docWspólnoty samorządowe wzp 2010
download 
Reklamacja Transkrypt
Wspólnoty samorządowe wzp 2010
Wspólnoty samorządowe województwa zachodniopomorskiego 2010-2015 SPOŁECZEŃSTWO - GOSPODARKA - PRACA - DOCHODY 1 2 Wspólnoty samorządowe województwa zachodniopomorskiego 2010-2015 SPOŁECZEŃSTWO - GOSPODARKA - PRACA DOCHODY Praca zbiorowa pod redakcją Ryszarda Czyszkiewicza i Włodzimierza Durki SZCZECIN 2016 3 Recenzent: Prof. dr hab. Wojciech Bąkowski Projekt okładki: Katarzyna Pawlik Niniejsza publikacja powstała z inicjatywy członków Szczecińskiego Towarzystwa Socjologicznego przy wsparciu finansowym Urzędu Marszałkowskiego Województwa Zachodniopomorskiego oraz Miasta i Gminy Stepnica Kopiowanie i powielanie w jakiejkolwiek formie wymaga pisemnej zgody Wydawcy © Copyright by Szczecińskie Towarzystwo Socjologiczne ISBN: 978-83-942505-0-8 4 Pamięci Zbigniewa Zychowicza (1953-2016) 5 6 Spis treści: Wstęp ................................................................................................................... 8 Podziękowania ................................................................................................... 17 Włodzimierz Durka, Zbigniew Zychowicz – socjolog wsi i samorządności (1953-2016) ......................................................................................................... 18 Część I. Wskaźniki rozwoju wspólnot samorządowych..................................... 21 Ryszard Czyszkiewicz, Włodzimierz Durka, Podstawy metodyczne, źródła danych i wskaźników charakteryzujących wspólnoty samorządowe ......... 21 Ryszard Czyszkiewicz, Ranking rozwoju .............................................................. 40 Część II. Analizy i studia nad wskaźnikami rozwoju wspólnot samorządowych....................................................................................................... 114 Paweł Szklarski, Demografia regionu zachodniopomorskiego ...................... 114 Regina Thurow, Ryszard Czyszkiewicz, Poziomy zależności bytowej w gminach województwa zachodniopomorskiego 2010-2015 ................... 134 Joanna Pośpiech, Wdrażanie funduszy unijnych w województwie zachodniopomorskim w latach 2010-2015 .................................................... 154 Marek Molewicz, Analiza budżetów zachodniopomorskich jednostek samorządowych.................................................................................................. 171 Włodzimierz Durka, Endogeniczność czy egzogeniczność rozwoju wspólnot samorządowych w województwie zachodniopomorskim? Ujęcie taksonomiczne ....................................................................................... 211 Zakończenie ............................................................................................................ 243 Spis tablic i rysunków............................................................................................. 247 7 Wstęp Wprowadzenie samorządności terytorialnej uznawane jest za jedno najważniejszych osiągnięć ustrojowych po 1989 roku. Samorządność oznacza wzięcie przez mieszkańców danych obszarów i regionów odpowiedzialności za rozwój i zaspokajanie potrzeb własnych oraz całej społeczności. Wszystko to, co może być wykonane siłami i w oparciu o zasoby lokalnych społeczności, powinno zostać oddane ich własnym decyzjom, staraniom i zabiegom – wynika to z zasady pomocniczości, która stanowi, iż państwo i jego struktury wkracza tylko tam i tylko w takich sprawach, którym lokalna społeczność i jej organy nie mogą podołać. Kompetencje powinny być maksymalnie zdecentralizowane tzn. tam, gdzie zadania mogą zostać podjęte i zrealizowane przez jednostki, ich zbiorowości i wspólnoty, tam państwo nie powinno interweniować. Tworzy to zręby społeczeństwa obywatelskiego, takiego, w którym jednostka cieszy się pełnią praw, jest odpowiedzialna za swój los, a uczestnicząc w życiu zbiorowym społeczności, nie jest wolna od odpowiedzialności za sprawy otoczenia, w którym żyje. Podstawy samorządności w Polsce zbudowano w 1990 roku wprowadzając do ustroju terytorialnego w pełni samorządne gminy. W myśl Ustawy o samorządzie terytorialnym z dnia 8 marca 1990 roku mieszkańcy gminy tworzą z mocy prawa wspólnotę samorządową zajmującą odpowiednie terytorium. Atrybutem takiej wspólnoty jest prawo wybierania własnych władz gminnych zarządzających majątkiem i zasobami zbiorowości, podejmujących decyzje o ich wykorzystaniu zgodnie z interesami i potrzebami zarówno jednostek, jak i różnych grup i całej zbiorowości zamieszkujących na terenie gminy. W dniu 24 lipca 1998 roku przyjęto ustawę wprowadzająca trójstopniowy podział terytorialny i administracyjny Polski, na który składały się, oprócz gmin, także samorządowe powiaty oraz samorządowe 8 województwa (aczkolwiek te ostatnie współistnieją wraz z organami administracji rządowej). Ustawa zaczęła obowiązywać od dnia 1 stycznia 1999 roku. Trójstopniowy podział administracyjny kraju posiada pewne cechy szczególne. Pierwszą z nich jest niezależność, samodzielność i autonomiczność poszczególnych szczebli. Gminy wchodzą (a raczej tworzą) w skład powiatów, te zaś zawierają się w granicach województw – między nimi nie ma jednak żadnych zależności hierarchicznych i służbowych. Wszystkie one zachowują własną odrębność majątkową, mogą prowadzić niezależne polityki społeczne i gospodarcze. Ich władze pochodzą z wyboru mieszkańców danej jednostki i tylko przed nimi odpowiadają (stosując się przy tym oczywiście do obowiązującego w Polsce prawa). Drugą są odmienne zadania i funkcje spełniane przez poszczególne szczeble administracji samorządowej, z których tylko niewielka część się w jakiś sposób ze sobą pokrywa. Podstawową jednostką samorządów terytorialnych są gminy, jako że dysponują one podstawowym majątkiem rzeczowym i finansowym stanowiącym zasób wspólnoty. Gmina posiada prawo do rozporządzania gruntami i innym majątkiem trwałym, uchwala coroczny budżet i ma prawo do zaciągania kredytów i emitowania obligacji na prowadzenie przedsięwzięć inwestycyjnych. Przede wszystkim jednak tylko gmina ma prawo do nakładania lokalnych opłat oraz podatków i jest to kolejna cecha szczególna ustroju samorządowego. W związku z tym na gminie spoczywa odpowiedzialność za dbałość o stan i rozwój infrastruktury społeczno-technicznej (np. wodociągi, oczyszczalnie ścieków, elektryfikację itp.) zaspokającej potrzeby i zapewniającej mieszkańcom odpowiednie warunki bytowania. Większość zadań wykonywanych przez gminę to tzw. zadania własne finansowane na ogół z własnych zasobów finansowych, aczkolwiek część zadań podejmowanych jest w ramach tzw. zadań zleconych przez administrację rządową, a źródłem finansowania są dotacje i subwencje z budżetu państwa. 9 Samorządność jest przedmiotem nieustannej uwagi i oceny zarówno ze strony społeczeństwa (które przecież uczestniczy w niej, zbiera jej owoce lub dzieli gorycz porażek), jak i kręgów działaczy społecznych, politycznych, także obserwatorów reprezentujących świat nauki. Obserwacja i badania samorządności, wysnuwanie wniosków oraz przedstawianie planów nowych rozwiązań, jeśli stają się one konieczne jest istotnym zadaniem dla kręgów komentatorów i analityków życia społecznego, gospodarczego i politycznego społeczeństwa. Jest także zadaniem dla szerokich kręgów społecznych. Istnieją jednakże dwa problemy. W stosunku do czego prowadzona jest ta obserwacja i wyciągane są wnioski, oraz w jaki sposób ona przebiega – na podstawie jakich danych, jakich źródeł i jakimi drogami czyni się spostrzeżenia i dochodzi się do ustaleń. Należy zdawać sobie sprawę z tego, że większość danych dotyczących samorządności jako takiej oraz każdego samorządowego podmiotu w szczególności, wykorzystywanych w przeważającej części analiz to dane statystyczne, dane obiektywne czerpane bądź to z roczników statystycznych, bądź to z innych zasobów różnorodnych instytucji i organów uprawnionych (a nawet zobowiązanych) do ich zbierania, i w następstwie (choć to już nie jest takie oczywiste) publikowania. Do takich źródeł i danych odwołuje się zresztą również niniejsze opracowanie. Istnieją wszakże zdecydowane różnice. Przedmiotem zainteresowania i obiektem zbierania informacji są tylko i wyłącznie gminy, traktowane tutaj jako podstawowy szczebel samorządności. Tylko dla celów prezentacyjnych zostały one pogrupowane (a i to raczej w niewielkiej liczbie przypadków) w powiaty, do których „przynależą”. Powiat zresztą wcale nie jest sumą gmin, posiada on inne zadania, wykorzystuje inne zasoby, ma inne obowiązki i prerogatywy – nie ma też żadnej „władczej” roli nad jakimikolwiek gminami. Przedmiotem zainteresowania nie jest także województwo samorządowe, które również nie jest suma ani gmin ani powiatów w sensie dosłownym. Województwo również posiada swoje 10 odrębne zasoby, zadania, prawa i obowiązki, mogą się one wzajemnie łączyć i przenikać (np. w drodze współpracy itp.) z zadaniami powiatowymi i/lub gminnymi, ale nie są dzielone z pozostałymi szczeblami samorządności. Przede wszystkim jednak dane dotyczące województwa jako takiego musiałyby zostać porównywane i zestawiane z danymi dotyczącymi innych województw – takiego zadania opracowanie to jednak przed sobą nie stawia. Wynika to m.in., a odnosi się to również do możliwych porównań i zestawień powiatów czy gmin zachodniopomorskich z powiatami i gminami w innych województwach. Zestaw informacji identyczny z tym, które charakteryzują zachodniopomorskie jednostki samorządowe jest w tej chwili niedostępny, tak jak bardzo trudny do pozyskania okazał się zestaw danych odnoszących się do gmin województwa zachodniopomorskiego. Zdecydowana większość prezentowanych w opracowaniu danych pochodzi ze źródeł urzędowych, ale ich dostępność jest bardzo różna, czasami wymagająca wielu starań, aby informacje pozyskać. Podjęcie takich działań owocujących pozyskaniem źródeł i informacji w innych regionach kraju jest skrajnie trudne, wymaga także dużego nakładu czasu i pracy, a oba te zasoby nie były w stopniu wystarczającym dostępne autorom opracowania. Wykorzystywanie oficjalnych źródeł danych (statystycznych – najlepszym ich przykładem są roczniki statystyczne) wiedzie w wielu przypadkach do prostych wniosków i ustaleń niewiele w gruncie rzeczy mówiących o przedmiocie zainteresowania, a czasami nawet przekłamujących obraz. Najpowszechniejszym miernikiem do czynienia wszelkiego rodzaju zestawień i porównań jest pieniądz. Za jego pomocą przedstawia się np. to, co społeczeństwa są w stanie wytworzyć w określonym czasie (najczęściej roku), a następnie skonsumować albo wykorzystać do dalszego zwiększenia produktywności. Ale akurat w stosunku do gmin nie jest to ustalenie łatwe do poczynienia, a nawet nie wiadomo czy w ogóle możliwe. Opracowanie przynosi co prawda pewne rozwiązanie tego problemu, trzeba jednak zdawać sobie sprawę, i autorzy 11 wcale tego nie ukrywają, że może to być rozwiązanie ułomne, nietrafne, zastosowane z braku czegoś lepszego, a nawet z braku czegokolwiek innego. W rezultacie najpowszechniejsza miarą (opartą na pieniądze) powodzenia lub niepowodzenia gminy (jej zamożności lub ubóstwa) jest przeliczenie rocznego dochodu gminy na 1 mieszkańca. Jest to bardzo zawodny, a bywa, że i wprost fałszywy wskaźnik. W rankingu zamożności gmin wiejskich miesięcznika Wspólnota za rok 2013 najbogatszą gminą wiejską w województwie zachodniopomorskim okazała się gmina Ostrowice – okazało się jednak, że znaczna część tych dochodów to dość wątpliwej wartości kredyty w parabankach, a sama gmina z uwagi na trudności finansowe z ich spłatą staje przed problemem zarządu komisarycznego. W rankingu za rok 2014 drugą w kraju „najbogatszą” gminą wiejską jest zachodniopomorska gmina Rewal. Pomijając już kwestię, jak wielka część tych dochodów to ponownie efekt kredytów itp., warto zauważyć, że całkowity dochód tej gminy kształtował się i kształtuje od kilku lat na poziomie 50-60 milionów złotych. W roku 2014 budżet Szczecina wynosił prawie 1,8 mld. zł. Średni dochód na 1 mieszkańca Rewala wynosił 13,7 tys. zł , na 1 mieszkańca Szczecina trzy razy mniej– 4,6 tys. zł. Czy to oznacza, że możliwości Szczecina, np. dokonywania inwestycji były trzykrotnie mniejsze niż Rewala? Zbyt ryzykowny byłby to domysł. W gruncie rzeczy wskaźnik ten zbytnio jest uzależniony od liczby mieszkańców, aby dodatkowo być miarą ich zamożności. I z tym wiąże się kolejny problem, o wiele zresztą ważniejszy. Czy każdy mieszkaniec Rewala dysponował rocznie ową sumą prawie 14 tysięcy zł, a mieszkaniec Szczecina był osobiście trzy razy uboższy? Oczywiście nie. Rzecz w tym, że wskaźnik ten, jeśli już został skonstruowany i w jakiś sposób zużytkowany, to odnosi się do jednostki samorządu terytorialnego, a nie do mieszkańców jako grupy, a tym bardziej do poszczególnych osób czy rodzin. Podobnie mają się sprawy z wieloma innymi wskaźnikami tworzonymi dla zobrazowania życia wspólnoty samorządowej. Nie mówią one nic, albo prawie nic o tym, jak rzeczywiście 12 kształtują się warunki zaspokajania potrzeb – zbiorowych, ale przede wszystkim indywidualnych. Wskaźniki, takie jak ten powyższy są przedstawiane w niniejszym opracowaniu. Ale wcale nie na pierwszym miejscu. Podstawowe cele dla których opracowanie powstało są inne niż po raz kolejny obliczenie miar już i tak powszechnie obliczanych. W pierwszym rzędzie są nimi: przedstawienie, w najszerszym z aktualnie możliwych zakresie warunków, w jakich żyją i zaspokajają swoje potrzeby członkowie poszczególnych wspólnot gminnych. Stąd obok wskaźnika dochodu gminy na 1 mieszkańca na znacznie bardziej poczesnym miejscu znajdują się informacje o dochodach osobistych osiągniętych każdego roku przez podatników zamieszkujących w danej gminie. Stad znajdują się dane o miejscach ich zatrudnienia (w gminie zamieszkania lub poza nią), o rodzajach tych miejsc, kształcie i rozwoju ich własnej przedsiębiorczości, o tym jak licznie szli do wyborów (prezydenckich i parlamentarnych), jak skutecznie zabiegali i wykorzystywali dostępne środki europejskie, jak wielu spośród nich jest odbiorcami świadczeń w postaci rent i emerytur, i wiele innych, a następnie: wskazanie, jakie źródła można (i należy) są dostępne, i jakie należy wykorzystywać aby dotrzeć do danych, które nie znajdują się w polu powszechnej uwagi albowiem nie są dostatecznie szeroko publikowane. Stąd, obok danych na temat poziomów bezrobocia, które to dane są dostępne i poprzez urzędy pracy i poprzez urzędy statystyczne (a przy tym są one rozbudowane i nadzwyczaj szczegółowe) znalazły się także dane o poziomach zależności bytowej, które można, do pewnego stopnia, uważać za dane mówiące o stopniach ubóstwa. Te dane, z jakichś powodów nie są obecne w powszechnym obiegu (ledwie od czasu do czasu zasługują na jakąś aktywność wydawniczą ze strony urzędu statystycznego). Inne dane, do których łatwo sięgnąć, jeśli wykażę się choć trochę zaangażowania, np. dane z Regionalnej Izby 13 Obrachunkowej są „przetworzone”, w sposób, który nie ma swojego odpowiednika – wszystko po to aby wskazać na nowe, niewyeksplorowane jeszcze sposoby analizy życia społecznego i gospodarczego wspólnot terytorialnych. Również dane pochodzące z Izby Skarbowej, a odnoszące się czy to dochodów podatników czy do sumy „obrotów” na terenie każdej gminy nie należą do powszechnie spotykanych w dostępnych publikacjach (a właściwie w ogóle do nich nie należą) mogą jednak wnosić pewna wiedzę (nawet jeśli ułomną i nie do końca trafną) o pewnych przymiotach wspólnot terytorialnych (np. o owej „produktywności”). Te same uwagi odnoszą się do danych z Okręgowej Komisji Edukacyjnej przeliczonych w sposób zapewniający porównywalność między poszczególnymi jednostkami samorządowymi. Przedstawiane dane wzbogacone są o analizy autorstwa członków Szczecińskiego Towarzystwa Socjologicznego, będącego zbiorowym pomysłodawcą i twórcą niniejszego opracowania. Dotyczą one niektórych tylko zestawów danych i informacji i rozwijają niektóre tylko możliwe wątki. Autorzy opracowania wyrażają przekonanie, że podstawową wartością (jeśli w ogóle jakaś jest) opracowania jest zaprezentowanie i udostępnienie o wiele szerszego zakresu możliwych do pozyskania danych, tak aby uzyskać bogatszy obraz życia społeczeństwa. Z tych danych mogą skorzystać, a także je uzupełniać, pogłębiać i poszerzać, także weryfikować i kontrolować mogą wszyscy Czytelnicy opracowania. Analizy szczegółowe poprzedza część będąca próbą „podsumowania” przedstawianych danych a przede wszystkim konstruowanych na ich podstawie wskaźników. W Części tabelarycznej są one opatrzone rangami wynikającymi z kolejności zajmowanej przez gminy pod jakimś względem. W większości wypadków, i dotyczy to w pierwszym rzędzie wyników rankingu ogólnego pomijają one zupełnie wskaźniki, które odnoszą się go gminy, jako jednostki samorządu terytorialnego, albo inaczej mówiąc do starań i wyników osiąganych przez administracje samorządowe – np. nigdzie 14 nie w obliczaniu rankingu ogólnego nie znalazło się miejsce dla wskaźnika dochód gminy na 1 mieszkańca. Ranking ogólny odnosił się do danych obrazujących warunki życia samych mieszkańców, tego co bardziej od nich samych zależy i co świadczy o ich osobistym (lub rodzinnym) powodzeniu i sytuacji. Nie umniejsza tego starania to, że z reguły dane są pogrupowane (lub w inny sposób zliczone) i nie muszą w każdym przypadku odnosić się do położenia każdej konkretnej jednostki (i/lub jej rodziny). Dlatego ranking ten można nazwać Rankingiem Rozwoju. Nie każda osoba i nie w każdej gminie może być z nich pełni zadowolona, nawet nie większość takich osób. Niemniej na terenie każdej gminy można wskazać mniejsze lub większe zbiorowości, grupy i kategorie ludzi mogących cieszyć się z większych dochodów, z pracy, korzystających aktywnie ze swoich praw obywatelskich itp., oraz żyjących w otoczeniu takich, podobnych sobie ludzi. Całe opracowanie i Ranking Rozwoju w szczególności nie mają na celu wystawianie „cenzurek” ani władzom poszczególnych gmin ani ich wspólnotom ludzkim. Ranking nie ma też na celu wskazanie gmin „lepszych” i „gorszych”, chociażby dlatego, że nie wszystkie warunki życia mogą być bezpośrednim efektem starań czy to ze strony władz czy mieszkańców gmin. Nie można jednak zapoznawać faktów, iż w jednych z nich mieszka większa liczba ludzi zamożnych albo ubogich, jest większe bezrobocie albo większe poziomy zależności bytowej, szkoły uczą lepiej lub gorzej, a mieszkańcy rzadko (lub całkiem często) są aktywni obywatelsko. Ranking ma zadanie wskazać takie gminy i wspólnoty, ale nie został skonstruowany aby stygmatyzować pozytywnie czy negatywnie jakichkolwiek z nich. Wyjaśnienia wymaga jeszcze jedna kwestia. W opracowaniu nader często używane jest pojęcie „wspólnota”. Tymczasem sam fakt, iż liczebność jednych gmin wynosi około 3 tysięcy osób (np. Rewal), a innych 400 tysięcy (Szczecin), jedna są miastami, a inne tworzą otoczenie wyłącznie wiejskie wskazuje, że nie są to wspólnoty całkowicie sobie równe i porównywalne, a 15 sam termin jest bardziej wyrażeniem obrazowym niż precyzyjnym narzędziem analizy. W istocie wyrażenie „wspólnota” służy tutaj bardziej celom semantycznym (zamiennie ze zbiorowością, ludnością, mieszkańcami itp.) niż analitycznym. Mimo wszystko jednak warto podkreślić, iż niezależnie od liczebności, od wewnętrznego zróżnicowania i licznych odmienności, wszystkie te zespoły ludzi zajmujących jakiś obszar i tworzących „z mocy prawa” wspólnotę pozostają w jakimś związku ze sobą chociażby z uwagi na fakt wyboru wspólnych władz, składaniu się do wspólnego budżetu, zaspokajaniu własnym wysiłkiem potrzeb zbiorowych, czasami silnemu przywiązaniu do lokalnej tradycji i lokalnych symboli. Jako tacy są też postrzegani przez ludzi nie zamieszkujących na ich terytorium, i jako tacy są również, choć trochę postrzegani przez autorów opracowania. 16 Podziękowania Zebranie wszystkich udostępnionych w opracowaniu danych byłoby niemożliwe bez życzliwych starań i współpracy ze strony licznych osób. Autorzy pragną podziękować przede wszystkim wojewodzie szczecińskiemu i zachodniopomorskiemu dr inż. Markowi Tałasiewiczowi, którego wkład był wprost nieoceniony. Na słowa wdzięczności zasługuje również p. Jacek Baraniecki z Wydziału Strategii Urzędu Marszałkowskiego Województwa Zachodniopomorskiego. Ze strony Zachodniopomorskiego Urzędu Wojewódzkiego życzliwą pomoc świadczył Wojewoda Pan Piotr Jania, a także p. Dyr. Łukasz Karolak. Słowa podziękowania należą się również wszystkim osobom z instytucji, organów i jednostek, które przygotowywały dane przetwarzane następnie przez autorów opracowania, szczególnie tym osobom, które świadczyły pomoc w wyjaśnianiu i interpretowaniu niektórych wielkości i wskaźników. Opracowanie nie powstałoby również, a przede wszystkim nie mogłoby zostać opublikowane, gdyby nie wkład finansowy wniesiony przez Urząd Marszałkowski Województwa Zachodniopomorskiego, za który Autorzy serdecznie dziękują. Swój wkład wniósł także Urząd Miasta i Gminy Stepnica, za co specjalne podziękowania należę się burmistrzowi p. Andrzejowi Wyganowskiemu i wszystkim innym osobom mającym udział w podjęciu stosownej decyzji. Opracowanie to wszyscy autorzy oraz całe Szczecińskie Towarzystwo Socjologiczne dedykują drowi Zbigniewowi Zychowiczowi, jednemu ze swoich członków-założycieli. Bez jego inspiracji, wkładu intelektualnego w rozmowach na temat samorządności oraz kondycji polskiego społeczeństwa idea tego opracowania miałaby o wiele trudniejszą drogę do powstania i rozwinięcia. 17 Włodzimierz Durka Zbigniew Zychowicz – socjolog wsi i samorządności (1953-2016) 6 stycznia 2016 roku zmarł Zbigniew Zychowicz, nasz kolega i przyjaciel. W naszym środowisku był osobą niezwykle ważną – łączył swoje przekonania i wiedzę z praktyką; potrafił zarażać swoim entuzjazmem i konsekwentnie dążyć do realizacji licznych przedsięwzięć. Zbigniew Zychowicz urodził się 29 kwietnia 1953 w Miastku. W 1978 roku ukończył Akademię Rolniczą w Szczecinie. Z uczelnią związany był potem przez całe swoje życie zawodowe, najpierw jako asystent, a od 1982 roku jako adiunkt. Zajmował szereg stanowisk kierowniczych, m.in. przez wiele lat kierował Zakładem Socjologii Wsi i Rolnictwa. Jego pasje naukowe koncentrowały się wokół problematyki wsi, a od połowy lat osiemdziesiątych XX wieku – samorządności. Dobrze poruszał się w kwestiach wsi popegeerowskiej, samorządu lokalnego, rozwoju regionalnego, współpracy transgranicznej i międzynarodowej. Szczególnie dużo miejsca w jego aktywności naukowej w ostatnich latach zajmowały kwestie społecznej partycypacji: konsultacje społeczne oraz współpraca międzysektorowa. W jego bogatym dorobku naukowym należy wyróżnić cztery książki: Samorząd mieszkańców wsi: studium empiryczne (1990), Konsultacje społeczne w samorządzie terytorialnym (2011), Samorząd terytorialny w przestrzeni publicznej (2012), Konsultacje społeczne w samorządzie (2014). Nie chciał być tylko teoretykiem. Aktywnie zaangażował się w transformację ustrojową po 1989 roku. W latach 1994–1998 był radnym rady miejskiej w Szczecinie, pełniąc jednocześnie funkcję przewodniczącego sejmiku samorządowego województwa szczecińskiego. To właśnie dzięki jego determinacji doszło do powołania Euroregionu Pomerania w 1995 roku. 18 Po reformie podziału administracyjnego kraju w 1998 roku, z rekordową liczbą głosów został wybrany radnym sejmiku województwa zachodniopomorskiego. Został pierwszym w historii marszałkiem województwa zachodniopomorskiego. W tym czasie przewodniczył także Konwentowi Marszałków Województw RP. W 2000 roku objął mandat senatora po wyborach uzupełniających, rozpisanych po wygaśnięciu mandatu Mariana Jurczyka. Rok później został wybrany po raz drugi senatorem w okręgu szczecińskim. Pełnił funkcję wiceprzewodniczącego Komisji Samorządu Terytorialnego i Administracji Państwowej. Był człowiekiem lewicy, ale chętnie współpracował ze wszystkimi, bez względu na barwy polityczne. Zawsze przykładał dużą wagę do dobra wspólnego oraz losu najuboższych, zmarginalizowanych, zapomnianych. Wierzył w demokrację, spółdzielczość, działalność pozarządową, społeczną partycypację; zakładał rozwój podmiotowości oraz aktywności obywatelskiej. W 1997 roku z jego inicjatywy powstało Stowarzyszenie, Instytut Rozwoju Regionalnego. Celem działalności założonego Stowarzyszenia było wspieranie działań samorządów terytorialnych, organizacji pozarządowych i podmiotów gospodarczych przyczyniających się do aktywizacji społecznogospodarczej regionu w integracji z Unią Europejską. Był orędownikiem i animatorem pojednania i współpracy polskoniemieckiej i polsko-ukraińskiej. W latach dziewięćdziesiątych był pierwszym Prezydentem Euroregionu Pomerania ze strony polskiej, a w 2010 z jego inicjatywy powołano Konwent Współpracy Samorządowej Polska-Ukraina. Uważał, iż poprzez wzajemne poznanie i realną współpracę można przełamać wielowiekowe stereotypy i wzajemne uprzedzenia. Dużą wagę przywiązywał do popularyzacji nauki. W latach 1995-1998 był redaktorem naczelnym periodyku „Przegląd Samorządowy”, na którego łamach promował ideę samorządności i społeczeństwa obywatelskiego. 19 Chętnie włączał się w różnego rodzaju inicjatywy środowiska socjologicznego. Był członkiem - założycielem Szczecińskiego Towarzystwa Socjologicznego, widząc w powołaniu stowarzyszenia szansę na rozwój dyskusji i współpracy, a przede wszystkim dostarczaniu rzetelnych informacji, analiz i opracowań dotyczących przemian społecznych, zwłaszcza tych regionalnych i lokalnych, dokonujących się na Pomorzu Zachodnim. Spotkania z nim były zawsze owocne: miał zwykle własny punkt widzenia, ale potrafił też zmienić swoją opinię i przyznać rację adwersarzowi. To rzadka umiejętność. Stan zdrowia nie pozwolił mu włączyć się w prace nad niniejszą publikacją. Serdecznie nas jednak wspierał i zachęcał do realizacji tego przedsięwzięcia. Bardzo za to wsparcie dziękujemy. 20 Część I. Wskaźniki rozwoju wspólnot samorządowych Ryszard Czyszkiewicz, Włodzimierz Durka Podstawy metodyczne, źródła danych i wskaźników charakteryzujących wspólnoty samorządowe Podstawowym komponentem Wydawnictwa jest cały szereg wielkości odnoszących się do różnych aspektów życia całych społeczności (wspólnot) terytorialnych, a także ich poszczególnych członków (jednostek i rodzin). Każdej gminie (wspólnocie terytorialnej) województwa zachodniopomorskiego poświęcony jest jeden arkusz w formacie MS Excel zawierający we wszystkich przypadkach identyczny zestaw danych i wyliczanych na ich podstawie wskaźników. Dodatkowo, w wielu miejscach „wyliczono” miejsce, jakie gmina zajmuje ze względu na wielkość wskaźnika (z reguły im jest on większy tym wyższe miejsce licząc w porządku od 1 do 114 miejsca, poza tymi przypadkami, gdy wskaźnik odnosił się do zjawiska o wyraźnie negatywnym charakterze np. bezrobocia czy stopnia zależności bytowej – wtedy przybiera on wartości od 114 do 1, od najniższej wielkości do najwyższej). Pozwoliło to w licznych przypadkach na zbudowanie odpowiednich rankingów szeregujących gminy pod tym czy innym względem (od „najlepszej” do „najgorszej”, lub odwrotnie). Wielkości i wyliczanych na ich podstawie wskaźników opisujących warunki życia wspólnot (społeczności) lokalnych może być wiele i mogą mieć one różnorodne postaci a także przydatność dla dokonywanych ocen. Podstawowym problemem jest jednakże to, że dane wielkości muszą być określane i udostępniane do wiadomości, najlepiej publicznej. W oparciu o dostęp do nich można dopiero wyliczać wskaźniki lepiej lub gorzej obrazujące warunki życia i zaspokajania potrzeb przez mieszkańców danych 21 obszarów. Walorem wskaźników jest to, iż pozwalają one na zestawianie ze sobą, porównywanie, a nawet (choć czasami w ograniczonym zakresie) hierarchizowanie branych pod uwagę wielkości. Do wszelkiego rodzaju rankingów należy jednak odnosić się nadzwyczaj ostrożnie – zostanie to przedstawione bardziej szczegółowo w części przeznaczonej ogólnej prezentacji wszystkich tego typu zestawień, teraz wystarczy tylko powiedzieć, że rankingi stały się bardzo popularnym narzędziem prezentacji różnych aspektów życia i działalności wspólnot terytorialnych i jako takie zostały wykorzystane także tutaj. Innym, ale równie ważnym problemem jest podawanie danych i odnoszenie się do wielkości (a w następstwie do obliczanych wskaźników), które nie byłyby prostym powtórzeniem (wręcz przepisaniem) z innych równie powszechnie dostępnych źródeł. Jedynie dane dotyczące liczby mieszkańców, liczby mieszkańców w wieku produkcyjnym oraz wielkości bezrobocia (względnej i bezwzględnej) stanową proste powtórzenie informacji zawartych w ogólnie dostępnych źródłach i nie są przedmiotem żadnych oryginalnych przeliczeń czy reinterpretacji. Wszystkie pozostałe, aczkolwiek również zaczerpnięte ze źródeł urzędowych, tworzonych przez upoważnione i kompetentne organy władzy samorządowej i państwowej nie są (przynajmniej w takim samym stopniu, jak dane publikowane np. w rocznikach statystycznych) powszechnie dostępne, a do tego zostały przetworzone (poddane przeliczeniom, kategoryzacji i strukturalizacji) w sposób określony przez Autorów na ich własny i Czytelników użytek. Podobnie miała się rzecz ze wskaźnikami, z których część przynajmniej została skonstruowana tylko i wyłącznie na użytek niniejszego Wydawnictwa, i nigdzie indziej nie można się z nimi zetknąć. Nie mniej istotnym problemem jest to, czego dotyczą prezentowane dane, co tak naprawdę przedstawiają, i czyje życie, czy też działalność obrazują. Większość zestawień odnoszących się do gmin, powiatów czy województw odnosi się do nich samych postrzeganych jako jednostki 22 władzy (i aparatu) administracyjnej. Dobrym przykładem jest szeregowanie gmin ze względu na dochód przypadający na 1 mieszkańca mający wskazywać gminy „biedne” i gminy „bogate”. W istocie rzeczy być może tak czyni, ale tylko w odniesieniu do zasobów, którymi może operować aparat gminy. Wyliczona wielkość wcale nie oznacza, że równie „bogaci” lub równie „biedni” są jej mieszkańcy. Zamożność gminy i zamożność jej mieszkańców to dwie różne sprawy. Średni dochód gminy Dobra (Szczecińska) w przeliczeniu na 1 mieszkańca i w przeliczeniu na 1 miesiąc wynosi około 270 zł (w 2014 roku), średni dochód osiągany przez samych mieszkańców (z ich własnej pracy, świadczeń lub działalności gospodarczej) wynosi około 2900 zł. (również w 2014 roku). Trudno o lepszą ilustrację odmienności sytuacji, w której mogą znajdować się gminy jako jednostki administracji i mieszkańcy jako członkowie wspólnoty w jakieś sposób tej władzy podlegli. Podstawowym celem Wydawnictwa było przytoczenie, a następnie zinterpretowanie, jak największego zasobu danych mówiących o tym, jakie są warunki i efekty życia i działalności obywateli, mieszkańców gmin, członków wspólnot samorządowych nie zaś jakie profity czerpie z tego aparat zarządzający czy choćby organizujący im (w jakiejś części) te warunki. Wielkości i wskaźniki odnoszące się do samego aparatu (np. właśnie dochód gminy na 1 mieszkańca czy inne), są podawane w głównej mierze po to aby w pewnym stopniu nawiązać do „tradycyjnych” wskaźników charakteryzujących samorządy, ale przede wszystkim po to, aby móc je zestawić z wielkościami charakteryzującymi życie ich mieszkańców. Poniżej zamieszczony jest przykładowy zestaw danych i wielkości charakteryzujących każdą gminę z osobna. W miejscu, w którym w oryginalnym zestawieniu (arkuszu Excel) figurują konkretne wielkości odnoszące się do poszczególnych lat z zakresu 2010-2015 wskazano źródła pochodzenia tych wielkości i danych. 23 Tabela 1. Źródła danych i wskaźników wspólnoty samorządowe Wielkości i wskaźniki charakteryzujących Opis źródła SPOŁECZEŃSTWO DEMOGRAFIA Liczba ludności W tym w wieku produkcyjnym Odsetek liczby osób w wieku produkcyjnym Wzrost/Spadek liczby ludności (rok poprzedni=100) Bank Danych Lokalnych, Główny Urząd Statystyczny Dane ograniczają się tylko do całkowitej liczby ludności raz liczby ludności w wieku produkcyjnym według stanu na 31.12. każdego roku. Wielkości te są niezbędne do wyliczenia szeregu wskaźników, zachowując przy tym walor koniecznej informacji o odstawowych procesach demograficznych na terenie gminy. Dane mówiące o liczbie ludności w roku 2015 odnoszą się do stanu z 30 czerwca. Dane według stanu na Wzrost/Spadek liczby ludności 2010grudzień są jeszcze nie dostępne. W ogóle 2015 (2010=100) niedostępne są natomiast dane mówiące o liczbie osób w wieku produkcyjnym w jakimkolwiek miesiącu 2015 roku, dlatego odpowiednie wielkości „oszacowano” stosując przelicznik (%) dla stanów z 2014 roku. DOCHODY Liczba podatników Całkowite dochody (PIT) Średni dochód (miesięczny) na 1 podatnika Średni dochód miesięczny na 1 mieszkańca Miejsce gminy w Rankingu Zamożności Miejsce w Rankingu Zamożności w latach 2010-2014 Liczba podatników o dochodach < 20 tys. zł rocznie Liczba podatników o dochodach > 80 tys. zł rocznie Całkowity dochód w grupie < 20 tys. zł rocznie Całkowity dochód w grupie > 80 tys. zł rocznie 24 Izba Skarbowa w Szczecinie Dane pochodzą z deklaracji podatkowych (PIT37) składanych każdego roku przez podatników. Dochody pochodzą z dwóch źródeł: wynagrodzeń i świadczeń społecznych (np. renty i emerytury) oraz z działalności gospodarczej. Podawane kwoty są kwotami brutto tzn. przed opodatkowaniem. Przytoczone wielkości pozwoliły na wyliczenie szeregu wskaźników począwszy od tych prostszych (ale jednocześnie najbardziej ogólnych) – np. średni dochód na 1 podatnika czy 1 mieszkańca, do bardziej skomplikowanych, ale za to często stosowanych w porównaniach np. między państwami – chodzi tu o wskaźnik zróżnicowania dochodowego Gini’ego Ten wskaźnik informuje o mniej lub bardziej nierównej dystrybucji dochodów całkowitych pomiędzy różnymi grupami podatników. Im większą przybiera wartość (z Wielkości i wskaźniki Opis źródła zakresu od 0 do 1) tym większe jest zróżnicowanie. Wskaźnik Gini’ego jest także użyteczny (na co rzadko zwraca się uwagę) przy ocenie znaczenia (pod względem udziału w liczbie i udziału w dochodach) warstwy średniej sytuującej się między przeciwstawnymi biegunami zamożności. Aby przedstawić rzeczywisty dystans między tymi ostatnimi wyodrębniono grupę podatników osiągających dochody najwyższe (powyżej 80 tys. zł rocznie tj. w zasadzie przekraczających II próg dochodowy) oraz zadowalających się dochodami najniższymi (poniżej 20 tys. zł rocznie, tj. w zasadzie nie przekraczających miesięcznie kwoty ustawowo określonego najniższego wynagrodzenia). Podatników z grupy <20 tys. zł Odsetki w całkowitej rocznie liczbie podatników Podatników z grupy > 80 tys. zł rocznie Podatnikó w z grupy < 20 tys. zł Średni dochód rocznie miesięczny Podatnikó w z grupy > 80 tys. zł rocznie Relacja średnich dochodów grupy najuboższej i najbogatszej (< 20 tys. = 1) Miejsce gminy w Rankingu Biegunów Dochodów Miejsce gminy w Rankingu Biegunów Dochodów 2010-2014 Podatnikó w z grupy < 20 tys. zł Udział w całkowitej rocznie sumie dochodów Podatnikó w z grupy > 80 tys. zł rocznie Wartość wskaźnika Gini’ego. Zróżnicowanie dochodowe Miejsce gminy w Rankingu Zróżnicowania Dochodowego (RZD) Średnia wartość wskaźnika Gini 2010-2014 Miejsce w Rankingu Zróżnicowania Dochodowego (RZD) 2010-2014 ZALEŻNOŚĆ BYTOWA Liczba osób uzyskujących Wydział Polityki Społecznej pomoc i świadczenia z gminnej Zachodniopomorski Urząd Wojewódzki pomocy społecznej 25 Wielkości i wskaźniki Wielkość środków na pomoc społeczną w gminie Średnia wielkość świadczeń na 1 osobę korzystającą Odsetek mieszkańców korzystających z pomocy społecznej Miejsce w Rankingu Zależności Bytowej Średni odsetek osób korzystających z pomocy społecznej 2010-2015 Opis źródła Dane zawarte w tej części pochodzą ze sprawozdania MPiPS 03 Dział 2B (Udzielone świadczenia). Liczba osób uzyskujących pomoc i świadczenia z gminnej pomocy społecznej oznacza liczbę wszystkich osób w rodzinach, które ubiegały się i otrzymały wsparcie w ramach systemu pomocy społecznej. Wielkość środków na pomoc społeczną w gminie (oraz wyliczone z niej średnie) odnoszą się o świadczeń pieniężnych wypłaconych przez gminne służby pomocy społecznej. Nie odnoszą się do wszystkich Miejsce w Rankingu Zależności wydatków ponoszonych przez gminy w ramach Bytowej 2010-2015 swego budżetu (Dział 852). EDUKACJA Średnia wyników sprawdzianu w Okręgowa Komisja Edukacyjna w szkołach podstawowych Poznaniu W gestii samorządów szczebla gminnego pozostają szkoły podstawowe oraz gimnazja i tylko wyniki uzyskiwane przez uczącą się w nich młodzież zostały wzięte pod uwagę. Szkoły Wyniki te są publikowane (na stronie Wskaźnik Osiągnięć podstawowe internetowej) przez OKE w Poznaniu. Tam, Edukacyjnych WOE gdzie funkcjonuje więcej niż jedna szkoła Gimnazja podstawowa (czyli właściwie wszędzie) lub więcej Szkoły Miejsce gminy w podstawowe niż jedno gimnazjum (wiele przypadków) wyniki uśredniono kierując się również wzorem OKE. Rankingu WOE Gimnazja W przypadku szkół podstawowych wzięto pod Szkoły uwagę ogólny wynik sprawdzianu, w przypadku Średnia wartość podstawowe gimnazjów uwzględniono wyniki egzaminów z wskaźnika WOE 2010-2015 Gimnazja języka polskiego, matematyki oraz języka obcego (w praktyce języka angielskiego, poza kilkoma Średnie miejsce w Szkoły Rankingu WOE 2010- podstawowe wyjątkami w postaci języka niemieckiego) jako odbywających się we wszystkich placówkach tego 2015 typu a przy tym świadczących o nabytych kompetencjach językowych, społecznych i kulturowych. Z uwagi na zmiany w skali Gimnazja wyliczanych wyników nie poddawano ich uśrednianiu, ale obliczono specjalny wskaźnik – WOE tj. Wskaźnik Osiągnięć Edukacyjnych według tego samego wzoru, którym posłużono się przez konstrukcji Wskaźnika Rozwoju Wspólnot Terytorialnych (patrz niżej) RENTY i EMERYTURY Średnia wyników egzaminu w gimnazjach 26 Wielkości i wskaźniki Liczba osób pobierających emerytury (wszystkich rodzajów) Liczba osób pobierających renty z tytułu niezdolności do pracy Liczba pobierających świadczenia emerytalno-rentowe z KRUS Emer Odsetek yci świadczeniobiorców Renciś (bez KRUS) ci Całkowita liczba świadczeniobiorców (ZUS i KRUS) Opis źródła Zakład Ubezpieczeń Społecznych w Szczecinie, Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego w Koszalinie Liczby dotyczą odbiorców emerytur i rent zamieszkujących na terenie danych gmin (mających tam swój adres, na który wysyłane są świadczenia). Pod uwagę wzięto tylko renty wypłacane z uwagi na niezdolność do pracy, nie wzięto pod uwagę np. rent rodzinnych. Dane z KRUS okazały się znacznie trudniejsze do uzyskania dlatego są obecne dopiero od 2014r. Portal statystyczny ZUS rozpoczął prezentację dokładnych danych o zbiorowościach osób pobierających świadczenia społeczne także w układzie terytorialnych (województwa, powiaty, gminy). Opublikowano dane za rok 2011, bardzo szybko jednak z tego zrezygnował, dlatego w zbieraniu danych polegano tutaj na życzliwej Ogólny Wskaźnik „obciążenia” współpracy odpowiednich przedstawicielstw w świadczeniobiorcami (ZUS i województwie zachodniopomorskim. Udawało się to w latach 2013 i 2014, w roku 2015 okazało KRUS) się niemożliwe, być może dlatego, że dane są i tak opracowywane i przesyłane przez centralę w Warszawie, jakoś niechętną do dzielenia się nimi. Pola służące do wypełnienia danymi za rok 2015 pozostały puste (ale niezacienione) w nadziei, że będzie jeszcze możliwe ich uzupełnienie przy następnej edycji. GOSPODARKA i PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ Liczba aktywnych podmiotów Urząd Statystyczny w Szczecinie zarejestrowanych w REGON Dane z systemu REGON Własność Z całego zbioru podmiotów zarejestrowanych w krajowa/Osoby systemie REGON w pierwszym rządzie fizyczne wyeliminowano podmioty nieaktywne (ale jeszcze Skarb państwa z jakichś powodów zeń niewykreślone). Samorządowe Jako oddzielne kategorie wyróżniono kościoły i W tym organizacje religijne, a także wspólnoty Podmioty mieszkaniowe, fundacje i stowarzyszenia. Mogą zagraniczne one prowadzić mniej lub bardziej ożywioną (stałą Fundacje i lub dorywczą) działalność gospodarczą, stowarzyszenia generalnie jednak nie zostały potraktowane jako Wspólnoty 27 Wielkości i wskaźniki mieszkaniowe Kościoły i związki (stowarzyszenia) religijne Odsetek podmiotów nierynkowych Ogólny wskaźnik (odsetek) podmiotów nierynkowych Miejsce gminy w Rankingu Zależności od Publicznego Rynku Pracy Wskaźnik Możliwości Zatrudnienia Ogółem = Liczba ludności w wieku prod. w stosunku do liczby podmiotów ogółem Wskaźnik Możliwości Zatrudnienia w Podmiotach Rynkowych Rolnictwo Przemysł Zakwaterowanie i usługi gastronomiczne Informacja i Działy (wg komunikacja PKD) Działalność klasyfikacji profesjonalna, podmiotów zarejestrowany naukowa i ch w REGON techniczna Sfera publiczna (administracja, edukacja, opieka społeczna i opieka zdrowotna) Rolnictwo Udział podmiotów z danego działu w ogólnej liczbie podmiotów zarejestrowanych 28 Przemysł Zakwaterowanie i usługi gastronomiczne Informacja i komunikacja Działalność profesjonalna, Opis źródła podmioty rynkowe. Podobnie zostały zaklasyfikowane podmioty będące własnością skarbu państwa lub podmioty samorządowe. Oznacza to, że podmiotami rynkowymi są tylko podmioty będące własnością osób fizycznych – krajowych lub zagranicznych. W województwie liczba podmiotów o znacznym zatrudnieniu (przynajmniej 10 pracowników) nie jest nazbyt duża. Dodatkowo wskazano strukturę własności takich większych zakładów wyróżniając wśród nich te, które są w pełni rynkowe (są własnością osób fizycznych i spółek) oraz takie, które są własnością publiczną (państwową lub samorządową) Spośród działów PKD wyróżniono w pierwszym rzędzie działy rolnictwa i przemysłu, jako przykłady „tradycyjnych” gałęzi działalności. Pominięto tutaj handel i budownictwo, które poprzez swoją powszechność i dominację w każdej bez wyjątku gminie raczej zaciemniają ogólny obraz niż przynoszą wiedzę o „specyfice” gospodarczej wspólnot. Uwzględniono natomiast dział „zakwaterowanie i usługi gastronomiczne” szczególnie istotny w regionach nadmorskich a także Informacja i komunikacja oraz Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna, jako (możliwe) świadectwa obecności sektorów innowacyjnych. Oddzielnie wyróżniono sferę publiczną (administracja, edukacja, opieka społeczna i opieka zdrowotna), jako świadectwo (możliwego) zaspokajania potrzeb społecznych. Łączna liczba i łączny odsetek podmiotów z trzech ostatnich działów PKD jest dowodem na profesjonalizację gospodarki oraz na (możliwe) nagromadzenie na terenie danej gminy kadr, które dawniej nazywane były inteligencją (techniczną i humanistyczną). W zasadzie każde zajęcie wymaga określonego poziomu kwalifikacji oraz w każdej firmie, oprócz kluczowych, profesjonalnych stanowisk i pozycji, jest miejsce na stanowiska takich wymagań nie stawiające. Prowadzenie gospodarstwa rolnego lub hotelu nie wymaga jednak dyplomu ukończenia wyższych studiów (choć może być bardzo Wielkości i wskaźniki Opis źródła naukowa i przydatne), nie sposób jednak prowadzić np. techniczna gabinetu medycznego, uczyć w szkole czy nawet (w wielu wypadkach) prowadzić wydziału w Sfera publiczna urzędzie miasta i gminy jeśli się takowego nie (administracja, posiada. edukacja, opieka społeczna i opieka zdrowotna) Łączny odsetek podmiotów z działów informacji i komunikacji, działalności profesjonalnej, naukowej i technicznej oraz sfery publicznej Średni odsetek podmiotów z działów informacji i komunikacji, działalności profesjonalnej, naukowej i technicznej oraz sfery publicznej Miejsce gminy w Rankingu "Profesjonalnych" Podmiotów Gospodarujących Do 9 pracowni ków Kategorie wielkości 10-49 zatrudnienia 50-249 pow. 250 mikro (do 9) małe (10Odsetek przedsiębiorstw 49) według liczby średnie pracowników (50-249) duże ( 250 i więcej) Samorząd owe Właściciele Państwo podmiotów z we kategorii 10 i więcej Własność pracowników krajowa/ Osoby fizyczne 29 Wielkości i wskaźniki Opis źródła Własność zagranicz na Odsetek rynkowych przedsiębiorstw wśród podmiotów o zatrudnieniu pow. 10 pracowników Mobilność pracownicza Liczba mieszkańców Izba Skarbowa w Szczecinie uzyskujących wynagrodzenia ze Podstawowym źródłem podawanych w tej części stosunku pracy danych są ponownie zeznania podatkowe, ale Aktywność pracownicza (odsetek tym razem składane przez pracodawców tj. PITosób uzyskujących 11. Dane te dotyczą tylko osób posiadających wynagrodzenia ze stosunku pracy umowę o pracę (na czas określony lub w odniesieniu do liczby ludności nieokreślony); nie dotyczą zatem pobierających w wieku produkcyjnym) świadczenia lub wykonujących umowy zlecenia Miejsce gminy w Rankingu albo umowy o dzieło, pobierających honoraria Aktywności Pracowniczej autorskie itp. Jest oczywiste, że jedna osoba mogła w ciągu Średni odsetek mieszkańców roku wykonywać (równocześnie lub następująco gminy uzyskujących po sobie) prace u różnych pracodawców wynagrodzenia ze stosunku pracy ulokowanych w różnych miejscach województwa 2010-2014 czy nawet kraju. Co więcej, wykonywanie pracy u Miejsce gminy w Rankingu pracodawcy spoza gminy, powiatu czy nawet Aktywności Zatrudnieniowej województwa nie musiało oznaczać fizycznego 2010-2014 przenoszenia się do innego miejsca. Praca była Liczba pracowników wykonywana w miejscu zamieszkania ale wynagradzanych w swoim dokumentacja (PIT) była wystawiana w miejscu (gminie) zamieszkania „centrali”, bardzo często w dużym mieście Liczba pracowników wojewódzkim. Fakty te należy mieć na uwadze uzyskujących wynagrodzenia przy interpretacji poszczególnych informacji poza miejscem (gminą) zawartych w tej części arkusza. Dotyczy to zamieszkiwania również wyliczonych wskaźników i miejsc w Wskaźnik "Wychodźstwa" Rankingach. Pracowniczego Miejsce gminy w Rankingu "Wychodźstwa Pracowniczego" Średni odsetek mieszkańców gminy uzyskujących wynagrodzenia poza swoją gminą zamieszkiwania 2010-2014 Miejsce gminy w Rankingu "Wychodźstwa" Pracowniczego 2010-2014 30 Wielkości i wskaźniki Liczba pracowników uzyskujących wynagrodzenia z pracy w gminie Liczba pracowników spoza gminy uzyskujących wynagrodzenie na jej terenie Wskaźnik atrakcyjności zatrudnieniowej lokalnych pracodawców Miejsce gminy w Rankingu Atrakcyjności Zatrudnieniowej Średni odsetek osób uzyskujących wynagrodzenie na jej terenie ale nie będących jej mieszkańcami 2010-2014 Miejsce gminy w Rankingu Aktywności Zatrudnieniowej 2010-2014 Opis źródła BEZROBOCIE Liczba bezrobotnych (31.12) Wojewódzki Urząd Pracy w Szczecinie Liczba osób zarejestrowanych jako bezrobotne odnosi się do stanu z 31.12. każdego roku. Miejsce w Rankingu Bezrobocia Została ona zaczerpnięta z danych Średni wskaźnik bezrobocia publikowanych na stronie internetowej WUP w 2010-2015 Szczecinie. Wskaźnik bezrobocia (nie będący wielkością tożsamą ze stopą bezrobocia) został Miejsce gminy w Rankingu obliczony w zestawieniu z wcześniej wskazaną Bezrobocia 2010-2015 liczbą osób w wieku produkcyjnym. OBROTY i PODATKI Liczba podatników deklarujących Izba Skarbowa w Szczecinie obroty Izba Skarbowa zbiera dane dotyczące wielkości Wielkość całkowita obrotów obrotów, od których opłacany jest stosowny będących podstawą obliczenia podatek VAT. Obroty te podawane są z podatku VAT uwzględnieniem stawek podatku (np. 5%, 7%, Obroty 23% itd.) oraz rodzaju partnerów obrotów (np. krajowe krajowi, wewnątrzwspólnotowi, eksport, import Obroty itp.). Dane dotyczące partnerów obrotów zostały z zliczone razem w kategorie „krajowe”, W tym zagranic „zagraniczne”, :inwestycyjne” i „pozostałe”. Te ą ostanie oznaczają „Nabycie towarów i usług pozostałych”. Obroty „inwestycyjne” to inna Obroty nazwa dla kategorii „Nabycie towarów i usług inwesty Wskaźnik bezrobocia 31 Wielkości i wskaźniki Opis źródła cyjne zaliczanych u podatnika do środków trwałych”. Pozosta Podstawowym wskaźnikiem wyliczonym w tej części arkusza jest „Wielkość obrotów na 1 łe mieszkańca miesięcznie”. Proponujemy Krajowyc potraktowanie jej jako swoistego odpowiednika h PKB dotyczącego konkretnej gminy i to mimo Odsetek obrotów w Zagranic poważnej wady, jaką jest to, że wiele z tych stosunku do całkowitych znych obrotów rozliczanych jest poza gminą, gdzieś w Inwestycy „centrali”, czasami poza granicami województwa jnych a nawet kraju. Generalnie jednak można przyjąć, Wielkość obrotów na 1 że całkowite obroty mające miejsce na terenie mieszkańca miesięcznie gminy są w jakiejś mierze odzwierciedleniem i Miejsce gminy w Rankingu poziomu konsumpcji miejscowej ludności i jej Obrotów Rynkowych produktywności (zakupy, transakcje handlowe, Średnia wielkość obrotów na 1 opłaty związane z produkcją itp.). mieszkańca 2010-2014 Miejsce w Rankingu średniej Wielkości Obrotów na 1 mieszkańca 2010-2014 Liczba całkowita podatników podatku CIT Wykazujących dochód W tym Wykazujących straty Odsetek wykazujących straty Wielkość dochodów w podatku CIT Wielkość strat w podatku CIT Relacja między dochodami a stratami (dochody = 1) SAMORZĄDY Wielkość dochodów całkowitych Regionalna Izba Obrachunkowa Dotacje w Szczecinie z Wielkość dochodów całkowitych została wprost budżetu zaczerpnięta z informacji podawanych przez RIO państwa Szczecin (strona internetowa). Wielkości W tym ze źródeł Subwen dotyczące poszczególnych źródeł dochodów cja (wybranych, bo jest ich znacznie więcej) ogólna odpowiadają poszczególnym paragrafom Dochod klasyfikacji dochodów i wydatków budżetowych. y z PIT Dochody z PIT to par. 01, dochody z CIT – 02, 32 Wielkości i wskaźniki Dochod y z CIT Podatek od nieruch omości Podatek rolny Sprzeda ż praw majątko wych Dotacje z budżetu państwa Subwencj a ogólna Dochody z PIT Dochody z CIT Odsetki dochodów ze Podatek źródeł od nierucho mości Podatek rolny Sprzedaż praw majątko wych Wskaźnik Samodzielności Finansowej (WSF) tj. odsetek wpływów z podatków oraz wkładu PIT/CIT Średnia wielkość Wskaźnika Samodzielności Finansowej w latach 2010-2015 Miejsce gminy w Rankingu WSF 2010-2015 Relacja między wpływami z PIT a wpływami z podatku rolnego (podatek rolny=1) Dochód całkowity gminy w Opis źródła podatek od nieruchomości – 031, rolny – 032 (w przypadku obydwu podatków zsumowano wcześniej dochody od osób fizycznych i osób prawnych), subwencja ogólna – 292, sprzedaż praw majątkowych – 087, a dotacje z budżetu państwa to paragrafy – 201, 202, 203, 204, 211, 212, 213, 221, 222 i 223. Kwota wydatków całkowitych również została zaczerpnięta z internetowej publikacji RIO Szczecin. Dokonano również wyboru tylko niektórych rodzajów wydatków, dlatego ich suma nie równa się całkowitej sumie rzeczywistych wydatków w każdym roku. Intencją nie było dokonywanie bilansu dochodów i wydatków każdej wspólnoty terytorialnej, ale wskazanie kierunków, z których płyną środki wykorzystywane następnie na zaspokajanie konkretnych potrzeb wspólnot. W przypadku wydatków na pomoc społeczną i edukację identyfikację zapewniły działy klasyfikacji budżetowej: 801- Oświata i wychowanie oraz 852 – Pomoc społeczna. Dane o wydatkach inwestycyjnych i wydatkach na wynagrodzenia zostały zaczerpnięte z informacji podawanych przez RIO Szczecin. Wydatki na utrzymanie aparatu są sumą wydatków z paragrafów – 421445, 447, 448, 453, 454 i 470. Poszczególne rodzaje wydatków nie są rozłączne - wydatki na wynagrodzenia np. (ale także na utrzymanie aparatu czy inwestycje) zawierają się także w Dziale Oświata (bo nauczycielom trzeba płacić pensje, a w infrastrukturę szkolną inwestować). Ma to miejsce także w przypadku innych działów wydatków. Ponownie chodziło o wskazanie podstawowych kierunków zaangażowania samorządów, a nie o dokonywanie bilansów płatniczych. Wydatki na aparat oznaczają wydatki na codzienne funkcjonowanie urzędów miast i gmin (oraz ich jednostek) związane z wykonywaniem obowiązków i powinności, ale nie obejmują wydatków na wynagrodzenia. 33 Wielkości i wskaźniki przeliczeniu na 1 mieszkańca Opis źródła Dochód całkowity gminy w przeliczeniu na 1 mieszkańca/miesięcznie Relacja między dochodem miesięcznym gminy na 1 mieszk. a dochodem własnym mieszkańców miesięcznie (dochód własny=1) Wydatki całkowite gminy Wydatki inwesty cyjne Wydatki na utrzyma nie aparatu gminy Wydatki na W tym pomoc społecz ną Wydatki na edukacj ę Wydatki na wynagr odzenia Inwestycje Utrzyma nie aparatu Odsetki wydatków na: Pomoc społeczną Edukację Wynagro dzenia ŚRODKI EUROPEJSKIE W LATACH 2007-2015 34 Wielkości i wskaźniki Opis źródła Środki europejskie w dochodach gmin (wg RIO, par. 1-9) Kwota dochodów zaksięgowana Regionalna Izba Obrachunkowa w paragrafach 1-9 klasyfikacji w Szczecinie dochodów gmin Wydatki obejmujące środki z UE zostały Odsetek w stosunku do potraktowane oddzielnie, co ponownie nie całkowitych dochodów gminy oznacza, że nie łączą się one z wcześniej Całkowita suma dochodów ze wykazanymi. Środki europejskie wydawane były środków europejskich (par. 1-9) w ramach wszystkich (prawie) działów Całkowity odsetek dochodów ze klasyfikacji budżetów (w tym m.in. w ramach źródeł europejskich (par. 1-9) w wydatków na oświatę czy pomoc społeczną, nie latach 2010-2015 w stosunku do mówiąc już o różnego rodzaju inwestycjach). Do całości dochodów gminy w tym identyfikacji środków europejskich posłużyła okresie czwarta liczba klasyfikacji paragrafów dochodów, Dochody ze środków przychodów i środków tj. 1-9. europejskich na 1 mieszkańca (rocznie) Miejsce gminy w Rankingu Pozyskanych Środków Europejskich (na 1 mieszkańca) Średnia wielkość środków europejskich w przeliczeniu na średnią liczbę mieszkańców (w okresie 2010-2015) Miejsce gminy w Rankingu Pozyskanych Środków Europejskich (na 1 mieszkańca) w latach 2010-2015 Środki europejskie wg SIMIK (ogółem 2010-2015) Kwota środków wydanych na terenie gminy Ogółe SIMIK m Podstawowym źródłem, z którego zaczerpnięto W tym wszystkie informacje będące przedmiotem przez przytaczania, a następnie analizy i interpretacji są gminę wykazy zawarte w Krajowym Systemie i jej Informatycznym KSI SIMIK 07-15. jednost ki Odsetek środków wydanych przez gminę i jej jednostki Ogółe System ten nie obejmuje danych o projektach m realizowanych w ramach Europejskiej Środki wydane w ramach W tym Współpracy Terytorialnej, Europejskiego PO Infrastruktura i przez Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów gminę Środowisko Wiejskich oraz ze środków Europejskiego i jej Funduszu Rybackiego. jednost 35 Wielkości i wskaźniki ki Środki wydane w ramach PO Innowacyjna Gospodarka Środki wydane w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Zachodniopomorskiego Środki wydane w ramach PO Kapitał Ludzki Odsetek środków wydanych w ramach Ogółe m W tym przez gminę i jej jednost ki Ogółe m W tym przez gminę i jej jednost ki Ogółe m W tym przez gminę i jej jednost ki PO Infrast ruktura i Środo wisko PO Innow acyjna Gospo darka Region alnego PO WZP PO Kapita ł Ludzki Kwota środków UE wykorzystana w ramach PO na terenie gminy w latach 201036 Opis źródła Z danych zawartych w SIMIK wykluczono również PO Pomoc Techniczna, zostały zatem PO: Infrastruktura i Środowisko, Innowacyjna Gospodarka, Regionalny PO WZP oraz Kapitał Ludzki. W wykazie nie uwzględniono tych przedsięwzięć, których adresatem był powiat (jako taki), województwo lub inny podmiot niemożliwy do powiązania z żadną konkretną gminą. Wykluczono zeń także te wielkości, przy których w ogóle nie podano terytorialnej lokalizacji realizowanego przedsięwzięcia. Środki wydane na terenie gminy są sumą wydatkowaną na jakiekolwiek przedsięwzięcia realizowane przez jakikolwiek podmiot pod warunkiem, że miało to miejsce na terenie danej gminy. Środki wydane przez gminę i jej jednostki oznaczały sumę, której dysponentem (i najczęściej autorem projektu) był urząd miasta/gminy lub jakieś jego agendy, jednostki czy inne podmioty zależne (np. szkoły, ośrodki pomocy społecznej, ośrodki kultury itp.). Podawane kwoty są kwotami „dofinansowania UE”. Wielkości i wskaźniki Opis źródła 2015 w przeliczeniu na 1 mieszkańca (liczba mieszkańców średnia z lat 2010-2015) Miejsce w Rankingu Wielkość Środków UE w przeliczeniu na 1 mieszkańca Kwota środków UE wykorzystana w ramach PO przez gminę i/lub jej jednostki w latach 2007-2015 w przeliczeniu na 1 mieszkańca (liczba mieszkańców średnia z lat 20102015) Miejsce w Rankingu Wielkość Środków UE wykorzystanych przez gminę i/lub jej jednostki w przeliczeniu na 1 mieszkańca WSKAŹNIK ROZWOJU WSPÓLNOT TERYTORIALNYCH Wielkość Wskaźnika Rozwoju Wskaźnik Rozwoju Wspólnot Terytorialnych Wspólnot Terytorialnych został obliczony z wykorzystaniem wielkości zaczerpniętych z wymienionych wcześniej źródeł Miejsce gminy w Rankingu WRWT tj. z BDL, RIO, WUP i ZUW. Jako czynniki Średnia wielkość WRWT za okres stymulujące rozwój potraktowano odsetek 2010-2015 dochodów własnych w dochodach całkowitych Ogólna klasyfikacja gminy za lata gminy oraz odsetek wydatków inwestycyjnych w 2010-2015 ogólnych wydatkach gminy. Jako czynniki destymulujące rozwój potraktowano wskaźnik bezrobocia oraz wskaźnik zależności bytowej. Wartość wskaźnika RWT zawiera się w przedziale [-2; +2]. Klasyfikacja gmin jest następująca: Awskaźnik RWT = > +0,751, B – wskaźnik = [0,251; +0,750], C – wskaźnik RWT = Miejsce gminy w ogólnym Rankingu [0,000;0,250], D – wskaźnik RWT = [-0,001;WRWT za lata 2010-2015 0,250], E – wskaźnik WRWT = [-0251;-0,750], F – wskaźnik WRWT = >-0,751. Wyliczenie WRWT ma za cel wskazanie wzajemnej interferencji czynników zależnych od samorządów (dochody, wydatki) oraz kształtujących się w dużej mierze poza nim (bezrobocie, ubóstwo). AKTYWNOŚĆ WYBORCZA Frekwencja wyborcza Frekwencja w wyborach Państwowa Komisja Wyborcza 37 Wielkości i wskaźniki Prezydenta RP Liczba głosujących % w stosunku do uprawnionych Liczba głosujących % w stosunku do uprawnionych I Tura II Tura Opis źródła Dane na temat wyników wyborów, a przede wszystkim na temat frekwencji wyborczej pochodzą ze stron internetowych Państwowej Komisji Wyborczej. Pod uwagę wzięte zostały frekwencja i wyniki w wyborach organizowanych w latach 2010-2015 (z pominięciem wyborów do Parlamentu Europejskiego) Były to: wybory Prezydenta RP 2010 i 2015 roku (z uwzględnieniem obu tur), wybory do Sejmu RP 2011 i 2015 (ale nie do Senatu) oraz wybory samorządowe 2010 i 2014. W przypadku wyborów prezydenckich i parlamentarnych oprócz podania wysokości frekwencji podano nazwiska zwycięskiego (w danej gminie) kandydata na urząd Prezydenta, oraz nazwy zwycięskich (w gminie) partii wraz z przytoczeniem liczby uzyskanych głosów oraz wyniku procentowego. Informacje te mają świadczyć o „klimacie” politycznym w każdej gminie, przynajmniej w ostatnich latach. Wyniki wyborów prezydenckich. Zwycięzca I Tura Liczba głosów % głosów Zwycięzca II Tura Liczba głosów % głosów Frekwencja Sejmu RP w wyborach do Liczba głosujących % w stosunku do uprawnionych Wyniki wyborów Zwycięzca Liczba głosów % głosów Frekwencja w wyborach samorządowych do Rady Gminy/Miasta Liczba głosujących 38 W przypadku wyborów samorządowych zrezygnowano z podawania nazwisk zwycięskich kandydatów (na stanowiska prezydenta/burmistrza/wójta) oraz nazw zwycięskich ugrupowań (w wyborach do Rad). W każdej gminie byłyby to inne nazwiska i inne nazwy. Podstawowym celem tego fragmentu arkusza było dostarczenie informacji na temat zaangażowania obywatelskiego mieszkańców mierzonego frekwencja wyborczą we wszystkich wyborach w latach 2010-2015. Wielkości i wskaźniki % w stosunku do uprawnionych Średnia frekwencja ze wszystkich wyborów. Wskaźnik Aktywności Obywatelskiej Miejsce w Rankingu Aktywności Obywatelskiej Źródło: opracowanie własne. Opis źródła 39 Ryszard Czyszkiewicz Ranking rozwoju Arkusze gromadzące i podające dane dla każdej z gmin zawierają również co najmniej kilkadziesiąt wskaźników wyliczonych na ich podstawie. Nie wszystkie jednak zostały wzięte pod uwagę przy konstruowaniu ogólnego wskaźnika mającego na celu wskazanie gmin o stosunkowo najkorzystniejszych warunkach zamieszkiwania, gmin w których stosunkowo największe części członków wspólnoty mają największe powody do zadowolenia z życia. Podstawową zasadą doboru wskaźników było to, aby odnosiły się one do mieszkańców gminy, nie zaś do samej gminy rozumianej jako twór terytorialny lub jako jednostka samorządu. Dlatego w Rankingu nie uwzględniono tak często (a właściwie przede wszystkim) stosowanego wskaźnika, jakim jest dochód gminy na 1 mieszkańca. Nie dotyczy on codziennych warunków codziennego życia mieszkańca gminy, jakkolwiek ma swoje znaczenie dla oceny możliwości gminy zaspokajania pewnych zbiorowych potrzeb mieszkańców, jak i szczególnych potrzeb niektórych jednostek i kategorii, grup członków wspólnoty. Stosownie do tego nie wykorzystano innych wskaźników charakteryzujących gospodarkę finansową gminy (dochody i wydatki) Z tego też powodu m.in. nie ograniczono się tylko do wykorzystania wskaźnika obrazującego wielkość środków europejskich wykorzystanych na terenie gminy (w przeliczeniu na 1 mieszkańca). Uwzględniono także wskaźnik pokazujący, jak znaczne (w przeliczeniu na 1 mieszkańca) środki europejskie pozyskano i wykorzystano przy udziale i z uwagi na zaangażowanie samych członków wspólnoty – pracujących w agendach samorządów, takich jak szkoły, domy kultury, ośrodki pomocy społecznej itp., oraz działających w ramach mniej lub bardziej licznych i aktywnych organizacji pozarządowych. Te środki nie tylko były pozyskiwane przez członków wspólnoty, ale były również wykorzystywane w ich bezpośrednim otoczeniu, na zaspokojenie ich bezpośrednich potrzeb. Dobrym przykładem jest tutaj Świnoujście 40 cieszące się największą kwotą w przeliczeniu na 1 mieszkańca pozyskanych środków europejskich – 34,5 tys. zł, oraz wynikającą z tego najwyższą pozycją w odpowiednim rankingu. W przeważającej mierze jest to jednak efekt zaangażowania państwa w inwestycję realizowaną z udziałem środków europejskich („gazoport”) – ma to duży wpływ na sytuację całej zainteresowanej wspólnoty i wielu jednostek, ale nie stanowi bezpośredniego efektu ich zaangażowania. Podobnie zresztą sytuacja miała się w przypadku licznych gmin leżących na szlaku komunikacyjnym S-3. Wszystkim gminom w województwie przyznawano rangę w zależności od wielkości tego czy innego wskaźnika. Miejsca pierwsze (tzn. 1, 2, 3 itd.) zajmowały gminy o najwyższych wielkościach, miejsca ostatnie (tzn. …112, 113, 114) zajmowały gminy o najniższych wartościach wskaźnika. Do obliczenia wskaźnika ogólnego posłużyła prosta średnia ze wszystkich 13-tu wielkości rang cząstkowych. Pierwsze dziesięć ze wskaźników, które posłużyły do skonstruowania Rankingu to wskaźnik „pozytywne”. Wyższa wartość wskaźnika może rzeczywiście świadczyć o pomyślnej sytuacji czy rozwoju wydarzeń. Ostatnie trzy takimi jednak nie są. Tutaj również wyższą rangę przyznawano gminom o wyższym poziomie zależności bytowej czy wyższym bezrobociu. Dlatego przy obliczaniu rangi ogólnej w przypadku tych wskaźników cząstkowych odwrócono kolejność, tzn. miejscu 114 (np. najniższe bezrobocie) przyznawano rangę 1, a miejscu 1 (np. najwyższy poziom zależności bytowej) rangę 114. W ten sposób po zsumowaniu wszystkich rang cząstkowych i podzieleniu przez 13 (średnia) uzyskano rangę ogólną zawartą w przedziale [1;114] tzn. od „najlepszego” wyniku (miejsce 1-sze) do „najgorszego” (miejsce 114. Ponieważ żadna z gmin nie charakteryzowała się doskonale zrównoważonym kształtem zjawisk pozytywnych i/lub najgorszych (tzn. zawsze pierwsze lub zawsze ostatnie miejsce, czy w ogóle takie samo miejsce) w przypadku wszystkich wskaźników cząstkowych, żadnej z nich nie można było przypisać rangi = 1 lub rangi = 114. Można 41 było jedynie przydzielić odpowiednie miejsca kierując się kryterium rosnącej wielkości. Do skonstruowania ogólnego wskaźnika posłużyły następujące wskaźniki cząstkowe: 1. Dochód/1 podatnika (wiersz 15 w zestawieniu tabelarycznym – patrz CD). Dochód jest dochodem przed opodatkowaniem (brutto) i dotyczy to tylko osób składających zeznania podatkowe dotyczące zarówno wynagrodzeń za pracę, otrzymywanych świadczeń (np. emerytury i renty) lub własnej działalności gospodarczej. Wydaje się, że poziom zamożności (nawet jeśli jest, jak w tym wypadku uśredniany) jest jednym z podstawowych wskaźników mogących mówić o poziomie życia członków wspólnoty; 2. Wielkość wskaźnika Gini (w.33). Wskaźnik ten jest przywoływany w celu wykazania różnic dochodowych. Z reguły traktuje się go jako świadectwo niesprawiedliwości społecznych i jako wskaźnik zróżnicowań odbiegających od jakiegoś pożądanego (sprawiedliwego?) stanu rzeczy. W tym przypadku jest zupełnie inaczej. Zróżnicowania dochodowe są immanentna cechą każdej struktury społecznej, a na wskaźnik Gini’ego można spojrzeć jako na świadectwo obecności (i siły) warstwy średniej – sytuującej się pomiędzy biegunami dochodowymi. Dalsze analizy wskażą zresztą, że w istocie, tam gdzie wskaźnik ten przybiera większe wartości, tam liczebności i zasoby podatników uzyskujących dochody pomiędzy najniższymi i najwyższymi są z reguły największe. Mimo tego, posługiwanie się tym wskaźnikiem , jako głównym dowodem na stabilizację i unormowanie, a przynajmniej zapobieganie ekscesom zróżnicowania może budzić zastrzeżenia związane z przyzwyczajeniem do tradycyjnych sposobów interpretacji. 3. Wskaźnik Osiągnięć Edukacyjnych – szkoły podstawowe (w.52). Szkoły podstawowe i gimnazja pozostają w szerokiej gestii władz samorządowych i całych wspólnot, nawet jeśli to nie one decydują o tym, jakie treści programowe są uczniom przekazywane, a wykonywanie zadań związanych z edukacją wiąże się z otrzymywaniem subwencji z budżetu państwa. W wynikach uzyskiwanych przez młodzież uczęszczającą do miejscowych szkół odzwierciedlają się różne czynniki, z których nie najmniejszą rolę grają samo zaangażowanie uczniów i ich wola zdobywania wiedzy, wpływy wywierane przez środowiska rodzinne, sąsiedzkie, koleżeńskie i w ogóle społeczne, a także poziom dbałości odpowiednich władz (gminnych) o warunki materialne, o wyposażenie a także kwalifikacje i wartości przedstawiane sobą przez grona pedagogiczne. Wskaźnik Osiągnięć Edukacyjnych jest uszeregowaniem wyników osiąganych przez młodzież kończąca naukę w szkołach podstawowych i gimnazjach w latach 2010-2015 42 4. 5. 6. 7. (wynik uśredniony) i traktowany tutaj jest jako ogólne świadectwo wagi, jaką wspólnoty i ich przedstawiciele przykładają do kwestii wykształcenia i wychowania następnych pokoleń. Wskaźnik Osiągnięć Edukacyjnych – gimnazja (w.53). Wskaźnik Profesjonalnych Podmiotów Gospodarujących (w.90). to względna liczebność podmiotów gospodarczych zakwalifikowanych do działów: Informacja i komunikacja oraz Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna, a także Administracja, Edukacja, Opieka społeczna i opieka zdrowotna. Wielkość ta traktowana jest jako wskaźnik możliwej innowacyjności i profesjonalizacji, a także nagromadzenia (na terenie danej gminy) kadr dawniej nazywanych inteligencją (techniczną i humanistyczną. Traktowane są one tutaj jako wartości nie tylko „pracownicze” i gospodarcze, ale także jako wartości kulturowe. Wskaźnik Aktywności Pracowniczej (w.107). Wskaźnik ten nie jest prostą odwrotnością poziomów bezrobocia. Aktywna zawodową w niniejszym ujęciu jest każda osoba, dla której pracodawca złożył w odpowiednim urzędzie oświadczenie podatkowe PIT-11, nawet jeśli okres pracy nie obejmował całego roku. Wskaźnik ten jest tutaj traktowany jako miara obecności mieszkańców gminy na rynku pracy i to nie tylko w pobliżu własnego miejsca zamieszkania (we własnej gminie), ale także w dalszych rejonach – powiatu, województwa czy nawet kraju. Nie przynosi jednakże żadnej wiedzy o możliwej aktywności zawodowej poza granicami Polski. Wskaźnik Obrotów Rynkowych (w.141). Jest to wskaźnik mogący budzić pewne kontrowersje, a to dlatego chociażby, iż nigdy wcześniej nic na jego kształt i podobieństwo nie przedstawiano. Problem polega na tym, że brakuje właściwie miary „produktywności” w obrębie gminy, miary takiej jak, lub chociażby podobnej do tej charakteryzujących cały kraj np. wartość wypracowanego PKB. Te miarę stosuje się także w stosunku do województw, a nawet subregionów, ale w zasadzie już nie w stosunku do powiatów, a tym bardziej gmin. Wskaźnik Obrotów Rynkowych jest swego rodzaju substytutem owej miary PKB/mieszkańca m.in. dlatego, że daje się wyliczyć z dostępnych danych. Wszystkie obroty pieniężne (będące podstawa do obliczenia należnego podatku VAT) dokonywane przez podmioty mające swój adres na terenie danej gminy można uznać za miarę aktywności gospodarczej, miarę natężenia wymiany ale także aktywności konsumpcyjnej mieszkańców. Oczywiście wiele z tych obrotów jest na terenie wielu gmin nie tyle wypracowywanych, ile księgowanych (najlepszym przykładem jest NETTO w Kobylance). Ale w podobny sposób można zastanawiać się nad tym, jak wiele z PKB, tak wyraźnie świadczącego o gospodarczej przewadze Mazowsza (a w zasadzie Warszawy) nad innymi regionami kraju rzeczywiście na 43 8. 9. 10. 11. 44 tym Mazowszu (Warszawie) zostało wypracowane, a jak wiele li tylko „zaksięgowane”, bo pracę wykonywał cały kraj lub jakaś jego część. Wskaźnik Aktywności Obywatelskiej (w. 52). Ogranicza się właściwie do frekwencji w wyborach prezydenckich oraz parlamentarnych w latach 2010-2015. Brakuje uwzględnienia frekwencji w wyborach samorządowych (a jest ona zwykle większa niż w innego rodzaju wyborach) i jest to brak do ewentualnego nadrobienia przy następnych okazjach. Udział w wyborach jest kwestą dobrowolnej decyzji każdego uprawnionego obywatela, jednak to czy decyduje się on lub nie na oddanie głosu traktowany jest tutaj jako najbardziej powszechne świadectwo zaangażowania w sprawy wymagające zajmowanie stanowiska w ogólnospołecznych dyskursach nad wartościami i interesami, a także zakresami odpowiedzialności społecznej. Środki UE na 1 mieszkańca (w. 210). Tylko część środków europejskich jest pozyskiwana i wykorzystywana przez aktorów gminnych – administracje czy organizacje i grupy społeczne. Ta część świadczyć może o aktywności, pomysłowości, zaangażowaniu i energii samych wspólnot i ich uczestników, wiąże się bardzo często z uczestnictwem (zwycięskim) w konkurencji, i prawie zawsze wymaga także wyłożenia środków własnych. . Przyjęto, że fakt pozyskiwania a następnie wykorzystywania środków europejskich zawsze wpływa pozytywnie na rozwój wspólnoty – oprócz bezpośredniego zaspokajania konkretnych potrzeb wpływają one lokalne rynki pracy, poziomy konsumpcji, czy chociażby (a nie jest to rzecz najmniej znacząca) na poziomy zadowolenia z warunków życia. Dalece nie wszystkie jednak środki europejskie wykorzystywane na terenie gminy są pozyskiwane z uwagi na własne zaangażowanie wspólnot. Wiele inwestycji lub innych przedsięwzięć z udziałem środków europejskich realizowanych jest przez inne czynniki – np. państwowe. Motywacje podjęcia takich inwestycji nie muszą bezpośrednio wynikać z potrzeb konkretnych wspólnot i ich własnego spostrzegania trapiących je problemów Dlatego oba sposoby pozyskiwania i następnie wykorzystywania środków europejskich rozdzielono pomiędzy dwa wskaźniki (9 i 10). Środki UE pozyskane z udziałem mieszkańców (w przeliczeniu na 1 mieszkańca) (w. 212) Wskaźnik Publicznego Rynku Pracy (w.73). wskaźnik ten informuje o względnej liczebności, na terenie gminy, podmiotów gospodarczych nie będących jednoznacznie podmiotami rynkowymi. Inaczej mówiąc informuje o udziale wśród wszystkich podmiotów, tych będących własnością samorządu terytorialnego lub skarbu państwa, będących wspólnotami mieszkaniowymi, kościołami lub fundacjami albo stowarzyszeniami. Są to szczególne podmioty ze szczególnymi miejscami pracy finansowanymi przez budżety albo własne środki członków. W zasadzie są one wyłączone z konkurencji o zasoby. W najbardziej skrajnych interpretacjach wskaźnik ten można byłoby traktować jako świadectwo „klientelizmu” pracowniczego (zwłaszcza w odniesieniu do podmiotów samorządowych i państwowych – stopnia uzależnienia od władz administracyjnych w zabiegach o status i pozycje zawodową oraz o źródła dochodów. Ale można na to spojrzeć nieco łagodniej i wskazać jedynie, ze w warunkach dominacji, a przynajmniej znacznego udziału budżetowych miejsc pracy na lokalnym rynku maleje potrzeba wykazywania się własna przedsiębiorczością w zabiegach o owe pozycje, status i dochody. 12. Wskaźnik Zależności Bytowej (w.42). Osoby nie posiadające dochodów, albo posiadające niewystarczające dochody, doświadczające różnych problemów i trudności zawsze stanowią jakieś „obciążenie” dla wspólnoty zobowiązanej prawnie, ale także moralnie, do świadczenia pomocy. To obciążenie może mieć rozmaity charakter, od finansowego (nawet jeśli w wydatkach na ten cel w znacznym stopniu partycypuje budżet państwa) do chociażby konieczności poświęcania czasu i uwagi, zawsze jednak stanowi odwrócenie uwagi od innych spraw ważnych dla wspólnoty i jej poszczególnych członków. Niezależnie od tego zależność w zaspokajaniu swoich potrzeb od świadczeń i interwencji innych osób i instytucji jest dowodem na to, że dalece nie wszyscy (pytanie, jak dalece?) członkowie wspólnoty radzą sobie samodzielnie z zaspokajaniem własnych, często podstawowych potrzeb, oraz, że w związku z tym nie mogą być w pełni szczęśliwi nawet (a może w szczególności) w otoczeniu pozostałych, niezmiennie szczęśliwych współobywateli. 13. Wskaźnik Bezrobocia (w.37). Te same uwagi odnoszą się do poziomów bezrobocia. Gmina (i jej wspólnota) nie odpowiada bezpośrednio ani za istnienie bezrobocia ani za jego łagodzenie czy nawet likwidowanie (to zadanie innych szczebli samorządów). Brak wystarczającej liczby miejsc pracy, lub brak wystraczająco wysokiej aktywności zawodowej mieszkańców gminy, z których wielu żyje bez ustabilizowanego statusu pracowniczego, pozycji zawodowej i stałego źródła dochodów również mogą świadczyć o braku pełnej satysfakcji i pełnego komfortu ze strony całej wspólnoty. Tak czy inaczej osoby bezrobotne (i ich rodziny) stają się także oczywistymi klientami systemu pomocy społecznej stając się dodatkowym „obciążeniem” dla całej wspólnoty. Wskaźniki cząstkowe brane pod uwagę mogą przy konstruowaniu wskaźnika ogólnego mogą zostać uznane za kontrowersyjne (np. Wskaźnik 45 Obrotów Rynkowych) lub niewłaściwie zinterpretowane (np. Wskaźnik Gini’ego). Pozostałe jednak są jednoznaczne w tym sensie, że jasno mówią o stanach powszechnie uznawanych za pożądane i w konsekwencji o stanach niepożądanych. Nie wątpliwości, że mniej bezrobocia to stan „dobry”, a więcej bezrobocia to stan „zły”. Podobnie wyższe dochody to stan pożądany, a niskie dochody to stan niepożądany. Najbliżej granicy niedookreśloności jest Wskaźnik Publicznego Rynku Pracy; istnienie takich publicznych podmiotów i funkcjonowanie w ich ramach miejsc pracy nie jest stanem samym w sobie „złym”, może być także stanem „dobrym”. Ale jak zawsze pojawia się pytanie o granicę między tymi stanami, o miejsce, w którym ona przebiega. W takich przypadkach (i w innych zresztą też) przyjmowano po prostu zasadę szeregowania danych wielkości (od najniższych do najwyższych lub odwrotnie) z pozostawieniem szczegółowych kwestii interpretacyjnych nieco na uboczu. Czytelnik zresztą dysponując danymi zawartymi w Arkuszach jest w stanie samodzielnie dokonać przeliczeń zgodnie z przyjętymi przez siebie interpretacjami, a następnie porównać wyniki. Wśród wskaźników pominiętych przy konstruowaniu wskaźnika ogólnego znajduje się kilka bardzo ciekawych, ale o wiele trudniejszych do jednoznacznego zinterpretowania. Dlatego zresztą zostały wykluczone. Należy do nich np. Wskaźnik Wychodźstwa Pracowniczego wskazującego na względne liczebności mieszkańców gmin wykonujących prace u pracodawców spoza swojej gminy. Nadmierny jego poziom mógłby świadczyć o wątłym lub prawie nieistniejącym lokalnym rynku pracy. Tak jednak być nie musi – czasowe migracje pracowników są podejmowane nie tylko dlatego, iż na miejscu nie ma żadnej pracy lub jest jej niewiele, ale także dlatego, że gdzie indziej jest ona ciekawsza, pewniejsza, a przede wszystkim o wiele lepiej płatna. Otrzymywanie PIT-u z innego regionu (województwa, kraju) w dobie rozwoju łączy internetowych oraz takich form, jak telepraca itp. nie musi zresztą oznaczać fizycznego przenoszenia się do innych 46 lokalizacji. Z podobnego powodu w wyliczaniu wskaźnika ogólnego nie uwzględniono Wskaźnika Atrakcyjności Zatrudnieniowej – tutaj również fakt otrzymywania PIT-u z innego niż miejscowy adres wcale nie musi oznaczać wykonywania pracy poza swoim miejscem zamieszkania (nie wspominając już o faktach zatrudniania sezonowego, czasowego np. na wybrzeżu, które to fakty wcale nie są dowodem na trwałość takiego rynku pracy), oraz wiązanie z nim całej kariery zawodowej przez wykonawców prac dorywczych). O niektórych, a przynajmniej o jednym wskaźniku można powiedzieć, że jest „niesprawiedliwy” dla pewnej kategorii gmin. Chodzi tu o Wskaźnik Profesjonalnych Podmiotów Gospodarujących – wyjątkowo źle wypadają w nim gminy nadmorskie (nie wszystkie, ale jednak ich większość). Rzecz w tym, iż takie podmioty nie są w tych gminach do czegokolwiek specjalnie potrzebne. Rozwój, powodzenie, dobrobyt zależą w nich od słońca a nie od wynalazczości (choć innowacyjność w jakimś stopniu też bywa przydatna). Niskie pozycje zajmowane w tym rankingu przez gminy nadmorskie nie obniżyły jednak drastycznie ich miejsca w ogólnym rankingu i dlatego nie został on wykluczony z prowadzonych zestawień i obliczeń. Zresztą prawie w każdym rankingu znajdowały się gminy szczególnie „pokrzywdzone” bo nie mające zbyt wiele szans na udaną konkurencje już z powodu chociażby swojej liczebności – trudno wymagać od mieszkańców gminy Nowe Warpno (jest ich tylko 1,7 tys.) aby wygenerowali obroty choćby podobne do tych, jakie są udziałem mieszkańców sąsiednich Polic (40 tys.) nie wspominając już o nieodległym Szczecinie (choć w porównaniu z Kobylanką może okazać się, że liczebność nie musi być tutaj czynnikiem podstawowym, a przynajmniej najważniejszym). Zestawienie szereguje gminy według wartości rangi ogólnej obliczonej jako średnia rang cząstkowych. Najniższy wynik jest wynikiem najlepszym, najwyższy najgorszym. W zestawie uwidoczniono również miejsca zajmowane przez gminy w poszczególnych rankingach cząstkowych. 47 Tabela 2. Gminy według miejsc i rangi ogólnej w Rankingu Rozwoju Profesjonalne Podmioty Gospodarujące Publiczny Rynek Pracy WOE gimnazja 5 8 14 47 9 18 5 14 6 2 Szczecin 12,92 5 34 8 6 5 24 5 9 8 4 34 7 19 3 Koszalin 19,08 7 55 11 6 4 40 6 10 19 3 69 9 9 4 Dobra (Szcz.) 20,08 1 4 7 19 112 1 1 2 2 2 64 41 5 5 Goleniów 20,15 11 39 2 30 31 23 12 7 8 12 31 23 33 6 Kołbaskowo 21,08 2 6 8 33 67 3 4 4 7 9 76 40 15 7 Kołobrzeg(M) 21,92 13 28 20 22 24 74 7 36 4 3 45 2 7 8 Gryfino 24,00 11 39 40 24 34 16 30 29 8 4 38 19 20 9 Kołobrzeg(G) 25,23 9 4 24 43 16 2 75 32 7 7 18 83 8 10 Rewal 25,46 4 1 13 12 20 6 109 82 56 16 10 1 1 11 Świnoujście 26,15 13 71 18 21 35 54 39 37 1 6 1 28 16 12 Police 28,77 8 60 4 10 25 38 37 16 18 13 70 52 23 13 Mielno 31,38 26 15 38 24 24 12 114 35 34 43 9 32 2 48 Aktywność obywatelska Środki UE z udziałem mieszk./1 mieszk. 13 Środki UE/1 mieszk. 1 Wskaźnik zależności bytowej Wskaźnik bezrobocia 5 Wskaźnik Aktywności Pracowniczej Wskaźnik Gini 4 Gmina WOE szkoły podstawowe Wskaźnik Obrotów Rynkowych Dochód/1 podatnika 11,46 Ranga 1 Kobylanka LP Profesjonalne Podmioty Gospodarujące Publiczny Rynek Pracy WOE gimnazja 18 5 111 10 21 43 11 114 4 15 Wałcz(M) 34,00 22 76 20 24 65 42 17 18 19 11 40 77 11 16 Stargard (M) 34,77 16 82 17 18 46 73 10 29 17 8 49 63 24 17 Dziwnów 35,23 18 11 28 13 14 86 108 80 45 18 22 12 3 18 Biesiekierz 36,23 7 4 10 31 70 9 18 13 27 63 93 112 14 19 Świeszyno 38,77 13 9 56 42 55 36 22 8 63 42 52 94 12 20 Pyrzyce 40,23 37 100 19 15 32 58 11 36 54 27 48 59 27 21 Szczecinek (M) 40,31 19 82 4 7 41 76 8 14 51 19 82 66 55 22 Manowo 40,85 17 35 61 22 57 29 38 7 34 20 112 82 17 23 St. Czarnowo 41,92 22 24 17 80 35 17 103 44 7 46 41 91 18 24 Międzyzdroje 42,62 14 12 36 49 22 61 107 79 36 40 72 13 13 25 Nowogard 43,08 36 41 37 75 79 52 16 40 36 18 25 69 36 26 Siemyśl 43,15 66 86 23 73 39 25 23 42 14 34 78 2 56 27 Darłowo(M) 45,38 31 49 57 38 35 50 35 54 66 37 60 57 21 28 Gryfice 46,69 28 22 50 30 59 87 2 25 71 56 85 64 28 Aktywność obywatelska Środki UE z udziałem mieszk./1 mieszk. 49 Środki UE/1 mieszk. 12 Wskaźnik zależności bytowej Wskaźnik bezrobocia 8 Wskaźnik Aktywności Pracowniczej Wskaźnik Gini 26 WOE szkoły podstawowe Wskaźnik Obrotów Rynkowych Dochód/1 podatnika 33,23 Ranga Gmina Ustronie 14 Morskie LP 49 Profesjonalne Podmioty Gospodarujące Publiczny Rynek Pracy WOE gimnazja 49 94 34 66 17 24 105 30 57 30 Kamień Pom. 47,62 34 41 59 45 34 95 20 56 50 19 61 76 29 31 Stargard (G) 47,77 51 30 39 57 64 18 82 58 31 55 15 35 86 32 Sławno (M) 49,31 26 66 26 47 41 108 24 39 27 42 114 50 31 33 Stepnica 49,38 43 63 21 68 90 11 48 69 19 70 39 4 97 34 Barlinek 49,77 27 86 16 33 82 83 36 59 18 30 73 55 49 35 Trzebiatów 50,38 51 69 59 80 81 96 46 15 49 15 27 24 43 36 Osina 50,69 46 98 35 92 85 13 42 29 34 82 30 33 40 37 Bielice 52,15 74 27 104 62 28 28 73 98 61 40 4 44 35 38 Maszewo 52,62 65 78 77 26 100 7 44 67 31 42 58 16 73 39 Golczewo 52,77 45 55 35 80 67 39 78 70 56 41 65 18 37 40 Gościno 53,00 53 66 39 72 77 43 65 36 15 57 12 51 103 41 Sianów 53,23 38 41 42 65 62 75 79 23 61 46 63 67 30 42 Nowe Warpno 53,54 20 36 112 74 88 80 53 80 61 53 14 3 22 43 Mirosławiec 54,08 29 36 53 61 50 45 88 19 37 69 47 104 65 50 Aktywność obywatelska Środki UE z udziałem mieszk./1 mieszk. 29 Środki UE/1 mieszk. 54 Wskaźnik zależności bytowej Wskaźnik bezrobocia 18 Wskaźnik Aktywności Pracowniczej Wskaźnik Gini 40 Gmina WOE szkoły podstawowe Wskaźnik Obrotów Rynkowych Dochód/1 podatnika 47,46 Ranga 29 Dębno LP Profesjonalne Podmioty Gospodarujące Publiczny Rynek Pracy WOE gimnazja 40 105 40 57 95 59 37 11 93 56 60 109 28 4 67 78 81 26 44 46 Myślibórz 55,15 41 54 61 23 90 97 31 91 30 16 43 81 59 47 Złocieniec 55,77 43 54 71 26 33 69 41 48 88 62 86 65 39 48 Białogard(M) 55,85 32 65 52 67 51 104 19 30 78 41 106 56 25 49 Choszczno 55,92 28 66 62 45 55 99 9 45 39 34 110 88 47 50 Nowogródek P. 56,15 70 27 31 87 67 34 101 90 29 31 2 87 74 51 Świdwin(M) 57,08 21 56 41 32 34 106 33 80 45 67 107 79 41 52 Drawsko Pom. 57,15 31 38 60 38 83 92 13 38 73 40 96 62 79 53 Chojna 57,62 49 67 34 38 34 60 64 89 69 27 100 38 80 54 Łobez 58,92 52 70 78 59 66 100 21 51 59 40 80 20 70 55 Postomino 59,08 54 86 100 65 62 66 84 37 44 82 6 36 46 56 Dygowo 60,08 72 111 98 101 78 14 51 28 19 18 49 90 52 57 Wolin 60,15 51 43 64 48 48 32 63 67 86 29 111 108 32 58 Malechowo 61,46 65 63 63 50 60 27 69 98 52 86 24 89 53 Aktywność obywatelska Środki UE z udziałem mieszk./1 mieszk. 64 34 Środki UE/1 mieszk. 53 71 Wskaźnik zależności bytowej Wskaźnik bezrobocia 16 56 Wskaźnik Aktywności Pracowniczej Wskaźnik Gini 42 54,92 Gmina WOE szkoły podstawowe Wskaźnik Obrotów Rynkowych Dochód/1 podatnika 54,77 45 Połczyn Zdr. Ranga 44 Resko LP 51 Profesjonalne Podmioty Gospodarujące Publiczny Rynek Pracy WOE gimnazja 63 91 105 33 35 97 7 100 10 73 56 103 26 63 104 98 17 25 69 61 Banie 63,23 77 57 71 75 31 35 96 90 41 58 8 70 113 62 Wierzchowo 63,38 68 109 109 59 36 84 66 49 86 72 16 8 62 63 Czaplinek 63,92 62 102 24 53 93 88 47 48 64 79 53 68 50 64 Bobolice 64,15 56 35 62 62 90 46 68 43 96 34 104 72 66 65 Karlino 64,31 64 87 12 95 77 110 55 15 102 88 28 5 98 66 Marianowo 64,38 86 45 113 53 44 48 71 80 49 80 19 111 38 67 Sławoborze 64,38 80 77 102 66 18 57 27 87 84 108 26 17 88 68 Kalisz Pom. 64,62 49 25 64 72 45 93 87 38 96 97 68 29 77 69 Rymań 64,69 82 65 79 94 51 64 57 64 50 77 56 21 81 70 Świerzno 64,69 95 50 50 87 60 41 32 83 101 76 71 10 85 71 Wałcz(G) 65,23 68 30 72 62 65 10 106 61 57 90 74 86 67 72 Chociwel 65,62 53 70 75 86 55 55 92 79 56 29 50 95 58 73 Boleszkowice 66,08 66 11 98 85 61 63 43 82 15 77 77 113 68 52 Aktywność obywatelska Środki UE z udziałem mieszk./1 mieszk. 83 89 Środki UE/1 mieszk. 78 19 Wskaźnik zależności bytowej Wskaźnik bezrobocia 25 70 Wskaźnik Aktywności Pracowniczej Wskaźnik Gini 76 62,46 Gmina WOE szkoły podstawowe Wskaźnik Obrotów Rynkowych Dochód/1 podatnika 61,77 60 Biały Bór Ranga 59 Darłowo(G) LP Profesjonalne Podmioty Gospodarujące Publiczny Rynek Pracy WOE gimnazja 82 6 110 85 32 51 84 97 111 66 49 20 112 112 74 102 66 15 105 76 Borne Sulinowo 67,15 50 93 93 44 35 110 60 26 81 77 44 109 51 77 Warnice 67,46 108 88 49 58 64 62 25 90 68 92 79 60 34 78 Będzino 67,54 41 64 39 53 70 81 95 18 69 67 102 103 76 79 Płoty 68,00 86 83 78 66 46 56 77 61 89 54 62 84 42 80 Mieszkowice 69,00 85 74 73 40 58 26 76 90 45 42 108 101 79 81 Węgorzyno 69,00 90 93 41 21 30 98 102 78 76 77 42 49 100 82 Ostrowice 69,15 103 24 110 90 43 82 15 111 90 106 36 6 83 83 Pełczyce 69,46 75 110 49 29 46 112 85 62 82 49 57 37 110 84 Widuchowa 69,62 78 34 106 69 48 33 113 92 43 77 91 27 94 85 Bierzwnik 69,92 62 8 58 82 41 49 97 91 90 70 98 99 64 86 Drawno 70,77 61 34 100 59 43 112 70 84 78 91 95 39 54 87 Człopa 71,15 89 17 86 80 95 22 86 102 43 76 83 98 48 88 Przelewice 72,00 100 90 57 56 39 37 90 98 105 74 46 43 101 Aktywność obywatelska Środki UE z udziałem mieszk./1 mieszk. 95 4 Środki UE/1 mieszk. 29 55 Wskaźnik zależności bytowej Wskaźnik bezrobocia 25 84 Wskaźnik Aktywności Pracowniczej Wskaźnik Gini 52 66,46 Gmina WOE szkoły podstawowe Wskaźnik Obrotów Rynkowych Dochód/1 podatnika 66,08 75 Cedynia Ranga 74 Przybiernów LP 53 Profesjonalne Podmioty Gospodarujące Publiczny Rynek Pracy WOE gimnazja 96 102 59 98 67 59 87 46 71 103 91 85 45 83 98 112 3 48 45 91 Dobra Now. 74,08 111 102 101 74 60 30 99 53 80 70 59 22 102 92 St. .Dąbrowa 74,38 95 70 75 80 54 51 58 84 79 95 21 110 95 93 Lipiany 74,54 90 113 42 37 33 114 94 58 92 28 103 105 60 94 Świdwin(G) 74,69 99 62 38 82 30 77 74 47 100 108 89 75 90 95 Tuczno 76,00 82 86 83 95 86 47 89 68 24 67 75 102 84 96 Sławno(G) 76,54 88 77 90 65 95 32 83 65 91 64 88 58 99 97 Dobrzany 77,00 104 69 74 75 42 53 104 98 61 81 97 61 82 98 Grzmiąca 77,15 101 92 112 76 44 68 29 61 111 102 13 85 109 99 Karnice 77,15 109 98 96 106 102 44 80 39 104 87 20 92 26 100 Radowo Małe 77,46 107 93 85 57 66 59 56 76 87 103 35 71 112 101 Recz 77,62 94 101 61 49 81 89 50 86 102 91 67 31 107 102 Szczecinek (G) 77,77 87 71 96 85 87 67 98 4 108 104 33 96 75 103 Brojce 77,92 108 101 108 72 75 21 67 43 108 108 54 34 114 54 Aktywność obywatelska Środki UE z udziałem mieszk./1 mieszk. 32 46 Środki UE/1 mieszk. 95 87 Wskaźnik zależności bytowej Wskaźnik bezrobocia 40 112 Wskaźnik Aktywności Pracowniczej Wskaźnik Gini 91 73,69 Gmina WOE szkoły podstawowe Wskaźnik Obrotów Rynkowych Dochód/1 podatnika 72,54 90 Kozielice Ranga 89 Trzcińsko Zdr. LP Profesjonalne Podmioty Gospodarujące Publiczny Rynek Pracy WOE gimnazja 67 72 49 100 67 52 101 106 87 89 75 79 100 79 65 65 55 107 61 106 Białogard(G) 79,92 106 71 87 84 113 15 62 56 111 98 90 54 92 107 Polanów 80,00 67 72 86 87 84 71 54 67 100 82 113 53 104 108 Suchań 80,46 101 71 99 84 70 19 93 107 40 103 99 74 86 109 Dolice 80,54 85 66 105 78 96 65 61 106 57 85 92 45 106 110 Tychowo 82,54 73 66 80 97 89 78 72 40 111 102 109 93 63 111 Krzęcin 82,62 103 100 86 109 109 90 52 90 82 92 23 47 91 112 Brzeżno 83,00 111 110 93 88 100 101 3 81 98 112 32 78 72 113 Rąbino 83,92 114 110 84 68 44 70 91 45 102 93 94 80 96 114 Barwice 87,00 100 97 67 77 81 107 81 98 114 99 29 73 108 Aktywność obywatelska Środki UE z udziałem mieszk./1 mieszk. 82 88 Środki UE/1 mieszk. 96 76 Wskaźnik zależności bytowej Wskaźnik bezrobocia 61 86 Wskaźnik Aktywności Pracowniczej Wskaźnik Gini 81 78,85 Gmina WOE szkoły podstawowe Wskaźnik Obrotów Rynkowych Dochód/1 podatnika 78,54 105 Ińsko Ranga 104 Moryń LP 55 W tabeli rozgraniczono cztery kategorie gmin posługując się prostym kryterium podziału na kwartyle. Pierwszy obejmuje gminy z miejsc 1-29, drugi gmin z miejsc 30-57, trzeci gmin z miejsc 58-85 i czwarty gminy z miejsc 86-114. Rysunek 1 Kategorie gmin Wnioski, jakie można wyciągnąć z zestawienia oraz z obecności poszczególnych gmin w granicach danego kwartyla wydają się być oczywistymi. Wspólnotami zajmującymi pierwsze miejsca (od 1 do 29) są gminy skupione wokół największych miasta regionu (Szczecina i Koszalina, wliczając także oba te miasta) oraz te tworzące łącznik między nimi i położone w obszarze nadmorskim (wybrzeże). Dwoma osamotnionymi „wyspami” są miasta Wałcz i Szczecinek. Odległe przestrzennie gminy te dopełniają jednak wzorzec dominujący, którego rysem charakterystycznym jest miejskość oraz położenie terytorialne powodujące, iż region ten jest przedmiotem 56 zainteresowania, miejscem aktywności i podejmowania inwestycji, miejscem pracy, spędzania czasu, dokonywania zakupów itp. Daleko większych i daleko bardziej różnorodnych grup ludności niż tylko ich mieszkańcy. Rysunek 2 Kategorie gmin I i IV kwartyl Nieco mniej wyraźny i jednoznaczny wzór terytorialny tworzą gminy z czwartego kwartyla – miejsca od 86 do 114. Generalnie rzecz biorąc skupiają się one w południowo-wschodniej części regionu z dość liczną reprezentacja także w jego centrum. W odróżnieniu od poprzednich gmin charakteryzują się one tym, że z reguły stanowią przedmiot zainteresowania i aktywności jedynie własnych mieszkańców. Są peryferiami nie tylko w sensie przestrzennym ale także społecznym i gospodarczym. Z obu map a także z miejsc zajmowanych przez gminy z I-szego i IV-go kwartyli można jednak sformułować dwa co najmniej istotne wnioski rozwijające dokonane wcześniej spostrzeżenia. Pierwszy dotyczy wzorów 57 terytorialnych. Obie grupy gmin stykają się ze sobą w stosunkowo nielicznych przypadkach, i poza dwoma-trzema wyjątkami w ogóle się nie „mieszają”, nie „przeplatają” ze sobą – są w zasadzie oddzielone, tak jakby istniała specjalna strefa buforowa nie pozwalająca na bliższy kontakt między nimi. Byłoby, przy okazji, bardzo interesujące przekonać się czy podobna sytuacji ma miejsce w województwach ościennych – lubuskim, wielkopolskim i pomorskim. Mogłoby to prowadzić najpierw do postawienia pytania a potem do próby znalezienia na nie odpowiedzi, czy podziały administracyjne mają wpływ na dywersyfikacje stanu poszczególnych wspólnot terytorialnych? Nie mniej ważny jest drugi wniosek choć znowu dotyczy on dystansu między obu kategoriami gmin. Tym razem jednak nie chodzi o dystans przestrzenny. W każdym zestawieniu opartym na szeregowaniu, na ustalaniu kolejności muszą być miejsca pierwsze i miejsca ostatnie i musza one być przez kogoś (coś) zajęte, nawet jeśli dystans między nimi nie jest specjalnie duży. Rzecz w tym, iż wyniki osiągane przez gminy z I kwartyle w rankingach cząstkowych w znakomitej większości mieszczą się w zakresie 29-ciu pierwszych miejsc i wyjątkowo rzadko spadają na pozycje poniżej 86ej. W przypadku gmin z kwartyla IV jest dokładnie odwrotnie. Na 377 możliwych przypadków tylko 15 rezultatów cząstkowych mieściło się w zakresie miejsc 1-29, a 172 w zakresie miejsc 86-114. Jeśli chodzi o gminy z I-go kwartyla na 377 możliwe przypadki 207 razy plasowały się one na 29ciu pierwszych miejscach i na również 377 przypadków tylko 18 razy w obrębie ostatnich 29 miejsc. Wcale liczne miejsca w tym ostatnim kwartylu to zresztą w dużej mierze zasługa owego „niesprawiedliwego” wskaźnika premiująca profesjonalne podmioty gospodarcze, co w przypadku wielu gmin nadmorskich było oczekiwaniem nieco na wyrost. Inna sprawą jest np. cokolwiek zawstydzająco niski wynik gminy Dobra (Szczecińska) w przypadku Wskaźnika Osiągnięć Edukacyjnych (gimnazja) – jedyny zresztą w swoim rodzaju taki przypadek. Być może jednak również i tutaj 58 oczekiwanie, że gminie (i większości jej mieszkańców) będzie zależało na poziomie jedynego w jej granicach gimnazjum mogłoby być uznane za „niesprawiedliwe”. Większość mieszkańców posiadających dzieci w wieku gimnazjalnym i tak posyła je do szkół szczecińskich, a własne gimnazjum zdaje się niewiele ich obchodzić. Generalnie rzecz biorąc prawie pod każdym względem gminy z I-go kwartyla osiągały zdecydowanie lepsze wyniki niż gminy z IV kwartyla, zupełnie tak, jakby oprócz bariery przestrzennej były między nimi i inne bariery. Inaczej mówiąc zupełnie tak, jakby były to dwa odrębne światy nic (lub niewiele) mające ze sobą wspólnego. O nieprzenikalności tych dwóch światów świadczą także przypadki wiejskich gmin Wałcz i zwłaszcza Szczecinek. W odróżnieniu od miast (lokujących się w I-ym kwartylu) te sytuują się raczej bliżej końca listy. Pozycja miast w żaden sposób nie wpływa na pozycje otoczenia wiejskiego. Drugi wniosek dotyczy rezultatów „dziedzictwa”, jakim jest stworzenie województwa zachodniopomorskiego z dwóch dawniejszych województw – szczecińskiego i koszalińskiego z dodatkiem małych części z województw gorzowskiego, pilskiego i słupskiego. Wciąż obecne są dywagacji dociekające, która z tych części więcej na takim połączeniu zyskała, a która straciła (a może obie zyskały lub straciły?) nie uciekające i od rozważania kwestii powołania nowych województw (a właściwie odrodzenia koszalińskiego pod nową wszelako nazwą). Gminy rozpatrywane jako odrębne jednostki i odrębne wspólnoty nie maja jednak nic wspólnego z tymi dylematami. W I-szym kwartylu znalazło się 16 gmin z dawniejszego województwa szczecińskiego i 10 z dawniejszego województwa koszalińskiego (oraz 3 z pozostałych województw „wydzielających” swe części do województwa zachodniopomorskiego). Ale w IV-tym kwartylu znalazło się 15 gmin z dawnego województwa szczecińskiego i 8 z dawnego województwa koszalińskiego (oraz 6 z innych dawniejszych województw). Trudno jest twierdzić, że jakaś z tych poprzednich części nowego 59 województwa uprzywilejowaną stała się przy bardziej tworzeniu pokrzywdzona nowej lub struktury nadmiernie terytorialnej i administracyjnej. Prawdziwszym stwierdzeniem byłoby to mówiące, iż wszystkie poprzednie województwa miały swoje bieguny rozwoju i bieguny wszelakich niedostatków. Weszły z nimi do nowej struktury i nic się specjalnie nie zmieniło. Na żadnym z tych biegunów. W tym sensie nowe województwa wydają się rzeczywiście być tworami cokolwiek niepotrzebnymi, ale nie dlatego, że kogoś (lub coś) skrzywdziły albo niesprawiedliwie nagrodziły, ale dlatego, że niczego nie zmieniły, nic nowego nie wniosły. Pomysły na stworzenie (odtworzenie) nowych województw muszą się liczyć z tym, że akurat niewiele musi to wpłynąć na sytuację mieszkańców Ińska, Dolic czy Rąbina albo Brzeżna. Poniżej przedstawiono szereg tabel prezentujących miejsca gmin pod niektórymi względami. W każdej z nich wyróżniono gminy z I-go i IV –go kwartyli, tak aby wskazać dzielące je różnice. W bardzo niewielu przypadkach stykają się one ze sobą, nie mówiąc już o przeplataniu. Tabela prezentująca niektóre wielkości demograficzne została uszeregowana zgodnie ze wzrostem liczby mieszkańców w latach 20102015. Pierwsze miejsca zajmują na tej liście gminy stanowiące bezpośrednie sąsiedztwo znaczących ośrodków miejskich – w pierwszym rzędzie Szczecina i Koszalina ale także Stargardu i Polic. Gminy z Iv-go kwartyla raczej tracą mieszkańców, gminy z I-go raczej ich pozyskują. Poza Dobrą (Szczecińską) i w mniejszej mierze Kobylanka i Kołbaskowem zmiany w liczbie ludności (zarówno jeśli chodzi o wzrost, jak i spadek) nie są zmianami znaczącymi. Nie ma mowy np. o masowym wyludnianiu jakichś terenów, być może i dlatego, iż większość gmin z IV-go kwartyla w ogóle charakteryzuje się dość niską gęstością zaludnienia. Warto jednak zauważyć, że tylko 26 ze 114 gmin zwiększyło lub przynajmniej utrzymało (dotychczasową, z 2010 roku) liczbę ludności (w 2015 roku). 60 Tabela 3 LP 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 Wskaźniki obrazujące demograficzne Gmina Dobra (Szczecińska) Kobylanka Kołbaskowo Biesiekierz Świeszyno Kołobrzeg (G) Stargard (G) Rewal Goleniów Siemyśl Maszewo Manowo Ustronie Morskie Stara Dąbrowa Będzino Sławno (G) Osina Darłowo (G) Dygowo Kalisz Pomorski Borne Sulinowo Sianów Stepnica Stare Czarnowo Czaplinek Suchań Gryfino Bielice Wałcz (G) Kozielice Gościno niektóre spadek/wzros średni wzrost/spadek t ludności w dochód odsetka liczby wieku na ludności produkcyjnym jednego pomiędzy pomiędzy mieszkańc rokiem 2010 a rokiem 2010 a a w 2014 2015 2015 r. wielkości procent o jaki wzrósł dochód na jednego mieszkańca w latach 2010-2014 gęstość zaludnie nia na km2 123,69 120,84 2 881,08 117,20 186,47 114,90 111,66 107,58 105,83 105,29 104,74 103,19 102,45 102,32 101,94 101,87 112,39 110,95 105,94 107,29 103,15 105,55 100,12 99,46 101,84 102,45 98,88 1 879,42 2 225,67 1 898,83 1 737,54 1 736,49 1 182,87 1 832,01 1 878,24 1 188,20 1 105,63 1 610,93 120,58 120,18 125,02 129,80 123,22 127,43 118,77 122,67 129,60 130,69 118,24 41,83 114,40 55,19 50,81 73,14 40,05 93,80 80,74 35,10 41,85 36,70 101,73 99,75 1 446,13 123,61 65,01 101,52 101,47 101,37 101,21 100,86 100,66 102,95 99,66 101,74 101,78 101,21 99,74 1 008,11 1 373,53 993,04 1 197,47 1 117,01 1 165,29 134,01 126,44 119,22 123,40 131,95 123,80 33,00 51,81 31,77 29,54 29,72 43,57 100,66 97,39 1 320,54 130,96 15,31 100,39 99,34 1 229,55 119,53 20,23 100,30 100,24 100,13 100,00 100,00 99,89 99,78 99,72 99,66 99,65 100,61 100,42 97,77 97,22 100,10 95,28 99,98 100,20 98,41 98,40 1 332,50 1 170,18 1 474,42 1 232,37 893,86 1 756,28 1 017,32 1 129,75 908,47 1 206,84 120,51 126,16 117,53 119,56 117,35 115,85 112,64 120,68 116,37 127,89 60,44 16,91 25,21 32,91 32,81 126,58 37,26 22,03 27,63 44,75 61 LP 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 62 Gmina Postomino Świerzno Nowogard Gryfice Mielno Świnoujście Koszalin Barlinek Szczecin Kołobrzeg (M) Police Pyrzyce Brojce Tuczno Nowogródek Pomorski Szczecinek (M) Sławoborze Widuchowa Dębno Mieszkowice Marianowo Warnice Chojna Szczecinek (G) Boleszkowice Biały Bór Białogard (M) Choszczno Trzebiatów Kamień Pomorski Karlino Dobrzany Golczewo Stargard (M) Dolice spadek/wzros średni wzrost/spadek t ludności w dochód odsetka liczby wieku na ludności produkcyjnym jednego pomiędzy pomiędzy mieszkańc rokiem 2010 a rokiem 2010 a a w 2014 2015 2015 r. 99,65 99,42 1 232,25 99,61 98,52 984,86 99,58 96,49 1 358,84 99,56 96,71 1 451,27 99,45 96,44 1 502,67 99,38 95,07 1 805,70 99,34 93,89 1 966,02 99,28 100,87 1 524,02 99,22 94,84 1 960,92 99,18 94,58 1 757,24 99,15 94,69 1 828,00 99,14 96,42 1 361,15 99,14 97,03 927,70 99,08 98,20 1 112,30 procent o jaki wzrósł dochód na jednego mieszkańca w latach 2010-2014 129,83 117,02 120,40 113,56 125,30 120,58 113,78 127,49 114,69 111,42 118,84 115,16 117,66 120,11 gęstość zaludnie nia na km2 31,04 31,09 73,41 91,96 81,67 209,22 1107,91 76,02 1352,30 1796,76 165,61 96,78 32,28 20,22 99,06 99,75 1 026,31 113,56 23,16 99,02 99,02 98,96 98,94 98,83 98,79 98,75 98,71 98,69 98,67 98,63 98,57 98,55 98,46 95,21 98,85 99,74 98,16 98,12 99,21 99,86 98,75 99,79 98,25 97,28 96,12 95,85 97,19 1 668,00 1 043,01 1 009,63 1 259,58 1 046,52 1 018,21 947,21 1 146,91 1 049,20 1 106,36 1 062,73 1 468,81 1 445,53 1 284,24 114,87 120,03 121,39 120,17 124,79 117,56 122,21 116,51 126,35 124,60 104,53 117,32 116,58 113,91 842,85 22,43 26,39 65,76 30,84 31,20 41,23 41,87 18,80 22,28 19,75 945,00 90,20 73,64 98,37 94,71 1 408,44 120,50 69,17 98,32 98,30 98,24 98,24 98,22 96,60 98,59 97,93 93,26 98,55 1 186,81 934,79 1 313,88 1 726,22 965,25 118,69 113,48 125,10 117,38 119,37 65,80 37,30 34,17 1434,91 33,84 LP 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 Gmina Świdwin (G) Ostrowice Rymań Przelewice Wolin Łobez Człopa Pełczyce Dobra Nowogardzka Wałcz (M) Drawsko Pomorskie Tychowo Ińsko Chociwel Moryń Wierzchowo Myślibórz Rąbino Malechowo Węgorzyno Radowo Małe Bierzwnik Złocieniec Międzyzdroje Białogard (G) Karnice Świdwin (M) Płoty Banie Resko Lipiany Dziwnów TrzcińskoZdrój Nowe Warpno spadek/wzros średni wzrost/spadek t ludności w dochód odsetka liczby wieku na ludności produkcyjnym jednego pomiędzy pomiędzy mieszkańc rokiem 2010 a rokiem 2010 a a w 2014 2015 2015 r. 98,16 99,48 1 026,16 98,12 94,75 903,42 98,10 99,46 1 095,61 98,10 97,76 986,10 98,06 94,25 1 248,08 98,03 95,22 1 319,72 98,01 98,41 1 061,15 97,97 96,93 1 078,49 procent o jaki wzrósł dochód na jednego mieszkańca w latach 2010-2014 119,53 118,02 128,23 123,65 122,72 119,57 122,68 116,79 gęstość zaludnie nia na km2 24,62 17,08 27,86 32,74 37,62 62,78 14,42 39,66 97,96 96,58 946,08 118,31 38,43 97,95 94,06 1 633,51 116,36 682,65 97,94 94,99 1 415,86 116,73 47,92 97,92 97,91 97,88 97,81 97,77 97,77 97,74 97,71 97,68 97,66 97,66 97,62 97,59 97,55 97,47 97,37 97,36 97,33 97,31 97,29 97,26 96,66 97,91 96,84 94,84 95,40 95,07 96,48 98,23 97,35 95,69 97,59 100,56 94,17 99,00 97,48 94,15 97,03 96,87 95,40 95,12 93,29 1 143,35 1 039,27 1 146,71 1 012,44 1 221,58 1 269,23 1 017,01 1 160,08 1 079,95 1 006,03 1 193,15 1 356,12 1 656,55 978,66 1 020,66 1 607,10 1 074,80 1 017,53 1 356,07 1 070,18 1 520,43 118,32 119,44 120,15 115,50 127,42 116,33 121,79 130,65 124,83 125,46 128,09 121,60 124,05 117,84 127,16 118,67 122,94 117,84 122,33 117,03 115,28 19,80 23,32 37,26 34,71 18,97 62,09 21,16 28,58 27,91 20,30 19,96 78,92 57,62 23,86 30,96 705,27 37,79 31,20 28,68 63,52 105,63 97,25 96,75 971,07 118,78 32,50 97,24 97,30 1 396,08 120,30 8,35 63 LP 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 Gmina Grzmiąca Drawno Darłowo (M) Polanów Recz Krzęcin Cedynia Barwice Brzeżno Sławno (M) Przybiernów Połczyn-Zdrój Mirosławiec Bobolice spadek/wzros średni wzrost/spadek t ludności w dochód odsetka liczby wieku na ludności produkcyjnym jednego pomiędzy pomiędzy mieszkańc rokiem 2010 a rokiem 2010 a a w 2014 2015 2015 r. 97,21 97,69 1 025,26 97,18 96,24 1 201,71 97,16 92,10 1 484,62 97,16 97,01 1 143,03 97,03 96,64 1 010,85 97,02 98,00 983,01 96,90 96,52 968,55 96,86 96,47 956,35 96,79 96,39 926,07 96,75 92,38 1 473,10 96,67 96,80 1 169,59 96,64 94,01 1 302,67 96,52 93,86 1 433,89 95,50 94,33 1 233,40 procent o jaki wzrósł dochód na jednego mieszkańca w latach 2010-2014 119,63 118,94 119,34 127,80 116,43 117,99 116,75 117,61 126,15 116,33 130,65 119,71 114,99 121,69 W drugiej kolejności przytoczone zostały dane dotyczące dochodów osiąganych przez podatników w każdej z gmin w okresie 2010-2014 (aczkolwiek gminy plasujące się w przeciwległych kwartylach wyróżniono tylko dla danych z 2014 roku). W roku 2014 ostatnia na liście wielkości dochodów gmina z I-go kwartyla – Siemyśl – figurowała na 60 miejscu, pierwsza z kwartyla IV-go – Polanów – na 62. Różnica (także w wymiarach bezwzględnych – dochód/1 podatnika) niewielka, ale gminy z I-go kwartyla zajęły 24 z pierwszych 29 miejsc, a gminy z kwartyla IV-go 23 z ostatnich 29. Niezmiennie, przez wszystkie lata „najbogatszy” podatnik mieszka w gminie Dobra (Szczecińska) a „najbiedniejszy” w gminie Rąbino (aczkolwiek dystans między nimi się zmniejsza – w roku 2010 dochód podatnika z Dobrej wynosił 329% dochodu podatnika z Rąbina, w roku 2014 „tylko” 310%). 64 gęstość zaludnie nia na km2 24,14 16,20 700,80 22,75 31,35 26,96 23,99 33,62 25,49 797,31 22,28 45,54 27,17 25,51 Tabela 4. Średni dochód/1 podatnika (gminy z I-go i IV-go kwartyli zaznaczone tylko w kolumnie 2014 rok) LP 2010 2011 2012 2013 2014 1 DOBRA (SZCZECIŃSKA) 4 466,21 DOBRA (SZCZECIŃSKA) 4 572,20 DOBRA (SZCZECIŃSKA) 4 803,64 DOBRA (SZCZECIŃSKA) 5 357,85 DOBRA (SZCZECIŃSKA) 5 315,19 2 KOŁBASKOWO 3 367,07 KOŁBASKOWO 3 530,26 KOŁBASKOWO 3 710,12 KOŁBASKOWO 3 978,10 KOŁBASKOWO 4 033,61 3 REWAL 2 906,40 ŚWIESZYNO 3 418,08 REWAL 3 129,17 KOBYLANKA 3 209,44 KOBYLANKA 3 475,04 4 KOBYLANKA 2 853,81 KOBYLANKA 2 952,15 SZCZECIN 2 978,47 REWAL 3 116,05 REWAL 3 320,40 5 SZCZECIN 2 769,08 REWAL 2 944,84 KOBYLANKA 2 949,47 SZCZECIN 3 114,06 SZCZECIN 3 238,85 6 KOSZALIN 2 668,01 SZCZECIN 2 909,92 KOSZALIN 2 883,01 BIESIEKIERZ 3 035,79 BIESIEKIERZ 3 226,02 7 BIESIEKIERZ 2 593,88 KOSZALIN 2 773,19 POLICE 2 878,05 KOSZALIN 2 977,66 KOŁOBRZEG(G) 3 114,46 8 POLICE 2 570,11 BIESIEKIERZ 2 736,46 BIESIEKIERZ 2 866,18 POLICE 2 971,49 KOSZALIN 3 109,59 9 KOŁOBRZEG (M) 2 544,58 POLICE 2 730,50 GRYFINO 2 829,41 KOŁOBRZEG(G) 2 925,02 POLICE 3 081,60 10 GOLENIÓW 2 514,58 KOŁOBRZEG(G) 2 722,28 KOŁOBRZEG(G) 2 801,48 GRYFINO 2 901,09 GOLENIÓW 3 015,88 11 KOŁOBRZEG(G) 2 512,16 GRYFINO 2 678,77 GOLENIÓW 2 727,59 GOLENIÓW 2 854,36 GRYFINO 2 974,25 12 GRYFINO 2 510,44 GOLENIÓW 2 633,08 KOŁOBRZEG(M) 2 688,50 MIĘDZYZDROJE 2 840,91 ŚWIESZYNO 2 971,27 13 ŚWINOUJŚCIE 2 425,13 KOŁOBRZEG(M) 2 596,76 ŚWINOUJŚCIE 2 683,60 ŚWINOUJŚCIE 2 811,24 ŚWINOUJŚCIE 2 955,27 14 MIĘDZYZDROJE 2 357,29 ŚWINOUJŚCIE 2 588,92 MIĘDZYZDROJE 2 636,64 KOŁOBRZEG(M) 2 774,84 MIĘDZYZDROJE 2 907,24 2 868,06 15 STARGARD (M) 2 342,00 MIĘDZYZDROJE 2 519,58 DZIWNÓW 2 613,32 ŚWIESZYNO 2 758,76 KOŁOBRZEG (M) 16 DZIWNÓW 2 322,17 STARGARD (M) 2 497,88 ŚWIESZYNO 2 602,89 MANOWO 2 731,25 STARGARD (M) 2 777,06 17 MANOWO 2 317,16 MANOWO 2 460,73 STARGARD (M) 2 568,24 STARGARD(M) 2 666,00 MANOWO 2 758,10 65 LP 2010 18 SZCZECINEK(M) 2011 2012 2013 2014 2 313,80 DZIWNÓW 2 449,09 MANOWO 2 540,62 NOWE WARPNO 2 656,17 SZCZECINEK(M) 2 754,30 2 426,89 NOWE WARPNO 2 504,68 SZCZECINEK(M) 2 632,51 ŚWIDWIN(M) 2 676,15 19 ŚWIESZYNO 2 285,63 STARE CZARNOWO 20 WAŁCZ(M) 2 218,03 SZCZECINEK(M) 2 419,90 SZCZECINEK(M) 2 503,43 ŚWIDWIN(M) 2 572,64 NOWE WARPNO 2 667,43 2 379,57 ŚWIDWIN(M) 2 473,41 WAŁCZ(M) 2 569,63 DZIWNÓW 2 652,16 2 356,81 WAŁCZ(M) 2 439,65 DZIWNÓW 2 568,78 WAŁCZ(M) 2 630,85 2 361,29 STARE CZARNOWO 2 438,22 MIELNO 2 554,89 21 NOWE WARPNO 2 197,05 USTRONIE MORSKIE 22 ŚWIDWIN(M) 2 192,01 ŚWIDWIN(M) 23 STARE CZARNOWO 2 135,84 WAŁCZ(M) 2 348,65 STARE CZARNOWO 24 GRYFICE 2 099,57 NOWE WARPNO 2 343,86 BARLINEK 2 297,55 SŁAWNO(M) 2 427,17 25 SŁAWNO(M) 2 087,38 MIROSŁAWIEC 2 269,78 SŁAWNO(M) 2 295,96 BARLINEK 2 421,79 26 MIELNO 2 082,80 SŁAWNO(M) 2 243,39 MIELNO 2 294,44 CHOSZCZNO 2 411,48 BARLINEK 2 516,63 2 290,38 MIELNO 2 404,57 CHOSZCZNO 2 500,56 2 288,88 USTRONIE MORSKIE 2 373,87 GRYFICE 2 471,69 DRAWSKO POMORSKIE USTRONIE MORSKIE STARE CZARNOWO USTRONIE MORSKIE 2 524,49 2 517,10 27 CHOSZCZNO 2 067,74 BARLINEK 2 205,40 28 MIROSŁAWIEC 2 058,29 GRYFICE 2 199,43 29 DARŁOWO(M) 2 053,96 CHOSZCZNO 2 193,62 CHOSZCZNO 2 272,62 GRYFICE 2 371,57 SŁAWNO(M) 2 463,12 2 038,23 MIELNO 2 190,03 GRYFICE 2 253,41 DARŁOWO(M) 2 342,34 BIAŁOGARD(M) 2 444,47 2 035,87 DARŁOWO(M) 2 182,43 MIROSŁAWIEC 2 238,04 MIROSŁAWIEC 2 337,18 DARŁOWO(M) 2 424,75 2 020,66 DRAWSKO POMORSKIE 2 160,19 DARŁOWO(M) 2 236,73 BIAŁOGARD(M) 2 311,89 MIROSŁAWIEC 2 394,86 USTRONIE MORSKIE DRAWSKO POMORSKIE 30 31 32 BARLINEK 33 BIAŁOGARD(M) 2 017,17 BIAŁOGARD(M) 2 147,50 BIAŁOGARD(M) 2 202,18 34 NOWOGARD 2 000,46 KAMIEŃ POMORSKI 2 102,52 KAMIEŃ POMORSKI 2 183,22 66 KAMIEŃ POMORSKI DRAWSKO POMORSKIE 2 292,73 2 290,30 DRAWSKO POMORSKIE KAMIEŃ POMORSKI 2 384,86 2 367,67 LP 2010 35 KAMIEŃ POMORSKI 2011 2012 2013 2014 1 969,79 SIANÓW 2 084,92 PYRZYCE 2 139,07 NOWOGARD 2 272,54 BĘDZINO 2 356,70 36 OSINA 1 967,21 NOWOGARD 2 070,25 MYŚLIBÓRZ 2 133,56 PYRZYCE 2 232,45 NOWOGARD 2 343,55 37 PYRZYCE 1 963,53 STEPNICA 2 058,42 CHOCIWEL 2 116,85 DĘBNO 2 226,05 PYRZYCE 2 341,94 2 336,81 38 SIANÓW 1 938,89 PYRZYCE 2 050,43 DĘBNO 2 115,03 SIANÓW 2 211,65 KALISZ POMORSKI 39 BIAŁY BÓR 1 913,34 MYŚLIBÓRZ 2 038,49 NOWOGARD 2 114,50 RESKO 2 203,24 SIANÓW 2 326,24 40 MYŚLIBÓRZ 1 907,81 RESKO 2 029,58 SIANÓW 2 114,10 BĘDZINO 2 200,09 RESKO 2 310,67 41 TRZEBIATÓW 1 894,04 GOLCZEWO 2 026,72 ZŁOCIENIEC 2 100,56 ZŁOCIENIEC 2 196,78 DĘBNO 2 305,11 42 BĘDZINO 1 856,78 ZŁOCIENIEC 1 992,35 BĘDZINO 2 096,59 STEPNICA 2 181,80 STARGARD (G) 2 304,37 2 178,08 STEPNICA 2 294,38 43 DĘBNO 1 855,66 DĘBNO 1 991,84 STEPNICA 2 084,21 KALISZ POMORSKI 44 ZŁOCIENIEC 1 852,52 OSINA 1 975,58 GOLCZEWO 2 075,78 MYŚLIBÓRZ 2 175,47 MYŚLIBÓRZ 2 288,53 45 GOLCZEWO 1 829,98 BĘDZINO 1 970,31 RESKO 2 064,20 OSINA 2 169,08 ZŁOCIENIEC 2 276,00 2 062,01 CHOJNA 2 152,78 GOLCZEWO 2 260,47 46 RESKO 1 828,74 GOŚCINO 1 964,86 KALISZ POMORSKI 47 CHOJNA 1 826,84 BORNE SULINOWO 1 953,95 CHOJNA 2 058,84 GOLCZEWO 2 149,07 POSTOMINO 2 247,49 48 WOLIN 1 819,53 ŁOBEZ 1 952,70 POSTOMINO 2 046,73 CHOCIWEL 2 134,84 GOŚCINO 2 244,87 49 PRZYBIERNÓW 1 817,22 TRZEBIATÓW 1 951,98 ŁOBEZ 2 045,44 STARGARD (G) 2 125,10 WOLIN 2 243,59 2 124,19 50 STEPNICA 1 811,42 WOLIN 1 945,06 OSINA 2 039,31 BORNE SULINOWO 51 ŁOBEZ 1 802,95 BOLESZKOWICE 1 940,00 BIERZWNIK 2 033,88 TRZEBIATÓW 2 118,73 52 BORNE SULINOWO 1 802,56 CHOJNA 1 938,01 BORNE SULINOWO 2 031,13 BOBOLICE 2 117,73 BORNE SULINOWO POŁCZYNZDRÓJ PRZYBIERNÓW 2 227,67 2 223,45 2 212,48 67 LP 2010 2011 53 BOBOLICE 1 788,40 PRZYBIERNÓW 1 930,60 PRZYBIERNÓW 2 029,26 POSTOMINO 2 105,76 OSINA 2 203,03 54 POŁCZYNZDRÓJ 1 785,15 CHOCIWEL 1 917,70 WOLIN 2 019,09 WOLIN 2 103,36 CHOJNA 2 189,66 55 STARGARD (G) 1 781,76 STARGARD (G) 1 913,68 TRZEBIATÓW 2 016,22 PRZYBIERNÓW 2 101,99 ŁOBEZ 2 188,51 1 910,12 STARGARD (G) 2 015,12 ŁOBEZ 2 096,57 BOBOLICE 2 186,38 1 900,90 GOŚCINO 2 014,80 GOŚCINO 2 094,76 BIERZWNIK 2 176,12 2 009,15 POŁCZYNZDRÓJ 2 091,13 TRZEBIATÓW 2 168,43 56 GOŚCINO 1 765,59 57 MASZEWO 1 764,92 KALISZ POMORSKI POŁCZYNZDRÓJ 2012 2013 2014 58 BIELICE 1 759,82 MASZEWO 1 894,72 POŁCZYNZDRÓJ 59 POSTOMINO 1 758,30 DRAWNO 1 883,30 DRAWNO 2 001,86 DRAWNO 2 080,66 MALECHOWO 2 163,22 60 DRAWNO 1 752,55 BOBOLICE 1 870,55 BOBOLICE 1 994,57 BIERZWNIK 2 073,38 SIEMYŚL 2 162,35 61 KALISZ POMORSKI 1 748,20 POSTOMINO 1 859,27 CZAPLINEK 1 978,88 SIEMYŚL 2 052,99 CZAPLINEK 2 153,88 1 858,50 BOLESZKOWICE 1 943,24 CZAPLINEK 2 051,19 POLANÓW 2 137,10 62 CZAPLINEK 1 747,94 NOWOGRÓDEK POMORSKI 63 CHOCIWEL 1 744,52 KARLINO 1 847,86 WIERZCHOWO 1 940,44 KARLINO 2 047,12 CHOCIWEL 2 130,61 64 KARLINO 1 744,15 BIERZWNIK 1 827,98 MALECHOWO 1 932,98 WIERZCHOWO 1 998,38 KARLINO 2 129,89 65 WAŁCZ(G) 1 719,82 CZAPLINEK 1 825,50 KARLINO 1 918,84 POLANÓW 1 992,80 DARŁOWO(G) 2 128,76 66 NOWOGRÓDEK POMORSKI 1 708,41 MALECHOWO 1 820,51 NOWOGRÓDEK POMORSKI 1 913,29 WAŁCZ(G) 1 989,56 DRAWNO 2 114,33 67 MALECHOWO 1 684,49 WAŁCZ(G) 1 815,55 POLANÓW 1 903,53 TYCHOWO 1 980,95 WIERZCHOWO 2 107,55 68 SIEMYŚL 1 682,82 SIEMYŚL 1 814,33 PEŁCZYCE 1 889,89 BOLESZKOWICE 1 980,71 MASZEWO 2 085,46 69 DYGOWO 1 680,28 BIELICE 1 807,70 TUCZNO 1 883,64 RYMAŃ 1 970,21 DYGOWO 2 079,48 70 POLANÓW 1 669,86 POLANÓW 1 791,38 WAŁCZ(G) 1 883,05 MALECHOWO 1 969,79 WAŁCZ(G) 2 065,72 68 LP 2010 2011 2012 2013 2014 71 CEDYNIA 1 659,14 DYGOWO 1 791,00 MASZEWO 1 883,05 WIDUCHOWA 1 966,69 BOLESZKOWICE 2 054,67 72 WIERZCHOWO 1 649,43 WIERZCHOWO 1 787,66 WIDUCHOWA 1 877,75 MASZEWO 1 961,17 TYCHOWO 2 053,32 73 BANIE 1 644,74 DARŁOWO(G) 1 770,43 SIEMYŚL 1 863,90 BIAŁY BÓR 1 951,52 BIELICE 2 052,26 74 TYCHOWO 1 640,24 SŁAWOBORZE 1 768,10 BANIE 1 857,18 DYGOWO 1 947,27 RYMAŃ 2 044,17 75 MORYŃ 1 636,53 TYCHOWO 1 763,80 DYGOWO 1 850,95 PEŁCZYCE 1 941,98 WIDUCHOWA 2 030,58 76 BIERZWNIK 1 634,47 BIAŁY BÓR 1 754,71 TYCHOWO 1 846,56 BANIE 1 935,95 SZCZECINEK(G) 2 026,96 STARA DĄBROWA NOWOGRÓDEK POMORSKI 77 PEŁCZYCE 1 622,94 BANIE 1 746,39 BIAŁY BÓR 1 846,46 DARŁOWO(G) 1 930,18 78 MARIANOWO 1 621,51 PEŁCZYCE 1 737,67 DARŁOWO(G) 1 842,84 SŁAWOBORZE 1 929,63 79 SŁAWOBORZE 1 620,27 CZŁOPA 1 737,18 MORYŃ 1 839,72 NOWOGRÓDEK POMORSKI 1 929,05 PEŁCZYCE 1 997,93 BOLESZKOWICE 1 619,23 CEDYNIA 1 734,86 DOLICE 1 826,80 TUCZNO 1 924,81 MIESZKOWICE 1 995,33 1 618,30 MORYŃ 1 734,05 MIESZKOWICE 1 819,44 PŁOTY 1 919,38 PŁOTY 1 989,37 1 733,23 SŁAWOBORZE 1 818,27 CEDYNIA 1 913,16 MARIANOWO 1 989,04 MIESZKOWICE 1 912,14 BANIE 1 988,16 80 81 LIPIANY 2 013,53 2 005,32 82 SŁAWNO(G) 1 611,56 TRZCIŃSKOZDRÓJ 83 SZCZECINEK(G) 1 603,27 IŃSKO 1 730,97 PŁOTY 1 812,68 84 IŃSKO 1 601,73 MIESZKOWICE 1 723,48 MARIANOWO 1 809,12 MORYŃ 1 909,97 BIAŁY BÓR 1 982,23 85 TUCZNO 1 598,68 DOLICE 1 723,43 IŃSKO 1 808,00 BIELICE 1 907,86 IŃSKO 1 978,96 86 DOLICE 1 596,13 WIDUCHOWA 1 718,00 SŁAWNO(G) 1 802,40 DOLICE 1 900,71 SŁAWOBORZE 1 978,83 87 ŚWIERZNO 1 587,36 TUCZNO 1 712,69 BIELICE 1 802,02 RECZ 1 880,93 MORYŃ 1 973,31 88 WIDUCHOWA 1 586,16 WĘGORZYNO 1 709,67 RYMAŃ 1 802,01 CZŁOPA 1 879,37 WĘGORZYNO 1 972,31 89 DARŁOWO(G) 1 585,65 SŁAWNO(G) 1 703,01 WĘGORZYNO 1 790,18 WĘGORZYNO 1 875,10 DOLICE 1 967,53 69 LP 2010 90 RYMAŃ 1 582,23 MARIANOWO 1 701,74 CEDYNIA 1 787,61 TRZCIŃSKO-ZD. 1 865,09 TUCZNO 1 966,71 91 CZŁOPA 1 581,07 PŁOTY 1 699,37 LIPIANY 1 778,84 SŁAWNO(G) 1 860,34 CZŁOPA 1 965,70 92 PŁOTY 1 573,29 SZCZECINEK(G) 1 697,42 SZCZECINEK(G) 1 774,32 LIPIANY 1 859,55 TRZCIŃSKO-ZD. 1 963,30 93 RECZ 1 566,17 LIPIANY 1 685,90 RECZ 1 769,26 IŃSKO 1 859,54 LIPIANY 1 941,46 94 ŚWIDWIN(G) 1 556,96 RYMAŃ 1 681,55 CZŁOPA 1 767,12 SZCZECINEK(G) 1 850,25 SŁAWNO(G) 1 936,17 95 WĘGORZYNO 1 555,65 GRZMIĄCA 1 677,66 TRZCIŃSKO-ZD. 1 765,01 MARIANOWO 1 844,22 CEDYNIA 1 928,26 1 840,35 ŚWIDWIN(G) 1 917,72 96 MIESZKOWICE 2011 1 554,15 ŚWIERZNO 2012 2013 2014 1 673,74 ŚWIERZNO 1 762,82 STARA DĄBROWA 1 750,02 ŚWIDWIN(G) 1 827,73 ŚWIERZNO 1 905,85 PRZELEWICE 1 888,58 97 DOBRZANY 1 552,08 RECZ 1 666,12 STARA DĄBROWA 98 TRZCIŃSKO-ZD. 1 546,89 SUCHAŃ 1 641,40 BARWICE 1 739,29 OSTROWICE 1 811,31 99 SUCHAŃ 1 536,05 PRZELEWICE 1 614,68 SUCHAŃ 1 722,91 PRZELEWICE 1 805,22 RECZ 1 887,84 100 OSTROWICE 1 534,52 BARWICE 1 614,65 PRZELEWICE 1 722,49 BARWICE 1 801,33 BARWICE 1 862,07 101 GRZMIĄCA 1 524,31 STARA DĄBROWA 1 613,60 GRZMIĄCA 1 712,10 ŚWIERZNO 1 795,11 KRZĘCIN 1 860,71 102 BARWICE 1 501,12 ŚWIDWIN(G) 1 610,53 DOBRZANY 1 677,91 GRZMIĄCA 1 786,13 KARNICE 1 851,68 103 BIAŁOGARD(G) 1 497,86 KRZĘCIN 1 607,96 KRZĘCIN 1 676,90 KRZĘCIN 1 776,74 SUCHAŃ 1 849,37 104 STARA DĄBROWA 1 492,70 DOBRZANY 1 588,73 ŚWIDWIN(G) 1 669,81 WARNICE 1 753,92 GRZMIĄCA 1 847,25 105 KRZĘCIN 1 491,16 RADOWO MAŁE 1 557,10 OSTROWICE 1 664,63 BIAŁOGARD(G) 1 744,79 BIAŁOGARD(G) 1 842,31 106 PRZELEWICE 1 489,21 BROJCE 1 556,25 RADOWO MAŁE 1 655,29 SUCHAŃ 1 726,94 OSTROWICE 1 837,62 107 BROJCE 1 451,82 OSTROWICE 1 553,73 BIAŁOGARD(G) 1 643,68 RADOWO MAŁE 1 722,81 DOBRZANY 1 824,05 108 DOBRA 1 449,94 WARNICE 1 547,88 WARNICE 1 625,77 BROJCE 1 706,22 WARNICE 1 802,42 70 LP 2010 2011 2012 2013 2014 109 RADOWO MAŁE 1 449,69 BIAŁOGARD(G) 1 543,31 BROJCE 1 620,18 DOBRZANY 1 698,01 RADOWO MAŁE 1 798,33 110 WARNICE 1 443,57 DOBRA 1 541,54 BRZEŻNO 1 596,79 BRZEŻNO 1 677,99 BRZEŻNO 1 783,89 111 KARNICE 1 431,48 KARNICE 1 512,48 DOBRA 1 586,33 KARNICE 1 677,81 KOZIELICE 1 771,22 112 KOZIELICE 1 427,98 BRZEŻNO 1 509,95 KARNICE 1 580,70 DOBRA 1 660,65 BROJCE 1 768,18 113 BRZEŻNO 1 384,81 KOZIELICE 1 482,40 KOZIELICE 1 543,96 KOZIELICE 1 651,64 DOBRA 1 746,30 114 RĄBINO 1 354,23 RĄBINO 1 434,94 RĄBINO 1 527,64 RĄBINO 1 622,39 RĄBINO 1 713,60 71 Dochody podatników, a w ślad za nimi także ogółu mieszkańców gmin wykazują tendencje niwelujące, co jest zresztą normalnym procesem. W przypadku mniejszych wartości początkowych taki sam np. przyrost waży więcej niż w przypadku wyższych wartości początkowych. Na liście gmin uszeregowanych pod względem wzrostu dochodów na 1 mieszkańca (w przypadku podatników zmiany kolejności byłyby niewielkie, wręcz nieznaczące) pierwsze miejsca zajmują gminy z IV-go kwartyla. Tabela 5. LP 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 72 Wzrost dochodu na jednego mieszkańca w latach 2010-2014 Gmina Stara Dąbrowa Darłowo (G) Kalisz Pomorski Maszewo Malechowo Przybiernów Postomino Świeszyno Siemyśl Rymań Bierzwnik Gościno Polanów Barlinek Stargard (G) Wierzchowo Karnice Będzino Szczecinek (G) Stepnica Brzeżno Radowo Małe Mielno Golczewo Biesiekierz Węgorzyno Mieszkowice procent o jaki wzrósł dochód na jednego mieszkańca w latach 2010-2014 134,01 131,95 130,96 130,69 130,65 130,65 129,83 129,80 129,60 128,23 128,09 127,89 127,80 127,49 127,43 127,42 127,16 126,44 126,35 126,16 126,15 125,46 125,30 125,10 125,02 124,83 124,79 średni dochód na jednego mieszkańca w 2010 r. 752,25 846,53 1 008,32 846,02 887,91 895,19 949,13 1 338,59 916,82 854,44 931,51 943,64 894,36 1 195,36 928,24 958,70 802,64 1 086,33 830,41 927,51 734,08 801,88 1 199,28 1 050,25 1 518,82 865,12 838,64 średni dochód na jednego mieszkańca w 2014 r. 1 008,11 1 117,01 1 320,54 1 105,63 1 160,08 1 169,59 1 232,25 1 737,54 1 188,20 1 095,61 1 193,15 1 206,84 1 143,03 1 524,02 1 182,87 1 221,58 1 020,66 1 373,53 1 049,20 1 170,18 926,07 1 006,03 1 502,67 1 313,88 1 898,83 1 079,95 1 046,52 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 Boleszkowice Międzyzdroje Dygowo Przelewice Ustronie Morskie Osina Kołobrzeg (G) Płoty Wolin Człopa Goleniów Resko Warnice Rąbino Bobolice Złocieniec Widuchowa Wałcz (G) Kobylanka Świnoujście Sianów Kamień Pomorski Nowogard Nowe Warpno Kołbaskowo Dębno Chociwel Tuczno Sławoborze Połczyn-Zdrój Grzmiąca Łobez Czaplinek Borne Sulinowo Świdwin (G) Ińsko Dolice Darłowo (M) Sławno (G) Drawno Police Trzcińsko-Zdrój Rewal Karlino Świdwin (M) Tychowo Dobra Nowogardzka Manowo 124,60 124,05 123,80 123,65 123,61 123,40 123,22 122,94 122,72 122,68 122,67 122,33 122,21 121,79 121,69 121,60 121,39 120,68 120,58 120,58 120,51 120,50 120,40 120,30 120,18 120,17 120,15 120,11 120,03 119,71 119,63 119,57 119,56 119,53 119,53 119,44 119,37 119,34 119,22 118,94 118,84 118,78 118,77 118,69 118,67 118,32 118,31 118,24 887,93 1 335,36 941,25 797,48 1 169,90 970,39 1 409,26 874,24 1 017,00 865,00 1 531,10 1 108,57 775,05 835,06 1 013,53 1 115,20 831,74 936,12 1 558,61 1 497,47 1 105,71 1 168,85 1 128,65 1 160,49 1 851,92 1 048,14 954,38 926,06 868,96 1 088,16 857,05 1 103,72 1 030,75 1 028,66 858,50 870,11 808,62 1 244,05 832,94 1 010,34 1 538,18 817,55 1 542,49 999,96 1 354,28 966,34 799,68 1 362,37 1 106,36 1 656,55 1 165,29 986,10 1 446,13 1 197,47 1 736,49 1 074,80 1 248,08 1 061,15 1 878,24 1 356,07 947,21 1 017,01 1 233,40 1 356,12 1 009,63 1 129,75 1 879,42 1 805,70 1 332,50 1 408,44 1 358,84 1 396,08 2 225,67 1 259,58 1 146,71 1 112,30 1 043,01 1 302,67 1 025,26 1 319,72 1 232,37 1 229,55 1 026,16 1 039,27 965,25 1 484,62 993,04 1 201,71 1 828,00 971,07 1 832,01 1 186,81 1 607,10 1 143,35 946,08 1 610,93 73 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 74 Ostrowice Krzęcin Banie Białogard (G) Brojce Barwice Marianowo Stare Czarnowo Stargard (M) Suchań Białogard (M) Dobra (Szczecińska) Lipiany Świerzno Pełczyce Cedynia Drawsko Pomorskie Choszczno Chojna Recz Kozielice Wałcz (M) Myślibórz Sławno (M) Gryfino Moryń Dziwnów Pyrzyce Mirosławiec Szczecinek (M) Szczecin Trzebiatów Koszalin Gryfice Nowogródek Pomorski Dobrzany Bielice Kołobrzeg (M) Biały Bór 118,02 117,99 117,84 117,84 117,66 117,61 117,56 117,53 117,38 117,35 117,32 117,20 117,03 117,02 116,79 116,75 116,73 116,58 116,51 116,43 116,37 116,36 116,33 116,33 115,85 115,50 115,28 115,16 114,99 114,87 114,69 113,91 113,78 113,56 113,56 113,48 112,64 111,42 104,53 765,50 833,15 863,46 830,48 788,43 813,16 866,11 1 254,45 1 470,61 761,69 1 251,96 2 458,25 914,42 841,63 923,46 829,57 1 212,91 1 239,98 984,37 868,18 780,67 1 403,90 1 091,05 1 266,36 1 516,03 876,56 1 318,92 1 182,00 1 247,00 1 452,13 1 709,73 1 127,46 1 727,98 1 277,94 903,74 823,76 903,19 1 577,16 1 016,65 903,42 983,01 1 017,53 978,66 927,70 956,35 1 018,21 1 474,42 1 726,22 893,86 1 468,81 2 881,08 1 070,18 984,86 1 078,49 968,55 1 415,86 1 445,53 1 146,91 1 010,85 908,47 1 633,51 1 269,23 1 473,10 1 756,28 1 012,44 1 520,43 1 361,15 1 433,89 1 668,00 1 960,92 1 284,24 1 966,02 1 451,27 1 026,31 934,79 1 017,32 1 757,24 1 062,73 Dane zestawiające „produktywność” z osiąganymi (w przeliczeniu na mieszkańca) dochodami zostały zestawione zgodnie z przeliczeniem tej „produktywności” na 1 mieszkańca. Obroty zarejestrowane na terenie każdej z gmin (i będące podstawą do wyliczenia podatku VAT) zsumowano z lat 2010-2014, podobnie zresztą jak całkowite dochody (podatników) z tych lat. Liczbę mieszkańców służącą do dokonania kolejnych obliczeń zaczerpnięto z 2014 roku (ostatniego, dla którego można było ustalić i obroty i dochody) w przekonaniu, że niewiele odbiega ona od możliwej średniej z lat 2010-2015. Absolutnym „rekordzistą” jest tutaj społeczność gminy Kobylanka, aczkolwiek można zasadnie wątpić w to czy na jej wynik złożyły się osobiste wysiłki i wydatki mieszkańców. W każdym bądź razie relację „produktywności do dochodu” można odczytywać jako informację, że w zamian za każdą złotówkę, jaką mieszkańcy gminy otrzymują w postaci dochodów z pracy, z własnej działalności gospodarczej lub ze świadczeń „wypracowują” jakiś „produkt” o wartości 52 zł. W przypadku społeczności gmin Goleniów i Cedynia również znacząco odbiegających w poziomach „produktywności” od pozostałych gmin także można domniemywać wpływu pewnych czynników kształtujących się niezależnie od osobistych „zasług” mieszkańców – np. park przemysłowy w Goleniowie, czy stacja benzynowa (i inne udogodnienia nadgraniczne) w Cedyni. W końcówce tabeli częściej znajdują się gminy z IV-go kwartyla oraz gminy o raczej nielicznej ludności. I jednym i drugim trudniej jest wygenerować znaczniejsze obroty, na ich terenie też nie znajdują się żadne instalacje (podmioty, inwestorzy itp.), które byłyby w stanie to uczynić niezależnie od tego, jak liczna byłaby miejscowa wspólnota. 75 Tabela 6 LP 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 Zestawienie „produktywności” z dochodami. Gmina KOBYLANKA GOLENIÓW CEDYNIA POLICE SZCZECINEK (M) SZCZECIN DOBRA (SZCZECIŃSKA) KOŁBASKOWO BIESIEKIERZ KOSZALIN USTRONIE MORSKIE KARLINO REWAL STARGARD (M) BARLINEK STARE CZARNOWO 76 Obroty będące podstawą podatku VAT Dochody ogółem (PIT) Ogółem w okresie 20102014 „Produktyw Dochody/ ność”/1 1 mieszkańca mieszkańc a 24 760 708 902,82 63 623 812 934,93 4 178 192 318,65 35 798 322 900,18 Przeciętnie w roku Przeciętnie miesięcznie „Produkty wność”/1 mieszkańc a Dochody/ 1 mieszkańc a „Produkty wność”/1 mieszkańc a Dochod y/1 mieszka ńca 476 185 374,24 3 584 351 800,16 239 432 927,45 4 262 954 318,44 4 896 323,69 1 781 730,46 957 861,60 857 547,56 94 163,61 100 376,71 54 890,63 102 118,92 979 264,74 356 346,09 191 572,32 171 509,51 18 832,72 20 075,34 10 978,13 20 423,78 81 605,39 29 695,51 15 964,36 14 292,46 1 569,39 1 672,95 914,84 1 701,98 Relacja „produkty wności” do dochodu (miesięczni e) 52,00 17,75 17,45 8,40 32 542 134 790,13 3 786 542 459,54 802 815,71 93 414,15 160 563,14 18 682,83 13 380,26 1 556,90 8,59 289 308 925 421,61 44 882 729 377,07 710 518,51 110 228,23 142 103,70 22 045,65 11 841,98 1 837,14 6,45 13 332 093 251,47 2 956 468 870,98 661 839,42 146 766,72 132 367,88 29 353,34 11 030,66 2 446,11 4,51 7 662 415 023,01 3 932 085 865,15 65 752 756 141,31 1 383 757 570,92 633 504 774,32 12 027 553 617,67 647 765,24 607 459,58 605 430,29 116 980,10 97 868,80 110 745,86 129 553,05 121 491,92 121 086,06 23 396,02 19 573,76 22 149,17 10 796,09 10 124,33 10 090,50 1 949,67 1 631,15 1 845,76 5,54 6,21 5,47 2 193 478 873,55 292 265 008,08 593 313,19 79 054,64 118 662,64 15 810,93 9 888,55 1 317,58 7,51 5 490 294 008,48 2 032 283 037,94 35 002 503 905,09 9 896 202 608,32 612 916 155,86 377 863 830,90 6 684 683 776,93 1 574 223 564,98 589 340,28 528 414,73 507 856,76 501 352,78 65 791,77 98 248,53 96 989,11 79 751,94 117 868,06 105 682,95 101 571,35 100 270,56 13 158,35 19 649,71 19 397,82 15 950,39 9 822,34 8 806,91 8 464,28 8 355,88 1 096,53 1 637,48 1 616,49 1 329,20 8,96 5,38 5,24 6,29 1 935 396 016,96 319 725 593,54 501 268,07 82 809,01 100 253,61 16 561,80 8 354,47 1 380,15 6,05 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 SIEMYŚL ŚWINOUJŚCIE PYRZYCE STEPNICA KOŁOBRZEG(M ) WAŁCZ(M) KOZIELICE CZAPLINEK KOŁOBRZEG(G ) SŁAWNO(M) DZIWNÓW GOŚCINO PRZYBIERNÓW GOLCZEWO NOWOGRÓDE K POMORSKI OSINA WĘGORZYNO POŁCZYNZDRÓJ CHOJNA ŚWIDWIN(G) BĘDZINO MIĘDZYZDROJ E NOWOGARD MIELNO LIPIANY 1 731 335 053,37 18 442 438 345,74 8 420 007 581,89 2 087 992 767,78 231 487 274,73 4 089 964 515,07 1 505 085 801,44 321 631 358,90 460 706,51 446 807,79 426 545,47 420 542,35 61 598,53 99 088,20 76 245,48 64 779,73 92 141,30 89 361,56 85 309,09 84 108,47 12 319,71 19 817,64 15 249,10 12 955,95 7 678,44 7 446,80 7 109,09 7 009,04 1 026,64 1 651,47 1 270,76 1 079,66 7,48 4,51 5,59 6,49 19 622 168 216,27 4 661 810 453,82 419 995,04 99 781,90 83 999,01 19 956,38 6 999,92 1 663,03 4,21 10 897 938 764,25 1 077 854 682,16 4 693 904 842,49 2 406 575 485,68 132 051 179,52 816 095 944,18 418 620,17 409 208,31 390 248,16 92 443,26 50 133,33 67 849,68 83 724,03 81 841,66 78 049,63 18 488,65 10 026,67 13 569,94 6 977,00 6 820,14 6 504,14 1 540,72 835,56 1 130,83 4,53 8,16 5,75 3 753 462 285,48 964 457 805,79 357 984,00 91 984,53 71 596,80 18 396,91 5 966,40 1 533,08 3,89 4 478 106 092,68 1 371 841 182,26 1 761 791 079,39 1 721 620 188,72 1 940 528 090,26 1 082 121 418,77 352 816 287,70 336 322 495,74 322 384 684,11 428 533 523,37 349 170,07 341 934,49 339 720,61 335 337,01 324 394,53 84 375,94 87 940,25 64 852,00 62 794,06 71 637,17 69 834,01 68 386,90 67 944,12 67 067,40 64 878,91 16 875,19 17 588,05 12 970,40 12 558,81 14 327,43 5 819,50 5 698,91 5 662,01 5 588,95 5 406,58 1 406,27 1 465,67 1 080,87 1 046,57 1 193,95 4,14 3,89 5,24 5,34 4,53 1 083 571 190,29 197 726 255,51 319 449,05 58 291,94 63 889,81 11 658,39 5 324,15 971,53 5,48 933 025 822,22 2 200 083 956,28 194 639 420,44 420 331 828,59 309 051,28 306 845,74 64 471,49 58 623,69 61 810,26 61 369,15 12 894,30 11 724,74 5 150,85 5 114,10 1 074,52 977,06 4,79 5,23 4 813 071 858,34 1 140 750 212,34 305 611,27 72 433,18 61 122,25 14 486,64 5 093,52 1 207,22 4,22 4 119 506 395,59 1 798 489 693,57 2 532 915 594,59 902 957 175,50 341 639 497,62 624 445 427,65 295 580,57 294 931,07 294 833,62 64 788,49 56 024,84 72 686,00 59 116,11 58 986,21 58 966,72 12 957,70 11 204,97 14 537,20 4 926,34 4 915,52 4 913,89 1 079,81 933,75 1 211,43 4,56 5,26 4,06 1 936 020 632,71 599 596 247,61 294 093,97 91 082,52 58 818,79 18 216,50 4 901,57 1 518,04 3,23 7 279 587 218,63 1 469 719 220,13 1 716 144 141,25 1 842 322 948,70 406 533 752,18 363 902 251,65 292 423,36 289 200,95 283 566,45 74 006,71 79 994,84 60 129,26 58 484,67 57 840,19 56 713,29 14 801,34 15 998,97 12 025,85 4 873,72 4 820,02 4 726,11 1 233,45 1 333,25 1 002,15 3,95 3,62 4,72 77 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 ŚWIDWIN(M) STARGARD (G) SIANÓW PEŁCZYCE ŚWIERZNO GRYFINO RESKO WARNICE GRYFICE MIROSŁAWIEC PRZELEWICE DĘBNO BIAŁOGARD(M) DARŁOWO(M) BIERZWNIK RECZ BOBOLICE TRZEBIATÓW KAMIEŃ POMORSKI DRAWSKO POMORSKIE MALECHOWO MYŚLIBÓRZ WOLIN MANOWO ŚWIESZYNO CHOSZCZNO KALISZ POMORSKI 78 4 380 876 852,81 3 478 857 293,61 3 642 470 949,34 2 083 533 285,32 1 139 551 214,94 8 327 311 467,35 2 063 109 685,46 890 696 195,55 5 862 609 205,25 1 345 185 422,74 1 283 934 416,29 4 970 285 730,78 5 809 572 090,37 3 218 260 944,16 1 086 586 217,74 1 278 066 171,04 2 106 580 130,73 3 681 611 088,28 1 410 831 002,41 776 605 509,00 999 225 889,80 488 568 293,96 235 661 315,35 3 186 403 959,47 617 553 137,91 185 666 022,52 1 946 904 756,64 453 350 721,65 286 073 512,81 1 463 077 618,70 2 016 579 011,19 1 167 063 358,29 316 667 363,87 324 261 986,88 647 113 102,44 1 203 227 299,17 281 041,63 274 098,43 265 215,59 261 618,95 261 604,96 258 788,97 251 721,53 249 774,59 243 960,27 243 252,34 239 853,24 237 301,78 236 440,20 228 911,09 226 183,64 226 006,40 222 918,53 222 037,94 90 507,51 61 188,58 72 755,63 61 347,10 54 100,39 99 024,30 75 348,11 52 065,63 81 016,39 81 980,24 53 441,72 69 853,31 82 071,51 83 011,83 65 917,44 57 340,76 68 477,58 72 566,63 56 208,33 54 819,69 53 043,12 52 323,79 52 320,99 51 757,79 50 344,31 49 954,92 48 792,05 48 650,47 47 970,65 47 460,36 47 288,04 45 782,22 45 236,73 45 201,28 44 583,71 44 407,59 18 101,50 12 237,72 14 551,13 12 269,42 10 820,08 19 804,86 15 069,62 10 413,13 16 203,28 16 396,05 10 688,34 13 970,66 16 414,30 16 602,37 13 183,49 11 468,15 13 695,52 14 513,33 4 684,03 4 568,31 4 420,26 4 360,32 4 360,08 4 313,15 4 195,36 4 162,91 4 066,00 4 054,21 3 997,55 3 955,03 3 940,67 3 815,18 3 769,73 3 766,77 3 715,31 3 700,63 1 508,46 1 019,81 1 212,59 1 022,45 901,67 1 650,41 1 255,80 867,76 1 350,27 1 366,34 890,70 1 164,22 1 367,86 1 383,53 1 098,62 955,68 1 141,29 1 209,44 3,11 4,48 3,65 4,26 4,84 2,61 3,34 4,80 3,01 2,97 4,49 3,40 2,88 2,76 3,43 3,94 3,26 3,06 3 202 693 314,10 1 128 246 822,82 221 195,75 77 922,98 44 239,15 15 584,60 3 686,60 1 298,72 2,84 3 650 794 681,89 1 327 350 282,39 220 805,29 80 280,05 44 161,06 16 056,01 3 680,09 1 338,00 2,75 1 419 182 040,86 4 369 139 656,72 2 617 265 226,19 1 457 905 419,58 1 415 921 509,62 4 611 554 038,59 400 783 158,05 1 453 201 830,89 842 127 740,60 607 441 181,95 643 652 099,56 1 794 395 008,24 218 134,34 213 869,48 212 113,24 211 874,06 210 046,21 207 121,22 61 602,08 71 134,26 68 249,27 88 278,04 95 483,18 80 592,63 43 626,87 42 773,90 42 422,65 42 374,81 42 009,24 41 424,24 12 320,42 14 226,85 13 649,85 17 655,61 19 096,64 16 118,53 3 635,57 3 564,49 3 535,22 3 531,23 3 500,77 3 452,02 1 026,70 1 185,57 1 137,49 1 471,30 1 591,39 1 343,21 3,54 3,01 3,11 2,40 2,20 2,57 1 518 852 699,46 513 090 586,11 206 225,76 69 666,07 41 245,15 13 933,21 3 437,10 1 161,10 2,96 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 BARWICE STARA DĄBROWA ZŁOCIENIEC WAŁCZ(G) BANIE CHOCIWEL MIESZKOWICE TYCHOWO PŁOTY MASZEWO DARŁOWO(G) ŁOBEZ RYMAŃ RADOWO MAŁE DOBRZANY RĄBINO BRZEŻNO KRZĘCIN BIAŁOGARD(G) POLANÓW CZŁOPA IŃSKO SŁAWNO(G) SUCHAŃ TUCZNO KARNICE BOLESZKOWIC E 1 778 634 568,71 470 302 642,38 203 179,64 53 724,31 40 635,93 10 744,86 3 386,33 895,41 3,78 733 166 034,83 194 183 589,84 196 401,30 52 018,11 39 280,26 10 403,62 3 273,35 866,97 3,78 2 937 661 399,60 2 413 070 429,49 1 211 311 084,55 1 098 127 518,07 1 349 471 575,99 1 194 917 729,95 1 556 489 686,63 1 476 422 407,25 1 351 356 449,73 2 390 205 873,49 666 072 177,76 1 159 231 831,46 780 467 002,09 368 218 867,69 393 134 196,50 422 896 347,92 445 464 779,70 535 212 149,67 507 024 687,30 468 655 991,91 1 050 498 138,56 239 306 551,69 190 608,71 190 380,31 188 033,39 182 413,21 182 041,22 171 708,25 171 268,67 168 042,61 167 912,08 167 346,21 163 533,56 75 216,18 61 575,31 57 159,09 65 304,68 57 047,94 64 012,76 58 892,18 57 708,25 58 232,60 73 548,84 58 754,37 38 121,74 38 076,06 37 606,68 36 482,64 36 408,24 34 341,65 34 253,73 33 608,52 33 582,42 33 469,24 32 706,71 15 043,24 12 315,06 11 431,82 13 060,94 11 409,59 12 802,55 11 778,44 11 541,65 11 646,52 14 709,77 11 750,87 3 176,81 3 173,01 3 133,89 3 040,22 3 034,02 2 861,80 2 854,48 2 800,71 2 798,53 2 789,10 2 725,56 1 253,60 1 026,26 952,65 1 088,41 950,80 1 066,88 981,54 961,80 970,54 1 225,81 979,24 2,53 3,09 3,29 2,79 3,19 2,68 2,91 2,91 2,88 2,28 2,78 581 447 041,36 201 863 476,77 158 130,82 54 898,96 31 626,16 10 979,79 2 635,51 914,98 2,88 779 207 942,32 583 342 228,98 432 506 321,64 563 798 475,01 1 146 955 984,02 1 291 444 002,51 722 625 170,86 470 038 463,80 1 167 369 108,30 551 800 410,42 633 281 667,83 514 019 851,30 263 807 605,01 212 697 563,54 143 336 774,79 208 038 415,95 422 005 143,15 552 889 345,29 295 752 778,57 203 063 688,11 488 467 498,06 214 416 698,60 315 933 762,51 224 386 646,84 154 359,74 152 987,73 151 809,87 148 407,07 146 426,14 143 334,52 143 207,52 132 144,63 129 736,51 126 879,84 125 055,62 124 159,38 52 259,83 55 782,21 50 311,26 54 761,36 53 875,29 61 363,97 58 611,33 57 088,47 54 286,23 49 302,53 62 388,18 54 199,67 30 871,95 30 597,55 30 361,97 29 681,41 29 285,23 28 666,90 28 641,50 26 428,93 25 947,30 25 375,97 25 011,12 24 831,88 10 451,97 11 156,44 10 062,25 10 952,27 10 775,06 12 272,79 11 722,27 11 417,69 10 857,25 9 860,51 12 477,64 10 839,93 2 572,66 2 549,80 2 530,16 2 473,45 2 440,44 2 388,91 2 386,79 2 202,41 2 162,28 2 114,66 2 084,26 2 069,32 871,00 929,70 838,52 912,69 897,92 1 022,73 976,86 951,47 904,77 821,71 1 039,80 903,33 2,95 2,74 3,02 2,71 2,72 2,34 2,44 2,31 2,39 2,57 2,00 2,29 356 159 143,17 181 670 052,55 122 307,40 62 386,69 24 461,48 12 477,34 2 038,46 1 039,78 1,96 79 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 TRZCIŃSKOZDRÓJ BORNE SULINOWO SZCZECINEK (G) POSTOMINO BIAŁY BÓR MORYŃ DYGOWO DRAWNO SŁAWOBORZE DOLICE BIELICE WIDUCHOWA DOBRA BROJCE WIERZCHOWO OSTROWICE NOWE WARPNO GRZMIĄCA MARIANOWO 80 675 809 992,52 302 209 001,80 121 373,92 54 276,04 24 274,78 10 855,21 2 022,90 904,60 2,24 1 181 212 530,75 666 472 247,00 120 310,91 67 882,69 24 062,18 13 576,54 2 005,18 1 131,38 1,77 1 118 995 658,32 521 700 540,31 118 789,35 55 382,22 23 757,87 11 076,44 1 979,82 923,04 2,14 829 225 887,30 622 736 291,01 499 061 272,68 629 808 791,24 566 119 869,89 449 525 779,38 805 243 169,45 314 663 512,72 537 561 291,92 414 920 311,37 331 544 574,84 338 466 215,23 179 124 512,44 461 726 621,58 322 614 056,41 251 459 766,46 352 934 490,09 355 091 723,90 245 138 570,43 429 803 913,61 176 791 940,63 310 619 915,12 234 172 558,01 197 781 391,63 289 673 139,69 128 179 533,95 117 570,66 116 573,62 114 411,11 111 510,06 108 410,55 105 870,41 100 341,83 100 115,66 96 596,82 92 657,51 86 542,57 77 665,49 69 779,71 65 465,28 60 392,00 57 647,81 62 488,40 67 999,18 57 734,00 53 558,12 56 249,42 55 816,70 52 294,01 51 626,57 66 469,28 49 933,59 23 514,13 23 314,72 22 882,22 22 302,01 21 682,11 21 174,08 20 068,37 20 023,13 19 319,36 18 531,50 17 308,51 15 533,10 13 955,94 13 093,06 12 078,40 11 529,56 12 497,68 13 599,84 11 546,80 10 711,62 11 249,88 11 163,34 10 458,80 10 325,31 13 293,86 9 986,72 1 959,51 1 942,89 1 906,85 1 858,50 1 806,84 1 764,51 1 672,36 1 668,59 1 609,95 1 544,29 1 442,38 1 294,42 1 163,00 1 091,09 1 006,53 960,80 1 041,47 1 133,32 962,23 892,64 937,49 930,28 871,57 860,44 1 107,82 832,23 1,80 1,93 1,98 1,78 1,59 1,83 1,87 1,78 1,73 1,77 1,68 1,17 1,40 109 263 849,62 131 572 874,86 65 505,91 78 880,62 13 101,18 15 776,12 1 091,77 1 314,68 0,83 305 790 855,29 177 781 125,08 285 928 935,80 179 207 534,35 61 293,02 55 730,76 57 311,87 56 177,91 12 258,60 11 146,15 11 462,37 11 235,58 1 021,55 928,85 955,20 936,30 1,07 0,99 Poniższe zestawienie prezentuje kolejność gmin według produktywności przeliczonej na dochód mieszkańca. Bardzo wysokie miejsce zajmuje w nim gmina Kozielice zaliczona do IV kwartyla, także Świdwin (G), Lipiany i Przelewice. Pozostaje pytaniem, czego jest to skutkiem, w każdym bądź razie wysokie obroty na terenie gmin nie wpływają znacząco na warunki życia samych społeczności. Tabela 7. Produktywność a dochód na 1 osobę (dane zsumowane z okresu 2020-2014) 1 KOBYLANKA 52,00 2 GOLENIÓW 17,75 3 CEDYNIA 17,45 4 KARLINO 8,96 5 SZCZECINEK(M) 8,59 6 POLICE 8,40 7 KOZIELICE 8,16 8 USTRONIE MORSKIE 7,51 9 SIEMYŚL 7,48 10 STEPNICA 6,49 11 SZCZECIN 6,45 12 BARLINEK 6,29 13 BIESIEKIERZ 6,21 14 STARE CZARNOWO 6,05 15 CZAPLINEK 5,75 16 PYRZYCE 5,59 17 KOŁBASKOWO 5,54 18 NOWOGRÓDEK POMORSKI 5,48 19 KOSZALIN 5,47 20 REWAL 5,38 21 PRZYBIERNÓW 5,34 22 ŚWIDWIN(G) 5,26 23 GOŚCINO 5,24 24 STARGARD (M) 5,24 25 WĘGORZYNO 5,23 26 ŚWIERZNO 4,84 81 27 WARNICE 4,80 28 OSINA 4,79 29 LIPIANY 4,72 30 CHOJNA 4,56 31 WAŁCZ(M) 4,53 32 GOLCZEWO 4,53 33 DOBRA (SZCZECIŃSKA) 4,51 34 ŚWINOUJŚCIE 4,51 35 PRZELEWICE 4,49 36 STARGARD (G) 4,48 37 PEŁCZYCE 4,26 38 POŁCZYN-ZDRÓJ 4,22 39 KOŁOBRZEG(M) 4,21 40 SŁAWNO(M) 4,14 41 BĘDZINO 4,06 42 NOWOGARD 3,95 43 RECZ 3,94 44 KOŁOBRZEG(G) 3,89 45 DZIWNÓW 3,89 46 BARWICE 3,78 47 STARA DĄBROWA 3,78 48 SIANÓW 3,65 49 MIELNO 3,62 50 MALECHOWO 3,54 51 BIERZWNIK 3,43 52 DĘBNO 3,40 53 RESKO 3,34 54 BANIE 3,29 55 BOBOLICE 3,26 56 MIĘDZYZDROJE 3,23 57 MIESZKOWICE 3,19 58 WOLIN 3,11 59 ŚWIDWIN(M) 3,11 60 WAŁCZ(G) 3,09 61 TRZEBIATÓW 3,06 62 BRZEŻNO 3,02 82 63 GRYFICE 3,01 64 MYŚLIBÓRZ 3,01 65 MIROSŁAWIEC 2,97 66 KALISZ POMORSKI 2,96 67 DOBRZANY 2,95 68 MASZEWO 2,91 69 PŁOTY 2,91 70 DARŁOWO(G) 2,88 71 BIAŁOGARD(M) 2,88 72 RADOWO MAŁE 2,88 73 KAMIEŃ POMORSKI 2,84 74 CHOCIWEL 2,79 75 RYMAŃ 2,78 76 DARŁOWO(M) 2,76 77 DRAWSKO POMORSKIE 2,75 78 RĄBINO 2,74 79 BIAŁOGARD(G) 2,72 80 KRZĘCIN 2,71 81 TYCHOWO 2,68 82 GRYFINO 2,61 83 SUCHAŃ 2,57 84 CHOSZCZNO 2,57 85 ZŁOCIENIEC 2,53 86 CZŁOPA 2,44 87 MANOWO 2,40 88 SŁAWNO(G) 2,39 89 POLANÓW 2,34 90 IŃSKO 2,31 91 KARNICE 2,29 92 ŁOBEZ 2,28 93 TRZCIŃSKO-ZDRÓJ 2,24 94 ŚWIESZYNO 2,20 95 SZCZECINEK(G) 2,14 96 TUCZNO 2,00 97 MORYŃ 1,98 98 BOLESZKOWICE 1,96 83 99 BIAŁY BÓR 1,93 100 DOLICE 1,87 101 SŁAWOBORZE 1,83 102 POSTOMINO 1,80 103 DYGOWO 1,78 104 BIELICE 1,78 105 BORNE SULINOWO 1,77 106 DOBRA 1,77 107 WIDUCHOWA 1,73 108 BROJCE 1,68 109 DRAWNO 1,59 110 OSTROWICE 1,40 111 WIERZCHOWO 1,17 112 GRZMIĄCA 1,07 113 MARIANOWO 0,99 114 NOWE WARPNO 0,83 Średni dochód przypadający na 1 podatnika lub na 1 mieszkańca jest zawsze jakimś zniekształceniem rzeczywistego obrazu w tym sensie, że ukrywa on istniejące zróżnicowanie dochodowe. Aby dokładniej przedstawić możliwe dystanse (a nawet bieguny) dochodowe przedstawiono w tabeli informacje mówiące o tym, jak wielka część mieszkańców danej gminy uzyskuje dochody najniższe – w tym wypadku do 20 tysięcy złotych (brutto) rocznie, a jak wielka część uzyskuje dochody najwyższe (powyżej 80 tysięcy zł brutto rocznie). Dodatkowo, jako oczywistą różnicę między obu skrajnymi grupami wskazano na liczebność grupy „średniej” (o dochodach między 20 i 80 tysięcy złotych brutto rocznie) oraz uszeregowano gminy według wskaźnika Gini’ego mającego być miarą zróżnicowania dochodowego. Wszystkie dane pochodzą z 2014 roku, w poprzednich latach wielkości były inne, ale kolejności pozostawały w zasadzie takie same. Pierwszym wnioskiem jest ten mówiący o tym, iż podatnicy o najniższych dochodach dominują w gminach zaliczonych do IV-go kwartyla. A podatnicy o najwyższych dochodach liczniej występują w gminach z I-go kwartyla. Dodatkowo jeszcze w gminach tych wskaźnik Gini’ego przybiera 84 wyższe wartości. Uważny czytelnik spostrzeże także, iż w gminie uznawanej według oficjalnych wyliczeń (dochód gminy na 1 mieszkańca) za „najbogatszą” w województwie, ponad połowa z nich zadowala się najniższym dochodem osobistym – chodzi tu o gminę Rewal. Ale warto odnotować również, iż w zaliczanych do najbardziej „produktywnych” gmin – w Kozielicach, Świdwinie (G), ale także w Cedynie blisko lub ponad 60% mieszkańców również uzyskuje dochody w najniższych wielkościach (do 20 tys. zł rocznie). „Bogactwo”, jakie tworzone jest na terenie tych gmin powstaje w zasadzie bez udziału ich mieszkańców i trafia też gdzie indziej. Generalnie należy odnotować, iż w 82 gminach województwa (prawie 2/3 ze 114) więcej niż połowa podatników pracuje za wynagrodzenia (lub pobiera świadczenia albo uzyskuje inne dochody) nie przekraczające granicy poziomu minimalnego, gwarantowanego przez odpowiednie decyzje i rozporządzenia zapadające na szczeblu państwowym. W warunkach 2014 roku oznacza to 1666 zł miesięcznie (brutto) czyli prawie dokładnie tyle ile wynosiło wówczas wynagrodzenie minimalne (aby zaoszczędzić przeliczania równało się to mniej więcej kwocie 400 Euro). Tylko w 15 gminach dominuje liczebnie warstwa „średnia”, przy czym 11 z nich to gminy będące albo powiatem, albo siedzibą władz powiatowych. Warstwa średnia w warunkach polskich (może tylko zachodniopomorskich?), to przede wszystkim urzędnicza warstwa miejska. 85 Tabela 8. Bieguny dochodowe i wskaźnik Gini. Odsetki podatników w przedziałach dochodowych rocznych (2014 rok) LP Gmina 1 Brzeżno 2 Suchań 3 Ostrowice 4 Bierzwnik 5 Dobra Now. % do 20 tys. 63,56 63,32 63,31 63,06 62,49 1 Dobra (Szcz.) % pow. 80 tys. zł 19,97 1 Koszalin 57,18 1 Rewal 0,613 2 Kołbaskowo 12,84 2 Szczecin 56,77 2 Dobra (Szcz.) 0,560 3 Kobylanka 9,69 3 Świnoujście 56,19 3 Kołobrzeg(G) 0,550 4 Gryfino 8,77 4 Police 55,21 4 Biesiekierz 0,539 5 Szczecin 7,87 5 Goleniów 55,16 5 Kobylanka 0,537 7,53 6 Stargard (M) 54,37 0,534 7 Szczecinek(M) 53,74 6 Kołbaskowo Ustronie 7 Morskie LP Gmina LP Gmina % 20- 80 tys. zł LP Gmina Wskaźnik Gini 6 Człopa 62,48 6 Biesiekierz 7 Kozielice 62,47 7 Kołobrzeg(G) 8 Dobrzany 62,43 8 Rewal 6,83 8 Kołobrzeg(M) 53,36 8 Międzyzdroje 0,515 9 Cedynia 61,98 9 Świeszyno 6,82 9 Manowo 52,03 9 Świeszyno 0,515 10 Świerzno 61,88 10 Koszalin 6,78 10 Wałcz(M) 51,86 10 Mielno 0,510 11 Brojce 61,79 11 Police 6,49 11 Świdwin(M) 51,69 11 Bierzwnik 0,506 12 Karnice 61,52 12 Goleniów 6,22 12 Gryfino 50,98 12 Dziwnów 0,505 13 Boleszkowice 61,42 13 Międzyzdroje 5,84 13 Pyrzyce 50,64 13 Resko 0,491 14 Radowo Małe 60,96 14 Świnoujście 5,67 14 Kołbaskowo 50,56 14 Darłowo(G) 0,488 15 Dziwnów 5,65 15 St.Czarnowo 50,25 15 Boleszkowice 0,486 16 N.Warpno 5,38 16 Barlinek 49,96 16 Dębno 0,485 15 Rąbino 16 Biały Bór 86 60,94 60,54 6,96 0,517 LP Gmina % do 20 tys. 17 Bielice 60,40 18 Warnice Trzcińsko 19 Zdr. 60,25 % pow. 80 tys. zł 5,24 17 Kołobrzeg(M) 5,23 18 Szczecinek(M) 60,24 19 Manowo LP Gmina 5,15 5,13 LP Gmina % 20- 80 tys. zł LP Gmina Wskaźnik Gini 17 Nowe Warpno 49,83 17 Stargard (G) 0,485 18 Choszczno 49,18 18 Kalisz Pom. 0,482 19 Sławno(M) 49,15 19 Gryfice 0,480 20 Białogard(M) 49,03 20 Bobolice 0,476 21 Dobra (Szcz.) 48,80 21 Biały Bór 0,473 20 Szczecinek(G) Nowogródek 21 Pom. 60,15 20 Stargard (M) 60,08 21 Wałcz(M) 22 Barwice 59,52 22 Mielno 4,75 22 Kobylanka 48,63 22 Wałcz(G) 0,472 23 Świdwin(G) 59,52 23 Świdwin(M) 4,32 23 Biesiekierz 47,88 23 Szczecin 0,471 24 Darłowo(G) 59,46 24 Choszczno 4,27 24 Świeszyno 47,52 24 Kołobrzeg(M) 0,470 25 Białogard(G) 59,41 25 Białogard(M) 4,26 25 Międzyzdroje 47,48 25 Przybiernów 0,470 26 Grzmiąca 58,69 4,15 26 Osina 47,41 26 Człopa 0,469 27 Moryń 58,67 26 Gryfice Drawsko 27 Pom. 27 Mirosławiec 47,23 27 Goleniów 0,466 28 Barlinek 4,04 28 Będzino 47,01 28 Manowo 0,466 4,01 29 Drawsko Pom. 46,66 29 Szczecinek(G) 0,466 28 Rymań 58,59 4,86 4,11 29 Marianowo 58,36 30 Sławno(G) 58,24 29 Kalisz Pom. Ustronie 30 Morskie 30 Darłowo(M) 46,56 30 Widuchowa 0,466 31 Wałcz(G) 58,11 31 St.Czarnowo 3,99 31 Stepnica 46,28 31 Bielice 0,465 32 Przelewice 58,10 32 Dębno 3,80 32 Nowogard 46,11 32 Drawno 0,465 33 Mieszkowice 57,97 33 Darłowo(M) 3,78 33 Borne Sulinowo 45,99 33 Nowogródek 0,465 4,00 87 LP Gmina % do 20 tys. LP Gmina % pow. 80 tys. zł LP Gmina % 20- 80 tys. zł LP Gmina Pom. Wskaźnik Gini 34 Płoty 57,88 34 Kamień Pom. 3,74 34 Kołobrzeg(G) 45,74 34 Gryfino 0,464 35 Widuchowa 57,86 35 Drawno 3,71 35 Postomino 45,69 35 Będzino 0,463 36 Krzęcin 57,85 36 Stargard (G) 3,67 36 Sianów 45,48 36 Malechowo 0,463 37 Tuczno 57,79 37 Widuchowa 3,65 37 Kamień Pom. 45,44 37 Gościno 0,462 38 St.Dąbrowa 57,78 38 Pyrzyce 3,43 38 Karlino 45,25 38 Kamień Pom. 0,462 39 Banie 57,75 39 Sławno(M) 3,38 39 Dygowo 45,22 39 St.Czarnowo 0,462 40 Recz 57,66 40 Nowogard 3,37 40 Dziwnów 45,05 40 Nowogard 0,461 41 Czaplinek 57,61 41 Mirosławiec 3,36 41 Myślibórz 44,85 0,461 42 Drawno 57,24 42 Gościno 43 Węgorzyno 44 Sławoborze 45 Bobolice 46 Ińsko 57,11 57,06 56,80 56,53 42 Łobez 44,57 41 Wolin Nowe 42 Warpno 43 Sianów 3,34 43 Pełczyce 44,55 43 St.Dąbrowa 0,460 44 Łobez 3,29 44 Mielno 44,46 44 Darłowo(M) 0,459 45 Bierzwnik 3,26 45 Gryfice 44,44 45 Ostrowice 0,459 46 Wałcz(G) 3,25 46 Złocieniec 44,29 46 Koszalin 0,458 3,34 0,460 47 Dolice 56,44 47 Człopa 3,23 47 Wierzchowo 44,26 47 Świdwin(G) 0,458 48 Polanów 56,40 48 Polanów 3,22 48 Golczewo 44,17 48 Myślibórz 0,456 49 Kalisz Pom. 56,22 49 Złocieniec 3,21 49 Chociwel 44,13 49 Siemyśl 0,456 50 Dębno 56,19 50 Myślibórz 3,20 50 Stargard (G) 43,90 50 Sianów 0,455 88 LP Gmina % do 20 tys. 51 Lipiany 56,15 52 Malechowo 55,80 LP Gmina Borne 51 Sulinowo % pow. 80 tys. zł 3,19 LP Gmina % 20- 80 tys. zł LP Gmina Wskaźnik Gini 51 Gościno 43,68 51 Świdwin(M) 0,455 52 Będzino 3,18 52 Chojna 43,54 52 Świnoujście 0,455 53 Przybiernów 55,20 53 Stepnica 3,18 53 Resko 43,40 53 Tychowo 0,455 54 Siemyśl 54,96 54 Bobolice 3,08 54 Wolin 43,38 54 Dobrzany 0,454 55 Tychowo 54,79 55 Wolin 3,07 55 Połczyn Zdr. 43,27 55 Mirosławiec 0,454 56 Maszewo 54,44 56 Biały Bór 3,04 56 Trzebiatów 43,26 56 Świerzno 0,454 57 Trzebiatów 53,90 57 Połczyn Zdr. 3,03 43,13 0,454 58 Resko 53,83 58 Bielice 57 Maszewo Ustronie 58 Morskie 59 Połczyn Zdr. 53,70 59 Czaplinek 3,02 2,91 59 Tychowo 42,45 57 Złocieniec Trzcińsko 58 Zdr. Drawsko 59 Pom. 42,89 0,453 0,452 60 Pełczyce 53,64 60 Przybiernów 2,91 60 Siemyśl 42,23 60 Suchań 0,452 61 Chojna 53,56 61 Chojna 2,90 61 Przybiernów 41,89 61 Polanów 0,451 62 Wolin 53,55 62 Karlino 2,89 62 Malechowo 41,88 62 Połczyn Zdr. 0,451 63 Rewal 53,30 63 Banie 2,85 63 Lipiany 41,72 63 Banie 0,450 64 Wierzchowo 53,13 64 Golczewo 2,85 64 Dolice 41,45 64 Choszczno 0,450 65 Chociwel Ustronie 66 Morskie 53,12 65 Ińsko 2,84 65 St.Dąbrowa 40,83 65 Marianowo 0,450 53,11 66 Trzebiatów 66 Recz 40,66 66 Rymań 0,450 67 Golczewo 52,98 67 Boleszkowice 67 Krzęcin 40,66 67 Białogard(M) 0,449 2,84 2,81 89 LP Gmina 68 Gościno % do 20 tys. LP Gmina 52,98 68 Siemyśl % pow. 80 tys. zł 2,81 LP Gmina % 20- 80 tys. zł LP Gmina Wskaźnik Gini 68 Ińsko 40,63 68 Chojna 0,449 69 Polanów 40,38 69 Postomino 0,449 52,50 69 Resko Nowogródek 70 Pom. 2,77 70 Sławoborze 40,35 70 Stepnica 0,449 71 Stargard (G) 52,43 71 Tuczno 2,76 71 Węgorzyno 40,34 71 Barlinek 0,448 72 Dygowo 52,35 72 Tychowo 2,76 72 Bobolice 40,12 72 Ińsko 0,448 73 Łobez 52,14 73 Chociwel 2,75 73 Dębno 40,01 73 Wałcz(M) 0,448 74 Myślibórz 51,95 74 Osina 2,68 74 Przelewice 39,97 74 Dolice 0,447 75 Karlino 51,86 75 Moryń 2,64 75 Rewal 39,87 75 Golczewo 0,447 76 Gryfice 51,41 76 Wierzchowo 2,61 76 Kalisz Pom. 39,77 76 Karnice 0,446 77 Sianów Borne 78 Sulinowo 51,18 77 Darłowo(G) 2,60 77 Marianowo 39,74 77 Płoty 0,446 50,82 78 Sławoborze 69 Postomino 52,50 70 Złocieniec 79 Kamień Pom. 80 Mielno 81 Stepnica 82 Nowogard 50,82 50,79 50,54 50,52 2,76 2,59 78 Sławno(G) 39,68 78 Łobez 0,445 79 Mieszkowice 2,57 79 Płoty 39,66 79 Mieszkowice 0,445 80 Rymań 2,57 80 Czaplinek 39,48 80 Moryń 0,444 81 Węgorzyno 2,55 81 Mieszkowice 39,46 81 Radowo Małe 0,444 82 Płoty 2,46 82 Tuczno 39,45 82 Sławno(M) 0,444 83 Osina 49,91 83 Szczecinek(G) 2,46 83 Banie 39,40 83 Stargard (M) 0,444 84 Będzino 49,81 84 Dygowo 2,43 84 Grzmiąca 39,36 84 Szczecinek(M) 0,444 85 Darłowo(M) 49,66 85 Maszewo 2,43 85 Drawno 39,05 85 Trzebiatów 0,442 90 LP Gmina 86 Mirosławiec 49,41 LP Gmina Trzcińsko 86 Zdr. 87 Dziwnów Drawsko 88 Pom. 49,30 87 Malechowo 89 Sławno(M) 47,47 89 Dobrzany 90 Kołobrzeg(G) 47,30 91 Białogard(M) % do 20 tys. 49,23 46,71 % pow. 80 tys. zł 2,43 LP Gmina % 20- 80 tys. zł LP Gmina Wskaźnik Gini 86 Świdwin(G) 39,01 86 Węgorzyno 0,441 87 Rymań 38,84 87 Maszewo 0,438 88 Barwice 38,70 88 Chociwel 0,437 2,20 89 Moryń 38,69 89 Grzmiąca 0,437 90 Ostrowice 2,14 90 Wałcz(G) 38,64 90 Sławno(G) 0,437 91 Lipiany 2,13 91 Białogard(G) 38,57 91 Sławoborze 0,437 2,11 92 Widuchowa 38,49 0,436 93 Warnice 38,42 92 Białogard(G) Borne 93 Sulinowo 88 Cedynia 2,32 2,28 92 Międzyzdroje 46,68 92 Dolice 93 Choszczno 46,55 93 Sławno(G) 94 Barlinek 46,00 94 Białogard(G) 2,02 94 Darłowo(G) 37,94 94 Cedynia 0,436 95 Pyrzyce 45,93 95 Grzmiąca 1,95 95 Rąbino 37,60 95 Karlino 0,435 96 St.Czarnowo 45,76 96 Przelewice 1,93 96 Szczecinek(G) 37,39 96 Police 0,435 97 Świeszyno Nowe 98 Warpno 45,66 97 Marianowo 1,90 97 Trzcińsko Zdr. 37,33 97 Przelewice 0,433 44,79 98 Brzeżno 37,24 98 Brojce 0,430 99 Biesiekierz 44,59 99 Karnice 98 Radowo Małe Nowogródek 99 Pom. 37,16 99 Czaplinek 0,429 100 Świdwin(M) 101 Wałcz(M) 43,99 43,28 2,08 1,89 1,84 0,436 100 Świerzno 1,82 100 Karnice 36,64 100 Tuczno 0,427 101 Pełczyce 1,81 101 Bielice 36,58 101 Recz 0,425 91 LP Gmina % do 20 tys. 102 Manowo 42,82 103 Kobylanka 104 Kołobrzeg(M) 41,68 41,40 LP Gmina 102 Postomino % pow. 80 tys. zł 1,81 LP Gmina % 20- 80 tys. zł LP Gmina Wskaźnik Gini 102 Brojce 36,57 102 Pyrzyce 0,423 103 Radowo Małe 1,80 103 Biały Bór 36,42 103 Wierzchowo 0,423 104 Barwice 1,78 104 Świerzno 36,30 104 Barwice 0,422 105 Szczecinek(M) 41,03 105 Kozielice 1,78 105 Dobra Now. 36,07 105 Warnice 0,421 106 Stargard (M) 40,50 106 Recz 1,68 106 Boleszkowice 35,77 106 Dygowo 0,420 107 Gryfino 40,25 107 Brojce 1,64 107 Kozielice 35,75 107 Krzęcin 0,420 108 Goleniów 38,62 108 Krzęcin 1,49 108 Cedynia 35,74 108 Dobra Now. 0,414 109 Police 38,30 109 Suchań 1,47 109 Dobrzany 35,37 109 Kozielice 0,414 110 Świnoujście 38,14 110 Świdwin(G) 1,47 110 Suchań 35,21 110 Osina 0,414 111 Kołbaskowo 36,60 111 Rąbino 1,46 111 Brzeżno 34,55 111 Pełczyce 0,412 112 Koszalin 36,04 112 Dobra Now. 1,44 112 Ostrowice 34,55 112 Lipiany 0,407 113 Szczecin 35,36 113 St.Dąbrowa 1,39 113 Człopa 34,29 113 Rąbino 0,405 114 Dobra (Szcz.) 31,23 114 Warnice 1,33 114 Bierzwnik 33,68 114 Brzeźno 0,404 92 W tych warunkach, przy takiej dystrybucji dochodów i przy dominującej liczbie mieszkańców z dochodami najniższymi (do 20 tys. zł brutto rocznie) jest oczywistym, że wysokie poziomy zależności bytowej są atrybutem przede wszystkim gmin z IV kwartyla. W tabeli gminy zostały uszeregowane jednakże nie z uwagi na odsetek mieszkańców korzystających z pomocy społecznej ale z uwagi na roczną kwotę świadczeń przypadających na 1 osobę korzystająca (wyliczono wartości średnie). O ile w gminach z I-go kwartylu odsetek korzystających jest mniejszy niż w gminach z IV-go kwartylu, o tyle kwoty świadczeń znacząco wyższe. Okazuje się, że znacznie korzystniej jest mieć problemy w środowisku i pomiędzy społecznościami bogatymi, a mniej korzystnie mieć za sąsiadów ludzi w zasadzie równie niezamożnych. Tabela 9. Wskaźniki charakteryzujące poziomy zależności bytowej LP Gmina 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 Dziwnów Kołobrzeg(M) Świnoujście Koszalin Szczecin Stargard(M) Szczecinek(M) Białogard(M) Police Świdwin(M) Złocieniec Nowogard Pyrzyce Chojna Dębno Gryfino liczba korzystający ch z pomocy społecznej 345 2 166 2 122 4 902 19 629 4 483 3 407 2 883 3 296 2 459 2 286 2 149 1 967 1 400 2 021 1 542 Średnia (średni) rocznie odsetek roczna kwota kwota mieszkańcó świadczeń w świadczeni w gminy ramach a na 1 korzystający pomocy osobę ch z społecznej korzystają pomocy cą społecznej 735 753,00 2 132,62 8,48 4 230 143,33 1 952,97 4,62 4 000 410,50 1 884,91 5,13 9 231 975,33 1 883,44 4,49 36 100 404,17 1 839,14 4,81 7 317 171,17 1 632,08 6,45 5 226 932,67 1 534,32 8,76 4 397 275,33 1 525,51 11,65 4 868 914,83 1 477,37 7,86 3 505 480,00 1 425,86 15,61 3 199 232,00 1 399,39 14,69 3 000 746,17 1 396,56 8,61 2 709 116,67 1 377,40 9,93 1 894 582,33 1 353,60 9,99 2 647 754,67 1 309,91 9,61 1 958 060,17 1 269,96 4,79 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 Łobez Darłowo(M) Gryfice Sławno(M) Mielno Wałcz(M) Międzyzdroje Nowe Warpno Kobylanka Rewal Barlinek Recz Kołbaskowo Trzebiatów Płoty Sianów Przelewice Biały Bór Będzino Połczyn-Zdrój Myślibórz Czaplinek Polanów Wolin Dobra Kołobrzeg(G) Kamień Pomorski Marianowo Banie Choszczno Goleniów Przybiernów Bierzwnik Bielice Gościno Krzęcin Cedynia Golczewo Dobra (Szczecińska) Resko Dobrzany TrzcińskoZdrój Świerzno Brojce Pełczyce 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 94 1 677 1 576 2 715 1 536 521 1 956 773 220 412 312 2 034 1 119 806 1 337 1 218 1 658 895 1 225 1 306 2 737 1 709 2 089 1 614 1 278 730 566 2 100 755,33 1 973 494,50 3 341 611,50 1 885 294,33 621 577,00 2 279 553,83 890 905,00 253 185,33 464 933,17 348 631,17 2 261 401,33 1 214 081,67 871 086,33 1 444 674,67 1 311 998,67 1 781 925,00 958 995,67 1 286 631,33 1 366 096,17 2 824 214,50 1 760 588,50 2 138 598,17 1 644 120,50 1 291 068,33 735 683,33 557 880,50 1 252,69 1 252,22 1 230,65 1 227,67 1 193,43 1 165,32 1 152,03 1 149,97 1 127,57 1 118,00 1 111,98 1 084,97 1 081,42 1 080,94 1 077,62 1 074,85 1 071,10 1 050,74 1 045,75 1 031,93 1 030,19 1 023,82 1 018,66 1 010,49 1 008,02 986,53 11,63 11,05 11,29 11,82 10,28 7,45 11,63 13,09 8,62 8,21 10,37 19,56 7,08 8,01 13,30 12,10 16,69 22,80 15,29 17,20 8,28 17,42 17,73 10,27 16,21 5,51 1 275 1 227 152,67 962,85 8,75 566 932 2 464 2 702 678 770 362 722 787 1 190 702 540 179,00 884 481,83 2 326 045,17 2 518 860,17 631 546,50 716 105,17 329 152,50 649 306,83 699 300,67 1 031 329,50 602 594,50 953,82 949,52 943,88 932,11 931,03 929,60 908,84 899,32 888,38 866,54 859,01 17,64 14,32 11,02 7,64 13,05 15,91 11,54 13,79 20,49 26,93 11,60 806 686 442,67 852,19 4,34 1 180 981 1 001 933,00 830 472,67 848,98 846,27 14,24 19,34 804 679 753,67 845,46 14,29 740 1 121 999 621 669,83 940 996,83 834 441,67 840,28 839,55 835,00 17,02 29,24 12,43 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 Tychowo Węgorzyno Moryń Stare Czarnowo Wierzchowo Świdwin(G) Tuczno Widuchowa Stargard(G) Dygowo Stepnica Mirosławiec Ińsko Biesiekierz Ustronie Morskie Chociwel Sławoborze Szczecinek(G) Brzeżno Dolice Człopa Nowogródek Pomorski Karlino Maszewo Lipiany Suchań Darłowo(G) Drawno Stara Dąbrowa Siemyśl Drawsko Pomorskie Radowo Małe Rymań Bobolice Sławno(G) Borne Sulinowo Rąbino Kalisz Pomorski Warnice Osina Kozielice Grzmiąca 1 745 1 197 587 1 452 615,17 976 793,17 466 293,67 832,52 816,15 794,59 24,89 16,57 13,35 473 375 634,83 794,43 12,24 722 1 795 782 1 041 1 725 491 795 880 549 932 571 576,33 1 408 906,83 609 969,17 804 383,83 1 309 495,83 369 477,00 597 405,83 657 212,33 403 403,33 671 779,17 791,29 785,05 779,85 772,95 759,13 752,75 751,45 746,83 734,57 720,66 16,42 29,22 15,40 18,64 13,86 8,75 16,19 15,72 15,35 14,85 438 313 845,33 717,36 11,92 607 1 207 2 486 987 1 509 862 434 820,50 839 895,67 1 721 398,50 677 771,00 1 030 856,00 585 236,67 716,34 696,05 692,39 686,58 683,06 678,93 10,05 28,42 26,28 34,22 18,65 16,98 357 239 150,50 669,58 10,50 1 870 1 038 620 1 115 1 904 1 182 807 402 1 240 755,33 684 171,33 406 946,17 717 617,33 1 219 928,33 757 340,00 496 033,67 245 005,33 663,45 658,91 656,19 643,89 640,89 640,64 615,04 609,47 20,02 11,93 10,13 25,59 23,81 22,35 21,73 10,76 1 929 1 159 757,33 601,33 11,57 1 070 711 1 052 1 392 633 841,17 418 963,00 613 578,17 811 535,17 592,47 589,54 583,43 583,07 28,73 17,28 10,91 15,50 1 679 973 421,17 579,76 17,10 818 473 190,50 578,47 21,27 1 635 943 195,33 577,00 22,21 884 537 1 579 1 273 506 817,00 302 577,67 877 470,33 702 086,67 573,32 563,28 555,65 551,67 24,65 17,92 60,18 25,32 95 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 Manowo Świeszyno Malechowo Barwice Mieszkowice Ostrowice Karnice Boleszkowice Białogard(G) Wałcz(G) Postomino 602 788 1 229 2 096 1 644 721 792 501 2 017 2 457 1 516 329 921,83 420 189,50 648 139,17 1 098 355,83 847 288,17 365 546,17 390 846,50 247 182,00 873 386,50 928 003,83 485 087,33 548,19 533,01 527,30 524,11 515,54 507,35 493,49 493,21 432,98 377,75 319,91 8,82 11,94 18,69 23,64 22,09 27,66 18,90 17,12 25,39 19,37 21,44 Należy zauważyć, że średnia wartość świadczenia udzielanego w najbardziej szczodrej pod tym względem gminie Dziwnów stanowi 666% wartości świadczenia w gminie najmniej „szczodrej” – w Postominie (odsetek korzystających z pomocy w Postominie jest tylko 2,5 raza większy niż odsetek korzystających w Dziwnowie) . Obie gminy to gminy nadmorskie, Dziwnów jednak jest na 17 miejscu w Rankingu ogólnym, Postomino zaś na 55 (pod koniec II kwartyla). W różnicy tej oprócz wszystkiego innego mogą odbijać się także różnice w składzie i charakterystykach zbiorowości ubiegającej się i uzyskującej pomoc społeczną – mimo tego warte odnotowania, jest to że dystans ten jest dwukrotnie większy niż dystans między zbiorowościami o najwyższych i najniższych dochodach. Społeczności gmin z I-go kwartyla są również bardziej aktywne obywatelsko w rozumienia liczniejszej frekwencji w wyborach prezydenckich i parlamentarnych. Być może frekwencja w wyborach samorządowych mogłaby zmienić tę kolejność, jest to jednak rzecz do uwzględnienia przy następnych edycjach. Generalnie rzecz biorąc tylko w 10 gminach frekwencja wyborcza przekroczyła próg 50% uczestniczących uprawnionych obywateli. W 28 nie sięgnęła progu 40% i są to w przeważającej mierze gminy zaliczone do IVgo kwartyla. Na ich tle wyróżnia się gmina Karnice z frekwencją na poziomie 46,5%, wyższą niż w Goleniowie i Nowogardzie. Członkowie 96 społeczności zachodniopomorskich wydają się w niewielkim stopniu (poza pewnymi wyjątkami) zainteresowani realizacją swych uprawnień obywatelskich, a bliższe wejrzenie w wyniki zapadające na ich terenie przekonują, że w tych wypadkach, w których jednak decydują się na udzielenie głosów, są mało zróżnicowani w dokonywanych wyborach. Jest to nieco dziwne, gdyż sytuacje, w których znajdują się liczne wspólnoty są diametralnie odmienne, a jednak preferencje polityczne bardzo zbliżone. Tabela 10. Aktywność obywatelska. LP 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 Gmina Rewal Mielno Dziwnów Ustronie Morskie Dobra (Szczecińska) Kobylanka Kołobrzeg(M) Kołobrzeg(G) Koszalin Darłowo(G) Wałcz(M) Świeszyno Międzyzdroje Biesiekierz Kołbaskowo Świnoujście Manowo St.Czarnowo Szczecin Gryfino Darłowo(M) Nowe Warpno Police Stargard (M) Białogard(M) Średnia frekwencja wyborcza 63,28 60,92 57,78 57,10 55,67 53,67 52,16 50,99 50,91 50,22 49,22 49,12 48,95 48,90 48,90 48,70 48,67 48,64 48,53 48,49 48,03 47,99 46,83 46,52 46,50 97 LP 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 98 Gmina Karnice Pyrzyce Gryfice Kamień Pom. Postomino Sianów Sławno(M) Wolin Goleniów Warnice Bielice Nowogard Golczewo Marianowo Złocieniec Osina Świdwin(M) Płoty Trzebiatów Połczyn Zdr. Kozielice Choszczno Człopa Barlinek Czaplinek Borne Sulinowo Dygowo Malechowo Drawno Szczecinek(M) Siemyśl Dębno Chociwel Myślibórz Średnia frekwencja wyborcza 46,35 46,32 46,02 45,80 45,53 45,13 44,96 44,91 44,90 44,87 44,65 44,65 44,59 44,51 44,34 43,95 43,90 43,87 43,78 43,60 43,55 43,50 43,19 43,14 43,14 43,11 43,11 42,91 42,82 42,81 42,60 42,55 42,49 42,38 LP 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 Gmina Lipiany Ińsko Wierzchowo Tychowo Bierzwnik Mirosławiec Bobolice Wałcz(G) Boleszkowice Biały Bór Łobez Trzcińsko Zdr. Brzeżno Maszewo Nowogródek Pom. Szczecinek(G) Będzino Kalisz Pom. Drawsko Pom. Mieszkowice Chojna Rymań Dobrzany Ostrowice Tuczno Świerzno Suchań Moryń Sławoborze Stargard (G) Świdwin(G) Krzęcin Białogard(G) Resko Średnia frekwencja wyborcza 42,31 42,07 42,04 42,03 41,90 41,89 41,80 41,71 41,66 41,57 41,42 41,34 41,30 41,26 41,13 41,12 41,06 41,04 41,02 41,02 40,94 40,84 40,76 40,69 40,66 40,48 40,41 39,97 39,93 39,66 39,55 39,46 39,37 39,12 99 LP 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 Gmina Widuchowa St.Dąbrowa Rąbino Stepnica Karlino Sławno(G) Węgorzyno Przelewice Dobra Now. Gościno Polanów Cedynia Dolice Recz Barwice Grzmiąca Pełczyce Przybiernów Radowo Małe Banie Brojce Średnia frekwencja wyborcza 39,11 39,08 39,04 38,93 38,90 38,86 38,62 38,60 38,55 38,45 38,20 38,03 37,74 37,71 37,70 37,70 37,52 37,07 37,04 36,23 34,46 Na koniec porównań między społecznościami pozostawiono Wskaźniki Osiągnięć Edukacyjnych – dla szkół podstawowych i dla gimnazjów. Są one o tyle interesujące, iż w odróżnieniu od pozostałych w tych wypadkach mamy o wiele częściej do czynienia z przeplataniem się miejsc zajmowanych przez gminy z I-go i IV-go kwartyli. Dotyczy to w szczególności rankingu dla gimnazjów, w przypadku szkół podstawowych zaznacza się jeszcze przewaga gmin z pierwszych miejsc w rankingu ogólnym. Znaczna poprawa wyników młodzieży gimnazjalnej w gminach o najniższych lokatach w rankingu ogólnym może być rezultatem wpływu wywieranego przez sam system edukacyjny. To kolejne lata w nim spędzone dające młodzieży nową 100 wiedzę, nowe umiejętności i nowe aspiracje. Jeśli do tego dojdą starania ze strony władz gminnych odpowiedzialnych za zaopatrzenie materialne i rzeczowe szkół, za jakość i kompetencje grona pedagogicznego, wreszcie samych rodziców i innych kręgów społecznych, wtedy rezultaty osiągane przez młodzież ze środowisk nie mogących narzekać na nadmiar wszystkiego nie muszą zawsze być gorsze od rezultatów osiąganych przez młodzież z innych środowisk. To wielka szansa dla licznych społeczności lokujących się obecnie na dole listy rankingu ogólnego, należałoby jednak przekonać się czy odpływ ludności z tych terenów nie dotyczy w szczególności ludzi młodych, oraz zadać pytanie, jakie warunki właściwie czekają na tych młodych ludzi, którzy powrócą do własnych środowisk po skończeniu edukacji w szkołach średnich i wyższych gdzieś poza swoją gminą. Czy nie podzielą losów rodziców i poddadzą się niemożnościom? Tabela 11. Wskaźniki Osiągnięć Edukacyjnych 2010-2015 Szkoły Podstawowe Miejsce Gimnazja Szczecin 0,926 1 Koszalin Koszalin 0,913 2 Marianowo Szczecinek(M) 0,908 3 Szczecin Kobylanka 0,877 4 Dziwnów Rewal 0,869 5 Kołobrzeg(G) Dziwnów 0,864 6 Ustronie Morskie Police 0,856 7 Rewal Pyrzyce 0,826 8 Szczecinek(M) Dobra (Szczecińska) 0,796 9 Mielno Mielno 0,789 10 Szczecinek(G) Maszewo 0,783 11 Międzyzdroje Świnoujście 0,783 12 Dygowo Stargard (M) 0,774 13 St.Czarnowo Manowo 0,770 14 Bielice Kołobrzeg (M) 0,769 15 Police Węgorzyno 0,759 16 Węgorzyno Myślibórz 0,758 17 Banie 0,879 0,869 0,862 0,800 0,777 0,766 0,763 0,744 0,735 0,717 0,713 0,692 0,689 0,686 0,683 0,673 0,672 101 Szkoły Podstawowe Miejsce Gimnazja Gryfino 0,758 18 Barwice Trzcińsko Zdr. 0,739 19 Gryfino Wałcz(M) 0,738 20 Pyrzyce Złocieniec 0,737 21 Kamień Pom. Pełczyce 0,729 22 Lipiany Dębno 0,723 23 Goleniów Gryfice 0,722 24 Złocieniec Biesiekierz 0,717 25 Chojna Goleniów 0,716 26 Świnoujście Kołbaskowo 0,706 27 Wierzchowo Świdwin(M) 0,705 28 Siemyśl Barlinek 0,698 29 Resko Lipiany 0,684 30 Darłowo(M) Chojna 0,683 31 Ostrowice Darłowo (M) 0,672 32 Sławoborze Drawsko Pom. 0,666 33 Przelewice Mieszkowice 0,659 34 Darłowo(G) Świeszyno 0,658 35 Drawno Kołobrzeg(G) 0,656 36 Bierzwnik Borne Sulinowo 0,643 37 Brzeżno Ustronie Morskie 0,642 38 Widuchowa Kamień Pom. 0,639 39 Płoty Choszczno 0,629 40 Grzmiąca Międzyzdroje 0,627 41 Dolice Sławno(M) 0,625 42 St.Dąbrowa Wolin 0,622 43 Świdwin(M) Recz 0,614 44 Pełczyce Malechowo 0,612 45 Kalisz Pom. Czaplinek 0,600 46 Chociwel Będzino 0,598 47 Dębno Marianowo 0,597 48 Wolin Warnice 0,583 49 Cedynia Połczyn Zdr. 0,581 50 Rymań Stargard (G) 0,576 51 Manowo Przelewice 0,575 52 Stargard (M) 102 0,669 0,660 0,658 0,657 0,655 0,655 0,653 0,642 0,642 0,640 0,637 0,636 0,634 0,634 0,634 0,623 0,622 0,621 0,620 0,619 0,617 0,613 0,609 0,608 0,603 0,601 0,595 0,595 0,592 0,591 0,588 0,577 0,574 0,571 0,565 Szkoły Podstawowe Miejsce Gimnazja Radowo Małe 0,572 53 Białogard (M) Wierzchowo 0,568 54 Dobrzany Drawno 0,568 55 Choszczno Łobez 0,566 56 Tuczno Bobolice 0,566 57 Gryfice Wałcz(G) 0,565 58 Postomino Mirosławiec 0,558 59 Borne Sulinowo Sławno(G) 0,555 60 Rąbino Bielice 0,546 61 Mieszkowice Płoty 0,542 62 Sianów Sianów 0,541 63 Świeszyno Postomino 0,540 64 Sławno(M) Resko 0,540 65 Boleszkowice Białogard (M) 0,537 66 Świerzno Sławoborze 0,531 67 Warnice Rąbino 0,530 68 Nowe Warpno Stepnica 0,519 69 Radowo Małe Cedynia 0,516 70 Człopa Widuchowa 0,510 71 Wałcz(G) Biały Bór 0,504 72 Malechowo Nowogard 0,498 73 Nowogródek Pom. Dobra Now. 0,497 74 Golczewo Kalisz Pom. 0,495 75 Kołbaskowo Barwice 0,492 76 Moryń Dobrzany 0,492 77 Biesiekierz Gościno 0,490 78 Stargard (G) Siemyśl 0,488 79 Będzino Brojce 0,485 80 Suchań Dolice 0,482 81 Karlino Grzmiąca 0,475 82 Kobylanka Trzebiatów 0,459 83 Kołobrzeg(M) Banie 0,458 84 Gościno Golczewo 0,456 85 Recz Darłowo(G) 0,451 86 Barlinek St.Dąbrowa 0,451 87 Drawsko Pom. 0,564 0,555 0,553 0,551 0,549 0,543 0,538 0,538 0,538 0,537 0,535 0,534 0,533 0,526 0,521 0,518 0,518 0,513 0,513 0,509 0,503 0,502 0,502 0,499 0,492 0,492 0,490 0,479 0,464 0,463 0,458 0,451 0,441 0,440 0,439 103 Szkoły Podstawowe Miejsce Gimnazja Białogard(G) 0,449 88 Nowogard Moryń 0,448 89 Przybiernów Bierzwnik 0,437 90 Trzebiatów Polanów 0,434 91 Dobra Now. Szczecinek(G) 0,434 92 Połczyn Zdr. St.Czarnowo 0,421 93 Brojce Świerzno 0,420 94 Wałcz(M) Boleszkowice 0,418 95 Polanów Człopa 0,408 96 Osina Świdwin(G) 0,405 97 Bobolice Brzeżno 0,405 98 Myślibórz Chociwel 0,402 99 Stepnica Nowogródek Pom. 0,397 100 Łobez Nowe Warpno 0,393 101 Czaplinek Suchań 0,392 102 Kozielice Ostrowice 0,386 103 Sławno(G) Karlino 0,378 104 Mirosławiec Tuczno 0,376 105 Świdwin(G) Ińsko 0,356 106 Ińsko Przybiernów 0,352 107 Tychowo Tychowo 0,351 108 Maszewo Osina 0,343 109 Trzcińsko Zdr. Rymań 0,339 110 Karnice Dygowo 0,255 111 Krzęcin Karnice 0,217 112 Biały Bór Dobra Kozielice 0,156 113 (Szczecińska) Krzęcin 0,102 114 Białogard(G) 0,438 0,437 0,436 0,430 0,425 0,422 0,413 0,409 0,401 0,398 0,393 0,392 0,390 0,380 0,366 0,366 0,359 0,358 0,355 0,342 0,338 0,331 0,269 0,255 0,253 0,111 0,100 Powszechnie stosowany wskaźnik, jakim jest dochód gminy na 1 mieszkańca, służący do wskazywania społeczności „bogatych” i społeczności „biednych” wymaga dokładniejszej weryfikacji. W pierwszym rzędzie zostanie on zestawiony z dochodami osiąganymi przez mieszkańców gmin. Tabelę skonstruowano zgodnie z wielokrotnością dochodów 104 mieszkańców i dochodów gminy. Obywatele są z reguły znacznie „bogatsi” od swoich gmin, i odnosi się to bardziej (choć z wieloma wyjątkami) do osób z gmin z I-go kwartyla. Źródła dochodów, a także potrzeby i konieczności wydatkowania (a także zbiór przedmiotów, na których potrzeby dostępne środki są wydawane) w przypadku osób fizycznych i ich rodzin oraz w przypadku jednostek instytucjonalnych są zupełnie nieporównywalne i poniższe zestawienie można uznawać jedynie za zabawę liczbami. Można jednak i odczytywać je w taki sposób, iż aparat gminy Dziwnów jest kilkakrotnie razy sprawniejszy w pozyskiwaniu środków finansowych niż aparat gminy Dobra (Szczecińska), podczas gdy w przypadku mieszkańców sytuacja ma się akurat odwrotnie. Tabela 12. Zestawienie dochodów „osobistych” mieszkańców gmin z dochodami gmin (dane z 2014 roku) Dochód na 1 mieszkańca rocznie Dochód gminy na 1 mieszkańca Na 1 zł dochodu gminy przypada … zł dochodu własnego mieszkańców 1 Dobra (Szczecińska) 34 573,02 3 333,70 10,37 2 Kołbaskowo 3 Stargard (M) 26 707,99 3 760,65 7,10 20 714,68 2 942,68 7,04 4 Wałcz (M) 5 Goleniów 19 602,09 2 875,88 6,82 22 538,89 3 543,86 6,36 6 Świeszyno 7 Biesiekierz 20 850,45 3 395,50 6,14 22 785,95 3 717,50 6,13 8 Gryfino 9 Szczecinek (M) 21 075,42 3 516,57 5,99 20 016,04 3 364,19 5,95 10 Świdwin (M) 11 Sławno (M) 19 285,15 3 241,82 5,95 17 677,15 3 006,40 5,88 12 Police 13 Nowogard 21 935,95 3 753,62 5,84 16 306,02 2 800,05 5,82 14 Choszczno 15 Kobylanka 17 346,37 2 992,63 5,80 22 553,08 3 899,01 5,78 16 Białogard (M) 17 625,72 3 075,91 5,73 LP Gmina 105 Dochód na 1 mieszkańca rocznie Dochód gminy na 1 mieszkańca Na 1 zł dochodu gminy przypada … zł dochodu własnego mieszkańców 17 Barlinek 18 Pyrzyce 18 288,27 3 226,91 5,67 16 333,80 2 902,09 5,63 19 Kamień Pomorski 20 Manowo 16 901,23 3 016,65 5,60 19 331,12 3 463,82 5,58 21 Gryfice 22 Stargard (G) 17 415,29 3 180,32 5,48 14 194,43 2 600,06 5,46 23 Koszalin 24 Kołobrzeg (G) 23 592,29 4 446,02 5,31 20 837,92 3 940,16 5,29 25 Złocieniec 26 Szczecin 16 273,42 3 154,21 5,16 23 531,08 4 597,40 5,12 27 Myślibórz 28 Golczewo 15 230,76 2 997,26 5,08 15 766,60 3 126,40 5,04 29 Darłowo (M) 30 Sianów 17 815,42 3 592,64 4,96 15 989,97 3 265,94 4,90 31 Lipiany 32 Chojna 12 842,11 2 656,87 4,83 13 762,96 2 850,47 4,83 33 Czaplinek 34 Maszewo 14 788,50 3 131,94 4,72 13 267,55 2 827,06 4,69 35 Kołobrzeg (M) 36 Stare Czarnowo 21 086,84 4 545,97 4,64 17 693,03 3 867,63 4,57 37 Chociwel 38 Mirosławiec 13 760,51 3 043,49 4,52 17 206,63 3 814,32 4,51 39 Wolin 40 Łobez 14 976,93 3 346,50 4,48 15 836,69 3 558,60 4,45 41 Połczyn-Zdrój 42 Drawno 15 632,06 3 522,30 4,44 14 420,54 3 281,47 4,39 43 Będzino 44 Wierzchowo 16 482,39 3 804,35 4,33 14 659,00 3 435,33 4,27 45 Tuczno 46 Przybiernów 13 347,55 3 132,25 4,26 14 035,04 3 366,56 4,17 47 Borne Sulinowo 48 Stepnica 14 754,60 3 553,00 4,15 14 484,38 3 498,16 4,14 LP 106 Gmina Dochód na 1 mieszkańca rocznie Dochód gminy na 1 mieszkańca Na 1 zł dochodu gminy przypada … zł dochodu własnego mieszkańców 49 Węgorzyno 50 Dębno 12 959,45 3 196,09 4,05 15 114,98 3 775,54 4,00 51 Szczecinek (G) 52 Bierzwnik 12 590,40 3 163,41 3,98 14 317,80 3 690,07 3,88 53 Widuchowa 54 Tychowo 12 115,59 3 125,43 3,88 13 720,24 3 554,97 3,86 55 Moryń 56 Bobolice 12 149,26 3 154,53 3,85 14 800,75 3 851,61 3,84 57 Osina 58 Rąbino 14 369,69 3 740,14 3,84 12 204,16 3 205,38 3,81 59 Resko 60 Ińsko 16 272,81 4 282,53 3,80 12 471,26 3 294,58 3,79 61 Trzebiatów 62 Świdwin (G) 15 410,91 4 093,39 3,76 12 313,91 3 272,36 3,76 63 Banie 64 Człopa 12 210,40 3 248,90 3,76 12 733,82 3 393,42 3,75 65 Pełczyce 66 Radowo Małe 12 941,92 3 454,12 3,75 12 072,35 3 224,58 3,74 67 Sławno (G) 68 Świnoujście 11 916,52 3 250,15 3,67 21 668,37 5 935,93 3,65 69 Siemyśl 70 Dobra 14 258,41 3 906,08 3,65 11 352,93 3 160,86 3,59 71 Wałcz (G) 72 Karnice 13 556,99 3 799,67 3,57 12 247,91 3 444,01 3,56 73 Nowe Warpno 74 Polanów 16 753,00 4 733,28 3,54 13 716,37 3 876,62 3,54 75 Marianowo 76 Warnice 12 218,57 3 467,15 3,52 11 366,46 3 238,00 3,51 77 Trzcińsko-Zdrój 78 Międzyzdroje 11 652,89 3 322,05 3,51 19 878,55 5 739,24 3,46 79 Dygowo 80 Mieszkowice 13 983,49 4 037,82 3,46 12 558,23 3 664,66 3,43 LP Gmina 107 Dochód na 1 mieszkańca rocznie Dochód gminy na 1 mieszkańca Na 1 zł dochodu gminy przypada … zł dochodu własnego mieszkańców 81 Rymań 82 Dolice 13 147,31 3 860,73 3,41 11 583,03 3 426,29 3,38 83 Płoty 84 Malechowo 12 897,61 3 831,85 3,37 13 920,96 4 136,82 3,37 85 Grzmiąca 86 Sławoborze 12 303,14 3 683,61 3,34 12 516,12 3 772,54 3,32 87 Brzeżno 88 Recz 11 112,82 3 370,62 3,30 12 130,25 3 684,90 3,29 89 Świerzno 90 Bielice 11 818,37 3 607,41 3,28 12 207,78 3 775,28 3,23 91 Przelewice 92 Barwice 11 833,19 3 682,85 3,21 11 476,17 3 583,81 3,20 93 Dobrzany 94 Boleszkowice 11 217,46 3 540,07 3,17 13 276,35 4 278,92 3,10 95 Brojce 96 Gościno Nowogródek 97 Pomorski 98 Cedynia 11 132,46 3 598,78 3,09 14 482,13 4 762,71 3,04 12 315,67 4 068,75 11 622,59 3 910,42 2,97 99 Ustronie Morskie 100 Białogard (G) 17 353,51 5 932,26 2,93 11 743,93 4 069,95 2,89 101 Suchań 102 Kalisz Pomorski 10 726,27 3 798,65 2,82 15 846,50 5 699,68 2,78 103 Krzęcin 104 Biały Bór 11 796,07 4 301,97 2,74 12 752,74 4 667,59 2,73 105 Postomino 106 Kozielice 14 786,95 5 550,85 2,66 10 901,65 4 107,73 2,65 107 Stara Dąbrowa 108 Karlino 12 097,38 4 726,06 2,56 14 241,66 5 635,97 2,53 109 Mielno 110 Darłowo (G) 18 032,00 7 660,01 2,35 13 404,18 5 973,70 2,24 111 Ostrowice 112 Drawsko Pomorskie 10 841,01 4 982,49 2,18 16 990,29 10 519,90 1,62 LP 108 Gmina 3,03 LP Gmina 113 Rewal 114 Dziwnów Dochód na 1 mieszkańca rocznie Dochód gminy na 1 mieszkańca Na 1 zł dochodu gminy przypada … zł dochodu własnego mieszkańców 21 984,08 14 032,70 1,57 18 245,16 15 409,48 1,18 Znacznie bardziej użyteczne mogą być jednak informacje na temat tego, skąd bierze się „zamożność” lub „ubóstwo” gminy. Generalnie rzecz biorąc środki, jakim dysponuje samorząd terytorialny mogą pochodzić albo bezpośrednio albo pośrednio z zasobów wypracowywanych przez mieszkańców gminy. W tym drugim wypadku są one przekazywane poprzez budżet państwa i niekoniecznie w związku z tym są tylko efektem finansowego powodzenia lub niepowodzenia mieszkańców. Za świadectwo opierania się na zasobach wypracowywanych przez mieszkańców gmin posłużą odpisy z podatku PIT (pominięto CIT, gdyż stanowi on kwoty właściwie nic nie znaczące), za świadectwo sięgania po zasoby wypracowywane tylko pośrednio posłużą wszelkiego rodzaju dotacje i subwencje uzyskiwane z budżetu państwa. Wiele z nich (a przede wszystkim subwencja oświatowa) są należne gminom, gdyż wykonują one zadania powierzane (i w związku z tym opłacane) przez budżet państwa. Razem jednak świadczą o poziomach „alimentacji” wspólnot ze strony świata zewnętrznego, oraz o poziomach samowystarczalności. Zestawienie sporządzone jest według wielkości środków ze źródeł zewnętrznych Okazuje się, że w gminie Dobra (Szczecińska) na 1 złotówkę własnego wkładu (PIT) przypada zaledwie 46 groszy wkładu zewnętrznego. W gminie Brzeżno na 1 złotówkę wkładu własnego przypada 10,22 zł. Wkładu zewnętrznego. Ta pierwsza gmina zajmuje 4 miejsce w rankingu ogólnym, ta druga 112. Tylko Siemyśl z pierwszego kwartyla jest stosunkowo znacznie uzależniony od takiej „alimentacji” – 43 miejsce w zestawieniu i 5,22 zł 109 dotacji i subwencji na 1 zł. Z PIT), a „najlepsza” pot tym względem gmina z ostatniego kwartyla – Drawno – lokuje się na 54 miejscu z wielkością 4,57. Wniosek, iż wiele gmin nie jest zdolnych do samodzielnego bytu (z uwagi na niewystarczające środki własne) byłby jednak nazbyt daleko idącym, należy jednak mieć na uwadze to, że pieniądze pochodzące z dotacji i subwencji są najczęściej adresowane ze wskazaniem na jaki cel maja być wydane, „wolnymi” środkami, którymi wspólnota może w miarę dowolnie dysponować są jedynie wkłady własne. Nikłe wkłady wyraźnie ograniczają swobodę działania władz gminnych lub też zmuszają do… zadłużania się. Tabela 13 Porównanie źródeł dochodów gmin Dochód gminy z dotacji i subwencji ogólnej na 1 mieszkańca Dochód gminy z PIT na 1 mieszkańca 1 Brzeżno 2 Brojce 2 397,84 234,62 Na 1 zł dochodów z PIT przypada … zł z dotacji i subwencji 10,22 2 503,48 250,09 10,01 3 Kozielice 4 Stara Dąbrowa 2 197,45 227,14 9,67 2 036,82 255,37 7,98 5 Ostrowice 6 Warnice 2 140,94 277,02 7,73 1 864,15 247,15 7,54 7 Rąbino 8 Dolice 1 950,07 260,24 7,49 2 079,42 283,25 7,34 9 Recz 10 Dobra 2 283,38 311,74 7,32 1 782,18 246,32 7,24 11 Przelewice 12 Barwice 1 951,83 273,61 7,13 2 039,25 285,93 7,13 13 Suchań 14 Marianowo 1 827,77 257,29 7,10 2 244,43 318,97 7,04 15 Krzęcin 16 Bielice 1 852,57 263,89 7,02 1 957,84 282,20 6,94 1 975,66 284,84 6,94 1 861,15 278,16 6,69 1 905,94 285,26 6,68 1 788,35 271,98 6,58 Gmina LP 17 Szczecinek (G) Trzcińsko18 Zdrój 19 Świdwin (G) 20 Dobrzany 110 21 Radowo Małe 22 Sławno (G) 1 765,96 270,17 6,54 1 840,34 284,18 6,48 23 Biały Bór 24 Świerzno 2 037,62 314,71 6,47 2 009,64 313,13 6,42 25 Płoty 26 Karnice 2 004,70 312,62 6,41 1 604,14 254,06 6,31 27 Grzmiąca 28 Sławoborze 1 920,65 306,66 6,26 1 998,77 325,57 6,14 29 Mieszkowice 30 Maszewo 1 807,49 298,02 6,07 1 769,61 293,40 6,03 31 Białogard (G) 32 Banie 1 658,84 278,18 5,96 1 816,32 305,63 5,94 33 Pełczyce 1 859,88 319,93 5,81 34 Widuchowa 35 Wałcz (G) 1 734,42 300,64 5,77 1 897,62 334,95 5,67 36 Malechowo 37 Człopa 1 995,82 355,62 5,61 1 890,66 339,69 5,57 38 Cedynia Nowogródek 39 Pomorski 40 Polanów 1 651,66 304,05 5,43 1 780,53 332,08 5,36 1 868,27 348,79 5,36 41 Węgorzyno 42 Tuczno 1 653,42 311,64 5,31 1 855,63 352,72 5,26 43 Siemyśl 44 Rymań 1 531,62 293,59 5,22 1 577,50 306,67 5,14 45 Ińsko 46 Tychowo 1 534,54 300,88 5,10 1 830,21 359,51 5,09 47 Gościno 48 Lipiany 1 758,73 355,69 4,94 1 520,00 314,60 4,83 49 Boleszkowice 50 Osina 1 768,36 375,18 4,71 1 577,10 337,12 4,68 51 Moryń 52 Wierzchowo 1 533,12 330,48 4,64 1 710,84 371,48 4,61 53 Postomino 54 Drawno 1 746,36 381,55 4,58 1 808,73 395,97 4,57 55 Darłowo (G) 56 Dygowo 1 552,90 343,34 4,52 1 423,31 315,45 4,51 111 57 Bobolice Borne 58 Sulinowo 59 Przybiernów 1 850,52 410,99 4,50 1 726,54 385,74 4,48 1 755,56 394,16 4,45 60 Karlino 61 Chociwel 1 558,64 351,41 4,44 1 662,28 417,12 3,99 62 Bierzwnik 63 Chojna 1 952,43 490,13 3,98 1 476,86 378,87 3,90 64 Golczewo 65 Stargard (G) 1 702,88 437,64 3,89 1 281,73 335,57 3,82 66 Sianów 67 Resko 1 595,35 435,74 3,66 1 723,10 480,21 3,59 68 Czaplinek 69 Nowogard 1 370,45 385,23 3,56 1 562,22 443,55 3,52 70 Mirosławiec 71 Będzino 1 730,96 498,54 3,47 1 498,38 435,55 3,44 72 Stepnica Kalisz 73 Pomorski 74 Połczyn-Zdrój 1 247,28 368,75 3,38 1 449,43 430,52 3,37 1 571,90 466,98 3,37 75 Myślibórz 76 Wolin 1 444,86 441,94 3,27 1 293,02 405,66 3,19 77 Trzebiatów 78 Łobez 1 280,40 414,14 3,09 1 366,28 442,92 3,08 79 Dębno 80 Gryfice 1 297,84 440,51 2,95 1 432,38 515,74 2,78 81 Pyrzyce 82 Choszczno 1 229,84 444,90 2,76 1 331,98 492,97 2,70 83 Złocieniec Stare 84 Czarnowo 85 Białogard (M) 1 301,86 487,92 2,67 1 404,51 531,80 2,64 1 317,90 512,63 2,57 86 Barlinek 87 Manowo 1 259,06 493,39 2,55 1 305,33 557,77 2,34 88 Sławno (M) 89 Darłowo (M) Drawsko 90 Pomorskie 1 255,07 555,25 2,26 1 201,29 541,56 2,22 1 211,33 546,51 2,22 112 91 Świdwin (M) Kamień 92 Pomorski 93 Nowe Warpno Ustronie 94 Morskie 95 Świeszyno 1 351,10 622,41 2,17 1 070,71 503,11 2,13 1 086,35 533,86 2,03 1 140,60 563,13 2,03 1 151,53 612,17 1,88 96 Wałcz (M) 97 Biesiekierz 1 071,47 592,66 1,81 1 289,19 729,45 1,77 98 Mielno 99 Dziwnów 944,84 543,19 1,74 1 193,01 689,01 1,73 100 Szczecinek (M) 101 Rewal 1 059,49 612,80 1,73 1 522,48 906,93 1,68 102 Stargard (M) 103 Goleniów 1 048,29 641,58 1,63 1 113,07 686,39 1,62 104 Kobylanka 105 Gryfino 1 054,27 657,94 1,60 1 016,34 683,21 1,49 106 Świnoujście 107 Koszalin 1 428,22 1 104,74 1,29 1 531,88 1 248,22 1,23 876,37 718,22 1,22 874,47 724,80 1,21 110 Szczecin 111 Międzyzdroje 1 359,34 1 242,70 1,09 725,33 665,94 1,09 112 Kołbaskowo 113 Kołobrzeg (G) Dobra 114 (Szczecińska) 988,89 940,60 1,05 685,02 712,55 0,96 614,18 1 347,03 0,46 108 Police 109 Kołobrzeg (M) 113 Część II. Analizy i studia nad wskaźnikami rozwoju wspólnot samorządowych Paweł Szklarski Demografia regionu zachodniopomorskiego Według danych szacunkowych za rok 2015 liczba ludności województwa zachodniopomorskiego liczyła 1 713 849 mieszkańców (11 miejsce na tle pozostałych województw). Biorąc pod uwagę podział administracyjny, województwo zachodniopomorskie złożone jest ze 114 gmin, w tym: 11 gmin miejskich, 54 gmin miejsko-wiejskich i 49 gmin wiejskich. Rysunek 3. Podział administracyjny województwa zachodniopomorskiego 114 Gminy miejskie zamieszkiwane są przez 47% ludności województwa. Jest to najliczniejsza grupa, która skupia się głównie w dwóch największych miastach regionu tj. Szczecinie i Koszalinie. Oprócz tego, że są one największymi skupiskami ludności, pełnią także najważniejsze funkcje gospodarcze, kulturowe i administracyjne w regionie. Szczecin i Koszalin zamieszkuje odpowiednio 23,75% i 6,33% ludności województwa. Gminy miejsko - wiejskie obejmują 36% ludności województwa. W większości przypadków w granicach administracyjnych tych gmin znajdują się miasta poniżej 15 000 mieszkańców. Największym miastem położonym na terenie gmin miejsko-wiejskich są Police liczące w roku 2014 33 404 mieszkańców. Gminy wiejskie zamieszkuje 17% ludności województwa. Zmiany odsetka ludności w poszczególnych rodzajach gmin w latach 2010 – 2015 ilustruje wykres. 100% 90% 16,43 16,55 16,63 16,75 16,86 16,87 36,35 36,28 36,23 36,17 36,11 36,12 47,22 47,17 47,14 47,08 47,03 47,01 2010 2011 2012 2013 2014 2015 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% gminy miejskie gminy miejsko-wiejskie gminy wiejskie Rysunek 4 Odsetki ludności w gminach według typów gmin Gęstość zaludnienia Średnia gęstość zaludnienia w roku 2015 kształtowała się na poziomie 74,86 os/km2, co na tle Polski stawia województwo zachodniopomorskie na 14 miejscu. Poniżej zamieszczona mapa w formie graficznej obrazuje zagęszczenie ludności w podziale na gminy. 115 Rysunek 5 Gęstość zaludnienia zachodniopomorskiego w gminach województwa Najwyższa gęstość zaludnienia występuje na obszarach miejskich, szczególnie w takich miastach jak Kołobrzeg, Stargard Szczeciński, Szczecin i Koszalin (powyżej 1000 os/km2). Poza obszarami miejskimi jednymi z najgęściej zaludnionych są gminy ościennne większych miast. W przypadku Szczecina są to: Dobra Szczecińska, Kołbaskowo, Police i Goleniów. W odniesieniu do Koszalina są to: Będzino, Biesiekierz, Świeszyno, Manowo i Sianów. W dużej części tereny te pełnią rolę „sypialnianą” oraz w ograniczonym stopniu rekreacyjną. Stosunkowo niewielka odległość do większego ośrodka miejskiego umożliwia łączenie większego komfortu życia (mniejszy hałas i 116 zanieczyszczenie powietrza, mniejsze zagęszczenie ludności w stosunku do ośrodka miejskiego) z aktywnością zawodową skupioną w mieście. Jednocześnie mieszkańcy gmin ościennych mogą korzystać z bogatej oferty kulturowej większych miast, co szczególnie widoczne jest w przypadku Szczecina i Koszalina, które skupiają większość instytucji kultury w województwie (większość muzeów, teatrów, kin, dwie filharmonie), a także oferują wiele alternatywnych form spędzania czasu wolnego. Ciekawym przypadkiem jest gmina Stare Czarnowo położona w bezpośrednim sąsiedztwie Szczecina, w której pomimo dogodnego położenia geograficznego (bliskość miasta, przylegające do obrzeży gminy drogi krajowe S3, S10 i A6) gęstość zaludnienia wynosi jedynie 25,21 os/km2. Pod tym względem gmina zajmuje 88 miejsce w województwie będąc jednym z najmniej zaludnionych terenów. Dodatkowo do osadnictwa powinny zachęcać walory turystyczne gminy. Bliskość jeziora Miedwie stwarza potencjalne możliwości rozwoju działalności zarobkowej związanej z turystyką. Na terenie gminy znajduje się Szczeciński Park Krajobrazowy zajmujący 56% powierzchni całkowitej gminy, co jest jedną z głównych przyczyn tak niskiego zagęszczenia ludności, choć w pełni nie tłumaczy takiego stanu rzeczy. Gminy ościenne Szczecina: Kołbaskowo, Dobra Szczecińska oraz gmina Chojna posiadają także dodatkowy atut w postaci umiejscowienia na ich terenie przejść granicznych z Niemcami. Bliskość przejść granicznych (szczególnie przed wejściem Polski do Unii Europejskiej) zwiększa możliwości zawodowe mieszkańców (handel, a także możliwość zamieszkiwania na terenie gminy i pracy na terenie przygranicznych landów niemieckich). Pod względem gęstości zaludnienia wyróżnia się także pas nadmorski w którym szczególną uwagę zwracają gminy w znacznym stopniu nastawione na turystykę. Międzyzdroje, Dziwnów, Rewal, Mielno, czy też Ustronie Morskie w okresie letnim należą do najpopularniejszych miejsc spędzania 117 czasu wolnego. Podobnie jest w przypadku Kamienia Pomorskiego oraz dwóch miast powyżej 40 000 mieszkańców - Kołobrzegu oraz Świnoujścia w których turystyka pełni ważną rolę. Atrakcyjne pod względem osadnictwa są także tereny położone blisko głównych szlaków komunikacyjnych tj. drogi S6 w kierunku Gdańska, S10 w kierunku Bydgoszczy oraz S3 biegącej w kierunku Zielonej Góry lub Poznania. Większość terenów o wysokim zagęszczeniu ludności znajduje się w zachodniej oraz północnej części województwa. Poniżej przedstawiona tabela obrazuje 29 gmin o największym zagęszczeniu ludności. Tabela 14. Gminy województwa zachodniopomorskiego najwyższym zagęszczeniu ludności w roku 2015 o Liczba mieszkańców w roku 2015 gęstość zaludnienia w roku 2015 46716 1796,76 m. Stargard 68876 1434,91 m. Szczecin 407043 1352,3 4 m. Koszalin 108576 1107,91 5 m. Białogard 24570 945 6 m. Szczecinek 40457 842,85 7 m. Sławno 12757 797,31 8 m. Świdwin 15516 705,27 9 m. Darłowo 14016 700,8 10 m. Wałcz 25941 682,65 11 41217 209,22 12 m. Świnoujście Dobra (Szczecińska) 20512 186,47 13 Police 41735 165,61 14 Gryfino 32152 126,58 15 Kołbaskowo 12012 114,4 16 Dziwnów 4014 105,63 17 Pyrzyce 19745 96,78 18 Rewal 3846 93,8 19 Gryfice 24003 91,96 l.p Gmina 1 m. Kołobrzeg 2 3 118 l.p Gmina Liczba mieszkańców w roku 2015 22191 gęstość zaludnienia w roku 2015 90,2 20 Choszczno 21 Mielno 5064 81,67 22 Goleniów 35772 80,74 23 Złocieniec 15390 78,92 24 Barlinek 19690 76,02 25 Trzebiatów 16571 73,64 26 Nowogaard 24889 73,41 27 Kołobrzeg wiejska 10533 73,14 28 Kamień Pomorski 14458 69,17 29 Karlino 9279 65,8 Najmniej osób na jeden kilometr kwadratowy przypada głównie w gminach położonych we wschodniej części województwa. Są to w znacznej mierze gminy wiejskie o niewielkiej liczbie mieszkańców, w których gęstość zaludnienia nie przekracza 30 os/km2. Tereny te oddalone są od znaczących w regionie miast, a część z nich także od głównych szlaków komunikacyjnych. Niski dochód na jednego podatnika wskazuje na większą skalę ubóstwa aniżeli w części zachodniej województwa. Wiele terenów dotkniętych jest syndromem tzw. wsi popegeerowskich. Do osadnictwa nie zachęca także wysoka stopa bezrobocia we wschodniej części województwa. Poniższa tabela przedstawia 29 gmin o najniższym zagęszczeniu ludności. Tabela 15 l.p 1 2 3 4 5 6 7 8 Gminy województwa zachodniopomorskiego o najniższym zagęszczeniu ludności Gmina Nowe Warpno Człopa Kalisz Pomorski Drawno Stepnica Ostrowice Szczecinek wiejska Wierzchowo Liczba mieszkańców w roku 2015 1655 5036 7368 5202 4957 2563 9403 4345 gęstość zaludnienia w roku 2015 8,35 14,42 15,31 16,2 16,91 17,08 18,8 18,97 119 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 Biały Bór Tychowo Bierzwnik Tuczno Borne Sulinowo Radowo Małe Rąbino Wałcz wiejska Przybiernów Boleszkowice Sławoborze Polanów Nowogródek Pomorski Ińsko Białogard wiejska Cedynia Grzmiąca Świdwin wiejska Stare Czarnowo Brzeżno Bobolice 5333 6931 4791 5056 9795 3676 3809 12670 5104 2897 4241 8942 19,75 19,8 19,96 20,22 20,23 20,3 21,16 22,03 22,28 22,28 22,43 22,75 3382 3522 7829 4343 4950 6083 3858 2830 9390 23,16 23,32 23,86 23,99 24,14 24,62 25,21 25,49 25,51 Przyrost naturalny Biorąc pod uwagę lata 2010-2015, liczba ludności nieznacznie się zmniejszała. Proces ten w kolejnych latach zaczął przybierać na sile. Wyjątkiem są lata 2014-2015, w których dynamika spadku liczby ludności znacznie się obniżyła, jednak należy pamiętać o dużym prawdopodobieństwie błędu wynikającego z wyliczenia danych szacunkowych za rok 2015 (brak opublikowanych oficjalnych danych za ten rok). Obrazuje to wykres. 120 0,3 0,25 0,2 0,15 0,1 0,05 0 2010-2011 2011-2012 2012-2013 2013-2014 2014-2015 Rysunek 6 Spadek liczby ludności w relacji rok do roku Wśród 114 gmin województwa, jedynie w 24 nastąpił wzrost liczby ludności. Najwyższy wzrost ludności nastąpił w gminach ościennych czterech największych ośrodków miejskich. W przypadku Szczecina są to: Dobra Szczecińska - 23,68%, Kobylanka – 14,90%, Kołbaskowo – 11,65%, które charakteryzują się najwyższym wzrostem w województwie oraz Goleniów – 2,45% i Stare Czarnowo – 0,12%. Znaczna większość gmin ościennych Koszalina także zanotowała przyrost ludności. Szczególnie widoczne jest to w przypadku gmin: Biesiekierz – 7,57% i Świeszyno – 5,82%. Mniejszą dynamikę wzrostu zanotowano w gminach: Będzino – 1,52% i Sianów – 0,29%. Podobna sytuacja występuje w przypadku miasta Kołobrzeg, w którego gminie wiejskiej oraz wszystkich gminach ościennych wzrosła liczba ludności (Kołobrzeg gmina wiejska – 5,28%, Siemyśl – 2,31%, Dygowo – 0,66%, Ustronie Morskie – 1,72%). Wyróżniają się także gminy wiejskie Stargardu, Sławna i Darłowa, których ludność w latach 20102015 powiększyła się odpowiednio o 4,73%, 1,37% i 0,85%. Przyrost ludności następuje głównie w części zachodniej oraz północnej województwa, co w formie graficznej ukazuje kolejna mapa. 121 Rysunek 7 Dynamika wzrostu liczby ludności Poniższa tabela zawiera wszystkie gminy, w których w latach 2010-2015 odnotowano wzrost liczby ludności. Tabela 16 Gminy województwa zachodniopomorskiego, w których wzrosła liczba ludności w latach 2010 - 2015 l.p Gmina Liczba mieszkańców w roku 2015 Odsetek o jaki wzrosła liczba ludności pomiędzy rokiem 2010 i 2015 1 Dobra (Szczecińska) 20512 23,68% 2 Kobylanka 5104 14,90% 3 Kołbaskowo 12012 11,65% 4 Biesiekierz 6758 7,57% 122 5 Świeszyno 6458 5,82% 6 Kołobrzeg wiejska 12738 5,28% 7 Stargard wiejska 10533 4,73% 8 Rewal 3729 3,19% 9 Goleniów 3756 2,45% 10 Siemyśl 3014 2,31% 11 Maszewo 24889 1,93% 12 Ustronie Morskie 9024 1,72% 13 Stara Dąbrowa 7995 1,52% 14 Będzino 7368 1,47% 15 Sławno wiejska 8789 1,37% 16 Osina 3858 1,20% 17 Darłowo wiejska 13722 0,85% 18 Kalisz Pomorski 9795 0,68% 19 Dygowo 35772 0,66% 20 Nowogard 4957 0,42% 21 Borne Sulinowo 8601 0,38% 22 Sianów 3706 0,29% 23 Stepnica 5621 0,24% 24 Stare Czarnowo 3846 0,12% 25 Czaplinek 12013 0,00% 26 Suchań 4364 0,00% W dwóch gminach (Czaplinek, Suchań) stan ludności nie uległ zmianie. Jednak pozostałe 88 gmin zanotowało spadek liczby ludności. Największy procentowy spadek nastąpił w gminie Bobolice (4,49%). Szczególną uwagę zwracają gminy miejskie, w których na przestrzeni ostatnich sześciu lat nie odnotowano przyrostu ludności. Najtrudniejsza sytuacja pod tym względem występuje w takich gminach jak: Sławno, Świdwin i Wałcz, w których w latach 2010-2015 liczba ludności zmniejszyła się odpowiednio o 3,24%, 2,62% i 2,05%. Główny ośrodek regionu, miasto Szczecin pomimo oferowania stosunkowo największych możliwości rozwoju na różnych płaszczyznach w okresie 2010-2015 utracił 0,78% 123 ludności. W tym samym okresie liczba mieszkańców Koszalina obniżyła się o 0,66%. Problem spadku ludności obejmuje całe województwo. Choć z większym nasileniem występuje w jego centralnej oraz wschodniej części. Ukazuje to poniższa mapa. Rysunek 8. Dynamika spadku liczby ludności w gminach Poniżej wyszczególnione zostały gminy o największym procentowym spadku ludności. 124 Tabela 17 Gminy o największym procentowym ludności w latach 2010 - 2015 spadku Liczba mieszkańców w roku 2015 Odsetek o jaki zmalała liczba ludności pomiędzy rokiem 2010 i 2015 9390 4,49% l.p Gmina 1 Bobolice 2 Mirosławiec 5517 3,48% 3 Połczyn-Zdrój 15666 3,35% 4 Przybiernów 5104 3,33% 5 m. Sławno 12757 3,24% 6 Brzeżno 2830 3,21% 7 Barwice 8710 3,13% 8 Cedynia 4343 3,10% 9 Krzęcin 3775 2,98% 10 Recz 5643 2,97% 11 m. Darłowo 14016 2,83% 12 Polanów 8942 2,83% 13 Drawno 5202 2,82% 14 Grzmiąca 4950 2,78% 15 1655 2,76% 16 Nowe Warpno TrzcińskoZdrój 5526 2,74% 17 Dziwnów 4014 2,73% 18 Lipiany 6035 2,70% 19 Resko 8174 2,69% 20 Banie 6428 2,66% 21 Płoty 9032 2,64% 22 m. Świdwin 15516 2,62% 23 4118 2,53% 24 Karnice Białogard wiejska 7829 2,45% 25 Międzyzdroje 6569 2,40% 26 Złocieniec 15390 2,38% 27 Bierzwnik 4791 2,34% 28 Radowo Małe 3676 2,33% 29 Węgorzyno 7145 2,32% 125 Ludność w wieku produkcyjnym Ludność w wieku produkcyjnym województwa zachodniopomorskiego w roku 2015 liczyła 1 094 823 mieszkańców – stanowiła ona 63,88% całej ludności województwa. W latach 2010 - 2014 odsetek ten zmniejszał się, jednak wedle danych szacunkowych GUS w roku 2015 nastąpił jego wzrost o 0,04% w stosunku do poprzedniego roku. W formie graficznej obrazuje to wykres 3. 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 65,79 65,42 64,97 64,44 63,84 63,88 2010 2011 2012 2013 2014 2015 odsetek ludności w wieku produkcyjnym Rysunek 9 Odsetek ludności w wieku produkcyjnym w latach 20102015 Wśród 114 gmin województwa zachodniopomorskiego, w latach 2010 2015 jedynie w 28 w niewielkim stopniu nastąpił wzrost odsetka osób w wieku produkcyjnym. Średni poziom wzrostu w wyszczególnionej grupie gmin wynosił 0,44%. Większość wyróżnionej grupy stanowią gminy wiejskie o niewielkiej liczbie mieszkańców oraz niskim zagęszczeniu ludności. W znacznej części są to tereny wokół miast powiatowych lub większych pod względem liczby mieszkańców ośrodków miejskich w regionie. W grupie tej znajduje się także 9 gmin miejsko-wiejskich spośród których gmina Barlinek skupia największą liczbę ludności. Poniżej przedstawione zostały gminy, w 126 których wzrósł odsetek ludności w wieku produkcyjnym w latach 2010 – 2015. Tabela 18 Gminy, w których wzrósł odsetek osób w wieku produkcyjnym wlatach 2010 - 2015 Liczba mieszkańców w 2015 r. Wzrost odsetka osób w wieku produkcyjnym pomiędzy rokiem 2010 i 2015 Odsetek o jaki wzrosła/zmalała liczba ludności pomiędzy rokiem 2010 i 2015 19690 1,06% -0,71% 2 Barlinek Białogard wiejska 7829 0,98% -2,45% 3 Świeszyno 6758 0,92% 5,82% 4 Stara Dąbrowa 3729 0,91% 1,52% 5 Rymań 4069 0,89% -1,90% 6 6083 0,88% -1,83% 7 Świdwin wiejska Szczecinek wiejska 9403 0,73% -1,31% 8 Warnice 3546 0,73% -1,25% 9 Krzęcin 3775 0,66% -2,98% 10 5543 0,51% -1,03% 11 Widuchowa Nowogródek Pomorski 3382 0,45% -0,93% 12 Osina 3014 0,36% 1,20% 13 Malechowo 6488 0,34% -2,28% 14 Maszewo 8789 0,32% 1,93% 15 Wałcz wiejska 12670 0,32% -0,28% 16 Grzmiąca 4950 0,31% -2,78% 17 Marianowo 3183 0,27% -1,21% 18 Człopa 5036 0,26% -1,98% 19 9024 0,24% 1,37% 20 Sławno wiejska Darłowo wiejska 7995 0,23% 0,85% 21 Dolice 8021 0,21% -1,77% 22 Sianów 13722 0,20% 0,29% 23 Dobrzany 5036 0,20% -1,69% 24 Stepnica 4957 0,12% 0,24% 25 Suchań 4364 0,07% 0,00% 26 Nowe Warpno 1655 0,04% -2,76% L.p Gmina 1 127 27 28 Chojna 13902 0,03% -1,29% Karnice 4118 0,01% -2,53% W przypadku pozostałych 86 gmin nastąpił spadek odsetka osób w wieku produkcyjnym. W czołówce znajdują się gminy miejskie będące największymi skupiskami ludności. W przypadku Szczecina jedną z prawdopodobnych przyczyn zmniejszającego się odsetka osób w wieku produkcyjnym jest migracja zewnętrzna. Pomimo ogólnej tendencji przenoszenia się ludności dużych miast do gmin ościennych w przypadku Szczecina wszystkie gminy otaczające miasto zanotowały spadek odsetka ludności w wieku produkcyjnym. Należy wskazać, że z wyjątkiem gminy Police i Gryfino, całkowita liczba ludności pozostałych gmin ościennych miasta wzrosła w badanym okresie (lata 2010 – 2015). W przypadku części dużych pod względem liczby mieszkańców miast odpływ mieszkańców w wieku produkcyjnym związany jest z jednoczesnym zwiększaniem się odsetka tej grupy na terenach przylegających. W przypadku Koszalina są to gminy ościenne: Sianów i Biesiekierz. W odniesieniu do Darłowa, Sławna, Wałcza, Białogardu oraz Szczecinka są to gminy wiejskie tych miast. Przyrost odsetka ludności w wieku produkcyjnym nastąpił także w gminach zachodniej części województwa będących w niewielkiej odległości od miast: Szczecina i Stargardu (wykluczając zdecydowaną większość gmin ościennych, w których nastąpił spadek odsetka tej grupy) W ujęciu ogólnym wpływ na spadek odsetka osób w wieku produkcyjnym ma ujemne saldo migracji zewnętrznej w województwie, a także ogólny spadek dzietności w Polsce. Poniżej przedstawiona tabela obrazuje 29 gmin o największym spadku odsetka osób w wieku produkcyjnym w latach 2010 – 2015 128 Tabela 19 Gminy, w których zmalał odsetek osób w wieku produkcyjnym w latach 2010 - 2015 l.p Gmina 1 m. Koszalin 108576 Spadek odsetka osób w wieku produkcyjnym pomiędzy rokiem 2010 i 2015 3,59% 2 m. Darłowo 14016 3,45% -2,83% 3 m. Stargard 68876 3,40% -1,76% 32152 3,13% -0,11% 41735 3,12% -0,84% 46716 3,04% -0,82% -3,24% 4 5 6 Gryfino Police m. Kołobrzeg Liczba mieszkańców w roku 2015 Odsetek o jaki wzrosła/zmalała liczba ludności pomiędzy rokiem 2010 i 2015 -0,66% 7 m. Sławno 12757 2,90% 8 m. Szczecin 407043 2,89% -0,78% 9 m. Świnoujście 41217 2,87% -0,62% 10 Dziwnów 4014 2,84% -2,73% 11 m. Wałcz 25941 2,62% -2,05% 12303 2,61% -1,94% 40457 2,52% -0,97% 14458 2,47% -1,62% -2,40% 12 13 14 Wolin m. Szczecinek Kamień Pomorski 15 Międzyzdroje 6569 2,37% 16 Ostrowice 2563 2,25% -1,87% 17 m. Świdwin 15516 2,20% -2,62% 18 Kalisz Pomorski 7368 2,10% 0,68% 19 Moryń 4339 2,05% -2,18% 24889 2,05% 0,42% 5064 2,01% -0,54% 6863 1,98% -1,87% 20 21 22 Nowogard Mielno 23 Manowo Drawsko Pomorskie 16485 24 Goleniów 35772 1,92% 2,45% 25 Łobez 14253 1,88% -1,97% 26 Gryfice 24003 1,88% -0,44% 20428 1,82% -2,23% 12013 1,80% 0,00% 22191 1,80% -1,44% 27 28 29 Myślibórz Czaplinek Choszczno 1,97% -2,06% 129 Poniżej zamieszczona tabela zawiera wykaz 114 gmin wraz z wybranymi cechami demograficznymi Tabela 20 Demografia w gminach województwa zachodniopomorskiego 2010-2015 liczba ludności w roku 2015 wzrost/spa dek odsetka liczby ludności pomiędzy rokiem 2010 a 2015 wzrost/spa dek odsetka Odsetek osób w osób w wieku wieku produkcyjn produkcyj ym w liczba nym w stosunku ludności w stosunku do ogółu wieku do ogółu ludności produkcyjn ludności pomiędzy ym w roku w roku rokiem 2015 2015 2010 a 2015 5220 66,68 0,98% powiat gmina białogardzki Białogard (G) 7829 -2,45% białogardzki Tychowo 6931 -2,07% 4411 63,99 -0,99% -1,68% 5950 64,13 -1,14% -1,43% 15566 63,36 -1,61% -2,98% 2487 65,89 0,66% -2,97% 3679 65,20 -0,26% 65,55 -0,64% białogardzki białogardzki Karlino Białogard (M) choszczeński Krzęcin choszczeński Recz 9279 24570 3775 5643 choszczeński Drawno 5202 -2,82% 3410 choszczeński Bierzwnik 4791 -2,34% 2829 63,49 -0,11% choszczeński Pełczyce 7972 -2,02% 5134 64,40 -0,70% choszczeński Choszczno Kalisz drawski Pomorski 22191 -1,44% 14198 63,98 -1,80% 7368 0,68% 4624 62,76 drawski 12013 0,00% 7572 63,03 -1,80% -2,38% 10022 65,11 -1,39% 4345 -2,22% 2 809 64,64 -1,61% 16485 -2,06% 10464 63,48 -1,87% 1614 62,99 -2,25% 2,45% 22901 64,02 -1,92% 1,93% 5647 64,25 0,32% 1,20% 1934 64,16 0,36% 64,14 -2,05% drawski drawski drawski drawski goleniowski goleniowski goleniowski Czaplinek Złocieniec Wierzchowo Drawsko Pom. Ostrowice Goleniów Maszewo Osina 15390 2563 35772 8789 3014 -2,10% -1,97% goleniowski Nowogard 24889 0,42% 15964 goleniowski Stepnica 4957 0,24% 3263 65,82 0,12% goleniowski Przybiernów 5104 -3,33% 3345 65,54 -0,09% 130 gryficki gryficki Rewal Płoty 3846 9032 3,19% 2444 63,55 -1,95% -2,64% 5830 64,55 -0,21% 65,19 0,01% gryficki Karnice 4118 -2,53% 2685 gryficki Trzebiatów 16571 -1,54% 10939 66,02 -0,86% gryficki Brojce 3810 -0,85% 2427 63,69 -1,39% gryficki Gryfice Stare Czarnowo 24003 -0,44% 15380 64,08 -1,88% 3858 0,12% 2498 64,75 4343 -3,10% 2838 65,34 gryfiński Cedynia TrzcińskoZdrój 5526 -2,74% 3494 63,24 gryfiński Banie 6428 -2,66% 4175 64,95 -0,31% gryfiński Moryń 4339 -2,18% 2833 65,29 -2,05% -1,29% 9102 65,47 0,03% -1,16% 4788 64,95 -0,47% -1,03% 3640 65,66 0,51% -0,11% 20797 64,68 -3,13% 66,75 -2,84% gryfiński gryfiński gryfiński gryfiński gryfiński gryfiński Chojna Mieszkowice Widuchowa Gryfino 13902 7372 5543 32152 -1,56% -0,26% -0,33% kamieński Dziwnów 4014 -2,73% 2679 kamieński Międzyzdroje 6569 -2,40% 4263 64,89 -2,37% kamieński Wolin 12303 -1,94% 7941 64,54 -2,61% kamieński Golczewo 5981 -1,75% 3956 66,15 -0,21% -1,62% 9243 63,93 -2,47% 4353 -0,38% 2867 65,86 -0,73% 10533 5,28% 6967 66,14 2469 65,73 2444 65,95 0,66% 3631 64,59 -0,60% 4069 -1,90% 2669 65,60 0,89% 46716 -0,82% 29211 62,53 -0,34% 3261 62,82 -0,80% 7,57% 4296 66,52 -1,03% 5,82% 4555 67,41 0,92% 1,47% 5681 66,05 -1,20% 66,65 0,20% kamieński kamieński kołobrzeski kołobrzeski kołobrzeski kołobrzeski kołobrzeski kołobrzeski kołobrzeski koszaliński koszaliński koszaliński Kamień Pom. Świerzno Kołobrzeg (G) Siemyśl Ustronie Morskie Dygowo Rymań Kołobrzeg (M) Gościno Biesiekierz Świeszyno Będzino 14458 3756 2,31% 3706 1,72% 5621 5191 6458 6758 8601 -1,37% -0,30% -1,30% -3,04% koszaliński Sianów 13722 0,29% 9146 koszaliński Bobolice 9390 -4,49% 6105 65,02 -0,81% koszaliński Polanów 8942 -2,83% 5854 65,47 -0,11% 131 koszaliński koszaliński Manowo Mielno 6863 5064 -1,87% 4494 65,48 -1,98% -0,54% 3270 64,58 -2,01% 62,81 -1,26% łobeski Resko 8174 -2,69% 5134 łobeski Radowo Małe 3676 -2,33% 2370 64,48 -1,33% łobeski Węgorzyno 7145 -2,32% 4511 63,14 -0,21% łobeski Dobra Now. 4458 -2,04% 2874 64,47 -0,92% -1,97% 9058 63,55 -1,88% 67303 61,99 -3,59% 254855 62,61 -2,89% 63,38 -2,87% 63,90 -1,82% łobeski Łobez Koszalin 14253 108576 Szczecin 407043 Świnoujście -0,78% myśliborski Myślibórz 20428 -2,23% 26125 13054 myśliborski Boleszkowice 2897 -1,32% 1906 65,80 -0,28% myśliborski Dębno Nowogródek Pom. 20914 -1,06% 13449 64,31 0,50% 3382 -0,93% 2225 65,80 19690 -0,71% 13273 67,41 policki Barlinek Nowe Warpno 1655 -2,76% 1104 66,73 policki Police 41735 -0,84% 27656 66,27 -3,12% policki Dobra (Szcz.) 20512 23,68% 13494 65,79 -1,55% policki Kołbaskowo 12012 11,65% 8150 67,85 -0,43% -2,70% 3859 63,95 -1,45% -1,90% 3452 65,07 -0,22% -1,25% 2336 65,87 0,73% -0,85% 12519 63,40 -1,79% 63,10 -0,80% myśliborski myśliborski pyrzycki pyrzycki pyrzycki pyrzycki 41217 -0,66% Lipiany Przelewice Warnice Pyrzyce 6035 5305 3546 19745 -0,62% 0,45% 1,06% 0,04% pyrzycki Kozielice 2625 -0,34% 1656 pyrzycki Bielice 3130 -0,22% 2036 65,03 -0,13% sławieński Sławno (M) 12757 -3,24% 7809 61,21 -2,90% sławieński Darłowo (M) 14016 -2,83% 8808 62,84 -3,45% -2,28% 4185 64,51 0,34% -0,35% 4521 64,14 -0,15% 1,37% 5922 65,63 0,24% 0,85% 5229 65,41 0,23% 65,30 -0,70% sławieński sławieński sławieński sławieński Malechowo Postomino Sławno (G) Darłowo (G) 6488 7048 9024 7995 stargardzki Chociwel 5999 -2,12% 3917 stargardzki Ińsko 3522 -2,08% 2270 64,46 -0,01% stargardzki Dolice 8021 -1,77% 5193 64,75 0,21% stargardzki Stargard (M) 68876 -1,76% 43725 63,48 -3,40% 132 stargardzki stargardzki Dobrzany Marianowo 5036 3183 -1,69% -1,21% 3275 65,04 0,20% 2082 65,42 0,27% -1,47% -0,51% stargardzki Kobylanka 5104 14,90% 3336 65,35 stargardzki Stargard (G) Stara Dąbrowa 12738 4,73% 8480 66,57 3729 1,52% 2459 stargardzki 65,95 0,91% stargardzki Suchań 4364 0,00% 2866 65,67 szczecinecki Barwice 8710 -3,13% 5669 65,09 -0,27% szczecinecki Grzmiąca 4950 -2,78% 3167 63,98 0,31% szczecinecki Biały Bór Szczecinek (G) Szczecinek (M) Borne Sulinowo PołczynZdrój 5333 -1,36% 3422 64,17 -0,89% 9403 -1,31% 6186 40457 -0,97% 25474 szczecinecki szczecinecki szczecinecki świdwiński świdwiński świdwiński Brzeżno Świdwin (M) 9795 0,38% 5995 15666 -3,35% 9971 2830 15516 -3,21% -2,62% 65,79 62,97 61,20 63,65 0,07% 0,73% -2,52% -0,65% -1,78% 1817 64,20 -0,27% 9986 64,36 -2,20% -0,81% świdwiński Rąbino 3809 -2,25% 2430 63,81 świdwiński Świdwin (G) 6083 -1,83% 4025 66,17 0,88% świdwiński Sławoborze 4241 -0,98% 2771 65,33 -0,11% wałecki Mirosławiec 5517 -3,48% 3473 62,95 -1,78% 16490 63,57 -2,62% 3237 64,27 0,26% 3219 63,67 -0,57% 8324 65,70 0,32% wałecki wałecki wałecki wałecki Wałcz (M) Człopa Tuczno Wałcz (G) 25941 5036 5056 12670 -2,05% -1,98% -0,92% -0,28% 133 Regina Thurow, Ryszard Czyszkiewicz Poziomy zależności bytowej w gminach województwa zachodniopomorskiego 2010-2015 Zgodnie z zapisami ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej jest ona „…instytucją polityki społecznej państwa, mającą na celu umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężanie trudnych sytuacji życiowych, których nie są one w stanie pokonać, wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i możliwości.” (Art.2 ust.1). Stosownie do treści kolejnego fragmentu ustawy (Art. 2 ust.2) „Pomoc społeczną organizują organy administracji rządowej i samorządowej, współpracując w tym zakresie, na zasadzie partnerstwa, z organizacjami społecznymi i pozarządowymi, Kościołem Katolickim, innymi kościołami, związkami wyznaniowymi oraz osobami fizycznymi i prawnymi.” W praktyce, w sposób ciągły, systematyczny, i zgodnie z zapisami ustawy w sposób kompletny zadania te realizują samorządy gminne (a w dodatkowych, określonych zakresach także powiatowe). Przede wszystkim jednak gminne jednostki terytorialne świadczą pomoc członkom własnej wspólnoty posiadającym uzasadnione powody, aby o pomoc taką wystąpić, ubiegać się o nią i, stale lub okresowo, ją uzyskiwać (samorządy powiatowe świadczą pomoc na rzecz mieszkańców powiatu oraz na rzecz uprawnionych cudzoziemców, samorząd wojewódzki nie świadczy pomocy bezpośrednio, aczkolwiek również obciążony jest w tym zakresie zadaniami, zorientowanymi jednak głównie na koordynowaniu działań, opracowywaniu planów i strategii, sporządzanie bilansów itp.). O świadczenia ze strony gminnej pomocy społecznej ubiegają się konkretne osoby i rodziny posiadające ku temu istotne powody. Ustawa o pomocy społecznej enumeruje te powody (Art. 7 p. 1-15). Dodatkowo udzielana pomoc jest obwarowana wieloma warunkami, z których jednym z najistotniejszych jest spełnianie kryterium dochodowego (Art. 8 ust. 1 134 cytowanej ustawy) weryfikowanemu zresztą co 3 lata (Art. 9 ustawy o pomocy społecznej), niemniej „gmina i powiat, obowiązane zgodnie z przepisami ustawy do wykonywania zadań pomocy społecznej, nie mogą odmówić pomocy osobie potrzebującej, mimo istniejącego obowiązku osób fizycznych lub osób prawnych do zaspokajania jej niezbędnych potrzeb życiowych” (Art. 16 ust.2 ustawy o pomocy społecznej). W tym kontekście fakty świadczenia pomocy w ramach zadań własnych samorządu (gminy) lub zadań zleconych przez administrację państwową nie mają decydującego znaczenia. Zawsze konieczność udzielania pomocy, wspierania w sytuacjach, w których jednostka i/lub rodzina nie są w stanie samodzielnie zaspokoić najważniejszych potrzeb lub odwrócić niekorzystny splot wydarzeń oznacza, iż są one w danych momentach życiowych uzależnione od interwencji z zewnątrz. Problem dostarczenia niezbędnych środków, lub stworzenia należytych warunków staje się problemem wspólnoty (społeczności lokalnej) zobligowanej do świadczenia pomocy społecznej. Jest przy tym oczywiste, że kategoria ludności korzystającej z pomocy społecznej nie jest ani nie może być źródłem dochodów uzyskiwanych przez jednostki samorządu terytorialnego (nie płaci podatków lub płaci je w najniższym wymiarze). Jest natomiast przedmiotem wydatków (zasiłki stałe lub okresowe, w formie pieniężnej lub rzeczowej, wykonywanie pracy socjalnej, utrzymywanie placówek takich jak domy opieki, ośrodki interwencji kryzysowej itp.). Nawet jeśli wydatki „opiekuńcze” rozbudzają popyt konsumpcyjny, to jednak nie dzieje się to w stopniu na tyle wystarczającym, aby skutecznie zwiększać źródła dochodów płynących z funkcjonujących w oparciu o ten popyt miejsc pracy (handel, usługi itp.). W rezultacie istnienie zbiorowości osób uzależnionych od wsparcia zewnętrznego, wydatkowanie środków na pomoc społeczną, zwłaszcza, jeśli i liczebność i wydatki przybierają znaczące postaci należy traktować jako obciążenie możliwości rozwojowych wspólnot terytorialnych, zawężanie ich 135 szans stawiania i realizowania celów dotyczących kumulacji i wydatkowania wypracowywanego wspólnie dochodu. Osoby zależne w procesach zaspokajania swych potrzeb od pomocy świadczonej przez wspólnoty (gminy) to wszystkie osoby, które uzyskały wsparcie (finansowe lub/i rzeczowe) z gminnych ośrodków pomocy społecznej (w ramach wykonywania przez nie zadań własnych lub zleconych). Niezależnie od tego, z jakiego powodu mieszkańcy gminy zmuszeni są do ubiegania się o tę pomoc oznacza to, że przynajmniej czasowo są oni niezdolni do samodzielnego zaspokajania swoich potrzeb i muszą polegać na alimentacji ze strony pozostałych członków społeczności. Poziom zależności obliczany jest jako odsetek liczby wszystkich osób, które bezpośrednio lub pośrednio (tzn. zarówno otrzymujący decyzje o pomocy, jak i członkowie ich rodzin) korzystały ze wsparcia gminnego ośrodka pomocy społecznej w stosunku do całkowitej liczby mieszkańców gminy w danym roku. Określenie zależność bytowa jest określeniem najlepiej opisującym sytuacje spotykające osoby, i rodziny, korzystające z pomocy. Ubóstwo jest tylko jednym z powodów, dla których mogą one po nią sięgać (nawet, jeśli, jak zostanie to dalej przedstawione, jest to powód najpowszechniejszy). W wielu przypadkach sytuacje kryzysowe stają się udziałem osób, w innym czasie i w innych warunkach doskonale radzących sobie samodzielnie, ale niemogących samodzielnie sprostać zdarzeniom wyjątkowym. Określenie poziomu zależności bytowej opiera się na najprostszym zabiegu, jakim jest policzenie wszystkich osób będących w danym roku przedmiotem decyzji odpowiedniego gminnego ośrodka pomocy społecznej o udzieleniu pomocy (wsparcia) niezależnie od tego, w jakiej formie pomoc ta została udzielona. Jest to swoisty „rachunek głów” możliwy, a nawet konieczny do przeprowadzenia wtedy, gdy przedmiotem uwagi jest działalność służb uprawnionych i zobowiązanych do udzielania wsparcia osobom potrzebującym. Pojęcie „zależności bytowej” nie jest tożsame z 136 pojęciem „ubóstwo”. To ostatnie ustalane jest najczęściej w oparciu o definicję finansową. Zgodnie z nią jest to sytuacja „w której gospodarstwo domowe nie dysponuje wystarczającymi środkami finansowymi (zarówno środkami pieniężnymi w postaci dochodów bieżących i dochodów z poprzednich okresów jak i w formie nagromadzonych zasobów materialnych) pozwalających na zaspokojenie jej podstawowych potrzeb”(Diagnoza Społeczna 2013). Z definicji tej wykluczone są inne przyczyny możliwych trudności i problemów usprawiedliwiających zwracanie się o wsparcie. Są to m.in. niepełnosprawność, choroby, alkoholizm, trudności w przystosowaniu się, wielodzietność, trudności wychowawcze itp. Gminne ośrodki pomocy społecznej, zgodnie z zapisami ustawy o pomocy społecznej mają jednak obowiązek zajmować się takimi przypadkami i udzielać stosownej pomocy w sytuacji, gdy jednostki i rodziny nie są w stanie samodzielnie uporać się z problemem, niezależnie od ich sytuacji finansowej (pomoc może być udzielana także w postaci pracy socjalnej, doradztwa itp.). Gminne ośrodki pomocy społecznej po zapoznaniu się z sytuacją osób aplikujących wydają decyzje o świadczeniu pomocy. Jest ona skierowana do konkretnych osób – np. osoby niepełnosprawnej lub dzieci korzystających z posiłków w szkole. Z efektów pomocy korzystają jednak całe rodziny, członkowie której uzyskują pomoc. Pokrywanie kosztów posiłku dziecka w szkole oznacza uwolnienie środków na inne potrzeby. Podobnie korzystanie z innych świadczeń (pieniężnych i w naturze) pozwala na skierowanie własnych środków będących w dyspozycji rodzin na pełniejsze zaspokajanie potrzeb pozostałych członków. Punktem odniesienia do obliczenia wskaźnika zależności bytowej jest zatem całkowita liczba osób w rodzinach korzystających z pomocy społecznej w stosunku do wszystkich mieszkańców gminy. Wskaźnik ten może być obliczony w ten sposób albowiem osoba (rodzina) korzystająca z pomocy jest zapisywana w rejestrach ośrodka pomocy każdego roku tylko raz niezależnie od tego czy w 137 jego trakcie uzyskiwała pomoc wielokrotnie, kilkukrotnie czy tylko jednorazowo. Obliczoną wielkość należy rozumieć jako maksymalny stopień obciążenia wspólnoty gminnej kwestiami i problemami społecznymi niemożliwymi do przezwyciężenia indywidualnym wysiłkiem osób nimi dotkniętych. We wskaźniku tym zawierają się zarówno mieszkańcy o żadnych lub znikomych dochodach (ubodzy), jak i mieszkańcy „niezaradni życiowo” lub dotknięci chorobami (nie wyłączając alkoholowej i narkomanii). Wszyscy oni jednak mają prawo odwoływać się do pomocy ze strony wspólnoty. Tabela 21 Gmina Białogard(M) Białogard(G) Karlino Tychowo Bierzwnik Choszczno Drawno Krzęcin Pełczyce Recz Czaplinek Drawsko Pomorskie Kalisz Pomorski Ostrowice Wierzchowo Złocieniec Goleniów Maszewo Nowogard Osina Przybiernów Stepnica Brojce Gryfice Karnice Płoty 138 Liczba osób korzystających z pomocy społecznej 2010 2 925 1 997 1 718 1 729 787 2 765 1 749 882 1 106 1 295 2 561 2011 2 858 3 916 1 743 1 652 729 2 651 1800 776 1 063 1 158 2 235 2012 2 990 1 660 1 780 1 708 816 2 382 972 764 976 1 145 2 188 Rok 2013 3 071 1 688 2 006 1 841 836 2 596 950 1 038 1 058 1 158 2 042 2014 2 833 1 464 1 649 1 774 756 2 294 855 618 969 1 018 1 745 2015 2 618 1 378 2 325 1 765 698 2 098 767 645 824 940 1 762 2 260 2 091 1 934 1 968 1 671 1 729 1 596 1 610 1 737 733 822 2 682 3 243 1 266 2 277 650 862 906 1 102 2 815 894 1 273 815 835 2 485 2 933 1 148 2 173 602 716 808 1 145 2 787 813 1 234 757 752 2 412 2 735 1 055 2 184 499 663 858 1 120 2 809 805 1 293 686 710 2 313 2 767 1 019 2 268 557 653 845 1 172 2 894 863 1 269 2 883 2 017 1 870 1 745 770 2 464 1 182 787 999 1 119 2 089 Median a 2 892 1 674 1 762 1 747 772 2 489 961 770 1 017 1 152 2 115 1 648 1 929 1 951 1 612 1 524 1 635 1 611 660 622 2 030 2 497 869 2 031 474 617 737 1 036 2 518 721 1 129 672 593 1 795 2 039 873 1 959 441 559 616 1 150 2 469 656 1 107 721 722 2 286 2 702 1 038 2 149 537 678 795 1 121 2 715 792 1 218 710 731 2 363 2 751 1 037 2 179 528 658 827 1 133 2 798 809 1 252 Średnia Rewal Trzebiatów Banie Cedynia Chojna Gryfino Mieszkowice Moryń Stare Czarnowo TrzcińskoZdrój Widuchowa Dziwnów Golczewo Kamień Pomorski Międzyzdroje Świerzno Wolin Dygowo Gościno Kołobrzeg(M ) Kołobrzeg(G) Rymań Siemyśl Ustronie Morskie M. Koszalin Będzino Biesiekierz Bobolice Manowo Mielno Polanów Sianów Świeszyno Dobra Łobez Radowo Małe Resko Węgorzyno Barlinek Boleszkowice Dębno Myślibórz Nowogródek Pomorski Dobra (Szczecińska) 325 1 401 1 047 1 852 1 523 1 941 2 462 685 336 1 436 969 791 1 397 1 763 2 826 671 346 1 265 975 1 127 1 355 1 439 1 441 641 347 1 478 959 1 169 1 607 1 452 960 582 289 1 251 899 1 096 1 293 1 337 1449 493 228 1 188 740 1 106 1 223 1 319 723 449 312 1 337 932 1 190 1 400 1 542 1 644 587 331 1 333 964 1 117 1 376 1 446 1 445 612 463 470 453 508 460 483 473 467 958 900 801 771 709 685 804 786 931 457 761 851 370 779 775 347 738 1384 314 730 1513 297 641 790 285 560 1 041 345 702 891 331 734 1 449 1 249 1 237 1 371 1 209 1 132 1 275 1 243 875 837 1 486 544 796 946 812 1 390 507 819 786 741 1 399 464 694 851 739 1 372 603 746 623 708 1 055 440 675 559 602 964 387 602 773 740 1 278 491 722 819 740 1 381 486 720 2 073 2 358 2 330 2 388 2 049 1 798 2 166 2 202 814 875 366 599 853 369 521 665 433 501 726 471 497 608 399 461 537 374 566 711 402 511 696 387 486 433 435 474 433 364 438 434 4 924 1 302 1 027 1 122 670 576 1 821 1 585 878 833 1 924 1619 1 263 1 387 2 130 592 2 330 2 146 5 256 1 146 987 1 139 634 508 1 752 1 546 791 766 1 799 1363 1 209 1 316 2 076 520 2 082 1 991 5 018 1 512 1 000 1 100 664 589 1 693 1 649 747 755 1 691 820 1 268 1 255 2 056 470 2 192 1 876 5 331 1 397 969 1 015 631 570 1 649 1 897 870 726 1 743 1301 1 238 1 206 2 119 450 2 097 1 749 4 496 1 376 864 990 535 452 1 483 1 754 795 676 1 508 659 1 064 1 053 1 946 454 1 830 1 415 4 385 1 105 746 944 477 430 1 286 1 516 649 623 1 397 657 1 039 964 1 875 521 1 597 1 077 4 902 1 306 932 1 052 602 521 1 614 1 658 788 730 1 677 1 070 1 180 1 197 2 034 501 2 021 1 709 4 971 1 339 978 1 058 633 539 1 671 1 617 793 741 1 717 1 061 1 224 1 231 2 066 495 2 090 1 813 395 385 366 383 335 279 357 375 857 831 845 855 748 697 806 838 139 Kołbaskowo Nowe Warpno Police Bielice Kozielice Lipiany Przelewice Pyrzyce Warnice Darłowo(M) Darłowo(G) Malechowo Postomino Sławno(M) Sławno(G) Chociwel Dobrzany Dolice Ińsko Kobylanka Marianowo Stara Dąbrowa Stargard (M) Stargard (G) Suchań 823 832 834 853 765 726 806 828 244 219 221 221 208 208 220 220 3 863 393 1 957 653 1 097 2 077 1436 1 684 2 348 1 298 2 058 1 742 1 196 775 977 1 912 682 476 622 3 709 347 2 047 612 905 2 016 1418 1 844 2 442 1 230 2 479 1 581 988 721 944 1 681 633 407 543 3 508 369 1 862 631 933 1 971 614 1 745 2 338 1 373 1 638 1 649 1 143 587 1 575 1 544 533 414 546 3 298 394 1 915 631 960 2 118 662 1 678 1 725 1 316 1 354 2 161 1 245 586 1 036 1 498 556 450 571 2 815 357 1 111 578 778 1 922 615 1 376 1 407 1 121 848 1 132 2 068 530 655 1 321 490 373 593 2 581 313 583 616 699 1 697 559 1 129 1 161 1 037 721 949 1 711 443 701 1 099 401 354 523 3 296 362 1 579 620 895 1 967 884 1 576 1 904 1 229 1 516 1 536 1 392 607 981 1 509 549 412 566 3 403 363 1 889 624 919 1 994 639 1 681 2 032 1 264 1 496 1 615 1 221 587 961 1 521 545 411 559 792 837 858 867 830 655 807 834 5 446 2 080 1 248 4 771 1 911 1 215 4 540 1 710 1 070 3 984 1 493 1 024 3 692 1 360 983 4 483 1 725 1 115 4 504 1 753 1 109 Szczecin 20 922 21 720 19 798 18 122 16 674 19 629 20 168 Barwice Biały Bór Borne Sulinowo Grzmiąca Szczecinek(M ) Szczecinek(G) Brzeżno PołczynZdrój Rąbino Sławoborze Świdwin(M) Świdwin(G) Świnoujście Człopa Mirosławiec Tuczno Wałcz(M) Wałcz(G) 2 205 1 299 2 401 1 228 4 467 1 796 1 147 20 538 2 232 1 263 2 041 1 281 1 848 1 152 1 847 1 124 2 096 1 225 2 123 1 246 1 809 1 823 1 929 1 736 1 394 1 383 1 679 1 773 1 363 1 364 1 266 1 309 1 121 1 213 1 273 1 288 3 963 3 718 3 520 3 349 3 103 2 787 3 407 3 435 2 749 1 128 2 655 1 095 2 464 996 2 502 1 017 2 350 922 2 197 765 2 486 987 2 483 1 007 2 581 2 825 2 801 2 914 2 715 2 585 2 737 2 758 873 1 236 2 801 1 947 2 630 971 919 929 2 075 2 503 935 1 194 2 518 1 840 2 302 927 935 891 1 968 2 481 930 1 179 2 442 1 663 2 121 905 867 779 1 974 2 371 892 1 260 2 438 2 174 2 121 856 882 756 2 019 2 768 734 1 252 2 384 1 673 1 869 774 849 634 1 945 20 502 544 1 119 2 168 1 471 1 691 739 828 704 1 756 2 115 818 1 207 2 459 1 795 2 122 862 880 782 1 956 5 457 883 1 215 2 440 1 757 2 121 881 875 768 1 971 2 492 140 Tabela 22 Gmina Białogard(M) Białogard(G) Karlino Tychowo Bierzwnik Choszczno Drawno Krzęcin Pełczyce Recz Czaplinek Drawsko Pom. Kalisz Pom. Ostrowice Wierzchowo Złocieniec Goleniów Maszewo Nowogard Osina Przybiernów Stepnica Brojce Gryfice Karnice Płoty Rewal Trzebiatów Banie Cedynia Chojna Gryfino Mieszkowice Moryń St.Czarnowo Trzcińsko Z. Widuchowa Dziwnów Golczewo Kamień Pom. Międzyzdroje Świerzno Wolin Dygowo Gościno Kołobrzeg M. Wielkości względne – odsetki ludności korzystającej z pomocy społecznej 2010 12,14 25,83 18,71 24,71 16,81 12,43 18,93 23,36 13,88 22,95 21,95 2011 11,90 50,52 18,99 23,48 15,44 12,20 18,06 20,53 13,29 20,57 19,15 Wskaźnik zależności bytowej 2012 2013 2014 2015 Średnia 12,03 12,42 11,53 10,66 11,78 20,71 21,49 18,69 17,60 25,81 18,93 21,55 17,70 25,06 20,16 24,32 26,24 25,49 25,47 24,95 16,76 17,32 15,74 14,57 16,11 10,63 11,62 10,30 9,45 11,11 18,27 18,14 16,37 14,74 17,42 19,71 27,09 16,27 17,09 20,68 12,04 13,22 12,17 10,34 12,49 19,84 20,34 18,00 16,66 19,73 18,25 17,09 14,51 14,67 17,60 13,99 24,01 29,30 18,44 17,46 9,59 14,95 9,27 22,64 16,60 18,98 29,62 12,03 21,82 14,12 9,17 8,39 16,43 43,13 10,87 6,20 16,19 15,82 12,25 17,05 16,80 12,20 12,57 10,10 13,24 19,67 12,03 9,72 15,15 4,67 12,82 22,19 33,04 19,12 16,21 8,60 13,43 8,83 20,95 13,87 17,06 30,47 11,93 19,90 13,78 9,34 9,01 15,21 18,47 10,11 5,66 42,11 15,43 12,33 16,10 15,36 9,32 12,95 8,69 14,41 19,07 11,27 9,05 15,51 5,30 11,55 21,89 28,78 16,98 15,39 7,78 12,18 8,74 16,68 12,66 17,50 29,14 11,67 19,25 14,05 9,13 7,55 14,87 25,23 9,64 4,48 19,28 14,45 11,71 14,11 13,86 8,44 12,16 8,44 11,73 17,01 11,19 8,30 13,30 4,95 11,84 23,53 26,44 16,24 14,94 7,79 11,69 9,09 18,55 12,54 17,40 30,61 12,05 20,47 13,88 9,09 8,88 14,82 26,54 11,50 4,52 12,95 13,32 13,11 13,70 24,72 7,80 12,04 9,45 12,90 17,13 11,02 10,69 14,25 5,09 10,11 21,89 25,71 14,27 13,17 6,99 9,89 8,16 15,70 12,02 14,84 27,04 10,48 17,42 12,42 7,51 7,54 13,96 25,13 9,28 4,16 19,55 11,30 11,91 12,73 27,19 7,40 10,72 8,35 9,46 16,25 8,55 7,79 13,02 4,39 10,00 20,68 26,22 13,65 11,66 5,70 9,93 7,87 14,63 10,95 12,43 30,18 10,29 15,93 12,26 5,93 7,17 11,51 25,47 8,80 4,10 9,81 10,35 12,52 12,40 14,25 7,10 9,36 7,83 8,51 13,83 7,84 6,88 11,60 3,85 11,72 22,36 28,25 16,45 14,80 7,74 12,01 8,66 18,19 13,11 16,37 29,51 11,41 19,13 13,42 8,36 8,09 14,47 27,33 10,03 4,85 19,98 13,45 12,31 14,35 18,70 8,71 11,63 8,81 11,71 17,16 10,32 8,74 13,80 4,71 Mediana 11,90 21,49 18,99 24,95 16,11 11,11 18,06 20,53 12,49 19,84 17,60 11,72 22,19 28,25 16,45 14,94 7,78 12,01 8,74 18,19 12,66 17,06 29,62 11,67 19,25 13,78 9,09 8,09 14,82 25,47 10,03 4,52 19,28 13,45 12,31 14,11 16,80 8,44 12,04 8,69 11,73 17,13 11,02 8,74 13,80 4,71 141 Kołobrzeg(G) Rymań Siemyśl Ustronie Morskie Będzino Biesiekierz Bobolice Manowo Mielno Polanów Sianów Świeszyno Dobra Now. Łobez Radowo Małe Resko Węgorzyno Barlinek Boleszkowice Dębno Myślibórz Nowogródek Pom. Dobra Szcz. Kołbaskowo Nowe Warpno Police Bielice Kozielice Lipiany Przelewice Pyrzyce Warnice Darłowo(M) Darłowo(G) Malechowo Postomino Sławno(M) Sławno(G) Chociwel Dobrzany Dolice Ińsko Kobylanka Marianowo St.Dąbrowa Stargard (M) Stargard (G) Suchań Brzeżno Połczyn Zdr. 142 8,44 21,15 9,89 6,08 20,67 9,93 5,13 16,07 11,70 4,85 17,73 12,53 4,74 14,93 10,62 4,38 13,20 9,96 5,60 17,29 10,77 5,13 17,29 10,62 13,54 13,90 17,79 11,48 10,53 11,42 20,15 11,81 14,66 19,21 13,45 21,57 15,26 18,75 11,19 20,36 11,28 10,49 12,02 13,64 16,75 11,68 9,80 10,13 19,62 11,52 12,99 17,70 12,60 26,78 14,70 17,91 10,69 17,84 10,09 9,78 11,91 17,78 16,28 11,22 9,75 11,54 18,44 12,08 11,46 16,75 11,65 21,94 15,13 17,26 10,37 15,91 10,40 9,06 12,93 16,33 15,09 10,59 9,18 11,27 18,16 13,79 13,07 16,20 12,08 35,09 15,04 16,77 10,70 15,32 10,00 8,50 11,71 16,02 13,35 10,48 7,78 8,89 16,46 12,77 11,79 15,10 10,56 17,92 12,98 14,69 9,86 15,59 8,74 6,93 9,82 12,85 11,55 10,05 6,95 8,49 14,38 11,05 9,60 13,97 9,80 17,87 12,71 13,49 9,52 17,98 7,64 5,27 11,99 15,09 15,13 10,92 9,00 10,29 17,87 12,17 12,26 16,49 11,69 23,53 14,31 16,48 10,39 17,17 9,69 8,34 11,99 15,09 15,13 10,92 9,18 10,29 18,16 12,08 12,26 16,49 11,69 21,94 14,70 16,77 10,39 17,17 10,00 8,50 11,99 5,50 8,18 11,64 5,01 8,04 10,69 4,83 7,57 11,29 4,43 7,35 9,88 3,71 6,47 8,25 3,40 6,04 10,62 4,48 7,28 10,69 4,48 7,35 14,87 9,27 13,20 36,98 10,87 21,14 10,66 22,12 12,04 30,58 19,84 29,30 13,52 13,51 12,78 19,83 23,67 19,55 11,36 19,94 21,99 7,84 17,82 28,88 40,35 16,30 13,26 8,89 11,58 40,25 10,31 17,57 10,35 21,05 13,24 31,65 18,86 35,25 12,38 11,07 11,94 19,23 20,88 18,22 9,36 17,58 23,15 6,90 16,16 28,69 38,82 18,04 12,98 8,33 11,70 70,93 10,22 17,33 9,94 17,02 12,13 29,29 20,71 23,13 12,58 12,83 9,66 30,86 19,01 14,73 8,97 16,95 23,17 6,40 14,58 26,34 34,32 17,44 13,22 7,87 12,56 73,09 10,36 17,94 10,73 18,43 11,79 21,48 19,98 19,13 16,75 13,78 9,83 20,45 18,54 15,64 9,17 17,78 23,36 6,55 13,60 24,69 35,31 18,43 12,47 6,74 11,36 42,18 9,55 14,53 9,74 17,25 9,79 17,48 17,23 12,02 8,83 22,98 8,80 12,98 16,46 13,78 7,38 18,59 22,23 5,78 11,76 23,55 32,36 17,24 12,57 6,18 10,00 22,21 10,21 13,18 8,59 15,76 8,06 14,52 15,98 10,23 7,44 18,96 7,38 13,92 13,70 11,39 6,94 16,43 17,57 5,36 10,68 22,53 27,03 16,50 13,23 7,88 11,73 47,61 10,25 16,95 10,00 18,61 11,17 24,17 18,77 21,51 11,92 15,52 10,07 19,55 18,71 15,55 8,86 17,88 21,91 6,47 14,10 25,78 34,70 17,32 13,22 7,88 11,70 42,18 10,25 17,33 10,00 18,43 11,79 24,17 18,86 21,51 12,38 13,78 9,83 19,55 18,71 15,55 8,97 17,78 22,23 6,47 14,10 25,78 34,70 17,32 Rąbino Sławoborze Świdwin(M) Świdwin(G) Barwice Biały Bór Borne Sulinowo Grzmiąca Szczecinek M. Szczecinek(G) Człopa Mirosławiec Tuczno Wałcz(M) Wałcz(G) Koszalin Szczecin Świnoujście Tabela 23 LP 22,71 29,00 18,03 31,66 27,26 24,52 24,59 28,26 16,26 30,10 27,75 23,33 24,07 27,72 15,36 26,81 24,96 23,35 23,25 29,89 15,50 35,56 23,04 23,97 19,25 29,49 15,29 27,44 21,11 21,56 14,28 26,39 13,97 24,18 21,21 21,08 21,36 28,46 15,74 29,29 24,22 22,97 22,71 28,46 15,50 29,29 24,22 23,33 19,01 27,75 10,43 27,23 19,14 16,28 18,96 8,01 19,98 5,30 5,69 6,48 18,99 27,46 9,62 28,36 18,35 16,62 18,23 7,63 19,82 5,55 6,03 5,68 19,63 24,93 8,63 25,95 17,72 15,44 15,30 7,46 18,65 4,59 5,02 5,11 17,61 26,14 8,24 26,57 16,90 15,81 14,96 7,70 21,85 4,88 4,85 5,13 14,20 22,47 7,66 24,95 15,34 15,35 12,52 7,47 19,74 4,14 4,45 4,53 14,12 24,51 6,89 23,36 14,67 15,01 13,92 6,77 16,69 4,04 4,10 4,10 17,26 25,54 8,58 26,07 17,02 15,75 15,65 7,51 19,46 4,75 5,02 5,17 17,61 25,54 8,58 26,07 17,02 15,75 15,30 7,51 19,74 4,75 5,02 5,13 Uszeregowanie gmin pod względem średniej wartości (z okresu 2010-2015) wskaźnika zależności bytowej Gmina Średnia Mediana 1 Kozielice 2 Brzeżno 47,61 34,70 42,18 34,70 3 Brojce 29,51 29,62 4 Świdwin(G) 29,29 29,29 5 Sławoborze 28,46 28,46 6 Ostrowice 28,25 28,25 7 Cedynia 27,33 25,47 8 Szczecinek(G) 26,07 26,07 9 Białogard(G) 25,81 21,49 10 Suchań 25,78 25,78 11 Grzmiąca 25,54 25,54 12 Tychowo 24,95 24,95 13 Barwice 24,22 24,22 14 Darłowo(G) 24,17 24,17 15 Radowo Małe 23,53 21,94 16 Biały Bór 22,97 23,33 17 Kalisz Pom. 22,36 22,19 143 18 St.Dąbrowa 21,91 22,23 19 Postomino 21,51 21,51 20 Rąbino 21,36 22,71 21 Krzęcin 20,68 20,53 22 Karlino 20,16 18,99 23 Mieszkowice 19,98 19,28 24 Recz 19,73 19,84 25 Dobrzany 19,55 19,55 26 Wałcz(G) 19,46 19,74 27 Karnice 19,13 19,25 28 Malechowo 18,77 18,86 29 Dolice 18,71 18,71 30 Widuchowa 18,70 16,80 31 Warnice 18,61 18,43 32 Osina 18,19 18,19 33 Marianowo 17,88 17,78 34 Polanów 17,87 18,16 35 Czaplinek 17,60 17,60 36 Drawno 17,42 18,06 37 Połczyn Zdr. 17,32 17,32 38 Rymań 17,29 17,29 39 Borne Sulinowo 17,26 17,61 40 Boleszkowice 17,17 17,17 41 Świerzno 17,16 17,13 42 Człopa 17,02 17,02 43 Przelewice 16,95 17,33 44 Dobra Now. 16,49 16,49 45 Węgorzyno 16,48 16,77 46 Wierzchowo 16,45 16,45 47 Stepnica 16,37 17,06 48 Bierzwnik 16,11 16,11 49 Mirosławiec 15,75 15,75 50 Świdwin(M) 15,74 15,50 51 Tuczno 15,65 15,30 144 52 Ińsko 15,55 15,55 53 Sławno(G) 15,52 13,78 54 Biesiekierz 15,13 15,13 55 Będzino 15,09 15,09 56 Złocieniec 14,80 14,94 57 Banie 14,47 14,82 58 Trzcińsko Zdr. 14,35 14,11 59 Resko 14,31 14,70 60 Stargard (G) 14,10 14,10 61 Gościno 13,80 13,80 62 Moryń 13,45 13,45 63 Płoty 13,42 13,78 64 Nowe Warpno 13,23 13,22 65 Przybiernów 13,11 12,66 66 Pełczyce 12,49 12,49 67 St.Czarnowo 12,31 12,31 68 Świeszyno 12,26 12,26 69 Sianów 12,17 12,08 70 Maszewo 12,01 12,01 71 Ustronie Morskie 11,99 11,99 72 Sławno(M) 11,92 12,38 73 Białogard(M) 11,78 11,90 74 Bielice 11,73 11,70 75 Drawsko Pom. 11,72 11,72 76 Międzyzdroje 11,71 11,73 77 Łobez 11,69 11,69 78 Golczewo 11,63 12,04 79 Gryfice 11,41 11,67 80 Darłowo(M) 11,17 11,79 81 Choszczno 11,11 11,11 82 Bobolice 10,92 10,92 83 Siemyśl 10,77 10,62 84 Nowogródek Pom. 10,62 10,69 85 Barlinek 10,39 10,39 145 86 Wolin 10,32 11,02 87 Mielno 10,29 10,29 88 Lipiany 10,25 10,25 89 Chociwel 10,07 9,83 90 Chojna 10,03 10,03 91 Pyrzyce 10,00 10,00 92 Dębno 9,69 10,00 93 Manowo 9,00 9,18 94 Kobylanka 8,86 8,97 95 Kamień Pom. 8,81 8,69 96 Dygowo 8,74 8,74 97 Dziwnów 8,71 8,44 98 Nowogard 8,66 8,74 99 Szczecinek(M) 8,58 8,58 100 Rewal 8,36 9,09 101 Myślibórz 8,34 8,50 102 Trzebiatów 8,09 8,09 103 Police 7,88 7,88 104 Goleniów 7,74 7,78 105 Wałcz(M) 7,51 7,51 106 Kołbaskowo 7,28 7,35 107 Stargard (M) 6,47 6,47 108 Kołobrzeg(G) 5,60 5,13 109 Świnoujście 5,17 5,13 110 Szczecin 5,02 5,02 111 Gryfino 4,85 4,52 112 Koszalin 4,75 4,75 113 Kołobrzeg(M) 4,71 4,71 114 Dobra Szcz. 4,48 4,48 146 Tabela 24 Średnie wartości (z okresu 2010-2015) odnoszące się do rozmiarów zależności bytowej i rozmiarów pomocy (wartości świadczeń) Średnia (średni) LP Gmina 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 Dziwnów Kołobrzeg(M) Świnoujście Koszalin Szczecin Stargard(M) Szczecinek(M) Białogard(M) Police Świdwin(M) Złocieniec Nowogard Pyrzyce Chojna Dębno Gryfino Łobez Darłowo(M) Gryfice Sławno(M) Mielno Wałcz(M) Międzyzdroje Nowe Warpno Kobylanka Rewal Barlinek Recz Kołbaskowo Trzebiatów Płoty Sianów Przelewice Biały Bór Będzino Połczyn-Zdrój Myślibórz 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 liczba korzystający ch z pomocy społecznej roczna kwota świadczeń w ramach pomocy społecznej rocznie kwota świadczenia na 1 osobę korzystającą 345 2 166 2 122 4 902 19 629 4 483 3 407 2 883 3 296 2 459 2 286 2 149 1 967 1 400 2 021 1 542 1 677 1 576 2 715 1 536 521 1 956 773 735 753,00 4 230 143,33 4 000 410,50 9 231 975,33 36 100 404,17 7 317 171,17 5 226 932,67 4 397 275,33 4 868 914,83 3 505 480,00 3 199 232,00 3 000 746,17 2 709 116,67 1 894 582,33 2 647 754,67 1 958 060,17 2 100 755,33 1 973 494,50 3 341 611,50 1 885 294,33 621 577,00 2 279 553,83 890 905,00 2 132,62 1 952,97 1 884,91 1 883,44 1 839,14 1 632,08 1 534,32 1 525,51 1 477,37 1 425,86 1 399,39 1 396,56 1 377,40 1 353,60 1 309,91 1 269,96 1 252,69 1 252,22 1 230,65 1 227,67 1 193,43 1 165,32 1 152,03 odsetek mieszkań ców gminy korzystają cych z pomocy społeczne j 8,48 4,62 5,13 4,49 4,81 6,45 8,76 11,65 7,86 15,61 14,69 8,61 9,93 9,99 9,61 4,79 11,63 11,05 11,29 11,82 10,28 7,45 11,63 220 253 185,33 1 149,97 13,09 412 312 2 034 1 119 806 1 337 1 218 1 658 895 1 225 1 306 2 737 1 709 464 933,17 348 631,17 2 261 401,33 1 214 081,67 871 086,33 1 444 674,67 1 311 998,67 1 781 925,00 958 995,67 1 286 631,33 1 366 096,17 2 824 214,50 1 760 588,50 1 127,57 1 118,00 1 111,98 1 084,97 1 081,42 1 080,94 1 077,62 1 074,85 1 071,10 1 050,74 1 045,75 1 031,93 1 030,19 8,62 8,21 10,37 19,56 7,08 8,01 13,30 12,10 16,69 22,80 15,29 17,20 8,28 147 38 39 40 41 42 Czaplinek Polanów Wolin Dobra Kołobrzeg(G) Kamień Pomorski Marianowo Banie Choszczno Goleniów Przybiernów Bierzwnik Bielice Gościno Krzęcin Cedynia Golczewo Dobra (Szczecińska) Resko Dobrzany TrzcińskoZdrój Świerzno Brojce Pełczyce Tychowo Węgorzyno Moryń Stare Czarnowo Wierzchowo Świdwin(G) Tuczno Widuchowa Stargard(G) Dygowo Stepnica Mirosławiec Ińsko Biesiekierz Ustronie Morskie Chociwel Sławoborze Szczecinek(G) Brzeżno Dolice Człopa Nowogródek Pomorski Karlino 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 148 2 089 1 614 1 278 730 566 2 138 598,17 1 644 120,50 1 291 068,33 735 683,33 557 880,50 1 023,82 1 018,66 1 010,49 1 008,02 986,53 17,42 17,73 10,27 16,21 5,51 1 275 1 227 152,67 962,85 8,75 566 932 2 464 2 702 678 770 362 722 787 1 190 702 540 179,00 884 481,83 2 326 045,17 2 518 860,17 631 546,50 716 105,17 329 152,50 649 306,83 699 300,67 1 031 329,50 602 594,50 953,82 949,52 943,88 932,11 931,03 929,60 908,84 899,32 888,38 866,54 859,01 17,64 14,32 11,02 7,64 13,05 15,91 11,54 13,79 20,49 26,93 11,60 806 686 442,67 852,19 4,34 1 180 981 1 001 933,00 830 472,67 848,98 846,27 14,24 19,34 804 679 753,67 845,46 14,29 740 1 121 999 1 745 1 197 587 621 669,83 940 996,83 834 441,67 1 452 615,17 976 793,17 466 293,67 840,28 839,55 835,00 832,52 816,15 794,59 17,02 29,24 12,43 24,89 16,57 13,35 473 375 634,83 794,43 12,24 722 1 795 782 1 041 1 725 491 795 880 549 932 571 576,33 1 408 906,83 609 969,17 804 383,83 1 309 495,83 369 477,00 597 405,83 657 212,33 403 403,33 671 779,17 791,29 785,05 779,85 772,95 759,13 752,75 751,45 746,83 734,57 720,66 16,42 29,22 15,40 18,64 13,86 8,75 16,19 15,72 15,35 14,85 438 313 845,33 717,36 11,92 607 1 207 2 486 987 1 509 862 434 820,50 839 895,67 1 721 398,50 677 771,00 1 030 856,00 585 236,67 716,34 696,05 692,39 686,58 683,06 678,93 10,05 28,42 26,28 34,22 18,65 16,98 357 239 150,50 669,58 10,50 1 870 1 240 755,33 663,45 20,02 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 Maszewo Lipiany Suchań Darłowo(G) Drawno Stara Dąbrowa Siemyśl Drawsko Pomorskie Radowo Małe Rymań Bobolice Sławno(G) Borne Sulinowo Rąbino Kalisz Pomorski Warnice Osina Kozielice Grzmiąca Manowo Świeszyno Malechowo Barwice Mieszkowice Ostrowice Karnice Boleszkowice Białogard(G) Wałcz(G) Postomino 1 038 620 1 115 1 904 1 182 684 171,33 406 946,17 717 617,33 1 219 928,33 757 340,00 658,91 656,19 643,89 640,89 640,64 11,93 10,13 25,59 23,81 22,35 807 496 033,67 615,04 21,73 402 245 005,33 609,47 10,76 1 929 1 159 757,33 601,33 11,57 1 070 711 1 052 1 392 633 841,17 418 963,00 613 578,17 811 535,17 592,47 589,54 583,43 583,07 28,73 17,28 10,91 15,50 1 679 973 421,17 579,76 17,10 818 473 190,50 578,47 21,27 1 635 943 195,33 577,00 22,21 884 537 1 579 1 273 602 788 1 229 2 096 1 644 721 792 501 2 017 2 457 1 516 506 817,00 302 577,67 877 470,33 702 086,67 329 921,83 420 189,50 648 139,17 1 098 355,83 847 288,17 365 546,17 390 846,50 247 182,00 873 386,50 928 003,83 485 087,33 573,32 563,28 555,65 551,67 548,19 533,01 527,30 524,11 515,54 507,35 493,49 493,21 432,98 377,75 319,91 24,65 17,92 60,18 25,32 8,82 11,94 18,69 23,64 22,09 27,66 18,90 17,12 25,39 19,37 21,44 Podstawowym spostrzeżeniem, jakie można dokonać w oparciu o dane dotyczące pomocy społecznej w gminach województwa zachodniopomorskiego, jest to mówiące nie tyle o wielkości zjawiska zależności bytowej, ile o jego stałości. Nie mniej niż co dziesiąty mieszkaniec regionu z takiego czy innego powodu, przez krótszy lub dłuższy okres czasu lub nawet przez cały okres 2010-2015, wykazuje się „niesamodzielnością” w zdobywaniu środków do życia i/lub w rozwiązywaniu swych problemów życiowych. Liczba takich osób jest w zasadzie niezmienna, a jak można przypuszczać w swojej większości są to ciągle te same osoby i te same rodziny. Pomoc społeczna nie rozwiązuje 149 żadnych problemów; „przezwyciężanie trudnych sytuacji życiowych”, o czym jest mowa w ustawie o pomocy społecznej nie jest celem, o którym można powiedzieć, że jest osiągniętym. Może być natomiast osiąganym – pomoc społeczna funkcjonuje wtedy bardziej w roli narzędzia wspierającego w trudnych sytuacjach niż narzędzia przezwyciężania tychże. Równie ustalona jest geografia zależności bytowej. W gminach oddalonych od miejskich centrów województwa, od najbardziej gospodarczo rozwiniętych obszarów nadmorskich i nadgranicznych (z wyjątkami, jak na przykład gminy Darłowo(G) i Cedynia) trudniej jest o samodzielne przezwyciężanie trudności. W wielu gminach zależność bytowa dotyczy co najmniej co 5-go mieszkańca. Podstawowym powodem udzielania pomocy (wsparcia) są powody strukturalne tzn. bezrobocie i ubóstwo. Są to zjawiska ściśle ze sobą powiązane, stanowią one i przyczynę i skutek występowania wielu innych dysfunkcji społecznych. Powszechność ich występowania oraz pociągane za sobą skutki każą zresztą poważnie wątpić czy pomoc społeczna w ogóle jest zdolna do zbliżenia się do swego podstawowego celu, jakim jest „przezwyciężanie trudnych sytuacji życiowych”. Rozwiązanie tych problemów leży poza mocą sprawczą pomocy społecznej. Ludzkie obciążenia rozwoju w postaci co najmniej dziesiątej (a w wielu gminach piątej, a nawet trzeciej) części mieszkańców regionu niesamodzielnych i bezradnych w obliczu problemów życiowych należy uznać za znaczne. Jeszcze bardziej obciążającym faktem jest to, że dotyczy to w zasadzie ciągle tych samych zbiorowości (gminnych) i tych samych członków poszczególnych zbiorowości (w gminach). W nieuchronny sposób musi to prowadzić, a w zasadzie już doprowadziło (i nie jest to efekt tylko ostatnich lat, lecz także wielu poprzednich) do swoistej „rytualizacji” pomocy społecznej. Symbolicznym wyrazem tej „rytualizacji” jest m.in. martwy zapis dotyczący pomocy na ekonomiczne usamodzielnienie się. Jest on zresztą martwy od samego początku obowiązywania ustawy w jej 150 obecnym brzmieniu. Doskonale ilustruje on przekonanie, ale także i praktyczne działania podejmowane w celu wsparcia w obliczu trudnych sytuacji, ale niekoniecznie w celu ich przezwyciężenia. Trudno jest sobie wyobrazić sytuację, w której w społeczeństwie (i w każdej gminie z osobna) nie będzie osób znajdujących się z takiego czy innego powodu, krócej lub dłużej w trudnym położeniu, i które z tego powodu będą szukały wsparcia i pomocy ze strony pozostałych współobywateli (wspólnot gminnych). Takie osoby i rodziny zawsze będą, i będą miały prawo oczekiwać wsparcia. Rzeczywistym problemem jest nawet nie to, jak wiele takich osób będzie się pojawiało, ale jaki będzie efekt niesionej pomocy. Wspólnoty gminne są mocno ograniczone w swoich działaniach na rzecz przezwyciężania trudności, albowiem te powstają i pozostają najczęściej poza sferą ich możliwości oddziaływania (np. bezrobocie). Mają znacznie więcej możliwości udzielania wsparcia w sytuacjach krytycznych, zwłaszcza w takich, w których interwencja otoczenia może odnieść pozytywny skutek (np. sytuacje rodzinne, uzależnienia itp.). Generalnie jednak znaczące zredukowanie stopnia zależności bytowej pozostaje poza zasięgiem ich prawnych, finansowych i instytucjonalnych działań. Gminy same (a przynajmniej znacząca ich ilość) znajdują się pod tym względem w „trudnej sytuacji życiowej, której nie są w stanie pokonać, wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i możliwości.” Rozwinięcia wymagają inne jeszcze kwestie. Pierwszą z nich jest zasadność i ewentualne pożytki płynące z sięgania do innych niż tylko statystyczne metody określania poziomów zależności bytowej. Miary liczebne posiadające swój wyraz w materiałach sprawozdawczych sporządzanych przez odpowiednie służby (ośrodki pomocy społecznej) są konieczne, aby w ogóle zdać relację z rozmiarów zjawiska. Ma ono jednak różne oblicza, poznawanie których musi opierać się na pracy w terenie, na wywiadach, obserwacji środowisk itp. Sięganie po dane ze sprawozdań ma jednak ten walor, iż pomaga ukierunkować następne badania i zdać sprawę z 151 różnych sytuacji w których pozostają odmienne środowiska. Zastosowanie innych metod ma z kolei kluczowe znaczenie dla jasnego sprecyzowania faktu, doskonale zresztą znanego gminnym ośrodkom pomocy społecznej tzn. tego, że beneficjentami pomocy są latami te same osoby i te same rodziny, a na dodatek z tych samych powodów. Kolejną kwestią jest przedstawienie „możliwych konsekwencji znaczących poziomów zależności bytowej mieszkańców dla rozwoju gmin”. Należy się tutaj odwołać do przytoczonych w rozdziale I-szym wielkości liczebnych określających coroczne poziomy owego uzależnienia w każdej gminie. Są one, w przeciągu lat 2010-2015 względnie stałe (a sięgnięcie do danych wcześniejszych dostarczy informacji, że stałość ta datuje się od wiele wcześniejszych okresów). Konsekwencje nie są dopiero możliwe, one już mają miejsce. Można je krótko scharakteryzować jako istnienie względnie trwałej, ustabilizowanej w swym kształcie liczebnym, ale zapewne także społecznym (do bliższego określenia charakteru konieczne są inne metody poznawania zjawiska niż metody statystyczne oparte na sprawozdaniach) zbiorowości osób nie uczestniczących w rozwoju i nie składających się na dorobek wspólnot w takim stopniu, jaki jest udziałem pozostałych jej członków. Rzecz w tym, że zjawisko to, z racji swej trwałości właśnie i stabilności stanowi element „społecznego pejzażu” każdej gminy. Z tym wiąże się kolejna kwestia polegająca na tym „czy najmniejsze wspólnoty samorządowe (gminy) są w stanie samodzielnie radzić sobie z tym problemem”. Oczywista jest odpowiedź, że NIE i dotyczy to wszystkich w zasadzie gmin. Rzeczywisty problem polega jednak na czym innym. Żaden z powodów, dla których pomocy można i należy udzielić nie jest „wytworem” działalności gminy i jej wspólnoty. To kwestia strukturalnych zależności, w których tkwią poszczególne wspólnoty terytorialne (np. bezrobocie i ściśle z nim związane ubóstwo) lub układu zdarzeń życiowych i przypadków szczególnych (np. wielodzietność, alkoholizm, niepełnosprawność itp.). Rozwiązanie tych problemów nie leży 152 w gestii gmin. W przypadku jednego z najczęstszych powodów sięgania po pomoc – bezrobocia – gmina ani nie może nikomu nakazać podjęcia pracy, ani nie może też wszystkim pracy „zorganizować”. Nawet jednak samo posiadanie pracy nie jest wystarczające – gmina nie może przecież „nakazać” osiągania wysokich wynagrodzeń w tej pracy. Zjawisko „pracującej biedy” jest zaś w Polsce szeroko rozpowszechnione (patrz „Ubóstwo a praca. Zatrudnienie w Polsce 2011” pod red. M.Bukowskiego i I. Magdy wyd. Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich, Warszawa 2013). Podanie tonącemu liny (udzielenie pomocy w trudnej sytuacji życiowej) nie jest równoznaczne z nauką pływania. Ustawa o pomocy społecznej wyraźnie zresztą mówi, iż ma ona „na celu umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężanie trudnych sytuacji życiowych, których nie są one w stanie pokonać, wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i możliwości”. Tak określonemu zadaniu gminy są w stanie sprostać i z zadania tego lepiej lub gorzej się wywiązują. Ale ustawa nie twierdzi, iż ma na celu likwidowanie przyczyn leżących u podstaw trudnych sytuacji życiowych oraz bezpośrednie stymulowanie rozwoju i dobrobytu jednostek i rodzin. Gminy z tego zadania własnym wysiłkiem i w oparciu o własne zasoby wywiązać się nie mogą. 153 Joanna Pośpiech Wdrażanie funduszy unijnych w województwie zachodniopomorskim w latach 2010-2015 Wprowadzenie Fundusze unijne w Polsce wdrażane są od ponad dekady. Obecna perspektywa finansowa to trzecia, w której Polska partycypuje. W latach 2004-2006 unijne wsparcie dla Polski wyniosło ponad 14 mld euro i było wdrażane w ramach programów1: Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego (Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego – 2 530,4 mln euro, Europejski Fundusz Społeczny – 438,4 mln euro), Sektorowego Programu Operacyjnego Rozwój Zasobów Ludzkich (1 470 mln euro), Sektorowego Programu Operacyjnego Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw (1 251,1 mln euro), Sektorowego Programu Operacyjnego Transport (1 163,4 mln euro), Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna (28,3 mln euro), Sektorowego Programu Operacyjnego Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich (1 192,7 mln euro), Sektorowego Programu Operacyjnego Rybołówstwo i przetwórstwo ryb (201,8 mln euro). W kolejnej perspektywie, 2007-2013, środki unijne wdrażane były poprzez programy: 1 Program Infrastruktura i Środowisko – 42,2 proc. całości środków (28,34 mld euro), 16 programów regionalnych – 25,7 proc. całości środków (17,28 mld euro), Program Kapitał Ludzki – 14,9 proc. całości środków (10,01 mld euro), Program Innowacyjna Gospodarka – 12,9 proc. całości środków (8,66 mld euro), https://www.funduszeeuropejskie.gov.pl/ *dostęp:27.04.2016 r.+ 154 Program Rozwój Polski Wschodniej – 3,6 proc. całości środków (2,39 mld euro), Program Pomoc Techniczna – 0,8 proc. całości środków (0,52 mld euro), Programy Europejskiej Współpracy Terytorialnej – (0,73 mld euro). W trwającej obecnie perspektywie 2014-2020 unijne euro przekazywane jest za pośrednictwem programów: Program Infrastruktura i Środowisko (27,4 mld euro), Program Inteligentny Rozwój (8,6 mld euro), Program Wiedza Edukacja Rozwój (4,7 mld euro), Program Polska Cyfrowa (2,2 mld euro), Program Polska Wschodnia (2 mld euro), Program Pomoc Techniczna (0,7 mld euro), 16 programów regionalnych (31,15 mld euro). W poprzednich latach najwięcej środków przeznaczano na projekty infrastrukturalne, a co czwarta złotówka wydawana była przez podmioty z dużych miast. W bieżącej perspektywie także znacząca część środków dotyczyć będzie projektów infrastrukturalnych, ale nacisk ma być położony na rozwój innowacyjności i przedsiębiorczości (wzrost wydatków na tego rodzaju projekty w porównaniu do poprzedniego okresu). ŚRODKI WYDANE W POSZCZEGÓLNYCH RODZAJACH GMIN Niniejsze opracowanie dotyczy okresu 2010-2015, zatem przełomu dwóch perspektyw finansowych. Jednak, ponieważ mowa tu będzie o środkach wydanych i rozliczonych, całość analiz dotyczyć będzie programów operacyjnych (PO) perspektywy 2007-2013. Ponadto, ze względu na charakterystykę poszczególnych PO, w tym ograniczenia co do kryteriów dostępu, analizy skupione są wokół 4 kluczowych dla rozwoju województwa Województwa Operacyjnego Innowacyjna programów: Regionalnego Zachodniopomorskiego Kapitał Ludzki Gospodarka (POKL), (POIG) oraz Programu (RPO WZ), Operacyjnego Programu Programu Operacyjnego Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko (POIŚ). 155 zł350 000 000,00 zł300 000 000,00 zł250 000 000,00 zł200 000 000,00 zł150 000 000,00 zł100 000 000,00 zł50 000 000,00 zł2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Suma dla miast Suma dla gmin miejskich Suma dla gmin miejsko-wiejskich Suma dla gmin wiejskich Rysunek 10 Suma środków wydanych w poszczególnych rodzajach gmin województwa zachodniopomorskiego. Źródło: RIO, par. 1-9 Podobnie, jak w przypadku analiz dla całej Polski, w województwie zachodniopomorskim największym beneficjentem pomocy unijnej są duże miasta2 oraz gminy miejsko-wiejskie. Ma to związek nie tylko ze skutecznością aplikowania o środki, ale przede wszystkim z rozmiarami budżetów projektów. W przypadku niniejszych analiz kategoria „miasta” odnosi się do: miast na prawach powiatu (Koszalin, Świnoujście, Szczecin) oraz Białogardu, Kołobrzegu, Darłowa, Sławna, Stargardu, Szczecinka, Świdwina i Wałcza. 2 156 12,00 10,00 8,00 6,00 4,00 2,00 0,00 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Średnia dla miast Średnia dla gmin miejskich Średnia dla gmin miejsko-wiejskich Średnia dla gmin wiejskich 2016 Rysunek 11 Odsetek środków UE w stosunku do całkowitych dochodów poszczególnych rodzajów gmin Źródło: RIO, par. 1-9 zł1 000 000 000,00 zł800 000 000,00 zł600 000 000,00 zł400 000 000,00 zł200 000 000,00 zł- 8,00 7,00 6,00 5,00 4,00 3,00 2,00 1,00 0,00 Całkowita suma dochodów ze środków europejskich (par. 1-9) 2010-2015 Rysunek 12 Środki UE w budżetach poszczególnych rodzajów gmin Źródło: RIO, par. 1-9 157 zł600,00 zł500,00 zł400,00 zł300,00 zł200,00 zł100,00 zł2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Średnia dla miast Średnia dla gmin miejskich Średnia dla gmin miejsko-wiejskich Średnia dla gmin wiejskich Rysunek 13 Dochody ze środków europejskich na 1 mieszkańca (rocznie) w poszczególnych rodzajach gmin Źródło: RIO, par. 1-9 Środki unijne stanowiły w ciągu ostatnich pięciu lat istotną część budżetów samorządów. Zwłaszcza w latach 2010-2012, co wiąże się z harmonogramem wdrażania poszczególnych programów operacyjnych – to właśnie na ten okres przypadał szczyt wydatkowania środków w ramach analizowanych PO. Szczególnie w przypadku dużych miast oraz gmin wiejskich fundusze strukturalne pomagały finansować kluczowe inwestycje w przypadku tych pierwszych często o charakterze rozwojowym, natomiast w przypadku tych drugich mających na celu głównie wyrównywanie poziomu życia mieszkańców do standardów bardziej rozwiniętych części regionu. 158 Tabela 25 Ranking miast: suma dochodów ze środków UE oraz całkowity odsetek dochodów Całkowita suma dochodów ze środków europejskich 2010-2015 [PLN] Całkowity odsetek dochodów ze źródeł europejskich w stosunku do całości dochodów gminy 2010-2015 [%] Szczecin 405858530,31 Darłowo Miasto 20,00 Koszalin 150434455,18 Kołobrzeg Miasto 13,30 Kołobrzeg Miasto 123391542,68 Koszalin 7,12 Darłowo Miasto 61187771,86 Szczecin 5,09 Świnoujście 40692946,66 Szczecinek Miasto 4,39 Stargard Miasto 31371091,24 Białogard Miasto 4,38 Szczecinek Miasto 24736740,45 Wałcz Miasto 4,03 Białogard Miasto 14223652,64 Świnoujście 3,76 Wałcz Miasto 13780697,92 Stargard Miasto 3,44 Sławno Miasto 5054578,47 Sławno Miasto 2,86 Świdwin Miasto 4694674,75 Świdwin Miasto 2,08 Źródło: RIO, par. 1-9 Niekwestionowanym liderem pod względem całkowitej sumy dochodów ze środków UE w latach 2010-2015 jest Miasto Szczecin. Na wynik Szczecina złożyły się 2 istotne czynniki. Przede wszystkim Szczecin, jako stolica województwa, uwzględniany był w RPO WZ na liście strategicznych obszarów regionu (a wybrane projekty realizowane w Szczecinie trafiły na listę projektów strategicznych, o czym dalej). Ponadto Szczecin realizował projekty o relatywnie największych budżetach, z największym wkładem własnym wnioskodawcy. Pod względem całkowitego odsetka środków ze źródeł europejskich w stosunku do całości dochodów gmin Szczecin zajmuje dopiero czwarte miejsce – liderami tego zestawienia miast są Darłowo, Kołobrzeg i Koszalin. 159 Tabela 26. Ranking gmin miejskich: suma dochodów ze środków UE oraz całkowity odsetek dochodów Całkowita suma dochodów ze środków europejskich 2010-2015 [PLN] Całkowity odsetek dochodów ze źródeł europejskich w stosunku do całości dochodów gminy 2010-2015 [%] Wałcz Gmina 10799107,92 Sławno Gmina 5,60 Stargard Gmina 8608723,92 Stargard Gmina 5,27 Sławno Gmina 7818231,82 Białogard Gmina 5,12 Białogard Gmina 7027590,24 Świdwin Gmina 5,08 Darłowo Gmina 6945615,88 Wałcz Gmina 4,91 Kołobrzeg Gmina 6770707,18 Szczecinek Gmina 4,37 Szczecinek Gmina 6132803,38 Darłowo Gmina 3,62 Świdwin Gmina 4911431,37 Kołobrzeg Gmina 3,53 Źródło: RIO, par. 1-9 W przypadku gmin miejskich największe kwoty udało się pozyskać dla Wałcza, Stargardzie i Sławna. Kolejne zestawienia dotyczą gmin miejsko-wiejskich i wiejskich. Wśród tych pierwszych najwięcej środków UE udało się pozyskać gminom: Trzebiatów, Gryfino, Dziwnów, Police i Karlino. Z kolei liderami rankingu gmin wiejskich są: Ostrowice, Rymań, Postomino, Dobra Szczecińska i Siemyśl. Tabela 27. Ranking gmin miejsko-wiejskich: suma dochodów ze środków UE oraz całkowity odsetek dochodów Całkowita suma dochodów ze środków europejskich 2010-2015 [PLN] Całkowity odsetek dochodów ze źródeł europejskich w stosunku do całości dochodów gminy 2010-2015 [%] Trzebiatów 55963790,65 Dziwnów 24,10 Gryfino 38934170,32 Trzebiatów 18,02 Dziwnów 37921847,80 Karlino 13,16 Police 31761622,20 Węgorzyno 12,89 Karlino 31397222,96 Pełczyce 12,78 Łobez 28392844,28 Człopa 12,75 Dębno 26172491,00 Łobez 12,39 160 Resko 17722456,69 Resko 11,45 Pełczyce 16564306,30 Suchań 10,37 Stepnica 16025702,50 Golczewo 9,97 Goleniów 15998761,37 Gościno 9,30 Węgorzyno 15497148,60 Moryń 9,23 Barlinek 14164718,80 Stepnica 8,83 Międzyzdroje 13513746,66 Trzcińsko Zdr. 8,69 Kamień Pomorski 12255904,14 Dobrzany 8,41 Gryfice 12248477,45 Maszewo 8,28 Drawsko Pomorskie 12064675,76 Polanów 7,43 Polanów 11624244,25 Gryfino 7,27 Człopa 11313812,02 Dębno 7,02 Maszewo 10740042,99 Recz 6,87 Złocieniec 10591903,35 Dobra Nowogrodzka 6,83 Gościno 10309885,56 Cedynia 6,59 Chojna 9521946,20 Międzyzdroje 6,31 Pyrzyce 9457324,07 Kamień Pomorski 5,91 Choszczno 9129683,91 Biały Bór 5,47 Golczewo 9114533,67 Tychowo 5,38 Sianów 9112838,23 Barlinek 5,04 Połczyn Zdrój 9086678,56 Mirosławiec 4,92 Nowogard 9071231,74 Czaplinek 4,92 Czaplinek 8804049,70 Mieszkowie 4,75 Suchań 8086287,95 Złocieniec 4,74 Trzcińsko Zdr. 8064955,33 Chojna 4,44 Biały Bór 7094555,95 Police 4,42 Recz 6729313,53 Sianów 4,37 Bobolice 6439229,41 Drawsko Pomorskie 4,23 Dobrzany 6394149,54 Barwice 4,18 Tychowo 6336446,57 Lipiany 4,04 Kalisz Pomorski 6303711,34 Ińsko 3,90 Barwice 6170721,34 Bobolice 3,70 Moryń 6091717,91 Gryfice 3,66 Mieszkowie 5815229,92 Borne Sulinowo 3,60 Borne Sulinowo 5671533,52 Pyrzyce 3,54 Nowe Warpno 5488571,16 Połczyn Zdrój 3,51 161 Cedynia 5404009,84 Nowe Warpno 3,50 Myślibórz 5210803,32 Kalisz Pomorski 3,15 Mirosławiec 4994928,51 Choszczno 3,02 Wolin 4807152,54 Drawno 3,02 Dobra Nowogrodzka 4678099,57 Chociwel 2,96 Płoty 3732373,75 Goleniów 2,94 Drawno 3312379,24 Nowogard 2,82 Lipiany 3262511,93 Tuczno 2,79 Chociwel 2663874,30 Płoty 2,61 Tuczno 1997571,28 Wolin 2,43 Ińsko 1987334,51 Myślibórz 1,76 Źródło: RIO, par. 1-9 Tabela 28. Ranking gmin wiejskich: suma dochodów ze środków UE oraz całkowity odsetek dochodów Całkowita suma dochodów ze środków europejskich 2010-2015 [PLN] Całkowity odsetek dochodów ze źródeł europejskich w 2010-2015 stosunku do całości [%] dochodów gminy Ostrowice 16765293,20 Ostrowice 22,57 Rymań 12711878,58 Siemyśl 15,73 Postomino 12461128,98 Osina 13,85 Dobra (Szcz.) 11911869,63 Świerzno 13,18 Siemyśl 10836038,32 Rymań 12,45 Kobylanka 9628336,10 Wierzchowo 10,56 Świerzno 9448126,46 Radowo Małe 9,95 Dolice 7964748,63 Krzęcin 9,84 Przelewice 7917105,62 Nowogródek Pom. 9,82 Wierzchowo 7802556,19 Kobylanka 9,73 Osina 7416300,01 Bielice 9,29 Widuchowa 7402774,87 Widuchowa 8,60 Krzęcin 7048917,67 Przelewice 8,23 Mielno 6837891,04 Warnice 7,75 Kołbaskowo 6818383,16 Postomino 7,75 Dygowo 6452355,50 Sławoborze 7,13 Banie 6443070,59 Stara Dąbrowa 7,07 Nowogródek Pom. 6216395,57 St. Czarnowo 6,99 Radowo Małe 6202530,96 Brojce 6,57 162 Bielice 5936354,17 Brzeżno 6,56 Malechowo 5674281,49 Dygowo 6,40 Sławoborze 5580770,40 Dolice 6,26 Stara Dąbrowa 5405103,82 Banie 5,92 Będzino 4801501,16 Malechowo 5,13 St. Czarnowo 4617550,37 Marianowo 5,01 Brojce 4593621,60 Bierzwnik 4,65 Ustronie Morskie 4590607,80 Grzmiąca 4,51 Manowo 4433815,86 Dobra (Szcz.) 4,36 Warnice 4158129,43 Boleszkowice 4,17 Świeszyno 4034722,42 Mielno 4,02 Grzmiąca 3996915,11 Ustronie Morskie 3,96 Brzeżno 3622238,47 Manowo 3,81 Bierzwnik 3486005,96 Świeszyno 3,80 Rewal 3372978,23 Karnice 3,80 Biesiekierz 2746908,34 Kozielice 3,74 Karnice 2642897,68 Kołbaskowo 3,39 Marianowo 2566502,70 Będzino 3,13 Kozielice 2068767,02 Biesiekierz 2,60 Boleszkowice 2015596,65 Przybiernów 2,31 Przybiernów 1839038,59 Rąbino 1,93 Rąbino 1229732,98 Rewal 1,41 Źródło: RIO, par. 1-9 ŚRODKI WYDANE W RAMACH POSZCZEGÓLNYCH PROGRAMÓW OPERACYJNYCH Średnio nie więcej niż ¼ wszystkich środków pozyskanych i wydanych w danej gminie było zakontraktowanych w projektach realizowanych przez samorząd. Najwięcej dotyczyło projektów realizowanych w ramach RPO WZ oraz POKL. Relatywnie najmniejszy udział w wydatkowaniu środków miały samorządy gmin miejskich, największy – dużych miast. 163 Rysunek 14 Odsetek środków wydanych przez gminę i jej jednostki 35,00 30,00 25,00 20,00 15,00 10,00 5,00 0,00 Ogółem W ramach POIŚ W ramach POIG W ramach RPOWZ W ramach POKL Średnia dla miast Średnia dla gmin miejskich Średnia dla gmin miejsko-wiejskich Średnia dla gmin wiejskich Źródło: Środki europejskie wg SIMIK (ogółem 2010-2015) Regionalny Program Operacyjny Województwa Zachodniopomorskiego to najważniejszy instrument planowania strategicznego rozwoju regionu przy wykorzystaniu środków unijnych. Program ten jest najbardziej wszechstronny pod względem zakresu inwestycji oraz rodzaju beneficjenta. W ramach RPO WZ powstał Indykatywny Plan Inwestycyjny Regionalnego Programu Operacyjnego na lata 2007 – 2013 (IPI), czyli lista projektów strategicznych, kierowanych do dofinansowania poza standardowym trybem konkursowym. Z założenia miały to być projekty kluczowe dla rozwoju całego regionu Pomorza Zachodniego realizowane we wszystkich rodzajach działań przewidzianych programem, tzn. w kulturze, transporcie, zdrowiu, turystyce, rozwoju przedsiębiorczości czy sporcie. Na liście IPI znalazły się zarówno projekty umiejscowione w największych miastach regionu (na 164 przykład budowa obiektów sportowych i instytucji kultury), jak również w mniejszych gminach (zwłaszcza w zakresie infrastruktury drogowej oraz turystycznej), a za ich realizację były odpowiedzialne przede wszystkim samorządy. W miastach odsetek środków wydanych przez samorząd był największy w RPO WZ i POIŚ. Liderami tego rankingu w odniesieniu do RPO WZ są Sławno i Świdwin (powyżej 80% ogółu środków pozyskanych w ramach tego PO). Poza programem regionalnym samorządy miast najbardziej celowały w projekty w ramach POIŚ - średnio 35% pozyskanych w tym PO środków wydawały samorządy. Pod tym względem niekwestionowanym liderem jest miasto Świnoujście (w innych programach nieporównywanie niska aktywność tego samorządu). Wynika to głównie z faktu, że część inwestycji realizowanych w Świnoujściu ze środków POIŚ było wpisanych w strategiczne plany inwestycyjne na poziomie krajowym. Tabela 29. Odsetek środków wydanych przez gminę i jej jednostki w ramach środków pozyskanych z poszczególnych PO miasta POIŚ POIG RPOWZ POKL Sławno Miasto 0,00 0,17 86,03 13,80 Świdwin Miasto 0,00 4,94 85,80 9,26 Białogard Miasto 4,68 5,00 71,72 18,60 Koszalin 20,78 5,07 62,81 11,33 Średnia dla miast 35,00 10,45 47,59 6,95 Szczecinek Miasto 45,41 0,61 47,43 6,55 Darłowo Miasto 36,51 13,72 46,10 3,66 Szczecin 48,92 8,80 37,42 4,86 Kołobrzeg Miasto 58,07 3,44 35,43 3,06 Wałcz Miasto 41,96 30,49 24,78 2,77 Stargard Miasto 33,85 42,63 21,95 1,57 Świnoujście 94,86 0,07 4,05 1,02 Źródło: Środki europejskie wg SIMIK (ogółem 2010-2015) 165 Podobnie jak duże miasta, gminy miejskie także celowały w projekty infrastrukturalne, głównie z POIŚ i RPO WZ. W gminach miejsko-wiejskich i wiejskich proporcje są podobne, choć w tych ostatnich widać nieco większe zainteresowanie samorządów projektami z POKL. Wynika to głównie z faktu, że w gminach miejsko-wiejskich i wiejskich znacznie mniej jest instytucji, które realizują zadania samorządu w zakresie rozwoju kapitału ludzkiego i rozwiązywania problemów społecznych wskazanych w tym PO. Przede wszystkim dotyczy to kondycji trzeciego sektora i liczby aktywnych organizacji pozarządowych, które stanowią jednego z istotniejszych beneficjentów POKL. Tabela 30. Odsetek środków wydanych przez gminę i jej jednostki w ramach środków pozyskanych z poszczególnych PO – gminy miejskie POIŚ POIG RPOWZ POKL Wałcz Gmina 18,20 0,40 61,63 19,77 Sławno Gmina 23,06 0,11 52,29 24,54 Świdwin Gmina 3,77 13,88 43,74 38,62 Białogard Gmina 10,36 25,56 40,14 23,94 Średnia dla gmin miejskich 41,61 8,31 33,63 16,45 Darłowo Gmina 74,20 0,02 23,49 2,30 Kołobrzeg Gmina 59,75 10,06 23,47 6,72 Stargard Gmina 70,61 6,73 17,95 4,71 Szczecinek Gmina 72,90 9,76 6,30 11,04 Źródło: Środki europejskie wg SIMIK (ogółem 2010-2015 Tabela 31. Odsetek środków wydanych przez gminę i jej jednostki w ramach środków pozyskanych z poszczególnych PO – gminy miejsko-wiejskie POIŚ POIG RPOWZ POKL Sianów 8,76 5,94 77,77 7,53 Choszczno 13,41 10,50 68,31 7,78 Połczyn Zdrój 6,99 9,96 67,63 15,43 Czaplinek 27,12 1,21 66,83 4,83 Mirosławiec 27,03 1,01 63,05 8,90 Cedynia 13,87 1,23 62,48 22,42 166 Police 10,30 21,07 61,57 7,06 Golczewo 29,79 0,09 58,01 12,11 Resko 32,28 1,79 57,97 7,97 Ińsko 23,83 3,73 56,78 15,65 Recz 23,34 8,46 52,36 15,85 Kamień Pomorski 33,72 3,42 50,68 12,18 Dziwnów 40,18 5,51 50,23 4,09 Trzebiatów 41,41 0,45 50,22 7,92 Węgorzyno 27,65 9,49 48,88 13,98 Stepnica 20,20 5,31 48,14 26,34 Międzyzdroje 36,19 11,19 47,15 5,47 Chojna 9,34 18,24 43,69 28,73 Kalisz Pomorski 23,20 7,17 42,42 27,22 Gryfice 37,53 2,56 38,82 21,10 Złocieniec 43,90 6,48 38,34 11,29 Maszewo 41,19 2,74 38,23 17,84 Nowe Warpno 25,86 2,37 37,97 33,80 Chociwel 52,30 0,04 37,14 10,52 Karlino 23,42 31,17 36,40 9,01 Pełczyce 51,91 4,20 35,03 8,87 Trzcińsko Zdr. 24,11 2,77 34,58 38,54 Barlinek 50,36 2,59 34,51 12,54 Średnia dla gmin miejskowiejskich 41,37 6,05 33,77 18,82 Drawsko Pomorskie 54,82 1,54 32,29 11,34 Drawno 36,55 12,40 31,88 19,17 Goleniów 59,33 3,89 29,89 6,88 Bobolice 36,66 6,15 27,19 30,00 Mieszkowie 22,65 1,57 26,76 49,03 Gościno 69,20 1,39 23,98 5,43 Płoty 55,08 1,56 22,80 20,56 Łobez 51,54 2,77 22,77 22,93 Dębno 60,36 2,89 22,32 14,42 Barwice 70,22 3,12 20,23 6,43 Dobrzany 21,26 18,73 18,71 41,30 Pyrzyce 74,41 0,28 18,46 6,85 Wolin 54,98 13,25 18,05 13,72 167 Tychowo 26,48 14,56 17,41 41,54 Gryfino 77,94 0,57 17,15 4,34 Suchań 26,71 7,88 16,63 48,79 Lipiany 33,84 9,92 10,63 45,61 Polanów 22,15 24,94 9,45 43,45 Myślibórz 87,92 0,70 7,78 3,59 Biały Bór 84,21 2,41 7,12 6,27 Borne Sulinowo 84,93 2,47 6,13 6,47 Nowogard 83,68 3,43 5,97 6,92 Tuczno 83,52 1,01 4,22 11,26 Człopa 72,88 1,30 0,34 25,48 Dobra Nowogrodzka 53,39 2,47 0,03 44,12 Moryń 29,95 4,56 0,00 65,49 Źródło: Środki europejskie wg SIMIK (ogółem 2010-2015 Tabela 32. Odsetek środków wydanych przez gminę i jej jednostki w ramach środków pozyskanych z poszczególnych PO – gminy wiejskie POIŚ POIG RPOWZ POKL Świeszyno 2,46 7,31 83,87 6,36 Karnice 20,08 1,48 57,71 20,73 St. Czarnowo 36,90 0,06 45,63 17,41 Będzino 32,26 5,74 42,65 19,35 Dobra (Szcz.) 16,66 20,71 41,81 20,82 Ostrowice 39,42 3,66 40,20 16,72 Widuchowa 19,38 0,12 39,66 40,84 Manowo 0,55 11,25 38,95 49,25 Rąbino 30,70 12,98 38,64 17,67 Kołbaskowo 32,57 5,05 38,59 23,79 Wierzchowo 16,95 39,63 36,78 6,65 Siemyśl 8,63 9,74 35,64 45,98 Rewal 52,77 1,03 35,37 10,83 Osina 35,66 2,61 34,32 27,41 Radowo Małe 40,08 3,72 33,85 22,35 Sławoborze 51,72 3,09 29,60 15,59 Stara Dąbrowa 6,22 60,17 26,54 7,07 Średnia dla gmin wiejskich 49,43 7,83 22,08 20,67 168 Brzeżno 64,87 0,11 21,91 13,12 Świerzno 37,41 13,40 21,59 27,61 Brojce 19,66 7,55 20,67 52,12 Kobylanka 78,17 1,95 16,84 3,04 Rymań 42,83 5,37 15,44 36,37 Przelewice 61,78 0,59 14,11 23,52 Biesiekierz 64,73 0,13 14,03 21,12 Marianowo 6,78 70,20 13,05 9,96 Malechowo 81,15 2,01 12,08 4,76 Bierzwnik 37,60 6,44 11,89 44,08 Mielno 85,94 0,81 11,51 1,73 Boleszkowice 66,09 0,27 6,79 26,84 Warnice 32,21 1,59 4,82 61,37 Kozielice 87,42 0,22 4,33 8,03 Postomino 93,28 0,47 4,13 2,12 Przybiernów 46,64 6,28 3,75 43,33 Bielice 87,80 0,95 3,62 7,63 Banie 91,91 0,01 2,15 5,93 Grzmiąca 91,50 0,27 0,87 7,36 Nowogródek Pom. 97,47 0,20 0,69 1,64 Ustronie Morskie 92,44 0,04 0,68 6,85 Dygowo 80,86 3,67 0,21 15,25 Krzęcin 79,04 8,42 0,17 12,37 Dolice 55,93 1,68 0,00 42,39 Źródło: Środki europejskie wg SIMIK (ogółem 2010-2015 W każdym programie operacyjnym, zarówno w ogólnych informacjach o PO, jak i w poszczególnych działaniach, określano kryteria dostępu do ubiegania się o środki. Wynikały one zawsze z celów, jakie dany program miał osiągać. Kryteria te odnosiły się do różnorodnych indykatorów rozwoju, jak na przykład poziom bezrobocia, wskaźnik skanalizowania gmin, poziom wykorzystania odnawialnych źródeł energii, liczba przedsiębiorstw itp. Ważne było jednak także to, czy beneficjent wnioskujący o dofinansowanie projektu będzie miał środki na pokrycie wkładu własnego oraz zapewnienie trwałości projektu. Stąd istotnym 169 czynnikiem wpływającym na poziom korzystania ze środków UE jest całkowity dochód gminy. Jest to czynnik tym ważniejszy, że w trwającej obecnie perspektywie finansowej zwiększono wymagania wobec beneficjentów w tym zakresie. Jak pokazała analiza wielkości dochodów całkowitych gmin oraz poziomu wykorzystania środków UE w latach 20102015, istnieje silna korelacja pomiędzy tymi zmiennymi (Pearson=0,987). Stąd można przypuszczać, że w bieżącej perspektywie finansowej znów największym beneficjentem pomocy UE będą bogatsze samorządy przede wszystkim dużych miast, lub te, które objęte są planami wynikającymi z regionalnych i krajowych strategii inwestycyjnych. 170 Marek Molewicz Analiza budżetów zachodniopomorskich jednostek samorządowych Ważnym czynnikiem rozwoju województwa zachodniopomorskiego są jednostki samorządu terytorialnego, a głównie ich budżety. Stan budżetów gmin, powiatów i województwa jest warunkiem ich rozwoju. Na wykresie nr 4.1. przedstawiono zmianę sumarycznych dochodów wszystkich samorządów województwa zachodniopomorskiego w latach 2010 – 2014. Rysunek 15 Sumaryczne dochody samorządów w województwie Miliardy zachodniopomorskim 9,5 9,0 8,5 8,0 7,5 7,0 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Źródło: obliczenia własne na podstawie danych RIO Szczecin Zmiana sumarycznych dochodów wykazuje niewielkie załamanie tempa ich wzrostu po 2012 roku. województwa. O ile w latach 2011 i 2012 tempo wzrostu wyniosło 6,5-7,4% rocznie, to w latach następnych już tylko 3,54,1% wzrostu. Największy przyrost poziomu dochodów wykazały gminy: Dobra (Szczecińska) (o 81,10%), Darłowo (o 78,3%), Ustronie Morskie (o 67,4%) i 171 Szczecin (o 67,3%). Natomiast największy spadek wykazały gminy: Stepnica (o 36,4% do stanu z 2010 roku), Nowe Warpno (o 23,4%), Ostrowice (o 22,2%), Wierzchowo (o 18,6%), Rymań (o 14,1%) i Biały Bór (do 8,7%). Dla lepszego zobrazowania poziomu dochodów przeanalizowano dochody per capita (na mieszkańca) poszczególnych grup samorządów, co przedstawiono na wykresie 4.2. wyróżniono następujące grupy jednostek samorządu terytorialnego: Gminy wiejskie; Gminy wiejsko-miejskie; Gminy wiejskie; Miasta na prawach powiatu; Powiaty; Województwo. Rysunek 16 Dochody per capita wyróżnionych typów samorządów 6 000 gminy wiejskie 5 000 4 000 gminy miejskowiejskie 3 000 gminy miejskie 2 000 miasta na prawach powiatu 1 000 powiaty 0 201020112012201320142015 Źródło: obliczenia własne na podstawie danych RIO Szczecin Najwyższe wartości i największy wzrost (o około 57%) dochodów per capita miały trzy miasta na prawach powiatów, natomiast najniższe wartości i równie niewielki wzrost miał do dyspozycji samorząd województwa (poniżej 500;- zł na mieszkańca). Dwa razy więcej miały powiaty (nieco powyżej tysiąca zł na mieszkańca). Powiaty miały również najmniejszy 172 wzrost dochodów w okresie 5 lat, gdyż wyniósł tylko 4,8%. Gminy miejskie miały niższy poziom dochodów ze wszystkich gmin, ale jednocześnie miały najwyższy wzrost poziomu dochodów (o 27,4%). Gminy wiejskie miały nieco większy poziom dochodów od gmin miejsko-wiejskich oraz gmin miejskich. Natomiast wzrost poziomu dochodów wyniósł około 28%. Poziom dochodów per capita gmin był zdecydowanie wyższy (3-4 tys. zł) od poziomu dochodów powiatów i województwa. W dochodach samorządów ważny jest udział dochodów własnych, którymi władze tych jednostek mogą dyskutować w sposób dowolny. Pozytywnie można ocenić ogólny wzrost udziału dochodów własnych wszystkich samorządów w województwie zachodniopomorskim od 47% w 2010 roku do 53% w 2015 roku, co przedstawiono na wykresie 4.3. Jednocześnie można zauważyć wzrost tempa przyrostu udziału dochodów własnych w kolejnych latach, początkowo był to wzrost o 0,6%, w kolejnych trzech latach o 1% a w ostatnim roku o 1,7%. Rysunek 17 Udział dochodów własnych w gminach i powiatach województwa 53% 51% 49% 47% 45% 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Źródło: analizy własne na podstawie danych RIO Szczecin Jednakże udział dochodów własnych w wyróżnionych grupach samorządów był różny, najwyższy dla gmin (od 50% do 65%), a zdecydowanie niższy dla powiatów i województwa (od 20% do 35%), co przedstawiono na rys. 4.4. Różna też była zmiana tych wartości. 173 Rysunek 18. Udział dochodów własnych w wyróżnionych typach samorządów 65% gminy wiejskie 60% 55% gminy miejskowiejskie 50% 45% gminy miejskie 40% 35% miasta na prawach powiatu 30% 25% powiaty 20% 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Źródło: analizy własne na podstawie danych RIO Szczecin Zdecydowanie najwyższy udział dochodów własnych wystąpił w miastach na prawach powiatów, a nieco niższy dla gmin miejskich. Wśród gmin najniższy poziom dochodów własnych wystąpił dla gmin miejskowiejskich i wiejskich. Najniższy poziom dochodów własnych charakteryzuje finanse powiatów i województwa, choć dla powiatów był odrobinę wyższy i mniej zmienny. Stabilny, choć bardzo niewielki wzrost udziałów dochodów własnych wystąpił w przypadku gmin wiejskich (o 7,6%) i miejsko-wiejskich (o 4,2%). W pozostałych samorządach udział dochodów własnych wykazywał się dużą zmiennością, przy czym najwyższy wzrost wykazał samorząd województwa (o 8,9%, od 22,6% w 2010 roku do 31,5% w 2015 roku). Wydatki jednostek samorządów terytorialnego miały podobny poziom i charakter zmian jak w przypadku ich dochodów, z niewielkimi zmianami co do charakteru zmian, co przestawiono na wykresie poniższym wykresie. 174 per capita samorządów województwa zachodniopomorskiego Tysiące Rysunek 19 Wydatki 6 gminy wiejskie 5 gminy miejskowiejskie 4 3 gminy miejskie 2 miasta na prawach powiatu 1 0 2010 2011 2012 2013 2014 2015 powiaty Źródło: analizy własne na podstawie danych RIO Szczecin Dla wydatków samorządów terytorialnych wyróżnionych został udział wydatków na inwestycje (jako czynnik wpływający na rozwój wspólnoty) oraz udział wydatków na płace i pochodne (jako czynnik ludzki decydujący o poziomie obsługi wszystkich mieszkańców oraz firm prowadzących działalność gospodarczą). Udział wydatków na inwestycje dla wyróżnionych grup jednostek samorządów przedstawionych na poniższym wykresie. Rysunek 20 Udział wydatków na inwestycje w wyróżnionych typach samorządów 55% 50% 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% gminy wiejskie gminy miejskowiejskie gminy miejskie miasta na prawach powiatu 2010 2011 2012 2013 2014 2015 powiaty Źródło: analizy własne na podstawie danych RIO Szczecin 175 Samorząd wojewódzki dysponował najmniejszym udziałem dochodów własnych ale za to największym udziałem wydatków na inwestycje (od 50 do 40%). Natomiast samorządy powiatowe dysponowały nie tylko niskim udziałem dochodów własnych ale również najniższym udziałem wydatków na cele inwestycyjne. Pozostałe typy gmin utrzymywały poziom wydatków inwestycyjnych na podobnym poziomie, który wykazywał wzrost w 2011 roku, potem spadek i kolejny wzrost w 2014 roku i kolejny (choć już mniejszy) spadek w 2015 roku. Rysunek 21 Udział wydatków na inwestycje w budżetach gmin i powiatów 80% 70% minimum gmin 60% 50% maksimum gmin 40% minimum powiatów 30% 20% maksimów powiatów 10% 0% 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Źródło: analizy własne na podstawie danych RIO Szczecin Poziom wydatków inwestycyjnych w poszczególnych gminach województwa zachodniopomorskiego w analizowanym okresie były bardzo różne. Na wykresie 4.7. przedstawiono maksymalne i minimalne wartości udziałów wydatków na cele inwestycyjne w gminach i powiatach województwa zachodniopomorskiego. Widoczny jest znacznie wyższy poziom tych udziałów dla gmin w stosunku do powiatów, przy podobnym poziomie wartości minimalnych. Widoczne są też duże wahania, mające postać fali maksymalnych udziałów wydatków inwestycyjnych dla gmin. 176 Natomiast najwyższy poziom tego wskaźnika aż w czterech latach kształtował się na poziomie 65% a w dwóch spadł do poziomu 50% całości wydatków. Drugim, poważnym obciążeniem budżetów gmin i powiatów są wydatki na płace wraz z pochodnymi, czyli na utrzymanie urzędników, nauczycieli i pracowników różnych firm podległych władzom samorządowym. Taka pozycja wykazywana jest również w raportach regionalnej Izby Obrachunkowej. Na poniższym wykresie przedstawiono udziały wydatków na ten cel w wydatkach ogółem dla wszystkich wyróżnionych grup jednostek samorządowych. Rysunek 22 Udział wydatków na wynagrodzenia wyróżnionych typach samorządów 55% w gminy wiejskie 50% 45% 40% gminy miejskowiejskie 35% gminy miejskie 30% miasta na prawach powiatu 25% 20% powiaty 15% 10% 2010 2011 2012 2013 2014 2015 województwo Źródło: analizy własne na podstawie danych RIO Szczecin W przypadku wydatków na wynagrodzenia to powiaty legitymują się najwyższym poziomem wydatków, przy czym w 2012 roku nastąpił duży skok z poziomu 45% na poziom 53%. Najniższe wydatki na ten cel wykazywał samorząd województwa (od 13 do 16%), z lekkim tylko wzrostem w ostatnim roku.. Pozostałe gminy wykazywały zbliżony poziom wydatków na ten cel w granicach 30% - 35% wszystkich wydatków. Tu również w latach 2012 i 2013 nastąpił wyraźny wzrost udziału tych 177 wydatków. W tej grupie najwyższy poziom wydatków na płace wykazywały gminy miejsko-wiejskie a najniższy gminy wiejskie, chociaż w ostatni, roku najniższy poziom osiągnęły miasta na prawach powiatów. Przez pierwsze dwa lata analizowanego okresu wydatki na płace były wyższe dla miast na prawach powiatów a niższe dla gmin miejskich ale od 2012 roku poziom wydatków na płace w obu rodzajach samorządów wyrównał się i wykazywał zbliżony charakter zmian. Różnica pomiędzy maksymalnym a minimalnym udziałem wydatków na płace jest zdecydowanie mniejsza niż podobna różnica udziału wydatków na inwestycje. Rysunek 23 Skrajne udziały wydatków na wynagrodzenia w budżetach gmin i powiatów 65% 60% 55% 50% 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% minimum gmin maksimum gmin minimum powiatów 2010 2011 2012 2013 2014 2015 maksimów powiatów Źródło: analizy własne na podstawie danych RIO Szczecin Minimalny udział wydatków na płace w gminach wynosił początkowo 10% by w kolejnych latach ulec zmniejszeniu do poziomu 5% ale w następnych latach znów wzrosnąć do poziomu 17%. Natomiast maksymalny poziom udziału wydatków na płace w gminach wynosił początkowo 44%, by w ostatnich latach wzrosnąć do poziomu prawie 49%. Poziom minimalnego udziału wynagrodzeń dla powiatów był wyraźnie wyższy od gmin i kształtował się na poziomie od 35% do 42%, natomiast maksimum było również wyższe, na poziomie od 55% do 61%. 178 Rysunek 24 Sumaryczne wydatki gmin i powiatów na pomoc społeczną Miliardy razem gminy województwa powiaty województwo 1,50 1,00 0,50 0,00 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Źródło: analizy własne na podstawie danych RIO Szczecin Kolejnym obciążeniem budżetów gmin są wydatki na pomoc społeczną, których sumaryczną wielkość dla gmin, powiatów i województwa przedstawiono na wykresie 4.10. Wydatki na ten cel we wszystkich formach samorządów terytorialnych wzrósł z poziomu 1,3 miliarda w 2010 roku do poziomu 1,4 miliarda złotych w 2015 roku. W sumie był to wzrost o 8,2% w okresie sześciu lat. W ostatnim roku nastąpił dość wyraźny spadek sumarycznych wydatków o 3,1% w porównaniu do poprzedniego roku. Wydatki na pomoc społeczną w odniesieniu do jednego mieszkańca, czyli per capita dla wyróżnionych typów gmin przedstawiono na poniższym wykresie. Rysunek 25 Wydatki per capita na pomoc społeczną 700 600 500 400 300 200 100 0 gminy wiejskie gminy miejskowiejskie gminy miejskie 2010 2011 2012 2013 2014 2015 miasta na prawach powiatu Źródło: analizy własne na podstawie danych RIO Szczecin 179 Z przeprowadzonej analizy można wysnuć twierdzenie, że najbiedniejsi mieszkańcy żyją na terenach wiejskich, albowiem poziom wydatków per capita na tych terenach był najwyższy i systematycznie wrastał, choć w ostatnim roku dość wyraźnie zmniejszył się. W 2010 roku był to poziom 629;- zł na osobę, by w 2014 wzrósł do poziomu 679;- zł na osobę, a w ostatnim roku nastąpił spadek do poziomu 640;- zł. Niewiele niższy był poziom wydatków na ten cel w gminach miejsko wiejskich. Nieco niższy był poziom w gminach miejskich, początkowo wynosił prawie 100;- zł mniej. Niestety rósł on systematycznie i w ostatnim z analizowanych lat zbliżył się do poziomu wydatków w gminach wiejskich (niższy o zaledwie 5;- zł). Jeszcze niższy i najmniej wzrastający był poziom tych wydatków dla miast na prawach powiatu. Początkowo wynosił 514,50 zł, a w ostatnim roku już 611;- z, tylko o 50;- zł mniej niż w gminach wiejskich. Poziom wydatków na pomoc społeczną w powiatach kształtował się na poziomie 225-255 zł na osobę. Niestety i w tym przypadku występował wzrost ale w niewielkim już stopniu. Początkowo było to 231:- zł a w ostatnim roku 229;- zł., czyli o 2;zł mniej niż w 2010 roku. Najniższy poziom cechował samorząd województwa, który wydawał na ten cel zaledwie 22-31 zł, w ostatnim roku 24;- zł, również mniej niż w 2010 roku, ale tylko o 35 groszy. Dla zobrazowania obciążenia budżetów samorządów wydatkami na pomoc społeczną przedstawiono udział tych wydatków w wydatkach całkowitych dla wyróżnionych typów samorządów. Pomimo niskich nakładów na pomoc społeczną per capita w powiatach, udział tych w budżetach samorządów powiatowych był najwyższy i stale wzrastający, z wyjątkiem 2015 roku (od 19,8% w 2010 roku do 24,2% w 2014 i 22,3% w 2015 roku). Bardzo niskie nakłady na pomoc społeczną samorządu województwa skutkowały również niskim udziałem tych wydatków na poziomie 4,7-6% wszystkich wydatków budżetowych. Miasta na prawach powiatu cechowały się najniższych z gmin poziomem wydatków na pomoc społeczną (w granicach od 12 do 14% wydatków), z wyraźną 180 tendencją spadkową (od 13,9% w 2010 roku do 11,6% w 2015 roku), co może świadczyć o pewnej zamożności mieszkańców tych ośrodków. Natomiast gminy miejskie miały wyższe udziały wydatków na pomoc społeczną w swych budżetach (w granicach od 18 do 21%), z silną tendencją wzrostową w latach 2012 i 2013, przy jednoczesnym spadku w ostatnich dwóch latach. Również gminy miejsko-wiejskie wykazywały nieco wyższy (o 1-2%) udział wydatków na pomoc społeczną od gmin wiejskich, w których poziom udziału zaczął się od 16,8% i tak również było w 2014 roku, by w 2015 roku już tylko 16,1% a w między czasie wzrost wyniósł zaledwie niecały 1%. Najbardziej stabilny udział wydatków na pomoc społeczną w budżetach gmin cechował gminy miejsko-wiejskie, gdyż wahał się on w bardzo wąskim zakresie od 18,43% (rok 2015) do 18,83% (rok 2013), czyli o zaledwie 0,4%. Rysunek 26 Udział wydatków na pomoc wyróżnionych typach gmin społeczną w gminy wiejskie 25% gminy miejskowiejskie 20% gminy miejskie 15% miasta na prawach powiatu 10% powiaty 5% województwo 0% 201020112012201320142015 Źródło: analizy własne na podstawie danych RIO Szczecin 181 Minimalne i maksymalne udziały wydatków na pomoc społeczną dla gmin i powiatów przedstawiono na poniższym wykresie. Maksymalne udziały wydatków na pomoc społeczną w gminach utrzymywały się na stałym poziomie około 31-35%, natomiast minimalne były na poziomie 35%. W przypadku powiatów odpowiednie poziomy tych wydatków były wyższe. Maksymalne wartości miały stałą tendencję wzrostową, od 35% w 2010 roku do 41% w 2014 roku i nieco mniej, gdyż 38,8% w 2015 roku. Natomiast minimalne wartości w pierwszych trzech latach wynosiły 12% by w ostatnich trzech latach wzrosnąć do poziomu 16-17%. W analizowanym okresie stale najwyższy udział wydatków na pomoc społeczną miał powiat koszaliński, a najniższy powiat policki (w okresie 3 lat) oraz powiat sławieński (w 2010 roku) i powiat choszczeński (w 2014 i 2015). Rysunek 27 Skrajne udziały wydatków na pomoc społeczną w gminach i powiatach min gmin max gmin min pow. max pow. 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Źródło: analizy własne na podstawie danych RIO Szczecin Również jako prorozwojowe należy traktować wydatki na oświatę i wychowanie w gminach, powiatach i w samorządzie województwa. 182 Rysunek 28 Sumaryczne wydatki gmin, powiatów i województwa na edukację Miliardy gminy - oświata i wychowanie powiaty województwo 2,50 2,00 1,50 1,00 0,50 0,00 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Źródło: analizy własne na podstawie danych RIO Szczecin Sumaryczne wydatki wszystkich gmin na oświatę wzrastały systematycznie od 2010 roku z poziomu 1,8 mld zł do 2,1 mld zł w 2015 roku. Natomiast sumaryczne wydatki powiatów na szkolnictwo średnie pozostawały praktycznie na tym samym poziomie w granicach 325-338 mln zł. Wydatki samorządu województwa na wybrane szkoły, w tym wyższe spadły z poziomu 30,6 mln zł do 16,5 mln zł w 2015 roku. Wydatki na oświatę per capita dla wyróżnionych typów samorządów przedstawiono na poniższym wykresie. Rysunek 29 Wydatki per capita na edukację w wyróżnionych typach gmin 1 400 gminy wiejskie 1 200 1 000 gminy miejskowiejskie 800 600 gminy miejskie 400 200 0 2010 2011 2012 2013 2014 2015 miasta na prawach powiatu Źródło: analizy własne na podstawie danych RIO Szczecin 183 Najwyższy poziom nakładów na oświatę na mieszkańca cechował miasta na prawach powiatu, od 2010 roku z poziomu 1.160;- zł systematycznie wzrastał do poziomu 1.350;- zł w 2015 roku (wzrost o 16,2%). Nieco mniejsze nakłady na oświatę wykazały gminy wiejskie i miejsko-wiejskie. Nakłady w gminach wiejskich wzrosły z poziomu 1.070;zł w 2010 roku do 1.178;- zł w 2015 roku (wzrost o 10,0%). W gminach miejsko-wiejskich nakłady wzrosły z 1.036;- zł w 2010 do 1.177;- zł w 2015 (wzrost o 13,6%). Największy wzrost nakładów per capita wystąpił w gminach miejskich, z poziomu 800;- zł w 2010 do 987;- zł, czyli o 23,5%. Nakłady per capita w powiatach kształtowały się na poziomie 280-290;- zł przez cały analizowany okres. Natomiast nakłady per capita na oświatę w samorządzie wojewódzkim spadły z poziomu 17,8 zł w 2010 roku do poziomu 9,6 zł w 2015 roku, czy zmniejszyły się o ponad 54%. Udziały wydatków na oświatę w wydatkach całkowitych wyróżnionych grup jednostek samorządowych przedstawiono poniżej na wykresie. Największy udział wydatków na oświatę w wydatkach całkowitych wystąpił w gminach miejsko-wiejskich, przy czym w pierwszych trzech latach był to wzrost od 31,6% do 32,3%, a następnie spadek znów do poziomu 31,2%. W ostatnim roku wystąpił wzrost tych udziałów do poziomu 32,8%. Podobny przebieg i na nieco niższym poziomie miały zmian udziałów wydatków oświatowych w gminach wiejskich, od 28,7% przez 31,4% do 29,6% w 2015 roku. W gminach miejskich udział wydatków na oświatę wynosił początkowo 27,2% a ostatecznie 29,0%. Dla tych gmin również wystąpił spadek udziałów w dwóch przedostatnich latach i wzrost w ostatnim roku. Udziały wydatków na oświatę w miastach na prawach powiatu miały odmienny przebieg, albowiem spadały od 31,4% w 2010 roku do 25,6% w 184 2015 roku, przy czym w 2013 roku wystąpił wyraźny wzrost udziałów do 29%. Udział wydatków na oświatę w powiatach był niższy od samorządów gminnych ale wzrastała od poziomu 24% do 27,8% w 2012 roku, by następnie zmniejszyć się do 26,7% w 2014 roku i znów wzrosnąć do 27,7% w 2015 roku. Najniższy udział wydatków na oświatę cechował przez cały analizowany okres gminę Nowe Warpno (od 3 do 11%). Najwyższy udział w każdy roku miała inna gmina, kolejno: Chojna, Resko, Radowo Małe, Tuczno i Golczewo. ponadpodstawowych Ze w względu powiecie na brak koszalińskim większości (większość szkół została zlokalizowana w Koszalinie), udział wydatków na oświatę kształtował się na bardzo niskim poziomie od 3 do 5,5% wszystkich wydatków budżetowych. Najwyższy poziom udziału wydatków oświatowych wystąpił w powiatach: stargardzkim (3 razy) oraz kołobrzeskim i goleniowskim. Skrajne udziały wydatków na oświatę przedstawiono osobno dla gmin oraz powiatów. Rysunek 30 Udział wydatków na edukację w wyróżnionych typach gmin 35% gminy wiejskie 30% 25% gminy miejskowiejskie 20% gminy miejskie 15% miasta na prawach powiatu 10% powiaty 5% województwo 0% 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Źródło: analizy własne na podstawie danych RIO Szczecin 185 Rysunek 31 Udział wydatków na edukację w wyróżnionych typach gmin (bez województwa) 33% 32% 31% 30% 29% 28% 27% 26% 25% 24% 23% gminy wiejskie gminy miejskowiejskie gminy miejskie miasta na prawach powiatu powiaty 201020112012201320142015 Źródło: analizy własne na podstawie danych RIO Szczecin Rysunek 32 Skrajne udziały wydatków na edukację w gminach zachodniopomorskich min gmin max gmin min pow. max pow. 50% 40% 30% 20% 10% 0% 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Źródło: analizy własne na podstawie danych RIO Szczecin Wartości minimalne i maksymalne udziałów wydatków oświatowych zarówno w gminach, jak i powiatach kształtowały się na tych samych poziomach, choć miały inny przebieg. Dla gmin charakterystyczna była przeciwstawna prawidłowość – najniższy poziom udziałów maksymalny towarzyszył wyższemu poziomowy wartości minimalnych i odwrotnie. Dla 186 powiatów zmiany były zgodne, początkowo wysokości oby udziałów rosły, by w końcowym okresie zmniejszać swe wartości. Udział wydatków na oświatę w wydatkach całkowitych danej gminy zmieniał się w kolejnych latach i to w znaczącym zakresie. Przykładem mogą być gminy miejskie, dla których zmianę udziałów wydatków oświatowych przedstawiono na wykresie 4.19. Rysunek 33 Zmiana udziału wydatków na edukację w gminach miejskich 45% 40% BIAŁOGARD DARŁOWO 35% KOŁOBRZEG SŁAWNO 30% STARGARD 25% SZCZECINEK ŚWIDWIN 20% WAŁCZ 15% 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Źródło: analizy własne na podstawie danych RIO Szczecin Najwyższy udział wydatków oświatowych miała gmina miejska Wałcz, który zmieniał się od 36,3% w 2010 roku do 36,9% w 2015 roku, osiągając w 2012 i 2013 roku poziom ponad 40%. Nieco niższy poziom udziału wydatków oświatowych wystąpił w gminie miejskiej Sławno, dla której udział ten wzrastał stale z poziomu 33% do 38,4% w ostatnim roku. Pozostałe gminy miejskie wykazywały spore wahania wartości tego udziału. Przykładem może być gmina miejska Darłowo, dla której udział ten wahał się od 24,6% w 2010 do 27,6% w następnym roku i 22,8 w kolejnym i znów 27,7% w 2013 roku i ostatecznie osiągnąć najniższy poziom dla gmin miejskich 19,8% w 2015 roku. Najniższy poziom udziałów kosztów 187 oświatowych wykazywała gmina miejska Kołobrzeg, dla której w 2010 roku udział ten wyniósł 22,6%, by w roku następnym spaść do poziomu 20,2%, a w kolejnym już 27,8% i w kolejnym 27,6%, by ostatecznie osiągnąć w 2015 roku poziom 27,4%, a więc więcej niż w gminie miejskiej Darłowo. W celu porównania średnich poziomów udziału wydatków na oświatę w gminach miejskich obliczono średnie dla analizowanego okresu sześciu lat, a wyniki przedstawiono na poniższym wykresie. Rysunek 34 Średnie udziały wydatków na edukację w gminach miejskich 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% 38,14% 35,98% 30,58% 30,30% 28,58% 25,71% 25,14% 24,20% Źródło: analizy własne na podstawie danych RIO Szczecin W tym rankingu wyraźnie przodują gminy miejskie Wałcz i Sławno. Około 30% osiągnęły gminy: Świdwin, Stargard i Białogard. Najniższy poziom 25% osiągnęły gminy: Szczecinek, Darłowo i Kołobrzeg. Podobne wyniki średnie dla gmin wiejskich oraz gmin miejsko-wiejskich przedstawiono na poniższych wykresach. 188 Rysunek 35 Średnie udziały wydatków na edukację gmin MIELNO STEPNICA KRZĘCIN KOŁOBRZEG DOBRA SZCZECIOSKA OSINA MANOWO KARNICE BIELICE RYMAO BRZEŻNO DYGOWO WIDUCHOWA NOWOGRÓDEK POMORSKI WARNICE ŚWIERZNO SZCZECINEK BIESIEKIERZ RĄBINO WAŁCZ SŁAWNO GRZMIĄCA MARIANOWO MALECHOWO 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% BOLESZKOWICE wiejskich Źródło: analizy własne na podstawie danych RIO Szczecin Rysunek 36 Średnie udziały wydatków na edukację w gminach miejsko-wiejskich 40% 35% 30% 25% 20% 15% Źródło: analizy własne na podstawie danych RIO Szczecin W każdej z tych grup gmin występowały spore różnice w wartościach średnich udziałów wydatków na oświatę w latach 2010-2014, szczególnie dla 189 NOWE WARPNO TRZEBIATÓW MIĘDZYZDROJE MORYO BIAŁY BÓR KALISZ POM. ŁOBEZ GRYFICE GOŚCINO PŁOTY CZAPLINEK POLICE DRAWNO DRAWSKO POM. POLANÓW BOBOLICE POŁCZYN-ZDRÓJ LIPIANY MYŚLIBÓRZ IOSKO MASZEWO GOLENIÓW CHOSZCZNO CHOCIWEL PYRZYCE NOWOGARD 5% 0% TUCZNO 10% gmin miejsko- wiejskich, w których najniższy udział tych wydatków cechowała najmniejszą gminę Nowe Warpno (od 3,6% do 16,6%, a średnia 7,9%), podczas gdy najwyższe wartości w tej grupie gmin wykazała gmina Tuczno (od 36,5% do 42,8%, średnia 40,1%). Różnica w średniej wartości wyniosła więc aż 33,6%. Ta sama różnica dla gmin wiejskich wyniosła mniej, bo 23,4%. Najniższe wartości wykazała najbogatsza gmina w województwie Rewal (od 13,8% do 15,9%, średnia 15,4%). Natomiast gmina Boleszkowice na cele oświatowe przeznaczała od 34,9% do 41,4% swego budżetu, osiągając średnia na poziomie 38,5%. Rysunek 37 Średnie wartości udziałów wydatków edukacyjnych w wyróżnionych typach gmin 32,03% 29,76% 28,65% 28,35% 26,64% województwo powiaty miasta na prawach powiatu gminy miejskie gminy wiejskie 2,68% gminy miejskowiejskie 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% Źródło: analizy własne na podstawie danych RIO Szczecin Porównanie średnich wartości udziałów wydatków oświatowych dla wyróżnionych typów gmin wskazuje na to, że to gminy miejsko-wiejskie przeznaczają największą część swego budżetu (32%) na inwestycję w młodzież. Średnio gminy wiejskie oraz gminy miejskie przeznaczają na ten cel podobną część swego budżetu w wysokości 30%. Mniej na ten cel wydają powiaty (26,6%) a najmniej samorząd województwa (2,7%). Aby ocenić efektywność wydawania środków finansowych na oświatę należy je skorelować z osiągniętymi wynikami edukacyjnymi, czyli średnimi z 190 testów pisanych przez uczniów na zakończenie szkoły podstawowej oraz gimnazjum. Taka analiza możliwa jest tylko dla gmin, albowiem powiaty prowadzą szkoły średnie a samorząd województwa niektóre uczelnie wyższe. Najwyższe poziom wydatków na oświatę wykazała gmina wiejska Boleszkowice, położona w powiecie myśliborskim. Udział poszczególnych grup wydatków w latach 2010-2014 przedstawiono na wykresie. Rysunek 38 Udziały wydatków w budżecie gminy Boleszkowice 55 50 Inwestycje 45 40 Utrzymanie aparatu 35 30 Pomoc społeczną 25 20 Edukację 15 10 Wynagrodzenia 5 0 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Źródło: analizy własne na podstawie danych RIO Szczecin Najwyższy udział cechował wydatki na wynagrodzenia, rosnący w pierwszych trzech latach od 42,2% do 50,1%, a następnie opadający do 41,4% oraz znów rosnący do 46,2%, cały czas pozostając w najwyższej grupie udziałów na ten cel w całym województwie. Nieco niżej uplasowały się wydatki na edukację, które początkowo wynosiły 37,3%, by przez kolejne lata rosnąc do 41,4% (była to grupa wysokich -2 lata - lub bardzo wysokich 3 lata- w całym analizowanym okresie. Udział wydatków na utrzymanie organów gminy przez okres pierwszych trzech lat był na tym samym 191 poziomie co wydatki na pomoc społeczną, by w ostatnich dwóch latach wyraźnie przewyższyć wydatki na pomoc społeczną (wydatki na utrzymanie doszły do 30,7% a na pomoc społeczną spadły do poziomu 20,9%). Niestety, wydatki na inwestycje należały do niskich (2 lata) i najniższych (od 3,0% do 13,9%) wśród wszystkich gmin województwa zachodniopomorskiego. Rysunek 39 Wydatki oświatowe a osiągnięcia edukacyjne w Tysiące gminie Boleszkowice 18 1,00 16 0,90 14 0,80 0,70 12 10 8 6 0,60 wydatki per capita 0,50 wydatki na ucznia 0,40 WOE podstawowe 0,30 4 0,20 2 0,10 0 WOE gimnazja 0,00 2010 2011 2012 2013 2014 Źródło: analizy własne na podstawie danych RIO Szczecin Wzrastające nakłady na oświatę (szczególnie widoczny wzrost wydatków na jednego ucznia) nie przełożyły się na wyniki testów pisanych przez uczniów na zakończenie szkoły podstawowej i gimnazjum. Od 2013 roku następował wyraźny spadek wskaźnika edukacji, zarówno dla szkół podstawowych (od 0,48 do 0,33) jak i gimnazjów (od 0,76 do 0,41). W ostatnich dwóch latach wyniki testów plasowały gminę poniżej średniej dla województwa. Tylko w 2010 roku wynika plasowały gminę powyżej średniej wojewódzkiej, a dla gimnazjów powyżej średniej osiągnięto w 2012 i 2013 192 roku. Władze gminy powinny zastanawiać wyniki osiągnięte w 2012 roku zarówno na zakończenie szkół podstawowych, jak i gimnazjów oraz późniejsze znaczące pogorszenie osiąganych wyników, pomimo wzrostu nakładów na jednego ucznia. Ze względu na brak danych dotyczących 2015 roku (liczba uczniów w szkołach), przeanalizowano okres od 2010 do 2014 roku. Korelacja typu Pearson dla szkół podstawowych w analizowanym okresie była umiarkowanie przeciwna (wzrost nakładów oznaczał spadek wartości wskaźnika), podczas gdy dla gimnazjów korelacja była również umiarkowana i zgodna, co pokazano w tabeli 4.1. Tabela 33 Korelacja Pearsona osiągnięciami Parametr Per capita Na ucznia Siła i zwrot pomiędzy Szkoły podstawowe -0,5065 -0,4760 Umiarkowana, przeciwna Umiarkowana, przeciwna wydatkami a gimnazja 0,4788 0,4098 Umiarkowana, zgodna Umiarkowana, zgodna Źródło: badania własne W przeciwieństwie do gminy Boleszkowice, najwyższy poziom wydatków na oświatę wśród gmin miejsko-wiejskich wykazała gmina Tuczno. Udział poszczególnych grup wydatków przedstawiono na wykresie. Podobnie jak w gminie Boleszkowice i w gminie Tuczno najwyższy udział cechował wydatki na wynagrodzenia, rosnący w pierwszych trzech latach od 39,7% do 49,9%, a następnie lekko opadający do 47,0%, a w ostatnim roku do 49,0%, cały czas pozostając w najwyższej grupie udziałów na ten cel w całym województwie. Nieco niżej uplasowały się wydatki na edukację, które początkowo wynosiły 37,7%, by przez kolejne lata rosnąc do 42,8%, a w ostatnim roku zmniejszyć się do 41,7%. Udział wydatków na utrzymanie organów gminy przez okres pierwszych trzech lat był tylko nieco 193 niższy od wydatków na pomoc społeczną, by w ostatnich dwóch latach wyraźnie przewyższyć wydatki na pomoc społeczną (wydatki na utrzymanie doszły do 27,3% a na pomoc społeczną spadły do poziomu 17,6%). Niestety, wydatki na inwestycje należały do niskich (2 lata) i najniższych (od 2,7% do 14,8%) wśród wszystkich gmin województwa zachodniopomorskiego. Tylko w 2011 roku wydatki na ten cel osiągnęły poziom 14,8%, nadal pozostając w grupie najniższych wydatków prorozwojowych. Rysunek 40 Udział wydatków w budżecie gminy Tuczno 55 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 Inwestycje Utrzymanie aparatu Pomoc społeczną Edukację Wynagrodzenia 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Źródło: analizy własne na podstawie danych RIO Szczecin Rysunek 41 Wydatki oświatowe a osiągnięcia edukacyjne w Tysiące gminie Tuczno 14 13 12 11 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 1,00 0,80 0,60 na ucznia 0,40 0,20 0,00 2010 2011 2012 2013 2014 Źródło: analizy własne na podstawie danych RIO Szczecin 194 per capita WOE podstawowe WOE gimnazja Wzrastające nakłady na oświatę (szczególnie widoczny wzrost wydatków na jednego ucznia) tylko w nieznacznym stopniu nie przełożyły się na wyniki testów pisanych przez uczniów na zakończenie szkoły podstawowej i gimnazjum. Dla szkół podstawowych następował wyraźny spadek wskaźnika edukacji od 0,42 do 0,20), by w ostatnim roku wzrosnąć do 0,51. Natomiast dla gimnazjum przebieg zmian miał inny charakter, początkowo spadek od 0,42 do 0,30 i wzrost do 0,61 a następnie znów spadek do 0,31. Tylko w 2014 roku wyniki dla szkół podstawowych plasowały gminę powyżej średniej wojewódzkiej, a dla gimnazjów powyżej średniej osiągnięto w 2012 i 2013 roku. w tym przypadku należałoby przeanalizować całkowicie odmienne zmiany wyników testów dla szkół podstawowych i gimnazjów. Tabela 34 Korelacja Pearsona osiągnięciami Parametr pomiędzy Szkoły wydatkami a gimnazja podstawowe Per capita -0,7178 0,6160 Na ucznia -0,6951 0,6945 wysoka, przeciwna wysoka, zgodna wysoka, przeciwna wysoka, zgodna Siła i zwrot Źródło: badania własne Korelacja typu Pearson dla szkół podstawowych w analizowanym okresie była wysoka ale przeciwna (wzrost nakładów oznaczał spadek wartości wskaźnika), podczas gdy dla gimnazjów korelacja była również wysoka i zgodna. Na wykresie 4.27 widoczna jest pewna zgodność wzrostu nakładów i osiąganych wyników dla gimnazjów, a przeciwności dla szkół podstawowych, a przecież młodzież po ukończeniu szkół podstawowych kontynuowała naukę w gimnazjum. Najniższy poziom wydatków na oświatę wśród gmin miejsko-wiejskich wykazała gmina Nowe Warpno położona w powiecie polickim. Udział 195 poszczególnych grup wydatków w latach 2010-2014 przedstawiono na wykresie. Rysunek 42 Udział wydatków w budżecie gminy Nowe Warpno 65 60 55 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 Inwestycje Utrzymanie aparatu Pomoc społeczną Edukację Wynagrodzenia 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Źródło: analizy własne na podstawie danych RIO Szczecin Odmiennie niż w poprzednio analizowanych gminach najwyższy udział cechował wydatki w tej gminie na cele inwestycyjne, malejące w pierwszych trzech latach od 60,7% do 41,4%, a następnie rosnący do 65,1% i znów spadając gwałtownie aż do 14,7%, cały czas (bez ostatniego roku) pozostając w wysokiej i najwyższej grupie udziałów na ten cel w całym województwie. Dużo niżej uplasowały się wydatki na utrzymanie aparatu gminy, które początkowo wynosiły 18,8%, by przez kolejne lata spadły do 8,4%, a w kolejnych latach znów wzrosnąć do 22,3% w ostatnim roku. Podobnie zmieniał się udział wydatków na wynagrodzenia, choć na nieco niższym poziomie (początek to od 15,1%, potem spadek do 5,7% i znów wzrost do 23,5%). Podobny przebieg miały zmiany udziału wydatków na oświatę, choć znów na mniejszym poziomie. Początkowo był to udział na poziomie 10,7%, by w kolejnych dwóch latach spaść do 3,6% i znów wzrosnąć ale najwyższego w analizowanym okresie poziomu 16,6% w 2015 roku. Zawsze był to jednak najniższy poziom w województwie. Wydatki na pomoc społeczna należały do najniższych w województwie. Kształtowały 196 się one na poziomie od 6,4% w 2010 roku do 8,5% w 2015 roku, osiągając najniższy poziom w 2013 roku wynoszący zaledwie 3,6%. Podsumowując, najmniej liczna w województwie gmina (zaledwie tylko 1,7 tysiąca mieszkańców), należała do samorządów wydających najwięcej na inwestycje (pozyskując środki z incydentalnych podatków od terenów pod wodami zalewowymi), ale za to przeznaczając minimum środków na pomoc społeczną oraz na cele oświatowe, zakładając że większość młodzieży kontynuować będzie naukę w szkołach zlokalizowanych w powiecie. Zmniejszanie się liczby uczniów ze 158 w 2010 roku do 107 w 2014 roku spowodowało ponad dwukrotny wzrost wydatków na oświatę na ucznia z 10.483,50 zł w 2010 roku do 20.940,93 zł w 2014 roku, choć wydatki na edukację wzrosły z 1,65 mln zł w 2010 roku do 2,24 mln zł w 2014 roku (wzrost o 584 tys. zł), co przedstawiono na wykresie. Rysunek 43 Wydatki a osiągnięcia edukacyjne w gminie Nowe Tysiące Warpno 25 1,00 0,90 0,80 0,70 0,60 0,50 0,40 0,30 0,20 0,10 0,00 20 15 10 5 0 per capita na ucznia WOE podstawowe WOE gimnazja 2010 2011 2012 2013 2014 Źródło: analizy własne na podstawie danych RIO Szczecin Wzrastające nakłady na oświatę przełożyły się na polepszenie wyników testów pisanych przez uczniów na zakończenie szkoły podstawowej i gimnazjum. Testy na zakończenie szkół podstawowych następował wyraźny wzrost wskaźnika edukacji od 0,00 w 2010 roku do 0,76 w 2013 roku i spadek do 0,21 w 2014 roku. Natomiast zmiany wartości tego wskaźnika w 197 gimnazjum miały inny charakter, początkowo spadek od 1,00 do 0,18 i wzrost do 0,73. Analizy te wykazują, że w 2010 roku wyniki testów dla szkół podstawowych były najniższe w całym województwie (WOEp=0,00), a jednocześnie w gimnazjum osiągnięto najlepsze wyniki (WOEg=1,00). Jak z tego widać Tylko w 2014 roku wyniki dla szkół podstawowych plasowały gminę powyżej średniej wojewódzkiej, a dla gimnazjów powyżej średniej osiągnięto w 2012 i 2013 roku. w tym przypadku należałoby przeanalizować całkowicie odmienne zmiany wyników testów dla szkół podstawowych i gimnazjów. Praca w szkołach podstawowych zaowocowała polepszeniem wyników aż do 0,76 poziomu wojewódzkiego, by w następnym roku zmniejszyć się do niezrozumiale niskiego poziomu 0,21. Przeciwnie, w gimnazjach z najwyższego poziomu w województwie spadła w ciągu dwóch lat do 0,18, by w kolejnych latach wzrosnąć do zadawalającego poziomu 0,73 w 2015 roku. Tabela 35 Korelacja Pearsona pomiędzy wydatkami a osiągnięciami Parametr Per capita Na ucznia Siła i zwrot Szkoły podstawowe 0,9455 0,9657 pełna, zgodna pełna, zgodna gimnazja -0,7048 -0,5954 wysoka, przeciwna umiarkowana, przeciwna Źródło: badania własne Korelacja typu Pearson dla szkół podstawowych w analizowanym okresie była pełna, czyli w najwyższym stopniu zgodna z ponoszonymi nakładami, podczas gdy dla gimnazjów korelacja była wysoka i umiarkowana ale przeciwna. Na wykresie widoczna jest także pewna zgodność wzrostu nakładów na ucznia i osiąganych wyników dla szkół podstawowych do 2014 roku, a przeciwności dla gimnazjum, a przecież młodzież po ukończeniu szkół podstawowych kontynuowała naukę w gimnazjum. 198 Najniższy poziom wydatków na oświatę wśród gmin wiejskich wykazała gmina Rewal położona w powiecie gryfickim. Udział poszczególnych grup wydatków w latach 2010-2014 przedstawiono na wykresie. Rysunek 44Udziały wydatków w budżecie gminy Rewal 50 45 Inwestycje 40 35 30 Utrzymanie aparatu 25 Pomoc społeczną 20 Edukację 15 10 Wynagrodzenia 5 0 2010 2011 2012 2013 2014 Źródło: analizy własne na podstawie danych RIO Szczecin Odmiennie niż w poprzednio analizowanych gminach najwyższy udział w 2010 roku cechowały wydatki na cele inwestycyjne, które wynosiły aż 48,1% wszystkich wydatków. W następnym okresie udział wydatków wynosił 22%, 30% i 26%, cały czas pozostając w niewysokiej grupie udziałów na ten cel w całym województwie. Dopiero w ostatnim analizowanym roku spadł do poziomu 12,9%. Na podobnym poziomie utrzymywały się wydatki na wynagrodzenia i utrzymanie instytucji gminnych, odpowiednio 15-31% dla wynagrodzeń oraz 18-31% dla utrzymania instytucji gminnych. Przebieg zmiany udziału wydatków na oświatę był na jeszcze niższym poziomie i wynosił od 13,8-18,7% ogółu wydatków, wykazując wzrost jedynie w 2012 roku, cały czas pozostając na najmniejszym i małym poziomie. Również wydatki na pomoc społeczna należały do najniższych w województwie. Kształtowały się one na poziomie od 3,9% w 2010 roku do 8,7% w 2012 roku, osiągając niski poziom również 199 w 2015 roku wynoszący 4,1%. Podsumowując, najbogatsza gmina w województwie należała do samorządów wydających sporo na inwestycje, ale za to przeznaczając minimum środków na cele oświatowe i pomoc społeczną. Zmniejszanie się liczby uczniów z 535 w 2010 roku do 487 w 2014 roku spowodowało początkowy duży spadek wydatków na oświatę w przeliczeniu na jednego ucznia z 16.265,20 zł w 2010 roku do 15.470,28 zł w 2014 roku, choć w 2011 roku wyniosły zaledwie 8.619,49 zł, co przedstawiono na wykresie. Początkowo wysokie nakłady na oświatę przełożyły się na bardzo wysoki poziom nauczania w szkołach podstawowych, przez dwa lata, w 2010 i 2011 roku – najwyższy w województwie, pod względem wyników testów na zakończenie tych szkół. W kolejnych latach zanotowano spadek do poziomu 0,67, by w ostatnim roku znów wzrosnąć do wysokiego poziomu 0,75. Natomiast zmiany wartości tego wskaźnika w gimnazjum miały inny charakter, początkowy poziom wynosił zaledwie 0,53, by już w 2012 roku osiągnąć wysoki poziom 0,96 i powtórzyć ten wynik w 2014 roku . Praca w szkołach podstawowych i gimnazjach zaowocowała osiągnięciem wysokiego poziomu nauczania zarówno w szkołach podstawowych (0,89 w 2015 roku), jak i gimnazjach (0,78 w 2015 roku). można więc przyjąć, że pomimo niskiego udziału wydatków na oświatę w budżecie gminy (około 2 tysiące na mieszkańca w 2014 roku), wyniki nauczania okazały się wielce obiecujące, plasując gminę na wysokim poziomie w całym województwie. 200 Tysiące Rysunek 45 Wydatki a osiągnięcia edukacyjne w gminie Rewal 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 1,00 0,90 0,80 0,70 0,60 0,50 0,40 0,30 0,20 0,10 0,00 2010 2011 2012 2013 per capita na ucznia WOE podstawowe WOE gimnazja 2014 Źródło: analizy własne na podstawie danych RIO Szczecin Korelacje pomiędzy nakładami na oświatę a uzyskanymi wynikami testów pisanych na zakończenie szkół podstawowych i gimnazjów przedstawiono w tabeli. Tabela 36 Korelacja Pearsona osiągnięciami pomiędzy wydatkami a Parametr Szkoły podstawowe gimnazja Per capita -0,0873 -0,2585 Na ucznia -0,3087 -0,1095 słaba, przeciwna niska, przeciwna niska, przeciwna słaba, przeciwna Siła i zwrot Źródło: badania własne Korelacja typu Pearson, której wyniki przedstawiono w tabeli powyżej dla szkół podstawowych w analizowanym okresie była słaba lub niska a na dodatek przeciwna, podobnie jak dla gimnazjów (niska i słaba oraz przeciwna). Na wykresie 4.31 widoczna jest pewna przeciwstawność trendów, gdy nakłady rosły wyniki zmniejszały (dla szkół podstawowych). Natomiast dla gimnazjów wzrost nakładów przekładał się na wahanie poziomu osiągniętych wyników testów. Gmina ta może być przykładem na twierdzenie, że zmiany oraz wysokość nakładów na oświatę nie zawsze 201 pokrywały się z miernymi wynikami nauczania, gdyż gmina należąca do grupy samorządów o najniższym poziomie nakładów na oświatę osiągała wysoki poziom testów w obu typach szkół. . Dla porównania przeanalizowano największe miasto w województwie i zarazem stolica tego obszaru, czyli miasto Szczecin. Udział poszczególnych grup wydatków w latach 2010-2014 przedstawiono na wykresie. Rysunek 46 Udziały wydatków w budżecie miasta Szczecina 40 35 30 Inwestycje 25 Utrzymanie aparatu 20 Pomoc społeczną 15 Edukację 10 Wynagrodzenia 5 0 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Źródło: analizy własne na podstawie danych RIO Szczecin Najwyższy udział w wydatkach miasta Szczecina miały wydatki na wynagrodzenia licznych pracowników urzędu miasta i podległych mu instytucji. Przez cały analizowany okres było to 32-35% wszystkich wydatków, z wyjątkiem roku 2015, kiedy to osiągnęły poziom 28,4%. Wydatki na edukację wszystkich typów szkół stanowiły drugą pozycję, kształtując się na poziomie 23-31%, z lekką tendencją spadkową, od 31,2% w 2010 roku do 23,7% w 2015 roku. Ten poziom należałoby zaliczyć do poziomu wysokiego w skali województwa. Wydatki na inwestycje miały początkowo tendencję wzrostową (od 22% do 24%), by w drugiej części okresu uzyskać spadek do 17%. W ostatnich dwóch latach nastąpił szybki ich wzrost do poziomu 31,4% w 2015 roku. Na najniższym poziomie utrzymywały się wydatki na pomoc społeczną, wykazując lekką tendencję 202 spadkową od 19,1% w 2010 roku do 9,6% w 2015 roku, co sytuowało je na średnim poziomie dla wszystkich gmin. Może to świadczyć o niewielkim udziale osób znajdujących się w trudnej sytuacji życiowej wśród mieszkańców. Wydatki na utrzymanie instytucji gminnych z poziomu 17% wzrosły znacząco aż do poziomu 29% w 2014 roku i 26,8% w 2015 roku. Rysunek 47 Wydatki Tysiące Szczecin a osiągnięcia edukacyjne w mieście 18 1,00 0,90 0,80 0,70 0,60 0,50 0,40 0,30 0,20 0,10 0,00 16 14 12 10 8 6 4 2 0 per capita na ucznia WOE podstawowe WOE gimnazja 2010 2011 2012 2013 2014 Źródło: analizy własne na podstawie danych RIO Szczecin Wzrost łącznej liczby uczniów z 31 tys. w 2010 roku do 32 tys. w 2014 roku wymusił duży wzrost wydatków na oświatę z 465 mln zł w 2010 roku do 518 mln w 2014 roku, co w przeliczeniu na jednego ucznia dało wzrost z 15.029,86 zł w 2010 roku do 16.233,53 zł w 2014 roku, co przedstawiono na wykresie 4.33. W całym analizowanym okresie uzyskano bardzo wysoki poziom nauczania w szkołach podstawowych (od 0,93 do 0,92) oraz nieco niższy w gimnazjach, gdyż początkowo wynosił 0,73 i 0,64, by w kolejnych latach wzrosnąć do poziomu 0,97 i 0,96, wyższego nawet od poziomu uzyskiwanego na zakończenie szkół podstawowych. Zarówno nakłady na oświatę w przeliczeniu na mieszkańca, jak i na ucznia rosły, choć w różnym stopniu. Korelacje pomiędzy nakładami na oświatę a uzyskanymi wynikami 203 testów pisanych na zakończenie szkół podstawowych i gimnazjów przedstawiono w tabeli. Tabela 37 Korelacja Pearsona osiągnięciami Parametr Per capita Na ucznia Siła i zwrot pomiędzy Szkoły podstawowe -0,6656 -0,7682 wysoka, przeciwna wysoka, przeciwna wydatkami a gimnazja 0,7300 0,8141 wysoka, zgodna b. wysoka, zgodna Źródło: badania własne Korelacja typu Pearson, której wyniki przedstawiono w tabeli powyżej dla szkół podstawowych w analizowanym okresie była wysoka ale przeciwna, natomiast korelacja dla gimnazjów była wysoko lub nawet bardzo wysoka i zgodna, czyli że nakłady na oświatę dały wielce pożądane rezultaty, szczególnie w gimnazjach. Miasto Szczecin należy do grupy samorządów o wysokim poziomie nakładów na oświatę osiągając równie wysoki poziom wyników testów w obu typach szkół. Drugie pod względem wielkości w województwie to miasto Koszalin. Udział poszczególnych grup wydatków w latach 2010-2014 przedstawiono na wykresie. Rysunek 48 Udziały wydatków w budżecie miasta Koszalin 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 Inwestycje Utrzymanie aparatu Pomoc społeczną Edukację Wynagrodzenia 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Źródło: analizy własne na podstawie danych RIO Szczecin 204 Również i w tym mieście największy udział w wydatkach miały wydatki na wynagrodzenia licznych pracowników urzędu miasta i podległych mu instytucji. Przez cały analizowany okres było to 34-40% wszystkich wydatków. W ostatnim roku nastąpił wzrost udziałów do 40,1%. Wydatki na edukację wszystkich typów szkół stanowiły drugą pozycję, kształtując się na poziomie 32-36%, z licznymi wahaniami w dół i w górę. Ten poziom wydatków oświatowych można zaliczyć do wysokiego w skali województwa. Wydatki na inwestycje miały początkowo tendencję wzrostową (od 19% do 25%), by w drugiej części okresu uzyskać spadek do 18% i 22,7% w 2014 roku i znów spadek do 17,5% w 2015 roku. Na niskim poziomie utrzymywały się wydatki na pomoc społeczną, wykazując lekką tendencję wzrostowa od 16% w 2010 roku do 19,7% w 2013 roku i spadkiem do poziomu 13,1% w 2015 roku. Ten poziom można zaliczyć do średniego w stosunku do wszystkich gmin. Może to świadczyć o niskim udziale osób znajdujących się w trudnej sytuacji życiowej wśród mieszkańców. Wydatki na utrzymanie instytucji gminnych z poziomu 19,5% wzrosły nieznacznie do poziomu 22,5% w 2015 roku. Wzrost łącznej liczby uczniów z 8,8 tys. w 2010 roku do 9 tys. w 2014 roku spowodował wzrost wydatków na oświatę z 144,8 mln zł w 2010 roku do 164,4 mln w 2014 roku, co w przeliczeniu na jednego ucznia dało wzrost z 16.364,84 zł w 2010 roku do 18.157,14 zł w 2014r. W całym analizowanym okresie uzyskano bardzo wysoki poziom nauczania w szkołach podstawowych, choć niestety z lekką tendencję spadkową (od 0,98 w 2010 roku do 0,83 w 2014 roku) oraz równie wysoki poziom wyników testów w gimnazjach, z odwrotną tendencją wzrostową, szczególnie w 2012 roku. W 2010 roku Wskaźnik Osiągnięć Edukacyjnych wynosił dość niewiele, bo 0,71 ale w 2012 roku wzrósł skokowo do poziomu wzrastał systematycznie aż do 0,98, a w 2015 roku osiągnął wartość 1,0, czyli najwyższy poziom w województwie. Zarówno nakłady na oświatę w przeliczeniu na mieszkańca, jak i na ucznia wrastały. 205 Rysunek 49 Wydatki a osiągnięcia edukacyjne w mieście Tysiące Koszalin 20 1 0,9 0,8 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0 15 10 5 0 per capita na ucznia WOE podstawowe WOE gimnazja 2010 2011 2012 2013 2014 Źródło: analizy własne na podstawie danych RIO Szczecin Korelacje pomiędzy nakładami na oświatę a uzyskanymi wynikami testów pisanych na zakończenie szkół podstawowych i gimnazjów przedstawiono w tabeli. Tabela 38 Korelacja Pearsona pomiędzy wydatkami a osiągnięciami Parametr Szkoły podstawowe gimnazja Per capita -0,8972 0,8392 Na ucznia -0,6465 0,9047 b. wysoka, b. wysoka, zgodna Siła i zwrot przeciwna wysoka, przeciwna pełna, zgodna Źródło: badania własne Korelacja typu Pearson, której wyniki przedstawiono w tabeli powyżej dla szkół podstawowych w analizowanym okresie była wysoka i wysoka ale przeciwna (wzrost nakładów a spadek wyników), natomiast korelacja dla gimnazjów była bardzo wysoka i pełna oraz zgodna, czyli że nakłady na oświatę dały wielce pożądane rezultaty, szczególnie w gimnazjach. Miasto Koszalin należy również do grupy samorządów o wysokim poziomie 206 nakładów na oświatę osiągając równie wysoki poziom wyników testów w obu typach szkół. Trzecim miastem i powiatem grodzkim jest miasto Świnoujście. Również i w tym mieście największy udział w wydatkach miały wydatki na wynagrodzenia licznych pracowników urzędu miasta i podległych mu instytucji. Przez cały analizowany okres było to 32-38% wszystkich wydatków. Wydatki na utrzymanie aparatu stanowiły drugą pozycję, kształtując się na poziomie 22-32%, z tendencją spadkową w środku analizowanego okresu do 22,5% i ponownym wzrostem do 32% w 2014 roku i spadkiem w 2015 roku do poziomu 25,8%. Wydatki na edukację znalazły się dopiero na trzecim miejscu, kształtując się początkowo jako 23,8%, potem nastąpił okres spadku do 20,4% i znów wzrostu do 24,2%. Ten poziom wydatków oświatowych można zaliczyć do dość wysokiego w skali województwa. Wydatki na inwestycje miały początkowo tendencję wzrostową (od 16,3% do 29,7% w 2012 roku), by w drugiej części okresu uzyskać spadek do zaledwie 11,9% w 2014 roku i ponowny wzrost do 27,8% w 2015 roku. Na niskim poziomie i to z tendencją spadająca utrzymywały się wydatki na pomoc społeczną od 14,4% w 2010 roku do 8,2% w 2015 roku, co sytuowało je na dość niskim poziomie w porównaniu do wszystkich gmin. Rysunek 50 Udziały wydatków w budżecie miasta Świnoujście 40 35 30 25 20 15 10 5 0 Inwestycje Utrzymanie aparatu Pomoc społeczną Edukację 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Wynagrodzenia Źródło: analizy własne na podstawie danych RIO Szczecin 207 a osiągnięcia edukacyjne w mieście Świnoujście Tysiące Rysunek 51 Wydatki 20 1,00 0,90 0,80 0,70 0,60 0,50 0,40 0,30 0,20 0,10 0,00 15 10 5 0 per capita na ucznia WOE podstawowe WOE gimnazja 2010 2011 2012 2013 2014 Źródło: analizy własne na podstawie danych RIO Szczecin Pomimo niewielkiego spadku łącznej liczby uczniów z 3.008 w 2010 roku do 2991 w 2014 roku wydatki na oświatę wzrosły z 43,2 mln zł w 2010 roku do 55,3 mln w 2014 roku, co w przeliczeniu na jednego ucznia dało wzrost z 14.364,25 zł w 2010 roku do 18.502,58 zł w 2014 roku. W całym analizowanym okresie uzyskano dość wysoki poziom nauczania w szkołach podstawowych, z tendencję wzrostową w początkowym okresie (od 0,68 do 1,00 w 2012 roku). w 2013 roku nastąpił dość duży spadek do 0,69, by znów wzrosnąć do poziomu 0,79. Natomiast wyniki w gimnazjach były na średnim poziomie, od 0,62 i 0,44 w 2010 i 2011 roku. w ostatnim okresie roku nastąpił wzrost do poziomu 0,79. Zarówno nakłady na oświatę w przeliczeniu na mieszkańca, jak i na ucznia rosły, choć w różnym stopniu. Korelacje pomiędzy nakładami na oświatę a uzyskanymi wynikami testów pisanych na zakończenie szkół podstawowych i gimnazjów przedstawiono w tabeli. 208 Tabela 39 Korelacja Pearsona pomiędzy wydatkami a osiągnięciami Parametr Szkoły podstawowe gimnazja Per capita 0,1965 0,6136 Na ucznia 0,2698 0,6587 słaba, zgodna wysoka, zgodna niska, zgodna wysoka, zgodna Siła i zwrot Źródło: badania własne Korelacja typu Pearson dla szkół podstawowych w analizowanym okresie słaba i niska i zgodna (wzrost nakładów i wzrost wyników testów), natomiast korelacja dla gimnazjów była wysoka i również zgodna. Miasto Świnoujście należy również do grupy samorządów o wysokim poziomie nakładów na oświatę osiągając niestety już niezbyt wysoki poziom wyników testów w obu typach szkół, choć w 2012 roku w szkołach podstawowych osiągnięto najlepszy wynik w województwie. Wnioski z analizy budżetów gmin Łączne dochody wszystkich jednostek samorządowych województwa zachodniopomorskiego rosły w latach 2010-2014 w tempie około 7% rocznie w pierwszych dwóch latach i nieco wolniejszym tempie około 4% w dwóch następnych latach. Co również jest ważne rosły udziały dochodów własnych w budżetach samorządów, o około 3,7% w okresie 5 lat. Najwyższy udział dochodów własnych cechował miasta na prawach powiatów (około 61%), nieco mniej gminy miejskie (około 60%) a jeszcze mniej gminy wiejskie i miejsko-wiejskie (około 53%). Zdecydowanie mniejszy udział dochodów własnych cechował budżety powiatów i województwa (około 29%). Natomiast w wydatkach samorządów zdecydowanie duża ich część wydawana jest na wynagrodzenia (średnio 34%), a zdecydowanie mniej na inwestycje (średnio 22%), przy czym udział wydatków na wynagrodzenia miał tendencję wzrostową a na inwestycje, 209 przeciwnie, malejącą. Udział wydatków na edukację (łącznie z wydatkami na wynagrodzenia) utrzymywał się na stałym poziomie (około 27%), przy czym najwyższy był w gminach miejsko-wiejskich a niższy w powiatach (które utrzymywały szkoły średnie). Województwo utrzymujące niektóre szkoły wyższe - wydawała na ten cel około 3% budżetu. Bardzo trudno było znaleźć samorządy, w których wzrost nakładów na edukację łączył się ze wzrostem wyników nauczania (sadząc po wynikach testów). 210 Włodzimierz Durka Endogeniczność czy egzogeniczność rozwoju wspólnot samorządowych w województwie zachodniopomorskim? Ujęcie taksonomiczne Uwagi wstępne W niniejszym opracowaniu spróbujemy odpowiedzieć na pytanie dotyczące źródeł potencjalnego rozwoju wspólnot samorządowych w województwie zachodniopomorskim. Przedmiotem analizy będą wspólnoty gminne, które z racji sytuacji prawnej mają największy wpływ na kształtowanie warunków swego rozwoju3. Ponadto, gminy w województwie zachodniopomorskim stanowią dość jednorodne jednostki funkcjonalno-przestrzenne, co pozwoli na zastosowanie analizy typologicznej. Wreszcie w odniesieniu do gmin dysponujemy znaczną liczbą wartościowych danych zaprezentowanych w pierwszej części książki, a to pozwoli na zastosowanie różnorodnych metod analizy. Wcześniej jednak zastanówmy się nad problemem rozwoju wspólnot terytorialnych (regionalnych i lokalnych), źródeł ich sukcesu lub porażki, warunków instytucjonalnych, społecznych czy ekonomicznych. Warto zwłaszcza spojrzeć na różnego rodzaju ujęcia i koncepcje teoretyczne. Koncepcje rozwoju lokalnego Rozwój lokalny nie jest jednoznaczną kategorią pojęciową. Jest to ocena odnosząca się zarówno do kwestii teoretycznych, jak i praktycznych. Ustawodawstwo polskie zajmuje się co prawda kwestią rozwoju lokalnego, ale jedynie w odniesieniu do sytuacji, kiedy za rozwój lokalny odpowiada lokalna społeczność. Taka szczególna sytuacja zachodzi w odniesieniu do 3 Por.: Dz.U. 1990 Nr 16 poz. 95 Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym. 211 wdrażania programów operacyjnych na obszarach wiejskich w ramach inicjatywy LEADER4. Definicje rozwoju lokalnego, choć różne, to wykazują pewne wspólne cechy. Trafnie zauważa to A. Jakubowska, której zestawienie różnych ujęć przedstawiamy poniżej, iż ujęcia te mają wiele wspólnych cech5. Tabela 40 Wybrane definicje rozwoju lokalnego Autor definicji J. PARYSEK Definicja „długotrwały proces rozwoju społeczno-gospodarczego, sterowany i modyfikowany przez gminne lub powiatowe władze samorządowe, wykorzystujący dla realizacji określonych interesów lokalne czynniki rozwoju” J. PARYSEK „prowadzenie działań na rzecz rozwoju gospodarczego i społecznego danej jednostki terytorialnej (miasta, gminy) z wykorzystaniem jej zasobów, uwzględnieniem potrzeb mieszkańców oraz przy ich udziale w podejmowanych działaniach” A.MYNA „procesy świadomie inicjowane i kreowane przez władze lokalne, przedsiębiorców, lobby ekologiczne, stowarzyszenia społeczne i kulturalne oraz mieszkańców, zmierzające do kreatywnego, efektywnego i racjonalnego wykorzystania miejscowych zasobów niematerialnych i materialnych” E.J. BLAKELY „proces, w którym lokalne lub (oraz) regionalne organizacje sąsiedzkie angażują się w celu stymulowania lub przynajmniej utrzymania działalności gospodarczej lub zatrudnienia. Głównym celem tego zaangażowania jest stworzenie lokalnych możliwości (powstania) zatrudnienia w dziedzinach korzystnych dla całej społeczności lokalnej. W procesie gospodarczego rozwoju lokalnego używane są miejscowe zasoby naturalne, ludzkie oraz instytucjonalne R. REZSOHAZY „zharmonizowane i systematyczne działania prowadzone w społeczności lokalnej, z udziałem zainteresowanych, którego rezultaty służą zaspokajaniu potrzeb społecznych miejscowej ludności i przyczyniają się do ogólnego postępu” R. BROL „zharmonizowane i systematyczne działanie społeczności lokalnej, władzy lokalnej oraz pozostałych podmiotów, funkcjonujących w gminie, zmierzające do kreowania nowych i poprawy istniejących walorów użytkowych gminy, tworzenia korzystnych warunków dla lokalnej gospodarki oraz zapewnienia ładu przestrzennego i ekologicznego Źródło: J. Parysek: Podstawy gospodarki lokalnej. UAM, Poznań 2001, s. 47; Idem: Rola samorządu terytorialnego w rozwoju lokalnym. W: Rozwój lokalny: zagospodarowanie przestrzenne i nisze atrakcyjności gospodarczej. PWN, Warszawa 1995, s. 37; A. Myna: Rozwój lokalny, regionalne strategie rozwoju, regionalizm. „Samorząd Terytorialny” 1998, nr 11; E.J. Blakely: Planning Local Economic Development. Theory and Practice. SAGE Library of Social Research, London 1989; R. Rezsohazy: Le développement des communautés. CIACO Por.: Dz.U. 2015 poz. 378 Ustawa z dnia 20 lutego 2015 r. o rozwoju lokalnym z udziałem lokalnej społeczności 5 A. Jakubowska, Partnerstwo publiczno-prywatne i jego konsekwencje dla rozwoju lokalnego, Studia Ekonomiczne. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, Zeszyt: nr 156, 2013. 4 212 Editeur, Louvain-la-Neuve, za A. Sztando: Oddziaływanie samorządu lokalnego na rozwój lokalny w świetle ewolucji modeli ustrojowych gmin. „Samorząd Terytorialny” 1998, nr 11, s. 12-29; R. Brol: Rozwój lokalny: nowa logika rozwoju gospodarczego. W: Gospodarka lokalna w teorii i w praktyce. AE, Wrocław 1998, s. 11 Na podstawie powyższego zestawienia można wskazać na wspólne cechy, atrybuty, rozwoju lokalnego. Można stwierdzić, że rozwój lokalny jest: (1) procesem społeczno-gospodarczym nakierowanym na określone rezultaty; (2) zbiorem zaplanowanych działań, których podmiotem są władze lokalne, grupy inicjatywne, siły społeczne, grupy interesu – wszystkie jednak „zakotwiczone” lokalnie; (3) zachodzącym na wyraźnie określonym obszarze (mniejszym niż region); (4) skierowanym na rzecz jego mieszkańców (zbiorowości, wspólnoty terytorialnej). Zasadnicze spory teoretyczne toczą się jednak nie wokół definicji rozwoju lokalnego, lecz wokół czynników sukcesu lub porażki podejmowanych działań. Nie są to tylko spory merytoryczne, ale dość często spory ideologiczne, które nie odnoszą się wyłącznie do niewielkich obszarów, ale także regionów, krajów czy nawet całych obszarów ponadnarodowych, jak np. Europy Środkowo-Wschodniej, azjatyckich tygrysów czy państw grupy BRICS. Teorie rozwoju, niezależnie od skali przestrzennej, odnoszą się do trzech głównych grup czynników. Są to: (1) czynniki endogeniczne; (2) czynniki egzogeniczne; (3) czynniki responsywne. Endogeniczność, to nic innego, jak samorozwój. Pojęcie to oznacza, że rozwój lokalny jest samoistny. Relacje gospodarcze wzajemnie się wzmacniają, co wynikać może z czynników demograficznych, choćby dużych zasobów siły roboczej, struktury wykształcenia mieszkańców, ich wieku, czy czynników ekonomicznych wynikających ze zgromadzonego kapitału, jego akumulacji i dystrybucji, zasobów naturalnych, cennych 213 surowców, rozwiniętej infrastruktury technicznej, a także czynników społeczno-kulturowych - pracowitości mieszkańców lub mądrości polityki lokalnej. W każdym jednak wypadku, ów samorozwój nie jest zależny od nikogo z zewnątrz. Jest rezultatem wewnętrznych potencjałów i umiejętności ich wykorzystania. Zewnątrzsterowny rozwój lokalny jest głównie rezultatem dokonujących się megatrendów. W tym wypadku otoczenie zbiorowości terytorialnej determinuje możliwości rozwoju lokalnego. Czynniki egzogeniczne stanowią tym samym negatywny bądź pozytywny warunek rozwoju wspólnot samorządowych. Wspólnoty nie są więc podmiotem rozwoju, świadomym kreatorem progresywnych zmian, lecz pasywnym obiektem zachodzących w jego otoczeniu przemian. Tym samym podlegają procesom globalizacji, koniunktury gospodarczej, zwykle zajmują poślednie miejsce w łańcuchu wytwarzania, wreszcie są zależne od sytuacji politycznej. Dla wspólnoty terytorialnej uzależnionej od zewnętrznego środowiska niezwykle istotne są kwestie polityki intralokalnej państwa i regionu, poziomu subsydiowania sfer deficytowych, ale także – z drugiej strony – istotni są aktorzy zewnętrzni, którzy zaoferować mogą impulsy rozwojowe w postaci inwestycji lub propozycji nowych rozwiązań instytucjonalno-strukturalnych, a nawet kulturowych. Wreszcie kwestia responsywności. Najkrócej można ją zdefiniować jako zdolność do reagowania na zmiany dokonujące się w otoczeniu. Tylko pozornie jest to najmniej istotny spośród wymienionych czynników. Bez odpowiedniej reakcji na zmiany w otoczeniu można bardzo łatwo stracić atrybuty rozwoju endogenicznego. Od wieków Śląsk dzięki swym zasobom naturalnym miał istotne warunki dla rozwoju endogenicznego, jednak ostanie dekady tę przewagę zniwelowały, a nawet stały się obciążeniem rozwojowym. Responsywna wspólnota terytorialna świadomie zareaguje na występujące zagrożenie: zmieni swoje strategie, rozwinie inne działy gospodarki, podejmie działania restrukturyzacyjne. Z kolei brak reakcji na 214 wyzwania zaowocuje porażką: rosnącymi kosztami nieekonomicznych zakładów pracy, rosnącą pomocą społeczną oraz problemami społecznokulturowymi, w tym zwiększającym się obszarem niedostosowania społecznego i patologii. Wspólnoty różnicuje więc zdolność do wykorzystania egzogenicznych szans. Responsywność w połączeniu z endogenicznością daje dobre podstawy trwałego rozwoju zbiorowości. Jednak także egzogeniczność rozwoju, połączona z gotowością do inkorporowania inwestycji, może zmienić zewnątrzsterowność zbiorowości w jej samorozwój, o ile inwestycja pozytywnie przyczyni się do wzmocnienia lokalnych potencjałów6. Ciekawą kwestią, w kontekście prowadzonych dalej analiz, jest innowacyjność. Warto zwłaszcza zastanowić się nad warunkami powstania innowacji: czy powstaje ona w warunkach silnej endogeniczności, czy też w warunkach wysokiej responsywności. Nie jest wreszcie wykluczone, iż innowacje powstaną niezależnie od poziomu wewnątrz- i zewnątrz- sterowności, za to w miejscach responsywnych, a więc ideologicznie i technologicznie otwartych. Zasadniczą linią różnicującą teorie rozwoju regionalnego i lokalnego jest stosunek do roli państwa w kreowaniu zmian. Brak interwencyjnej polityki regionalnej podkreślają teorie neoliberalne. „Uznawały, że działania administracyjne niosą ze sobą więcej szkody niż pożytku. Zadaniem władz było jedynie tworzenie odpowiednich regulacji prawnych dla wolnego rozwoju działalności gospodarczej. Pożądanym instrumentem regulacyjnym w okresach dekoniunktury mogły być także działania fiskalne, zmniejszające poziom opodatkowania, lub monetarne, np. obniżające poziom podstawowych stóp procentowych”7. 6 Kwestię zarządzania responsywnego rozpatruje m.in. H.Gawroński w książce „Zarządzanie strategiczne w samorządach lokalnych”, Warszawa 2010. 7 Tomasz Grzegorz Grosse, Przegląd koncepcji teoretycznych rozwoju regionalnego, Studia Regionalne i Lokalne, Nr 1(8)/2002 215 Jedną z najbardziej popularnych teorii rozwoju lokalnego i regionalnego jest teoria produktu podstawowego. Stanowi ona rozwinięcie koncepcji bazy ekonomicznej kładącej główny akcent na działalność eksportową. Drogą do rozwoju lokalnego i regionalnego jest stopniowa specjalizacja produkcyjna zmierzająca do wyeksponowania produktu podstawowego, tj. takiego produktu, który będzie najbardziej konkurencyjny na rynkach zewnętrznych. Korzyścią ze specjalizacji jest doskonalenie procesu produkcji oraz jakości wytwarzanych produktów, co czyni je bardzo konkurencyjnymi8. Zgodnie z tą teorią, władze publiczne powinny wspierać proces specjalizacji, redukować koszty transakcyjne, prowadzić inwestycje infrastrukturalne, a nawet wspierać sferę badawczo-rozwojową związaną z wiodącym segmentem produkcyjnym. Mogą wreszcie stosować preferencje podatkowe oraz tworzyć inne instrumenty finansowe w postaci funduszy gwarancyjnych czy inwestycyjnych. Spośród wielu koncepcji akcentujących innowacyjność warto wyróżnić koncepcję uczącego się miasta, która może być rozszerzona na skalę regionalną, czy nawet krajową. Głównym inspiratorem i stymulatorem rozwoju jest permanentna innowacja i umiejętność adaptacji do zmieniających się warunków rynku. Tymczasem, jak wskazuje R.Florida, innowacje powstają w lokalizacjach atrakcyjnych dla „klasy twórczej”, co wiąże się z przydaniem warunkom życia ważnej roli wśród kryteriów lokalizacji9. W takich warunkach zadaniem władz publicznych jest stymulowanie wszystkich czynników odpowiedzialnych nie tylko za rozwój nauki, ale także kultury, sztuki, rekreacji i wypoczynku – one bowiem stanowią o atrakcyjności danej lokalizacji. Koncepcja cyklu produkcyjnego warunkuje rozwój lokalny od fazy produktu: (1) jego powstania, (2) doskonalenia produktu oraz (3) standaryzacji. Powstanie nowego produktu dokonuje się zwykle w regionach Ibidem. Grzegorz Gorzelak, Fakty i mity rozwoju regionalnego, Studia Regionalne i Lokalne Nr 2(36)/2009 8 9 216 wysoko rozwiniętych, dysponujących odpowiednim potencjałem naukowobadawczym, wewnętrznymi rynkami zbytu mogącymi zaabsorbować drogą innowację. W drugim etapie – doskonalenia – produkt staje się tańszy i jest eksportowany poza rynek lokalny. W trzecim etapie, standaryzacji, powstaje produkt, którego produkcję można już przenieść na obszary peryferyjne, w których koszty siły roboczej są niższe, przez co produkcja wciąż pozostaje opłacalna ekonomicznie. Zgodnie z tą koncepcją władze publiczne winny wspierać ośrodki innowacyjne, jak i wzmacniać obszary peryferyjne w zdolności przejęcia produkcji standardowej10. Jedną z najbardziej wpływowych koncepcji rozwoju endogenicznego jest teoria wzrostu11. Teoria opiera się na założeniu, iż wielkość produkcji jest funkcją kapitału oraz aktualnego poziomu technologicznego. „Poziom techniczny nie jest jednak tak, jak w modelach neoklasycznych wielkością egzogeniczną, ale tworzony jest poprzez duże nakłady przedsiębiorstw i władz, czyli ma charakter endogeniczny. Kapitał jest postrzegany w tym modelu szeroko i obejmuje zarówno kapitał materialny, jak i kapitał ludzki (…)”12. Wzrost kapitału materialnego i ludzkiego nie prowadzi do obniżenia zysków. Koszty pochodzącymi np. są rekompensowane ze zwiększenia dodatkowymi produkcji lub dochodami jej większej konkurencyjności. Szczególne znaczenie dla rozwoju ma w tym przypadku kapitał ludzki, którego rozwój dostarcza nowych idei. Innowacje są więc pochodną akumulacji kapitału ludzkiego. Warto więc wspierać rozwój kwalifikacji, gdyż zapewnia to wzrost dochodów mieszkańców całego obszaru. Warunkiem uzyskania efektu endogeniczności rozwoju jest więc uzyskanie wysokiego poziomu technologicznego, co winny zapewnić zasoby badawczo-rozwojowe. Ich wzmocnieniu służy otwarty handel i swobodny przepływ kapitału, także ludzkiego, które prowadzić mogą do konwergencji. Gross, ibidem. P.Churski, Czynniki rozwoju regionalnego w świetle koncepcji teoretycznych, Zeszyty Naukowe WSHE. 1507-7403. T. 19 (2005). 12 Ibidem. 10 11 217 Warunkiem zaistnienia konwergencji, czyli zbliżenia między lokalizacjami rozwiniętymi a peryferyjnymi, jest uczestnictwo we wspólnym systemie gospodarczym oraz zgromadzenie w ośrodkach peryferyjnych kapitału rzeczowego na zatrudnionego w wysokości pozwalającej im uruchomić proces przyspieszonego wzrostu produkcji. Interesującą jest koncepcja wielkiego pchnięcia, która wskazuje na szczególną trudność w przekroczeniu przez obszary peryferyjne pewnego progu rozwojowego, umożliwiającego osiągnięcie sytuacji endogenicznego rozwoju lokalnego13. Impulsem rozwojowym może być realizacja kompleksów inwestycyjnych, tak jak to miało na przykład miejsce przy budowie COP-u w okresie międzywojennym. Takie „wielkie pchnięcie” za pomocą wzmożonego programu inwestycyjnego powinno być realizowane ze środków publicznych. Wskaźniki endo- i egzogeniczności rozwoju Przedstawione koncepcje rozwoju lokalnego jednoznacznie wskazują na znaczenie relacji pomiędzy czynnikami gwarantującymi samorozwój a czynnikami pochodzącymi z otoczenia, w tym zewnętrznej interwencji administracji publicznej. Zgromadzone przez Autorów dane pozwalają na wybiórczą ich analizę i interpretację odwołującą się do różnych elementów prezentowanych koncepcji rozwoju lokalnego. Szczególnie interesujące będą dla nas wskaźniki endogeniczności i egzogeniczności gminnych wspólnot samorządowych. Samo rozróżnienie czynników jako wewnątrzsterownych lub zewnętrznych jest trudne. Z tego względu będziemy odwoływać się do wskaźników rozwoju o jednoznacznej interpretacji. Przy powyższym zastrzeżeniu w analizie i interpretacji uwzględnimy następujące wskaźniki: 1) relacje między dochodami własnymi a subwencjami i dotacjami; 13 M.Ratajczak, Infrastruktura w gospodarce narodowej, Poznań 1999. 218 2) wielkość produktywności gmin określona na podstawie wpływów z podatku VAT; 3) drenaż pracujących mieszkańców do miejsc pracy zlokalizowanych poza miejscem zamieszkania; 4) liczba nierynkowych podmiotów gospodarczych ograniczających szanse pracy do sfery publicznej; 5) atrakcyjność lokalizacyjna dla pracowników spoza obszaru gminy (siła przyciągania); 6) atrakcyjność lokalizacji działalności dla podmiotów innowacyjnych. Niezależność budżetowa Wspólnoty samorządowe realizują przez swoją administrację ustawowo określone zadania własne i zlecone. Zadania własne mogą być finansowane jedynie z dochodów własnych tj.: podatku od nieruchomości, podatku rolnego i leśnego, podatku od środków transportowych, dochodów od majątku, dochodów od usług, a także z udziału w podatkach budżetu państwa (dochodowym od osób fizycznych i prawnych oraz podatku VAT). Zadania zlecone, wśród nich zwłaszcza dotyczące edukacji i części zadań pomocy społecznej, ale także urzędu stanu cywilnego, realizowane są w oparciu o środki finansowe przekazywane do samorządu z budżetu państwa w postaci subwencji i dotacji. Samorządy powinny mieć trwałe źródła dochodów (tzw. dochody własne), które nie będą zależały od wtórnych ingerencji państwa, ale jedynie od działań i decyzji samej wspólnoty samorządowej (np. co do wysokości stawek podatkowych). Chodzi tutaj o takie ukształtowanie dochodów samorządu terytorialnego, które każdej z jednostek samorządowych z osobna – niezależnie od wysokości dochodów innych jednostek – potencjalnie zapewni się dochody adekwatne do zadań (jak to definiuje Konstytucja RP), czy nawet adekwatne do zakresu uprawnień. Trudno wskazać arbitralnie poziom dochodów własnych, który zagwarantuje gminie należytą realizację zadań własnych. W tym opracowaniu przyjmujemy, że poziom dochodów własnych na poziomie 50% jest wystarczającym udziałem w dochodach ogółem. Zresztą zakres 219 zmienności tego udziału waha się od 89% do 24,5%, Występujące zróżnicowanie pokazuje poniższa tabela. Tabela 41 l.p. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 Udział dochodów własnych w dochodach ogółem gmin w 2015 roku Nazwa gminy Dochody własne w % 88,99 84,01 79,19 76,25 75,72 74,78 74,06 73,96 73,79 72,61 l.p. 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 POSTOMINO ŚWIDWIN RYMAŃ BOLESZKOWICE CZAPLINEK CHOSZCZNO SIEMYŚL MIROSŁAWIEC STEPNICA BIAŁOGARD 72,47 66,47 65,81 65,58 65,57 65,38 64,32 62,31 61,43 49 50 51 52 53 54 55 56 57 SZCZECINEK STARE CZARNOWO Świnoujście 61,42 61,2 58 59 61,2 60 DĘBNO GOLENIÓW TRZEBIATÓW WOLIN MALECHOWO DRAWSKO POM. KARNICE KOŁBASKOWO STARGARD SŁAWNO WAŁCZ GOŚCINO BARLINEK Koszalin ZŁOCIENIEC KAMIEŃ POMORSKI 60,89 60,88 60,74 60,72 60,28 60,25 59,61 59,5 59,41 58,68 58,29 58,26 57,96 57,64 57,16 57,13 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 GRYFICE PYRZYCE WAŁCZ DYGOWO CEDYNIA DARŁOWO ŁOBEZ IŃSKO POŁCZYNZDRÓJ MYŚLIBÓRZ BORNE SULINOWO STARA DĄBROWA BIAŁY BÓR WIERZCHOWO STARGARD BOBOLICE PRZELEWICE SŁAWNO NOWOGARD BIAŁOGARD BĘDZINO SUCHAŃ MIESZKOWICE RESKO SIANÓW WIDUCHOWA SŁAWOBORZE CHOCIWEL REWAL MIĘDZYZDROJE KOŁOBRZEG USTRONIE MOR. MIELNO DOBRA (SZCZ.) KOBYLANKA DARŁOWO POLICE KALISZ POMORSKI NOWE WARPNO ŚWIESZYNO KOŁOBRZEG GRYFINO BIESIEKIERZ KARLINO DZIWNÓW Szczecin MANOWO 220 Nazwa gminy Dochody własne w % 56,24 56,08 55,83 54,7 54,08 53,86 53,38 53,21 53,19 52,91 52,24 51,42 51,22 51,07 50,83 50,71 50,58 49,96 49,64 49,43 49,03 48,08 47,19 47,05 46,92 46,79 46,35 46,22 46,13 46,05 46,01 45,1 44,84 44,59 44,37 44,36 44,35 43,93 l.p. 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 Nazwa gminy PRZYBIERNÓW MORYŃ Dochody własne w % 43,77 43,74 l.p. 96 97 Nazwa gminy GRZMIĄCA NOWOGRÓDEK POMORSKI BARWICE BIELICE SZCZECINEK BIERZWNIK DOLICE RĄBINO PŁOTY MASZEWO PEŁCZYCE BANIE BRZEŻNO RECZ WARNICE DOBRZANY MARIANOWO ŚWIERZNO BROJCE KRZĘCIN 43,65 98 WĘGORZYNO 43,42 99 OSTROWICE 43,37 100 POLANÓW 43,24 101 CHOJNA 43,2 102 ŚWIDWIN 43,13 103 TYCHOWO 42,99 104 RADOWO MAŁE 42,87 105 GOLCZEWO 42,38 106 OSINA 42,15 107 CZŁOPA 41,55 108 TUCZNO 41,19 109 DRAWNO 41,17 110 DOBRA 41,13 111 LIPIANY 40,77 112 KOZIELICE 40,5 113 TRZCIŃSKO39,97 114 ZDRÓJ Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych RIO. Dochody własne w % 39,61 39,08 38,96 38,92 38,61 36,43 36,38 36,16 35,87 35,51 34,85 34,82 33,61 33,53 31,54 30,7 30,41 29,1 24,52 Niemal połowa gmin ma ponad 50% przychodów z dochodów własnych (55 gmin). Wysokie dochody własne pierwszych pięciu gmin nie mogą budzić jakichkolwiek wątpliwości. Gminy te kapitalizują rentę swej nadmorskiej lokalizacji. Także kolejne gminy położone bądź w regionie nadmorskim bądź w pobliżu dużych miast – Szczecina i Koszalina, wykorzystują tę samą rentę. Z kolei ostatnie w rankingu gminy mając jednorodną strukturę gospodarczą - są to głównie wiejskie gminy popegeerowskie – położone są na peryferiach województwa. Generalnie więc poziom dochodów własnych, a może szerzej – sytuacji gospodarczej, wynika z lokalizacji gmin, ich zasobów, umiejscowienia względem innych ośrodków. Produktywność gmin Izba Skarbowa dysponuje dokładną ewidencją podatku VAT z uwzględnieniem podziału administracyjnego województwa. Podstawą opodatkowania jest obrót wygenerowany ze sprzedaży. Przez obrót rozumie się natomiast kwotę należną z tytułu sprzedaży pomniejszoną o wartość 221 należnego podatku. Jego wysokość powinna uwzględniać: dotacje, subwencje oraz inne opłaty mające wpływ na cenę produktu. Ustawodawca przewiduje obniżenie podstawy opodatkowania o udokumentowane udzielone rabaty oraz zwrócone towary (art. 29 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług). Z dużymi zastrzeżeniami i znacznymi uproszczeniami można przyjąć, iż podatek VAT można traktować jako wskaźnik wielkości sprzedaży realizowanej na terenie gminy. Sprzedaż ta obejmuje zarówno konsumpcję ludności, jak i sprzedaż towarów i usług przetworzonych przez podmioty gospodarcze działające na obszarze gminy. Wobec braku innych miar może więc być informacją na temat wytwarzanego na tym obszarze dochodu. W poniższej tabeli zebrano informację o wartości sprzedaży towarów i usług w latach 2010-2014 w przeliczeniu na jednego mieszkańca gminy. Wskaźnik ten nazwaliśmy produktywnością. Tabela 42 Wartość towarów i usług sprzedanych przez podmioty zlokalizowane w gminach województwa zachodniopomorskiego 1 KOBYLANKA Wartość towarów i usług opodatkowanych podatkiem VAT w latach 2010-2014 ogółem na 1 mieszkańca 24 760 708 902,82 4 896 323,69 2 GOLENIÓW 63 623 812 934,93 1 781 730,46 356 346,09 3 CEDYNIA 4 178 192 318,65 957 861,60 191 572,32 4 POLICE 35 798 322 900,18 857 547,56 171 509,51 5 SZCZECINEK (M) 32 542 134 790,13 802 815,71 160 563,14 6 SZCZECIN 289 308 925 421,61 710 518,51 142 103,70 7 DOBRA (SZCZECIŃSKA) 13 332 093 251,47 661 839,42 132 367,88 8 KOŁBASKOWO 7 662 415 023,01 647 765,24 129 553,05 9 BIESIEKIERZ 3 932 085 865,15 607 459,58 121 491,92 10 KOSZALIN 65 752 756 141,31 605 430,29 121 086,06 11 USTRONIE MORSKIE 2 193 478 873,55 593 313,19 118 662,64 l.p. Nazwa gminy 222 Przeciętnie na jednego mieszkania rocznie 979 264,74 12 KARLINO Wartość towarów i usług opodatkowanych podatkiem VAT w latach 2010-2014 5 490 294 008,48 589 340,28 13 REWAL 2 032 283 037,94 528 414,73 105 682,95 14 STARGARD (M) 35 002 503 905,09 507 856,76 101 571,35 15 BARLINEK 9 896 202 608,32 501 352,78 100 270,56 16 STARE CZARNOWO 1 935 396 016,96 501 268,07 100 253,61 17 SIEMYŚL 1 731 335 053,37 460 706,51 92 141,30 18 ŚWINOUJŚCIE 18 442 438 345,74 446 807,79 89 361,56 19 PYRZYCE 8 420 007 581,89 426 545,47 85 309,09 20 STEPNICA 2 087 992 767,78 420 542,35 84 108,47 21 KOŁOBRZEG(M) 19 622 168 216,27 419 995,04 83 999,01 22 WAŁCZ(M) 10 897 938 764,25 418 620,17 83 724,03 23 KOZIELICE 1 077 854 682,16 409 208,31 81 841,66 24 CZAPLINEK 4 693 904 842,49 390 248,16 78 049,63 25 KOŁOBRZEG(G) 3 753 462 285,48 357 984,00 71 596,80 26 SŁAWNO(M) 4 478 106 092,68 349 170,07 69 834,01 27 DZIWNÓW 1 371 841 182,26 341 934,49 68 386,90 28 GOŚCINO 1 761 791 079,39 339 720,61 67 944,12 29 PRZYBIERNÓW 1 721 620 188,72 335 337,01 67 067,40 30 GOLCZEWO 1 940 528 090,26 324 394,53 64 878,91 31 NOWOGRÓDEK POMORSKI 1 083 571 190,29 319 449,05 63 889,81 32 OSINA 933 025 822,22 309 051,28 61 810,26 33 WĘGORZYNO 2 200 083 956,28 306 845,74 61 369,15 34 4 813 071 858,34 305 611,27 61 122,25 35 POŁCZYNZDRÓJ CHOJNA 4 119 506 395,59 295 580,57 59 116,11 36 ŚWIDWIN(G) 1 798 489 693,57 294 931,07 58 986,21 37 BĘDZINO 2 532 915 594,59 294 833,62 58 966,72 38 MIĘDZYZDROJE 1 936 020 632,71 294 093,97 58 818,79 39 NOWOGARD 7 279 587 218,63 292 423,36 58 484,67 40 MIELNO 1 469 719 220,13 289 200,95 57 840,19 41 LIPIANY 1 716 144 141,25 283 566,45 56 713,29 42 ŚWIDWIN(M) 4 380 876 852,81 281 041,63 56 208,33 43 STARGARD (G) 3 478 857 293,61 274 098,43 54 819,69 l.p. Nazwa gminy Przeciętnie na jednego mieszkania rocznie 117 868,06 223 44 SIANÓW Wartość towarów i usług opodatkowanych podatkiem VAT w latach 2010-2014 3 642 470 949,34 265 215,59 45 PEŁCZYCE 2 083 533 285,32 261 618,95 52 323,79 46 ŚWIERZNO 1 139 551 214,94 261 604,96 52 320,99 47 GRYFINO 8 327 311 467,35 258 788,97 51 757,79 48 RESKO 2 063 109 685,46 251 721,53 50 344,31 49 WARNICE 890 696 195,55 249 774,59 49 954,92 50 GRYFICE 5 862 609 205,25 243 960,27 48 792,05 51 MIROSŁAWIEC 1 345 185 422,74 243 252,34 48 650,47 52 PRZELEWICE 1 283 934 416,29 239 853,24 47 970,65 53 DĘBNO 4 970 285 730,78 237 301,78 47 460,36 54 BIAŁOGARD(M) 5 809 572 090,37 236 440,20 47 288,04 55 DARŁOWO(M) 3 218 260 944,16 228 911,09 45 782,22 56 BIERZWNIK 1 086 586 217,74 226 183,64 45 236,73 57 RECZ 1 278 066 171,04 226 006,40 45 201,28 58 BOBOLICE 2 106 580 130,73 222 918,53 44 583,71 59 TRZEBIATÓW 3 681 611 088,28 222 037,94 44 407,59 60 KAMIEŃ POMORSKI 3 202 693 314,10 221 195,75 44 239,15 61 DRAWSKO POMORSKIE 3 650 794 681,89 220 805,29 44 161,06 62 MALECHOWO 1 419 182 040,86 218 134,34 43 626,87 63 MYŚLIBÓRZ 4 369 139 656,72 213 869,48 42 773,90 64 WOLIN 2 617 265 226,19 212 113,24 42 422,65 65 MANOWO 1 457 905 419,58 211 874,06 42 374,81 66 ŚWIESZYNO 1 415 921 509,62 210 046,21 42 009,24 67 CHOSZCZNO 4 611 554 038,59 207 121,22 41 424,24 68 KALISZ POMORSKI 1 518 852 699,46 206 225,76 41 245,15 69 BARWICE 1 778 634 568,71 203 179,64 40 635,93 70 733 166 034,83 196 401,30 39 280,26 71 STARA DĄBROWA ZŁOCIENIEC 2 937 661 399,60 190 608,71 38 121,74 72 WAŁCZ(G) 2 413 070 429,49 190 380,31 38 076,06 73 BANIE 1 211 311 084,55 188 033,39 37 606,68 74 CHOCIWEL 1 098 127 518,07 182 413,21 36 482,64 75 MIESZKOWICE 1 349 471 575,99 182 041,22 36 408,24 l.p. Nazwa gminy 224 Przeciętnie na jednego mieszkania rocznie 53 043,12 76 TYCHOWO Wartość towarów i usług opodatkowanych podatkiem VAT w latach 2010-2014 1 194 917 729,95 171 708,25 77 PŁOTY 1 556 489 686,63 171 268,67 34 253,73 78 MASZEWO 1 476 422 407,25 168 042,61 33 608,52 79 DARŁOWO(G) 1 351 356 449,73 167 912,08 33 582,42 80 ŁOBEZ 2 390 205 873,49 167 346,21 33 469,24 81 RYMAŃ 666 072 177,76 163 533,56 32 706,71 82 RADOWO MAŁE 581 447 041,36 158 130,82 31 626,16 83 DOBRZANY 779 207 942,32 154 359,74 30 871,95 84 RĄBINO 583 342 228,98 152 987,73 30 597,55 85 BRZEŻNO 432 506 321,64 151 809,87 30 361,97 86 KRZĘCIN 563 798 475,01 148 407,07 29 681,41 87 BIAŁOGARD(G) 1 146 955 984,02 146 426,14 29 285,23 88 POLANÓW 1 291 444 002,51 143 334,52 28 666,90 89 CZŁOPA 722 625 170,86 143 207,52 28 641,50 90 IŃSKO 470 038 463,80 132 144,63 26 428,93 91 SŁAWNO(G) 1 167 369 108,30 129 736,51 25 947,30 92 SUCHAŃ 551 800 410,42 126 879,84 25 375,97 93 TUCZNO 633 281 667,83 125 055,62 25 011,12 94 KARNICE 514 019 851,30 124 159,38 24 831,88 95 BOLESZKOWICE 356 159 143,17 122 307,40 24 461,48 96 TRZCIŃSKOZDRÓJ 675 809 992,52 121 373,92 24 274,78 97 BORNE SULINOWO 1 181 212 530,75 120 310,91 24 062,18 98 SZCZECINEK (G) 1 118 995 658,32 118 789,35 23 757,87 99 POSTOMINO 829 225 887,30 117 570,66 23 514,13 100 BIAŁY BÓR 622 736 291,01 116 573,62 23 314,72 101 MORYŃ 499 061 272,68 114 411,11 22 882,22 102 DYGOWO 629 808 791,24 111 510,06 22 302,01 103 DRAWNO 566 119 869,89 108 410,55 21 682,11 104 SŁAWOBORZE 449 525 779,38 105 870,41 21 174,08 105 DOLICE 805 243 169,45 100 341,83 20 068,37 106 BIELICE 314 663 512,72 100 115,66 20 023,13 107 WIDUCHOWA 537 561 291,92 96 596,82 19 319,36 108 DOBRA N. 414 920 311,37 92 657,51 18 531,50 l.p. Nazwa gminy Przeciętnie na jednego mieszkania rocznie 34 341,65 225 l.p. Nazwa gminy Wartość towarów i usług opodatkowanych podatkiem VAT w latach 2010-2014 331 544 574,84 86 542,57 Przeciętnie na jednego mieszkania rocznie 17 308,51 109 BROJCE 110 WIERZCHOWO 338 466 215,23 77 665,49 15 533,10 111 OSTROWICE 179 124 512,44 69 779,71 13 955,94 112 NOWE WARPNO 109 263 849,62 65 505,91 13 101,18 113 GRZMIĄCA 305 790 855,29 61 293,02 12 258,60 114 MARIANOWO 177 781 125,08 55 730,76 11 146,15 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Izby Skarbowej w Szczecinie Wartość gospodarczej. wskaźnika Jednostki uzależniona sprzedające jest od poziomu nadwyżki towarów aktywności i usług wytworzonych na swym obszarze są w lepszej sytuacji od jednostek samorządowych, na obszarze których nie ma przedsiębiorstw o zasięgu ponadlokalnym. Stąd przodujące miejsca gmin ze zlokalizowanymi dużymi dostawcami: Kobylanki (siedziba sieci Netto), czy Goleniowa z przedsiębiorstwami zlokalizowanymi w Parku Przemysłowym. Wielkość sprzedaży opodatkowanej podatkiem VAT to w Kobylance prawie milion złotych na mieszkańca, podczas gdy w gminach o najniższej wartości sprzedaży tak obliczona kwota wynosi tylko kilkanaście tysięcy złotych. Egzogeniczność lokalnych rynków pracy Lokalny rynek pracy jest bardzo dobrym wskaźnikiem na określenie znaczenia działań wewnątrz- i zewnątrz- sterownych dla lokalnej gospodarki. Wskaźnikiem egzogeniczności rynku pracy jest odsetek pracujących mieszkańców w podmiotach zlokalizowanych poza terenem gminy. Fakt pracy znacznej części populacji pracujących u zewnętrznych pracodawców nie musi oznaczać pracy poza obszarem gminy. Wskaźnik ten mówi tylko, iż pracodawca wystawiający oświadczenie PIT ma swoją siedzibę poza gminą miejsca zamieszkania pracownika. 226 Tabela 43 Odsetek pracujących mieszkańców w podmiotach zlokalizowanych poza terenem gminy w 2014 roku L.p. Nazwa gminy 1 Szczecinek(G) 2 Stargard Szcz.(G) 3 Odsetek pracujących 91,61 Odsetek pracujących 80,16 L.p. Nazwa gminy 33 Siemyśl 89,96 34 Przelewice 79,84 Świeszyno 89,76 35 Golczewo 79,45 4 Sławno(G) 89,46 36 Dolice 79,32 5 Bielice 89,37 37 Rąbino 78,98 6 Kołbaskowo 88,44 38 Banie 78,57 7 Dobra Szcz. 87,47 39 Będzino 78,46 8 Kobylanka 87,07 40 Grzmiąca 78,30 9 Kołobrzeg(G) 86,60 41 Radowo Małe 77,39 10 Białogard(G) 86,58 42 Postomino 76,66 11 Manowo 85,96 43 Gościno 76,50 12 Wałcz(G) 85,56 44 Krzęcin 76,12 13 St.Dąbrowa 85,39 45 Moryń 75,45 14 Warnice 84,64 46 Płoty 75,17 15 Osina 84,17 47 Przybiernów 74,88 16 Świerzno 83,96 48 Dobrzany 74,37 17 Marianowo 83,67 49 Malechowo 73,98 18 Karnice 83,59 50 Wolin 73,71 19 Kozielice 83,54 51 Rymań 73,58 20 Biesiekierz 83,35 52 Mieszkowice 73,56 21 Dygowo 83,26 53 Karlino 73,49 22 St.Czarnowo 83,14 54 Węgorzyno 72,96 23 Brzeżno 82,72 55 Tychowo 72,59 24 Brojce 82,48 56 Nowogródek Pom. 72,55 25 Darłowo(G) 82,08 57 Chociwel 72,30 26 Widuchowa 82,00 58 Lipiany 72,21 27 Boleszkowice 81,75 59 Tuczno 72,20 28 Ińsko 81,29 60 Wierzchowo 71,82 29 Maszewo 81,12 61 Ustronie Morskie 70,98 30 Suchań 80,98 62 Dobra Now. 70,33 31 Sianów 80,51 63 Mirosławiec 70,32 32 Pełczyce 80,29 64 Borne Sulinowo 69,05 227 Odsetek pracujących 68,80 L.p. Nazwa gminy 65 Barwice 66 Trzcińsko Zdr. 68,64 67 Ostrowice 68 Odsetek pracujących 57,12 L.p. Nazwa gminy 90 Kalisz Pom. 91 Dębno 56,54 68,62 92 Pyrzyce 56,39 Nowe Warpno 67,49 93 Myślibórz 54,98 69 Sławoborze 67,33 94 Białogard(M) 54,95 70 Złocieniec 67,10 95 Resko 54,72 71 Biały Bór 66,84 96 Kamień Pom. 54,34 72 Mielno 66,47 97 Choszczno 53,47 73 Polanów 66,22 98 Rewal 53,43 74 Trzebiatów 65,51 99 Gryfino 53,24 75 Drawno 65,48 100 Gryfice 52,48 76 Stepnica 65,22 101 Sławno(M) 51,45 77 Bobolice 64,60 102 Goleniów 50,47 78 Cedynia 64,43 103 Czaplinek 50,17 79 Dziwnów 63,83 104 Barlinek 49,40 80 Recz 63,46 105 Kołobrzeg(M) 48,69 81 Chojna 63,36 106 Szczecinek (M) 48,62 82 Bierzwnik 63,31 107 Drawsko Pom. 48,48 83 Międzyzdroje 62,30 108 Wałcz(M) 48,28 84 Nowogard 60,83 109 Świdwin(M) 47,92 85 Darłowo(M) 60,79 110 Łobez 47,11 86 Stargard Szcz. (M) 60,05 111 Połczyn Zdr. 46,68 87 Człopa 58,88 112 Świnoujście 45,24 88 Police 57,60 113 Koszalin 44,90 89 Świdwin(G) 57,46 114 Szczecin Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych Izby Skarbowej w Szczecinie Największa liczba mieszkańców pracujących w 41,28 podmiotach znajdujących się poza obszarem dotyczy gmin wiejskich położonych obok większych miast: wiejskiej gminy Szczecinek, wiejskiej gminy Stargard, położonej obok Koszalina gminy Świeszyno czy wiejskiej gminy Sławno. Jednak niektóre z gmin położonych obok większych aglomeracji wcale nie muszą być skazane na wydrenowanie. Generalnie jednak, ośrodki miejskie w 228 większym stopniu zapewniają swoim mieszkańcom pracę niż obszary wiejskie. Wpływ sfery publicznej na lokalny rynek pracy Wiele gmin, zwłaszcza wiejskich, pozbawionych jest większych pracodawców zorientowanych rynkowo. Niekiedy zdecydowana większość pracujących mieszkańców w takich gminach pracuje w podmiotach nierynkowych: jednostkach administracji publicznej, jednostkach komunalnych, szkołach i u innych pracodawców, którzy są należą do sfery budżetowej, a ich funkcjonowanie zależy od decyzji administracyjnych, dotacji i subwencji. Zakłady te muszą działać i dobrze, że funkcjonują zaspokajając lokalne potrzeby mieszkańców. Takiej wspólnoty samorządowej, która jest jednak uzależniona od tego typu rynku pracy nie można jednak uznać za samorozwojową. Poniżej prezentujemy zestawienie, w którym zawarto odsetek funkcjonujących w gminach podmiotów nierynkowych. Tabela 44 L.p. Uzależnienie rynku pracy od sfery publicznej – średni odsetek publicznych pracodawców w latach 2014-2015 Nazwa gminy odsetek podmiotów nierynkowych 28,68 L.p. Nazwa gminy 14 Łobez odsetek podmiotów nierynkowych 18,63 1 Lipiany 2 Pełczyce 27,99 15 Choszczno 17,61 3 Drawno 26,00 16 Węgorzyno 17,49 4 Karlino 24,75 17 Myślibórz 17,28 5 Borne Sulinowo 23,80 18 Trzebiatów 17,27 6 Sławno(M) 23,27 19 Kamień Pom. 17,22 7 Barwice 22,23 20 Dębno 17,10 8 Świdwin(M) 21,56 21 Kalisz Pom. 17,09 9 Resko 21,36 22 Drawsko Pom. 17,07 10 Białogard(M) 21,33 23 Darłowo(G) 16,65 11 Biały Bór 20,35 24 Krzęcin 16,61 12 Trzcińsko Zdr. 19,43 25 Recz 16,08 13 Brzeżno 18,79 26 Czaplinek 16,02 229 L.p. Nazwa gminy odsetek podmiotów nierynkowych 15,86 L.p. Nazwa gminy 60 Świnoujście odsetek podmiotów nierynkowych 12,25 27 Gryfice 28 Dziwnów 15,85 61 Dobrzany 12,12 29 Kozielice 15,38 62 Nowogard 12,11 30 Wierzchowo 15,18 63 St.Dąbrowa 12,06 31 Barlinek 15,12 64 Darłowo(M) 12,03 32 Ostrowice 14,63 65 Bierzwnik 12,02 33 Będzino 14,59 66 Marianowo 11,97 34 Nowe Warpno 14,36 67 Tuczno 11,86 35 Ińsko 14,33 68 Bobolice 11,83 36 Tychowo 14,19 69 Mirosławiec 11,51 37 Świdwin(G) 14,14 70 Karnice 11,44 38 Szczecinek (M) 14,07 71 Gościno 11,34 39 Sianów 14,06 72 Wałcz(M) 11,29 40 Kołobrzeg(M) 14,05 73 Świerzno 11,24 41 Stargard Szcz. (M) 14,03 74 Koszalin 10,94 42 Moryń 13,93 75 Golczewo 10,92 43 Polanów 13,90 76 Police 10,89 44 Rąbino 13,87 77 Przelewice 10,80 45 Złocieniec 13,42 78 Świeszyno 10,72 46 Grzmiąca 13,30 79 Banie 10,68 47 Szczecinek(G) 13,17 80 Nowogródek Pom. 10,62 48 Postomino 13,11 81 Widuchowa 10,42 49 Dolice 12,97 82 Wolin 10,38 50 Rymań 12,93 83 Sławno(G) 10,25 51 Boleszkowice 12,92 84 Dobra Now. 10,24 52 Warnice 12,90 85 Manowo 10,24 53 Międzyzdroje 12,88 86 Bielice 10,18 54 Chojna 12,81 87 Malechowo 10,13 55 Radowo Małe 12,73 88 Mieszkowice 10,07 56 Pyrzyce 12,66 89 Siemyśl 10,05 57 Sławoborze 12,50 90 Szczecin 9,90 58 Płoty 12,47 91 Goleniów 9,85 59 Chociwel 12,36 92 Człopa 9,76 230 L.p. Nazwa gminy odsetek podmiotów nierynkowych 9,59 L.p. Nazwa gminy 104 Wałcz(G) odsetek podmiotów nierynkowych 7,72 93 Brojce 94 Cedynia 9,56 105 Biesiekierz 7,18 95 Suchań 8,50 106 Kobylanka 6,81 96 Stargard Szcz.(G) 8,49 107 Maszewo 6,63 97 St.Czarnowo 8,44 108 Rewal 5,73 98 Gryfino 8,13 109 Ustronie Morskie 5,67 99 Białogard(G) 8,03 110 Przybiernów 5,21 100 Dygowo 7,98 111 Kołbaskowo 5,05 101 Osina 7,92 112 Kołobrzeg(G) 4,96 102 Mielno 7,82 113 Połczyn Zdrój 3,44 103 Stepnica 7,80 114 Dobra (Szcz.) 3,24 Źródło: obliczenia własne na podstawie danych Systemu REGON. Wskaźnik udziału podmiotów nierynkowych wśród podmiotów ogółem można uznać za wskaźnik egzogeniczności rozwoju. Dlatego też w dalszych rozważaniach będzie traktowany jako destymulanta rozwojowa. Atrakcyjność lokalizacji miejsca pracy dla pracujących spoza obszaru gminy To, że w jakiejś gminie pracuje wiele osób spoza jej obszaru może wynikać z kilku przyczyn. Po pierwsze, na jej obszarze znajdują się zakłady pracy, do których dojeżdżają pracownicy z ościennych i dalszych gmin. Po drugie, miejsce pracy może być zupełnie gdzie indziej, niż mieści się siedziba pracodawcy. Może być tak, gdy np. pracownicy wykonują pracę chałupniczą, albo w pobliżu ich miejsca zamieszkania znajduje się filia przedsiębiorstwa, czy wreszcie przedsiębiorstwo, które „od zawsze” znajdowało się w miejscu zamieszkania pracobiorcy zostało sprzedane jakiemuś większemu przedsiębiorstwu, w rezultacie czego siedziba pracodawcy mieści się gdzieś daleko od miejsca prowadzenia działalności. Wymienione sytuacje są hipotetyczne, choć wszystkie te sytuacje występują, to najczęściej jednak mamy do czynienia z pierwszym 231 przypadkiem, kiedy pracownicy dojeżdżają do pracy do innej gminy. Niezależnie jednak od wystąpienia określonej sytuacji, zawsze fakt „przyciągania” pracowników spoza gminy do miejsc pracy zlokalizowanych w gminie uznać można za efekt samorozwoju danego obszaru. Tabela 45 l.p. Odsetek zatrudnionych w gminie mieszkających poza obszarem gminy Nazwa gminy Odsetek pracujących spoza gminy l.p. Nazwa gminy Odsetek pracujących spoza gminy 54,63 1 Kobylanka 89,53 27 Drawsko Pom. 2 Dobra Szcz. 84,90 28 Boleszkowice 54,53 3 Kołbaskowo 80,97 29 Świdwin(M) 51,31 4 Białogard(G) 78,13 30 Sławno(G) 51,29 5 Kołobrzeg(G) 77,84 31 Radowo Małe 50,43 6 Biesiekierz 77,55 32 Dygowo 50,37 7 Rewal 73,73 33 Goleniów 50,35 8 Świeszyno 71,26 34 Przybiernów 47,75 9 Stargard Szcz.(G) 70,40 35 Karnice 47,38 10 Warnice 69,13 36 Będzino 46,96 11 Mielno 67,94 37 Widuchowa 46,59 12 St.Czarnowo 65,83 38 Bobolice 46,52 13 Siemyśl 65,82 39 Kamień Pom. 46,42 14 Bielice 65,78 40 Malechowo 45,65 15 Manowo 64,51 41 Wałcz(G) 45,51 16 Kozielice 64,11 42 Pyrzyce 44,96 17 Osina 61,35 43 Koszalin 44,35 18 Świdwin(G) 60,20 44 Gościno 44,27 19 Ustronie Morskie 59,82 45 Gryfice 43,94 20 Międzyzdroje 59,25 46 Płoty 43,80 21 Sławno(M) 59,25 47 Chociwel 43,79 22 Dziwnów 59,10 48 Marianowo 43,42 23 Szczecinek(G) 58,80 49 Ińsko 43,14 24 Suchań 56,10 50 Trzcińsko Zdr. 43,03 25 Stara Dąbrowa 55,21 51 Brzeżno 42,22 26 Sianów 55,05 52 Czaplinek 42,17 232 Odsetek pracujących spoza gminy 34,42 l.p. Nazwa gminy Odsetek pracujących spoza gminy 53 Białogard(M) 41,73 84 54 Rąbino 41,50 85 55 Gryfino 41,04 86 Stepnica Nowogródek Pom. Ostrowice 56 Kołobrzeg(M) 40,88 87 Dolice 33,86 57 Krzęcin 40,67 88 Banie 33,61 58 Węgorzyno 40,53 89 Brojce 33,54 59 Lipiany 40,36 90 Maszewo 33,06 60 Recz 40,01 91 Nowogard 32,57 61 Karlino 39,75 92 Borne Sulinowo 30,61 62 Stargard Szcz. (M) 39,65 93 Połczyn Zdr. 30,56 63 Świerzno 38,61 94 Myślibórz 30,35 64 Rymań 38,48 95 Barlinek 29,79 65 Wolin 38,11 96 Grzmiąca 29,36 66 Darłowo(G) 38,00 97 Złocieniec 29,18 67 Police 37,92 98 Postomino 28,74 68 Wałcz(M) 37,86 99 Mieszkowice 27,59 69 Resko 37,15 100 Tychowo 27,38 70 Choszczno 37,03 101 Sławoborze 26,90 71 Darłowo(M) 37,00 102 Kalisz Pom. 26,67 72 Moryń 36,98 103 Trzebiatów 25,54 73 Cedynia 36,44 104 Dobra Now. 24,96 74 Szczecin 36,24 105 Pełczyce 24,87 75 Szczecinek (M) 36,24 106 Drawno 23,93 76 Wierzchowo 36,20 107 Tuczno 23,67 77 Łobez 36,05 108 Świnoujście 23,22 78 Golczewo 35,58 109 Dębno 22,96 79 Mirosławiec 35,56 110 Biały Bór 22,19 80 Chojna 35,11 111 Bierzwnik 19,42 81 Przelewice 34,89 112 Polanów 18,48 82 Nowe Warpno 34,86 113 Barwice 17,78 83 l.p. Nazwa gminy 34,23 34,10 Dobrzany 34,74 114 Człopa 15,23 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Izby Skarbowej w Szczecinie 233 Atrakcyjność lokalizacji dla podmiotów innowacyjnych Bardzo popularna koncepcja R.Floridy atrakcyjności lokalizacji, jako czynnika sprzyjającego innowacyjności może zostać zweryfikowana poprzez zestawienie liczby podmiotów innowacyjnych w stosunku do wszystkich podmiotów dla badanych gminnych wspólnot samorządowych Pomorza Zachodniego. Najbardziej właściwymi wskaźnikami byłyby te dotyczące działalności kulturalnej oraz spędzania wolnego czasu. Takie porównania mają jednak sens jedynie w odniesieniu do dużych miast, w których znajdują się ośrodki kulturotwórcze, a środowisko społeczne jest zróżnicowane, zorientowane na tworzenie nowych wartości, także w sztuce, literaturze, architekturze oraz kulturze masowej. Możemy jednak zastosować zabieg odwrotny, który polegać będzie na wyszukaniu podmiotów z branż, które uznać możemy za wspierające nowoczesną strukturę gospodarki i innowacyjność. Postępując w ten sposób do podmiotów innowacyjnych zaliczyliśmy przedsiębiorstwa informatyczne, agencje kreatywne, ośrodki naukowobadawcze oraz inne działy i grupy klasyfikacji PKD, które mogą wytwarzać wysoką wartość dodaną. Mamy świadomość, że fakt wskazania przy rejestracji określonego typu działalności nie musi być konsekwentnie przez firmę utrzymywany, ale lepszymi w tym względzie wskaźnikami nie dysponujemy. Wreszcie sam fakt założenia tego rodzaju działalności – bez względu na jej rezultaty – jest wskaźnikiem atrakcyjności danej lokalizacji. W tabeli 46 zawarto odsetki zgrupowanych podmiotów stosunku do ogólnej liczbie podmiotów działających na obszarze gminy. 234 Tabela 46 Średni odsetek podmiotów z działów informacji i komunikacji, działalności profesjonalnej, naukowej i technicznej oraz sfery publicznej w latach 2014-2015 L.p. Nazwa gminy 1 Dobra Szcz. 2 Gryfice 3 Średni odsetek 32,09 Średni odsetek 16,75 L.p. Nazwa gminy 32 Świerzno 28,31 33 Świdwin(M) 16,74 Brzeżno 26,92 34 Dębno 16,55 4 Kołbaskowo 26,35 35 Darłowo(M) 16,45 5 Szczecin 25,00 36 Barlinek 16,36 6 Koszalin 24,35 37 Police 16,06 7 Kołobrzeg(M) 22,83 38 Manowo 15,66 8 Szczecinek (M) 22,55 39 Świnoujście 15,45 9 Choszczno 22,51 40 Resko 15,07 10 Stargard Szcz. (M) 20,98 41 Złocieniec 15,07 11 Pyrzyce 20,75 42 Osina 14,67 12 Goleniów 20,53 43 Boleszkowice 14,64 13 Drawsko Pom. 20,47 44 Maszewo 14,62 14 Kobylanka 20,20 45 Kozielice 14,55 15 Ostrowice 19,99 46 Trzebiatów 14,53 16 Nowogard 19,58 47 Czaplinek 14,43 17 Wałcz(M) 19,52 48 Stepnica 14,35 18 Biesiekierz 19,30 49 Moryń 14,29 19 Białogard(M) 19,09 50 Recz 14,16 20 Kamień Pom. 18,89 51 Dygowo 13,94 21 Łobez 18,63 52 Krzęcin 13,94 22 Świeszyno 18,38 53 Nowe Warpno 13,91 23 Siemyśl 18,09 54 Polanów 13,89 24 Sławno(M) 17,76 55 Karlino 13,82 25 Warnice 17,63 56 Radowo Małe 13,76 26 Biały Bór 17,43 57 Rymań 13,75 27 Sławoborze 17,40 58 St.Dąbrowa 13,75 28 Połczyn Zdr. 17,37 59 Trzcińsko Zdr. 13,71 29 Grzmiąca 17,11 60 Borne Sulinowo 13,69 30 Gryfino 17,07 61 Dolice 13,47 31 Myślibórz 16,85 62 Białogard(G) 13,44 235 L.p. Nazwa gminy 63 Wolin 64 Chojna 65 Średni odsetek 13,42 Średni odsetek 11,28 L.p. Nazwa gminy 89 Tuczno 13,41 90 Przelewice 11,09 Gościno 13,28 91 Rąbino 10,94 66 Wierzchowo 13,21 92 Chociwel 10,83 67 Brojce 13,02 93 Suchań 10,80 68 Bobolice 13,00 94 Lipiany 10,62 69 Malechowo 12,84 95 Będzino 10,56 70 Drawno 12,80 96 Banie 10,51 71 Marianowo 12,75 97 Bierzwnik 10,47 72 Tychowo 12,73 98 Szczecinek(G) 10,30 73 Bielice 12,33 99 Dobra Now. 10,29 74 Świdwin(G) 12,30 100 10,26 75 Kołobrzeg(G) 12,16 101 76 Mieszkowice 12,16 102 Ińsko Nowogródek Pom. Węgorzyno 77 Płoty 12,10 103 St.Czarnowo 9,43 78 Golczewo 12,08 104 Dobrzany 9,13 79 Sianów 11,90 105 Darłowo(G) 8,85 80 Karnice 11,83 106 Wałcz(G) 8,83 81 Barwice 11,80 107 Międzyzdroje 8,50 82 Stargard Szcz.(G) 11,64 108 Dziwnów 8,36 83 Sławno(G) 11,56 109 Rewal 8,32 84 Postomino 11,54 110 8,07 85 Pełczyce 11,53 111 86 Człopa 11,47 112 Przybiernów Ustronie Morskie Cedynia 87 Kalisz Pom. 11,36 113 Widuchowa 6,90 88 Mirosławiec 11,31 114 Mielno Źródło: obliczenia własne na podstawie danych Systemu REGON. 9,94 9,87 7,54 7,49 6,55 Średni odsetek podmiotów innowacyjnych w gminach wyniósł 14,6% przy odchyleniu standardowym wynoszącym 4,72%. Dystanse pomiędzy liderami a outsiderami nie są więc duże, co oznaczać może brak występowania wyróżniających się atrakcyjnością lokalizacji. 236 Skala endogeniczności i egzogeniczności rozwoju gminnych wspólnot samorządowych Z bogatego zbioru danych charakteryzujących gminne wspólnoty samorządowe wybraliśmy tylko sześć wskaźników. Odnoszą się one do możliwości „udźwignięcia” przez wspólnoty realizacji zadań w stosunku do mieszkańców, wielkości realizowanej wytwórczości i sprzedaży, konieczności zatrudniania się przez mieszkańców poza gminą, relacją podmiotów nierynkowych do rynkowych, wielkością napływu pracowników z innych gmin, a wreszcie skalą lokalizacji podmiotów, które mogą prowadzić działalność innowacyjną. Spróbujmy obecnie podsumować nasze analizy i rozważania tworząc taksonomiczną skalę endogeniczności i egzogeniczności rozwoju zachodniopomorskich gmin. Skala polega na agregacji zestandaryzowanych wartości cząstkowych w poszczególnych wymiarach atrybutów endogeniczności-egzogeniczności. Powstała w rezultacie przeprowadzonych zabiegów ekonometrycznych skala ma charakter taksonomiczny, co oznacza, że każda z analizowanych wspólnot samorządowych posiada zarówno cechy rozwoju endogenicznego, jak i cechy rozwoju egzogenicznego. Różnice wynikają jedynie ze stopnia nasilenia tych cech, a nie z ich występowania bądź nie. Tym zresztą różni się taksonomia od typologii. Tabela 47 Taksonomiczna agregacja stymulantów i destymulantów rozwojowych gminnych wspólnot samorządowych województwa zachodniopomorskiego Dochody własne Podstawa VAT Zewnętrzne zatrudnienie Podmioty nierynkowe Atrakcyjność dla obcych Podmioty hi-tech Agregat Kobylanka 1,812 9,386 -1,314 1,281 2,924 1,185 15,275 Dobra (Szcz.) 1,869 0,693 -1,344 2,009 2,628 3,702 9,557 Goleniów 0,768 2,992 1,506 0,661 0,420 1,255 7,602 Nazwa gminy 237 Dochody własne Podstawa VAT Zewnętrzne zatrudnienie Podmioty nierynkowe Atrakcyjność dla obcych Podmioty hi-tech Agregat Rewal 2,995 0,419 1,278 1,501 1,914 -1,330 6,778 Kołbaskowo 0,659 0,664 -1,419 1,640 2,377 2,487 6,408 Szczecin 0,882 0,793 2,214 0,651 -0,481 2,201 6,258 Koszalin 0,512 0,577 1,935 0,439 0,037 2,063 5,562 Biesiekierz 1,140 0,581 -1,027 1,206 2,158 0,994 5,052 Kołobrzeg(M) 1,159 0,196 1,643 -0,196 -0,185 1,742 4,359 Kołobrzeg(G) 2,219 0,069 -1,277 1,659 2,177 -0,517 4,329 Police 1,791 1,095 0,957 0,449 -0,374 0,309 4,225 Gryfino 1,141 -0,135 1,292 1,012 -0,175 0,522 3,658 Gryfice 0,084 -0,165 1,351 -0,565 0,011 2,901 3,617 Ustronie Morskie Połczyn Zdrój Drawsko Pom. Mielno 1,986 0,552 -0,074 1,514 1,025 -1,495 3,508 -0,122 -0,038 1,798 1,969 -0,844 0,586 3,347 0,718 -0,213 1,659 -0,812 0,694 1,242 3,289 1,944 -0,072 0,273 1,075 1,544 -1,704 3,060 Szczecinek (M) Wałcz(M) 0,811 -0,422 1,648 -0,200 -0,481 1,682 3,038 0,003 0,194 1,674 0,367 -0,378 1,041 2,901 Międzyzdroje 2,600 -0,062 0,594 0,043 0,989 -1,292 2,873 Pyrzyce 0,019 0,210 1,050 0,088 0,076 1,301 2,743 Świeszyno 1,211 -0,235 -1,521 0,484 1,756 0,800 2,495 Siemyśl 0,174 0,280 -0,781 0,620 1,409 0,738 2,440 Stargard Szcz. (M) Świnoujście 0,652 -0,103 0,768 -0,192 -0,264 1,350 2,211 0,794 0,251 1,909 0,171 -1,313 0,179 1,991 Kamień Pom. 0,471 -0,212 1,208 -0,842 0,169 0,908 1,701 Świdwin(G) 0,388 -0,060 0,967 -0,214 1,050 -0,487 1,643 Choszczno 0,212 -0,241 1,275 -0,922 -0,431 1,674 1,567 Barlinek 0,537 0,363 1,588 -0,414 -0,894 0,372 1,553 Manowo 0,812 -0,231 -1,228 0,582 1,325 0,224 1,483 Białogard(G) 0,137 -0,365 -1,276 1,032 2,195 -0,246 1,478 Czaplinek 0,230 0,135 1,529 -0,598 -0,103 -0,036 1,157 Nazwa gminy 238 Dochody własne Podstawa VAT Zewnętrzne zatrudnienie Podmioty nierynkowe Atrakcyjność dla obcych Podmioty hi-tech Agregat 0,159 0,198 0,370 1,079 -0,598 -0,053 1,154 Nowogard -0,400 -0,065 0,708 0,200 -0,716 1,054 0,780 St.Dąbrowa 0,794 0,363 -1,184 0,210 0,731 -0,180 0,733 Sławno(M) -0,393 0,051 1,430 -2,076 0,989 0,668 0,669 Darłowo(M) -0,037 -0,196 0,711 0,216 -0,433 0,391 0,652 1,041 0,036 0,477 -0,563 0,979 -1,321 0,649 -0,048 -0,322 1,765 -1,130 -0,494 0,853 0,624 0,721 -0,218 -0,305 0,604 0,120 -0,373 0,548 Stargard Szcz.(G) Cedynia -0,338 0,377 -1,536 0,938 1,701 -0,627 0,516 -0,028 1,301 0,430 0,720 -0,469 -1,505 0,449 Nowe Warpno Osina 1,686 -0,531 0,195 -0,259 -0,570 -0,147 0,375 -0,715 -0,031 -1,090 1,055 1,123 0,014 0,355 Gościno 0,561 0,032 -0,499 0,357 0,032 -0,280 0,202 -0,638 -0,089 1,702 -1,728 0,482 0,452 0,182 0,756 -0,230 -0,284 0,553 -0,362 -0,250 0,181 -0,348 -0,208 0,417 0,257 0,175 -0,339 -0,045 0,769 -0,179 1,038 -0,818 -1,330 0,412 -0,107 -0,009 -0,437 -1,020 1,043 0,421 -0,140 -0,142 Kalisz Pom. 1,697 -0,242 0,993 -0,816 -1,093 -0,686 -0,147 St.Czarnowo -0,246 -0,263 -1,011 0,949 1,409 -1,095 -0,256 Białogard(M) -0,406 -0,180 1,161 -1,681 -0,131 0,950 -0,288 Boleszkowice 0,279 -0,415 -0,904 0,035 0,687 0,008 -0,310 Myślibórz -0,139 -0,227 1,158 -0,855 -0,858 0,476 -0,444 Przybiernów -0,587 0,023 -0,375 1,608 0,254 -1,383 -0,460 0,474 -0,275 0,225 -0,067 -0,933 0,099 -0,477 Warnice -1,556 -0,153 -1,126 0,039 1,620 0,641 -0,535 Rymań 0,368 -0,330 -0,274 0,033 -0,338 -0,180 -0,722 Karnice 0,668 -0,411 -1,045 0,337 0,230 -0,587 -0,808 Suchań -0,482 -0,405 -0,844 0,936 0,788 -0,805 -0,812 Ostrowice -0,619 -0,523 0,108 -0,314 -0,618 1,140 -0,825 Nazwa gminy Stepnica Dziwnów Łobez Malechowo Świdwin(M) Wolin Bobolice Dębno Dygowo Złocieniec 239 Dochody własne Podstawa VAT Zewnętrzne zatrudnienie Podmioty nierynkowe Atrakcyjność dla obcych Podmioty hi-tech Agregat 0,594 -0,399 -1,498 0,579 0,480 -0,644 -0,887 Kozielice -0,846 0,174 -1,042 -0,467 1,300 -0,011 -0,892 Wałcz(G) 0,563 -0,275 -1,197 1,096 0,111 -1,222 -0,924 -0,632 -0,059 0,513 0,057 -0,554 -0,252 -0,927 Mirosławiec 0,161 -0,166 -0,023 0,322 -0,525 -0,697 -0,928 Trzebiatów 0,757 -0,210 0,347 -0,853 -1,165 -0,015 -1,139 Sławoborze -0,541 -0,448 0,207 0,120 -1,078 0,592 -1,148 Radowo Małe -0,658 -0,341 -0,568 0,074 0,425 -0,178 -1,247 Brzeżno -1,392 -0,354 -0,978 -1,163 -0,099 2,607 -1,379 Karlino 1,125 0,544 -0,267 -2,378 -0,257 -0,166 -1,400 Bielice -0,971 -0,460 -1,491 0,594 1,406 -0,481 -1,403 Resko -0,522 -0,149 1,178 -1,687 -0,423 0,099 -1,504 Sianów -0,540 -0,121 -0,808 -0,198 0,721 -0,572 -1,518 Szczecinek(G) -0,996 0,982 -1,663 -0,016 0,960 -0,911 -1,643 Chociwel -0,574 -0,291 -0,176 0,149 0,001 -0,798 -1,690 1,804 -0,321 -0,929 -0,726 -0,369 -1,218 -1,759 Maszewo -1,241 -0,321 -0,855 1,318 -0,685 0,004 -1,780 Mieszkowice -0,502 -0,292 -0,273 0,616 -1,034 -0,517 -2,002 Golczewo -0,697 0,000 -0,727 0,443 -0,524 -0,534 -2,038 Recz -1,398 -0,202 0,505 -0,610 -0,241 -0,094 -2,039 Będzino -0,410 -0,061 -0,650 -0,306 0,204 -0,856 -2,078 Człopa -0,763 -0,372 0,858 0,679 -1,824 -0,663 -2,084 Moryń -0,589 -0,431 -0,418 -0,171 -0,434 -0,066 -2,110 Postomino 0,401 -0,424 -0,512 -0,004 -0,961 -0,648 -2,148 Przelewice -0,383 -0,173 -0,757 0,467 -0,568 -0,743 -2,157 Wierzchowo -0,327 -0,506 -0,139 -0,426 -0,484 -0,295 -2,177 Nowogródek Pom. Płoty -0,959 -0,010 -0,195 0,504 -0,610 -0,987 -2,256 -1,213 -0,314 -0,397 0,127 0,002 -0,530 -2,325 Świerzno -1,749 -0,129 -1,074 0,378 -0,330 0,455 -2,450 Krzęcin -0,597 -0,361 -0,470 -0,718 -0,198 -0,140 -2,484 Grzmiąca -0,917 -0,540 -0,638 -0,043 -0,921 0,531 -2,528 Nazwa gminy Sławno(G) Chojna Darłowo(G) 240 Dochody własne Podstawa VAT Zewnętrzne zatrudnienie Podmioty nierynkowe Atrakcyjność dla obcych Podmioty hi-tech Agregat Ińsko -0,097 -0,395 -0,868 -0,253 -0,041 -0,919 -2,572 Polanów -0,629 -0,372 0,293 -0,165 -1,616 -0,151 -2,640 Trzcińsko Zdr. Biały Bór -0,888 -0,417 0,106 -1,293 -0,048 -0,189 -2,728 -0,316 -0,427 0,245 -1,481 -1,379 0,599 -2,759 Tychowo -0,649 -0,313 -0,198 -0,224 -1,048 -0,396 -2,828 Dobra Now. -0,796 -0,476 -0,024 0,582 -1,202 -0,913 -2,829 Widuchowa -0,540 -0,468 -0,923 0,545 0,180 -1,630 -2,836 Węgorzyno -0,615 -0,036 -0,227 -0,897 -0,207 -1,002 -2,984 Bierzwnik -1,168 -0,201 0,517 0,218 -1,556 -0,875 -3,066 Tuczno -0,791 -0,409 -0,168 0,251 -1,285 -0,703 -3,105 Dolice -1,172 -0,460 -0,717 0,025 -0,634 -0,240 -3,197 Banie -1,296 -0,280 -0,659 0,492 -0,650 -0,866 -3,259 Rąbino -1,190 -0,352 -0,690 -0,159 -0,145 -0,775 -3,311 Marianowo -1,645 -0,551 -1,052 0,229 -0,023 -0,392 -3,434 Borne Sulinowo Brojce -0,170 -0,419 0,075 -2,185 -0,841 -0,193 -3,734 -2,112 -0,488 -0,960 0,714 -0,654 -0,335 -3,835 Dobrzany -1,622 -0,349 -0,335 0,198 -0,577 -1,158 -3,844 Drawno -0,793 -0,443 0,350 -2,633 -1,268 -0,381 -5,170 Barwice -0,968 -0,249 0,094 -1,864 -1,661 -0,593 -5,242 Lipiany -0,825 -0,084 -0,169 -3,180 -0,218 -0,843 -5,318 Pełczyce -1,294 -0,129 -0,791 -3,039 -1,208 -0,650 -7,111 Nazwa gminy Źródło: opracowanie własne na podstawie danych urzędowych. Fakt przewagi jednych czynników nad drugimi nie ma większego znaczenia praktycznego, gdyż potencjały rozwojowe mogą być budowane zarówno wokół własnych zasobów, jak i tych inkorporowanych z zewnątrz. Mamy nadzieję, że przedstawiona w tym miejscu ocena zasobów rozwojowych będzie wskazówką dla mieszkańców i liderów wspólnot samorządowych województwa do podejmowania działań, które będą wzmacniać mocne strony wspólnot, a jednocześnie ograniczać ich słabości. 241 Uzyskane rezultaty nie są zaskoczeniem. Potencjał rozwojowy gminnych wspólnot samorządowych składa się ze skończonej liczby cech. Na pierwszy plan wysuwa się wielkość wspólnoty. Większy może więcej i to w świetle przeprowadzonej analizy widać bardzo wyraźnie. Standaryzacja polegająca na przeliczaniu wartości globalnych w stosunku do liczby mieszkańców jest pułapką „gubienia skali”. To, że Szczecin i Koszalin nie jest na szczycie skali endogeniczności wynika właśnie z przyjętej metodologii standaryzowania, która polega na odniesieniu skali zjawisk do liczby mieszkańców. Pamiętajmy jednak, że te dwa miasta, a także kilka innych, generują rozwój sąsiadujących z nimi gmin. To dzięki tym skupiskom ludzkim lokujemy w ich pobliżu działalność gospodarczą (Kobylanka, Kołbaskowo), dobrze postrzegamy warunki swego życia korzystając z infrastruktury społecznokulturowej tych miast (Mielno, Dobra), a nawet konkurujemy o inwestorów (Goleniów). Przeprowadzona analiza skłoniła mnie do wyprowadzenia pewnego wniosku ogólnego odnoszącego się do rozwoju lokalnego. Uważam, iż „duży może więcej, ale mały może lepiej”. Oznacza to, że każda wspólnota samorządowa może znaleźć swoją przewagę strategiczną. Trzeba jednak dobrze rozpoznać swoje zasoby. 242 Zakończenie W przedstawianiu warunków życia, dorobku mieszkańców poszczególnych gmin województwa zachodniopomorskiego (w latach 20102015) wykorzystano dano i informacje, które rzadko są przedmiotem stałej i powtarzalnej uwagi ze strony środowisk samorządowych, naukowych, politycznych oraz szeroko rozumianej opinii publicznej. Nie można powiedzieć, że są to dane, które nie są w stanie przykuć uwagi – wręcz przeciwnie, informacje np. o dochodach osiąganych przez mieszkańców (podatników) zamieszkujących w konkretnych gminach, nawet jeśli grupowane i uśredniane, stanowić mogą (i powinny) żywy przedmiot zainteresowania. Za tym postępują spostrzeżenia – np. te wskazujące, że prawie połowa podatników uzyskuje dochody nie przekraczające poziomu płacy minimalnej, ustalanej decyzjami politycznymi, ale niekoniecznie uwarunkowaniami gospodarczymi. To wiele więcej mówi o polskim rynku pracy i stosunkach między światem pracobiorców i pracodawców niż suche dane dotyczące poziomów bezrobocia, a nawet wyliczenia średniego wynagrodzenia. Te ostanie obywać się muszą m.in. bez uwzględniania płac w podmiotach gospodarczych zatrudniających mniej niż 9 pracowników, a takie właśnie firmy bezwzględnie dominują liczebnie w regionie zachodniopomorskim. Fakt sięgnięcia do takich informacji i danych, rzadko lub w ogóle nie spotykanych w publicznym obiegu oraz fakt, iż obrazują one warunki i dorobek życia wspólnot, składających się na nie jednostek i rodzin, a nie dokonania tych czy innych administracji (gminy jako jednostki samorządu terytorialnego) uznają autorzy za najistotniejszą wartość niniejszej publikacji. Otwiera ona przed każdym pragnącym zdobyć gruntowną wiedzę o polskim (w szczególności zachodniopomorskim) społeczeństwie możliwości zapoznania się z nowymi faktami. Mogą one stać się kanwą dla własnych 243 spostrzeżeń i wniosków, niekoniecznie podążających śladem tych, czynionych przez autorów niniejszego opracowania. Publikacja zawiera dane z lat 2010-2015, aczkolwiek możliwe było przesunięcie momentu początkowego na wcześniejsze lata – w posiadaniu autorów znajduje się wiele informacji z wcześniejszych okresów. Względy techniczne nie pozwoliły jednakże na ich zamieszczenie. Końcowy rok – 2015 – to oczywiście rok na którym kończą się aktualnie dostępne dane (a i to nie wszystkie, niektóre jak np. dane o dochodach nie mogą być późniejsze niż z 2014 roku, dane o liczbie ludności przynajmniej w części są szacowane, a danych na temat liczby emerytów i rencistów w 2015 roku nie udało się w żaden sposób na czas uzyskać). Zamiarem autorów jest kontynuowanie publikacji w cyklu co najmniej dwuletnim z uwzględnieniem następnych lat, ale z jednoczesnym pominięciem dwóch pierwszych lat każdego zestawienia. W ten sposób możliwy będzie do osiągnięcia cel, jakim jest stworzenie stałej publikacji gromadzącej informacje i dane odzwierciedlające warunki życia w regionie. Wokół tego zasobu i z jego wykorzystaniem można będzie prowadzić pogłębione studia regionalne nie pomijające także aspektów jakościowych, przy wykorzystaniu innych metod poznawania. Stworzenie takiej platformy gromadzenia i wymiany informacji było jedną z podstawowych motywacji skłaniających autorów do podjęcia swojej pracy. Wolumen wykorzystanych danych nie jest zbiorem skończonym. W świetle danych o poziomach dochodów oraz ich zróżnicowaniu bardzo interesująco przedstawiałyby się dane dotyczące poziomów dochodów płynących z wynagrodzeń i świadczeń (emerytury i renty) oraz osobno dochody z prowadzonej działalności gospodarczej. W części poświęconej aktywności obywatelskiej konieczne byłoby uwzględnienie danych o frekwencji (i ewentualnie wynikach) wyborów samorządowych, w części demograficznej bilansu liczb ludności w najmłodszym i najstarszym wieku (zastępowalność pokoleń), w części dotyczącej funduszy europejskich więcej 244 uwagi można byłoby poświęcić Programowi Operacyjnemu Kapitał Ludzki w znacznej mierze ukierunkowany na zaspokajanie potrzeb lokalnych społeczności. Wiele danych można byłoby rozwinąć np. tworząc mapę mobilności pracowniczej w oparciu o dane informujące o „wychodźstwie pracowniczym”. Wszystkie te zadania stoją jednakże przed autorami w przyszłości, a ich podjęcie się zależy m.in. od zainteresowania opinii publicznej danymi publikowanymi w niniejszej edycji. Wieńczący dokonaną pracę Ranking Rozwoju (aczkolwiek akurat zamieszczony, omówiony i zilustrowany na samym początku publikacji) stanowi pewną próbę podsumowania stwierdzonych stanów rzeczy. Jak zawsze przy konstruowaniu jakichkolwiek rankingów musza się w nich znaleźć pozycje pierwsze i pozycje ostatnie. Nie było zamiarem autorów wystawianie jakichkolwiek „cenzurek” jakimkolwiek władzom samorządowym ani jakimkolwiek wspólnotom terytorialnym. Nie wszystkie czynniki rozwoju były zależne w całości lub tylko w części od nich. Warto jednak zadać sobie pytanie, dlaczego takie a nie inne wspólnoty” (gminy) zajęły te pierwsze, a inne zajęły te ostatnie miejsca. Wskazano już na wyraźny wzór terytorialny dzielący województwo na część północnozachodnią (miejsca pierwsze) i południowo-wschodnią (miejsca ostatnie). Ale możliwe jest tutaj znalezienie również innego wzoru. Nie musi nim być wcale wzór urbanistyczny wskazujący z jednej strony na środowiska miejskie (pierwsze miejsca) i środowiska wiejskie (miejsca z tyłu) aczkolwiek byłoby w nim dużo z prawdy. Przeplatającym się z nim jest wzór demograficzny – środowiska liczebniejsze są częściej odnajdywane w górze rankingu, środowiska o małych liczebnościach raczej w dole. Wiele ze wspólnot wysoko mieszczących się w rankingu to jednak wspólnoty stosunkowo nielicznie, np. prawie wszystkie gminy nadmorskie liczące sobie 3-5 tysięcy mieszkańców. Rzecz jest w czymś innym niż tylko ilu mieszkańców konkuruje na lokalnym rynku pracy, ilu jest zależnych bytowo, ilu pracuje na rzecz swoich dochodów i odpowiednich odpisów dla swoich gmin. Na 245 rozwój i zadowalające (przynajmniej stosunkowo) warunki życia mogą liczyć te społeczności, które stanowią przedmiot koncentracji uwagi ze strony innych zbiorowości, tych z innych części województwa, ale także raju czy zagranicy. Tom właśnie jest przypadek gmin nadmorskich, także licznych nadgranicznych czy również Kobylanki będącej miejscem lokalizacji wielkiej sieci handlowej). Duże i średnie (powiatowe) miasta pełnią rolę centrów administracyjnych, społecznych, kulturalnych i politycznych dla własnych obszarów sąsiedzkich i dla wielu dalszych także . Gminy i środowiska, które takich funkcji nie pełnią, które nie są terenem odwiedzin ze strony przybyszów z zewnątrz, miejscem prowadzenia przedsięwzięć gospodarczych nie są w stanie samodzielnie osiągnąć porównywalnych stopni rozwoju. Jest tam za mało ludzi i zbyt wątłe są ich zasoby. Są skazane wręcz na owe „ostanie” miejsca, i nie są one ostatnie tylko w sensie arytmetycznym. Prezentowane wielkości udowadniają, że między obu częściami województwa rzeczywiście istnieje różnica ocierająca się o granice „przepaści”. Nie jest to wniosek optymistyczny, bo znalezienie sposobu na aktywizacje i rozwój takich środowisk wcale nie jest łatwe. Jak do tej pory nikt nie potrafił je wskazać – odnotowane różnice nie są przecież rezultatem ostatnich pięciu lat, mają przyczyny sięgające całego okresu od 1945 roku, i przez wszystkie te lata żadne specjalnie znaczące zmiany nie nastąpiły. Pierwszą rzeczą jest jednak dokładne zdanie relacji na czym te różnice polegają, które z nich są podstawowe, a które wynikiem oddziaływania innych. Niniejsze opracowanie jest próbą dostarczenia choćby części odpowiedzi na mogące się tutaj pojawiać pytania. Do ich stawiania i posiłkowania się prezentowanymi informacjami zachęcają autorzy publikacji. 246 Spis tablic i rysunków Tabela 1. Źródła danych i wskaźników charakteryzujących wspólnoty samorządowe ..................................................................................... 24 Tabela 2. Gminy według miejsc i rangi ogólnej w Rankingu Rozwoju ..... 48 Tabela 3 Wskaźniki obrazujące niektóre wielkości demograficzne ........... 61 Tabela 4. Średni dochód/1 podatnika (gminy z I-go i IV-go kwartyli zaznaczone tylko w kolumnie 2014 rok) ....................................... 65 Tabela 5. Wzrost dochodu na jednego mieszkańca w latach 2010-2014 .. 72 Tabela 6 Zestawienie „produktywności” z dochodami. ............................. 76 Tabela 7. Produktywność a dochód na 1 osobę (dane zsumowane z okresu 2020-2014) ......................................................................................... 81 Tabela 8. Bieguny dochodowe i wskaźnik Gini. Odsetki podatników w przedziałach dochodowych rocznych (2014 rok) ........................ 86 Tabela 9. Wskaźniki charakteryzujące poziomy zależności bytowej .......... 93 Tabela 10. Aktywność obywatelska. ................................................................... 97 Tabela 11. Wskaźniki Osiągnięć Edukacyjnych 2010-2015 ......................... 101 Tabela 12. Zestawienie dochodów „osobistych” mieszkańców gmin z dochodami gmin (dane z 2014 roku) ........................................... 105 Tabela 13 Porównanie źródeł dochodów gmin ........................................... 110 Tabela 14. Gminy województwa zachodniopomorskiego o najwyższym zagęszczeniu ludności w roku 2015 ............................................. 118 Tabela 15 Gminy województwa zachodniopomorskiego o najniższym zagęszczeniu ludności..................................................................... 119 Tabela 16 Gminy województwa zachodniopomorskiego, w których wzrosła liczba ludności w latach 2010 - 2015 ............................ 122 Tabela 17 Gminy o największym procentowym spadku ludności w latach 2010 - 2015....................................................................................... 125 Tabela 18 Gminy, w których wzrósł odsetek osób w wieku produkcyjnym wlatach 2010 - 2015 ........................................................................ 127 Tabela 19 Gminy, w których zmalał odsetek osób w wieku produkcyjnym w latach 2010 - 2015 ....................................................................... 129 Tabela 20 Demografia w gminach województwa zachodniopomorskiego 2010-2015 ......................................................................................... 130 Tabela 21 Liczba osób korzystających z pomocy społecznej .................... 138 Tabela 22 Wielkości względne – odsetki ludności korzystającej z pomocy społecznej......................................................................................... 141 Tabela 23 Uszeregowanie gmin pod względem średniej wartości (z okresu 2010-2015) wskaźnika zależności bytowej .................................. 143 247 Tabela 24 Średnie wartości (z okresu 2010-2015) odnoszące się do rozmiarów zależności bytowej i rozmiarów pomocy (wartości świadczeń) ........................................................................................ 147 Tabela 25 Ranking miast: suma dochodów ze środków UE oraz całkowity odsetek dochodów.......................................................................... 159 Tabela 26. Ranking gmin miejskich: suma dochodów ze środków UE oraz całkowity odsetek dochodów ....................................................... 160 Tabela 27. Ranking gmin miejsko-wiejskich: suma dochodów ze środków UE oraz całkowity odsetek dochodów ....................................... 160 Tabela 28. Ranking gmin wiejskich: suma dochodów ze środków UE oraz całkowity odsetek dochodów ....................................................... 162 Tabela 29. Odsetek środków wydanych przez gminę i jej jednostki w ramach środków pozyskanych z poszczególnych PO - miasta 165 Tabela 30. Odsetek środków wydanych przez gminę i jej jednostki w ramach środków pozyskanych z poszczególnych PO – gminy miejskie ............................................................................................. 166 Tabela 31. Odsetek środków wydanych przez gminę i jej jednostki w ramach środków pozyskanych z poszczególnych PO – gminy miejsko-wiejskie .............................................................................. 166 Tabela 32. Odsetek środków wydanych przez gminę i jej jednostki w ramach środków pozyskanych z poszczególnych PO – gminy wiejskie ............................................................................................. 168 Tabela 33 Korelacja Pearsona pomiędzy wydatkami a osiągnięciami ....... 193 Tabela 34 Korelacja Pearsona pomiędzy wydatkami a osiągnięciami ....... 195 Tabela 35 Korelacja Pearsona pomiędzy wydatkami a osiągnięciami ....... 198 Tabela 36 Korelacja Pearsona pomiędzy wydatkami a osiągnięciami ....... 201 Tabela 37 Korelacja Pearsona pomiędzy wydatkami a osiągnięciami ....... 204 Tabela 38 Korelacja Pearsona pomiędzy wydatkami a osiągnięciami ....... 206 Tabela 39 Korelacja Pearsona pomiędzy wydatkami a osiągnięciami ....... 209 Tabela 40 Wybrane definicje rozwoju lokalnego ......................................... 212 Tabela 41 Udział dochodów własnych w dochodach ogółem gmin w 2015 roku 220 Tabela 42 Wartość towarów i usług sprzedanych przez podmioty zlokalizowane w gminach województwa zachodniopomorskiego 222 Tabela 43 Odsetek pracujących mieszkańców w podmiotach zlokalizowanych poza terenem gminy w 2014 roku.................. 227 Tabela 44 Uzależnienie rynku pracy od sfery publicznej – średni odsetek publicznych pracodawców w latach 2014-2015 ......................... 229 Tabela 45 Odsetek zatrudnionych w gminie mieszkających poza obszarem gminy 232 Tabela 46 Średni odsetek podmiotów z działów informacji i komunikacji, działalności profesjonalnej, naukowej i technicznej oraz sfery publicznej w latach 2014-2015...................................................... 235 248 Tabela 47 Taksonomiczna agregacja stymulantów i destymulantów rozwojowych gminnych wspólnot samorządowych województwa zachodniopomorskiego ........................................ 237 Rysunek 1 Rysunek 2 Rysunek 3. Rysunek 4 Rysunek 5 Kategorie gmin ........................................................................................... 56 Kategorie gmin I i IV kwartyl .................................................................. 57 Podział administracyjny województwa zachodniopomorskiego ..... 114 Odsetki ludności w gminach według typów gmin ............................. 115 Gęstość zaludnienia w gminach województwa zachodniopomorskiego ........................................................................... 116 Rysunek 6 Spadek liczby ludności w relacji rok do roku ...................................... 121 Rysunek 7 Dynamika wzrostu liczby ludności ....................................................... 122 Rysunek 8. Dynamika spadku liczby ludności w gminach .................................... 124 Rysunek 9 Odsetek ludności w wieku produkcyjnym w latach 2010-2015 .............. ........................................................................................................... 126 Rysunek 10 Suma środków wydanych w poszczególnych rodzajach gmin województwa zachodniopomorskiego. ................................................ 156 Rysunek 11 Odsetek środków UE w stosunku do całkowitych dochodów poszczególnych rodzajów gmin ............................................................. 157 Rysunek 12 Środki UE w budżetach poszczególnych rodzajów gmin................. 157 Rysunek 13 Dochody ze środków europejskich na 1 mieszkańca (rocznie) w poszczególnych rodzajach gmin ............................................................ 158 Rysunek 14 Odsetek środków wydanych przez gminę i jej jednostki .................. 164 Rysunek 15 Sumaryczne dochody samorządów w województwie zachodniopomorskim .............................................................................. 171 Rysunek 16 Dochody per capita wyróżnionych typów samorządów ................... 172 Rysunek 17 Udział dochodów własnych w gminach i powiatach województwa173 Rysunek 18. Udział dochodów własnych w wyróżnionych typach samorządów 174 Rysunek 19 Wydatki per capita samorządów województwa zachodniopomorskiego ........................................................................... 175 Rysunek 20 Udział wydatków na inwestycje w wyróżnionych typach samorządów ...................................................................................................... 175 Rysunek 21 Udział wydatków na inwestycje w budżetach gmin i powiatów ...... 176 Rysunek 22 Udział wydatków na wynagrodzenia w wyróżnionych typach samorządów .............................................................................................. 177 Rysunek 23 Skrajne udziały wydatków na wynagrodzenia w budżetach gmin i powiatów ................................................................................................... 178 Rysunek 24 Sumaryczne wydatki gmin i powiatów na pomoc społeczną ........... 179 Rysunek 25 Wydatki per capita na pomoc społeczną ............................................. 179 Rysunek 26 Udział wydatków na pomoc społeczną w wyróżnionych typach gmin 181 Rysunek 27 Skrajne udziały wydatków na pomoc społeczną w gminach i powiatach ................................................................................................... 182 Rysunek 28 Sumaryczne wydatki gmin, powiatów i województwa na edukację 183 Rysunek 29 Wydatki per capita na edukację w wyróżnionych typach gmin ............... ...................................................................................................... 183 Rysunek 30 Udział wydatków na edukację w wyróżnionych typach gmin .......... 185 Rysunek 31 Udział wydatków na edukację w wyróżnionych typach gmin (bez województwa) ........................................................................................... 186 249 Rysunek 32 Skrajne udziały wydatków na edukację w gminach zachodniopomorskich .............................................................................186 Rysunek 33 Zmiana udziału wydatków na edukację w gminach miejskich .........187 Rysunek 34 Średnie udziały wydatków na edukację w gminach miejskich ..........188 Rysunek 35 Średnie udziały wydatków na edukację gmin wiejskich .....................189 Rysunek 36 Średnie udziały wydatków na edukację w gminach miejsko-wiejskich . .......................................................................................................189 Rysunek 37 Średnie wartości udziałów wydatków edukacyjnych w wyróżnionych typach gmin ...............................................................................................190 Rysunek 38 Udziały wydatków w budżecie gminy Boleszkowice .........................191 Rysunek 39 Wydatki oświatowe a osiągnięcia edukacyjne w gminie Boleszkowice . .......................................................................................................192 Rysunek 40 Udział wydatków w budżecie gminy Tuczno ......................................194 Rysunek 41 Wydatki oświatowe a osiągnięcia edukacyjne w gminie Tuczno ............ .......................................................................................................194 Rysunek 42 Udział wydatków w budżecie gminy Nowe Warpno .........................196 Rysunek 43 Wydatki a osiągnięcia edukacyjne w gminie Nowe Warpno .............197 Rysunek 44Udziały wydatków w budżecie gminy Rewal ............................................199 Rysunek 45 Wydatki a osiągnięcia edukacyjne w gminie Rewal .............................201 Rysunek 46 Udziały wydatków w budżecie miasta Szczecina ................................202 Rysunek 47 Wydatki a osiągnięcia edukacyjne w mieście Szczecin .......................203 Rysunek 48 Udziały wydatków w budżecie miasta Koszalin..................................204 Rysunek 49 Wydatki a osiągnięcia edukacyjne w mieście Koszalin .......................206 Rysunek 50 Udziały wydatków w budżecie miasta Świnoujście ............................207 Rysunek 51 Wydatki a osiągnięcia edukacyjne w mieście Świnoujście .................208 250 251 252
