężkie przestępstwa jako środek ozdrowienia społeczeństwa. 249 3.Zaostrzenie kar za przestępstwa przeciwko Narodowi i Państwu. Zdrowie Narodu 1.Wprowadzenie systemu kar za szkodzenie zdrowiu Ukraińskich obywateli i zanieczyszczenie otaczającego środowiska. 2.Państwowa pomoc we wprowadzaniu ekologicznie czystych technologii. 3.Zakaz wwożenia na terytorium Ukrainy jakichkolwiek szkodliwych środków i produktów GMO. 4.Wprowadzenie realnej bezpłatnej medycyny poprzez zgodne z potrzebami finansowanie struktur ochrony zdrowia i oddzielnych kategorii mieszkańców (ludzie starsi, ofiary Czarnobyla i inni). 5.Zapobieganie chorobom poprzez szeroką propagandę i państwowe poparcie dla zdrowego życia obywateli. 6.Wprowadzenie surowych kar, wśród nich kary śmierci, za handel narkotykami i świadome rozprzestrzenianie wenerycznych chorób i AIDS. Polityka młodzieżowa 1.Dla Wielkiej Ukrainy młodzież jest najwyższą wartością – fundamentem i filarem Narodu. 2.Ukraiński Naród kieruje wszystkie swoje wysiłki na formowanie aktywnego, twórczego, wszechstronnie intelektualnie, duchowo i fizycznie rozwiniętego młodego obywatela Ukrainy. 3.Środkiem formowania takiego człowieka będą silne organizacje młodzieżowe, które powinny obejmować swym działaniem wszystkie dziedziny życia społecznego. 4.Państwo zobowiązuje się do finansowania takich organizacji, biorąc pod uwagę to, że podobne wydatki są najlepszą inwestycją w przyszłość. 5.Wprowadzenie różnych konkursów, testów, zawodów i dla wybrania wśród młodzieży przyszłych przedstawicieli Ukraińskiej elity i naturalnych liderów. 6.Zabezpieczenie jak najlepszej mobilności młodych kadr w politycznej, naukowej, wojennej i gospodarczych sferach dla zabezpieczenia dynamiki rozwoju kraju i zapobiegania możliwej stagnacji. 250 Polityka demograficzna 1.Najważniejszym zadaniem Narodu jest zachowanie własnego, biologicznego istnienia. 2.Biorąc to pod uwagę, radykalne zwiększenie dzietności wśród Ukraińców powinno się stać Narodowym programem numer jeden. 3.Dzisiaj Ukraińcy jako Naród wymierają najszybciej w Europie. 4.Narodowy program zwiększenia dzietności ma na celu nie tylko zatrzymać wymieranie, ale i stworzyć warunki dla zwiększenia liczby obywateli, a jednocześnie siły Ukraińskiego Narodu i dać możliwość każdej Ukraińskiej rodzinie 3–5 dzieci. 5.Program będzie zawierać w sobie bezprecedensowe socjalne gwarancje: Programy „Mieszkanie dla młodych”, „Kredyty dla młodych”, finansowa i materialna pomoc ze strony Państwa, budowanie szerokiej sieci medycznych i zdrowotnych (sport i wypoczynek) instytucji „zdrowie Matki i Dziecka”. 6.Polityka Państwa Ukraińskiego w dziedzinie demografii przewiduje transformację myśli społecznej w stosunku do rodziny i dziecka z liberalnej („każde następne dziecko – obciążenie rodziny”) na Narodową („każde następne dziecko – podpora rodziny”). Największe rodziny będą najlepiej ochraniane socjalnie i ekonomicznie w Wielkiej Ukrainie. 7.Państwo wszystkimi możliwymi sposobami będzie propagować tradycyjne rodzinne wartości, świętość małżeństwa i macierzyństwa, a także przeszkadzać w rozpropagowywaniu w społeczeństwie amoralności, feminizmu, seksualnych zboczeń i liberalizmu. 8.W pełni zakazane będą aborcje oprócz wypadków określonych medycznymi wskazaniami. Kultura i sztuka 1.Państwo bierze na siebie odpowiedzialność za maksymalny wzrost poziomu kultury własnych obywateli. 2.Na odpowiednie państwowe struktury nakłada się obowiązek zapoznania maksymalnej liczby obywateli z arcydziełami Ukraińskiej i światowej kultury. 3.Państwo wspiera wśród swoich obywateli światopogląd idealistyczny, oddanie duchowym wartościom, kult heroizmu, kult bohaterstwa, samo poświęcenia i wychowania. 251 4.Państwo przeciwdziała wszystkim upadłym i gnijącym tendencjom sztuki, a także materialistycznemu światopoglądowi i egoizmowi. Religia 1.Współdziałanie z tradycyjnymi, tradycjonalistycznymi i nacjonalistycznymi ukraińskimi religijnymi nurtami. 2.Stworzenie jedynej Ukraińskiej Apostolskiej Chrześcijańskiej cerkwi z centrum w Kijowie. 3.Zakaz działalności kultów religijnych i sekt, które stoją na antynarodowych, antypaństwowych lub satanistycznych zasadach lub centra których znajdują się poza granicami Ukrainy. 252 Program realizacji Ukraińskiej narodowej idei w procesie budowania państwowej oglnoukraińskiej organizacji „Tryzub im. Stepana Bandery” (wyjątki)188. Wprowadzenie Poprzez wieki Ukraiński Naród walczył o swoje narodowe i społeczne wyzwolenie, o prawo bycia gospodarzem własnego losu na swojej ziemi, o swoje Państwo. Największa szansa realizacji tego celu była w wieku XX. Jednakże pierwsza próba Ukraińskiego Narodu stworzenia własnego państwa po upadku caratu w Rosji nie udała się z tego powodu, że ówcześni socjaldemokratyczni działacze polityczni nie potrafili ideowo zjednoczyć narodu, a Ukraińska Republika Ludowa spłynęła krwią na wewnętrznych i zewnętrznych frontach, a Ukraina była rozdzielona przez czterech okupantów. Drugą próbą było ogłoszenie 30 czerwca 1941 r. aktu o Odrodzeniu ukraińskiej państwowości. Przez 15 lat najlepsi synowie i córki Ukrainy pod kierownictwem Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów (OUN) prowadzili bohaterską walkę zbrojną za wolność i państwowość Ukrainy, przeciwko niemiecko-nazistowskiej i rosyjsko-komunistycznej władzy. Ale siły były nierówne, sprzedajny Zachód przez swoją politykę nieingerencji rozwiązał ręce moskiewskim katom i ta druga próba stworzenia ukraińskiej państwowości także została utopiona we krwi. Trzecia fala ukraińskiej narodowowyzwoleńczej walki, która tym razem była kierowana przez liderów demokratów, miała miejsce w końcu lat 80. i na początku lat 90. XX w. i zakończyła się ogłoszeniem niepodległości Ukrainy i stworzeniem kosmopolitycznego Państwa Ukraina. Ale ukraiński naród na swojej ziemi w dalszym ciągu był bezpaństwowy i miał status niewolnika, rabowany i niszczony przez wewnętrznych i zewnętrznych drapieżników, a Państwo Ukraina niechybnie ześlizgiwało się do statusu pozbawionej praw neokolonii – pod ciągłą groźbą, że ponownie stanie się częścią imperium rosyjskiego. Dlaczego tak się stało? 253 Główną przyczyną obecnej nieudanej budowy państwowości był brak prawnej i uświadomionej przez całe społeczeństwo ideologii państwa, która by określała cele społeczeństwa i drogi do ich osiągnięcia. Drugą przyczyną było to, że fundamentem Państwa Ukraińskiego od samego początku były potraktowane jako priorytetowe doktryny (socjaldemokracja, liberalizm, pseudoobywatelskie społeczeństwo, kosmopolityzm, kapitalistyczny rynek itd.), a nie idea państwowego ukraińskiego narodu – nie ukraińska idea narodowa. Trzecia przyczyna – wola Narodu nie była głównym tematem, a sam on głównym podmiotem polityki państwowej. Jest konieczne stworzenie głównego systemu ukraińskiej władzy narodowej. I właśnie dlatego na Ukrainie walka o władzę jeszcze nie była walką o Ukrainę – za jej odrodzenie, rozwój i dobrobyt Ukraińskiego Narodu, za jego samoświadomość we wszystkich bez wyjątku dziedzinach życia, o państwowe zabezpieczenie jego godnej przyszłości. Nasz cel – to realizacja ukraińskiej idei narodowej, otrzymanie, wzmocnienie i rozwój narodowego państwa – państwa Ukraińskiego narodu na ukraińskich ziemiach, które by dało Ukraińskiemu Narodowi gwarantowany rozwój dla wszystkich obywateli Ukrainy – wszechstronna Wolność, Sprawiedliwość, Dostatek. I. Podstawy ideowo-światopoglądowe Naszym głównym hasłem jest hasło: Bóg! Ukraina! Wolność! Nasz narodowy najwyższy obowiązek: kultywowanie i realizacja ukraińskiej idei narodowej – idei państwowej samoświadomości ukraińskiej nacji, stworzenie ukraińskiego Państwa Narodowego z narodowymi władzami i realnym systemem ukraińskiego nacjonalnego władztwa narodu. Idea narodowa – to ideologiczna formuła, która wywodzi się nie tylko z aktualnych problemów społeczeństwa, ale z stałych interesów narodu, jest skierowana na najbardziej ogólny, główny i określony problem, od rozwiązania którego zależy 254 i rozwiązanie aktualnych problemów, i realizacja wszystkich dążeń idei narodu, a przede wszystkim jego bytu w czasie. Wszystkie ukraińskie biedy mają jedną wspólną przyczynę – bezpaństwowość ukraińskiego narodu. Klucz do rozwiązania korzyść narodu wszystkich ukraińskich problemów jest jeden: stworzenie Ukraińskiego Narodowego Państwa. Genialną poetyczną formułę ukraińskiej narodowości postawił Taras Szewczenko: „W swoim domu swoja jest prawda i siła, i wola”. Każda próba zamiany tej idei czyś innym jest świadomym lub nieświadomym przestępstwem przeciwko narodowi ukraińskiemu. Państwo Narodowe – to społeczno-polityczny system stworzony przez naród dla rozwiązywania swoich aktualnych problemów, realizacji swoich interesów i zabezpieczenia sobie gwarantowanej przyszłości. Narodowym Państwem kieruje narodowa władza wybrana przez naród. Narodowa władza – to jest władza, która jest nosicielem idei narodowej i działa nie w interesach tylko określonej klasy albo grupy społecznej, lecz w imię całego narodu i wszystkich obywateli narodowego Państwa. Narodowa władza – to prawny system określający rolę rdzennego narodu w budowaniu państwa i funkcjonowaniu państwa, przy której tworzenie prawa, kierowanie społeczeństwem i sądzenie obywateli mogą wykonywać tylko wybrani przez naród z liczby nosicieli idei narodowej tego narodu. Nasza ideologia: ukraiński nacjonalizm – ideologia obrony, zachowania i państwowego samostanowienia narodu ukraińskiego, to Idea i Sprawa w imię Ukrainy. Nasza polityka: walka za ukraińską Ukrainę, a nie za możliwość panowania nad własnym narodem. Nasza walka: o władzę narodu, a nie o władzę nad narodem. Nasze stanowisko: ideowo-polityczna opozycja – zawsze z narodem, a z władzą tylko do tego czasu, póki ona działa w interesach narodu. Nasza metoda: na diabła – krzyż, na wroga – miecz! Nasze zasady: jeśli nie ja – to kto? Jeśli nie teraz – to kiedy? Jeśli trzeba – to jest to możliwe! Nasze pole działalności: we wszystkich regionach Ukrainy, w lokalnych kolektywach i samorządach – na ulicach i pla255 cach, we wszystkich miejscach zamieszkania Ukraińców, a nie tylko w salach narad, gabinetach i korytarzach władzy. Nasza stosunek do nie-Ukraińców: – przyjazne do tych, którzy razem z nami walczą o ukraińskie Państwo Narodowe; – tolerancyjne – do tych, którzy pozytywnie odnoszą się do naszej wali o prawo bycia gospodarzami swojego losu na swojej ziemi: „Nam wszystkim tutaj wystarczy miejsca” (Bandera); – wrogie – do tych, którzy przeciwdziałają procesom ukraińskiego odrodzenia narodowego i stworzenia państwa. Nasi wrogowie: Imperializm i szowinizm, komunizm i nazizm, demoliberalizm i kosmopolityzm, globalizm i pseudo racjonalizm i wszystkie inne siły nieczyste, które dążą do pasożytowania na krwi i pocie Ukraińców lub sprowadzenia ich z głównej drogi do swojego państwa narodowego. Nasze podwójne zadanie: przeprowadzić jakościowe, rewolucyjne przemiany w interesach narodu ukraińskiego, ale przy tym go nie osłabiać i nie zagrozić mu likwidacją samego istnienia ukraińskiej państwowości i niezależności. Jest to możliwe do zrobienia przez połączenie państwowych wysiłków ukraińskich elit politycznych i narodu, zjednoczonych nacjonalną ideą ukraińską. Nasze przekonania: dopóki ukraiński naród nie rozwiąże swojego głównego problemu – nie stworzy własnego narodowego państwa, nie uczyni prawem swojego prawa do tworzenia państwa, formowania i kontrolowania władzy – dopóty ani jeden z problemów (politycznych, socjalnych, ekonomicznych, międzynarodowych, wojennych, religijnych, oświatowych, kulturalnych, ekologicznych i innych) nie będzie rozwiązany na korzyść narodu, dopóty nad Ukraińcami na ich ziemi będą panowały obce prawdy, obca siły, obca wola. II. Zasady polityczno-programowe 1. Ukraińska droga Tradycyjnie nasze elity polityczne już 15 lat proponują ukraińskiemu społeczeństwu tylko dwie drogi rozwoju państw, związane z władzą i pseudoopozycyjne. Istota propozycji każdej władzy sprowadza się do tego, żeby za każdą cenę utrzymać się u władzy, zachować obecny system 256 grabarzy narodu i kraju, nie dopuścić do odrodzenia w pełnej skali i politycznego potwierdzenia prawdziwego gospodarza Ukrainy – ukraińskiego narodu. W tym celu proponuje się i za każdym razem przedstawia epokowe i ratunkowe doktryny polityczne lub konstytucje antyukraińską albo bezsensowne referenda lub złodziejskie reformy, a niekiedy jeszcze bezideowe wybory. Wszystko to odwraca uwagę Ukraińców od głównej sprawy – stworzenia własnego państwa. W tej sytuacji każde wystąpienie przeciwko skorumpowanej i demonstracyjnie antyukraińskiej władzy jest przyjmowane jako opozycyjne i zbawcze dla narodu. Ale nie o to chodzi, jeżeli każde z tych wystąpień ma taki sam cel i proponuje to samo, co władza. Nasz program jest prawdziwie opozycyjny dlatego, że proponuje cos jakościowo i rewolucyjnie nowego we współczesnej ukraińskiej polityce: ukraińską ideę narodową jako odwieczny cel ukraińskiego narodu i ukraińską drogę do tego celu. Ukraińska droga – to kontynuowanie wielowiekowej ideowo politycznej walki o realizację ukraińskiej nacjonalnej idei – celu. To jest walka nie o kolejnego dawcę obietnic i nie za stado dawców obietnic, ale o ukraińskie państwo narodowe i ukraińskie narodową władzę. 2. Narodowe Państwo Państwo – to jest taki system polityczny, który może pracować tylko na dwa sposoby: albo na korzyść narodu, albo przeciwko narodowi. W historii i współczesnej praktyce politycznej ludzkości jeszcze nie było ani jednego wypadku, aby w interesach narodu działało nienarodowe państwo. Jednak i władza, i „opozycja” zawsze proponują Ukraińcom cos innego. Jesteśmy za ukraińskim państwem narodowym. A w państwie narodowym tworzyć prawa, kierować społeczeństwem i sądzić obywateli mogą tylko wybrańcy narodu – spośród nosicieli idei narodowej tego narodu. I to prawo ukraińskiego narodu do narodowej władzy, do formowania własnej narodowej władzy i narodowej elity powinno być regulowane prawem. Państwo narodowe – to naturalne dążenie każdego rozwiniętego narodu, to ukoronowanie jego politycznego samookreślenia się, w rezultacie którego staje się pełnoprawnym, jedynym gospodarzem swojego losu na swojej ziemi, swojego pań257 stwa i władzy w nim, swojego kraju i wszystkich jego bogactw. Państwo narodowe – to polityczne wykształcenie rdzennego narodu na jego własnym terytorium, aby zabezpieczyć swoje interesy we wszystkich sferach życia, aby gwarantować odrodzenie i rozwój, rozkwitanie i trwanie nacji w czasie. Narodowe państwo – to polityczny system w którym władza (wszystkie jej gałęzie, struktury i odpowiedzialni urzędnicy) są nosicielem narodowej i idei oraz stanowczym obrońcą interesów swojego narodu – zarówno w kraju, jak i na arenie międzynarodowej. Państwo narodowe – to stały zorganizowany i mocny wpływ na władze przez powszechny mechanizm ukraińskiej narodowej władzy, która gwarantuje Ukraińcom, że każda władza będzie działać tylko w ukraińskich interesach narodowych – inaczej natychmiast przestaje być władzą. Państwo narodowe – to państwo, którego socjalno-ekonomiczna polityka realizuje się według formuły: „Od stworzenia i umocnienia państwa narodowego – przez obronę gospodarczych interesów narodu – do dobrobytu każdego obywatela”. Państwo narodowe – to państwo, gdzie głównym i określającym kryterium działalności każdego obywatela jest dobro narodu. Państwo narodowe – to państwo, w którym nie mieszają się pojęcia „prawa mniejszości narodowych” i „pretensje byłych okupantów i kolonizatorów” i w którym obywatele innych narodowości uznają rdzenny naród za gospodarza kraju – mają nie tylko równe z nimi prawa ale i obowiązki, znają i szanują jego język, prawo i historię, mają niezbędne warunki do swojego narodowego zachowania i rozwoju, występują jako uprawnieni przedstawiciele kultury swojego narodu, a nie piąta kolumna obcych państw i ponadnarodowych drapieżników. Państwo narodowe – to państwo, które działa w imię wszystkich martwych, żywych i nienarodzonych w Ukrainie i nie w Ukrainie189 3. Narodowa władza Obecna kosmopolityczna demokracja opiera się na bezideowej i dlatego politycznie zdezorientowanej mechanicznej większości, którą z łatwością kierują w swoich interesach i władze i różne finansowe struktury. Mechanizm tej „demokracji” 258 jest w pełni kontrolowany i „włączany jest” przez władze lub „przez bankowe rachunki” zgodnie z ich celami. Żadnej realnej władzy naród nie ma i na funkcjonowanie państwa nie ma żadnego wpływu. Mało tego, nawet poprzednie ograniczone możliwości narodu, by chociaż od czasu do czasu wpływać na formowanie władzy (wybory prezydenta i parlamentarne) są odbierane narodowi i oddawane na korzyść partii nierealizujących interesów narodowych. Nasz cel – przekształcić Ukrainę w państwo narodowe z realnym systemem władzy narodowej i stałym rozszerzeniem władzy społeczeństwa we wszystkich sferach życia państwowego. Albowiem jakby „narodową” była władza – i genetycznie, tj. według pochodzenia ludzi władzy, i według sposobu powstawania (przez wybory lub przez wyznaczanie) – zawsze będzie ona systemem zamkniętym i jako taka będzie dążyć do samozamykania się, skupiania się na własnych interesach i do działania na swoją korzyść. „Dobrą” jest nie ta władza, która składa się z dobrych ludzi, ale ta, która znajduje się pod stałą codzienną kontrolą i naciskiem zjednoczonego ideą narodową narodu – przez powszechny system narodowej władzy. 4. Polityka wewnętrzna W Ukrainie legalnym i zgodnym z prawem może być tylko ukraińskie państwo narodowe – państwo narodu ukraińskiego na ukraińskiej ziemi. Zadaniem polityki wewnętrznej władzy powinno być stworzenie i rozwój ukraińskiego państwa narodowego, polityczna strukturyzacja społeczeństwa według stosunku do idei państwa i konsolidacji obywateli pod flagą ukraińskiej idei narodowej. Wewnętrzna polityka państwa powinna być skierowana na realizację ukraińskiej idei narodowej i systemu ukraińskiej władzy narodowej we wszystkich bez wyjątku sferach życia społecznego. 5. Narodowe bezpieczeństwo i obrona I władza, i „opozycja” widzą gwarancje bezpieczeństwa państwa tylko w międzynarodowym uznaniu Ukrainy, w jej członkostwie w europejskich i światowych strukturach, w part259 nerstwie w ramach NATO, Sojuszu Niepodległych Państw, Unii Europejskiej itd. To niebezpieczna i zgubna dla Ukrainy polityka, bazuje ona na świadomym lub nieświadomym mieszaniu pojęć „bezpieczeństwo narodu” (czyli likwidacji wszystkiego, co przeszkadza wszechstronnemu odrodzeniu, rozwoju i państwowemu samostanowieniu ukraińskiego narodu), „narodowego bezpieczeństwa” (przeciwdziałanie wewnętrznym i zewnętrznym czynnikom, które są sprzeczne z interesami ukraińskiego narodu we wszystkich sferach życia i zagrażają mu w przyszłości) i „bezpieczeństwo państwa” (zaufana obrona państwa od możliwej agresji, okupacji i prób niekonstytucyjnej zmiany władzy). Jesteśmy przekonani, że : a. niezawodnie gwarantować bezpieczeństwo Ukrainy może tylko sam ukraiński naród zjednoczony przez ukraińską narodową i tylko we własnym narodowym państwie; b. jeśli władza nie demaskuje i nie karze wrogów narodu i państwa, to znaczy, że ona sama jest wrogiem narodu i państwa. 6. Polityka gospodarcza Ekonomika to system zabezpieczenia materialnych interesów tych, do kogo należy władza. W rozwiniętych państwach narodowych naród zdobył dla siebie znaczącą część władzy, a wraz z nią prawo do znaczącej części w dystrybucji dochodów z działalności gospodarczej. Nasza gospodarka nie tylko nie chroni materialnych interesów narodu, ale jest przekształcona w doskonały system grabieży narodu i państwa i jest główną częścią systemu likwidacji ukraińskiego narodu. Przy tym na wszystkich wyborach i władza, i „opozycja” obiecują jeszcze bardziej ją udoskonalić, żeby była jeszcze bardziej efektywna. Kluczem do przekształcenia gospodarki w system ochrony materialnych interesów narodu jest tylko narodowo państwowa polityka: stworzenie własnego narodowego państwa. Dlatego efektywna i pożyteczna dla narodu może być tylko gospodarka w narodowych państwach, gdzie ona jest budowana i rozwija się według formuły: „od stworzenia i zatwierdze260 nia państwa narodowego – przez państwową obronę gospodarczych interesów narodu – do dobrobytu każdego obywatela”. My kierujemy się narodowymi zasadami: „Swój do swego po swoje”, „Ukraińskie pieniądze, ukraińskie ręce na ukraińskie sprawy”, „wy nie dajecie nam żyć – my nie damy wam panować!” itd. 7. Polityka społeczna Gwarantem efektywności i perspektywiczności polityki socjalnej i obrony obywateli jest państwo narodowe. U podstaw polityki społecznej leżą istotne dla narodowego państwa zasady narodowej solidarności, sprawiedliwości i odpowiedzialności we wzajemnych relacjach obywateli z państwem, właścicieli z pracownikami najemnymi, gotowych do pracy i niepracujących mieszkańców. Narodowe państwo jest stworzone w tym celu, aby rozwiązywać na korzyść narodu wszystkie problemy, w tym i społeczne. Obietnice rozwiązania obecnych problemów społecznych bez stworzenia ukraińskiego narodowego państwa – to jest lub polityczny dyletantyzm lub jawne antyukraińskie polityczne oszustwo. 8. Polityka rolna Wieś to nie tylko producent ziarna i nie tylko producent surowców dla miejskiego przemysłu spożywczego, jak uważają i władza i „opozycja”. Ukraińska wieś – to powstały przez tysiąclecia efektywny i unikalny system wszechstronnego materialnego i duchowego sposobu życia, narodowej świadomości i narodowego trwania. Nie mogą istnieć „pozbawione perspektyw” wsie: każda z nich jest częścią ukraińskiego narodowego świata i każda jest niezbędna narodowi. Odradzać, rozwijać i chronić trzeba każdą wieś – nie tylko jako jednostkę produkcyjną, ale przede wszystkim jako żywą i nie dającą się niczym zastąpić komórkę narodowego organizmu. Efektywnie rozwijać się ukraińska wieś może tylko w ukraińskim państwie narodowym. Cała państwowa polityka i praktyka w stosunku do wsi powinna być skierowana na jej utrzymanie, odrodzenie i wszechstronny rozwój, na stworzenie takich warunków, żeby nie tylko zakończyła się migracja ze wsi, lecz także rozpoczął się proces odwrotny – powrót 261 byłych mieszkańców wsi i przeprowadzenie się na wieś części mieszkańców miast. Właśnie według tych kryteriów powinna być oceniana polityka agrarna i praktyka władzy. 9. Oświata System oświaty na Ukrainie potrzebuje fundamentalnych zmian, które powinny odpowiadać ukraińskiej idei narodowej. Celem systemu oświatowego Ukrainy powinien być rozwój i zwielokrotnienie intelektualnego i twórczego potencjału jednostki i narodu w całości, formowanie wysoko wykształconych kadr narodowego państwa i wychowanie narodowo świadomych, aktywnych gotowych do poświęceń obywateli ukraińskiego państwa narodowego. Oprócz tego oświata to tylko na pierwszy rzut oka skarbiec wiedzy, którą trzeba zdobyć. W istocie głównym i najważniejszym w niej jest coś innego. Oświata – to szkoła poznania, myślenia i twórczości. Formować ona powinna nie tępych erudytów, ale jednostki z wysoką kulturą myślenia, które potrafią zdobywać, realizować i twórczo wykorzystywać wiedzę dla rozkwitu swojego narodu i państwa. Dla realizacji tego kompleksowego celu Rząd powinien przygotować i zaproponować dla publicznej dyskusji, a Rada Najwyższa nadać ramy prawne narodowo zorientowanego programu państwowego rozwoju oświaty w Ukrainie. 10. Kultura Celem polityki kulturalnej państwa narodowego powinno być zachowanie i odrodzenie, rozwój i zwielokrotnienie kulturalnych osiągnięć narodu, przekształcenie systemu kultury w mocny i stale działający czynnik wzmacniania w społeczeństwie wysokich estetycznych, duchowych i moralnych narodowych wartości oraz formowanie narodowej etycznej i estetycznej świadomości społecznej, stworzenie w każdym Ukraińcu duchowo światopoglądowego immunitetu przeciwko rosyjskiemu i zachodniemu imperializmowi kulturowemu. 11. Nauka Nauka – to generator intelektu narodu, niewyczerpane źródło nowych idei i technologii, fundament narodowej ekonomi262 ki określający czynniki społecznego rozwoju i klucz do przyszłości narodu. Narodowy system naukowych instytutów powinien być jądrem i źródłem intelektualnego potencjału narodu, określonym przez czynnik rozwoju, wzmocnienia i postępu państwa narodowego. 12. Polityka religijno-wyznaniowa Celem naszej religijno-wyznaniowej polityki jest religijno-duchowe odrodzenie narodu ukraińskiego i stworzenie jednej narodowej chrześcijańskiej Cerkwi. Pod pojęciem narodowej Cerkwi rozumiemy przede wszystkim religijne zjednoczenie chrześcijan, duchowieństwa i hierarchów, którzy wezmą na siebie odpowiedzialność przed Bogiem i ludźmi za to, aby drogą Chrystusa prowadzić i doprowadzić do Boga powierzony im naród, takim jaki stworzył go Bóg, a nie takim jakim chcieli go zrobić różni okupanci i ich potomkowie, często – jawni słudzy szatana. Cerkiew, która uważa, że modlitwy Ukraińca Bóg może zrozumieć tylko w rosyjskim przekładzie – to nie nasza Cerkiew. Obecne religijno-wyznaniowe rozdrobnienie w Ukrainie – to rezultat działań nie Boga, ale człowieka i dlatego ono powinna być pokonane przez ludzi. Duchowa i cerkiewna jedność wszystkich chrześcijan została nam przekazana przez Boga i dlatego nie może być przedmiotem dyskusji politycznej, dyskutowanie mogą być tylko plany, programy i praktyczne kroki osiągnięcia tego celu. 13. Polityka młodzieżowa Obecna ukraińska młodzież została porzucona przez państwo na pastwę losu i stała się ofiarą dokładnie zaplanowanych i kultywowanych zboczeń: narkomanii, alkoholizmu, demoralizacji, homoseksualizmu, gwałtów, braku duchowości, denacjonalizacji, apolityczności itd. Antyukraińska władza werbuje sobie z młodych Ukraińców posłuszne sługi, nieukraińskie polityczne sfery – bezmyślny elektorat, kosmopolityczny biznes, bezmyślnych niewolników, sfery kryminalne – ślepych wykonawców, a zagraniczny kapitał – pozbawionych praw tanich niewolników. Pozostali nie mają nawet takiej perspektywy, 263 dlatego są skazani na to, by zapić się na śmierć, zdemoralizować i wyrodzić, przekształcając w ogromną i pozbawioną pomocy biomasę, którą łatwo trzymać w posłuszeństwie. Tak, według idei antyukraińskich wewnętrznych i zewnętrznych sił ukraiński naród powinien stracić przede wszystkim młodzież, a to znaczy – swoją przyszłość. „Tryzub”, którego większość członków, to młodzi ludzie, przeciwstawia się tym planom i widzi w młodzieży główną siłę w walce o państwowe istnienie narodu ukraińskiego. Młode pokolenie powinno realizować marzenie poprzedników, kontynuować ich dzieł i zabezpieczyć godną przyszłość – narodowi, państwu, sobie. 14. Kultura fizyczna i sport Ukraiński naród stoi na progu fizycznej degradacji. Obecna władza nie ma i nie realizuje jakiegokolwiek sensownego ogólnopaństwowego programu kultury fizycznej mieszkańców i rozwoju sportu: wszystko jest puszczone na żywioł, na przypadkowość. W Ukrainie faktycznie ma miejsce ludobójstwo narodu ukraińskiego. Już funkcjonują w społecznej świadomości określone liczby: na Ukrainie jakoby rolników wystarczy tylko 2 miliony, a wszystkich mieszkańców wystarczy i 30 milionów. Nasz cel – odrodzić duchowe i fizyczne zdrowie narodu. 15. Ochrona zdrowia Ochrona zdrowia obywateli jest bezwarunkowym obowiązkiem państwa. Jednak obecna polityka państwowa doprowadziła do tego, że absolutna większość obywateli została ograbiona przez oligarchiczno-klanową władzę, a także przez wewnętrznych i zewnętrznych drapieżników pozbawiona możliwości podtrzymywania swoje zdrowie we właściwym stanie. Nasz cel – wywalczyć i zrealizować prawo narodu do bezpłatnej i wysoko efektywnej ochrony zdrowia, a pracownikom służby zdrowia zapewnić konieczne warunki pracy i godny ich profesji poziom życia. 16. Polityka ekologiczna Ochrona środowiska naturalnego – to przede wszystkim ochrona zdrowia obecnego i przyszłych pokoleń. Ukraina otrzymała w spadku od imperium moskiewskiego ogromny kompleks 264 problemów ekologicznych – łącznie z rezultatami wybuchu w Czarnobylu190. Jednak barbarzyński stosunek do przyrody, drapieżna eksploatacja przyrody i ignorowanie problemów bezpieczeństwa ekologicznego trwa również i teraz. Nasze zadanie – przerwać niszczenie przyrody, stworzyć warunki dla jej odrodzenia i zostawić środowisko naturalne naszym potomkom w lepszym stanie, niż to w którym teraz żyjemy. 17. Polityka informacyjna Informacyjna przestrzeń państwa jest nieodłącznym czynnikiem jego suwerenności i systemu bezpieczeństwa narodowego. Kto nią włada, ten faktycznie rządzi krajem. Polityka informacyjna władzy przez lata niepodległości doprowadziła do tego, że informacyjna przestrzeń Ukrainy była budowana przez nieukraińskie, antyukraińskie, kosmopolityczne i prorosyjskie klany oligarchiczne i wykorzystywana nie w interesach narodu ukraińskiego społeczeństwa, państwa, ale dla realizacji ich ciemnych idei. W szczególności środki informacji stały się silnym i wciąż działającym czynnika krzewienia braku duchowości i denacjonalizacji Ukraińców, demoralizacji i ideowo-politycznej dezorientacji społeczeństwa. Klanowość informacyjnej przestrzeni Ukrainy jest główną przyczyną fizycznych ataków na dziennikarzy, co skrajnie negatywnie wpływa na image państwa. Dziennikarze są zmuszani do pracy niewolniczej na rzecz klanów i działania (publicznie!) w interesach „swojego” klanu, a następnie giną – nie za swoje przekonania, lecz jako ofiary wojen międzyklanowych. Dlatego przeciwstawianie się sile klanów w przestrzeni informacyjnej Ukrainy i jej istotna ukrainizacja – to jest jedno z priorytetowych zadań władzy. Informacyjna polityka państwa ukraińskiego powinna kierować się ukraińską ideą narodową i zadaniami jej realizacji. 18. Ukraińska diaspora Jedna trzecia Ukraińców – nie mniej niż 20 milionów – żyje poza granicami kraju. Część z nich żyje na ukraińskich etnicznych ziemiach, które pozostają na terytoriach różnych państw. Inni zostali wypchnięci z Ukrainy przez niemiłosierną nędzę i przez 265 okupantów, rozrzuceni w obcych krajach. Wszyscy oni razem tworzą zadziwiająco mocną i patriotyczną diasporę ukraińską. Po grudniowym (1991) referendum Ukraińcy diaspory masowo ciągnęli do ukraińskiego państwa, wierząc szczerze, że to będzie wymarzone przez wiele pokoleń państwo narodowe Ukraińców. Jednak żadna z „ukraińskich” władz nie tylko nie przejmowała się problemami ukraińskiej diaspory, nie tylko nie wykorzystywała kolosalnego potencjału państwowego 20 milionowej diaspory ukraińskiej, ale jeszcze doprowadziła do „czwartej fali” emigracji – znowu miliony Ukraińców porzuciły swój kraj w poszukiwaniu jakiejkolwiek godziwej płacy. W tym czasie Ukrainę w niekontrolowany sposób nawiedzają imigranci nie-Ukraińcy. Ukraińska diaspora znowu będzie ciągnąć do swojego kraju tylko po warunkiem, że Ukraina stanie się nie tylko formalnie, ale i naprawdę państwem ukraińskim – państwem wszystkich martwych, żywych i nienarodzonych Ukraińców na Ukrainie i poza nią. 19. Polityka narodowa Ukraiński naród w niepodległym państwie pozostaje zakładnikiem jeszcze imperialnej polityki narodowej, którego jednym z głównych zasad było nie dopuszczać przedstawicieli etnicznego narodu do kierownictwa w systemie władzy, nauki, oświaty, kultury, informacji, finansów, przemysłu, gospodarki wiejskiej, systemu prawa, systemu obrony, medycyny. Jeśli nie było potrzebnej kandydatury nie-Ukraińca, przyjmowali Ukraińca, ale przede wszystkim nie miejscowego, a w żadnym wypadku świadomego narodowo. Ta polityka troskliwie była zachowana i w niezależnej Ukrainie. A likwidacja rubryki „narodowość” w naszych paszportach i innych dokumentach została wymyślona po to, aby uprawnić nacjonalną obcość władzy i w taki czysto biurokratyczny „zachodni”, „demokratyczny” i „niewinny” wydawałoby się sposób ukryć przed Ukraińcami, że we wszystkich sferach rządzi nimi ta nieukraińska „elita”. Poza tym nie-Ukraińców na Ukrainie jest tylko około 20%. I absolutna większość z nich nie jest nastawiona przeciwko Ukraińcom i przeciwko naszemu prawu, aby mieć własne państwo dla ochrony swoich narodowych interesów i dążeń. 266 Podczas grudniowego referendum 1991 r. za niezależnością zagłosowało 92% mieszkańców, czyli większość nie-Ukraińców opowiedziała się za ukraińskim niepodległym państwem. Nasza Organizacja działa w duchu ukraińskiego nacjonalizmu i dlatego buduje swoją narodową politykę nie na tym, żeby pozbyć się wszystkich nie-Ukraińców, lecz na tym, żeby stworzyć Ukrainę swoim narodowym państwem. Organicznie wpisać narodowe mniejszości w ukraińskie życie społeczne można będzie tylko na podstawie ukraińskiej nacjonalnej idei i tylko w ukraińskim państwie narodowym. Zbudować silny fundament wspólnej przyszłości, można i trzeba już teraz – w procesie walki o realizację ukraińskiej narodowej idei. Dlatego przyszłość narodowych mniejszości na Ukrainie bez wątpienia będzie określana przez naród ukraiński i będzie zależała od ich obecnej roli w państwie i społeczeństwie, a także od uczestnictwa w procesach budowy ukraińskiego narodowego państwa. 20. Tatarzy krymscy Natychmiastowych i specjalnych decyzji wymaga problem repatriacji narodowego odrodzenia, państwowego samostanowienia i wdrożenia do ukraińskiego społeczeństwa narodu krymsko-tatarskiego. Krymscy Tatarzy poza Ukrainą nie mają swoich narodowych metropolii. Ukraińska ziemia – to jest ich jedyna ziemia rodzinna, z której byli przemocą deportowani przez imperialno-komunistyczny reżim i dlatego mają prawo do powrotu do kraju rodzinnego. Na Ukrainie krymscy Tatarzy – to nie mniejszość narodowa, lecz rdzenni mieszkańcy tej części ukraińskiej ziemi, na której oni stali się narodem. Tylko na Ukrainie krymscy Tatarzy mogą się zjednoczyć jako naród i walczyć o swoje wszechstronne narodowe odrodzenie, państwowe samostanowienie i zapewnienie swojej przyszłości. To dążenie może być realizowane: a. tylko na terytorium Ukrainy; b. tylko pod flagą ukraińskiej idei narodowej i w ramach ukraińskiego państwa narodowego; c. tylko przy uczestnictwie i z pomocą ukraińskiego narodu; d. tylko w formie krymsko-tataro-ukraińskiej autonomii. Wszelkie próby ignorowania lub odłożenia na później krymsko-tatarskiego problemu lub rozwiązania ich bez Ukraińców 267 lub przeciw ukraińskim interesom narodowym niechybnie będzie skutkowało nowymi problemami – i dla Ukraińców, i dla krymskich Tatarów, i dla przedstawicieli mniejszości narodowych, przede wszystkim tych, które żyją na Krymie. 21. Polityka zagraniczna Współczesnym tendencjom globalistycznym, marginalizacji i likwidacji narodów, rozmywaniu suwerenności państwowej i neoimperialnym dążeniom narody mogą przeciwstawić się tylko przez stworzenie i wszechstronne umocnienie swoich państw narodowych. Działalność zagraniczna ukraińskiego państwa powinna być realizacją ukraińskiej idei narodowej na międzynarodowej arenie, a najważniejsze zasady ukraińskiej polityki zagranicznej – wywodzić się z naturalnych potrzeb, interesów i dążeń ukraińskiego narodu. III. Strategia i taktyka organizowanego nacjonalizmu Celem organizowanego nacjonalizmu, a to znaczy i naszej Organizacji, jest realizacja ukraińskiej idei narodowej – zbudowania Ukraińskiego Niezależnego Jednolitego państwa. Właśnie ten cel jednoczy nas w ideową, nacjonalistyczną i zwartą organizację i określa naszą działalność. Właśnie realny wkład we wspólną Sprawę realizacji tego celu jest dla nas głównym kryterium oceny każdego członka, każdego nacjonalisty, każdej nacjonalistycznej organizacji. Właśnie według stosunku do idei narodowej i naszej walki oceniamy Ukraińców i nie-Ukraińców, społeczne i polityczne organizacje, wszystkie gałęzie, struktury i funkcjonariuszy władzy, politykę obcych państw i ponadnarodowych sił i określam swoją pozycję stosunku do nich. Zadania strategiczne a. W sferze ideologii – stworzyć nacjonalizm istotą ukraińskiego myślenia narodowego, społecznego zachowania narodu, państwa i funkcjonowania władzy. b. W sferze organizacyjnej – dążyć do organizacyjnej jedności sfery narodowej polityki, środowisk, obozów – pod flagą ukraińskiej idei narodowej, na podstawie ukraińskiego nacjonalizmu i pod kierownictwem odrodzonej i zjednoczonej OUN191. 268 c. W sferze polityki – dążyć do stworzenia jądra przyszłego systemu ukraińskiego odrodzenia narodowego i państwowości w postaci bloku narodów patriotycznych sił w celu uczestniczenia w procesach politycznych. Taktyka nacjonalistycznych organizacji: Każda nacjonalistyczna organizacja funkcjonuje autonomicznie, ale działa w kierunku ideowo-światopoglądowym, organizacyjnym i politycznym w zbliżeniu i konsolidacji nacjonalistycznego środowiska. Każda nacjonalistyczna organizacja uczestniczy w wypracowaniu ogólnego programu politycznego i przyjmuje go jako istotę planowania swojej działalności, biorąc pod uwagę charakter i możliwości swojej organizacji. Nacjonalistyczne organizacje mogą działać samodzielnie lub w składzie różnych politycznych organizacji, jeśli to służy zbliżeniu tych struktur do realizacji ukraińskiej idei narodowej. O swoich politycznych planach i działaniach każda organizacja informuje inne nacjonalistyczne organizacje – w celu uniknięcia nieporozumień i konfrontacji lub dla wypracowania wspólnego stanowiska. Nacjonalistyczne organizacje odżegnują się od praktyki publicznej polemiki i współzawodnictwa: powinniśmy występować nie jako polityczni konkurenci, lecz jako współpracownicy we wspólnej walce o realizację wspólnej idei. Nie monopolizujemy ani idei nacjonalistycznej, ani swojego Programu, ani oddzielnych idei i propozycji. Przeciwnie nasze zadanie to stymulować drugie ukraińskie polityczne i społeczne organizacje, ich bloki przedwyborcze i kandydatów do włączenia w swój program idei narodowej państwowości. 269 Aleksiej Siemionow. Miejsce przestępstwa: „Majdan”192 Wielomiesięczny kryzys polityczny na Ukrainie towarzyszący siłowym przepychankom między władzą a opozycją doprowadził do faktycznego zawieszenia normalnego funkcjonowania organów prawa w wielu regionach kraju. W Kijowie i innych regionach kraju rozkwitł bandytyzm, szeroko rozprzestrzeniały się samosądy. W warunkach bierności organów ochrony prawa masowo dochodziło do ciężkich i wyjątkowo ciężkich przestępstw przeciwko jednostkom – pobić, gwałtów, gróźb zabójstwa. Te przestępstwa miały zarówno karne, jak i polityczne podłoże, wielu z nich nie tylko nie zapobiegł bierny aparat ścigania, ale nawet nie zostały zarejestrowane zgodnie z procedurami. Współpracownicy organów ścigania także byli ofiarami pobić i gróźb ze strony przestępców. 18 lutego 2014 r. 18 lutego 2014 r. doszło do raptownego zaostrzenia sytuacji i wydarzeń, które potem nazwano „krwawym wtorkiem”. Starcia między radykałami Euromajdanu i organami ścigania w centrum Kijowa zaczęły się ponownie w dniu posiedzenia Rady Najwyższej, na którym opozycja zażądała natychmiastowego powrotu do parlamentarno-prezydenckiej formy władzy i przywrócenia konstytucji z 2004 r.. Na poparcie tych żądań liderzy opozycji zorganizowali „pokojowy marsz” na Radę Najwyższą z próbą jej zablokowania, w którym uczestniczyło kilka tysięcy uzbrojonych aktywistów Euromajdanu. Wiec, na czele którego stanęli deputowani Andrij Illenko, Ołeh Tiahnybok, Ołeh Laszko i Andrij Parubij stracił swój „pokojowy” charakter, kiedy kolumna demonstrantów prowadzona przez bojowników Samoobrony Majdanu na 100 metrów przed budynkiem Rady Najwyższej zderzyła się z ciężarówkami użytymi przez milicję do zagrodzenia ulicy Szełkowycznej. Zderzywszy się z szeregami milicji, demonstranci zaatakowali ich, rozbili i popalili kilkanaście osobowych samochodów i ciężarówek, które blokowały przejazd, wtargnęli do budyn270 ku, podpalali opony samochodowe, rzucali kamienie i butelki z koktajlami Mołotowa w milicjantów. W centrum Kijowa zaczęły się brutalne starcia między siłami porządkowymi, które ochraniały wejścia do Rady Najwyższej, a protestującymi. Demonstranci zdobyli i spalili biuro Partii Regionów. Zginęło 2 współpracowników biura – jeden został zastrzelony, drugi pobity i uległ śmiertelnemu zatruciu dymem193. Berkut i milicja wypchnęli bojowników z ulicy Hruszewskiego, z placu Europejskiego i z części wcześniej zdobytych przez nich budynków. Do wieczora oddziały Berkutu i wojsk wewnętrznych odepchnęły manifestantów na Majdan Niezależności i przystąpiono do rozbijania Euromajdanu. W ciągu dnia setki cywilów i funkcjonariuszy organów porządkowych zwracały się o pomoc medyczną i były hospitalizowane. W rezultacie starć bojowników Euromajdanu (Prawy Sektor) ze strukturami siłowymi (Berkut) zginęło 13 bojówkarzy (240 hospitalizowano) i 10 milicjantów (350 hospitalizowano, a z nich 74 z ranami postrzałowymi). Ucierpiało 28 dziennikarzy. Niektórzy milicjanci mieli rany postrzałowe w szyję, wśród nich śmiertelne194. 19 lutego 2014 r. 19 lutego radykałowie zdobyli wiele budynków administracji we Lwowie, wśród których była siedziba administracji wojewódzkiej, a także gmachy wojewódzkich komend Służby Bezpieczeństwa Ukrainy, Prokuratury, Inspekcji Podatkowej, milicji drogowej, wojewódzkie i miejskie oddziały Spraw Wewnętrznych, dzielnicowe oddziały Ministerstwa Spraw Wewnętrznych – halicki, frankowski, szewczenkowski i łyczakowski. Zdobywaniu budynków towarzyszyły niszczenie sprzętów biurowych i dokumentów, zniszczono około 30% pojazdów milicyjnych. Doszło do ataku na jednostkę numer 4114 wewnętrznych wojsk Ukrainy. W czasie szturmu radykałowie zdobyli amunicję żołnierzy i podpalili budynek koszar, w rezultacie czego spłonął co najmniej jeden wojskowy. Później pożar rozszerzył się na magazyn amunicji. Mer Lwowa ogłosił, że z dzielnicowych komend milicji Lwowa w czasie nocnych ataków skradziono broń. Odpowiedzial271 ność za to wzięła na siebie Rada Ludowa. Ogółem we Lwowie i województwie lwowskim radykałowie zdobyli ponad 1170 jednostek broni (prawie 1000 pistoletów Makarowa, ponad 170 automatów Kałasznikowa, karabinów maszynowych Kałasznikowa i broni snajperskiej, ponad 18 tysięcy amunicji różnego kalibru)195. W województwach zachodniej Ukrainy bojownicy kontynuowali szturm na budynki administracji i komendy milicji, dopuszczając się przemocy w stosunku do jej pracowników. Tłumy młodych bojówkarzy z kijami bejsbolowymi rozpędziły organy władzy i kierownictwo siłowych resortów w Tarnopolu, Lwowie, Iwano-Frankiwsku, Wołyniu, Równem, Chmielnickim, Użhorodzie, Czerniowcach, Żytomierzu i w Sumach196. W Łucku na scenie miejscowego Euromajdanu przykuto kajdankami i oblano wodą gubernatora wołyńskiego Aleksandra Baszkalenkę, który odmówił podania się do dymisji, grożono mu też, że przyprowadzą w to miejsce jego rodzinę197. W Iwano-Frankiwsku powstańcy zdobyli miejscowy budynek SBU, skąd wyniesiono broń: 3 karabiny maszynowe, 268 pistoletów i 90 granatów198. W Chmielnickim w czasie starć pod budynkiem SBU otwarto ogień w kierunku demonstrantów, w rezultacie 2 ludzi zostało ciężko rannych199. W odpowiedzi na te działania demonstranci obrzucili budynek SBU koktajlami Mołotowa, wybuchł pożar i w trakcie dalszych działań jeszcze jeden z aktywistów zginął, zabity strzałem w głowę200. W Żytomierzu po odmowie milicji przejścia na stronę protestujących radykałowie wzięli szturmem budynek administracji wojewódzkiej i obrzucili butelkami z płynem zapalającym miejscowy urząd MSW. Jednocześnie werbowano studentów do samoobrony. Bojowników na zachodniej Ukrainie organizował Ołeksandr Muzyczko znany także jako Saszko Biłyj, który aktywnie uczestniczył w I wojnie czeczeńskiej. Jako reprezentant organizacji UNA-UNSO w latach 1994–1995 dowodził osobistą ochroną Dżochara Dudajewa201. W tym samym czasie w Kijowie kontynuowano oblężenie obozu Euromajdanu – protestujący zostali wypchnięci z jednej trzeciej części placu i z zajmowanych przez nich wcześniej 272 budynków. Jednak bojownicy zdobyli nowe budynki w miejsce straconych i spalonych podczas pożarów. W nocy z 18 na 19 lutego wybuchł pożar w domu związków zawodowych. Sprawcy tego pożaru są nieznani, lecz w czasie jego trwania według informacji zastępcy przewodniczącego frakcji Batkiwszczyna Siergieja Sobolewa żywcem spłonęło ponad 40 osób. Gaszenie pożaru trwało ponad dobę, strażacy znajdowali się pomiędzy walczącymi stronami i w związku z tym czterech z nich zostało rannych. Ratownicy uratowali dzięki ewakuacji z dachu 41 osób. Zawaliła się część budynku. Pożar został zgaszony dopiero rankiem 20 lutego. SBU ogłosiła rozpoczęcie operacji antyterrorystycznej. 20 lutego2014 r. 20 lutego w Kijowie nieznani sprawcy zorganizowali snajperski ostrzał uczestników Euromajdanu i organów porządkowych. W rezultacie z obu stron zginęło ok. 100 osób. Snajperzy strzelali także do pracowników medycznych, którzy wynosili rannych z Majdanu. Walczące strony wymieniały się wzajemnymi oskarżeniami o zorganizowanie ataku snajperskiego. Deputowany Hienadij Moskal twierdzi202, że snajperzy, którzy strzelali do ludzi na ulicy Instytuckiej, byli współpracownikami resortów siłowych i działali na rozkaz byłego przewodniczącego Rady Bezpieczeństwa Ukrainy Ołeksandra Jakymienki i ministra spraw wewnętrznych Ukrainy Witalija Zacharczenki. Z kolei generał major Ołeksandr Jakymienko, który stał na czele SBU przy prezydencie Wiktorze Janukowyczu, ogłosił, że strzały po obu walczących stronach przez nieznanych snajperów padały z budynku konserwatorium, które znajdowało się pod pełną kontrolą sił opozycji, a w szczególności tzw. komendanta Majdanu Andrija Parubija. W telefonicznej rozmowie między ministrem spraw zagranicznych Estonii Urmasem Paetem i szefową dyplomacji UE Catherine Ashton, (rozmowa została nagrana i opublikowana 5 marca na portalu YouTube), padło zdanie, że snajperzy mogli być wynajęci przez kogoś z opozycji203. Źródła kanadyjskiego wydawnictwa Global Research informują, że snajperzy, którzy strzelali do ludzi na Majdanie, jako273 by należeli do organizacji „Ukraińskie Zjednoczenie Narodowe – Ukraińska Narodowa Samoobrona” (UNA-UNSO)204. Pod snajperski ogień w centrum Kijowa dostali się także dziennikarze programu Russia Today, kula przeszła kilka centymetrów od korespondenta tej stacji Aleksieja Jaroszewskiego, kiedy ten przygotowywał się do bezpośredniej relacji na balkonie hotelu. W rezultacie filmowa grupa Russia Today została zablokowana w hotelu, którego kilka pięter znajdowało się pod kontrolą zamaskowanych członków opozycji. Tego samego dnia w Kijowie nieznani sprawcy obrabowali miejskie Muzeum Historii, które znajdowało się w Domu Ukraińskim205. Niektóre eksponaty wyniesiono, a pomieszczenie zdemolowano. Skradziono rzeźbę Katarzyny II wyprodukowaną w manufakturze Gardnera, a także serwis porcelanowy z XVIII w. Na podłodze pracownicy muzeum znaleźli resztki obserwatorium astronomicznego Ertela z 1825 r., fragmenty datowanej na początek XIX w. rozbitej rzeźby chłopca wyprodukowanej w fabryce Miklaszewskiego. Poza tym otworzono archeologiczne zbiory muzeum i wyniesiono komputery z księgowości. Jak ogłosiła kustosz muzeum Ludmiła Surgaj, o północy 19 lutego w pomieszczeniu włączył się alarm, a współpracownica zgłosiła to na milicję. Milicja przyjęła wezwanie, ale nie przyjechała na miejsce zdarzenia. Surgaj i jej koledzy dostali się do muzeum dopiero rankiem 19 lutego i zobaczyli ślady włamania. Żołnierze batalionu wojsk wewnętrznych, który stacjonował w Iwano-Frankiwsku, oddali radykałom swoje uzbrojenie: tarcze, hełmy, kamizelki kuloodporne, kajdanki – ponad sto kompletów. W Tarnopolu ograbiono składy Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Z magazynu wyniesiono materiały wybuchowe. Tarnopolski oddział specjalny Gryfon poinformował, że nie podporządkuje się oficjalnej władzy. W Kijowie 7 sotnia Samoobrony zdemolowała ekskluzywny sklep odzieżowy Junker w dzielnicy w okolicach Majdanu Niezależności. W odpowiedzi na ten czyn rewolucyjne kierownictwo z Andrijem Parubijem na czele ograniczyło się jedynie do wezwania, by 7 sotnia zakończyła swoje działania. Dokonano napadu na autobus z pracownikami krymskiej milicji podatkowej, którzy jechali do Kijowa. Autobus był podpalony 274 przez bojówkarzy uzbrojonych w broń strzelecką, rury metalowe i pałki – 7 pasażerów zostało rannych206. W nocy z 20 na 21 lutego uzbrojeni bojówkarze w województwie czerkaskim spalili 6 autobusów, w których mieszkańcy Krymu wracali z Antymajdanu do domu. Wielu pasażerów pobito, grożono im bronią, niektórych uprowadzono w nieznanym kierunku. 31 osób zaginęło bez wieści, ich los jest niewyjaśniony. Ogólnie pomiędzy 18 a 20 lutego według danych Ministerstwa Ochrony Zdrowia Ukrainy zginęło 75 osób, w okresie od godziny 10.20 18 lutego do 21.00 20 lutego z miejsca wzmożonych walk w centrum Kijowa do oddziałów pogotowia ratunkowego zgłosiło się 571 osób, 363 hospitalizowano207. 21 lutego 2014 r. 21 lutego po rozmowach między prezydentem Janukowyczem i przedstawicielami opozycji za pośrednictwem przedstawicieli Unii Europejskiej i Rosji zawarto porozumienie „O uregulowaniu politycznego kryzysu na Ukrainie”. Porozumienie podpisali prezydent Ukrainy Wiktor Janukowycz i liderzy opozycji Witalij Kliczko (partia Udar), Arsenij Jaceniuk (Batkiwszczyna), Ołeh Tiahnybok (Swoboda). Świadkami podpisania byli ministrowie spraw zagranicznych Niemiec i Polski – Frank-Walter Steinmeier, Radosław Sikorski oraz kierownik Departamentu Europy Kontynentalnej Ministerstwa Spraw Zagranicznych Francji Eric Fournier. Specjalny przedstawiciel prezydenta Federacji Rosyjskiej Władimir Łukin, który uczestniczył w rozmowach, odmówił złożenia swojego podpisu pod porozumieniem. Porozumienie przewidywało powrót do konstytucji 2004 r. tj. do parlamentarno-prezydenckiej formy władzy, przeprowadzenie wcześniejszych wyborów prezydenta do końca 2014 r. i sformułowanie „rządu zaufania narodowego”. Przewidywało także wyprowadzenie sił porządkowych z centrum Kijowa, zakończenie aktów przemocy i zdanie broni przez opozycję. Rada Najwyższa przyjęła ustawę o uwolnieniu wszystkich zatrzymanych w trakcji akcji protestu. Oddziały Berkutu i wojsk wewnętrznych opuściły centrum Kijowa. Jednak przy publicznym ogłoszeniu przez liderów parlamentarnej opozycji warunków podpisanego porozumienia 275 przedstawiciele Prawego Sektora zakomunikowali, że ich nie zadowala przewidziane w dokumencie stopniowanie reform politycznych i zażądali natychmiastowego odejścia prezydenta Janukowycza208. W przeciwnym wypadku zagrozili, że będą szturmować budynki administracji prezydenta i Rady Najwyższej. Lider Prawego Sektora Dmytro Jarosz powiedział, że w porozumieniu nie ma dokładnych ustaleń dotyczących dymisji prezydenta, rozwiązania Rady Najwyższej, ukarania szefów resortów siłowych i wykonawców „przestępczych rozkazów, w rezultacie których było zabitych około 100 obywateli Ukrainy”. Parubij nazwał porozumienie „kolejnym mydleniem oczu” i odmówił jego realizacji. Następnie ze sceny Majdanu Dmytro Jarosz ogłosił, że Prawy Sektor nie złoży broni i nie zdejmie blokady budynków administracji, dopóki nie zostanie zrealizowane główne żądanie – dymisja Janukowycza. Niedługo po podpisaniu porozumienia milicja odeszła z ulic Kijowa, a aktywiści Samoobrony Majdanu nocą z 21 na 22 lutego wzięli pod kontrolę dzielnicę rządową: budynki Rady Najwyższej, administracji prezydenta, gabinetu ministrów i ministerstwa spraw wewnętrznych. Sam Janukowycz uciekł z Kijowa. W Boryspolu opozycja zablokowała wjazd do międzynarodowego portu lotniczego. We Lwowie został obrabowany bank, nieznani sprawcy rozbili ścianę budynku i wynieśli wszystkie pieniądze. Pod Równem posterunki zorganizowane przez aktywistów ostrzelały mikrobus z Białorusinami, którzy jechali do Bukowla. Kierowca został ciężko ranny. Saszko Biłyj ogłosił, że myślał, że to uciekają funkcjonariusze Berkutu. 21 lutego na Ukrainie rozpoczęło się masowe obalanie pomników Lenina („Leninopad”). Zburzono jednocześnie kilkanaście pomników w wielu miastach: Połtawa, Czernichów, Chmielnicki, Skwira, Dunajewce, Biała Cerkew, Żytomierz, Sławuta, Browary, Bojarka, Komsomolskoje, Kalinowka, Ilinica. Ponad sześć godzin aktywiści partii Swoboda i kibole klubu piłkarskiego Dniepr, który należał do Ihora Kołomojskiego, próbowali zniszczyć pomnik Lenina w Dniepropietrowsku, przy czym doszło do bójek między nacjonalistami a przedstawicielami partii komunistycznej, kilkanaście osób odniosło rany. 276 22 lutego 2014 r. 22 lutego nastąpiły starcia z użyciem broni w budynkach administracji województwa ługańskiego. Powodem konfliktu było zbezczeszczenie pamięci poległych funkcjonariuszy Berkutu, kiedy bojówkarze w kaskach i z pałkami zrzucili świece żałobne w centrum miasta. Przeciwko nim skierowali się aktywiści Gwardii Ługańskiej. Do miejsca konfliktu skierowali się uzbrojeni funkcjonariusze Berkutu. Trzy osoby z ranami postrzałowymi zostały odwiezionych przez karetki pogotowia. Wiktor Janukowycz ogłosił w swoim przemówieniu wideo, że byłego przewodniczącego parlamentu Wołodymyra Rybaka pobito, a jego samochód ostrzelano. W taki sam sposób, według słów prezydenta, ma miejsce zastraszanie sędziów sądu konstytucyjnego209. W dalszym ciągu w kraju podpalano biura Partii Regionów, ogółem ponad 200 biur. Kijowskie biuro Komunistycznej Partii Ukrainy zostało zdemolowane przez nieznanych sprawców210. Osoby, które brały udział w napaści na biuro, ukryły się, następnie do środka weszli aktywiści Euromajdanu i wezwali milicję, ale przy tym wyniesiono sprzęty biurowe i dokumenty. 22 lutego w centrum Kijowa niedaleko od hotelu Ukraina doszło do samosądu nad lwowskim komunistą, I sekretarzem Lwowskiego Komitetu Miejskiego Komunistycznej Partii Ukrainy Rościsławem Wasylką. Wbijano mu igły pod paznokcie, bito pałkami, pięściami, przebito prawe płuco, złamano trzy żebra, złamano nos i kość twarzy. Oprócz tego miał wstrząśnienie mózgu drugiego stopnia. Odebrano mu dokumenty, pieniądze i złoty łańcuszek z krzyżykiem. Według jego słów groźby kierowano także pod adresem jego matki, dzieci i żony. Powodem napaści było podejrzenie, że jakoby był snajperem211. Poza tym zarejestrowano przypadki pobicia przez Samoobronę Majdanu swoich aktywistów, którzy byli przebrani w cywilne ubrania i w takiej postaci próbowali przejść do swoich namiotów. Niszczono samochody podejrzanych o „prowokacje” kijowian. 23 lutego 2014 r. Bojówkarze Prawego Sektora przywiązali taśmą kierownika czopskiego Oddziału Celnego Serhija Harczenkę do słupa hańby i zmuszono do przyznania się, że brał udział w korupcji212. 277 Dom przewodniczącego Komunistycznej Partii Ukrainy Petra Symonienki został zajęty. Poinformował on, że jak na razie nikt z jego rodziny nie ucierpiał i zauważył: „ale pamiętajcie: zakończą z nami – przyjdą do was”213. Po pogromie dom został podpalony. W Odessie trwały starcia między aktywistami Prawego Sektora i Antymajdanu, ucierpiało kilkunastu dziennikarzy214. Deputowany Siergiej Tichipko poinformował, że w całej centralnej i zachodniej Ukrainie dochodzi do samosądów nad członkami Partii Regionów, podpalane są ich domy, zmuszani są do pisania wniosków o rezygnację z członkostwa partii215. Oprócz tego Rada Najwyższa odwołała ustawę o „państwowej polityce językowej”, która pozwalała nadać status oficjalnego językowi rosyjskiemu i innym niepaństwowym językom na terytorium republiki216. Za odwołaniem tego prawa zagłosowało 232 deputowanych z 450. Postanowienie poparło większość deputowanych z opozycyjnej frakcji Batkiwszczyny i Udaru, w całości za tym wnioskiem głosowała nacjonalistyczna Swoboda. Ustawę o polityce językowej przyjęto w 2012 r. z inicjatywy rządzącej Partii Regionów, niedługo przed wyborami parlamentarnymi. Prawo to przewidywało, że w tych regionach Ukrainy, gdzie językiem niepaństwowym posługuje się na co dzień przynajmniej 10% mieszkańców, on status języka regionalnego. Ten status oznaczał w szczególności, że język może być wykorzystywany w administracji i przy kontaktach miejscowych organów władzy z obywatelami. Po przyjęciu tego prawa rosyjski język był oficjalnie uznany za regionalny w wielu miastach i województwach Ukrainy. W niektórych regionach taki status otrzymały inne języki, np. rumuński i węgierski. 24 lutego 2014 r. Około północy 24 lutego do budynku Europejskiego Centrum Zaporoża, w którym mieściła się synagoga i inne instytucje kulturalno-oświatowe, wrzucono butelki z płynem zapalającym217. Sprawcy nie zdecydowali się zaatakować fasady budynku, bo tam czuwali ochroniarze, więc wrzucili butelki z płynem zapalającym od tyłu. Budynek doznał uszkodzeń, chociaż koktajle Mołotowa nie doleciały do wewnętrznych po278 mieszczeń, w których ludzie modlą się i uczą. Niedługo przedtem w synagodze zakończyły się lekcje Tory, ale w momencie napadu ludzi w budynku już nie było. W mieszkaniu córki jednego z deputowanych Partii Regionów nieznani sprawcy wysadzili drzwi wejściowe i zdemolowali mieszkanie pod hasłem, że „chcieli zobaczyć, jak żyją dzieci deputowanych”218. Syn mera Użhorodu Wiktora Pogorełowa Andrij na swojej stronie w sieciach społecznościowych poinformował, że od jego ojca żądają pół miliona dolarów za gwarantowanie bezpieczeństwa rodzinie. Dwa dni wcześniej około 23.30 próbowano wysadzić dom mera: nieznani sprawcy rzucili granat, który rozerwał się i uszkodził budynek219. Gubernator województwa chersońskiego podał się do dymisji, ogłaszając, że zrobił to, gdyż grożono mu nożem220. Grupa, na czele której stał Saszko Biłyj, weszła do dyżurki milicji podatkowej w województwie rówieńskim, zabrała kluczyki od samochodu nissan terano i wyjechała nim w nieznanym kierunku. Aktywiści usprawiedliwili swoje działania „potrzebami rewolucji”221. Tego samego dnia ta sama grupa złożyła wizytę naczelnikowi dubieńskiego oddziału milicji drogowej Siergiejowi Żupaniukowi i zmusiła go do napisania oświadczenia o zwolnieniu i zabrała 10 tys. dolarów „na potrzeby rewolucji i jej ofiar” w zamian za to, że nie pojadą do niego do domu i nie będą więcej niepokoić. Tak samo zrobiono z kierownikiem rówieńskiego oddziału milicji drogowej Grigorijem Dobryńskim. 25 lutego 2014 r. 25 lutego 2014 r. pełnomocnik Rady Najwyższej do kontroli nad działalnością Ministerstwa Spraw Wewnętrznych Ukrainy Arsen Awakow podpisał rozporządzenie numer 144 „O rozwiązaniu specjalnych oddziałów milicji Berkut”. Przyczyną likwidacji oddziałów według Awakowa było „pełna kompromitacja przed narodem ukraińskim”. Tego samego dnia na scenie Euromajdanu około 100 funkcjonariuszy lwowskiego Berkutu zmuszono tego, by klęcząc, prosili o przebaczenie za to, że bronili reżimu Janukowycza222. Z tłumu krzyczano do berkutowców „Wstyd!” i rzucano w nich różnymi przedmiotami. 279 W Równem aktywista Prawego Sektora Saszko Biłyj przyszedł na posiedzenie prezydium rówieńskiej administracji wojewódzkiej z automatem Kałasznikowa223 i zażądał przeprowadzenia pełnej lustracji władzy w województwie. Tego samego dnia Biłyj razem z grupą swoich stronników wdarł się do siedziby firmy Pako i zmusił kierownictwo do oddania dwóch samochodów mitsubishi L-200 i mikrobusu volkswagen, argumentując to „potrzebami rewolucji”. Następnie Biłyj z towarzyszami spotkał się z właścicielem firmy Czajka narodowości czeczeńskiej i zażądał 100 tys. dolarów na „rozwój państwa”224. Zastępczyni przewodniczącego rówieńskiej organizacji miejskiej Partii Regionów Ałła Iwojłowa poinformowała, że radykalnie nastawieni aktywiści Majdanu brutalnie naciskają na członków Partii Regionów i ich rodziny w powiatowych centrach i we wsiach225. Uzbrojeni w pałki młodzi ludzie w maskach wdzierają się do domów kierownictwa kół partyjnych, zastraszają ludzi, a w szczególności żądają udostępnienie im list wszystkich członków partii oraz spisów członków partii uczestniczących w tzw. Antymajdanie. W przypadku nieprzedstawienia im tych list grożą fizycznymi karami i podpaleniem domów. Takim samym naciskom podlegali współpracownicy prokuratury województwa wołyńskiego: członkowie Prawego Sektora, demonstrując broń palną, wchodzili do pomieszczeń państwowych budynków, m.in. prokuratury, i żądali dymisji kierownictwa, a w wypadku odmowy grozili pobiciem226. Przewodniczący administracji Janukowycza Andrij Klujew, który jechał w kierunku Krymu, stał się ofiarą napadu nieznanych sprawców i otrzymał poważną ranę postrzałową227. 26 lutego 2014 r. Rankiem 26 lutego do zastępcy przewodniczącego żytomirskiej administracji wojewódzkiej deputowanego Rady Wojewódzkiej Jarosława Dołgich na telefon komórkowy zadzwonił nieznany człowiek z groźbami, że spali mu dom razem z domownikami. „Najpierw zapytano, czemu nie położyłem asfaltu do swojego domu, następnie ktoś mówił: wypuść psa, żeby razem z tobą nie spłonął – relacjonował Dołgich228. Urzędnik mieszkał w prywatnym domu razem z 34-letnią żoną Wierą, 2-letnią córką, synami bliźniakami, którzy mieli po półtora 280 roku i 91-letnią babcią. Dołgich zajmował się w administracji nie sprawami finansowymi, tylko rozwiązywaniem problemów humanitarnych: sierotami i siecią lecznic neurologicznych. W mieście Irpen w woj. kijowskim aktywiści Prawego Sektora zmusili deputowanych miejskiej rady do głosowania za wcześniejszym zakończeniem pełnomocnictw miejskiego przewodniczącego, jego pierwszego zastępcy i całego zarządu miasta. Deputowani skarżyli się, że im grożono: „Jeśli nie podniesiecie rąk, my wam ręce odetniemy. Będziemy u was w domu, rozprawimy się z waszymi rodzinami i waszym majątkiem”229. W Sofijewskiej Borszczagowce do Rady Wiejskiej wtargnęli ludzie przedstawiający się jako Prawy Sektor i zdemolowali budynek, żądając od przewodniczącego Rady natychmiastowej dymisji230. Aktywista Prawego Sektora Saszko Biłyj razem ze swoimi współtowarzyszami spotkał się z byłym przewodniczącym rówieńskiej powiatowej administracji Władimirem Karpieńczukiem i zażądał od niego 700 tys. dolarów w zamian za to, że Biłyj nie będzie pytał o wielokrotne przestępstwa Karpieńczuka związane z dzierżawą ziemi w powiecie rówieńskim. Karpieńczuk nie zgłosił tego na milicję ze strachu, ponieważ Biłyj „powiedział, że on jest systemem sprawiedliwości w województwie”. Karpieńczuk postanowił uciec z województwa. W Równem bazę rozformowanego Berkutu postanowiono przekazać dla wykorzystania przez Prawy Sektor i inne organizacje, które „zajmują się ochroną porządku”231. Naczelnik miejscowego oddziału MSW Ukrainy w woj. rówieńskim pułkownik milicji Łazariew oddał w użytkowanie Prawemu Sektorowi bazę Berkutu – biuro, garaże, salę sportową itd. – w zamian za lojalność. Ta lojalność doprowadziła do tego, że Biłyj był obecny na codziennych, operacyjnych zebraniach Łazariewa i przeprowadzał instruktaż. Doszło do tego, że grupa wywiadowcza milicji po zatrzymaniu w mieście tych, którzy naruszali porządek, dostarczała ich do Domu Ludowego, gdzie Biały podejmował decyzje, prowadzić ich do milicji i rejestrować czy zostawiać w tym miejscu „na wychowanie”. W zamian za taką lojalność Biłyj zmuszał do podpisania przez aktywistów Majdanu i kierownictwa Rady Wojewódzkiej prośby zostawić Łazarjewa na stanowisku kierownika rówieńskiej milicji. W systemie informacyjnym wojewódzkiej komendy Spraw 281 Wewnętrznych Armor usunięto wszelkie informacje dotyczące Biłego, w tym także jego karalności. To pozwoliło Biłemu kupować broń strzelecką i białą, z którą chodził po mieście. Przy oddaniu Prawemu Sektorowi pomieszczeń wojewódzkiej administracji zastępca gubernatora Juchimienko zapłacił 10 tys. dolarów Biłemu „za ochronę”, tj. za to, aby niczego nie rozbijali i nie wynosili. Juchimienko jest teściem zastępcy naczelnika miejscowego oddziału SBU, kierownika miejscowego wydziału „K” w woj. rówieńskim Nazarczuka Władimira232. We Lwowie nachodzono mieszkania współpracowników organów ścigania, o czym na konferencji prasowej poinformował lwowski dziennikarz Nikołaj Sawieliew. Jednocześnie nikt nie rejestrował takich działań w milicji233. Krewni kapitana milicji, który zginął od noża 27 stycznia podczas próby zatrzymania przestępcy w czasie akcji Euromajdanu w Chersoniu, podjęli akcję protestu przeciwko temu, że morderca pozostał bezkarny234. Były zastępca naczelnika miejskiego oddziału MSW w woj. lwowskim gen. mjr. Wasilij Riaboszapko stwierdził, że „kierownictwo lwowskiej milicji nie jest w stanie poradzić sobie ze swoimi zadaniami, dopuściło do zniszczenia budynków i kradzieży broni. Dlatego na lwowskiej milicji można postawić krzyżyk”235. 27 lutego 2014 r. Deputowany Batkiwszczyny gen. lejtnant milicji Hienadij Moskal ogłosił, że przedstawiciele Samoobrony Majdanu zajmują się rozbojem i grabieżą236. Według jego słów wielu przedstawicieli Samoobrony Majdanu stworzyło bezprawne formacje zbrojne. Te formacje działają przede wszystkim na prowincji. Grożąc bronią, uzbrojeni członkowie Samoobrony przenikają na terytorium osiedli i innych obiektów, którymi kierują przedstawiciele byłej władzy. Jednak przedstawiciele Samoobrony Majdanu nie poprzestają na terrorze wobec byłych urzędników starej władzy. Według słów deputowanego oni również ograbiają puste budynki, zabierając z nich najbardziej cenne rzeczy. Poza tym zatrzymują samochody, zastraszają pasażerów i żądają pieniędzy „na rozwój rewolucji”. Deputowany wprost nazwał takich przedstawicieli Samoobrony 282 Majdanu „bandą przestępców”, dyskredytujących cały Euromajdan. Wśród przestępców Moskal wymienił 31 i 33 sotnię Samoobrony Majdanu, a także dowodzącego 31 sotnią Saszę Bunkera. Poza tym poinformował, że w posiadaniu 33 sotni znajduje się 10 automatów kałasznikowa. Ludzie w maskach i mundurach zjawili się w wytwórni filmów im. Dobrzenki. Nazywali siebie „Wikingami” i zażądali od kierownictwa napisania wniosków o zwolnienie z pracy. Ci odmówili. Do wytwórni przyjechała milicja, która jednak nie pojęła żadnych działań237. Koordynator Prawego Sektora w zachodniej Ukrainie Ołeksandr Muzyczko (Saszko Biłyj) pobił i słownie obraził prokuratora powiatu rówieńskiego Andrija Tarhonija238. W pomieszczeniu rówieńskiej prokuratury powiatowej przedstawiciele Prawego Sektora zjawili się z powodu rozpatrywania sprawy związanej z zabójstwem kobiety we wsi Stawki i brutalnie zażądali wyjaśnień. 28 lutego 2014 r. W Charkowie w jednym z mieszkań domu na ul. Kosmicznej znaleziono ciało 65-letniej kobiety z licznymi ranami ciętymi i kłutymi. Później okazało się, że zabita była jedną z aktywnych obrońców pomnika Lenina i nazywała się Maria Blomerius. Blomerius była członkiem Partii Regionów i siostrą Henricha Altunjana, byłego dysydenta. W czasie akcji w obronie pomnika poinformowała, że „dla mieszkańców Charkowa, którzy urodzili się w tym mieście, to nie jest idol, tylko nasza historia. Ja wiem, że wielu mieszkańców Charkowa z tym miejscem łączy wiele. To nasza pamięć, nie wolno niszczyć pamięci”239. Ponieważ Blomerius niejednokrotnie była członkiem komisji wyborczych z ramienia Partii Regionów, łatwo było dowiedzieć się gdzie mieszkała. 28 lutego nieznani sprawcy zajęli gabinet przewodniczącego sołomiejskiej dzielnicy Kijowa i pobili zastępcę przewodniczącego administracji240. Na alarmowy telefon 102 w Sołomiensku zadzwoniono z informacją, że nieznani sprawcy próbują zająć administrację Sołomienska. Na miejsce wydarzenia wyjechała grupa operacyjno-śledcza. Po przybyciu funkcjonariusze ustalili, że w pomieszczeniu sołomiejskiej administracji znajduję się ok. 20 nieznanych ludzi w maskach, 283 którzy zajęli gabinet przewodniczącego miejskiej dzielnicowej administracji. Mężczyźni odmówili podania swoich danych. Sam przewodniczący dzielnicowej miejskiej rady w momencie wezwania milicji został odwieziony przez karetkę pogotowia do szpitala. Jego zastępca także był hospitalizowany w szpitalu z diagnozą „uraz wewnątrzczaszkowy, wstrząśnienie mózgu i rany miękkich części głowy”. Ofiara wyjaśniła, że w pomieszczeniu administracji nieznany mężczyzna uderzył go po głowie przedmiotem przypominającym pistolet. Oprócz tego u jednego z pracowników służby ochrony swietoszyńskiego posterunku MSW Ukrainy w Kijowie, który znajdował się na dyżurze w budynku dzielnicowej administracji państwowej, pojawili się nieznani sprawcy, grożąc przedmiotem podobnym do pistoletu, odebrali broń. Uzbrojona grupa 20 ludzi nazywająca się Prawym Sektorem wtargnęła do Domu Piłki Nożnej241. Osobnicy ci zażądali natychmiastowej dymisji prezydenta Piłkarskiej Federacji Ukrainy. W przypadku niezrealizowania ich ultimatum radykałowie zagrozili, że przejmą pomieszczenie Federacji większymi siłami i dojdzie do przelewu krwi. Później jednak władze Federacji ogłosiły, że grożący nie byli aktywistami Prawego Sektora. Kim byli napastnicy, nie udało się stwierdzić. W nocy z 28 na 29 lutego w okolicach prestiżowych willi na Obołonskiej Nabiereżnoj miał miejsce incydent, w którym uczestniczyli nieznani sprawcy przedstawiający się jako Prawy Sektor, poza tym w incydencie uczestniczyli pracownicy milicji i miejscowej Samoobrony242. Około północy w obołonskim oddziale Państwowej Służby Ochrony zadziałała sygnalizacja, która informowała o wtargnięciu do domów należących do osób piastujących wysokie urzędy, takich jak Siergiej Kiwałow, Światosław Piwkin i Wiktor Janukowycz. Pierwsi na miejsce wydarzenia przyjechali weterani Afganistanu i członkowie Samoobrony. Jak poinformowały nas nasze źródła, nieznani sprawcy w maskach, około 20–25 lat, grożąc pistoletami i automatami, rozbroili ochroniarzy, odbierając im 3 środki łączności i 6 magazynków do pistoletów. Sprawcy przybyli na miejsce 5 samochodami z zamalowanymi numerami rejestracyjnymi. Nieznani sprawcy, którzy wynosili cenne rzeczy z tych domów, poinformowali, że są „Prawym Sektorem z Majdanu”. Później 284 na miejsce przyjechały oddziały milicji, którym udało się odebrać jeden z magazynków i 2 radiostacje. Milicjanci zablokowali wyjazd nieznanym sprawcom, ale ci, grożąc bronią, zbiegli. Przeciwko koordynatorowi Prawego Sektora Saszce Biłemu toczyło się na Ukrainie śledztwo. Ukraińskie organy sprawiedliwości wszczęły dochodzenie po incydencie w prokuraturze w woj. rówieńskim. Odpowiadając na doniesienia o areszcie, Muzyczko uprzedził, że oddziały Prawego Sektora i UNA-UNSO są już postawione w stan gotowości bojowej. 1 marca 2014 r. Kierownictwo Prawego Sektora zwróciło się do czeczeńskiego terrorysty Doku Umarowa z prośbą, aby poparł Ukrainę243. „Ukraiński naród i narody Kaukazu jednoczy wspólnie przelana krew. Wielu Ukraińców z bronią w rękach popierało wyzwoleńczą walkę czeczeńskiego i innych narodów kaukaskich. Teraz nastał czas poprzeć Ukrainę!” – napisano w obwieszczeniu opublikowanym na oficjalniej stronie internetowe Prawego Sektora społecznościowej sieci W Kontakcie244. Obwieszczenie było napisane w imieniu lidera tego ruchu Dmytra Jarosza. Nieznani sprawcy napadli na biuro grupy medialnej Głos Ukrainy245. Oblali wejście do pomieszczenia benzyną i chcieli podpalić, nie bacząc na to, że biuro znajduje się w domu mieszkalnym. Przedstawiciele Samoobrony, którzy niedawno zajęli biuro i zrobili tam sztab dla mieszkańców dzielnicy Peczerskiej, wyszli do napastników żeby wyjaśnić ich motywy, ale zaczęto do nich strzelać. Jedna osoba została ranna. 2 marca 2014 r. W nocy z 1 na 2 marca około 20 ludzi, wyłamując drzwi wtargnęło do domu sołtysa wsi Gorenka w woj. kijowskim246. W domu znajdowała się tylko jego żona i syn. Mężczyźni nosili w mundury polowe bez znaków rozpoznawczych, w kamizelki kuloodporne, a na twarzach mieli maski. Grożąc bronią myśliwską i pneumatyczną, przestępcy żądali od mieszkańców domu, by oddali im cenne przedmioty i pieniądze. Sołtys, do którego zadzwoniła żona i doniosła o napadzie, zebrał miejscowych aktywistów i zjawił się na pomoc. Dalsze rozmowy ze złodziejami prowadził jeden z setników 285 Euromajdanu. W rezultacie żona i syn sołtysa, którzy byli wzięci jako zakładnicy, zostali wypuszczeni, a następnie napastnicy oddali broń. 2 marca około 2 w nocy na punkcie kontrolnym na Prospekcie Browarskim nieznani sprawcy zastrzelili trzech inspektorów ruchu drogowego247. Sprawcy na kilkadziesiąt metrów przed punktem kontrolnym zatrzymali samochód. Wyszło z niego trzech mężczyzn, podeszli do posterunku milicji drogowej i praktycznie z przystawienia rozstrzelali z automatów dwóch milicjantów znajdujących się w służbowym samochodzie i kolejnego stojącego obok budynku posterunku. Napastnicy zrabowali broń. 6 marca pełniący obowiązki Generalnego Prokuratora Ukrainy Oleg Machnicki ogłosił, że podejrzani o rozstrzelanie funkcjonariuszy są powiązanie z Euromajdanem, a ich dane są znane milicji248. 3 marca 2014 r. Uczestnicy mitingu przed budynkiem odeskiej wojewódzkiej administracji zatrzymali samochód pełniącego obowiązki prokuratora wojewódzkiego Piotra Liszczyszyna i krzycząc „Hańba!”, przyprowadzili go do budynku. Kiedy chciał wejść do środka, chwycono go za ubranie i rzucono na schody. W tłumie było słychać krzyki: „Nie puszczajcie prokuratora! Trzymajcie go! Nie dajcie mu uciec!”. Samochód prokuratora został rozbity249. Na wyjeździe z Lwowa nieznani sprawcy przedstawiający się jako aktywiści Prawego Sektora i grożący bronią ograbili pasażerski busik. Wychodząc z niego, rabusie krzyknęli „Prawy Sektor! Sława Ukrainie!”. Prawy Sektor zaprzeczał swoim powiązaniom z tym przestępstwem, twierdząc, że przestępcy próbowali podszyć pod ich aktywistów250. 4 marca 2014 r. W Użhorodzie późnym wieczorem 4 marca napadnięto na pełniącego obowiązki przewodniczącego Rady Miasta Wiktora Szczadeja251. Szczadiej z raną od noża trafił do szpitala na OIOM. Napadający uderzali z tyłu, sposób działania był czysto bandycki – aby zastraszyć, ale pozostawić przy życiu. W Odessie radykalni stronnicy Euromajdanu pobili lidera odeskiego Antymajdanu Anton Dawidczenkę252. Napaść miała 286 miejsce w pobliżu budynku Rady Wojewódzkiej. Dawidczenko przybył do Rady Wojewódzkiej w otoczeniu swoich zwolenników, aby przekazać nowo wybranemu gubernatorowi województwa Władimirowi Nimirowskiemu żądania wysunięte poprzedniego dnia przez uczestników wiecu. W momencie kiedy samochód aktywisty odjeżdżał, członek rady politycznej partii UDAR woj. odeskiego Siergiej Gucajuk zaczął krzyczeć: „Proputinowski prowokator jedzie, hajda chłopaki”. Wówczas tłum podnieconych euromajdanowców rzucił się na samochód Dawidczenki i zaczął uderzać po szybach i karoserii, Dawidczenko miał rany na nodze, jego ochroniarza pobito. 5 marca 2014 r. W nocy z 4 na 5 marca gabinet przewodniczącego rady wiejskiej wsi Bałabino (woj. zaporoskie) Władimira Sosunienki został ostrzelany przez nieznanych sprawców253. Według słów Sosunienki strzelających nikt nie widział, a przybyła na miejsce strzelaniny milicja znalazła tylko rozbite szkło naprzeciwko fotela przewodniczącego. Ze słów funkcjonariuszy wynika, że strzelano z broni pneumatycznej, o czym świadczy rozmiar łusek znalezionych na miejscu ostrzału. W centrum Kijowa na Majdanie sprawcy w mundurach pobili i torturowali reportera gazety „Nawigator” Siergieja Ruliewa, który przyjechał na plac, aby zrobić zdjęcia do reportażu o antywojennym proteście254. Obok budynku poczty głównej nieznany mężczyzna w mundurze zauważył Rulewa i zaczął krzyczeć: „ To on robił wywiad z Berkutem!”. Po tym dziennikarza schwytano, wykręcono mu ręce i zaciągnięto do namiotu naprzeciwko od budynku związków zawodowych. Tam był obrażany i bity. Wmawiano mu, że jest winien tego, że jest „za Berkutem”, że robił reportaże o tej formacji i że jest winien śmierci 100 ludzi. W Wasylkowie uzbrojeni ludzie, którzy przedstawiali się jako członkowie Prawego Sektora, zerwali posiedzenie Rady Miejskiej255. Bojówkarze z bronią wtargnęli do posiedzeń miejscowej administracji i otoczyli prezydium. Odebrali mikrofon przewodniczącemu, a jeden z bojowników zażądał, aby deputowani Partii Regionów napisali oświadczenia o wyjściu z frakcji, a także „oddali wszystko, co ukradli”. Także przedstawiciel uzbrojonych ludzi poinformował, że skład Rady będzie zmie287 niony i wejdą do niego „zasłużeni ludzie”. Poza tym aktywiści przynieśli ze sobą fotografię premiera Krymu Siergieja Aksjonowa z czarną taśmą po prawej stronie. Postawiwszy fotografię zamaskowani ludzie położyli pod nim kwiaty. W czasie masowej bójki w Uryspolu, w której uczestniczyło około 200 ludzi, został użyty pistolet Makarowa skradziony z halickiego dzielnicowego oddziału milicji we Lwowie. O tym poinformował naczelnik sztabu MSW Ukrainy woj. lwowskiego Jurij Gładun256. Niemieckie gazeta „Tagesspiegel” opublikowała materiał, w którym twierdzi się, że „uczestnicy narodowych komitetów Samoobrony” próbowali przejąć niemieckie przedsiębiorstwa. Tę informację otrzymaną od przewodniczącego Izby Handlu Zagranicznego Niemiec w Kijowie potwierdził gazecie dyrektor jednego z przedsiębiorstw257. Do przedsiębiorstwa QARZ Werke Gruppe w woj. winnickim przyszedł list od „Narodowego Komitetu Samoobrony”. Autorzy oskarżyli firmę o „korupcję i poniżanie robotników” i zażądali, aby „natychmiast przyjąć do kierownictwa firmy wskazane przez komitet osoby”. Dyrektor przedsiębiorstwa Otto Hiber poinformował, że „grzecznie powołali się na stałą kontrolę wewnętrznych audytorów i odmówili wyznaczenia nowej dyrekcji fabryki”. Jednak autorzy listu rzeczywiście przyjechali autokarem do fabryki z zamiarem jej przejęcia, ale zostali odepchnięci przez współpracowników (pracowało tam około 320 ludzi). Hiber powiedział, że uzyskał zapewnienie od przedstawicieli nowej władzy w centrum wojewódzkim i w Kijowie, że będzie popierany „w walce z tego rodzaju wrogimi przejęciami”. Analogiczny przypadek miał miejsce w województwie żytomirskim. Według świadectwa dyrektora wykonawczego Wschodniego Komitetu Gospodarki Niemieckiej Rainera Lindnera „niepewność wśród niemieckich firm bardzo silnie wyrosła”. Zauważył, że pomiędzy aktywistami Euromajdanu można spotkać nie tylko stronników zbliżenia z Zachodem, ale także nacjonalistów i chuliganów. 6 marca 2014 r. Dziennikarze „Lwowskiej Gazety”, analizując fakty siłowego przejęcia administracji Lwowskich Bazarów, doszli do wnio288 ski, że miastem żądzą gangsterzy, którzy maskują się hasłami rewolucyjnymi i władzą narodu i Majdanu258. „Miejscy kupcy twierdzą, że gangsterskie przejęcia Bazarów już drugi tydzień mają miejsce we Lwowie. Nieznani sprawcy, nazywając siebie oddziałami Samoobrony i maskując hasłami patriotycznymi, siłą przejmują administrację bazarów. O takim banalnym ściąganiu haraczu już donosili kupcy rynku Torpedo, bazaru na ulicy Sadowej, na prospekcie Czernowoła. Mówiono, że w najbliższej przyszłości planowane jest siłowe przejęcie przez pseudosamoobronę rynku Krakowskiego” – pisze gazeta. W szczególności, jak zauważa gazeta, przejęty bazar przydworcowy jest już na granicy katastrofy. Samozwańcza administracja nie jest w stanie zapłacić za usługi komunalne i elektryczność z tego powodu, że nie ma żadnych dokumentów, które potwierdzałyby ich prawną legitymację. W Iwano-Frankiwsku około 100 mieszkańców miasta przyszło prosić mera o zaprowadzenie porządku. Ludzie byli zdenerwowani w szczególności tym, że uzbrojeni ludzie w maskach, którzy przedstawiali się jako przedstawiciele Prawego Sektora lub narodowej Samoobrony, straszą ludzi. „Na dzień dzisiejszy ludzie boją się wychodzić z domu, boją się o swoje dzieci i rodziny. Wy jako przewodniczący miasta powinniście wykazać się inicjatywą, spotkać się z Samoobroną, Prawym Sektorem i uregulować sytuację w mieście” – zwrócił się do mera wojewódzkiego centrum deputowany Rady Miejskiej Igor Rosipajło259. Wyznaczony jako zastępca województwa dniepropietrowskiego Ihora Kołomojskiego biznesmen Borys Fiłatow na swojej stronie na Facebooku wzywał, by dawać mieszkańcom Krymu dowolne obietnice, a potem ich „wieszać”. Napisał: „Żadnych desantów z Majdanu. Żadnych ekstremistycznych komunikatów. Trzeba dawać tym śmieciom dowolne obietnice, gwarancje i zgadzać się na wszelkie ustępstwa (…), a wieszać… wieszać ich trzeba potem”260. W Równem z inicjatywy aktywistów Prawego Sektora opieczętowano gabinet nowego wojewódzkiego naczelnika milicji z tego powodu, że jego kandydatura nie była uzgodniona z miejscowym Majdanem261. 6 marca po południu do gabinetu Wiaczesława Czajki, który tego dnia został wyznaczony na stanowisko naczelnika milicji, 289 przyszło kilkudziesięciu aktywistów społecznych i złożyli mu propozycję, aby złożył swoje pełnomocnictwa. Głównym ich argumentem było to, że jego kandydatura nie była uzgodniona ze społeczeństwem województwa i mianowanie według nich zostało uzgodnione w kuluarach. Aktywiści życzyli sobie, aby do wieczora następnego dnia pokazano im rozkaz o zwolnieniu Czajki. 7 marca 2014 r. 7 marca około 1 w nocy grupa młodych ludzi przyszła do tarnopolskiego miejskiego oddziału milicji na bulwarze Tarasa Szewczenki 10. Niektórzy młodzi ludzie byli w maskach, 2 z nich trzymało w rękach butelki z płynem zapalającym i zachowywali się agresywnie, naruszając porządek262. Według świadków, niektórzy z młodych ludzi, sądząc po zewnętrznych cechach ich zachowania, byli pod wpływem alkoholu. Mieszkańcy okolicznych domów zadzwonili na milicję. Za kilkanaście minut przybyła na miejsce grupa operacyjno-śledcza i patrole milicji. Młodzi ludzie, słysząc syreny milicyjnych, samochodów zaczęli uciekać. W centrum Czerkasów została zbudowana szubienica. Interesujące, że dokładnie w tym samym miejscu w 1942 r. w czasie faszystowskiej okupacji także zbudowano szubienicę, na której wieszano ludzi. Symboliczna szubienica dla niewygodnych i inaczej myślących była zbudowana także w Dniepropietrowsku. Na niej powieszono kukły posłów z Partii Regionów Ołeha Cariewa i Wadima Kolesniczenki263. W powiecie starożynieckim woj. czerniowieckiego 10 nieznanych sprawców w maskach weszli do domu 40-letniego mężczyzny, pobili go i obrabowali. Zabrali mu 20 tys. euro, 4 tys. dolarów ok. 50 tys. hrywien i biżuterię. Pracownicy milicji ustalili, że z miejsca przestępstwa wyniesiono też 2 sztuki broni palnej, na które gospodarz miał pozwolenie. Ofiara trafiła do szpitala264. Willa eksprokuratora Wiktora Pszonki w Kijowie została ograbiona przez maruderów265. We Lwowie Prawy Sektor i weterani Afganistanu nie dopuścili do tego, by oficjalnie przedstawić nowego prokuratora województwa Władimira Kuralja. Kiedy zamierzał wejść do sali, 290 gdzie miała odbyć się uroczystość, przedstawiciele Prawego Sektora siłą schwycili go za odzież i wyprowadzili na ulicę. Szef Prawego Sektora Lwowa Igor Kotiuruba poinformował, że działania aktywistów są uwarunkowane tym, że nowy prokurator jest dobrze zanany społeczeństwu jako człowiek „z korupcyjnym sposobem życia”266. W powiecie starożynieckim woj. czerniowieckiego ludzie w maskach, którzy przedstawili się jako aktywiści Prawego Sektora, napadli na pracowników lasów267. W związku z tym incydentem czerniowiecka organizacja wojewódzka Batkiwszczyny napisała skargę do organów ścigania. W piśmie poinformowano: „Wczoraj nieznani sprawcy w maskach, którzy przedstawiali się jako aktywiści Prawego Sektora organizowali zajścia w powiecie starożynieckim – przeszkadzali w pracy miejscowych pracowników leśnych, niszczyli ich sprzęt, próbowali go zabrać, a także ranili ludzi. Konflikty miały miejsce dwukrotnie w ciągu doby. Żądamy od MSW i miejscowego SBU woj. czerniowieckiego, by zajęły się uporządkowaniem sytuacji w województwie. Informujemy, że należy uregulować inicjatywy społeczne dotyczące pomocy organom ścigania. Obecna umowa wspólnego patrolowania terytorium i pomoc organom porządku dotyczy Narodowej Samoobrony, która została stworzona na bazie Batkiwszczyny. W Narodowej Samoobronie mogą uczestniczyć inne polityczne i społeczne grupy, wśród nich również Prawy Sektor. Dlatego tylko uczestnicy takich porozumień mogą dzisiaj działać w interesie społeczeństwa. Wszystkie pozostałe działania uważamy za prowokację mającą na celu destabilizację sytuacji na Bukowinie i dyskredytację tych sił demokratycznych, które obaliły dyktaturę w Ukrainie”268. W Międzynarodowym Porcie Lotniczym Boryspol w czasie rejestracji pasażerów dwóm mieszkańcom Krymu porwano paszporty i dokumenty osobiste marynarzy. Mężczyźni zamierzali wylecieć za granicę do pracy na zagranicznym statku269. Przedstawiciele Narodowej Samoobrony zatrzymali marynarzy, wzięli dokumenty i demonstracyjnie je porwali. Motywowali swoje działanie, powołując się na różnice w poglądach politycznych. „Wy chcecie oddzielić się i dołączyć do Rosji – więc pracujcie u siebie na Krymie!” – mówili marynarzom przedstawiciele Samoobrony. 291 8 marca 2014 r. Po zakończeniu antyfaszystowskiego marszu w Charkowie do grupy protestujących, którzy już szli do domu, na Prospekcie Prawdy podjechał mikrobus. Wyszło z niego około 10 młodych ludzi, sportowej budowy ciała i zaczęli strzelać do uczestników akcji z broni pneumatycznej270. Następnie oni podeszli bliżej i pobili uczestników akcji pałkami i kijami bejsbolowymi. W rezultacie napadu do szpitala z różnymi ranami trafiło 5 młodych mężczyzn. Nowo wyznaczony przedstawiciel kijowskiej miejskiej administracji Władimir Bondarenko poinformował, że Kijowie działają maruderzy, „którzy kręcą się po okolicy i podają się za tych, którzy zrobili tę rewolucję”271. 9 marca 2014 r. W mieście Nowomoskowskie w woj. dniepropietrowskim nieznani sprawcy pobili młotkami dyżurujących wokół pomnika Lenina i zadali im rany kłute272. W budynku kijowskiego merostwa doszło strzelanina. O tym na swojej stronie w sieciach społecznościowych napisał lekarz pierwszej stacji pogotowia ratunkowego Jarosław Wuz: „O 2.30 wbiegł do naszej przychodni człowiek, którzy krzyczał, że w piwnicy kijowskiej administracji znajduje się młody człowiek z raną postrzałową głowy. Zaczęliśmy udzielać mu pomocy, zatrzymując krwawienie i przygotowując do hospitalizacji. I w tym momencie zaczęło się najstraszniejsze – zaczęła się strzelanina, ktoś strzelał do majdanowców, majdanowcy do kogoś. Leciały granaty napakowane samodzielnymi odłamkami, śrubami i kulami, latały wszędzie kawałki szkła. Na nasze pogotowie i pacjenta nikt nie zwracał uwagi. Ktoś chciał utopić całą tę piwnicę we krwi”273. W Charkowie zarejestrowano przypadek pobicia za noszenie wstążeczki św. Jerzego i wyjaśnienia po rosyjsku na prośbę (po ukraińsku ), by pokazać drogę do kina Dowrzenko na ulicy 23 Sierpnia274. W Czygerinie w woj. czerkaskim miał miejsce akt wandalizmu w stosunku do pomnika chasydzkich rabinów znajdujący się na starym cmentarzu. Nieznani sprawcy obrzucili pomnik butelkami z płynami zapalającymi. Pomnik został poważnie uszkodzony275. 292 10 marca 2014 r. W Ługańsku grupa bojówkarzy pod wodzą deputowanego Ołeha Laszki schwytała deputowanego rady wojewódzkiej Partii Regionów Arsena Klinczajewa. O tym wszystkim sam Laszko napisał na swojej stronie na Facebooku. „Nocą zatrzymaliśmy lidera ługańskich separatystów, deputowanego Rady Wojewódzkiej Partii Regionów Arsena Klinczajewa, pierwszego pomocnika Jefremowa. Wczoraj ja incognito przybyłem do swojej rodzinnej ługańszczyny, żeby kierować tą operacją specjalną. Podlec Klinczajew będzie odpowiadał za swoje przestępstwa – zatrzymaliśmy go i przekazaliśmy organom ścigania. Szczerze jestem wam wdzięczny, wszystkim, kto pomógł mi realizować tą sprawę” – napisał Laszko. Rankiem 10 marca milicja uwolniła Klinczajewa. Według Klinczajewa Laszko groził jego rodzinie, obiecał wieszać i rżnąć za rosyjskie flagi. W nocy z 9 na 10 marca 2014 r. gen. Władimir Gusławski, naczelnik MSW w woj. ługańskim, po godzinach pracy zaprosił do gabinetu deputowanego Rady Wojewódzkiej Arsena Klinczajewa. Na rozkaz Gusławskiego do gabinetu wtargnęli deputowany Ukrainy Ołeh Laszko i 8 towarzyszących mu ludzi, spośród których byli ludzie o sportowym wyglądzie, znający sztuki walki i wykonujący rozkazy Laszki, operator z wideo kamerą Wsiewołod Filimonienko. Klinczajew był zakuty w kajdanki i stał się ofiarą poniżeń i drwin. Całe zajście było filmowany, a wszystko to działo się w obecności Gusławskiego, naczelnika miejscowego MSW. Nie przeszkadzał on grupie bojówkarzy, którzy wyciągnęli deputowanego z budynku i rzucili do furgonetki, gdzie Laszko i jego banda kontynuowali bicie Klinczajewa i poniżanie go. Działania Laszki i towarzyszących mu osób oraz gen. Gusławskiego to czyny opisane w kodeksie karnym Ukrainy: naruszenie nietykalności cielesnej, bicie i poniżanie, bezprawne pozbawienie wolności, nadużywanie władzy, przestępcza bierność pracownika milicji. Jednak tego samego dnia 11 marca Służba Bezpieczeństwa Ukrainy ogłosiła, że Klinczajewa aresztowano w związku z podejrzeniem o „próbę zmiany przemocą ustroju konstytucyjnego, organizacji masowych zamieszek, obrazę symboli państwowych i przejęcie państwowych budynków”276. Deputowany Hienadij Moskal poinformował, że od dwóch tygodni 20 uzbrojonych 293 przestępców zajęło i przetrzymują dom mieszkalny firmy UKR KOPLEKT PLUS we wsi Kopcy woj. kijowskim277. Milicja na to zupełnie nie reagowała. Według słów deputowanego nieznani sprawcy, którzy przedstawiali się jako aktywiści Euromajdanu, mieli przy sobie automaty Kałasznikowa i pistolety. „Dom znajdował się pod ochroną państwowej służby ochrony wasilkowskiego powiatowego oddziału milicji. Funkcjonariusze służby ochrony, a z nimi grupa operacyjna milicji wyjechali na wezwanie w kierunku domu, ale zamiast bronić własności, do rana następnego dnia pili alkohol z przestępcami. Po tym, nie podejmując żadnych środków, funkcjonariusze porządku odjechali” – powiedział Moskal. Według jego słów przestępcy ukradli traktor, quad, motocykl, wynieśli mebel, sprzęt domowy, naczynia i inne rzeczy. W Kijowie około 10 wieczorem na posterunek milicji dzielnicy pieczorskiej zadzwonił mężczyzna, który opowiedział, że około 20 osób w mundurach polowych z pałkami zdemolowało biuro na ulicy Szoty Rustawelego278. Wyłamali drzwi wejściowe, rozbili szyby w biurze. Wtargnęli do pomieszczeń, robili szafy, połamali meble, wyrzucili dokumenty na podłogę. Wszelkie cenne rzeczy zabrali ze sobą, wśród nich notebook, monitory, drukarki i inne przedmioty, a nawet butelkę wina. Po przybyciu oddziału milicji część bandytów rzuciła się do ucieczki, ale 8 osób udało się zatrzymać. 11 marca 2014 r. Najwyższa Rada Antonomicznej Republiki Krym zakazała na terytorium republiki działalności Prawego Sektora i wchodzących w jego skład grup nacjonalistycznych, a także partii Swoboda. Według opinii Rady Najwyższej Krymu ich działalność zagrażała życiu i bezpieczeństwu mieszkańców Krymu279. Naczelnik Głównego Urzędu Nadzoru Przestrzegania Prawa Karnego Generalnej Prokuratury Nikołaj Goszowski w czasie briefingu poinformował, że w ciągu ostatnich 2 tygodni na Ukrainie doszło do 63 napadów na funkcjonariuszy milicji z wykorzystaniem broni palnej lub białej. „W ostatnim czasie na Ukrainie szeroko informowano o przypadkach ingerowania członków organizacji społecznych, pojedynczych obywateli w działalność organów porządku, organów 294 sądowych władzy wykonawczej i organów władzy samorządowej. Wykorzystywane są do tego mundury, broń biała, pałki, noże, kastety oraz broń palna. Ogólnie od 23 lutego do dnia dzisiejszego miały miejsce 63 napaści na funkcjonariuszy organów porządkowych” – powiedział280. Po napaści ludzi w maskach na pomieszczenia świaszczeńskiego dzielnicowego oddziału prokuratury w Kijowie do szpitala trafił jeden z prokuratorów, który zabezpieczał proces śledczy i przestawiał oskarżenie w śledztwie w sprawie tzw. „światoszyńskich Robin Hoodów”281. W milicji twierdzono, że według zeznań świadków ponad 20 mężczyzn w maskach z pałkami i paralizatorami wtargnęło do pomieszczeń prokuratury. Żądali spotkania właśnie z prokuratorem, który zajmuje się tą sprawą – Walentynem Brancewem. Około 21.30 w mieście Sarny woj. rówieńskiego 18-letni mieszkaniec Małych Cetcewiczy zranił milicjanta. W czasie wspólnego patrolowania przedstawicieli dzielnicowej straży i służby patrolowej MSW dzielnicy sarneńskiej patrol podszedł do chłopaka i dziewczyny, którzy stali w parku koło motocykla. Poprosili ich, aby wyprowadzili motocykl z parku. Ale kiedy funkcjonariusze chcieli sprawdzić dokumenty chłopaka, ten wydobył pistolet i zaczął uciekać. Za nim pobiegli funkcjonariusze milicji, chłopak zaczął strzelać i ranił sierżanta milicji282. W woj. tarnopolskim został pobity dziennikarz Władimir Jakimiw, który także był członkiem miejscowego „rewolucyjnego sztabu sprzeciwu”. Według jego słów napastnicy powiedzieli, że on „zbyt wiele bierze na siebie i nie ma prawa niczego mówić o Prawym Sektorze” 283. 12 marca 2014 r. 12 marca około 4 rano nieznani ludzie przerzucili przez płot koło budynku prokuratury woj. winnickiego 4 szklane butelki z płynem zapalającym. Doszło do zapłonu. Jednocześnie takie same działania miały miejsce w prokuraturze miasta Winnica – przestępcy rzucili 2 butelki z podobnym płynem w stronę budynku administracji284. Wołyński Prawy Sektor zażądał od nowo wyznaczonego naczelnika miejscowego oddziału MSW Ukrainy woj. wołyńskim Wiktora Szwytkiego, aby własnoręcznie napisał wniosek o dymisję. W odpowiedzi na odmowę lider wołyńskiego Pra295 wego Sektora Pawło Danilczuk zagroził Szwytkiemu, że jego ludzie gotowi są wyprowadzić go na Majdan „i stanie się z nim to samo co z Baszkalenką” (gubernator Wołynia pobity przez aktywistów Majdanu)285. Zaporoski Prawy Sektor ogłosił poszukiwania liderów Antymajdanu i umieścił w sieciach społecznościowych dane trzech swoich głównych oponentów286. W szczególności na gniew „prawosektorowców” naraził się główny redaktor gazety „Iskra” Artiom Kimczenko, lider organizacji społecznej Słowiańska Gwardia Władimir Rogow i jeden z kierowników miejscowego Ruchu Kozackiego Aleksander Potoman. W sieci zostały opublikowane dane ich samochodów i linki do ich stron w sieciach społecznościowych. W woj. ługańskim nieznany napastnik rzucił butelkę z płynem zapalającym na dach kotłowni administracji dzielnicy Nowoajdarskiej. W rezultacie wybuchł pożar287. 13 marca 2014 r. Po przeprowadzeniu inwentaryzacji lwowscy milicjanci poinformowali, że w tzw. noc gniewu 19 lutego i w ciągu następnych dni z ich posterunków zniknęło ponad 200 komputerów i 83 drukarki, a w niedawno rozformowanych oddziałach Berkutu zniknęło 8 samochodów. Wyjaśniono, że posługuje się nimi Prawy Sektor. Z jednego z samochodów osobiście korzystał szef Prawego Sektora we Lwowie Igor Kociuruba288. Bojownicy z Samoobrony Majdanu zajęli ukraiński Biznes Bank w centrum Kijowa. Byli uzbrojeni w pałki, noże, widziano także jeden pistolet maszynowy. Ochrona banku została zablokowana na trzecim piętrze budynku. Do budynku banku podjechał oddział specjalny Alfa. Po rozmowach napastnicy wypuścili ochroniarzy i zgodzili się poddać i zakończyć okupację banku. Do wejścia do budynku podjechał autobus, który miał ich zabrać. Dla bezpiecznego wyjścia napastników zorganizowano korytarz. Według informacji milicji w Kijowie milicja zatrzymała 38 uzbrojonych napastników. Pełniący obowiązki Prokuratora Generalnego Ukrainy Oleg Machnicki poinformował, że sprawcy napadu na bank odpowiedzą zgodnie z prawem. Dostarczono ich do dzielnicowej komendy milicji na przesłuchanie. Napastnicy poinformowali funkcjonariuszy że 296 są „wojownikami Narnii” (jedna z grup Samoobrony Majdanu) ochraniali tylko bank, a niektórzy mówili, że przechodzili obok, a w budynku znaleźli się przypadkowo. Wszyscy oni niedługo potem zostali wypuszczeni289. Deputowana Komunistycznej Partii Ukrainy Oksana Kaletnik zwróciła się o pomoc do ministra Spraw Wewnętrznych z prośbą, aby uporządkować sprawy z Samoobroną Majdanu, która według niej zajmuje się haraczami. Według jej słów do restauracyjno-hotelowego kompleksu Trypolie około 21.30 przyjechało 4 mężczyzn, którzy byli ubrani w dresy. Weszli do restauracji, zażądali spotkania z administratorem, ogłaszając, że przyszli w imieniu Samoobrony Majdanu nacjonalizować cały ten kompleks i wysunęli ultimatum, aby w ciągu doby były przygotowane dokumenty dla „przekazania kompleksu narodowi”. pokazawszy automat kałasznikowa przekazali administratorowi 2 butelki z koktajlami Mołotowa z żądaniem przekazać je kierownictwu. W związku z ta sytuacją Kaletnik postawiła kilka pytań ministrowi spraw wewnętrznych Awakowowi: „Mówił pan, że milicja razem z Samoobroną zapewni porządek. Jak w związku z tym należy oceniać podobne sytuacje? Teraz milicja ochrania bandytów, którzy grożąc bronią, będą odbierali biznes? Czy też byli to samozwańcy, którzy tylko zasłaniali się Samoobroną? Czy też milicja po porostu boi się podejmować jakiekolwiek akcje w ochronie porządku, aby nie dać „po łapach” komu nie należy? Jeśli już pan wziął się za kierowanie MSW, to proszę podejmować konkretne działania, aby zakończyć podobny bałagan i panoszenie się bandytyzmu!” 290. W mieście Bierdiansk miejscowy oddział milicji został poinformowany przez mieszkańców jednej ze wsi, że ich 24 letni sąsiad ogłosił siebie jednym z lokalnych przywódców Samoobrony Majdanu i grozi sąsiadom bronią. Podejrzewany został przesłuchany przez milicję. Wyjaśniło się, że był niejednokrotnie sądzony za chuligaństwo. Podczas przedsądowego śledztwa na miejscu zamieszkania podejrzanego funkcjonariusze milicji przeprowadzili rewizję. W domu podejrzanego funkcjonariusze znaleźli granaty hukowe, pistolet Astra kalibru 9 mm, pneumatyczną strzelbę, dubeltówkę, około 20 naboi 7,62, kamizelkę kuloodporną i proszek podobny do prochu w wadze 297 około kilograma. Znaleziono także legitymację z napisem Samoobrona Majdanu. Rozpoczęto sprawę karną291. Wieczorem 13 marca w Kijowie miał miejsce napad na przewodniczącego organizacji Hacala Ukraina rabina Gilela Koena. Rabina napadło dwóch młodych ludzi kiedy on szedł do szpitala nr 10 aby odwiedzić pacjenta. Napadający nazwali go „Żydem” (w języku rosyjskim Żyd jest słowem obraźliwym) i wykrzykiwali inne obraźliwe sformułowania. Rabin był ranny w rękę, oprócz tego ostrym przedmiotem raniono go w nogę. Po napaści chuligani odjechali samochodem292. 14 marca 2014 r. W nocy z 13 na 14 marca w woj. zaporoskim do domu mieszkańca wsi pod Primorskiem weszło dwóch mężczyzn, którzy przedstawili się jako członkowie Narodowej Samoobrony. Mężczyźni poinformowali, ze przyszli „rozkułaczyć” mieszkańca i zażądali od niego jedzenia i pieniędzy na „chłopców z Majdanu”. W trakcie szarpaniny gospodarz zastrzelił jednego z napastników, drugi uciekł293. Urzędnicy urzędu miejskiego w Kijowie poinformowali, że boją się zjawiać w miejscach pracy, w Radzie Miejskiej, gdzie krytykowano siły Samoobrony Majdanu, które z kolei rozdzieliły się na dwa obozy. Jeden to sotnie Samoobrony, drugi różne grupy, takie np. jak Wojownicy Narnii, którzy nie podporządkowali się Samoobronie. Deputowany Rady Miejskiej z partii Udar Aleksiej Dawidenko zacytował w sieciach społecznościowych relację jednej z pracownic komisji ds. ekologii i komisji ds. młodzieży i sportu: „w moim gabinecie grożono mi automatami Kałasznikowa, obiecano postawić pod ścianę tyko za to, że spytałam, gdzie się znajduje mój komputer i poprosiłam, żeby mi zwrócić książki mego autorstwa. Trącając mnie w twarz bronią powiedzano mi, że jestem »suką« i »gadam nie na temat«”. „Obecnie tam istnieją dwie równoległe rzeczywistości. Z jednej strony sotnie, w swojej większości prawidłowo się zachowujące. Z drugiej – chłopcy, którzy nawet przed swoimi chodzą w maskach i z bronią. Zabierałam ze swojego gabinetu portret Churchilla i Einsteina, a także dyplom Rady Europy. Z to mnie ponad 2 godziny trzymano w zamknięciu jako marudera. W tym czasie ci, którzy mnie zatrzymali pokłócili się miedzy sobą o to, 298 kto z nich był pod ostrzałem, a kto spalił transporter opancerzony. Tam są szczerzy i normalni ludzie, ale są też i ludzie niepoważni” – opowiedziała współpracownica merostwa294. Według słów Josifa Kobzona w Kijowie pobito Narodowego Artystę Ukrainy, deputowanego do Rady Najwyższej Jana Tabacznika. Napastnicy krzyczeli „żydowska morda”295. W Kijowie na ulicy Lwa Tołstoja 23/1 grupa nieznanych mężczyzn w maskach, podchodząc do biura znajdującego się pod tym adresem, pobiła przechodniów, były też słyszane wystrzały. Konflikt wybuchł po tym, jak mieszkańcy tego domu postanowili posprzątać piwnice, które jakoby należały do jednego z radnych dzielnicy. Mieszkańcy domu pokłócili się z radnym z powodu własności piwnicy. W rezultacie kłótni przybyło na miejsce 10 ludzi z symbolami Prawego Sektora uzbrojonych w broń automatyczną. Osoby te pobiły 3 mieszkańców domu, a potem, kiedy przyjechali stróże porządku, zabarykadowały się w piwnicy. Oswobodzić ich przyjechał osobiście pełniący obowiązki dyrektora administracji prezydenta Ukrainy Siergiej Paszyński. Przeprowadził rozmowy z Samoobroną, po czym ludzie z symbolami Prawego Sektora, nie oddawszy broni, wyszli z budynku i oddalili się w nieznanym kierunku296. W mieście Chmielnicki nieznani sprawcy rzucili dwie butelki z płynem zapalającym w okno jednego z banków, w budynku wybuchł pożar297. W Winnicy ochroniarz sklepu Warszawa na ulicy 50-lecia Zwycięstwa znalazł u wejścia do sklepu butelkę z koktajlem Mołotowa, która cudem się nie rozbiła298. W Primorsku w woj. zaporoskim mężczyzna, który przedstawił się jako uczestnik narodowej Samoobrony, wtargnął do prywatnego domu i zażądał od gospodarzy pieniędzy – jakoby na potrzeby Majdanu. Po przybyciu funkcjonariuszy milicji mężczyzna otworzył ogień i schował się w domu. Na miejsce wydarzenia przyjechał ojciec napastnika, który poinformował, że jest członkiem jednego z kijowskich komitetów i ma prawo rozbrajać funkcjonariuszy milicji. Następnie agresorzy próbowali odebrać automat jednemu z funkcjonariuszy milicji. Kiedy próba nie zakończyła się sukcesem, grożąc siekierą uciekli299. W Kijowie napadnięto na żydowską rodzinę, która szła do kijowskiej synagogi w dzielnicy Podole na sobotnią modli299 twę. Małżeństwo zostało okrążone przez agresywnie nastawionych ludzi, którzy ich obrażali. Para małżeńska próbowała szukać ratunku w taksówce, która stała obok, ale napastników to nie powstrzymało i zaczęli rzucać w okna taksówki kamieniami. Taksówkarz dowiózł rodzinę do synagogi na ul. Szczekowickiej i odprowadził ich do samego wejścia. Główny rabin Kijowa i Ukrainy rabin Synagogi Kijowskiej na ul. Szczekawickiej Jakow Dow Bleich poinformował, że jest przerażony incydentem. „Z goryczą mogę powiedzieć, że to pierwsza prawdziwie antysemicka napaść na Żydów. Ci chłopcy nie mieli zamiaru się zatrzymywać…”300. W Kijowie w pomieszczeniu administracji dzielnicy darnyckiej, gdzie stacjonował oddział Samoobrony Majdanu, doszło do strzelaniny. Około 23.30 do pomieszczenia weszli przedstawiciele trzeciej sotni Samoobrony. Między bojownikami Samoobrony miała miejsce bójka, jeden z jej uczestników wydobył pistolet i rozpoczął chaotyczną strzelaninę w rezultacie czego rany odniosło dwóch bojowników Samoobrony301. W konflikcie wzięli udział aktywiści Swobody302. 15 marca 2014 r. W Charkowie aktywiści Prawego Sektora zaczęli strzelaninę z przedstawicielami prorosyjskiej Samoobrony Charkowa, którzy mieli dyżur na Placu Wolności. Mimo ich warty przyjechała niebieska furgonetka volkswagen, z której już wcześniej prowadzono ogień w kierunku przedstawicieli Samoobrony. Rozpoczęła się pogoń, prowadzona aż do ulicy Rymarskiej, gdzie znajdowało się biuro wchodzącej w skład Prawego Sektora organizacji Patriota Ukrainy. Tutaj zwolennicy Prawego Sektora ponownie otworzyli ogień do bojowników Samoobrony303. Strzelanina była prowadzona z użyciem ostrej amunicji, używano także granatów hukowych. W trakcie strzelaniny zginęło dwóch ludzi, a pięcioro zostało dostarczonych do szpitala z różnymi ranami304. Biuro Prawego Sektora zostało zablokowane przez milicję. Negocjacje z bojownikami prowadzili przewodniczący wojewódzkiej administracji Igor Baługa, mer miasta Hienadij Kernes, naczelnik wydziału śledczego Nikołaj Fomienko i prokurator Charkowa Jewgienij Popowicz. Około 4.30 rano otoczeni zgodzili się opuścić pomieszczenie, po czym około 40 osób 300 posadzono do autobusów. Wszystkich zatrzymanych aresztowano. Następnego dnia charkowianie spalili biuro Prawego Sektora, niszcząc dokumenty i urządzenia305. 16 marca 2014 r. W Równem po zakończeniu Ludowego Wiecu kolumna jego uczestników skierowała się w stronę prokuratury wojewódzkiej. Żądano dymisji nowo mianowanego prokuratora Siergieja Kubryka. Aktywiści i przedstawiciele Prawego Sektora żądali przejrzystości nominacji i konsultowania kandydatur na kierownicze funkcje ze społeczeństwem. Aby „odświeżyć pamięć prokuratora i przypomnieć mu o tym, czego od niego żąda społeczeństwo”, aktywiści przynieśli ze sobą oponę, worek cementu i dwie butelki z koktajlami Mołotowa306. W Diepropietrowsku aktywiści Prawego Sektora pobili jednego z mieszkańców307. 17 marca 2014 r. Organizacja Wspólna Sprawa będąca radykalnym skrzydłem Euromajdanu ogłosiła o wyjściu z Majdanu w Kijowie w celu rozpoczęcia przygotowań do wojny partyzanckiej z Rosją. Według słów koordynatora ruchu Ołeksandra Daniluka siły zbrojne Ukrainy są „zbyt słabe do prowadzenia pełnej wojny z rosyjską armią”, dlatego jedynym efektywnym sposobem przeciwstawienia się Moskwie może być jedynie stworzenie silnego ruchu partyzanckiego. „Organizacja powinna skupić się na przygotowaniach i koordynacji działań oddziałów specjalnych, które byłby zdolne prowadzić działania bojowe na terytorium okupowanym przez wroga” – powiedział Daniluk308. W Czerniowcach nowo wyznaczony przewodniczący wojewódzkiej administracji Michaił Romanow pod naciskiem Prawego Sektora napisał prośbę o dymisję 309. Przedstawiciele Prawego Sektora, Samoobrony i społeczeństwa województwa pikietowali miejscową administrację, gdy przedstawiano nowego gubernatora Romanowa. Pikietujący weszli do budynku i nie dali nowo wyznaczonemu gubernatorowi przejść do swojego gabinetu. Żądali, żeby podał się do dymisji, gdyż jego kandydatura nie została uzgodniona 301 ze społecznością. Poza tym Romanowa oskarżali o członkostwo w przeszłości w Socjaldemokratycznej Partii Ukrainy i o bierność w trakcie wydarzeń na Majdanie w Kijowie. Po godzinie dyskusji Romanow napisał prośbę o dymisję. 18 marca 2014 r. Deputowani Partii Swoboda zmusili pełniącego obowiązki prezesa Narodowej Telekompanii Ukrainy Aleksandra Pantelejmonowa, aby napisał prośbę o dymisję. Deputowany Swobody Ihor Mirosznyczenko nazywał prezesa Telekompanii „Moskalukiem” i oskarżał go o kłamstwa na swoim kanale telewizyjnym w czasie Majdanu. Deputowani siłą posadzili Pantelejmonowa za biurkiem i bili go po głowie. Następnie około 20 ludzi wepchnęło Pantelejmonowa do maszyny budowlanej i wywieziono w nieznanym kierunku310. „Spotkałem go w windzie po pobiciu. Kiedy otworzyły się drzwi przede mną stał Sasza z rozciętym czołem, wargą i wybitą szczęką. To co widzieliście na filmie – to są niewinne szturchańce! Po pobiciu w gabinecie jego jeszcze pół godziny bili pod płotem na ulicy. Im niżej były te zwierzęta, które w tym uczestniczyły, tym silniej starali się go uderzyć albo chociaż uszczypnąć! To najprawdziwsze chłopskie okrucieństwo” – publikowała „Komsomolska Prawda na Ukrainie” słowa świadka pobicia Pantelejmonowa. Dunia Mijatowicz, przedstawicielka Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie zajmująca się wolnością słowa wystąpiła ze stanowczą krytyką działań deputowanych Partii Swoboda. „Jestem wstrząśnięta tą akcją, która narusza wszystkie możliwe prawa mediów. Nie można tego dłużej tolerować” – napisała ona w oświadczeniu skierowanym na ręce naznaczonego przez RN na funkcję pełniącego obowiązki prezydenta Ukrainy Ołeksandra Turczynowa. Według Mijatowicz szczególne zaniepokojenie OBWE wywołuje to, że „niektórzy z napadających byli nie tylko przedstawicielami władzy ustawodawczej, ale i członkami Parlamentarnego Komitetu Swobody Słowa i Mediów”. „Wzywam rząd, by wzmocnił bezpieczeństwo dziennikarzy, szczególnie w świetle obecnego kryzysu w Ukrainie” – powiedziała Mijatowicz. 302 Mijatowicz zauważyła także, że to nie jest pierwszy podobny wypadek – 17 marca grupa mężczyzn wtargnęła do biura Państwowej Telewizji w Czernihowie i zmusiła jej dyrektora do napisania prośbę o dymisję. Przy tym Mijatowicz zwróciła się do władz kraju, „aby rozpoczęły szybkie i przejrzyste śledztwo w sprawie tych incydentów i pociągnęły winnych do odpowiedzialności”. Przedstawiciel OBWE do Spraw Swobody Mediów zaproponowała władzom Ukrainy, by zreformować państwowe stacje telewizyjne i radiowe, zamienić je na społeczne i zapewnić ich niezależność od prób politycznego lub ekonomicznego wpływu. Do pomieszczenia Państwowego Komitetu Architektury i Budownictwa wtargnęło około 30 osób w maskach i z bronią, którzy przedstawili się, że są z Antykorupcyjnego Biura Tatiany Czernowoł. Wyłamali drzwi, zażądali wejścia do pomieszczeń, przeglądali torebki kobiet, sami nie legitymując się. Sama Czernowoł twierdzi, że Państwowy Komitet Architektury i Budownictwa stworzył firmy pośredników, które umożliwiły mu defraudację około półtora miliona hrywien. Nieco wcześniej przedstawiciele Biura Antykorupcyjnego przychodzili do biura na ulicy Bolszoj Żytomirskoj. Według nich tam znajdowały się „tituszki” Iwaniuszenki, przyjaciela byłego prezydenta Janukowycza. (tituszki – młodzi ludzie stosujący przemoc, wynajęci przez polityków związanych z prezydentem Janukowyczem). Mieszkańcy nawet słyszeli strzelaninę. Nowe kierownictwo kraju było poważnie zaniepokojone sytuacją dotyczącą ludzi w mundurach polowych. Pełniący obowiązki prezydenta Ołeksandr Turczynow zlecił pełniącemu obowiązki szefa administracji prezydenta Siergiejowi Paszyńskiemu stworzyć komisję, która będzie zbierać i upubliczniać fakty przemocy. 19 marca 2014 r. W Kijowie nieznani sprawcy rzucili koktajle Mołotowa w budynek Sbierbanku Rosji na ulicy Esplanadnej311, 312. Ochrona Majdanu nie przepuściła korespondenta agencji informacyjnej UNIAN przez ulicę Instytucką na Chreszczatyk, żądając okazania zawartości plecaka. Po tym jak korespondent UNIAN, odmówił ci ludzie stwierdzili, że go nie przepuszczą, bo na Ukrainie jest teraz „stan wojenny i dlatego wszyscy powinni przestrzegać reguł bezpieczeństwa”313. 303 20 marca 2014 r. W Kijowie obok biura Telekanału INTER zebrało się kilka grup ludzi w mundurach, najprawdopodobniej przedstawicieli Prawego Sektora i zagrozili szturmem budynku. Wśród nich był deputowany Mirosznyczenko314. 21 marca 2014 r. Milicja zatrzymała jednego z liderów Ruchu Biały Młot315 Władysława Haranica podejrzewanego o zamordowanie 2 marca kolo posterunku Browary trzech funkcjonariuszy milicji drogowej316. Kilka dni potem na dworcu autobusowym w Tarnopolu został zatrzymany 17 letni kijowianin, u którego znaleziono pistolet jednego z zastrzelonych funkcjonariuszy milicji drogowej317. W milicji powiedziano, że zatrzymano grupę 9 osób, 6 z nich miało cały arsenał broni palnej: dubeltówki, pistolety nagan, kornet, 150 pocisków do nich, wiele amunicji do pistoletów TT i PM, 9 samodzielnie zrobionych urządzeń wybuchowych, 3 granaty, magazynek do automatu kałasznikowa, pistolety traumatyczne Stalker i amunicję do pistoletów maszynowych. Wszyscy zatrzymani byli aktywistami Majdanu z grupy Biały Młot i Wiking uczestniczący w walkach na ulicach Hruszewskiej i Instytuckiej. W Kijowie Samoobrona Majdanu pobiła grupę zdjęciową stacji telewizyjnej Ukraina. Rozbito kamerę, porwano ubrania, dziennikarz i operator ucierpieli. Korespondent Oksana Kotowa i operator Jurij Melnyczuk przyjechali do filii ministerstwa Polityki Rolnej, aby filmować wywiad i oczekiwali na rozmówczynię w holu budynku. Miejscowej ochronie to się wydało prowokacją. W sztabie Samoobrony przeproszono za zachowanie swoich kolegów i poproszono, by zrozumieli, że ich dzisiejsze zachowanie było wyjątkiem. W zawiązku z incydentem stacja Ukraina zwróciła się do organów porządkowych. W dzielnicy sołomienskiej w Kijowie 20 ludzi w maskach i z bronią wtargnęło do jednego z biur na ulicy Harmatnoj i zrabowało pieniądze318. 22 marca 2014 r. Deputowany Ihor Mirosznyczenko skierował interpelację poselską do SBU, Wojsk Obrony Pogranicza, MSZ i innych organów z żądaniem, by nie wpuszczać na terytorium Ukrainy 304 osób, które „podtrzymują moskiewską agresję i rozpalają separatyzm w Ukrainie”319. „Zwracają się do mnie nieobojętni Ukraińcy z informacjami o występach w salach i na koncertach na Ukrainie moskiewskich jasnych gwiazd – putinowców, które popierają wojnę Rosji w Ukrainie i aneksję Krymu i jego okupację” – napisał na Facebooku. Mirosznyczenko ogłosił, że jeżeli odpowiednie służby zignorują żądanie, by nie wpuszczać na terytorium Ukrainy gwiazd rosyjskiego show biznesu, które popieraja agresję Rosji na Krymie będą musiały zmierzyć się „z akcjami bezpośredniego działania”320. Prawy Sektor rozpędził koncert kijowskiej grupy Morphine Suffering, która występowała w Domu Ludowym w Równem. „przedstawiciele Prawego Sektora wyszli na scenę z automatami i powiedzieli żebyśmy się wynosili inaczej wszystkich nas zarżną” – donosi świadek321. 23 marca 2014 r. Grupa uzbrojonych ludzi przedstawiająca się jako Antykorupcyjne Biuro Tatiany Czernowoł przeprowadzili rewizję w Domu Wypoczynkowym Ukraińskiego Towarzystwa Głuchych w Puszcze-Wodice. W garażach znaleźli kamizelki kuloodporne i paczkę musztardy bez marki i terminu ważności. Po tym dyrektorkę bazy oskarżono o to, że pozwoliła mieszkać tu funkcjonariuszom Berkutu, którzy rozstrzeliwali Majdan. Grupa uzbrojonych ludzi, którzy przedstawiali się jako współpracownicy Biura Antykorupcyjnego, zajęła budynek biurowy w Kijowie na ul. Harmatnej322. Na miejsce przybył wezwany dyżurny oddział milicji i samochód ekspertów. Według słów świadków 3 ludzi zablokowało wejście do budynku, a pozostali schowali się w środku. W biurach raniono 2 ludzi. Następnie kilkanaście osób wybiegło z budynku biurowego, po czym ukryli się w samochodach. Ogłoszono plan ich schwytania. We wsi Leśniki w woj. kijowskim przedstawiciele Antykorupcyjnego Biura z automatami w rękach i w kamizelkach kuloodpornych wtargnęli do domu, który według ich informacji należał do ministra polityki społecznej Natalii Korolewskiej. Jeden z mężczyzn przeprowadzających rewizję 305 na terenie własności Korolewskiej powiedział, że zostały znalezione dokumenty, które zostaną przekazane do Komitetu Antykorupcyjnego323. Grupa osób przestawiająca się jako 11 sotnia Majdanu próbowała przejść do budynku w Kijowie, który był wynajmowany przez Federację Rosyjską i przeznaczony na działalność Rosyjskiego Centrum Nauki i Kultury. Ludzie ci ogłosili, że chcą wykorzystać pomieszczenia i znajdujące się w nich urządzenia, które były własnością Federacji Rosyjskiej, i rozmieścić w tych pomieszczeniach swój sztab. Grozili też obecnym przy tym obywatelom Ukrainy, uprzedzając ich o „niedopuszczalności jakiejkolwiek współpracy z Rosją”. Poza tym skradziono samochód należący do Centrum. Dopiero po interwencjach funkcjonariuszy MSW na prośbę kierownictwa rosyjskiej ambasady i Rosyjskiego Centrum Nauki i Kultury sprawcy porzucili budynek Centrum i po jakimś czasie zwrócili skradziony samochód324. 24 marca 2014 r. W Zaporożu kilkadziesiąt osób z Samoobrony Majdanu uzbrojonych w młotki, pałki i butelki napadło na grupę samochodów z rosyjską flagą325. Samochody jechały z Melitopola na Zaporożu na uroczystość Południowo-Wschodniego Frontu Narodowego przygotowaną przez organizację społeczną Słowiańska Gwardia. Kiedy uczestnicy rajdu samochodowego podjechali w okolice fabryki ZAZ, napadli na nich radykalnie nastawieni przedstawiciele Samoobrony Majdanu, którzy zaczęli rozbijać szyby w samochodach, łamać flagi i napadać na siedzących w samochodach ludzi. 25 marca 2014 r. W Równem zabito aktywistę Prawego Sektora Ołeksandra Muzyczkę (Saszkę Biłego)326. Zabójstwo miało miejsce koło kawiarni Trzy Karasie, która znajduje się w okolicach obwodnicy Żyteńska i Sanieńska. Później stało się jasne, że w nocy z 24 na 25 marca na terytorium województwa rówieńskiego siłami miejscowej milicji i specjalnym oddziałem Sokół przeprowadzono operację specjalną mającą na celu zatrzymanie i unieszkodliwienie członków grupy Muzyczki. Doszło wówczas do strzelaniny, w rezultacie której zginął Muzyczko 327. 306 Prawy Sektor oskarżył o to zabójstwo Muzyczko ministra MSW Ukrainy Arsena Awakowa i obiecał zemścić się na nim328. Niedługo przed śmiercią 13 marca 2014 r. Ołeksandr Muzyczko sformułował swój apel do SBU, w którym oskarżył kierownictwo MSW Ukrainy i Generalną Prokuraturę Ukrainy o przygotowanie jego zabójstwa329. W związku z zabójstwem koordynatora Prawego Sektora w województwie rówieńskim Ołeksandr Muzyczki jego współpracownicy Roman Kowal, Jarosław Granitnyj i Aleksandr Pantiuchow zorganizowali konferencję prasową. Ogłosili na niej, że śmierci ich współpracownika winny jest minister MSW Arsen Awakow, ale również odpowiedzialność ponosi szefowa jeszcze niestworzonego Antykorupcyjnego Komitetu Tatiana Czernowoł, ale na czym ta wina polega, nie wyjaśnili330. Współpracownicy wojska i dniepropietrowskiej dzielnicowej milicji w Kijowie zatrzymali w stołecznym parku grupę przestępczą z arsenałem broni. Mowa tutaj o jednym ze skrzydeł Automajdanu, którego członkowie odmówili rozbrojenia się i planowali działalność przestępczą331. W trakcie działań śledczych u zatrzymanych odebrano 2 automaty kałasznikowa z bojowymi nabojami, 7 pistoletów, broń pneumatyczną, noże, granaty i koktajle Mołotowa. Poza tym mężczyźni mieli środki łączności, mundury polowe i środki obrony osobistej. W nocy na 25 marca w centrum Kijowa nieznani sprawcy pałkami pobili na śmierć aktywistę Majdanu 21 letniego Timofieja Stebilija. Młodego człowieka pobili bejsbolowymi kijami ludzie w mundurach polowych i z maskami na twarzach. Morderstwo miało miejsce pod barykadami Majdanu332. 26 marca 2014 r. W Kijowie na ulicy Władymirskiej 46 przedstawicieli Samoobrony Majdanu i Autostraży przeprowadziło pikietę naprzeciwko budynku gdzie znajdował się Sbierbank Rosji. Przy tym siły Samoobrony namalowali na ścianach zewnętrznych i w środku banku napisy „Bank okupanta”333. Uczestnicy Prawego Sektora kolejny raz napadli na prywatny dom w dzielnicy wasilkowskiej334. Minister Spraw Wewnętrznych Arsen Awakow poinformował o starciach funkcjonariuszy sił porządkowych z uzbrojony307 mi ludźmi, którzy przedstawiali się jako Prawy Sektor. Minister opowiedział o tym dziennikarzom przed spotkaniem rozszerzonej delegacji członków rządu z delegacją Komisji Europejskiej. „Analogiczne zdarzenia (jak w woj. rówieńskim) mają miejsce jeszcze w dwóch województwach kraju. Na Zakarpaciu, gdzie grupa ludzi nazywająca się Prawym Sektorem zabarykadowała się w prywatnym domu (…) i my tam działamy już drugi dzień. Kiedy z jednej strony działają organy porządkowe z wyrokami sądu itd., a z drugiej strony stoją ludzie z bronią automatyczną, a wśród nich z miotaczami granatów i tę sytuację trzeba rozwiązać” – powiedział minister. Według słów Awakowa druga taka sytuacja w woj. zaporoskim „kiedy w kombinacie metalowym zjawili się ludzie, którzy powiedzieli, że są jakoby z Prawego Sektora i będą tutaj kierować”. „I znowu starcia i znowu z jednej strony są przedstawiciele służb porządkowych, a z drugiej strony stoją nieznani ludzie z automatami. Takie sytuacje należy zakończyć. Jeśli polityczne regulowanie nie przynosi rezultatu, to państwo powinno podejmować działania. W przeciwnym razie my zamieniamy się w Somalię, kiedy u nas na ulicach rządzą bandy i decydują, co i jak ma się dziać. Mój urząd do tego nie dopuści” – podkreślił Awakow335. 27 marca 2014 r. Ponad tysiąc aktywistów Prawego Sektora zebrało się na mityngu przed budynkiem Rady Najwyższej. Bojownicy zachowywali się agresywnie, rozbijając okna w budynku i próbując wejść do środka. Protestujący żądali dymisji ministra Spraw Wewnętrznych Arsena Awakowa i przeprowadzenia śledztwa w sprawie morderstwa Ołeksandra Muzyczki (Saszki Biłego). Mitingujący rozeszli się, kiedy poinformowano, że stworzono w Radzie Najwyższej czasową komisję śledczą do sprawy zbadania okoliczności śmierci Muzyczki, w której skład weszli Prawego Sektora i Euromajdanu336. 29 marca 2014 r. Najwyższy przedstawiciel Unii Europejskiej do Spraw Polityki Zagranicznej i Polityki Bezpieczeństwa Catherine Ashton 308 wystąpiła z krytyką działań Prawego Sektora: „Stanowczo potępiam nacisk aktywistów Prawego Sektora, którzy okrążyli budynek Rady Najwyższej Ukrainy. Takie zastraszanie parlamentu zaprzecza demokratycznym zasadom i panowaniu prawa”337. Ashton wezwała Prawy Sektor do wstrzymania się od użycia siły i natychmiastowego przekazania władzom całej nielegalnej broni. Przy tym Ashton podkreśliła konieczność przeprowadzenia obiektywnego śledztwa okoliczności śmierci Ołeksandra Muzyczki. Generalny dyrektor przedsiębiorstwa Kompania Inwestycyjna Sportour zgłosił na milicję straty materialne, do których doszło w będącej własnością przedsiębiorstwa bazie wypoczynkowej Miedwieżja Dubrawa (woj. zakarpackie) – w szczególności zniknęło bez śladu 28 obrazów i 6 ikon o historycznej i artystycznej wartości. Według jego słów ochroną domu wypoczynkowego od 23–26 marca zajmowali się przedstawiciele Prawego Sektora. Suma strat może wynosić około 10 milionów hrywien, czyli około 900 tys. dolarów.338. 30 marca 2014 r. W nocy 29 na 30 marca 20 nieznanych mężczyzn w maskach napadło na miasteczko namiotowe prorosyjskiej organizacji Ługańska Gwardia. Wideo z miejsca wydarzenia było umieszczone w Internecie. W opisie do tego filmu informuje się, że ludzi z miasteczka namiotowego Ługańskiej Gwardii pobili pałkami, a namioty pocięli i połamali. W czasie tego wydarzenia znajdujące się niedaleko milicyjne patrole nie reagowały. Kilkanaście osób zgłosiło się do szpitali z kontuzjami głowy i kończyn. Przestępców nie znaleziono339. W Sumach do budynku oddziału Sbierbanku Rosji na ulicy Gorkiego 5a została wrzucona butelka z zapalającym płynem, po czym wybuchł pożar340. 31 marca 2014 r. W rezultacie strzelaniny rozpoczętej przez aktywistów Prawego Sektora na Chreszczatyku koło Majdanu Niezależności ranione zostały 3 osoby, w tym pierwszy zastępca przewodniczącego kijowskiej administracji Bogdan Dubas341. Poinformował o tym Minister Spraw Wewnętrznych Ukrainy Arsen Awakow. 309 „Prowadzę dochodzenie. Koło kawiarni Mafia w okolicach Majdanu niejaki Orest z Prawego Sektora według zeznań świadków zaczął strzelać. Ranne były 3 osoby, w tym 2 ciężko. Wśród ranionych było 2 bojowników Samoobrony Majdanu i zastępca przewodniczącego administracji Kijowa Bogdan Dubas. Przyczyny strzelaniny nie są znane. Ranni znajdują się w szpitalu” – poinformował minister. Według informacji Awakowa strzelający został zablokowany w toalecie kawiarni przez innych aktywistów. Zanim przybyła milicja, do kawiarni przyszli uzbrojeni po zęby przedstawiciele Prawego Sektora. Wyprowadzili strzelającego i zabrali go do hotelu Dniepr. W czasie przeprowadzenia operacji specjalnej w woj. lwowskim z nielegalnego obrotu zostały wycofane 3 automaty Kałasznikowa, automat pistolet Szpagina, automat PPF, automat Thompson, 4 karabiny, strzelba śrutowa, 6 strzelb myśliwskich, 4 gładkolufowe strzelby myśliwskie, 2 pistolety i rewolwer342. Poza tym odebrano 2 magazynki do pistoletu Makarowa, 11 nabojów myśliwskich kalibru 12, 26 nabojów kalibru 7,62 mm, 44 naboje kalibru 5,6 mm. Nieznani sprawcy nocą próbowali popalić budynek dzielnicowego komitetu Partii Regionów w Ługańsku. Zostały uszkodzone metalowe rolety w oknach biura, opalone ściany i drzwi. Jak poinformował rzecznik prasowy ługańskiej wojewódzkiej organizacji Partii Regionów Jurij Jurow, na budynku pojawiły się także napisy „Prawy Sektor”, „Śmierć wrogom”343. 1 kwietnia 2014 r. Przewodniczący Prawego Sektora w woj. kijowskim Igor Mazur ogłosił, że Prawy Sektor ma zamiar w dalszym ciągu się zbroić, jeśli sytuacja na granicach Ukrainy i w Kijowie nie zmieni się. Mazur poinformował także, że broń, którą dysponują członkowie Prawego Sektora, będzie albo osobista i zarejestrowana, albo taka, którą pożyczono od przyjaciół344. Przewodniczący kijowskiej administracji miejskiej Władimir Bondarenko powiedział mediom, iż milicja boi się wychodzić w mundurach na Majdan, dlatego że w rezultacie działań, które prowadziła w czasie rewolucji, powszechnie wyraża się do niej nienawiść. Według jego słów to może wywołać niepożądanie działania aż strzelaniny345. I dlatego organy porządkowe pracu310 jące na Majdanie nie afiszują się i nie pojawiają się tam w mundurach, tylko po cywilnemu i informują o tym, co tam się dzieje. W Kijowie obok stacji Szujawskaja Prawy Sektor przejął pomieszczenie loterii państwowej twierdząc, że to na potrzeby podziemia346. Szef kijowskiej administracji miejskiej Władimir Bondarenko powiedział, że grupy, które podają się za przedstawicieli Majdanu, zaczynają „ochraniać” biznes w Kijowie. „Wczoraj postanowiliśmy rozebrać ogrodzenie wokół Centralnej Komisji Wyborczej i wokół Wojewódzkiej Administracji Państwowej Kijowa. Po tej decyzji zadzwonił do mnie naczelnik Departamentu Mieszkalnictwa Siergiej Sadowyj i powiedział, że podeszła sotnia i uprzedziła, że „bazar, który znajduje się obok – to nasza krowa, którą my będziemy w dalszym ciągu doić”. Ale to nie była sotnia z Majdanu, tylko grupa ludzi, którzy dzisiaj ochraniają nielegalny biznes. W tym mieście w żadnym planie nie przewidziano miejsca handlu” – powiedział Bondarenko347. W Zaporożu obok wjazdu do swojego domu na ulicy Budionnego w dzielnicy chortyckiej został pobity radny miejski Zaporoża z ramienia Partii Regionów Wasilij Poljusow. Rzuciło się na niego 2 nieznanych sprawców, których twarze były ukryte pod kapturami. Mieli ze sobą pałki lub metalowe rurki. Pobity ma liczne rany tłuczone i cięte twarzy, głowy i złamaną prawą nogę348. W ciągu działań mających na celu odebranie broni, zapasów bojowych i materiałów wybuchowych, pomiędzy 1 marca a 1 kwietnia 2014 r. funkcjonariusze organów spraw wewnętrznych odebrali 15 362 sztuk broni, amunicji i materiałów wybuchowych349. 2 kwietnia 2014 r. Aktywiści Prawego Sektora zaczęli oddawać zajmowane „na czas rewolucji” pomieszczenia 3 sklepów na Chreszczatyku i przenieśli się do wydzielonych im koszar Desna pod Kijowem350. W czasie przeprowadzenia w woj. lwowskim operacji „Broń i materiały wybuchowe” mającej na celu znalezienie i odebranie nieprawnie posiadanej broni u mieszkańca Czerwonogradzka znaleziono granat F-1. Według słów zatrzymanego znalazł on granat w czasie pobytu na Majdanie w Kijowie i postanowił „wziąć ją ze sobą”351. 311 W Chmielnickim próbowano podpalić sklep komputerowy należący do ojca deputowanego Chmielnickiej Rady Miejskiej Andrija Kuczera352. Jeszcze niedawno Kuczera był członkiem frakcji Partii Regionów w Radzie Miejskiej, jednak niedługo przed wydarzeniami napisał oświadczenie o wyjściu z szeregów Partii Regionów. 3 kwietnia 2014 r. Rada Państwowa Republiki Krym ogłosiła, ze w woj. czerkaskim w okolicach wsi Korsuń Szewczenkowski 20 lutego na uczestników Antymajdanu napadli euromajdanowcy w rezultacie czego zaginęło bez wieści ponad 30 mieszkańców Krymu, a 7 osób było zabitych353. O tym mówi też informacja służby prasowej Rady Krymu podsumowująca posiedzenie Międzynarodowego Komitetu Społecznego ds. Obrony Praw Ludzi, którzy ucierpieli od Euromajdanu i działań stronników Prawego Sektora. Naczelnik milicji drogowej Bogdan Mycak napisał prośbę o zwolnienie ze służby po tym, jak do niego do gabinetu wtargnęło kilkudziesięciu aktywistów Majdanu. Około 50 mężczyzn przyszło do komendy milicji drogowej na ulicy Gorodockiej z żądaniem dymisji Bogdana Mycaka. Wśród nich byli przedstawiciele Samoobrony, Antonomicznego Oporu, Kontroli Drogowej i innych. Weszli do gabinetu Mycaka i żądali od niego napisania prośby o zwolnienie. Kiedy dowódca miejskiej milicji drogowej odmówił, pikietujący zaczęłi rzucać pieniądze na stół i mówić: „napisz za łapówkę”. Jednak Mycak na to się nie zgodził. Wtedy ludzie przynieśli opony, położyli je na stole i porosili jeszcze raz. Na miejsce przybył dowódca milicji miejskiej Siergiej Zubanienko, który powiedział, że nie może dać rozkazu napisania takiego dokumentu. Jednocześnie poradził on Mycakowi, aby napisał prośbę o odsunięcie od obowiązków na czas sprawdzenia jego działalności. W rezultacie Mycak napisał prośbę o zwolnienie z organów MSW354. 5 kwietnia 2014 r. W Peczorskim Dzielnicowym Sądzie w Kijowie powstał konflikt między „bojowym skrzydłem Majdanu” i byłymi członkami Berkutu, którzy przyszli poprzeć aresztowanych poprzedniego dnia kolegów. Konflikt o mało co nie zamienił się w bijatykę355. 312 6 kwietnia 2014 r. W Siewierodoniecku na placu przed domem kultury doszło do starć między stronnikami referendum na temat oddzielenia się Donbasu od Ukrainy i uczestnikami Ukraińskiego Patriotycznego Flashmobu śpiewającymi hymn narodowy. 6 osób zostało rannych i zwróciły się o pomoc medyczną356. W Charkowie starli się między stronnikami i przeciwnikami Euromajdanu357. Milicyjne samochody odwiozły około 10 aktywistów Euromajdanu, których do tej pory ochraniała milicja, aby nie dopuścić do starcia z Antymajdanem. Prorosyjscy aktywiści odmówili wypuszczenia euromajdanowców z koła utworzonego przez milicję. Przedtem rzucano w nich petardy i puszczano na nich gaz. Według słów aktywistów Antymajdanu właśnie oni byli stroną, która ucierpiała, i to w ich kierunku ze strony Euromajdanu sypały się wyzwiska i od tego zaczęła się przepychanka. 7 kwietnia 2014 r. Pełniący obowiązki prezydenta Ukrainy Ołeksander Turczynow ogłosił rozpoczęcie wojennej „antyterrorystycznej” operacji na południowym wschodzie Ukrainy przeciwko aktywistom (Ruskoj Wiesny)358, którzy na przykładzie Euromajdanu zaczęli zajmować budynki administracji, protestując przeciwko rozrywaniu historycznych więzi z Rosją. Aktywiści Majdanu, wśród których byli przedstawiciele Euromajdanu, Prawego Sektora i Automajdanu około 10.40 zaczęli szturmować budynek Najwyższego Sądu Ukrainy na ulicy Pilippa Orlika w Kijowie, około 100 aktywistów blokowało budynek, w którym miał się zacząć zjazd sędziów Ukrainy359. Następnie przedstawiciele Samoobrony Majdanu pikietujący budynek sądu napadli na byłego ministra sprawiedliwości Ołeksandra Ławrynowicza360. Kiedy Ławrynowicz wychodził z budynku Sądu Najwyższego, kilkunastu radykalnie nastawionych młodych ludzi w mundurach Samoobrony Majdanu uderzyło eksministra w głowę i próbowali go porwać. Przewodniczący Komitetu Lustracyjnego Jegor Sobolew wyprowadził Ławrynowicza z tłumu i zaprowadził do samochodu. Przedstawiciele Samoobrony usiedli na samochodzie i próbowali wejść do środka. To się im nie udało i samochód z Ławrynowiczem odjechał. 313 8 kwietnia 2014 r. W Sali posiedzeń parlamentu miała miejsce przepychanka między przedstawicielami frakcji Komunistycznej Partii Ukrainy i Swobodą361. Wystąpienie lidera Komunistycznej Partii Ukrainy Petra Symonienki przerwał deputowany frakcji Swoboda. Podszedł do trybuny, wypchnął z niej komunistę, a następnie zaczął bić go w okolice tułowia i głowy. W tym czasie do trybuny podeszli przestawicie obu frakcji i zaczęła się bijatyka. W Iwano-Frankiwsku aktywiści miejscowej Samoobrony Majdanu zbudowali słup hańby, na którym powiesili fotografie mieszkających w województwie zwolenników Jakukowycza. Wywołało to niepokój przedstawicieli Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, że może to sprowokować akty gwałtu w stosunku do przeciwników Euromajdanu362. W Odessie zbezczeszczono pomnik Ofiar Holokaustu na placu Prochorowskim i w rejonie placu Tołbachina, a także kilka mogił na cmentarzu Tajrowskim. Wandale narysowali na promikach znaki swastyki i „wilczego kła”, napisali „Prawy Sektor” i „Sława Ukrainie”. W regionalnym oddziale Prawego Sektora te działania nazwano prowokacją363. 9 kwietnia 2014 r. W Nikołajewie napadnięto na deputowanego Partii Regionów i kandydata na prezydenta Ukrainy Ołeha Cariewa364. Cariew przyjechał do Nikołajewa, żeby spotkać się z manifestantami, którzy występowali za federalizacją i zostali pobici przez bojowników Hospitalizowano wówczas 7 osób. Kiedy Cariew zbliżał się do szpitala, drogę zagrodzili mu miejscowi radykałowie. Do Cariewa podszedł jeden z liderów promajdanowskiego oddziału narodowych ochotników Nikołajewa Aleksander Jancen i po krótkiej dyskusji uderzył go w twarz. Przepychanka przed szpitalem ciągnęła się kilkanaście minut. W rezultacie Cariewowi i tak nie pozwolono przejść do sal. Od poważniejszych obrażeń uratowała tylko reakcja ochrony, deputowanemu udało się tylko ujść z kilkoma zadrapaniami i siniakami. W Ługańsku ochroniarze deputowanego Ołeha Laszki pobili ochroniarzy, którzy dyżurowali w pomieszczeniu kompanii telewizyjnej IRTA365. 314 W Kijowie stronnicy Euromajdanu w osobach przedstawicieli Komitetu Lustracyjnego Nigdy Więcej i wolontariuszy kancelaryjnej sotni samowolnie zajęli budynek Centrum Komunistycznej Partii Ukrainy366. Milicja dopiero po drugiej próbie zdołała ich usunąć. Jeszcze przed wyjściem z budynku aktywiści Komitetu Lustracyjnego wyrzucili z okien partyjne symbole oraz portrety Lenina i Marksa. Dyżurujący na dole członkowie Samoobrony Majdanu demonstracyjnie rozerwali je na strzępy a następnie palili wyrzucone przedmioty. 11 kwietnia 2014 r. W mediach pojawiła się informacja o poniżeniach, których ofiarą na Majdanie stał się 27 letni mieszkaniec Kijowa. „Około 3 w nocy wracałem z nocnego klubu, wszedłem do podziemnego przejścia na Majdanie. Tam siedziała głośna grupa chłopaków, byli w mundurach polowych, kamizelkach kuloodpornych, na rękawach mieli jakieś naszywki. Głośno przeklinali, a ja zwróciłem im uwagę żeby się lepiej zachowywali, że wcześniej tutaj nie pił. Oni złapali mnie za ręce i nogi i powlekli po schodach, myślałem, że wyprowadzą na ulicę i wypuszczą. A oni zawlekli mnie do Pałacu Oktiabrskiego, na drugim piętrze zaprowadzili do toalety i zaczęli bić. Ich było 6 osób, lat około 20. Kiedy ktoś wchodził i pytał co się dzieje odpowiadali, że ja kogoś obraziłem. Chociaż ja tego nie robiłem. Potem oni wezwali swojego dowódcę, on powiedział, że jest oficerem rezerwy. Miałem nadzieję, że teraz wszystko się skończy i mnie wypuszczą. A on poradził aby bić mnie po tułowiu i bez krwi. Wyjaśniałem im, że od pierwszego dnia byłem na Majdanie od listopada. I ludzie tam stali nie za to, co oni teraz robią. I zaczęła się jakaś fala, pytali, czy służyłem w armii, kiedy usłyszeli odpowiedź negatywną, zmusili do mycia toalety. Wszyscy byli pijani, porwali na mnie kurtkę i koszulkę. A dziewczyna z przepitym głosem robiła mi uwagi, że ja źle myję, pokazywała gdzie trzeba jeszcze oczyścić. Zabrano mi około 350 hrywiem. Ja nie rozumiem, dlaczego wszystko to się stało. Przecież oni hańbią Majdanu, wszystko co tutaj miało miejsce. Z jednej strony nie chcę dyskredytować światłych idei Majdanu. A z drugiej – trzeba to wszystko zatrzymać” – powiedział dziennikarzom poszkodowany367. 315 W Równem został przejęty budynek Wojewódzkiego Komitetu Komunistycznej Partii Ukrainy. Przedstawiciele Prawego Sektora weszli do biura i oświadczyli pierwszemu sekretarzowi wojewódzkiego komitetu partii Aleksandrowi Wozniukowi, że działalność Komunistycznej Partii Ukrainy została zakończona, a pomieszczenia przekazuje się do dyspozycji miejscowych społeczności. Z budynku usunięto całą literaturę i partyjną symbolikę. Książki spalono na dziedzińcu komitetu. Członkowie Komitetu Wojewódzkiego nie przeciwstawiali się bojownikom Prawego Sektora368. 12 kwietnia 2014 r. W Charkowie na dworcu Charków Pasażerski siły porządkowe zatrzymały w pociągu 4 obywateli, którzy próbowali przewieźć pudełko napełnione samodzielnie wykonanymi materiałami wybuchowymi369. Osoby te przekazano na posterunek na stacji Charków Pasażerski. 13 kwietnia 2014 r. W Charkowie w rezultacie strać aktywistów Euromajdanu i Antymajdanu przy wejściu do stacji metra Uniwersytet poszkodowanych okazało się 10 osób370. Czworo rannych to aktywiści Euromajdanu, którzy wracali do domu po demonstracji. Oprócz tego poszkodowany był jeden milicjant, w którego rzucono petardą. Milicja próbowała odbić euromajdanowców, potem na pomoc przyszli pracownicy Czerwonego Krzyża. Wszystkich rannych zaprowadzili do wejścia stacji metra Uniwersytet. Stację zamknięto. Potem karetki odwiozły ich na pogotowie. 14 kwietnia 2014 roku W Zaporożu w trakcie strać aktywistów Antymajdanu i Prawego Sektora ranni zostali deputowany Partii Komunistycznej Aleksander Zubczewski, deputowany z Partii Regionów Siergiej Kalcew i zastępca mera Aleksander Roszczyn (w kapturze jego kurtki rozerwała się petarda). Stronnicków federalizacji obrzucono jajkami, mąką, ziemią, petardami, gencjaną i świecami dymnymi. W trakcie strać poszkodowanych zostało 48 osób371. Z nich 26 zwróciło się o pomoc lekarską. Deputowana z frakcji Batkiwszczyna Łesia Orobiec poinformowała na swojej stronie na Facebooku, że 14 marca w woj. 316 donieckim zostali zlikwidowani jacyś „koloradzi” (miała na myśli morderstwo 10 prorosyjskich aktywistów, którzy nosili wstążeczki w kolorach flagi św. Jerzego). Deputowaną ucieszyła informacja o zabójstwie ludzi. Po jakimś czasie polityk przetłumaczyła swój wpis na angielski, gdzie scharakteryzowała informacje o rozstrzelaniu ludzi jako „the good news”372. 15 kwietnia 2014 r. W Doniecku bojownicy Prawego Sektora zabili jednego z aktywistów donieckiego Antymajdanu Rubena Awanesjana. Według informacji lidera donieckich aktywistów Pawła Gubarjowa samochód Awanesjana został ostrzelany przez nacjonalistów przy wjeździe do miasta Sławiansk373. Kandydata na prezydenta Ukrainy z Partii Regionów Michaiła Dobkina w Kijowie oblali gencjaną i obsypali mąką374. Tego samego dnia innego kandydata na prezydenta Ołeha Cariewa schwytano i wywieziono w nieznanym kierunku przez aktywistów Euromajdanu375. Po tym jak Cariew razem z ochroną wychodził z budynku telewizji ICTV, gdzie uczestniczył w programie Wolność Słowa, na spotkanie wyszli mu aktywiści Euromajdan. Cariewa obrzucili jajkami, zrobili korytarz hańby, którym polityk przechodził przy okrzykach „Hańba!” i „Na kolana!”. Cariewowi udało się dostać do karetki pogotowia. Kiedy karetka przejechała niewielki, odcinek została zatrzymana. Niektórzy demonstranci próbowali rozbić szyby w samochodzie. Mitingujący porozumieli się z milicja, że Cariewa przesadzą z karetki pogotowia do samochodu milicyjnego i dowiozą do siedziby Służby Bezpieczeństwa Ukrainy. Poza tym demonstranci ogłosili, że zamierzają napisać zbiorowe doniesienie, aby polityka można było pociągnąć do odpowiedzialności za zamach na terytorialną jedność Ukrainy. Po tym Cariewa wywieziono w białym samochodzie w nieznanym kierunku, gdyż nie można było doczekać się samochodu milicji. 16 kwietnia 2014 r. Na Majdanie pobito dyrektora handlowego jednej z prywatnych firm 31-letniego Denisa i jego przyjaciela Aleksieja. „Około 1.30 wyszliśmy z restauracji Diwan i skierowaliśmy się w stronę Centralnego Domu Towarowego, aby złapać tak317 sówkę. W tym momencie wezwało nas dwóch młodych ludzi w mundurach polowych. Jeden z nich powiedział, że mu nie podoba się moja twarz. Bez żadnych wyjaśnień wzięli mnie pod ręce i zawlekli na Majdan: „Teraz będziesz wyjaśniać, co ty tu robisz, naszym przełożonym!”. Mój przyjaciel poszedł ze mną. Przyprowadzono nas do namiotu pod ścianą tam było jeszcze około 20 ludzi. I się zaczęło: „Skąd jesteś, ch…?! Co tutaj robisz? Dawaj dokumenty! Jesteś gliną!” każdy, kto wchodził do namiotu, bił mnie po twarzy rękoma i po tułowiu ze słowami „Zobacz, jak wytrzymuje uderzenia, to musi być na pewno glina!!!”. Zmusili mnie do wyłożenia wszystkiego z kieszeni – telefonu, kluczy, pieniędzy. Po godzinnym poniżaniu mnie i biciu zabrali pieniądze – miałem około 2,5 tys. hrywien, Alosza 150 hrywien. Wyprowadzili na przystanek i zmusili, żebym za ostatnie pieniądze kupił im paczkę papierosów za 140 hrywien” – opowiedział Denis dziennikarzom. Następnego dnia poszkodowani poinformowali o wszystkim milicję. „Tam nam powiedziano, że nie tylko nas to spotkało. Nigdy nie myślałem, że ludzie, którym kupowałem ciepłe ubrania i skarpetki w czasie walk, będą rabować i poniżać!” – oburzał się mieszkaniec Kijowa. Jego przyjaciel z poważną raną ucha i krwotokiem znalazł się w szpitalu376. 19 kwietnia 2014 r. W Nikołajewie próbowano popalić budynek synagogi położonej przy ulicy Karla Liebknechta 15. Nieznani sprawcy rzucili w fasadę budynku dwie butelki z płynem zapalającym. Zniszczeniu uległy drzwi i plastikowe okno377. W Charkowie aresztowano politologa i dziennikarza Konstantyna Dołgowa zajmującego antymajdanowską pozycję. Przyczyny aresztu były absurdalne: Dołgowa podejrzewano o rozbicie i uszkodzenie bankomatów Privat-Banku378. 20 kwietnia Kijowski Sąd Rejonowy Charkowa postanowił aresztować Dołgowa na 2 miesiące do zakończenia śledztwa, jednak 8 maja został zwolniony za kaucją379. 21 kwietnia 2014 r. W Kijowie doszło do napaści na głównego atamana Międzynarodowej Organizacji Społecznej Wierna Kozaczyzna Alek318 sieja Sriwanowa. „Było ich 5–6 ludzi. Podeszli z dwóch stron, chwycili za ręce. Powiedzieli, że są ze Służby Bezpieczeństwa Ukrainy, ale funkcjonariusze tej organizacji nie chodzą w kurtkach z kapturami naciągniętymi na twarz. Próbowali zaciągnąć mnie do innej części ulicy. Broniłem się, potem poczułem silne uderzenie w głowę i w żebra” – opowiadał poszkodowany380. 22 kwietnia 2014 r. Przedstawiciele Prawego Sektora próbowali zmusić naczelnika nikołajewskiego Urzędu Wojewódzkiego Zdorcowa, żeby napisał prośbę o dymisję. Radykałowie na czele z miejscowym koordynatorem Prawego Sektora Siergiejem Zajcewem wtargnęli do budynku miejscowej inspekcji drogowej, ale samego Zdorcowa nie było na miejscu381. 23 kwietnia 2014 r. Lider Prawego Sektora Dmytro Jarosz ogłosił na konferencji prasowej w Dniepropietrowsku, że skoncentruje swoje wysiłki na walce z separatyzmem. Poinformował o rozpoczęciu formowania batalionu specjalnego Donbas w woj. donieckim w uzgodnieniu z „kierownictwem Rady Narodowego Bezpieczeństwa i Obrony Ukrainy, MSW i SBU”. Według jego słów w skład oddziału specjalnego wejdą „aktywiści i przygotowani bojownicy Prawego Sektora gotowi iść na pomoc służbom specjalnym uczestniczącym w operacji specjalnej MSW i SBU na wschodzie”382. Oficjalnie MSW zaprzeczyło informacji o uczestnictwie Prawego Sektora w operacji antyterrorystycznej383. Jednak doniesienia o działalności batalionu Donbas w walce przeciwko protestującym niejednokrotnie pojawiały się w mediach384. 25 kwietnia 2014 r. Lider Prawego Sektora Jarosz napisał list otwarty do pełniącego obowiązki prezydenta Ołeksandra Turczynowa, w którym stwierdził, że w najbliższym czasie na Ukrainie zacznie się wojenna agresja i zażądał uzbrojenia społecznych organizacji. „Ukraińska władza powinna natychmiast zacząć masowe uzbrajanie naszych obywateli, a w szczególności ochotniczych patriotycznych struktur, w których tylko w woj. dniepropietrowskim już działa ponad 10 tys. Ukraińców” – napisał Jarosz385. 319 26 kwietnia 2014 r. W Kijowie w ramach kulturalnego projektu Ukraiński Front Kulturalny zorganizowanego przez aktywistów Euromajdanu zaprezentowano instalację „Ostrożnie – Rosjanie”. Pokazano widzom ludzi trzech ze wstążkami św. Jerzego zamkniętych w klatce z napisem „Nie karmić zwierząt”. Ludzie ci siedzieli na zaśmieconej podłodze, pili wódkę, grali na bałałajce, przeklinali w stronę widzów i im grozili. Organizatorzy instalacji ogłosili, ze w taki sposób próbowali pokazać naturę rosyjskiego narodu386. 27 kwietnia 2014 r. Kibice charkowskiego klubu Metalist i dniepropietrowskiego klubu Dniepr postanowili przed meczem sformować pochód jako wyraz poparcia jedności Ukrainy i przejść po Charkowie. Uczestniczyło w tym co najmniej 5 tysięcy kibiców. Jednocześnie na placu Wolności w centrum Charkowa zorganizowano wiec około 300 stronników federalizacji Ukrainy pod flagami czerwonymi i św. Jerzego. Radykałowie rozpoczęli bójkę. W rezultacie napaści niezbędne było udzielenie pomocy medycznej, 8 osób znalazło się w szpitalu, 6 opatrzono na miejscu. Wśród poszkodowanych było też dwóch pracowników milicji387. 28 kwietnia 2014 r. W Charkowie doszło do zamachu na mera miasta Gienadija Kernesa. W czasie porannego joggingu nieznany snajper wystrzelił w Kernesa ze snajperskiego karabinu Draganowa. Strzelec celował w serce, ale chybił, pocisk wszedł w część brzuszną, przebił płuco, wątrobę, uderzył o kręgosłup i wyszedł koło nerki. Po wydarzeniu funkcjonariusze resortów siłowych zaczęli przeczesywać najbliższy teren. W rezultacie wielogodzinnych poszukiwań w trawie znaleziono łuskę kalibru 7,62 mm. Poza tym okazało się, że strzelec miał również plan alternatywny: na drodze przemieszczania się Kernesa funkcjonariusze milicji znaleźli odbezpieczony granat RGD 5388. 30 kwietnia 2014 r. W nocy 29 na 30 kwietnia na Majdanie Niezależności w Kijowie doszło do poważnych starć prawicowo-radykalnego ruchu Zjednoczenie Socjalno-Nacjonalistyczne i sił obrony Maj320 danu. Następnego dnia aktywiści Euromajdanu opowiadali znajdującym się w Kijowie ekspertom Grupy ds. Informacji o Przestępstwach przeciw Jednostce (IGCP) o tym, że podczas starć na placu jeden lub kilku snajperów próbowało (bezskutecznie) zlikwidować liderów Majdanu389. W czasie rozsyłania zaproszeń na wiec pierwszomajowy na aktywistów napadali działacze Prawego Sektora, którego członkowie grozili bronią. Dwóch aktywistów antymajdanowskiego południowo-wschodniego frontu zostało poważnie pobitych. Trzem kolejnym udało się ujść jedynie z siniakami. Przedstawicie Prawego Sektora grozili antyfaszystom rozprawą i grozili zerwaniem ich wieców 1 i 9 maja. Kiedy na miejsce zdarzenia przybyli lekarze, nacjonaliści przeszkadzali im w udzielaniu pierwszej pomocy390. 1 maja 2014 r. W Charkowie porwano trzech antyrządowych aktywistów (Siergiej Berkut, Spartak Gołowaczew, Jurij Aptuchin). Według słów świadków „podjechały dwa samochody, jeden z samochodów to biała furgonetka mercedes, z którego wyskoczyli ludzie w sportowych dresach i czarno-białych opaskach na głowach, obezwładnili aktywistów, wrzucili do samochodu i odjechali” 391. W Zaporożu porwano dwóch aktywistów Antymajdanu. Według informacji deputowanego Ukrainy Aleksandra Zubczewskiego porwanie nastąpiło na Prospekcie Metalurgów po zakończeniu pierwszomajowego wiecu. Grupa nieznanych osób w maskach przemocą zawlekła antymajdanowców do samochodu i zawiązała im oczy. Porwanych dostarczono do jednego z pomieszczeń zaporoskiej administracji wojewódzkiej, gdzie byli torturowani i bici. Porwani mieli ciężkie rany, poza tym ich rozebrano, odebrano rzeczy osobiste i wyrzucono w rejonie Bulwaru Szewczenki392. 2 maja 2014 r. W Odessie starcia stronników Euromajdanu i ich przeciwników doprowadziły do śmierci co najmniej 48 ludzi. Większość z ofiar to antyrządowi aktywiści, którzy spłonęli w podpalonym przez stronników Euromajdanu Domu Związków Zawodowych (dokładniej na ten temat patrz rozdział „Odeska rzeźnia”). 321 W południowo-wschodnich województwach Ukrainy zaczęły działać tzw. „czarne ludziki”, czyli odziały bojowników napadające na przeciwników rządu kijowskiego. Publicznie o ich działalności ogłoszono 2 maja. Tego dnia w internecie pojawił się film z wypowiedziami ubranych w czarne uniformy uzbrojonych bojowników, którzy zagrozili, że będą porywać „separatystów”: „Od dnia dzisiejszego na Charkowszczyźnie zaczęli znikać separatyści. I oni będą znikać. Niedługo oni znikną w ogóle” – mówili w materiale filmowym393. W następnych dniach wieluantyrządowych aktywistów zostało porwanych przez „czarnych ludzików” i możliwe, że zabitych. Rzecznik prasowy organizacji Zjednoczenie Socjalno-Nacjonalistyczne i Prawego Sektora – Wschód Ihor Mosijczuk pośrednio przyznał się do uczestnictwa radykałów nacjonalistycznych wspomnianej formacji. Według Mosijczuka wśród „ochotników gotowych bronić całości kraju” są przedstawiciele kibiców piłki nożnej, Prawego Sektora i młodzieżowego skrzydła Zjednoczenie Socjalno-Nacjonalistyczne „Młodzież Biłeckiego”. Jak oceniał Mosijczuk, w Donbasie i w Charkowie przebywało około 500 „czarnych ludzików”. Mają dwie bazy szkoleniowe – w woj. charkowskim i kijowskim, gdzie raz na jakiś czas przechodzą sportowo-bojowe przygotowania394. Według informacji znanego majdanowskiego aktywisty Dimitrija Rozniczenki z działalnością „czarnych ludzików” ma także wiele wspólnego radykalna organizacja Patriota Ukrainy. „Czarne ludziki” z Patrioty [Ukrainy] to są ci sami bohaterowie, którzy własnymi siłami i na swój koszt jeżdżą na wschód walczyć” – napisał on na swoim Facebooku395. W rezultacie Ihor Mosijczuk został zastępcą komendanta batalionu specjalnego Azow sformowanego z uczestniczących w Euromajdanie radykalnych nacjonalistów. Media wprost wskazują na związki tego batalionu z „czarnymi ludzikami”396 i zauważają poparcie, które batalionowi okazuje pewien ukraiński oligarcha397 (wyznaczony przez Kijów na stanowisko gubernatora woj. dniepropietrowskiego miliarder Ihor Kołomojski także finansuje działalność batalionu specjalnego Dniepr). W skład bojowników batalionu Azow wchodzą neonaziści ze Szwecji, wcześniej już zauważeni jako uczestnicy wydarzeń Euromajdanu398. 322 4 maja 2014 r. Przedstawiciele Prawego Sektora z Mukaczowa wtargnęli do Domu Rusinów na zebranie jednej z rusińskich organizacji. „Rusini próbowali przeszkodzić tym czynnościom i wyrzucić ich z zebrania, zaczęła się przepychanka. Przyjechała milicja i zamiast zatrzymać bandytów, wzięła stronę przeciw Rusinom! Po tym przedstawiciele Prawego Sektora przejęli pomieszczenie i postawili ochronę przy wejściu” – poinformowano na stronach „Podkarpackiej Rusi”399. 6 maja 2014 r. Prokurator województwa zaporoskiego Aleksander Szacki poinformował, że w Bergiańsku został porwany przez Prawy Sektor człowiek, którego pięć dni przemocą przetrzymywano w garażu i torturowano – pobito, przestrzelono mu nogę, podawano narkotyki. Według informacji medialnych porwanym był mieszkaniec Bergiańska, aktywista Euromajdanu Wiktor Kalajanow400. W Dniepropietrowsku w nocy z 5 na 6 maja wybuchł pożar w biurze deputowanego Ukrainy Ołeha Cariewa. W spalonym biurze były znalezione fragmenty butelek zawiniętych w szmatki (koktajl Mołotowa)401. 7 maja 2014 r. Nieznani sprawcy podpalili położony w Dniepropietrowsku punkt przyjęć deputowanego Rady Najwyższej Ukrainy Ołeha Cariewa402. Punkt przyjęć Cariewa był położony w 9-piętrowym domu mieszkalnym na ulicy marszałka Malinowskiego w Dniepropietrowsku. W ciągi kilku minut ogień zniszczył całe pomieszczenie, ofiar nie było. 8 maja 2014 r. Radykałowie nacjonalistycznego ruchu Prawy Sektor wygnali z Odessy metropolitę Agafangieła403. 9 maja 2014 r. Naczelnik milicji Mariupola Walerij Androszczuk rozkazał użyć siły przeciwko prorosyjskim aktywistom. Funkcjonariusze ochrony porządku zakomunikowali swojemu naczelnikowi, że nie 323 będą wypełniali tego rozkazu i poinformowali go, że przechodzą na stronę narodu. W odpowiedzi Androszczuk wydobył broń i wystrzelił w jednego ze swoich podwładnych, raniąc go poważnie404. Funkcjonariusze MSW wszczęli bunt. Androszczuk zabarykadował się w jednym z gabinetów w miejskiej komendzie MSW i poinformował o całej sytuacji Gwardię Narodową. Odziały sformowanego z radykalnych nacjonalistów batalionu Azow podjęły próbę szturmu budynku marjupolskiego MSW z użyciem broni automatycznej i granatów. W rezultacie ostrzału i pożaru, który wybuchł w budynku, zginęli milicjanci. W trakcie szturmu oddziały bataliony Azow strzelały do cywilów i przypadkowych przechodniów, nie dając im podejść do budynku. Według danych wojewódzkiej administracji Doniecka w trakcie działań bojowych w Mariupolu 7 osób zginęło, a 39 było rannych. Zgodnie z informacją p.o. ministra MSW Ukrainy Awakowa zabito 20 „prorosyjskich ochotników” i 1 ukraińskiego wojskowego405. Współpracownicy ochrony prawnej centrum Memoriał mówią o 11 zabitych i 40 rannych406. Według lidera Ukraińskiej Partii Komunistycznej Petra Symonienki w Mariupolu „doszło do rozstrzelania niewinnych obywateli i masowego zabójstwa”, a Kijów ukrył prawdziwą skalę tragedii. Tak np. według informacji Symonienki bojowy wóz piechoty wystrzałem z armaty zabił rodzinę złożoną z trojga ludzi – pocisk trafił w kuchnię407. 10 maja 2014 r. Deputowany Rady Najwyższej Ołeh Laszko, który wcześniej organizował bezprawne porwania aktywistów Antymajdanu, poinformował o formowaniu własnego batalionu specjalnego Ukraina do walki z „separatystami”408. 11 maja 2014 r. W mieście Krasnoamiejskie uzbrojeni bojownicy batalionu Dniepr wzięli pod kontrolę miejską komendę milicji i zarząd miasta. Bojownicy strzelali do nieuzbrojonych ludzi, dwie osoby zostały zabite, jedna ranna409. Później dziennikarze rozpoznali na fotografiach jednego z uczestników napaści. Okazał się nim Andrij Denisenko, lider oddziału Prawego Sektora w Dniepropietrowsku410. 324 12 maja 2014 r. Służący w armii obrony Izraela i wojskach desantowych Ukrainy Żydzi zorganizowali w Kijowie oddział samoobrony, aby bronić żydowskich mieszkańców Ukrainy, których jest ponad 100 tys., przed atakami antysemickimi411. Ochotnicy byli uzbrojeni na początku tylko w kije bejsbolowe i zbierali pieniądze na lepsze wyposażenie – np. kamizelki kuloodporne. Organizatorem oddziału Samoobrony Cwi Arieli urodził się na Litwie i jest weteranem izraelskich sił zbrojnych, mieszka na Ukrainie i on opowiedział, że od kiedy zmieniła się władza, obserwuje całą serię napaści antysemickich w Kijowie. W związku z tym główny rabin Ukrainy Jakow Dow Bleich zaproponował stworzenie oddziału samoobrony. 13 maja 2014 r. W Kijowie grupa ludzi w mundurach polowych z automatami pobiła i obrabowała cudzoziemca obywatela Kanady Bobana Dewela, który przybył do kraju w celach turystycznych. „Naszego znajomego cudzoziemca ograbiono i pobito na Majdanie. Dokładnie wskazać, kto go bił – Prawy Sektor czy Samoobrona – on niestety nie może, ponieważ ich nie rozróżnia” napisała na Facebooku dziennikarka Daria Ignatienko. Według jej słów Dewel schodził w dół ulicą Hruszewskiego. Z barykad krzyknęli na niego ludzie w mundurach i z automatami. Zażądali dokumentów. „Kiedy razem z kanadyjskim paszportem zobaczyli serbski – zaciągnęli go na terytorium. Celując do niego z automatu zabrali pieniądze (około 600 euro) i iPhone. Po tym zaczęli bić go po głowie i przeklinając zmusili do uklęknięcia. Wsuwali lufę automatu do gardła i grozili zabójstwem, ale potem wypuścili, a sami skierowali się w stronę hotelu Dniepr” opowiadała dziennikarka. Pobitego cudzoziemca znalazła inna grupa majdanowców, także uzbrojona, która sądząc z zachowania, znajdowała się w konflikcie z przestępcami. Odszukali sprawców w hotelu, po czym doszło do przepychanki, a następnie strzelaniny. „Z obu stron było po 40 osób. Kogoś raniono” – opowiadała Ignatienko. Poszkodowany uciekł z miejsca wydarzenia i skierował się do szpitala, gdzie zszyto mu rozerwane ucho412. Ukraińscy przedstawiciele resortów siłowych ostrzelali grupę filmową telewizji LifeNews przebywającą w okolicach wsi 325 Oktiabrskoje woj. donieckiego. Pod nieoczekiwanym ostrzałem znaleźli się dziennikarze Oleg Chidjakin, Marat Sajczenko i Marat Abuchatin. Nie zostali poszkodowani, ponieważ szybko się ukryli413. 14 maja 2014 r. W woj. dniepropietrowskim próbowano podpalić dom deputowanego Ołeha Cariowa414. Do domu Cariowa podjechały 3 samochody. Z nich wyszli uzbrojeni ludzie w maskach w czarnych mundurach Gwardii Narodowej. Wyłamali płot około domu, ostrzelali stojący przed domem samochód i odjechali. Potem w domu wybuchł pożar. Jednak napastnicy – jak się okazało – pomylili się i podpalili sąsiedni dom. Szczęśliwie sąsiedzi tego dnia nie przebywali w domu. W mieście Torez porwano troje antyrządowych aktywistów. „Według naszych informacji rankiem 16 maja w Torezie zniknęło już troje aktywistów. Lider Donieckiej Republiki Ludowej w Torezie – Irina Połtorawskaja zniknęła nocą z 14 na 15 maja. Nocą z 15 na 16 maja został porwany Igor Poljakow, aktywista DNL. Wczoraj w ciągu dnia 15 maja wyszedł z domu i nie wrócił Denis Jakijew. Jak wiadomo, on był w składzie komisji ds. przeprowadzenia referendum w DRL” – informowała miejscowa prasa415. 21 maja odpowiedzialność za porwania tych osób, a także Aleksandra Simka w mieście Snieżnoje wziął na siebie batalion Ukraina kierowany przez deputowanego do Rady Najwyższej Ołeha Laszko416. 15 maja 2014 r. Przedstawiciele Samoobrony Majdanu pikietujący Pieczerski Sąd Rejonowy wtargnęli do siedziby gazety „Zwierciadło Tygodnia. Ukraina”, którą pomylili ze znajdującym się w pobliżu biurem Partii Regionów417. Najpierw kilkudziesięciu aktywistów, skandując „Sława bohaterom!”, podeszło do budynku sądu i zorganizowało pikietę. Kiedy ochroniarz „Zwierciadła Tygodnia” wyszedł zaniepokojony hałasem z sąsiedniego domu, aktywiści okrążyli go i zaczęli w brutalnej formie domagać się wyjaśnień „do kogo należy” dom i kto się w nim znajduje, a następnie wtargnęli do wnętrza, aby „wezwać naczelnego”. Na żądanie pracowników redakcji, aby wyjaśnili przyczynę wtargnięcia, aktywiści Samoobrony zaczęli twierdzić, że tutaj 326 według ich danych znajduje się biuro Partii Regionów. Sytuację udało się wyjaśnić, kiedy na miejsce zdarzenia przyszedł dowódca majdanowców. Po wyjaśnieniu sytuacji przedstawiciele Samoobrony wyszli z pomieszczenia redakcji. W incydencie uczestniczyli przedstawiciele 3 i 28 sotni Majdanu. 16 maja 2014 r. W Dniepropietrowsku zarejestrowano od razu kilkanaście wypadków napaści na namioty i agitatorów Partii Regionów418. Zorganizowane grupy ludzi w mundurach stopniowo niszczyły punkty agitacyjne, grożąc fizyczną rozprawą ludziom, którzy się w nim znajdowali. Do miejsc napaści podjeżdżali furgonetkami i samochodami osobowymi. Na jednym z nich świadkowie zauważyli numery lwowskie. Radykalne działania i ich systematyczny charakter pozwalają mówić o dokładnie zaplanowanej akcji politycznych przeciwników. Sformowany przez Prawy Sektor batalion Donbas, grożąc bronią funkcjonariuszom organów porządkowych, przejął komendę rejonową Wielika Nowosiołka w woj. donieckim419. Pod Kijowem pracownicy służb porządkowych zatrzymali nieznanych sprawców z bronią i symbolami Prawego Sektora, którzy 2 tygodnie przedtem zajęli ośrodek wypoczynkowy420. Zatrzymano 13 osób, wśród nich 2 kobiety. W ośrodku mieszkali, odpoczywali i jak sami twierdzili, trenowali. Mężczyźni nie potrafili wyjaśnić, skąd mają broń i kto pozwolił przeprowadzać takie treningi. W tym czasie nieznani sprawcy zniszczyli cały ośrodek. 18 maja 2014 r. Bojownicy batalionu Donbas porwali mieszkańca wsi Wremiewka Wiktora Burjaka. Kiedy porywanego usiłował obronić jego brat, zaczęto do niego strzelać i w rezultacie Gienadij Burjak odniósł rany421. Ukraińscy przedstawiciele resortów siłowych przeprowadzający operację przeciwko ochotnikom w mieście Krematorsk niedaleko Doniecka zatrzymali 2 korespondentów telewizji LifeNews Olega Sidjakina i Marata Sajczenkę422. 20 maja 2014 r. W mieście Krzywy Róg w woj. dniepropietrowskim w rejonie kina Olimp grupa ludzi napadła na punkty agitacyjne Partii Re327 gionów. Napadający zniszczyli namioty agitatorów, a znajdujących się w nich ludzi pobili. Jeden z nich został zraniony nożem423. W Charkowie nieznani sprawcy w czarnych mundurach próbowali porwać koordynatora ruchu Borod’ba (Walka) Denisa Lewina po przeprowadzeniu przez niego akcji „Świeca pamięci” dotyczących poległych w trakcie masowych walk na Ukrainie. Pięć osób w czarnych mundurach i z automatyczną bronią pojmało Lewina razem z jego żoną i próbowało wepchnąć do furgonetki, jednak aktywiści protestu św. Jerzego okrążyli furgonetkę i odbili porwanych. Przy współpracy milicji napastnikom udało się ukryć424. 21 maja 2014 r. W woj. dniepropietrowskim miał miejsce kolejny napad na dom deputowanego Ołeha Cariewa. Około 2.45 w nocy do bramy domu podjechały 2 samochody, z których wyskoczyli ludzie w mundurach i zasłonięci maskami. Przeszli przez płot i wtargnęli do domu ochrony, który znajdował się przed właściwym budynkiem. Zastraszywszy ochroniarza ostrzegawczymi strzałami z broni podobnej do automatu Kałasznikowa, wypchnęli go z domu, rozkazali położyć się na ziemi, rozbili okna i dostali się do garażu podziemnego. Po tym wszystkim napastnicy podpalili garaż ze znajdującym się w nim samochodem i opuścili miejsce przestępstwa. W rezultacie podpalenia samochód i całe pomieszczenie 25 m2 w spłonęło. 22 maja 2014 r. Grupa uzbrojonych osób przedstawiająca się jako Samoobrona Majdanu i Prawy Sektor wtargnęła do jednego z przedsiębiorstw, w którym przechowywano samochody oddane pod zastaw. Nieznani sprawcy, stosując przemoc wobec robotników przedsiębiorstwa, odebrali im klucze i zaczęli demontaż części skonfiskowanych środków transportu, które były przechowywane na placu. Funkcjonariusze sił porządkowych nie przeszkadzali tym bezprawnym działaniom425. 27 maja 2014 r. Przedstawiciele Prawego Sektora, którzy przyjechali do Żytomierza z Kijowa z bronią, pojmali i przetrzymywali około 328 20 osób będących przedstawicielami miejscowego Prawego Sektora. „Dzisiaj mieliśmy mieć zjazd. Najpierw siedzieliśmy na placu Koralewa, a później postanowiliśmy przejść do naszego sztabu. Kiedy otworzono drzwi i kilkanaście osób weszło do sztabu, zobaczyliśmy, że tam już znajdują się ludzie w mundurach z bronią. Następnie usłyszeliśmy serie z automatu. Potem pojawiło się wielu milicjantów. Obecnie budynek jest okrążony, a nasi chłopcy są zakładnikami” – opowiadał dziennikarzom przedstawiciel żytomirskiego Prawego Sektora. Z Kijowa dwoma autobusami przyjechali przedstawiciele Prawego Sektora, aby „zaprowadzić porządek” w miejscowej organizacji. Chcieli wyznaczyć swojego dowódcę i wyjaśnić „cele i zadania” organizacji426. Dowódca batalionu Donbas Siergiej Siemienczenko na swojej stronie na Facebooku napisał, że prowadzone są rozmowy o przekazaniu do Donbasu ciężkiej broni: „Dowództwo ochotniczego batalionu prowadzi rozmowy z kierownictwem ministerstwa obrony, MSW i SBU w sprawie stworzenia na bazie jednego z oddziałów Donbasu batalionu specjalnego przeznaczenia. Stworzenie podobnego oddziału, który otrzymałby ciężkie uzbrojenie i oficjalny status oraz nowoczesną strukturę, rozwiązałoby problem godnej zaufania ochrony granicy państwowej, likwidacji grup terrorystów oraz pozwoliłby realizować wywiadowcze i kontrwywiadowcze zadania. Sława Ukrainie!”427. 329 Przypisy Majdanarbeiter – Popularne na Ukrainie określenie opłacanych uczestników demonstracji, powstałe w czasie „Pomarańczowej rewolucji” 2003–2004. 2 URL Ukraińska Republika Ludowa – autonomiczne państwo ukraińskie powstałe w czerwcu 1917 roku, początkowo jako część Rosji. URL proklamowała niepodległość w styczniu 1918. Rok później URL połączyła się z Zachodnioukraińską Republiką Ludową, obejmującą terytoria byłej monarchii austro-węgierskiej. URL de facto przestała istnieć w wyniku letniej ofensywy Armii Czerwonej w 1920 roku. W 1921 roku traktat ryski podzielił jej terytorium między Rzeczpospolitą Polską i Ukraińską Socjalistyczną Republikę Radziecką. 3 Organizacja Ukraińskich Nacjonalistów (OUN) – nacjonalistyczna organizacja polityczno-wojskowa utworzona w 1929 roku na terenie dzisiejszej zachodniej Ukrainy (wówczas Kresów Wschodnich II RP). OUN postała w wyniku połączenia kilku grup nacjonalistów: Ukraińskiej Organizacji Wojskowej, mniejszych radykalnych ugrupowań prawicowych i nacjonalistycznych intelektualistów: Dmytro Doncowa, Jewhena Konowalca, Mykoły Scibiorskiego etc. Przedstawiciele OUN infiltrowali legalne partie polityczne, uniwersytety i inne struktury i instytucje. Strategia OUN przewidywała przemoc i terroryzm wobec wewnętrznych i zewnętrznych wrogów Ukrainy – zwłaszcza Polski, Czechosłowacji i Rosji, które kontrolowały terytoria zamieszkałe przez etnicznych Ukraińców. Jako swe najważniejsze cele OUN wymieniała ochronę ludności ukraińskiej przed represjami i ustanowienie państwa ukraińskiego. W 1940 roku w OUN doszło do podziału. Starsi, bardziej umiarkowani członkowie poparli Andrija Melnyka (OUN-M), natomiast młodsi i bardziej radykalni – Stepana Banderę (OUN-B). W czerwcu 1941 roku OUN-B ogłosił powstanie niezależnego państwa ukraińskiego na terenach pozostających pod kontrolą nazistowskich Niemiec. W październiku 1942 roku OUN-B powołał Ukraińską Powstańczą Armię (UPA). W 1943 roku UPA brała udział w zakrojonych szeroką skalę czystkach etnicznych, wymierzonych przeciw ludności polskiej i żydowskiej. Podczas zimnej wojny, OUN otrzymywał wsparcie ze strony zachodnich agencji wywiadowczych, w tym CIA. 4 Ludowy Ruch Ukrainy to nacjonalistyczna partia polityczna za1 330 łożona w 1989 pod nazwą Ludowy Ruch Ukrainy na rzecz Przebudowy. Szczególną uwagę zwracamy na młodzieżowe struktury Ruchu, przede wszystkim partyjną służbę bezpieczeństwa „Warta”. 5 Ukraińska Powstańcza Armia – organizacja paramilitarna, zbrojne ramię frakcji banderowskiej OUN. Za swych głównych wrogów UPA uważała Polskę i ZSRR, współpracowała natomiast z Niemcami hitlerowskimi, licząc na ich pomoc w stworzeniu niepodległego państwa ukraińskiego. UPA odegrała zasadniczą rolę w czystkach etnicznych wymierzonych w ludność polską na Wołyniu iw Galicji Wschodniej. 6 UNA-UNSO Ukraińskie Zgromadzenie Narodowe – Ukraińska Samoobrona Narodowa 7 Marine Le Pen, córka Jean-Marie Le Pena, przewodnicząca skrajnie prawicowego Frontu Narodowego, obecnie należy do zagorzałych stronników Rosji i wspiera aspiracje Rosjan i rosyjskojęzycznych mieszkańców Ukrainy, domagających się niepodległości lub przyłączenia do Federacji Rosyjskiej. 8 Nie po raz pierwszy ukraińscy nacjonaliści otwarcie zademonstrowali swoją nienawiść wobec zakarpackich Węgrów. Oleh Kutsyn, lider Swobody na Zakarpaciu, Ruslan Polivka, wiceszef organizacji regionalnej partii i Tomash Lelekach, prezes organizacji w Użhorodzie w kwietniu 2011 stanęli przed sądem, oskarżeni o podpalenie zbudowanego dla uczczenia 1100. rocznicy przejścia Węgrów przez Karpaty pomnika na Przełęczy Tucholskiej. 9 Gaitana Essami jest ukraińską wokalistką pochodzenia ukraińsko-kongijskiego. Jej muzyka łączy w sobie elementy jazzu, funku, soulu i muzyki ludowej. W 2012 Gaitana reprezentowała Ukrainę na Konkursie Piosenki Eurowizji w Baku w Azerbejdżanie. 10 Rusłana Łyżyczko jest ukraińską piosenkarką i autorką tekstów, posługującą się pseudonimem Rusłana. Laureatka Grand Prix 49. Konkursu Piosenki Eurowizji w Stambule. W latach 2006–2007 posłanka do Rady Najwyższej z ramienia Bloku Nasza Ukraina. 11 Walid Harfouch – Libańczyk, jedna z najbardziej znanych ukraińskich osobowości telewizyjnych, założyciel stowarzyszenia „SOS Rasizm”. 12 Rzeź wołyńska – czystka etniczna dokonana przez nacjonalistów ukraińskich wobec mniejszości polskiej byłego województwa wołyńskiego od lutego 1943 do lutego 1944. Dokładna liczba ofiar nie jest znana, szacują się ją na 50–60 tys. na Wołyniu i 25–40 tys. w Galicji Wschodniej. 13 6 lat później, 20 czerwca 2011 roku, podczas podróży do Iwano-Frankowska Juszczenko, były już wówczas prezydent Ukrainy, nazwał Swobodę „partią ultraprawicową z widocznymi elementami nazizmu”. Juszczenko stwierdził też, że Tyahnibok nie ma szans, aby „stać się prawdziwym liderem chociażby części narodu ukraińskiego”, 331 a Swoboda nigdy nie będzie „odzwierciedlać narodowych interesów wyborców z zachodniej i centralnej Ukrainy”. 14 W 2014 1 hrywna warta była ok. 0,25 zł. 15 URL: http://www.kpu.ua/nemeckij-publicist-svoboda-ne-tolkoukrainskaya-problema-a-obshheevropejskaya/?lang=ru 16 Partia Szwedów później odegrała jeszcze rolę na Ukrainie. W czerwcu 2014 r., wyszło na jaw, że w składzie dobrowolnego batalionu Azow, uczestniczącego w tzw. antyterrorystycznej operacji ukraińskich władz na południowym wschodzie kraju, walczy członek Partii Szwedów Mikael Skilt, który przybył na Ukrainę „aby pomóc nacjonalistom 17 URL: http://liva.com.ua/svoboda-nazis.html 18 The International Republican Institute. URL: http://www.iri.org/ 19 URL: http://polemika.com.ua/news-107011.html 20 URL:http://www.kyivpost.com/content/politics/svoboda-urgesukrainians-to-boycott-new-history-textbook-and-not-to-learnrussian-319487.html 21 W związku z tym deputowany Swobody Ołeksij Kajda oświadczył, że partia gotowa jest zwrócić się do sądu w związku z oskarżeniami o „faszyzm”, które padają pod adresem jej przedstawicieli w gmachu Rady Najwyższej 22 URL:http://www.pravda.com.ua/rus/news/2012/12/13/6979648/ 23 URL:http://www.pravda.com.ua/rus/news/2012/12/18/6979947/ 24 Zapytanie swobodowców oraz reakcja na nie regionałów wywołują zdumienie autorów. Wątpliwe, czy kogoś zdziwi, że większość w Radzie Najwyższej Ukrainy stanowią… Ukraińcy. 25 Narodowy deputowany (nardep) Partii Regionów. 26 URL:http://www.niknews.mk.ua/2013/03/28/russkij-bloksvez-na-marsh-v-nikolaev-krymchan-odessitov-i-xersontsev/ 27 Kresy Wschodnie – polska nazwa terytorium obecnej Ukrainy Zachodniej, Białorusi i Litwy, niegdyś wchodzących w skład Rzeczypospolitej 28 URL: http://www.unian.net/politics/803445-svoboda-otvetilana-zayavlenie-polskogo-senata.html 29 URL:http://censor.net.ua/news/245151/kravchuk_v_varshavskom_universitete_prizval_polyakov_ne_nazyvat_oun_i_upa_ prestupnymi_organizatsiyami 30 URL: http://www.unian.net/news/567264-syin-romana-shuhevicha-raskritikoval-ukrainskih-natsionalistov.html 31 Nie najlepsze uczucia wobec swobodowców żywił również przewodniczący Charkowskiej Odwodowej Administracji Państwowej Michaił Dobkin, który 20 stycznia 2012 r. napisał na swoim koncie w Twitterze: „Kiedy w końcu znikną ci egzotyczni przedstawiciele fauny – tiahnyboki, fariony i szwajki?!”. Później, w kwietniu 2013 r., 332 zaproponował polskiemu Sejmowi utworzenie spisu sympatyków OUN-UPA, by nie wpuszczać ich do Unii Europejskiej. 32 Zjednoczone centrum – ukraińska partia polityczna, utworzona w 2008 r. na fundamentach Partii Prywatnej Własności. Podstawowy cel polityczny, który przyświecał jej stworzeniu, to wsparcie prezydenta Wiktora Juszczenki. 33 Wiosną 2008 r. Ołeh Tiahnbyok wystawił swoją kandydaturę w wyborach mera Kijowa pod hasłem „Ukraińskie władze dla stolicy” („Стольному граду – украинскую власть”). Tiahnybok dostał 1,37 proc. głosów wyborców, zajmując ósme miejsce wśród 70 kandydatów. 34 Łeonid Czernowiecki – ekstrawagancki mer Kijowa w latach 2006–2012 35 URL: http://www.rupor.info/spec/dosie/novoe-delo/2009/04/24/ oleg-tjagnibok-radikal-provokator-naemnik-ili-inve/ 36 Rodzicami chrzestnymi dwójki z czterech dzieci Poroszenki są były prezydent Ukrainy Wiktor Juszczenko i wdowa po zabitym w 2000 r. muzyku Ihorze Biłozirze Oksana 37 URL: http://gazeta.ua/ru/articles/mova-zavtra/_evromajdanslovo-goda-i-ne-tolko-v-ukraine/535204 38 M.S. Grigorjew, Jewromajdan (M., Kuczkowo pole, 2014), s. 329. 39 URL:http://www.gazeta.ru/politics/2013/11/21_a_5763025. shtml 40 URL: http://glavred.info/politika/zhestokiy-razgon-evromaydanav-kieve-opublikovano-novoe-video-264759.html 41 URL: http://glavred.info/politika/berkut-dubinkami-razognalevromaydan-v-kieve-opublikovany-foto-i-video-264730.html 42 URL: http://glavred.info/politika/dubinki-i-krov-berkut-razognalevromaydan-glavnye-podrobnosti-264742.html 43 URL:http://odnarodyna.com.ua/content/dokole-svoboda-budetorganizovyvat-na-ukraine-revolyucii 44 URL: http://dumskaya.net/news/kiev-031106/ 45 URL: http://news.bigmir.net/ukraine/778603-Kak-shturmovaliBankovuju—bul-dozer-i-krovavyj-razgon-Berkutom-FOTO-VIDEO46 URL: http://lenta.ru/chronicles/kyiv 47 URL:http://24tv.ua/home/showSingleNews.do?gorzhus_ chto_ya_pr inimal_uchastie_v_razr ushenii_lenina__igor_ miroshnichenko&objectId=390292&lang=ru 48 URL:http://www.pravda.com.ua/rus/news/2013/12/8/7005461/ 49 URL: http://www.ntv.ru/novosti/767017/ 50 URL:http://interfax.com.ua/news/political/180149.html 51 URL:http://ria.ru/world/20131208/982804946.html 52 URL:http://kprf.ru/international/ussr/126049.html 53 URL: http://kyiv-vestnik.com.ua/public_s7067.html/ 333 URL:http://24tv.ua/home/showSingleNews.do?sikorskiy_ raduetsya_snosu_pamyatnika_leninu_v_kieve&objectId=390288& lang=ru 55 URL:http://news.liga.net/video/politics/944361-senator_ssha_ dzhon_makkeyn_vystupil_na_maydane_video.htm 56 URL:http://www.segodnya.ua/politics/pnews/amerikanskiysenator-na-maydane-citiroval-tarasa-shevchenko-482903.html 57 URL: http://izvestia.ru/news/562661#ixzz33C02OHNo 58 URL: http://nr2.com.ua/kiev/474604.html 59 URL: http://gazeta.ua/ru/articles/politics/_ne-speshi-ty-nashranit-majdan-otstoyal-mesyac/533416 60 URL: http://www.unian.net/news/613745-maydanu-obyyavilisostav-soveta-novogo-obschestvennogo-obyedineniya.html 61 URL: http://www.unian.net/politics/866335-rossiyskiy-oppozitsioner-sprosil-u-maydana-rusofobyi-li-oni.html 62 w oryginale269 pusty 63 URL: http://www.rosbalt.ru/video/2014/01/04/1218263.html 64 URL: http://lenta.ru/news/2014/01/01/bandera/ 65 Mieżuhorie – rezydencja Wiktora Janukowycza we wsi Nowyje Pietrowce rejonu wyszgorodzkiego w obwodzie kijowskim, którą zajmował od 2002 r. po 2014 r. 66 URL: http://www.interfax.ru/world/350043 67 URL: http://www.avesta.tj/opinions/22708-vakhanaliya-neonacistov-na-kievskom-maydane.html 68 URL: http://www.gazeta.ua/ru/articles/politics/_v-velikobritaniischitayut- chto-diktatorskie-zakony -otvodyat-ukrainu-otevropy/536926 69 URL: http://an.crimea.ua/page/news/56209/ 70 URL:http://www.nr2.ru/kiev/480182.html 71 Oprócz UCP PK Euromajdan znalazł poparcie także Ukraińskiej Cerkwi Grekokatolickiej. 72 URL: http://e-crimea.info/article/krovavyy-vtornik-v-kieve 73 URL: https://archive.is/20140221030222/una-unso.in.ua/terminove-povidomlennya-pravogo-sektoru/ 74 URL: http://vz.ru/world/2014/2/18/673194.html 75 URL: http://www.vzglyad.ru/world/2014/2/19/673233.html 76 Антитеррор.kz: Из райотделов милиции Львова похищено более 1000 стволов. URL: http://www.antiterror.kz/oruzhie/ news_2014–02–27–01–53–40–224.html 77 Российская газета: Со складов в Львовской области похитили более пяти тысяч АК-47. URL: http://www.rg.ru/2014/03/14/ orujie-site-anons.html 78 Zasłużony lekarz Ukrainy, brała udział w medycznym 54 334 zaopatrzeniu Euromajdanu 79 URL:https://www.youtube.com/watch?v=D23_WlRsSOA#t=8 m58s 80 URL: http://euromaidan.rbc.ua/rus/minzdrav-zayavlyaet-o-75zhertvah-besporyadkov-s-18-fevralya-20022014221500 81 URL: http://www.unian.net/politics/902333-nbu-vyipustil-pamyatnuyu-medal-nebesnaya-sotnya-na-straje.html 82 URL: http://www.unian.net/politics/891313-garantom-vyipolneniya-soglasheniya-ob-uregulirovanii-krizisa-v-ukraine-yavlyaetsyanarod-tombinskiy.html 83 URL:http://www.vesti.ru/doc.html?id=1307962&tid=105474 84 URL:http://www.pravda.com.ua/rus/news/2013/12/3/7004536/ 85 URL: http://euromaidan.rbc.ua/rus/-pravyy-sektor-nazval-soglashenie-s-yanukovichem-ocherednym-21022014160600 86 URL:http://www.segodnya.ua/politics/pnews/maydanpolnostyu-kontroliruet-kiev-parubiy-497737.html 87 URL:http://www.pravda.com.ua/rus/news/2014/02/22/7015623/ 88 URL:http://www.inopressa.ru/article/21feb2014/sueddeutsche/ gruenen.html 89 URL:http://www.echo.msk.ru/blog/stamov/1284638-echo/ 90 URL: http://www.pravda.com.ua/news/2014/02/22/7015777/ 91 URL: http://www.mk.ru/politics/sng/article/2014/02/22/988914yuliya-timoshenko-vyishla-iz-tyurmyi.html 92 URL: http://lenta.ru/news/2014/02/27/yatsenuk/ 93 URL: http://www.rg.ru/2014/03/13/merkel-site-anons.html 94 Zaznaczymy, że działania neonazistów na Majdanie były krytykowane nie tylko przez europejskie partie lewicowe, co się dało przewidzieć, lecz i przez nacjonalistów. Występując w marcu na Europejskim Kongresie młodzieży, zorganizowanym przez Narodowodemokratyczną Partię Niemiec (Nationaldemokratische Partei Deutschlands, NPD), deputowany Europarlamentu od Brytyjskiej Partii Narodowej (British National Party, BNP) Nick Griffin oświadczył, że Prawy sektor, prawdopodbnie sam tego nie rozumiejąc, walczy o interesy narodowej oligarchii. 95 URL: https://www.facebook.com/andreas.umland.1/posts/ 10202796564568681 96 Tyler Durden – bohater powieści Charlesa Michaela Palahniuka Podziemny krąg i nakręconego na jego podstawie filmu Davida Finchera o tej samej nazwie 97 Amerykański filozof, politolog, polityczny ekonomista i pisarz japońskiego pochodzenia. Fukuyama zasłynął dzięki książce Koniec historii i ostatni człowiek (1992), w której stwierdził, że rozpowszechnienie liberalnej demokracji w całym świecie może świadczyć o końcowym punkcie społeczno-kulturowej ewolucji ludzkości oraz zostać 335 końcową formą ustrojową. 98 Dmitrij Kisielow – rosyjski dziennikarz, prezenter telewizyjny, dyrektor generalny rosyjskiej międzynarodowej agencji informacyjnej Rosja Dzisiaj, zastępca generalnego dyrektora Wszechrosyjskiej Państwowej Kompanii Telewizyjnej i Radiowej WGTRK. Słynie z ostrej krytyki kierowanej pod adresem rosyjskiej i ukraińskiej opozycji, Unii Europejskiej i USA. 99 „Tituszki” – termin, który powstał w maju 2013 r. na Ukrainie dla określenia młodych ludzi, niejawnie wykorzystywanych w celach politycznych jako najemnicy. Ogranizują prowokacje siłowe, zamieszki i inne akcje z użyciem siły fizycznej (później słowem tym ukraińskie media zaczęły określać dowolnych zwolenników władzy Wiktora Janukowycza bądź integracji z Rosją). Termin ten pochodzi od nazwiska sportowca Wadima Tituszki z Białej Cerkwi, który 18 maja 2013 r. w Kijowie brał udział w zamieszkach przeciwko opozycji i napadł na dziennikarzy. Atak został nagrany przez fotoreporterów, co w sądzie wykorzystano jako główny dowód jego winy. 100 Tryzub im. Stepana Bandery istnieje od pierwszej połowy lat 90. Na wcześniejszych etapach organizacja korzystała ze wsparcia Sławy Stećko – żony Jarosława Stećko (towarzysza broni Stepana Bandery), który 30 czerwca 1941 r. ogłosił we Lwowie odrodzenie państwa ukraińskiego, sojusznika Niemiec Adolfa Hitlera. 101 URL: http://www.cbap.cz/?p=2130&lang=ru 102 Przypominamy, że aktywiści Ihor Mosijczuk, Serhij Bewz i Wołodymyr Szpara w sierpniu 2011 r. zostali aresztowani przez Służbę Bezpieczeństwa Ukrainy (SBU) w związku z oskarżeniami o terroryzm. Celem terorystów miał być pomnik Lenina w Boryspolu, który na ówczesny moment został już zdemontowany. Podczas przeszukania w mieszkaniach osób rzekomo poszkodowanych zostały znalezione urządzenie wybuchowe, naładowane gwoździami i nakrętkami oraz ekstremistyczne ulotki. Przy wybuchu takiego urządzenia promień obrażenia wyniósłby 100 metrów. SBU oświadczyła także, że wśród podejrzanych znaleźli się deputowani wasylkowskiej rady miejskiej. Oskarżeni i ich obrońcy, a także część obrońców praw człowieka i dziennikarzy nazwali uznali za sfabrykowaną. 103 URL: https://vk.com/public62043361 104 Patrz załącznik. 105 To hasło towarzyszyło masowym demonstracjom i pogromom, które się odbyły w wielu narodowych (tudzież nierosyjskich) republikach byłego ZSRR w latach 1990–1991. 106 Wikipedia:URL: https://en.wikipedia.org/wiki/%C3%89ire_Nua 107 URL: http://www.pravda.com.ua/articles/2014/02/4/7012683/ 108 URL: http://reporter.vesti.ua/41419-shag-vpravo 336 URL: http://www.kavkazcenter.com/ukr/content/2007/05/21/ 367.shtml 110 URL: https://vk.com/wall54994587_39553 111 URL: http://www.kavkazcenter.com/ukr/content/2007/05/09/ 297.shtml 112 URL: http://banderivets.org.ua/ukrayintsi-ta-yevreyi-cherezpryzmu-politychnoyi-istoriyi.html 113 III Nadzwyczajny Zjazd OUN, na którym program organizacji został istotnie zmieniony w kierunku liberalizacji i demokracji, odbył się 21–25 sierpnia 1943 r. 114 URL: http://www.octpib.info/News.aspx?idNews=15762 115 Poniżej fragment z apelu odeskiego oddziału PS (przytaczany w oryginalnej wersji): „Dmytro Jarosz, wraz z władzami żydowskimi przeprowadza czystkę w Prawym Sektorze. Pierwszy etap czystki dotknał najbardziej zdroworozsądkowe ugrupowania jak Biłyj Mołot. Oni aresztowali lidera Mołota Gorana i oskarżyli go o potrójne zabójstwo. Dzisiaj została utworzona partia PRAWY SEKTOR. Lecz zapewniam was, że Gorana wsadzili po to, by nie miał on żadnych praw uczestniczyć w niej. Za to chętnie do partii przyjmują Żydów, Murzynów i innych. Wpierw wykluczą BIŁYJ MOŁOT, później PATRIOT UKRAINY, a w końcu i UNSO. Tam otwarcie wpełzną Żydzi i powstanie jeszcze jedna żydowska uszczelka na podobieństwo partii SWOBODA. Wybierając Dmytro Jarosza na prezydenta – DOSTANIEMY KONTROLOWANĄ PRZEZ ŻYDÓW RUSOFOBICZNĄ WŁADZĘ, LECZ WALCZĄCĄ ZA PRAWA MNIEJSZOŚCI NARODOWYCH!” 116 URL: http://news.bigmir.net/ukraine/696984-Vyhodki-VO-Svoboda—-zhidovka—Mila-Kunis-i117 URL: http://banderivets.org.ua/pravdy-viry.html 118 Przy organizacji funkcjonuje Naukowo-Ideologiczne Centrum im. Dmytro Doncowa, który uchodzi za „mózg” ruchu. 119 URL: http://banderivets.org.ua/natsionalizm-i-katolytsyzm-poodnu-storonu-frontu.html 120 URL: http://www.ua-patriot.at.ua/blog/chleny_vseukrainskoj_ organizacii_quottrizub_im_stepana_banderyquot_podozhgli_art_ centr_pavla_gudimova_na_podole/2009–10–01–419 121 URL: http://www.pravda.com.ua/articles/2014/02/4/7012683/ 122 URL: http://banderivec.org.ua/index.php?page=pages/zmistd0/ Jarosh/rev 123 Tłumaczenie podano na podstawie tłumaczenia M.S. Grigorjewa z książki Jewromajdan (M., Kuczkowo Pole, 2014). 124 URL: http://banderivets.org.ua/u-labiryntah-sotsial-natsionalizmu-abo-zh-pro-yakobinski-idealy-vo-svoboda.html 125 URL: http://www.km.ru/world/2014/01/30/situatsiya-na-ukraine/ 109 337 731114-natsionalisty-reshili-vernut-ukraine-chast-polskikh-ze 126 M.S. Grigorjew, Jewromajdan (M., Kuczkowo Pole, 2014), s. 129. 127 URL: http://news.bigmir.net/ukraine/634793-Yacenuk-o-Bandere-iYPA-Eto-nashi-geroi 128 YouTube: URL: http://www.youtube.com/watch?v=XsdNa6Cg4-g 129 URL: http://from-ua.com/news/3cceb5f3477f2.html 130 URL: http://ua.convdocs.org/docs/index-207562.html 131 URL: http://snaua.info/zbirka-ukrayinskiy-sotsialniy-natsionalizm-drugiy-vipusk/ 132 Wcześniej, przypominamy, Patrioci Ukrainy byli skrzydłem młodzieżowym Swobody. 133 URL: http://politosophia.org/uploads/files/politosophia_files/ 275.pdf 134 URL: http://ua.convdocs.org/docs/index-207562.html?page=3 135 URL: http://snaua.info/sotsial-natsionalistichniy-ruh-ta-yogo-o/ 136 URL:http://patriotukr.org.ua/site_blog/mova-i-rasa%E2%80%93-pervynnist-pytannya/ 137 Zazwyczaj ukraińscy nacjonaliści przymykają oczy na scentralizowaną politykę przymusowej „ukrainizacji” terytorium USRR przeprowadzaną przez „antyukraińskie” sowieckie władze. 138 URL: http://ukrlife.org/main/evshan/natiocracy.htm 139 Według uznanych ekonomistów Friedricha Augusta von Hayeka i Ludwiga Heinricha Edlera von Misesa, jest to z zasady niemożliwe. 140 Gleb Jewgieniewicz Łozino-Łozinskij (1909–2001) – jeden z czołowych konstruktorów radzieckiej techniki lotniczej i kosmicznej. Główny konstruktor myśliwca przechwytującego MiG-31 (1975), przewodniczący projektu aerokosmicznego promu szturmowego Spiral, czołowy konstruktor MTKK Buran, przewodniczący projektu lotniczno-kosmicznego systemu wielokrotneego użytku MAKS. 141 URL: http://www.unian.ua/politics/900289-sered-uchasnikivprorosiyskogo-mitingu-v-odesi-buv-pomicheniy-neonatsist-z-rffoto.html 142 URL: http://hromadske.tv/ 143 URL: http://icdn.lenta.ru/images/2014/01/19/21/2014011921 5928489/pic_b7c9edb99bccf738c3231e973bc87bf2.jpg 144 Cyfra 14 oznacza „14 słów” amerykańskiego prawicowo-radykalnego ideologa i członka grupy terorystycznej Ther Order Davida Lane’a: „WeMustSecureTheExistenceOfOurPeopleAndAFutureForWhite-Children” (MusimyChornićIstnienieNaszegoNaroduiPrzyszłościDlaBiałych-Dzieci). 88 – skrót, oznaczający Heil Hitler. 145 YouTube: Les nazis-fascistes sont de retour en Ukraine; la mairie de Kiev occupée. URL: https://www.youtube.com/watch?v=VhyN-00lKpk 146 URL: http://antifashist.com/latest-news/22743-blogger-ukrain- 338 skaja-sluzhba-podderzhki-lfejsbukr-jeto-pribezhische-nacistov.html 147 URL: https://www.youtube.com/watch?v=5SBo0akeDMY 148 URL: http://www.pravda.com.ua/rus/news/2014/04/10/7021 985/?attempt=1 149 Pucz sierpniowy – wydarzenia polityczne, do których doszło pomiędzy 18 i 21 sierpnia 1991 r. w ZSRR, oceniony przez władze ZSRR (w osobie Prezydenta ZSRR, Rady Najwyższej ZSRR oraz Zjazdu Deputowanych Ludowych ZSRR) i RFSRR (w osobie prezydenta RFSRR, Rady Ministrów RFSRR i Rady Najwyższej RFSRR), a także organów władzy niektórych republik radzieckich, jako spisek, przewrót państwowy i antykonstytucyjne przejęcie władzy (pucz). Wydarzenia te poskutkowały utworzeniem Państwowego Komitetu Stanu Wyjątkowego (ros. GKCzP), składającego się z wiceprezydenta ZSRR Giennadija Janajewa, części przewodniczących KC KPZR, rządu ZSRR, armii i KGB ZSRR, który mianował się organem „zarządzania państwem i efektywnej realizacji reżymu stanu wyjątkowego”. Jego decyzje miały moc obligatoryjną, a Michaił Gorbaczow został de facto odsunięty od sprawowania funkcji prezydenta ZSRR. Głównym celem utworzenia GKCzP, według słów jednego z czołowych uczestników Giennadija Janajewa, było niedopuszczenie do podpisania porozumienia o Sojuszu Państw Suwerennych, które w opinii uczestników GKCzP – likwidowało ZSRR. 150 Nieuznana republika w składzie Mołdawii, zamieszkana w większości przez Rosjan i rosyjskojęzycznych obywateli. 151 9 marca 2001 r. w Kijowie w pobliżu gmachu administracji prezydenta Ukrainy doszło do starć pomiędzy uczestnikami antyprezydenckiej akcji „Ukraina bez Kuczmy” i służbami porządku publicznego. Służba bezpieczeństwa Ukrainy wszczęła sprawy karne przeciwko osobom oskarżanym o organizację i aktywny w udział w zamieszkach. Wówczas do aresztu trafili członkowie UNA-UNSO, w tym lider organizacji Andrij Szkił W następnym roku odbył się sąd, na którym 18 członków organizacji, za wyjątkiem Szkiła, dostali wyrok pozbawienia wolności od 2 do 5 lat za udział w masowych zamieszkach. 152 Sunday Adelaja – ukraiński pastor nigeryjskiego pochodzenia, założyciel charyzmatycznej organizacji Ambasada Boża, mentor duchowy ekstrawaganckiego mera Kijowa Łeonida Czernowieckiego. 153 Ambasador USA na Ukrainie od 3 sierpnia 2013r. 154 URL: http://www.vesti.ru/doc.html?cid=5&id=1126616 155 URL: http://ria.ru/world/20140306/998497171.html 156 URL: http://www.pravda.com.ua/rus/articles/2014/04/1/7020952/ 157 URL: http://2000.net.ua/2000/forum/puls/97139 158 To w pełni potwierdza przewodnictwo Prawego Sektora na Euromajdanie, przecież właśnie z Jaroszem, a nie z przewodniczącym „Samoobrony Majdana” Andrijem Parubijem, prowadził negocjacje 339 prezydent Janukowycz 159 URL: http://aftershock.su/?q=node/206198 160 URL:http://vybor.ua/news/v_ofise_oppozicii_obnarujili_ milliony_dollarov_nalichnymi_i_komprometir uyushchie_ dokumenty.html 161 YouTube: URL: http://www.youtube.com/watch?v=iCpP0VRqgAI 162 URL: http://ria.ru/world/20140505/1006617152.html 163 „Kolorady” – pejoratywna ksywa nadana prorosyjskim aktywistom na południowym wschodzie Ukrainy, które pojawiło się w związku z aktywnym wykorzystaniem przez aktywistów gieorgijewskich wstążek, przypominających swoimi barwami stonki ziemniaczane (ros. koloradskie żuki). Gieorgijewska wstążka – dwukolorowa wstążka przy orderze świętego Jerzego. Medal „Za zwycięstwo nad Niemcami w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej” również był zdobiony tą wstążką. 164 Tydzień przed odeską tragedią w Zaporożu w trakcie styczek z ukraińskimi nacjonalistami zostali pobici i zasypani mąką zwolennicy federalizacji. 165 Bojownicy UPA 166 W 1654 r. rejestrowe wojsko zaporoskie wraz z częścią kontrolowanych przez nie terytoriów współczesnej Ukrainy (Hetmańszczyzna) przeszło pod rosyjskie panowanie. Hetman wojska zaporoskiego Bohdan Chmielnicki zwrócił się z podaniem o przejście na służbę do cara Aleksieja I Michajłowicza. Prośba została spełniona przez cara i zatwierdzona Soborem Ziemskim w Moskwie. Po decyzji Soboru Ziemskiego o przyjęciu pod rosyjskie panowanie wojska zaporoskiego 8 (18) stycznia 1654 r. w ówczesnej stolicy wojska Perejasławiu odbyło się zebranie przedstawicieli Kozaków zaporoskich i perejasławskiego mieszczaństwa na czele z hetmanem, w rezultacie którego podjęto decyzję o zjednoczeniu Ukrainy, znajdującej się pod panowaniem hetmanów zaporoskich, z Rosją, co potwierdzono przysięgą wierności carowi. 167 URL: http://rbctv.rbc.ru/archive/main_news/text/5629499911 02537.shtml 168 URL: http://fakty.ictv.ua/ru/index/read-news/id/1513856 169 URL: http://www.youtube.com/watch?v=uid6k1wjPQg 170 Powstanie w getcie warszawskim – żydowskie zbrojne wystąpienie przeciwko próbie likwidacji resztek warszawskiego getta przez nazistowskie Niemcy w okupowanej podczas drugiej wojny światowej stolicy Polski. Powstanie trwało od 19 kwietnia do 16 maja 1943 r. i zostało brutalnie stłumione przez regularne oddziały SS. 171 URL: http://lifenews.ru/news/134365 172 URL: http://www.vesti.ru/doc.html?id=1648492 173 URL: http://www.1tv.ru/news/world/260268 340 URL: http://da-dzi.livejournal.com/242896.html Przed wyborami do Rady Najwyższej w 2012 r., Swoboda, Batkiwszczyna oraz UDAR Witalija Kliczko zawarli porozumienie o skoordynowanych działaniach i wystawili wspólnych kandydatów w okręgach jednomandatowych. 176 Męskie stowarzyszenia tajemne (niem. Männerbund) – społeczna instytucja w ustrojach pierwotnych i demokracji wojskowej, zamknięta i hermetyczna grupa mężczyzn i chłopców, którzy osiągnęli pełnoletność. 177 Tereny znajdujące się po zewnętrznej stronie moskiewskiej obwodnicy samochodowej. 178 Autorzy są skłonni oceniać to jako objaw swojego rodzaju „zawrotu głowy od (cudzych) sukcesów”, z którym często stykają się przedstawiciele rosyjskiego opozycyjnego oraz/bądź pozasystemowego środowiska. Parlament Rosji już od połowy pierwszej dekady XXI w. to nie „miejsce na dyskusje”, więc Rosjan, którzy przybywają na Ukrainę, początkowo dopada stan euforii spowodowany żywym, nasyconym i konkurencyjnym politycznym środowiskiem Ukrainy. 179 Zawołanie „Sława Ukrainie! Sława bohaterom!”, któremu towarzyszy wyrzucenie do góry i do przodu ręki z otwartą dłonią, zostało uznane za oficjalne podczas II wielkiego kongresu OUN w kwietniu 1941 r. 180 Zanim autorzy zaczęli dokładnie badać daną problematykę, szczerze wierzyli, że istnienie na Ukrainie idei o „skradzionym przez Moskali imieniu” to wytwór rosyjskich ukrainofobów, funkcjonujący na równi z bajką o istnieniu we lwowskich restauracjach delikatesowej „słoniny w czekoladzie”. Jednak podręczniki historii na Ukrainie wykluczają tu możliwość istnienia dwóch opinii. 181 W 2005 roku partia Swoboda wydała kontrowersyjny plakat ukazujący prezydenta Rosji Władimira Putina na tle piramidy z czaszek i napisem „Moskwo, okaż skruchę!”. Mowa o „skrusze” za Wielki Głód na Ukrainie (Hołodomor), który jest jednym z kamieni węgielnych ukraińskiej mitologii historycznej. 182 Ukraińscy i rosyjscy nacjonaliści tradycyjnie krytykują politykę narodową sowieckich władz. Przy tym Ukraińcy zarzucają jej przymusową rusyfikację Ukrainy, podczas gdy Rosjanie – przymusową ...ukrainizację. Zresztą biorąc pod uwagę fakt, że w każdej choćby trochę znaczącej osadzie byłej USRR (i nie tylko USRR, a nawet w Moskwie) za sowieckich rządów pojawiła się ulica, pomnik bądź popiersie Tarasa Szewczenki, można założyć, że któraś ze spierających się stron jest w błędzie. 183 URL: http://hvylya.org/analytics/reaktsiya-mirovyih-smi-napobedu-svobodyi-na-vyiborah.html 184 URL: http://ru.euronews.com/2014/04/15/un-on-human-rightsin-ukraine-stop-lies-propaganda-and-inciting-hatred/ 174 175 341 M.S. Grigorijew Jewromajdan (M., Kuczkowo pole, 2014), s. 204. Programowa dokumentacja ukraińskich organizacji nacjonalistycznych przytaczana jest wyłącznie w celach zapoznawczych. 187 Tłumaczenie z ukraińskiego A. Koczetkowa. 188 Tłumaczenie z ukraińskiego A. Koczetkowa. 189 „Do martwych i żywych i nienarodzonych…” – słowa ze słynnego wiersza Tarasa Szewczenki. 190 Elektrownia jądrowa w Czarnobylu. 191 Organizacja ukraińskich nacjonalistów, kierowana przez Stepana Banderę. 192 URL: http://igcp.eu/ 193 URL: http://ru.tsn.ua/politika/pri-zahvate-ofisa-partii-regionovubili-dvuh-sotrudnikov-carev-349697.html 194 URL: http://www.vz.ru/world/2014/2/18/673194.html 195 URL: http://www.vesti.ru/doc.html?id=1302160&cid=9 196 URL: http://www.vesti.ua/lvov/38405-na-zapade-strany-zhdutnovyh-nochej-gneva 197 URL: http://www.lifenews.ru/news/127561 198 URL: http://censor.net.ua/news/271549/v_ivanofrankovske_ vosstavshie_zahvatili_tri_pulemeta_268_pistoletov_i_90_granat_sbu 199 URL: http://fakty.ictv.ua/ua/index/read-news/id/1504593 200 URL: http://www.unian.ua/politics/886801-pid-chas-shturmuhmelnitskoji-sbu-zastrelili-lyudinu.html 201 URL: http://www.kp.ru/daily/26172.5/3061204/ 202 URL: http://gazeta.dt.ua/internal/gennadiy-moskal-vodnochassnayperi-otrimali-vid-vladi-vkazivku-rozstrilyuvati-ne-tilki-protestantiv-a-y-milicioneriv-_.html 203 URL: http://www.youtube.com/watch?v=ZEgJ0oo3OA8 204 URL: http://www.globalresearch.ca/ukraine-secretive-neo-nazimilitary-organization-involved-in-euromaidan-snyper-shootings/ 5371611 205 URL: http://www.lenta.ru/news/2014/02/20/kiiv/ 206 URL: http://www.podrobnosti.ua/society/2014/02/20/960281. html 207 URL: http://crimea.comments.ua/news/2014/02/20/141555.html 208 URL: http://euromaidan.rbc.ua/rus/minzdrav-zayavlyaet-o-75zhertvah-besporyadkov-s-18-fevralya-20022014221500 209 URL: http://euromaidan.rbc.ua/rus/-pravyy-sektor-nazval-soglashenie-s-yanukovichem-ocherednym-21022014160600 210 URL: http://www.112.ua/politika/rybaka-izbili-ego-mashinuobstrelyali-yanukovich-25119.html 211 URL: http://www.obozrevatel.com/politics/90814-kievskij-ofiskpu-razgromili-neizvestnyie.htm 185 186 342 URL: http://ru.golos.ua/politika/14_02_27_samosud_nad_kommunistom_kakuyu_stranu_myi_stroim 213 URL: http://www.ipress.ua/ru/news/praviy_sektor_arestoval_ rukovodytelya_chopskoy_tamozhny_y_prymotal_ego_skotchem_k_ stolbu_pozora_49258.html 214 URL: http://www.unian.net/politics/889311-neizvestnyie-vzyalishturmom-dom-simonenko-v-kievskoy-oblasti.html 215 URL: http://comments.ua/life/454177-pod-odesskim-gorsovetom-dralis-praviy.html 216 URL: http://korrespondent.net/ukraine/politics/3310033-chlenovpr-zastavliauit-pysat-zaiavlenyia-o-vykhode-yz-partyy-tyhypko 217 URL: http://lenta.ru/news/2014/02/23/language/ 218 URL: http://polemika.com.ua/news-139668.html 219 URL: http://112.ua/politika/docheri-deputata-pr-vzorvali-dveri-razgromili-kvartiru-v-kieve-efremov-25846.html 220 URL: http://obozrevatel.com/politics/30516-u-mera-uzhgorodatrebuyut-polmilliona-dollarov-za-bezopasnost-semi.htm 221 URL: http://timeua.com/news/2/18555.html 222 URL: http://galnet.org/news/113038-neodnorazovo-sudymyjurodzhenets-rosiji-sasha-bilyj-teroryzuje-rivnensku-oblast 223 URL: http://www.lenta.ru/news/2014/02/25/bendedknees. www. youtube.com/watch?v=-b2GlLtgA1k 224 URL: http://politica-ua.com/aktivist-pravogo-sektora-prishelna-zasedanie-chinovnikov-s-kalashom-bog-sozdal-lyudej-raznymikolt-urovnyal-shansy. www.youtube.com/watch?v=XtxbGjkpkF8 225 URL: http://galnet.org/news/113038-neodnorazovo-sudymyjurodzhenets-rosiji-sasha-bilyj-teroryzuje-rivnensku-oblast 226 URL: http://www.unn.com.ua/ru/news/1308991-radikalni-aktivisti-na-rivnenschini-chinyat-zhorstkiy-tisk-na-chleniv-partiyi-regioniv-iyikh-simyi-zayava 227 URL: http://www.unn.com.ua/ru/news/1308989-chleni-pravogosektoru-chinyat-tisk-na-prokuroriv-ta-pidporyadkovanikh-pratsivnikivna-volini-zayava 228 URL: http://www.rg.ru/2014/02/25/glava-site-anons.html 229 URL: http://www.inpress.ua/ru/society/26132-v-ukraine-rastetkolichestvo-sluchaev-ugroz-zhizni-chinovnikam-i-ikh-semyam 230 URL: http://fakty.ictv.ua/ru/index/read-news/id/1505791 231 ? URL: http://reporter.vesti.ua/41323-stop-gop-stopu 232 URL: http://www.charivne.info/news/Bazu-rivnenskoho-Berkutuzaymatime-Praviy-sektor 233 URL: http://galnet.org/news/113038-neodnorazovo-sudymyjurodzhenets-rosiji-sasha-bilyj-teroryzuje-rivnensku-oblast 212 343 URL: http://www.varianty.net/18073-kryminalnyky-u-lvovi-prykhodiat-na-kvartyry-do-pravookhorontsiv-saveliev 235 URL: http://ksza.ks.ua/news/tot-kto-ubil-nacionalnyj-gerojukrainy.html 236 URL: http://www.varianty.net/18076-na-lvivskii-militsii-trebastavyty-khrest-riaboshapko 237 URL: http://www.thekievtimes.ua/society/330709-moskal-prizyvaet-ostanovit-banditov-s-evromajdana.html 238 URL: http://www.inpress.ua/ru/society/26235-samooboronai-samozvantsy-ischem-desyat-otlichiy 239 http://www.youtube.com/watch?v=jDxKuC4GNjk 240 URL: http://www.mignews.com.ua/ru/articles/156833.html 241 URL: http://dosye.com.ua/news/2014–02–28/izbit-zamglavysolomenskoi-raiadministracii-kieva/62715/ 242 URL: http://for-ua.com/ukraine/2014/02/28/235208.html 243 URL: http://www.imperiya.by/news.html?id=127867 244 URL: http://www.gazeta.ru/politics/news/2014/03/01/n_5985 005.shtml 245 URL: https://vk.com/public62043361 246 URL: http://ru.golos.ua/politika/14_03_01_na_ofis_golos_napali_ est_ranenyie 247 URL:http://korrespondent.net/ukraine/politics/3314055zamaskyrovannaia-pod-samooboronu-maidana-hruppa-lyts-sovershyla-razboinoe-napadenye-v-kyevskoi-oblasty 248 URL: http://www.podrobnosti.ua/criminal/2014/03/02/961986. html 249 URL: http://vesti.ua/kiev/41244-gpu-zajavili-o-prichastnostipodozrevaemyh-v-rasstrele-sotrudnikov-gai-k-evromajdanu 250 URL: http://www.reporter.com.ua/news/m67b14/ 251 URL: http://www.varianty.net/18217-na-vyizdi-zi-lvova-nevidomipohrabuvaly-marshrutku-nazvavshys-pravym-sektorom 252 URL: http://www.rbc.ua/rus/news/accidents/v-uzhgorode-soversheno-napadenie-na-i-o-mera-nardep-05032014044000 253 URL:http://topor.od.ua/odesskie-evromaydanshtiki-izbililidera-antimaydana/ 254 URL:http://golos.zp.ua/novosti/item/2976-neizvestnyeobstrelyali-kabinet-zaporozhskogo-chinovnika 255 URL: http://www.politnavigator.net/na-majjdane-izbili-i-pytalireportjora-sergeya-ruljova.html 256 URL: http://news.online.ua/635108/vooruzhennye-lyudi-vorvalisna-zasedanie-rady-v-vasilkove/ 257 URL:http://ru.golos.ua/social_problem/14_03_06_orujie_ pohischennoe_vo_lvove_uje_proyavilo_sebya_v_kieve 234 344 URL:http://www.tagesspiegel.de/wirtschaft/revolutionswirrenukrainische-volkskomitees-wollten-deutsche-fabriken-entern/ 9564004.html. ПереводInoPressa. URL: http://www.inopressa.ru/ article/05Mar2014/tagesspiegel/fabriken.html 259 URL:http://vgolos.com.ua/news/u_lvovi_pid_revolyutsiynymy_gaslamy_vidbuvaietsya_banalne_reyderstvo__lvivska_ gazeta_137599.html 260 URL:http://zik.ua/ua/news/2014/03/06/u_frankivsku_ predstavnyk_ps_pogrozhuvav_zhurnalistam_rozbyty_kamery_468104 261 URL:http://www.vz.ru/news/2014/3/6/675943.html 262 URL:http://tyzhden.ua/News/104282/PrintView?attempt=1 263 URL:http://poglyad.te.ua/podii/ternopolem-rozhulyuyutprovokatory-z-koktejlyamy-molotova/ 264 URL: http://polemika.com.ua/news-140715.html 265 URL:http://www.zik.ua/ua/news/2014/03/07/na_bukovyni_ nevidomi_u_maskah_pobyly_i_pograbuvaly_cholovika_468492 266 URL: https://news.pn/ua/incidents/98652 267 URL:http://www.pravda.com.ua/rus/news/2014/03/7/7018073/ 268 URL:http://zik.ua/ua/news/2014/03/11/na_bukovyni_ psevdoaktyvisty_u_maskah_napadayut_na_lisivnykiv_469316 269 URL: http://buknews.com.ua/page/vsi-zahony-v-tomu-chyslipravoho-sektora-iaki-ne-doluchatsia-do-narodnoi-samooboronystvorenoi-na-bazi-vo-batkivshchyna-mayut-buty-oholosheni-poza-zakonom-ivan-muntian.html 270 URL:http://www.seafarersjournal.com/news/view/v-aeroportu-borispolya-samooborona-porvala-pasporta-moryakam-ilishila-ih-raboty 271 URL:http://dozor.kharkov.ua/events/chp-criminal/1148508. html 272 URL:http://www.pravda.com.ua/rus/news/2014/03/8/7018162/ 273 URL:http://112.ua/obshchestvo/v-dnepropetrovskoy-oblizbili-dezhurivshih-u-pamyatnika-leninu-carev-31789.html 274 URL: http://vesti.ua/kiev/42012-v-kievskoj-mjerii-proizoshlaperestrelka 275 URL: http://www.iarex.ru/news/46487.html 276 URL: http://glagol.in.ua/2014/03/09/v-chigirine-zabrosali-kokteylyami-molotova-pamyatnik-hasidskim-ravvinam/ 277 URL: http://www.obzor.lg.ua/news/lyashko34237; http:// news.bigmir.net/ukraine/799739-Deputat-iz-Luganska-o-Ljashko— v-sledujucshij-raz-on-poluchit-pulju-v-lob; http://polemika. com.ua/news-140809.html;http://www.pravda.com.ua/rus/ news/2014/03/11/7018400/?attempt=1 258 345 URL:http://m.24tv.ua/home/showSingleNews.do?vooruzhennie_prestupniki_nazivayas_evromaydanovtsami_obvoro-vivayut_ predpriyatie__moskal&objectId=419175&lang=ru 279 URL:http://m.kp.ua/kiev/pda/news/100314/442740/ 280 URL:http://www.ria.ru/world/20140311/999030908.html 281 URL:http://www.for-ua.com/incident/2014/03/11/194528.html 282 URL: http://www.7days-ua.com/news/u-kyjevi-prokuraturu-zahopyly-svyatoshynski-robinhudy-prokuror-hospitalizovanyj-zmi/ 283 URL:http://www.rivnepost.rv.ua/lenta_msgshow.php?id=50505 284 URL:http://zik.ua/ua/news/2014/03/11/na_ternopilshchyni_ chetvero_nevidomyh_pobyly_zhurnalista_469409 285 URL:http://www.myvin.com.ua/ua/news/events/25824.html 286 URL: http://www.volynnews.com/news/authority/volynskyypravyy-sektor-vkazav-avakovu-na-yoho-pomylku-zvernennya-/ 287 URL: http://glagol.in.ua/2014/03/12/zaporozhskiy-pravyiysektor-obyavil-v-rozyisk-liderov-antimaydana/ 288 URL: http://112.ua/kriminal/v-luganskoy-obl-neizvestnyy-brosilkokteyl-molotova-na-kryshu-kotelnoy-odnoy-iz-rayadministraciy-32989.html 289 URL:http://www.zik.ua/ru/news/2014/03/13/praviy_sektor_ yspolzuet_sluzhebnie_mashyni_lvovskogo_berkuta_vlast_znaet_ mylytsyya_yshchet_470230 290 URL: http://www.unian.net/politics/895894-neizvestnyie-voorujennyie-lyudi-zahvatili-bank-v-tsentre-kieva.html; http://prokuratura. org.ua/?p=23270; http://business.vesti.ua/42283-nochnyh-grabitelejbanka-v-centre-kieva-vypustjat-iz-milicii; http://www.capital.ua/ru/ news/15134-bank-v-kieve-mogli-ograbit-marodery-vydavshie-sebyaza-samooboronu-makhnitskiy 291 URL: http://www.obozrevatel.com/politics/70618-kaletnik-obratilas-za-pomoschyu-k-avakovu.htm 292 URL: http://timenews.in.ua/37427/ranee-sudimy-j-vooruzhennyj-muzhchina-s-udostovereniem-samooborona-majdana-brosalsya-nazhitelej-berdyanska 293 URL:http://www.newsru.co.il/world/14mar2014/cohen_ kiev_105.html 294 URL:http://www.ipnews.in.ua/index.php/2014/03/14/взапорожской-области-застрелили-одн/ 295 URL: http://www.vesti.ua/kiev/42409-chinovnikam-kievskojmjerii-ugrozhajut-oruzhiem 296 URL: http://www.kp.ru/daily/26199/3086275/ 297 URL: http://fakty.ictv.ua/ru/index/read-news/id/1507907 298 URL: http://112.ua/kriminal/v-hmelnickom-neizvestnyy-brosilkokteyl-molotova-v-okno-pomescheniya-odnogo-iz-bankov-34140. html 278 346 URL: http://vn.20minut.ua/Podii/koktejl-molotova-doletiv-dovarshavi-ale-ne-vibuhnuv-10320361.html 300 URL: http://golos.zp.ua/novosti/item/3386-vooruzhennyjtoporom-uchastnik-samooborony-sobiral-dengi-na-majdan 301 URL: http://evreiskiy.kiev.ua/v-kieve-soversheno-napadeniena12914.html 302 URL:http://www.tvi.ua/new/2014/03/15/u_kyyivskiy_ rayadministraciyi_stalasya_strilyanyna_ye_postrazhdali 303 URL: http://kiyany.obozrevatel.com/crime/91365-strelba-vozledarnitskoj-rga-konfliktovali-svobodovtsyi.htm 304 URL:http://dozor.kharkov.ua/news/crime/1148730.html 305 URL: http://www.mykharkov.info/news/v-xarkove-sozhgli-ofispravogo-sektora-41962.html 306 URL: http://www.charivne.info/news/U-Rivnomu-aktivisti-taPraviy-sektor-brali-shturmom-Prokuraturu-oblasti-VIDEO 307 URL: http://www.056.ua/news/497022 308 URL:http://www.polit.ru/news/2014/03/18/guerrilla/ 309 URL: http://www.unian.net/politics/897218-v-chernovtsah-novonaznachennyiy-predsedatel-oga-smog-porabotat-vsego-odin-den.html 310 URL: http://www.zn.ua/UKRAINE/deputaty-svobodovcy-siloyzastavili-prezidenta-ntku-napisat-zayavlenie-ob-otstavke-141412_. html 311 URL:http://www.kp.ua/Default.aspx?page_id=3&city_id=1&date=200314&news_id=444410 312 URL: http://112.ua/kriminal/v-kieve-neizvestnye-brosili-kokteylimolotova-v-zdanie-sberbanka-rossii-36900.html 313 URL: http://www.unian.net/society/898337-ohranniki-maydanane-propuskayut-korrespondenta-unian-cherez-institutskuyu.html 314 URL: http://joinfo.ua/politic/873850_Telekanal-Inter-evakuiruetsya-Praviy-sektor.html 315 Społeczna inicjatywa Biały Młot (ukr. BiłyjMołot) – ugrupowanie „autonomicznych” nacjonalistów, którzy dążą do „zatwierdzenia ukraińskiej Ukrainy w oparciu o nacjonal-socjalizm”; pojawiło się we wrześniu 2012 r. w Kijowie i stał się powszechnie znany w wielu regionach, propagując „bezpośrednie działanie”. Pierwszymi akcjami ugrupowania stały się najazdy na nielegalne salony gier. 316 h t t p : / / w w w. z n . u a / U K R A I N E / m i l i c i y a - z a d e r z h a l a organizatora-ubiystva-sotrudnikov-gai-pod-kievom-141710_.html 317 URL:http://www.vesti.ua/kiev/44129-podozrevaemyj-vubijstve-gaishnikov-priznalsja-v-sodejannom 318 URL: http://www.kp.ua/daily/210314/444697/ 319 URL:http://www.pravda.com.ua/rus/news/2014/03/22/7019963/ 299 347 Akcje bezpośredniego działania (od. ang. directaction – bezpośrednie działania) to działania podejmowane przez osoby bądź grupy dla osiągnięcia politycznych, gospodarczych i społecznych celów środkami, które wykluczają zaangażowanie pośredników. Innymi słowy –działania skierowane na rozwiązanie problemów bezpośrednio za pomocą własnych sił. Bezpośrednie działania mogą obejmować zarówno siłowe, jak i pokojowe rozwiązania w stosunku do osób, grup, czy majątku, uznawane przez uczestników bezpośredniego działania za efektywne. W środowisku ekstremistycznie zorientowanych grupach społecznych pod terminem „akcja bezpośredniego działania” najczęściej rozumie się przemoc fizyczną. 321 URL: http://vse.rv.ua/news/1395525374-praviy-sektor-zirvavu-rivnomu-koncert-vazhkoyi-rok-muziki.html 322 URL: http://iz.com.ua/ukraina/36471-v-kieve-neizvestnye-lyudis-oruzhiem-zahvatili-ofisnoe-zdanie-foto.html 323 URL: http://news.liga.net/news/politics/1103966-lyudi_s_ oruzhiem_k_chinovnikam_prodolzhayut_vryvatsya_neizvestnye. htm?no_mobile_version=yes 324 URL:http://www.mid.ru/brp_4.nsf/newsline/C5D90A73BDBD AAEC44257CA50045780C 325 URL: http://112.ua/kriminal/v-zaporozhe-napalni-na-avtoprobegs-rossiyskim-flagom-razbity-avtomobili-est-ranenye-38726.html 326 URL:http://www.pravda.com.ua/rus/news/2014/03/25/7020184/ 327 URL: http://www.unn.com.ua/ru/news/1321508-sashko-biliyzaginuv-pid-chas-provedennya-spetsoperatsiyi-po-zatrimannyuyogo-bandformuvannya-mvs 328 URL:http://dt.ua/UKR AINE/praviy-sektor-poobicyavpomstitisya-avakovu-za-vbivstvo-sashka-bilogo-140358_.html 329 URL: http://www.4vlada.com/rivne/34078 330 URL:http://ord-02.com/novosti-ukrainy/item/34941-pravyiysektor-obvinyaet-chernovol-v-prichastnosti-k-smerti-sashka-bilogo 331 URL: http://polemika.com.ua/news-141955.html 332 URL: http://nbnews.com.ua/ru/news/116555/ 333 URL:http://www.forua.com/kiev/2014/03/26/160047.html 334 URL: http://112.ua/politika/napadeniya-pod-prikrytiem-pravogosektora-prodolzhayutsya-mvd-40617.html 335 URL: http://www.unian.net/politics/900808-avakov-sravnilpravyiy-sektor-s-bandami-iz-somali.html 336 http://ru.tsn.ua/politika/deputaty-sozdali-sledstvennuyukomissiyu-po-rassledovaniyu-smerti-sashi-belogo-357501.html; http:// ru.tsn.ua/politika/v-komissiyu-po-rassledovaniyu-smerti-muzychkovoshli-predstaviteli-maydana-i-pravogo-sektora-357585.html 337 URL: http://ru.tsn.ua/politika/ketrin-eshton-osudila-pravyysektor-za-davlenie-na-verhovnuyu-radu-357711.html 320 348 URL:http://mvs.gov.ua/mvs/control/main/ru/publish/ article/1012193 339 URL: http://polemika.com.ua/news-142274.html 340 URL:http://like.sumy.ua/news/proisshestviya/2458-v-sumakhkinuli-butylku-s-zazhigatelnoj-smesyu-v-okno-sberbanka-rossii 341 URL: http://zn.ua/UKRAINE/pravyy-sektor-ustroil-strelbu-nakreschatike-raneny-troe-142336_.html 342 URL: http://polemika.com.ua/news-142303.html 343 URL: http://polemika.com.ua/news-142323.html 344 URL:http://interfax.com.ua/news/general/198700.html 345 URL: http://www.unn.com.ua/ru/news/1324886-militsiya-zarazboyitsya-yti-na-maydan-v-bondarenko 346 URL: http://112.ua/kriminal/pravyy-sektor-pytalsya-zahvatitpomeschenie-mgnovennyh-loterey-utverzhdaya-chto-eto-podpolnoekazino-43170.html 347 URL: http://www.unn.com.ua/ru/news/1325112-ugrupuvannyavidayuchi-sebe-za-maydanivski-sotni-pochali-dakhuvati-biznes-vkiyevi-v-bondarenko 348 URL:http://www.misto.zp.ua/ar ticle/par tners/bdatepravdab-1-aprelya-vozle-svoego-doma-byl-izbit-deputat-vasiliypolyusov_16096.html 349 URL: http://polemika.com.ua/news-142573.html 350 URL:http://www.radiosvoboda.org/content/83/25319140. html 351 URL:http://portal.lviv.ua/news/2014/04/02/105346.html 352 URL: http://polemika.com.ua/news-142516.html 353 URL: http://polemika.com.ua/news-142577.html 354 URL: http://polemika.com.ua/news-142601.html 355 URL: http://polemika.com.ua/news-142750.html 356 URL:http://magnolia-tv.com/text-news/2014–04–07/38227u-s-verodonetsku-pobilisya-prikhilniki-ta-protivniki-referendumuporanen 357 URL: http://www.vesti.ua/harkov/46103-v-harkove-hotjat-podderzhat-doneck-i-lugansk-shturmom-belogo-doma 358 URL: http://vesti.ua/strana/46250-turchinov-objavil-o-nachaleantiterroristicheskoj-operacii-na-jugo-vostoke-ukrainy 359 URL: http://zn.ua/UKRAINE/aktivisty-maydana-shturmuyutzdanie-verhovnogo-suda-ukrainy-142721_.html 360 URL: http://www.unian.net/politics/904804-aktivistyi-udarilipo-golove-eks-ministra-yustitsii-lavrinovicha-i-popyitalis-egozahvatit.html 361 URL:http://forua.com/politics/2014/04/08/105006.html 362 URL:htt p://zik .ua/r u/ne ws/2014/04/09/v_y vano__ frankovske_yz_shyn_y_shchytov_ustanovyly_stolb_pozora_478025 338 349 URL: http://viknaodessa.od.ua/news/?news=91983 URL: http://www.1tv.ru/news/world/256108 365 URL: http://www.segodnya.ua/regions/donetsk/v-luganskeneizvestnye-predstavivshis-ohranoy-lyashko-izbili-ohrannikovtelekompanii-511409.html 366 URL:http://www.radiosvoboda.org/content/article/25327588. html 367 URL: http://vesti.ua/kiev/46930-na-majdane-menja-izbili-izastavili-myt-tualet 368 URL:http://espreso.tv/news/2014/04/11/aktyvisty_pravoho_ sektoru_opechataly_ofis_kpu_u_rivnomu_ta_spalyly_partiynu_ literaturu 369 URL:http://korrespondent.net/ukraine/events/3348430-navokzale-kharkova-zaderzhany-chetvero-muzhchyn-so-vzryvchatkoi 370 URL: http://vesti.ua/harkov/47255-v-harkove-raneny-10-chelovek-i-milicioner-ot-vzryvpaketa 371 URL: http://golos.zp.ua/novosti/item/4881-vo-vremya-massovykh-besporyadkov-v-zaporozhe-postradali-pochti-50-chelovek 372 URL: http://vesti.ua/donbass/47546-lesja-orobec-s-radostjusoobwila-o-smerti-10-chelovek-na-donbasse 373 URL: https://www.facebook.com/pgubarev?fref=ts 374 URL: http://zn.ua/POLITICS/dobkina-v-kieve-oblili-zelenkoyi-obsypali-mukoy-143272_.html 375 URL: http://www.unian.net/politics/907874-tsareva-uvezli-vbelom-avtomobile-v-neizvestnom-napravlenii.html 376 URL: http://vesti.ua/kiev/47740-na-majdane-opjat-izbili-prohozhego 377 URL: http://eajc.org/page16/news44509.html 378 URL: http://atn.ua/obshchestvo/zachem-dolgov-szhigal-bankomaty-versii-milicii-i-ego-soratnikov 379 URL:http://www.gazeta.ru/politics/news/2014/05/08/ n_6139049.shtml 380 URL:http://kyiv.comments.ua/news/2014/04/21/112922.html 381 URL:http://www.niknews.mk.ua/2014/04/22/segodnjaotrjad-pravogo-sektora-priehal-uvolnjat-nachalnika-nikolaevskogooblastnogo-upravlenia-ukrtransinspektsii/ 382 URL:http://www.segodnya.ua/regions/dnepr/yarosh-zhitelidonbassa-prosyat-pravyy-sektor-navesti-poryadok-515281.html 383 URL:http://www.gudok.ru/news/sujet/ukraina/?ID=1143020 384 URL:http://www.pravda.com.ua/rus/news/2014/05/15/7025491/; URL: http://news.liga.net/photo/politics/1760058-batalon_donbass _zakhvatil_uvd_za_sotrudnichestvo_s_separatistami.htm#1 363 364 350 http://www.unian.net/politics/911716-yarosh-potreboval-otturchinova-voorujit-ukrainskih-grajdan.html 386 URL: http://www.mk.ru/politics/2014/04/27/v-kieve-otkryilasvyistavka-ostorozhno-russkie.html 387 URL:http://www.nakanune.ru/news/2014/4/28/22350690/ 388 URL: http://www.mk.ru/politics/2014/04/29/kto-zakazal-kernesamer-harkova-v-svoe-vremya-podvinul-biznes-avakova.html 389 URL: http://igcp.eu/ekspertnye-mneniya/pravda-o-maydanebarrikady-v-centre-kieva-v-rukah-protivnikov-ukrainskogo-rezhima 390 URL:http://iskranews.info/news/v_zaporozhe_ocherednoe_ projavlenie_fashizma_pravoseki_izbili_ljudej_razdajushhikh_ pervomajskie_listovki/2014–05–01–10089 391 URL: http://rusvesna.su/news/1398980529 392 URL: http://timenews.in.ua/58294/v-zaporozh-e-pohitili-i-pytali-dvuh-aktivistov-antimajdana-nardep 393 URL: http://www.politnavigator.net/v-kharkove-chernye-chelovechki-pugayut-zelenykh-videorolikom-video.html 394 URL:http://uanovyny.com.ua/politic/43474-kto_takie_ chernie_chelovechki_trenirujutsja_na_bazah_v_dvuh_oblastjah_i_ dejstvujut_po_nocham.html 395 URL: http://rosvesty.ru/2139/za-rubezhom/9489-dmitriy-riznichenko-samooborona-maydana-voorujena-pistoletami-avtomatamigranatami/ 396 URL:http://society.lb.ua/life/2014/05/19/266956_45_ chernih_chelovechkov_otpravilis.html 397 URL:http://www.thesundaytimes.co.uk/sto/news/world_ news/Ukraine/article1409316 398 URL:http://www.kp.ru/daily/26201.7/3087592/?fromrss=483 399 URL:http://news.siteua.org/Украина/538864/Правый_ сектор_захватил__Дом_Русинов__в_Мукачево 400 URL:http://antimaydan.info/2014/05/v_berdyanske_ludi_ps_ pohitili_i_pytali_cheloveka_ob_etom_vchera_6_maya_v_82644. html 401 URL:http://incidents.com.ua/dnepropetrovsk/28532.html 402 URL:http://www.vz.ru/news/2014/5/7/685635.html 403 http://www.echomsk.spb.ru/news/obschestvo/pravyy-sektorizgnal-iz-odessy.html#news-detail-block 404 URL: http://www.vesti.ua/donbass/50928-shef-mvd-mariupoljarasstreljal-milicionera 405 URL: http://112.ua/obshchestvo/v-mariupole-10-maya-obyavlenodnem-traura-60115.html 406 URL: http://memo.ru/uploads/files/1307.pdf 407 URL: http://www.rg.ru/2014/05/14/kompartia.html 385 351 URL: http://www.politnavigator.net/lyashko-sozdaet-lichnyjjbatalon-dlya-zashhity-donbassa-i-kritikuet-avakova-za-naznachenie-ne-patriotov.html 409 URL:http://orbita.dn.ua/tragicheskie-sobytiya-v-krasnoarmejske-11-maya-spetsreportazh-tk-orbita-video.html 410 URL: http://www.kommersant.ru/doc/2470246 411 URL:http://www.vz.ru/news/2014/5/12/686364.html 412 URL: http://112.ua/kriminal/v-kieve-lyudi-v-kamuflyazhe-savtomatami-izbili-inostranca-63124.html 413 URL: http://www.bfm.ru/news/257687 414 URL: http://www.vesti.ru/doc.html?id=1583036 415 URL: http://news.bigmir.net/ukraine/816695—Chernaja-dyraV-Toreze-ischezajut-mestnye-lidery-DNR? 416 URL:http://korrespondent.net/ukraine/politics/3366256-vdonetskoi-oblasty-zaderzhaly-narodnoho-mera-toreza-liashko 417 URL: http://112.ua/kiev/samooborona-maydana-vmesto-ofisapartii-regionov-vorvalas-v-redakciyu-gazety-zerkalo-nedeli-62646.html 418 URL: http://www.minprom.ua/news/155028.html 419 URL:http://news.liga.net/photo/politics/1760058-batalon_ donbass_zakhvatil_uvd_za_sotrudnichestvo_s_separatistami.htm#1 420 URL: http://112.ua/kriminal/miliciya-zaderzhala-neizvestnyhs-oruzhiem-i-simvolikoy-pravogo-sektora-zahvativshih-bazuotdyha-pod-kievom-62870.html 421 URL: http://pro-test.org.ua/index.php?id=5005&show=news& newsid=109948 422 URL:http://www.rbc.ru/rbcfreenews/20140518213333.shtml 423 URL:http://inukrnews.com/allnews/ukraine/65284-v-krivomroge-izbili-aktivistov-regionalov.html 424 URL: http://polemika.com.ua/news-145984.html 425 URL: http://kiyany.obozrevatel.com/crime/31647-v-kieveuchastilis-sluchai-maroderstva.htm 426 URL: http://www.unian.net/politics/922703-smi-jitomirskiypravyiy-sektor-pyitalis-zahvatit-voorujennyie-odnopartiytsyi-izkieva.html 427 URL:https://www.facebook.com/dostali.hvatit?ref=ts&fref=ts 408 352
Podobne dokumenty
pobierz raport
były: brutalne pobicie pokojowych demonstrantów 30.11.2013 (69,6%); rezygnacja Viktora
Yanukovycha z podpisania umowy stowarzyszeniowej (53,5%); pragnienie zmiany życia w kraju
(49,9%); pragnienie ...
