docPrzezwyciężając
download 
Reklamacja Transkrypt
Przezwyciężając
Przezwyciężając trudności Trudności w uczeniu się chemii często wiążą się z występowaniem u uczniów zaburzeń funkcji percepcyjno-motorycznych. Funkcje te są odpowiedzialne za odbieranie bodźców docierających do organizmu i reagowanie na nie za pomocą zmysłów. Uczniowie, u których stwierdzono specyficzne problemy z przyswajaniem wiedzy wynikające z dysharmonii rozwoju psychoruchowego, są zaliczani do grupy uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych. Tekst: Krzysztof Błaszczak Zgodnie z Rozpor ządzeniem Ministra Edukacji Narodowej w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych (DzU z 2007 r. Nr 83, poz. 562, § 6, pkt 1) nauczyciel jest zobowiązany na podstawie opinii poradni psychologiczno-pedagogicznej, w tym publicznej poradni specjalistycznej: „dostosować w ymagania edukacyjne […] do indywidualnych potrzeb psychofizycznych i edukacyjnych ucznia, u którego stwierdzono zaburzenia i odchylenia rozwojowe lub specyficzne trudności w uczeniu się, uniemożliwiające sprostanie tym wymaganiom”. Ma to na celu wyrównanie szans uczniów oraz zapobieganie wtórnym zaburzeniom natury emocjonalno-motywacyjnej, których wynikiem może być niska samoocena, lękliwość lub drażliwość i agresja. 2 W opiniach wydawanych przez poradnie psychologiczno-pedagogiczne znajdują się ogólne wskazania dotyczące form pomocy, które należy stosować wobec zdiagnozowanego ucznia. Natomiast nauczyciele przedmiotowi powinni przekładać te ogólne zalecenia już na konkretne rozwiązania, uwzględniające możliwości i ograniczenia ka żdego z podopiecznych, a więc zarówno jego mocne strony, jak i dysfunkcje. W zależności od rodzaju dysfunkcji występujących u ucznia powinni oni dostosować wymagania edukacyjne pod kątem metod nauczania lub form sprawdzania wiedzy. Podczas pracy z uczniem o specjalnych potrzebach edukacyjnych należy pamiętać o dwóch podstawowych zasadach: • N ie należy obniżać poziomu wymagań szczegółowych dotyczących treści nauczania zawartych w załączniku 4. do Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (DzU z 2009 r. Nr 4, poz. 17). Nauczyciel ma obowiązek przekazać podopiecznemu wszystkie treści ujęte w wymienionym akcie prawnym, ponieważ opanowanie wiadomości i umiejętności z III etapu edukacyjnego (gimnazjum) jest niezbędne do przyswojenia przez ucznia wiedzy wymaganej na IV etapie edukacyjnym (szkoła ponadgimnazjalna). Dostosowanie wymagań edukacyjnych do indywidualnych potrzeb psychofizycznych ucznia nie oznacza zatem realizowania w sposób wybiórczy obowiązujących treści nauczania, lecz przekazywanie ich w taki sposób, aby mógł on je zrozumieć i zapamiętać. Zdiagnozowanie dysfunkcji nie zwalnia ucznia z obowiązków szkolnych. Uczeń o specjalnych potrzebach edukacyjnych powinien wykazywać się większym zaangażowaniem podczas wykonywania, przygotowanych specjalnie dla niego, dodatkowych zadań i ćwiczeń. • U cznia należy oceniać według ogólnodostępnych kryteriów, uwzględniając jednocześnie jego – adekwatny do możliwości – wkład pracy oraz wysiłek. Pełna realizacja przygotowanych w ten sposób założeń jest możliwa na zajęciach prowadzonych metodami aktywizującymi z użyciem eksperymentalno-operacyjnych środków dydaktycznych. Na lekcjach chemii mogą to być m.in.: • p rojektowanie i wykonywanie eksperymentów chemicznych, • przeprowadzanie gier dydaktycznych, • rozwiązywanie i konstruowanie krzyżówek, logogryfów, rebusów, • u kładanie puzzli. Przykłady sposobów pracy z uczniem o specjalnych potrzebach edukacyjnych oraz pomocy dydaktycznych przydatnych na lekcjach chemii znajdą Państwo w dalszej części artykułu. Widoczne u uczniów na początku kariery szkolnej naturalne zainteresowanie przedmiotem zwykle trwa do momentu pojawienia się pierwszych trudności. Jeżeli są one poważne i mają związek z przyswojeniem nowych wiadomości, to początkowy zapał bezpowrotnie mija. Chcąc temu zapobiec i zachować pozytywne nastawienie dziecka do nauki, nauczyciel musi znać możliwości każdego ucznia. Powierzając mu zadanie, powinien mieć pewność, że jest on w stanie je wykonać. Dzięki temu uczeń zyskuje bardzo ważne w jego dalszym rozwoju przekonanie – potrafię, umiem. 3 Zaburzenia percepcji wzrokowej Rodzaj dysfunkcji Zaburzona analiza i synteza wzrokowa Możliwe trudności w nauce Sposoby pracy z uczniem • brak umiejętności płynnego czytania • • • • • • czytanie instrukcji i poleceń przez nauczyciela sprawdzanie stopnia zrozumienia przeczytanego tekstu wydawanie krótkich, konkretnych poleceń ograniczenie lub rezygnacja z czytania głośnego uczniów na forum klasy wydłużenie czasu na pracę z tekstem i wykonywanie prac pisemnych zapisywanie na tablicy trudnych, nowych terminów (jak np.: kondensacja, fenoloftaleina), umieszczanie ich na gazetce ściennej (Woda/Otrzymywanie wody, plansza dydaktyczna) • korzystanie z pomocy multimedialnych (Płyta CD-ROM, cz. 1.; zag.6.: Klasyfikacja pierwiastków/e5.: Budowa układu okresowego (1)) • przeprowadzanie sprawdzianów ustnych • mylenie liter o podobnym kształcie (l – ł – t, e – c, n – m, u – n, w – m, b – d – p, d – g) • mylenie cyfr o podobnym kształcie (1 – 7, 3 – 8, 6 – 9) • trudności z zapamiętywaniem znaków i symboli graficznych (<, >, , ) • ćwiczenia umożliwiające utrwalenie kształtu liter, cyfr, znaków i symboli graficznych • poprawianie błędów, także ortograficznych, interpunkcyjnych, gramatycznych i stylistycznych, w pracach pisemnych ucznia • systematyczne sprawdzanie postępów ucznia podczas samodzielnej pracy na lekcji • sprawdzanie zeszytów ćwiczeń i notatek ucznia • przestawianie cyfr w liczbach • trudności w zapisie liczb wielocyfrowych i niepoprawne zapisywanie liczb o dużych lub małych wartościach, np. 0,000 000 001 234 • niestaranny i niekompletny zapis obliczeń matematycznych • ćwiczenia w zapisywaniu i odczytywaniu liczb • ćwiczenia w rozwiązywaniu zadań obliczeniowych (Chemia Nowej Ery, podręcznik, cz. 1., s. 16–17) • sprawdzanie zeszytów ćwiczeń i notatek ucznia • mylenie górnych indeksów stechiometrycznych z dolnymi (lub dolnych z górnymi), pomijanie indeksów stechiometrycznych, np.: cm3 – cm3 – cm3, H2O – H2O – H2O • niepoprawne zapisywanie współczynników stechiometrycznych, np.: 3 NH3 – 3 NH3 • problemy z zapisywaniem jednostek, np.: °C – OC – Oc, pH – PH – Ph • pomijanie ładunków elektrycznych jonów, np.: H+ – H, NO3– – NO3 • wyraźne pisanie na tablicy • podczas pisania na tablicy używanie kredy i pisaków o różnych kolorach, stosowanie podkreśleń • zwracanie uwagi uczniom na poprawność zapisu • systematyczne sprawdzanie postępów ucznia podczas samodzielnej pracy na lekcji • sprawdzanie zeszytów ćwiczeń i notatek ucznia • przeprowadzanie gier dydaktycznych • niewłaściwe stosowanie wielkich i małych liter w symbolach pierwiastków chemicznych, np.: Mg – MG – mG – mg • mylenie wielkich i małych liter w zapisie wzorów chemicznych, np.: CH3–CH2–CH3 – Ch3–Ch2–Ch3, Na2CO3 – Na2Co3, K3PO4 – K3Po4 • częste korzystanie z układu okresowego pierwiastków chemicznych (Układ okresowy pierwiastków chemicznych, plansza dydaktyczna) • przedstawianie wzorów strukturalnych związków chemicznych za pomocą modeli cząsteczek (Płyta CD-ROM, cz. 2.; zag.2.: Kwasy w naszym otoczeniu/e3.: Cząsteczki najważniejszych kwasów) • korzystanie z modeli przedstawiających budowę związków chemicznych czy przebieg reakcji chemicznej • ćwiczenie zapisu równań reakcji chemicznych (Płyta CD-ROM, cz. 2.; zag.6.: Budowa i nazewnictwo soli/e18.: Test) • rozwiązywanie zadań dotyczących wzorów chemicznych • sprawdzanie notatek ucznia i zeszytów ćwiczeń • przeprowadzanie gier dydaktycznych, takich jak układanka polegająca na dopasowaniu nazwy pierwiastka chemicznego do jego symbolu chemicznego Kolorem zielonym wyróżniono pomoce dydaktyczne przygotowane przez wydawnictwo Nowa Era. 4 Rodzaj dysfunkcji Zaburzona analiza i synteza wzrokowa Możliwe trudności w nauce Sposoby pracy z uczniem • trudności w zapisywaniu wzorów strukturalnych, półstrukturalnych i przedstawianiu cząsteczek związków chemicznych za pomocą modeli • ćwiczenia w zapisywaniu wzorów chemicznych • ćwiczenia w rysowaniu modeli cząsteczek związków chemicznych • utrwalanie polisensoryczne, np. przez zabawę – zaangażowanie uczniów do „łączenia się w cząsteczki” i traktowania rąk jako wiązań chemicznych • przedstawianie cząsteczek za pomocą modeli przygotowanych np. z plasteliny i zapałek, kolorowego papieru • zapisywanie wzorów strukturalnych związków chemicznych na podstawie zbudowanych modeli (Płyta CD-ROM, cz. 3.; zag.3.: Budowa i właściwości alkoholi/e10.: Podział alkoholi) • przeprowadzanie gier dydaktycznych • trudności w odczytywaniu i interpretacji informacji zawartych w układzie okresowym pierwiastków chemicznych, tabeli rozpuszczalności wodorotlenków i soli w wodzie, wykresach rozpuszczalności • częste korzystanie z układu okresowego pierwiastków chemicznych, tabeli rozpuszczalności wodorotlenków i soli w wodzie, wykresów rozpuszczalności (Tabela rozpuszczalności, foliogram multimedialny) • trudności w przedstawianiu równań reakcji chemicznych w skróconym zapisie jonowym • ćwiczenia w pisaniu równań reakcji chemicznych (Płyta CD-ROM, cz. 3.; zag.1.: Węgiel i jego związki z wodorem/e7.: Właściwości metanu) • przedstawianie przebiegu równań reakcji chemicznych w zapisie jonowym na modelach z kolorowego papieru • systematyczne sprawdzanie postępów ucznia podczas samodzielnej pracy na lekcji • sprawdzanie notatek ucznia i zeszytów ćwiczeń • problemy z poprawnym przepisywaniem z tablicy, np.: równań reakcji chemicznych (pomijanie symboli lub wzorów chemicznych), obliczeń matematycznych (gubienie niektórych cyfr, znaków graficznych) • wyraźne pisanie na tablicy • podczas pisania na tablicy używanie kredy i pisaków o różnych kolorach, stosowanie podkreśleń • zwracanie uczniom uwagi na poprawność zapisu • systematyczne sprawdzanie postępów ucznia podczas samodzielnej pracy na lekcji • sprawdzanie zeszytów ćwiczeń i notatek ucznia • trudności z wykonywaniem rysunków, schematów doświadczeń chemicznych (opuszczanie niektórych elementów) • częste ćwiczenie umiejętności rysowania schematów doświadczeń chemicznych • korzystanie z publikacji zawierających proste schematy doświadczeń chemicznych (tylko niezbędne elementy) (Chemia Nowej Ery, Książka Nauczyciela, cz. 1., s. 84–85) • rysowanie schematów doświadczeń chemicznych na podstawie obejrzanych na filmach doświadczeń chemicznych (Doświadczenia Chemiczne, płyta DVD, cz. 2: 11. Otrzymywanie wodorotlenku sodu w reakcji sodu z wodą) • częste sprawdzanie umiejętności rysowania schematów doświadczeń chemicznych (Chemia Nowej Ery, Książka Nauczyciela, cz. 2., s. 76–77) • problemy z poprawnym odczytywaniem równań reakcji chemicznych (mylenie pojęcia atomu i cząsteczki) • stosowanie słownego zapisu przebiegu reakcji chemicznych (Chemia Nowej Ery, podręcznik, cz. 1., s. 74–75) • ćwiczenie umiejętności odczytywania równań reakcji chemicznych • przedstawianie przebiegu reakcji chemicznych za pomocą modeli • przeprowadzanie gier dydaktycznych • stosowanie cyfr arabskich zamiast rzymskich do zapisu wartościowości pierwiastków chemicznych, np.: 2 zamiast II, 5 zamiast V • ćwiczenia w pisaniu wzorów sumarycznych z wykorzystaniem znajomości wartościowości pierwiastków chemicznych (Chemia Nowej Ery, podręcznik, cz. 2., s. 34–35) 5 Zaburzenia percepcji wzrokowej (cd.) Rodzaj dysfunkcji Zaburzona spostrzegawczość wzrokowa 6 Możliwe trudności w nauce Sposoby pracy z uczniem • trudności w odczytywaniu liczb wielocyfrowych i niepoprawne czytanie liczb o dużych lub małych wartościach, np. 23 005 200 • ćwiczenia w odczytywaniu i zapisywaniu liczb • sprawdzanie zeszytów ćwiczeń i notatek ucznia • gubienie miejsca w tekście podczas czytania • czytanie instrukcji i poleceń przez nauczyciela • sprawdzanie stopnia zrozumienia przeczytanego tekstu • analizowanie infografik jako podsumowanie przeczytanego tekstu (Chemia Nowej Ery, podręcznik, cz. 2., s. 112–113) • wydłużenie czasu na pracę z tekstem i wykonywanie prac pisemnych • niepełne rozumienie tekstu – lepsze rozumienie treści czytanej cicho • ograniczenie lub rezygnacja z czytania głośnego uczniów na forum klasy • sprawdzanie stopnia zrozumienia przeczytanego tekstu • analizowanie infografik jako podsumowanie przeczytanego tekstu (Płyta CD-ROM, cz. 1.; zag.9.: Woda i jej rola w przyrodzie/e15.: Test) • wydłużenie czasu na pracę z tekstem • indywidualna praca ucznia z tekstem • przeprowadzanie gier dydaktycznych (Płyta CD-ROM, cz. 3.; zag.5.: Wyższe kwasy karboksylowe i ich sole/e4.: Reakcje wyższych kwasów karboksylowych z wodą bromową) • pomijanie niektórych liter lub całych symboli pierwiastków chemicznych we wzorach chemicznych • podczas pisania na tablicy używanie kredy i pisaków o różnych kolorach, stosowanie podkreśleń • zwracanie uczniom uwagi na poprawność zapisu • poprawianie błędów, także ortograficznych, interpunkcyjnych, gramatycznych i stylistycznych, w pracach pisemnych ucznia • systematyczne sprawdzanie postępów ucznia podczas samodzielnej pracy na lekcji • sprawdzanie zeszytów ćwiczeń i notatek ucznia • problemy z poprawnym przepisywaniem z tablicy, np.: równań reakcji chemicznych (pomijanie symboli lub wzorów chemicznych), obliczeń matematycznych (gubienie niektórych cyfr, znaków graficznych) • wyraźne pisanie na tablicy • podczas pisania na tablicy używanie kredy, pisaków o różnych kolorach, stosowanie podkreśleń • zwracanie uczniom uwagi na poprawność zapisu • systematyczne sprawdzanie postępów ucznia podczas samodzielnej pracy na lekcji • sprawdzanie zeszytów ćwiczeń i notatek ucznia • niedostrzeganie niektórych elementów we wzorach strukturalnych i modelach związków chemicznych • wyraźne pisanie na tablicy • podczas pisania na tablicy używanie kredy i pisaków o różnych kolorach, stosowanie podkreśleń • zwracanie uczniom uwagi na poprawność zapisu (Sole, plansza dydaktyczna) • analizowanie wzorów chemicznych i tłumaczenie zasad poprawnego zapisu (Chemia w zadaniach i przykładach, zbiór dla gimnazjum, s. 38–39) • przeprowadzanie gier dydaktycznych • niedostrzeganie różnic w podobnych wzorach chemicznych, np.: H2SO4 i H2SO3, reszta kwasowa NO3 i jon azotanowy(V) NO3– • podczas pisania na tablicy używanie kredy, pisaków o różnych kolorach, stosowanie podkreśleń • stosowanie modeli przedstawiających budowę cząsteczek związków chemicznych oraz przebieg reakcji chemicznej (Płyta CD-ROM, cz. 1.; zag.9.: Woda i jej rola w przyrodzie/e4.: Budowa cząsteczki wody) • systematyczne sprawdzanie postępów ucznia podczas samodzielnej pracy na lekcji • sprawdzanie notatek ucznia i zeszytów ćwiczeń • przeprowadzanie gier dydaktycznych • trudności w samodzielnym odnajdywaniu szczegółów, dostrzeganiu poprawnych oraz błędnych elementów wzoru chemicznego, modelu lub schematu • ćwiczenie spostrzegawczości na materiale obrazkowym, wyszukiwanie różnic i podobieństw, np. wskazywanie na modelach elementów różniących cząsteczki kwasu siarkowego(VI) od kwasu siarkowego(IV) czy różnic w wyglądzie substancji chemicznych (Wodorotlenki, plansza dydaktyczna) Rodzaj dysfunkcji Zaburzona spostrzegawczość wzrokowa Zaburzona pamięć wzrokowa Możliwe trudności w nauce Sposoby pracy z uczniem • trudności w przerysowywaniu rysunków, schematów do zeszytu • trudności z samodzielnym wykonywaniem rysunków, schematów doświadczeń chemicznych (opuszczanie niektórych elementów) • rysowanie schematów doświadczeń chemicznych na tablicy • zwracanie uwagi na znaczenie poszczególnych elementów schematu • wskazywanie miejsca, w którym powinny się znajdować poszczególne elementy schematu podczas przerysowywania • wskazywanie miejsca, w którym powinny się znajdować poszczególne elementy tekstu podczas przepisywania • częste ćwiczenie umiejętności rysowania schematów doświadczeń chemicznych • systematyczne sprawdzanie postępów ucznia podczas samodzielnej pracy na lekcji • sprawdzanie notatek ucznia i zeszytów ćwiczeń • niedostrzeganie zmian zachodzących podczas reakcji chemicznych • wykonywanie eksperymentów chemicznych przez uczniów, stosowanie pokazu doświadczeń chemicznych lub pokazu filmów doświadczeń chemicznych • częste ćwiczenie umiejętności zapisu obserwacji i formułowania wniosków (Doświadczenia Chemiczne, płyta DVD, cz. 1.: 24. Obserwowanie zjawiska dyfuzji) • mylenie liter o podobnym kształcie (l – ł – t, e – c, n – m, u – n, w – m, b – d – p, d – g) • mylenie cyfr o podobnym kształcie (1 – 7, 3 – 8, 6 – 9) • trudności z zapamiętywaniem znaków i symboli graficznych (<, >, , ) • • • • • • mylenie symboli chemicznych i niepoprawne ich zapisywanie • częste korzystanie z układu okresowego pierwiastków chemicznych (Budowa układu okresowego pierwiastków chemicznych, lekcja multimedialna) • umieszczanie symboli pierwiastków chemicznych w miejscu widocznym dla uczniów • przypisanie określonych kolorów symbolom chemicznym i stosowanie ich przy zapisywaniu na tablicy, np.: H – kolor czerwony, O – kolor niebieski • systematyczne sprawdzanie postępów ucznia podczas samodzielnej pracy na lekcji • sprawdzanie notatek ucznia i zeszytów ćwiczeń • przeprowadzanie gier dydaktycznych • trudności z zapamiętywaniem wzorów chemicznych • nauka wzorów chemicznych i nowych terminów przez skojarzenia np. z materiałem ilustracyjnym, filmami (Płyta CD-ROM, cz. 1.; zag.5.: Co to są izotopy?/e3.: Co to są izotopy? (2)) • utrwalanie polisensoryczne, np. układy kroków • stosowanie modeli cząsteczek (Budowa atomu, plansza dydaktyczna) • używanie kolorów, podkreśleń, zakreśleń przy zapisywaniu wzorów chemicznych • umieszczanie w widocznym miejscu wzorów chemicznych, nowych terminów, plansz, tablic, układu okresowego pierwiastków chemicznych, modeli cząsteczek • utrwalanie schematu poprawnego zapisu przebiegu reakcji chemicznych • przeprowadzanie gier dydaktycznych, takich jak domino chemiczne (Chemia Nowej Ery, zeszyt ćwiczeń, cz. 2., wkładka) • trudności w odczytywaniu i interpretacji informacji zawartych w układzie okresowym pierwiastków chemicznych, tabeli rozpuszczalności wodorotlenków i soli w wodzie, wykresach rozpuszczalności • częste korzystanie z układu okresowego pierwiastków chemicznych, tabeli rozpuszczalności wodorotlenków i soli w wodzie, wykresów rozpuszczalności • umieszczanie ściennego układu okresowego pierwiastków chemicznych w miejscu widocznym dla uczniów • trudności w zapamiętaniu kolejnych czynności, np. podczas wykonywania doświadczeń chemicznych lub zapisywania równań reakcji chemicznych • wykonywanie eksperymentów chemicznych przez uczniów, stosowanie pokazu doświadczeń chemicznych lub pokazu filmów doświadczeń chemicznych • rysowanie schematów doświadczeń chemicznych na tablicy • zwrócenie uwagi na znaczenie poszczególnych elementów schematu • wskazywanie miejsca, w którym powinny się znajdować poszczególne elementy schematu podczas przerysowywania • wskazywanie miejsca, w którym powinny się znajdować poszczególne elementy tekstu podczas przepisywania • wykonywanie ćwiczeń z projektowania doświadczeń chemicznych (Płyta CD-ROM, cz. 2.; zag.4.: Wodorotlenki/e4.: Właściwości higroskopijne i żrące wodorotlenków sodu i potasu) • systematyczne sprawdzanie postępów ucznia podczas samodzielnej pracy na lekcji wyraźne pisanie na tablicy ćwiczenia umożliwiające utrwalenie kształtu liter, cyfr, znaków i symboli graficznych poprawianie błędów, także ortograficznych, interpunkcyjnych, gramatycznych i stylistycznych, w pracach pisemnych ucznia sprawdzanie zeszytów ćwiczeń i notatek ucznia 7 Zaburzenia percepcji słuchowej Rodzaj dysfunkcji Możliwe trudności w nauce Sposoby pracy z uczniem Zaburzona analiza i synteza słuchowa • mylenie liter odpowiadających głoskom o podobnym brzmieniu (g – k, b – p, dz – c, z – s, sz – ś, w – f, dź – ć, d – t), np.: miedź – mieć, kwas – kfas, mosiądz – mosiąc, sód – sót • zapisywanie na tablicy trudnych, nowych terminów, umieszczanie ich na gazetce ściennej • poprawianie błędów, także ortograficznych, interpunkcyjnych, gramatycznych i stylistycznych, w pracach pisemnych ucznia • sprawdzanie notatek ucznia i zeszytów ćwiczeń • przestawianie i opuszczanie liter, sylab, wyrazów, całych zdań • poprawianie błędów, także ortograficznych, interpunkcyjnych, gramatycznych i stylistycznych, w pracach pisemnych ucznia • sprawdzanie notatek ucznia i zeszytów ćwiczeń • trudności z poprawnym zapisywaniem wyrazów • zapisywanie na tablicy trudnych, nowych terminów, umieszczanie ich na gazetce ściennej • nauka wzorów chemicznych i nowych terminów przez skojarzenia np. z materiałem ilustracyjnym, filmami • utrwalanie polisensoryczne, np.: rymowanie, rapowanie • sprawdziany ustne • brak umiejętności płynnego czytania • zgadywanie kolejnych wyrazów w czytanym tekście na podstawie ich pierwszych liter lub kontekstu zdania • niepełne rozumienie tekstu – lepsze rozumienie treści czytanej cicho • trudności ze zrozumieniem wypowiedzi nauczyciela • ograniczenie lub rezygnacja z czytania głośnego uczniów na forum klasy • sprawdzanie stopnia zrozumienia przeczytanego tekstu • indywidualna praca ucznia z tekstem (Płyta CD-ROM, cz. 2.; zag.5.: Barwy wskaźników, odczyn roztworu/e5.: Zastosowanie pomiaru pH) • wydłużenie czasu na pracę z tekstem i wykonywanie prac pisemnych • układanie i rozwiązywanie krzyżówek, rebusów (Chemia Nowej Ery, zeszyt ćwiczeń, cz. 2., s. 50–51) • przeprowadzanie gier dydaktycznych (Chemia Nowej Ery, zeszyt ćwiczeń, cz. 1., wkładka) • wydawanie krótkich, konkretnych poleceń • sprawdzanie stopnia zrozumienia poleceń • trudności z zapamiętywaniem nowych wyrazów, terminów, np.: reakcja ksantoproteinowa, tristearynian glicerolu, propanotriol, propionian sodu, reakcja polimeryzacji • nauka wzorów chemicznych i nowych terminów przez skojarzenia, odwołujące się np. do materiału ilustracyjnego, filmów • utrwalanie polisensoryczne, np. analiza plansz dydaktycznych i wykresów (Płyta CD-ROM, cz. 1.; zag.2.: Poznajemy różne substancje chemiczne/e1.: Skład powietrza (1)) • częste głośne i wyraźne odczytywanie nowych wyrazów, terminów, nazw związków chemicznych (Płyta CD-ROM, cz. 1.; zag.8.: Cząsteczki pierwiastków (2)/e12.: Test) • odczytywanie zapisu przebiegu reakcji chemicznych • zapisywanie na tablicy trudnych, nowych terminów, umieszczanie ich na gazetce ściennej • używanie kolorów, podkreśleń, zakreśleń przy zapisywaniu nowych terminów • mylenie znaczenia wyrazów o podobnym brzmieniu, np.: metanian – etanian, etan – eten – etyn • tłumaczenie znaczenia wyrazów o podobnym brzmieniu, zwracanie uwagi na różnice między pojęciami • podczas pisania na tablicy używanie kredy i pisaków o różnych kolorach, stosowanie podkreśleń • niepoprawne odczytywanie zapisów chemicznych, np.: 2 Mg – dwa magnezy zamiast dwa atomy magnezu, H2 – dwa wodory zamiast cząsteczka wodoru, 2 N2O3 – dwie cząsteczki azotu i dwie cząsteczki tlenku (lub inne kombinacje) zamiast dwie cząsteczki tlenku azotu(III) • stosowanie słownego zapisu przebiegu reakcji chemicznych • ćwiczenie umiejętności odczytywania równań reakcji chemicznych • trudności ze zrozumieniem wypowiedzi nauczyciela • wydawanie krótkich, konkretnych poleceń • sprawdzanie stopnia zrozumienia treści i poleceń Zaburzona pamięć fonologiczna 8 Rodzaj dysfunkcji Zaburzony słuch fonematyczny Zaburzona bezpośrednia pamięć słuchowa Możliwe trudności w nauce Sposoby pracy z uczniem • trudności z zapamiętywaniem nowych wyrazów, terminów • nauka wzorów chemicznych i nowych terminów przez skojarzenia z materiałem ilustracyjnym, filmami • utrwalanie polisensoryczne, np. korzystanie z foliogramów multimedialnych i płyt (Płyta CD-ROM, cz. 2.; zag.2.: Kwasy w naszym otoczeniu/e4.: Porównanie wzorów najważniejszych kwasów) • częste głośne i wyraźne odczytywanie nowych wyrazów, terminów, nazw związków chemicznych • zapisywanie na tablicy trudnych, nowych terminów, umieszczenie ich na gazetce ściennej • używanie kolorów, podkreśleń, zakreśleń przy zapisywaniu nowych terminów • umieszczanie w widocznym miejscu wzorów chemicznych, nowych terminów, plansz, tablic, układu okresowego pierwiastków chemicznych, modeli cząsteczek (Kwasy, plansza dydaktyczna) • wielokrotne powtarzanie podczas dyktowania • wielokrotne powtarzanie nowych, trudnych wyrazów chórem przez całą klasę • trudności w zapisywaniu dyktowanych treści • przestawianie i opuszczanie liter, sylab, wyrazów, całych zdań • • • • • trudności w zapisywaniu dyktowanych treści • wielokrotne powtarzanie podczas dyktowania • sprawdzanie notatek ucznia i zeszytów ćwiczeń • trudności w zapamiętywaniu, np.: symboli pierwiastków chemicznych, wzorów związków chemicznych, praw, definicji, znaczenia pojęć, właściwości substancji i ich zastosowań • utrwalanie nowych wiadomości przez wielokrotne powtarzanie, uzupełnianie kart pracy (Chemia Nowej Ery, Książka Nauczyciela, cz. 1., s. 70–71) • przygotowywanie sprawdzianów wiadomości zawierających odpowiednią liczbę zadań wielokrotnego wyboru (Płyta CD-ROM, cz. 2.; zag.7.: Sole wokół nas/e2.: Rozpuszczalność soli w wodzie) • używanie kolorów, podkreśleń, zakreśleń przy zapisywaniu nowych terminów • przeprowadzanie gier dydaktycznych • trudności w zapamiętaniu kolejnych czynności, np. podczas wykonywania doświadczeń chemicznych lub zapisywania równań reakcji chemicznych • wydawanie krótkich, konkretnych poleceń • wykonywanie eksperymentów chemicznych przez uczniów, stosowanie pokazu doświadczeń chemicznych lub pokazu filmów doświadczeń chemicznych • trudności w zapamiętywaniu treści przekazywanych metodami podającymi, np. metodą wykładu • prowadzenie lekcji z wykorzystaniem metod aktywizujących (Woda jako rozpuszczalnik, lekcja multimedialna) • sprawdzanie stopnia zrozumienia treści i poleceń • wydawanie krótkich, konkretnych poleceń • analiza infografik jako podsumowanie przeczytanego tekstu • przeprowadzanie gier dydaktycznych • trudności ze zrozumieniem wypowiedzi nauczyciela • • • • wielokrotne powtarzanie podczas dyktowania wielokrotne powtarzanie nowych, trudnych wyrazów chórem przez całą klasę używanie kolorów, podkreśleń, zakreśleń przy zapisywaniu nowych terminów sprawdzanie zeszytów ćwiczeń i notatek ucznia wydawanie krótkich, konkretnych poleceń stosowanie pytań, zadań naprowadzających sprawdzanie stopnia zrozumienia treści i poleceń zlecanie ciekawych prac domowych, np. napisania opowiadania o przygodach metali i niemetali, o perypetiach cząsteczki tlenku węgla(IV) 9 Zaburzenia koordynacji wzrokowo-ruchowej i sprawności manualnej Możliwe trudności w nauce Sposoby pracy z uczniem • zaburzony grafizm pisma (pismo nieestetyczne, mało czytelne, wychodzenie poza liniaturę) • pismo powiększone lub zminiaturyzowane • niestarannie prowadzone zeszyty – dużo skreśleń, poprawek • niestaranne rysunki, schematy, zapisy wzorów strukturalnych i równań reakcji chemicznych (wyglądające tak, jakby niektóre elementy stanowiły inny, nowy zapis) • prace niestaranne, pogniecione, brudne • rysowanie schematów doświadczeń chemicznych na tablicy • zwrócenie uwagi na znaczenie poszczególnych elementów schematu • wskazywanie miejsca, w którym powinny się znajdować poszczególne elementy schematu podczas przerysowywania • wskazywanie miejsca, w którym powinny się znajdować poszczególne elementy tekstu podczas przepisywania • wykonywanie ćwiczeń rozwijających sprawność manualną i zdolności plastyczne, np. przedstawienie przeczytanych treści za pomocą rysunku, schematu, diagramu • przedstawianie nowych wiadomości za pomocą schematów, wykresów i tabel (Tlenek węgla(IV), plansza dydaktyczna) • nagradzanie pochwałami nawet za drobne postępy w staranności i estetyce wykonania rysunków, schematów, zapisu wzorów strukturalnych, równań reakcji chemicznych • uwzględnianie prac o niższej jakości • systematyczne sprawdzanie postępów ucznia podczas samodzielnej pracy na lekcji • trudności w odczytywaniu i interpretacji informacji zawartych w układzie okresowym pierwiastków chemicznych, tabeli rozpuszczalności wodorotlenków i soli w wodzie, wykresach rozpuszczalności • częste korzystanie z układu okresowego pierwiastków chemicznych, tabeli rozpuszczalności wodorotlenków i soli w wodzie, wykresów rozpuszczalności • umieszczanie ściennego układu okresowego pierwiastków chemicznych w miejscu widocznym dla uczniów • układanie i rozwiązywanie krzyżówek, rebusów • trudności z przedstawianiem budowy atomu, cząsteczek za pomocą modeli • • • • • niestaranny zapis równań reakcji chemicznych (pomijanie symboli lub wzorów chemicznych) i obliczeń matematycznych (gubienie niektórych cyfr, znaków graficznych) • zwracanie uwagi uczniom na poprawność zapisu • systematyczne sprawdzanie postępów ucznia podczas samodzielnej pracy na lekcji • sprawdzanie notatek ucznia i zeszytów ćwiczeń • nienadążanie za tempem klasy • dyktowanie poleceń stosownie do tempa pracy każdego z uczniów • systematyczne sprawdzanie postępów ucznia podczas samodzielnej pracy na lekcji • przeprowadzanie gier dydaktycznych ćwiczenia w rysowaniu i konstruowaniu modeli cząsteczek związków chemicznych zapisywanie wzorów strukturalnych związków chemicznych na podstawie modeli cząsteczek ćwiczenia w zapisywaniu wzorów chemicznych systematyczne sprawdzanie postępów ucznia podczas samodzielnej pracy na lekcji Zaburzenia orientacji przestrzennej Możliwe trudności w nauce Sposoby pracy z uczniem • trudności ze zrozumieniem i stosowaniem pojęć z zakresu stosunków przestrzennych (nad, pod, w prawo, w lewo itp.) • problemy z właściwym rozplanowaniem rysunku, zachowaniem proporcji elementów • rysowanie schematów doświadczeń chemicznych na tablicy • zwrócenie uwagi na znaczenie poszczególnych elementów schematu • wskazywanie miejsca, w którym powinny się znajdować poszczególne elementy schematu podczas przerysowywania • wskazywanie miejsca, w którym powinny się znajdować poszczególne elementy tekstu podczas przepisywania • systematyczne sprawdzanie postępów ucznia podczas samodzielnej pracy na lekcji • problem z rozumieniem treści przedstawionej za pomocą schematu, rysunku, fotografii • sprawdzanie stopnia rozumienia treści przedstawionej za pomocą schematu, rysunku, fotografii • analiza infografik jako podsumowanie przeczytanego tekstu • przestawianie kolejności liter i szyku wyrazów w zdaniu • czytanie polisensoryczne wspomagane wodzeniem palcem po czytanym głośno tekście • wydłużenie czasu na pracę z tekstem i wykonywanie prac pisemnych • sprawdzanie stopnia zrozumienia przeczytanego tekstu 10 Zaburzenia w zakresie lateralizacji Możliwe trudności w nauce Sposoby pracy z uczniem • mylenie liter różniących sie położeniem w stosunku do osi pionowej (p – g, d – b) lub poziomej (w – m, u – n, b – p, d – g) • mylenie cyfr o podobnym kształcie (1 – 7, 3 – 8, 6 – 9) • trudności z zapamiętywaniem znaków i symboli graficznych (<, >, , ) • występowanie elementów pisma lustrzanego, odwracanie liter, cyfr, znaków i symboli graficznych, zmiana ich kolejności • umieszczanie w widocznym miejscu wzorów chemicznych, nowych terminów, plansz, tablic, układu okresowego pierwiastków chemicznych, modeli cząsteczek • ćwiczenia umożliwiające utrwalenie kształtu liter, cyfr, znaków i symboli graficznych • poprawianie błędów, także ortograficznych, interpunkcyjnych, gramatycznych i stylistycznych, w pracach pisemnych ucznia • systematyczne sprawdzanie postępów ucznia podczas samodzielnej pracy na lekcji • sprawdzanie zeszytów ćwiczeń i notatek ucznia • mylenie lewej i prawej strony równania reakcji chemicznej • wskazywanie substratów i produktów reakcji chemicznych • ćwiczenia w zapisywaniu równań reakcji chemicznych (Chemia Nowej Ery, zeszyt ćwiczeń, cz. 1., s. 76–77) • obniżony grafizm pisma • przestawianie i opuszczanie liter, sylab, wyrazów, całych zdań • wydłużenie czasu na pracę z tekstem i wykonywanie zadań pisemnych • systematyczne sprawdzanie postępów ucznia podczas samodzielnej pracy na lekcji • poprawianie błędów, także ortograficznych, interpunkcyjnych, gramatycznych i stylistycznych, w pracach pisemnych ucznia • uwzględnianie w trakcie oceniania prac ucznia możliwości mylenia przez niego liter, cyfr, znaków i symboli graficznych • brak umiejętności płynnego czytania • niepełne rozumienie tekstu – lepsze rozumienie treści czytanej cicho • czytanie polisensoryczne wspomagane wodzeniem palcem po czytanym głośno tekście • czytanie instrukcji i poleceń przez nauczyciela • wydłużenie czasu na pracę z tekstem i wykonywanie zadań pisemnych • trudności z poprawnym zapisem wyrazów lub liczb w słupkach, tabelach, na skali pH • niewłaściwe rozplanowanie graficzne schematów, wykresów, tabel • wskazywanie miejsca, w którym powinny znajdować się poszczególne elementy podczas przerysowywania, przepisywania • ćwiczenia w konstruowaniu np. tabel, skali pH oraz w odczytywaniu zawartych w nich informacji (Chemia Nowej Ery, Książka Nauczyciela, cz. 2., s. 60–61) • układanie i rozwiązywanie krzyżówek, rebusów • systematyczne sprawdzanie postępów ucznia podczas samodzielnej pracy na lekcji • sprawdzanie zeszytów ćwiczeń i notatek ucznia Słaba koncentacja uwagi Możliwe trudności w nauce • • • • • • trudności ze skupieniem uwagi na lekcji niemożność dłuższego skupienia się na jednym zadaniu niekończenie rozpoczętych czynności niepełne rozumienie tekstu wydłużony czas pracy oczekiwanie na potwierdzenie i akceptację Sposoby pracy z uczniem • • • • • • • prowadzenie lekcji z wykorzystaniem metod aktywizujących korzystanie z pomocy multimedialnych (Substancja a ciało fizyczne, foliogram multimedialny) wydawanie krótkich, konkretnych poleceń czytanie instrukcji i poleceń przez nauczyciela sprawdzanie stopnia zrozumienia przeczytanego tekstu analiza infografik jako podsumowanie przeczytanego tekstu zauważanie wkładu pracy i drobnych sukcesów, udzielanie pochwał uczniowi 11 Słowniczek • Analiza i synteza słuchowa – rozkładanie na elementy (czyli m.in. na: głoski, sylaby, wyrazy, zdania) materiału dźwiękowego i łączenie ich w całość. • Analiza i synteza wzrokowa – rozkładanie na elementy konkretnego lub abstrakcyjnego materiału wzrokowego (czyli m.in. obrazów, kształtów, wyrazów i zdań) i łączenie ich w całość. • Bezpośrednia pamięć słuchowa – zdolność do odtworzenia informacji dźwiękowej (werbalnej lub niewerbalnej) bezpośrednio po jej usłyszeniu. • Funkcje percepcyjno-motoryczne – zdolność do odbioru (percepcji), interpretacji i przetwarzania informacji docierających do organizmu za pomocą wszystkich zmysłów (m.in. wzroku, słuchu, dotyku, smaku, węchu) oraz do odpowiedzi na nie w formie określonej czynności ruchowej (motorycznej). • Koordynacja wzrokowo-ruchowa – umiejętność harmonijnego łączenia odbieranych bodźców wzrokowych z wykonywanymi ruchami; współpraca „oka i ręki” jest niezbędna m.in. podczas rysowania i pisania. • Lateralizacja – nadrzędność ruchowa jednej strony ciała nad drugą (lateralizacja jednostronna) lub brak dominacji którejkolwiek ze stron ciała (lateralizacja nieustalona). • Obniżona sprawność manualna – niska sprawność motoryczna rąk, brak precyzji w wykonywaniu drobnych ruchów, m.in. podczas używania nożyczek. • Odchylenia rozwojowe – indywidualne opóźnienia rozwoju w stosunku do ustalonych norm (np. inteligencja niższa od przeciętnej). 12 • Opinia poradni psychologiczno-pedagogicznej – dokument wydawany przez poradnie psychologiczno-pedagogiczne, diagnozujący ucznia z odchyleniami rozwojowymi i specyficznymi trudnościami w uczeniu się, mający dla szkoły wartość opiniotwórczą. • Orientacja przestrzenna – praktyczne rozumienie stosunków przestrzennych (nad, pod, w prawo, w lewo, itp.) występujących między przedmiotami i osobami w danym otoczeniu. • Orzeczenie poradni psychologiczno-pedagogicznej – dokument wydawany przez poradnie psychologiczno-pedagogiczne, diagnozujący ucznia z zaburzeniami rozwojowymi, mający dla szkoły wartość decyzyjną. • Pamięć fonologiczna – zdolność do identyfikacji pojedynczych głosek w wyrazach oraz utrwalanie i odtwarzanie informacji o ich występowaniu. • Pamięć wzrokowa – zdolność do utrwalania i odtwarzania informacji wizualnej. • Percepcja słuchowa – odbieranie, rozróżnianie i interpretowanie bodźców dźwiękowych. • Percepcja wzrokowa – odbieranie, rozróżnianie i interpretowanie bodźców wzrokowych. • Słuch fonematyczny – zdolność do rozróżniania słów dzięki odbieraniu i identyfikacji pojedynczych dźwięków mowy. • Specyficzne trudności w uczeniu się – indywidualne trudności w przyswajaniu wiedzy, związane z funkcjonowaniem ośrodkowego układu nerwowego (np.: dysleksja, dyskalkulia). • Spostrzegawczość wzrokowa – zdolność do wyodrębnienia elementów ze zbioru. • Utrwalanie polisensoryczne – wspomaganie zapamiętywania określonych informacji przez jednoczesną stymulację kilku zmysłów, np.: wzroku, słuchu, dotyku. • Wymagania edukacyjne – oczekiwane osiągnięcia ucznia, sformułowane przez nauczyciela na podstawie realizowanego programu nauczania. • Zaburzenia natury emocjonalno-motywacyjnej – zespół charakterystycznych objawów związanych z zahamowaniem lub nadpobudliwością psychoruchową, np.: apatia, brak wiary we własne możliwości, jąkanie lub drażliwość, zaburzenia uwagi, agresja (sfera emocjonalna) oraz złym ukierunkowaniem działań, wynikających z błędnego określenia potrzeb, np.: ucieczki z lekcji, kłamstwa, niechęć do nauki (sfera motywacyjna). • Zaburzenia rozwojowe – zaburzenia związane z poważnym zniekształceniem funkcjonowania społecznego, poznawczego, ruchowego i językowego (dotyczy przypadków o większym stopniu odchylenia od norm rozwojowych). Opracowano na podstawie: Bogdanowicz M.: O dysleksji, czyli specyficznych trudnościach w czytaniu i pisaniu – odpowiedzi na pytania rodziców i nauczycieli, Linea, Lublin 1994 Bogdanowicz M.: Integracja percepcyjno-motoryczna – metody diagnozy i terapii, COM PWZ MEN, Warszawa 1990 Bogdanowicz M.: Specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu u dzieci – nowa definicja i miejsce w klasyfikacjach międzynarodowych, „Psychologia Wychowawcza” 1996, Nr 1 Bogdanowicz M.: Uczeń z dysleksją w szkole, Operon, Gdynia 2005 Borecka I., Wontorowska-Roter S.: Biblioterapia w edukacji dziecka niepełnosprawnego intelektualnie, Unus, Wałbrzych 2003 Dydaktyka chemii, red. A. Burewicz, H. Gulińska, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 1993 Dyrda J.: Style uczenia się dzieci dyslektycznych a wymagania poznawcze szkoły, Wydawnictwo UG, Gdańsk 2004 O’Regan F. [tłum. R. Waliś]: Jak pracować z dziećmi o specjalnych potrzebach edukacyjnych, Wydawnictwo K. E. Liber, Waszawa 2005 Reid G. [tłum. R. Waliś]: Dysleksja, Wydawnictwo K. E. Liber, Warszawa 2005 Wszeborowska-Lipińska B.: Dysleksja a zdolności i style uczenia się, „Psychologia Wychowawcza”, Warszawa 1997, Nr 4 Wszeborowska-Lipińska B.: Dysleksja i komputery w Wielkiej Brytanii, „Biuletyn Informacyjny Oddziału Warszawskiego Polskiego Towarzystwa Dysleksji”, Warszawa 1996, Nr 7 Samojlik J.: Jak zrozumieć opinię poradni psychologiczno-pedagogicznej, Hajnówka 2007 (www.powiat.hajnowka.pl) www.poradniapp.pl, Szczygielska M.: Dostosowanie wymagań – szansą na rozwój, Przemyśl 2009 http://www.logopedia.pl http://pedagogszkolny.pl 13
