WOLONTARIAT

³ac. voluntarius – dobrowolny
WOLONTARIAT
– CO O NIM WARTO WIEDZIEÆ
Opracowanie:
hm. Katarzyna Goleman
dodatek do numeru 3/2004
Konsultacja:
Dariusz Pietrowski, Centrum Wolontariatu w Warszawie
WOLONTARIAT – co o nim warto wiedzieæ
Uchwalona dnia 24 kwietnia 2003 r. Ustawa o dzia³alnoœci po¿ytku publicznego i o wolontariacie
zamknê³a wieloletni okres prób zdefiniowania i unormowania kwestii zwi¹zanych z organizacjami po¿ytku publicznego, jak te¿ innymi podmiotami prowadz¹cymi tego typu dzia³alnoœæ. Przynios³a ze
sob¹ liczne rozwi¹zania, ale równoczeœnie – co
wydaje siê zupe³nie naturalne – wywo³a³a wiele
pytañ i w¹tpliwoœci w tzw. trzecim sektorze. Tak¿e
w harcerskich komendach.
Wci¹¿ trwaj¹ prace nad szczegó³owymi rozwi¹zaniami, nie na wszystkie pytania pad³y jeszcze
odpowiedzi. Ale ogromny krok naprzód zosta³ ju¿
zrobiony, status wolontariusza sta³ siê faktem. W tym
opracowaniu znajdziesz podstawowe informacje
na temat wolontariatu, w tym wzory przydatnych
dokumentów. Oby wiedza ta s³u¿y³a zarówno ludziom dobrowolnie œwiadcz¹cym sw¹ pracê na
rzecz innych (powoli wchodzimy w terminologiê
ustawy), jak i tym, którzy z owoców tej pracy
korzystaj¹.
Wolontariat nie jest œwiadczeniem pracy na rzecz
korzystaj¹cego, jednak jako forma aktywnoœci zawodowej mo¿e w znakomity sposób u³atwiæ poszukiwania zatrudnienia w przysz³oœci. Umiejêtnoœci i doœwiadczenia, które zdobywa wolontariusz podczas œwiadczenia us³ug, mo¿na wpisaæ
do CV i tym samym potwierdziæ predyspozycje
do wykonywania okreœlonego zawodu. W³aœnie
dlatego warto zwróciæ siê do korzystaj¹cego z naszej pracy o wydanie opinii na temat wykonywanych zadañ, co w przypadku sumiennego podejœcia do obowi¹zków mo¿e byæ doskona³¹ rekomendacj¹.
2
W Ustawie z dnia 24 kwietnia 2003 r. o dzia³alnoœci po¿ytku publicznego i o wolontariacie zosta³o
okreœlone, kim jest wolontariusz. Jest to osoba
wykonuj¹ca bez wynagrodzenia i ochotniczo œwiadczenia na rzecz korzystaj¹cego.
Kto mo¿e korzystaæ z pracy wolontariuszy?
Wolontariusze mog¹ wykonywaæ œwiadczenia na
rzecz:
a) organizacji pozarz¹dowych;
b) organów administracji publicznej lub te¿ jednostek organizacyjnych podleg³ych organom
administracji publicznej b¹dŸ nadzorowanych
przez te organy;
c) w celu realizacji dzia³alnoœci charytatywno-opiekuñczej koœcielne osoby prawne i jednostki
organizacyjne dzia³aj¹ce na podstawie przepisów o stosunku pañstwa do Koœcio³a katolickiego w RP, o stosunku pañstwa do innych
koœcio³ów i zwi¹zków wyznaniowych oraz
o gwarancjach wolnoœci sumienia i wyznania –
mog¹ korzystaæ z pomocy wolontariuszy, w zakresie ich dzia³alnoœci statutowej, w szczególnoœci w zakresie dzia³alnoœci po¿ytku publicznego.
Osoby indywidualne – prywatne mog¹ korzystaæ
z pomocy wolontariuszy za poœrednictwem organizacji lub instytucji, œwiadcz¹cych pomoc na rzecz
tych osób, np. przez oœrodek pomocy spo³ecznej,
Towarzystwo Walki z Kalectwem, Caritas.
Uwaga!
Ani organizacje pozarz¹dowe, ani koœcielne osoby prawne i jednostki organizacyjne, ani stowarzyszenia jednostek samorz¹du terytorialnego nie
mog¹ zatrudniaæ wolontariuszy przy pracach zwi¹zanych z prowadzeniem dzia³alnoœci gospodarczej, a wy³¹cznie w zakresie ich dzia³alnoœci statutowej. Z us³ug wolontariuszy nie mog¹ równie¿
korzystaæ podmioty komercyjne.
Kto mo¿e byæ wolontariuszem?
Wolontariuszem mo¿e byæ obcokrajowiec (i nie
musi mieæ pozwolenia na pracê). Osoby niepe³noletnie musz¹ mieæ zgodê rodziców lub prawnych opiekunów na œwiadczenie us³ug wolontarystycznych. Œwiadczenie takich us³ug przez bezrobotnych nie powoduje tak¿e utraty praw do zasi³ku. Wolontariusz nie jest pracownikiem, co wynika
przede wszystkim z nieodp³atnego charakteru
œwiadczeñ. W tym przypadku nie stosuje siê przepisów Kodeksu pracy tylko Kodeksu cywilnego
(umowa cywilnoprawna, a nie umowa o pracê).
–
–
–
–
Jakie obowi¹zki zosta³y na³o¿one
na korzystaj¹cego?
Korzystaj¹cy, czyli podmiot, na rzecz którego wolontariusz œwiadczy us³ugi, ma obowi¹zek:
– zawrzeæ z wolontariuszem porozumienie okreœlaj¹ce zasady wspó³pracy. W przypadku, gdy
œwiadczenia wolontariuszy trwaj¹ do 30 dni,
porozumienie mo¿e byæ zawarte w formie ustnej, jednak¿e na wniosek wolontariusza mamy
obowi¹zek sporz¹dziæ je na piœmie. Powy¿ej
30 dni porozumienie obligatoryjnie musi mieæ
formê pisemn¹;
– informowaæ wolontariusza o zagro¿eniach dla
bezpieczeñstwa i zdrowia, wynikaj¹cych z wykonywanych œwiadczeñ – nie musimy przeprowadzaæ szkolenia BHP;
– zapewniæ bezpieczne i higieniczne warunki
wykonywania œwiadczeñ (w tym œrodki ochrony indywidualnej) – na tych samych zasadach,
–
–
–
Uwaga!
W praktyce korzystne jest zawarcie z wolontariuszem porozumienia na czas okreœlony d³u¿szy ni¿
30 dni – unikamy wtedy obowi¹zku wykupienia
ubezpieczenia NNW, a wolontariusz od dnia za-
WOLONTARIAT – co o nim warto wiedzieæ
W zasadzie mo¿e to byæ ka¿da osoba, bez szczególnych kwalifikacji (poza œwiadczeniami, dla których przepisy prawne wymagaj¹ okreœlonych badañ czy stosownych kwalifikacji).
jak w przypadku pracowników zatrudnionych
przy takim samym zadaniu;
poinformowaæ o prawach i obowi¹zkach wolontariusza – w dowolnej formie, np. tablica
informacyjna wywieszona w biurze;
ubezpieczenie zdrowotne mo¿e byæ wykupione przez korzystaj¹cego, ale nie jest to warunkowane liczb¹ dni przepracowanych przez
wolontariusza, a jedynie chêci¹ korzystaj¹cego do takiego gestu – jednak pod warunkiem,
¿e wolontariuszowi nie przys³uguje ono z innego tytu³u;
pokrywaæ koszty podró¿y s³u¿bowych i diet –
wolontariusz mo¿e zrzec siê tego uprawnienia
(w formie pisemnej);
jeœli œwiadczenia s¹ wykonywane nie d³u¿ej
ni¿ 30 dni, nale¿y zapewniæ wolontariuszowi
ubezpieczenie od nastêpstw nieszczêœliwych
wypadków. Jeœli porozumienie jest zawarte na
czas przekraczaj¹cy 30 dni, wolontariusz zostaje objêty ubezpieczeniem NNW (od nastêpstw nieszczêœliwych wypadków) na mocy
tzw. ma³ej ustawy wypadkowej. Czyli w przypadku zawarcia porozumienia na czas nieokreœlony korzystaj¹cy op³aca ubezpieczenie
z tytu³u NNW przez pierwszych 30 dni;
na wniosek wolontariusza – wydaæ pisemne
zaœwiadczenie o wykonywaniu œwiadczeñ przez
wolontariusza, w tym o zakresie wykonywanych œwiadczeñ;
na ¿¹danie wolontariusza – potwierdziæ na piœmie treœæ porozumienia;
postêpowaæ zgodnie z zawartym porozumieniem.
3
WOLONTARIAT – co o nim warto wiedzieæ
warcia takiego porozumienia zostaje objêty ubezpieczeniem NNW z mocy (znowelizowanej) ustawy wypadkowej.
Jakie obowi¹zki ma wolontariusz?
Podstawy prawne
– jest zobowi¹zany sumiennie wykonywaæ podjête zadania;
– musi dbaæ o powierzony sobie maj¹tek –
np. sprzêt biurowy czy inne przedmioty s³u¿¹ce do wykonywania zadañ;
– postêpowaæ zgodnie z zawartym porozumieniem.
– Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o dzia³alnoœci po¿ytku publicznego i o wolontariacie
(Dz. U. nr 96 poz. 873);
– Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. przepisy
wprowadzaj¹ce ustawê o dzia³alnoœci po¿ytku
publicznego i o wolontariacie (Dz. U. nr 96
poz. 974).
Jakie prawa ma wolontariusz?
– wyst¹piæ do korzystaj¹cego o przed³o¿enie
pisemnej opinii o wykonywanych przez siebie
œwiadczeniach. Opinia taka ró¿ni siê od zaœwiadczenia tym, ¿e zawiera – poza opisem
œwiadczeñ – element oceny pracy wolontariusza oraz jego postawy czy predyspozycji zawodowych;
– ma prawo do zwrotu kosztów, które poniós³
w celu wykonania œwiadczenia. Koszty takie
korzystaj¹cy mo¿e zwróciæ wolontariuszowi, o ile
pozwala na to bud¿et organizacji i stosowny
zapis, okreœlaj¹cy zakres i zasady zwrotu tych
kosztów, zosta³ ujêty w porozumieniu z wolontariuszem.
Gdzie szukaæ pomocy?
4
– Portal Organizacji Pozarz¹dowych – www.ngo.pl;
– The Points of Light Foundation – fundacja zajmuj¹ca siê rozwojem i wspieraniem wolontariatu w USA – www.pointsoflight.org.
– Departament Po¿ytku Publicznego w Ministerstwie Gospodarki, Pracy i Polityki Spo³ecznej
– tel. (022) 661 01 35, www.mpips.gov.pl;
– Centrum Wolontariatu – tel. (022) 635 27 73,
www.wolontariat.org.pl;
W za³¹czeniu wzory dokumentów
1 – wzór porozumienia o wykonywaniu œwiadczeñ wolontarystycznych (wraz z komentarzem)
2 – wzór zaœwiadczenia o wykonywaniu œwiadczeñ przez wolontariusza
3 – wzór opinii o wykonywaniu œwiadczeñ przez
wolontariusza
WZÓR NR 1
2. Czynnoœci, o których mowa wy¿ej, bêd¹ wykonywane w obecnoœci ………………………… w nastêpuj¹cy
sposób: ……………………………………………………
zawarte w dniu …………… w …………… pomiêdzy:
…………………………………………………… z siedzib¹
w …………………………, KRS nr ……………, reprezentowanym przez ………………………………………
zwanym dalej Korzystaj¹cym,
3. Przedstawicielem Korzystaj¹cego, upowa¿nionym do
przekazywania Wolontariuszowi i odbioru czynnoœci
objêtych porozumieniem, a tak¿e nadzorowania ich
wykonywania jest ………………………………………,
pe³ni¹cy funkcjê ………………………………………
a
§ 2
1. Strony porozumienia uzgadniaj¹, ¿e czynnoœci
okreœlone w § 1 bêd¹ wykonywane w okresie od
………………………… do …………………………
2. Miejscem wykonywania czynnoœci bêdzie ……………
……………
……………………………………… legitymuj¹cym siê
dowodem osobistym nr …………………………, PESEL
…………………………, zamieszka³ym ……………
………………………………………, zwanym dalej Wolontariuszem.
Wstêp
Korzystaj¹cy oœwiadcza, ¿e jest podmiotem, na rzecz
którego zgodnie z art. 42 ust. 1 Ustawy z dnia 24
kwietnia 2003 r. o dzia³alnoœci po¿ytku publicznego
i o wolontariacie (Dz.U. nr 96, poz. 873) mog¹ byæ
wykonywane œwiadczenia przez wolontariuszy.
WOLONTARIAT – co o nim warto wiedzieæ
POROZUMIENIE
O WYKONYWANIU ŒWIADCZEÑ
WOLONTARYSTYCZNYCH
§ 1
1. Korzystaj¹cy powierza wykonywanie Wolontariuszowi, a Wolontariusz dobrowolnie podejmuje siê wykonania na rzecz Korzystaj¹cego nastêpuj¹cych czynnoœci:
…………………………………………………………………
§ 3
Z uwagi na charakter i ideê wolontariatu:
1. Wolontariusz jest zobowi¹zany wykonywaæ uzgodnione czynnoœci osobiœcie i z nale¿yt¹ starannoœci¹.
2. Wolontariusz za swoje czynnoœci nie otrzyma wynagrodzenia.
Wolontariusz oœwiadcza, ¿e ma kwalifikacje i spe³nia
wymagania niezbêdne do wykonywania powierzonych
ni¿ej czynnoœci.
§ 4
1. Korzystaj¹cy zobowi¹zuje siê zapewniæ Wolontariuszowi bezpieczne i higieniczne warunki wykonywania
przez niego œwiadczeñ.
2. Korzystaj¹cy na czas wykonywania œwiadczeñ przekazuje Wolontariuszowi nastêpuj¹ce œrodki ochrony
indywidualnej: ………………………………………
Maj¹c na wzglêdzie ideê wolontariatu, u podstaw której stoi dobrowolne i bezp³atne wykonywanie czynnoœci, a tak¿e bior¹c pod uwagê charytatywny, pomocniczy i uzupe³niaj¹cy charakter wykonywanych
przez wolontariuszy œwiadczeñ strony porozumienia
uzgadniaj¹, co nastêpuje:
§ 5
1. Korzystaj¹cy zwróci Wolontariuszowi niezbêdne wydatki, wczeœniej uzgodnione z osob¹ nadzoruj¹c¹ (§ 1
ust. 3 niniejszego porozumienia), które Wolontariusz
poniós³ w celu nale¿ytego wykonania czynnoœci (okreœlonych w § 1 ust. 1 niniejszego porozumienia).
5
WOLONTARIAT – co o nim warto wiedzieæ
2. Zwrot wydatków nast¹pi w terminie …………… dni
od daty przed³o¿enia przez Wolontariusza rozliczenia
wraz z dowodami uzasadniaj¹cymi ich poniesienie oraz
po zaakceptowaniu przez osobê nadzoruj¹c¹.
§ 6
Korzystaj¹cy ma obowi¹zek ubezpieczyæ Wolontariusza od nastêpstw nieszczêœliwych wypadków.
§ 7
Korzystaj¹cy zapewnia Wolontariuszowi ubezpieczenie zdrowotne, w terminie …………… dni od dnia
zawarcia porozumienia.
§ 8
Korzystaj¹cy pokrywa, na zasadach okreœlonych w odrêbnych przepisach dotycz¹cych pracowników, koszty
podró¿y s³u¿bowych i diet Wolontariusza.
§ 9
Wolontariusz zobowi¹zuje siê do zachowania w tajemnicy informacji, które uzyska³ w zwi¹zku z wykonywaniem œwiadczeñ na rzecz Korzystaj¹cego, które stanowi¹ tajemnicê Korzystaj¹cego. Dotyczy to w szczególnoœci informacji zwi¹zanych z:
a) ……………………………………………………
b) ……………………………………………………
c) ……………………………………………………
d) ……………………………………………………
§ 10
1. Porozumienie mo¿e byæ rozwi¹zane przez ka¿d¹ ze
stron za …….-dniowym wypowiedzeniem.
2. Porozumienie mo¿e byæ rozwi¹zane przez ka¿d¹ ze
stron bez wypowiedzenia z wa¿nych przyczyn.
3. Za wa¿ne przyczyny Strony uznaj¹ w szczególnoœci:
a) ……………………………………………………
b) ……………………………………………………
c) ……………………………………………………
6
§ 11
Za wyrz¹dzone szkody strony odpowiadaj¹ na zasadach okreœlonych w Kodeksie cywilnym.
§ 12
Wolontariusz zobowi¹zuje siê do odpowiedzialnoœci
materialnej za mienie powierzone mu przez Korzystaj¹cego na podstawie protoko³u zdawczo–odbiorczego,
podpisanego przez obydwie strony.
§ 13
W sprawach nieuregulowanych przepisami Ustawy
o dzia³alnoœci po¿ytku publicznego i o wolontariacie
lub niniejszym porozumieniem bêd¹ mia³y zastosowanie odpowiednie przepisy Kodeksu cywilnego oraz
regulaminy i instrukcje obowi¹zuj¹ce w Zwi¹zku Harcerstwa Polskiego.
§ 14
Wszelkie zmiany porozumienia powinny byæ dokonywane, pod rygorem niewa¿noœci, w formie pisemnej.
§ 15
Strony porozumienia oœwiadczaj¹, ¿e w razie sporu na
tle jego realizacji d¹¿yæ bêd¹ do rozstrzygniêcia polubownego, a w razie braku porozumienia – spór bêdzie
rozstrzygany przez w³aœciwy s¹d powszechny w trybie
postêpowania cywilnego.
§ 16
1. Porozumienie sporz¹dzono w dwóch jednobrzmi¹cych egzemplarzach, po jednym dla ka¿dej ze stron.
2. Wolontariusz mo¿e w ka¿dym czasie domagaæ siê
wydania przez Korzystaj¹cego pisemnego zaœwiadczenia o wykonaniu czynnoœci przez Wolontariusza.
Zaœwiadczenie to powinno zawieraæ informacjê o zakresie wykonywanych œwiadczeñ.
…………………………
Korzystaj¹cy
…………………………
Wolontariusz
KOMENTARZ DO POROZUMIENIA
Wstêp
Jednostka organizacyjna ZHP zawieraj¹ca porozumienie powinna byæ reprezentowana przez osobê
posiadaj¹c¹ pe³nomocnictwo Naczelnika i Skarbnika ZHP albo te¿ pe³nomocnictwo osób dzia³aj¹cych na podstawie dalszego umocowania (§ 69
Statutu ZHP).
§ 1 ust. 1
Przyk³adowymi czynnoœciami s¹:
– opracowanie loga Chor¹gwianego Festiwalu Piosenki Harcerskiej i Turystycznej;
– przeprowadzenie cyklu zajêæ dla m³odzie¿y
(harcerzy starszych, wêdrowników) na temat
rynku pracy;
– koordynacja projektu dot. organizacji hufcowej
izby pamiêci.
§ 1 ust. 2
Tutaj okreœlamy dok³adny sposób wykonania wymienionych wy¿ej czynnoœci.
§4
Zapis fakultatywny, zgodnie z art. 45 ust. 1, pkt 2
Ustawy:
§5
Zapis fakultatywny, zgodnie z art. 45 ust. 2 Ustawy:
2. Korzystaj¹cy mo¿e pokrywaæ, na dotycz¹cych
pracowników zasadach okreœlonych w odrêbnych
przepisach, tak¿e inne niezbêdne koszty ponoszone przez wolontariusza, zwi¹zane z wykonywaniem œwiadczeñ na rzecz korzystaj¹cego.
WOLONTARIAT – co o nim warto wiedzieæ
Tytu³
Jest to porozumienie, a nie umowa – w myœl
zapisów z art. 44 ust. 1 ustawy:
1. Œwiadczenia wolontariuszy s¹ wykonywane w zakresie, w sposób i w czasie okreœlonym w porozumieniu z korzystaj¹cym. (…)
1. Korzystaj¹cy ma obowi¹zek:
(…)
2) zapewniæ wolontariuszowi, na dotycz¹cych pracowników zasadach okreœlonych w odrêbnych przepisach, bezpieczne i higieniczne warunki wykonywania przez niego œwiadczeñ, w tym – w zale¿noœci od rodzaju œwiadczeñ i zagro¿eñ zwi¹zanych z ich wykonywaniem – odpowiednie œrodki
ochrony indywidualnej.
§7
Zapis fakultatywny, zgodnie z art. 46 ust. 1 Ustawy:
1. Wolontariuszowi mog¹ przys³ugiwaæ œwiadczenia zdrowotne na zasadach przewidzianych w przepisach o powszechnym ubezpieczeniu.
§8
Wolontariusz mo¿e w formie pisemnej zwolniæ
Korzystaj¹cego w ca³oœci lub w czêœci z tych
obowi¹zków.
§ 10 ust. 3
Przyk³adami takich przyczyn mog¹ byæ:
– problemy zdrowotne;
– niedba³e i nierzetelne wykonywanie czynnoœci
przez wolontariusza;
– niewype³nienie postanowieñ porozumienia przez
jedn¹ ze stron.
7
WZÓR NR 2
WZÓR NR 3
WOLONTARIAT – co o nim warto wiedzieæ
(pieczêæ nag³ówkowa)
(pieczêæ nag³ówkowa)
(miejscowoϾ, data)
(miejscowoϾ, data)
OPINIA O WYKONYWANIU
ŒWIADCZEÑ PRZEZ WOLONTARIUSZA
ZAŒWIADCZENIE
O WYKONYWANIU ŒWIADCZEÑ
PRZEZ WOLONTARIUSZA
Zaœwiadcza siê, ¿e Pan Jan Kowalski, urodzony
…………… w ……………, zamieszka³y ……………
wykonywa³ œwiadczenia na rzecz naszej organizacji
w myœl porozumienia nr …………… zawartego w dniu
…………… .
Pan Jan Kowalski bêd¹c wolontariuszem w okresie
…………… œwiadczy³ ochotniczo i bez wynagrodzenia na rzecz …………… œwiadczenia wolontarystyczne.
Pan Kowalski by³ odpowiedzialny za koordynacjê
dzia³añ zwi¹zanych z realizacj¹ projektu dot. wydania „Ogólnopolskiego przewodnika po miejscach
pamiêci narodowej”. Kierowa³ pracami 5-osobowego zespo³u, który zbiera³ dane ze œrodowisk, a nastêpnie scala³ je i wprowadza³ do bazy danych tak,
by stanowi³y ju¿ jednolity materia³. Realizacja projektu zakoñczy³a siê sukcesem, o czym œwiadczy
za³¹czony egzemplarz przewodnika.
Zaœwiadczenie wydaje siê na proœbê wolontariusza.
……………………………………………………
(podpis osoby upowa¿nionej przez korzystaj¹cego)
Pan Jan Kowalski, urodzony …………… w ……………,
zamieszka³y …………… wykonywa³ œwiadczenia na
rzecz naszej organizacji w myœl porozumienia nr
…………… zawartego w dniu …………… .
Pan Jan Kowalski bêd¹c wolontariuszem w okresie
…………… œwiadczy³ ochotniczo i bez wynagrodzenia
na rzecz …………… œwiadczenia wolontarystyczne.
Na pocz¹tku zosta³ wprowadzony w zakres prac
wykonywanych przez pracowników i wolontariuszy
wspó³pracuj¹cych z wydzia³em. Bardzo sumiennie
i odpowiedzialnie podchodzi³ do ka¿dego powierzonego mu zadania. Wiêkszoœæ zadañ wykonywa³ samodzielnie i z du¿ym zaanga¿owaniem. Bra³ udzia³
w najwiêkszych tegorocznych przedsiêwziêciach programowych, na ka¿dym z nich mia³ powierzone inne
zadanie, z którego wywi¹zywa³ siê bez zarzutów.
Pan Kowalski równie¿ w³¹czy³ siê w prace nad „Ogólnopolskim przewodnikiem po miejscach pamiêci
narodowej”. Zebrane informacje ze œrodowisk wprowadza³ do przygotowanej w tym celu bazy danych.
Podczas realizacji zadañ wykaza³ siê bieg³¹ obs³ug¹
komputera w zakresie pakietu MS Office.
Jest osob¹ bardzo komunikatywn¹ i bezkonfliktow¹.
Doskonale radzi³ sobie z prac¹ w grupie, bêd¹c czêsto pomys³odawc¹ i twórc¹ ró¿norodnych rozwi¹zañ
podczas realizowanych zespo³owo projektów. Jesteœmy przekonani, ¿e jako przysz³y pracownik bêdzie
osob¹ sumienn¹, odpowiedzialn¹ i godn¹ zaufania.
Opiniê wydaje siê na proœbê wolontariusza.
……………………………………………………
8
(podpis osoby upowa¿nionej przez korzystaj¹cego)