gen. Marek Bieńkowski

Przygotowanie systemu ochrony ludności
przed klęskami żywiołowymi oraz
sytuacjami kryzysowymi
Cel i przyczyny podjęcia kontroli
 Celem kontroli była ocena, czy istnieje w kraju spójny system ochrony ludności
przed sytuacjami kryzysowymi i klęskami żywiołowymi, a także czy podmioty
odpowiedzialne za przygotowanie i realizację zadań dotyczących ochrony
ludności prawidłowo realizowały swoje zadania. Dotychczasowe kontrole NIK
badały poszczególne obszary ochrony ludności, nie odpowiadając jednak na
kluczowe pytanie, czy są tworzą one spójny system.
 Z analizy ryzyka przeprowadzonej przed rozpoczęciem kontroli wynikało, że
dotychczas sformułowane wnioski pokontrolne w obszarze szeroko pojętej
ochrony ludności mogły być niezrealizowane.
 Odpowiedź na kluczowe pytanie wymagała uaktualnienia danych i innych
informacji zebranych w wyniku dotychczas przeprowadzonych kontroli.
 Uznano, że koniecznym jest objęcie kontrolą Agencji Bezpieczeństwa
Wewnętrznego, realizującą zadania z zakresu przeciwdziałania terroryzmowi,
która dotychczas nie była kontrolowana w zakresie zadań nałożonych w tym
obszarze w drodze ustawy o zarządzaniu kryzysowym.
Uwarunkowania kontroli
 Kontrola w dużej mierze miała charakter sprawdzającej realizację wniosków
pokontrolnych następujących kontroli:
 Wykonywanie przez organy administracji publicznej zadań w zakresie
zarządzania kryzysowego (P/10/006);
 Przygotowanie struktur obrony cywilnej do realizacji zadań w okresie wojny i
pokoju (P/11/083).
 Funkcjonowanie systemu powiadamiania ratunkowego (R/11/002);
 Przygotowanie podmiotów krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego do
działań ratownictwa technicznego na drogach i autostradach (R/11/001).
 Przygotowanie jednostek krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego do
prowadzenia czynności ratowniczych na wysokości (P/10/085).
 W związku z powyższym okres objęty kontrolą był zróżnicowany dla
poszczególnych obszarów, co do zasady od dnia zakończenia wcześniejszych
kontroli (najwcześniej od 17 grudnia 2010 r. w przypadku zarządzania
kryzysowego) do dnia zakończenia kontroli sprawdzającej (najpóźniej w MSW –
18 stycznia 2013 r.).
Uwarunkowania kontroli – c.d.





Kontrolą objęto następujące obszary związane z ochroną ludności:
zarządzanie kryzysowe;
krajowy system ratowniczo-gaśniczy;
system powiadamiania ratunkowego;
Obrona Cywilna Kraju.
 Kontrolę przeprowadzono na podstawie art. 2 ust. 1 ustawy o NIK, zgodnie z kryteriami
określonymi w art. 5 ust. 1 ustawy, tj. legalności, gospodarności, celowości i rzetelności.
 Kontrolą zostały objęte następujące jednostki: Ministerstwo Spraw Wewnętrznych;
Komenda Główna Państwowej Straży Pożarnej; Rządowe Centrum Bezpieczeństwa,
Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Małopolski Urząd Wojewódzki, Wielkopolski
Urząd Wojewódzki.
 Najwyższa Izba Kontroli oceniła negatywnie brak w Polsce spójnego
systemu ochrony ludności przed sytuacjami kryzysowymi.
Kluczowe elementy systemu wykazują zasadnicze braki, co stwarza
potencjalne zagrożenie dla bezpieczeństwa obywateli w przypadku
wystąpienia sytuacji kryzysowej.
Kolejne kontrole NIK w zakresie szeroko rozumianej ochrony ludności
wykazują, że stan ten trwa od wielu lat.
Nieprawidłowości stwierdzono we wszystkich obszarach objętych
kontrolą, w szczególności w zakresie:
• stanu zorganizowania Obrony Cywilnej Kraju;
• planowania ochrony infrastruktury krytycznej;
• sposobu wdrażania systemu powiadamiania ratunkowego;
• stanu zorganizowania krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego.
 Rozwiązania dotyczące zadań i struktur rozproszone są w różnych aktach
prawnych bądź brak jest odpowiednich regulacji prawnych. Prace nad
stworzeniem koncepcji docelowego modelu systemu ochrony ludności
bezskutecznie trwają co najmniej od 2006 r.
 Istnieje swoisty dualizm przyjętych rozwiązań, tj. funkcjonują struktury w ramach
zarządzania kryzysowego i niezależenie od tego utrzymywane są – na wypadek
wojny i klęsk żywiołowych – formacje obrony cywilnej, których zadania w dużej
części są zbieżne.
 Brak jest przejrzystości kompetencji organów kluczowych dla ochrony ludności.
 Nierzetelna realizacja ustawowych zadań przez organy, na które je nałożono.
 Najwyższa
Izba
Kontroli
ocenia
negatywnie
stan
zorganizowania Obrony Cywilnej Kraju.
 Obrona Cywilna
Kraju w
dalszym
ciągu
nie
jest
przygotowana do skutecznej realizacji zadań wynikających z
Protokołu dodatkowego I do Konwencji Genewskich z 12
sierpnia 1949 r.
 Obrona Cywilna Kraju to fikcja – istnieje praktycznie tylko na
papierze.



 Najwyższa Izba Kontroli ocenia negatywnie działania podejmowane na
rzecz wdrożenia systemu powiadamiania ratunkowego.
 Minister Spraw Wewnętrznych nie wziął na siebie odpowiedzialności za
nadzór tego systemu w okresie, gdy pozostawało to w jego właściwości,
a Komendant Główny PSP zaprzestał realizacji ustawowego zadania
koordynacji oraz kontrolowania systemu.
Nieprawidłowości i ich przyczyny w zakresie systemu
powiadamiania ratunkowego
 Niepodjęcie szeregu działań strategicznych z punktu widzenia sprawnego
zarządzania międzydyscyplinarnym projektem o charakterze ogólnopolskim
(m.in. nieopracowanie ogólnopolskiej koncepcji wdrożenia i utrzymania
systemu);
 Opóźnienia w realizacji
teleinformatycznym.
poszczególnych
projektów
o
charakterze
 Najwyższa Izba Kontroli stwierdziła nieprawidłowości w zakresie
zarządzania
kryzysowego,
mające
istotny
wpływ
na
kontrolowaną
działalność;
 Kilkuletnie przedłużanie się prac nad Narodowym Programem Ochrony
Infrastruktury Krytycznej (uchwalony dopiero po zakończeniu kontroli), co
powoduje, że dokończenie budowy skutecznego systemu ochrony
ludności zostanie dokonane dopiero w dłuższej perspektywie czasowej);
 Nierzetelne sporządzanie planów zarządzania kryzysowego;
 Brak
przejrzystego
podziału
kompetencji
odpowiedzialnych za zarządzanie kryzysowe.
kluczowych
organów
 Zdaniem Najwyższej Izby Kontroli najlepiej wypada stan zorganizowania
krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego. Intensyfikacja działań pracowników
ministerstwa spraw wewnętrznych oraz Komendanta Głównego PSP w tym
obszarze nastąpiła dopiero w trakcie kontroli NIK. Jednakże i w tym obszarze
Najwyższa Izba Kontroli stwierdziła nieprawidłowości, mające istotny wpływ na
kontrolowaną działalność:
 Brak monitorowania i skutecznego egzekwowania przez Ministra Spraw
Wewnętrznych realizacji zadań Komendanta Głównego PSP w odniesieniu do
organizacji krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego. Do zakończenia kontroli
minister nie posiadał aktualnej wiedzy o stanie zasobów ratowniczych systemu
oraz o sposobie realizacji zadań przez Komendanta Głównego PSP;
 Niepełne wykorzystanie potencjału osobowego jednostek
OSP włączonych do krajowego systemu ratowniczo –
gaśniczego z powodu niespełniania kryteriów udziału w
bezpośrednich działaniach ratowniczych.
 Braki w zakresie wyposażenia sprzętowego.
Wnioski
W związku ze stwierdzonymi nieprawidłowościami, a także wynikami analizy
systemowej w zakresie funkcjonowania obecnie przyjętych rozwiązań prawnych,
skierowano do Prezesa Rady Ministrów wnioski o podjęcie działań w celu :
 doprowadzenia do przejrzystego podziału kompetencji organów kluczowych dla
ochrony ludności (Ministra Spraw Wewnętrznych, Ministra Spraw Administracji i
Cyfryzacji, Dyrektora Rządowego Centrum Bezpieczeństwa);
 doprowadzenia do spójności realizowanej koncepcji systemu powiadamiania
ratunkowego z regulacjami ustawowymi;
 objęcie szczególnym nadzorem prac nad opracowaniem projektu ustawy o
ochronie ludności, obejmującej w szczególności regulacje dotyczące obrony
cywilnej.
Wnioski c.d.
Jednocześnie, zdaniem Najwyższej Izby Kontroli, rzetelna realizacja wniosków
wymaga uprzednio odpowiedzi przez decydentów na kluczowe pytania:
 Czy tworzenie centrów powiadamiania ratunkowego oparte na modelu
operatorskim nie koliduje z koniecznością minimalizacji ryzyka błędnych decyzji
merytorycznych w zakresie uruchamiania służb ratowniczych w celu ratowania
życia i zdrowia ludzkiego oraz mienia;
 Czy jest celowym utrzymywanie formacji obrony cywilnej jako odrębnych
struktur, zamiast wprowadzenia zasady, iż w stanach wyższej gotowości
obronnej rolę formacji obrony cywilnej pełnią działające na co dzień struktury
służb ratowniczych.
Dziękuję za uwagę