Show publication content!

Transkrypt

Biblioteka Cyfrowa UJK
http://dlibra.ujk.edu.pl
-
Biblioteka Cyfrowa
UJK
3 <Z5 k 5 !L
KazimierH
Laskowski.
Część
II.
(?..£? StLł
3
WARSZAWA
NAKŁADEM
„ZIA R N A.
19 0 4 .
ONVMOTÍIMV
Æ 03B0JIEH 0 IJ E H 3^ P 0í0
ana ñ Oicra 6pa. 1904.
484000
D ruk A. T. J e z ie rs k ie g o , N o w y -Ś w iat Nr 47.
W
CUKRO W N I.
CZĘŚĆ II.
W dwa tygodnie po straszliw ym
wypadku, w saloniku Olszyńskich sie
dział H orst K urzbach, przerzucając
kartki leżącego na stole album u. Mło
dy dyrektor byw ał tu teraz częstym
gościem. Zachodził codziennie dowia
dywać się o zdrowie pasującego się
z groźną chorobą, Jan a.
W salonie nie było nikogo, głucha
cisza zalegała cały dworek.
Horst, posiedziaw szy chwilkę, porzu
cił oglądanie album u i pow staw szy,
uchylił drzwi do sąsiedniego pokoju,
ale i tam nie było nikogo. Cofnął się
przeto i oczekiwał w dalszym ciągu.
Po chwili dało się słyszeć ciche
«złapanie i do salonu w eszła pani Ol
szyńska. S taruszka zm ieniła się nie
do poznania. Z garbiła się, zm alała
praw ie. Oczy zaczerwienione, tw arz
pożółkła, pobrużdżona fałdam i zm ar
szczek, św iadczyła o przebyw anych
dniach ciężkiego sm utku.
U jrzaw szy gościa, próbow ała uśm ie
chnąć się przyjaźnie, ale skurczone
zgryzotą oblicze, nie um iało już od
bić innego, prócz sm utku, uczucia.
— Jak się m a nasz chory? — spytał
młody Kurzbach, składając pełen u sza
now ania ukłon.
Złożyła ręce ja k do m odlitwy.
— Tej nocy gorączka była m niej
sza—w yszeptała.
— A rana?—spytał.
— Już praw ie zabliźniona... Ale
oko... oko...—załkała.
— P ani dobrodziejko! — podchw ycił
gorąco. — D októr zapew nił mnie sło
wem uczciw ego człowieka, że byle
tylko pan Jan , przyszedłszy do sił, ze
chciał się poddać operacyi, to ta nie
chybnie się uda. A rtery e nienaruszone.
Z ałam ała ręce.
— W ięc koniecznie operacya?— w es
tchnęła z przestrachem .
— Zaręczam , że nic bolesnego, d ro
ga pani!—upew nił K urzbach, ze w zru
szeniem p atrząc na zgnębioną postać
5
staruszki. — Nic bolesnego — pow tó
rzył.—W yw ieziem y pana Ja n a do W ie
dnia, zaw ezw ieray najsłynniejszych specyalistów . Pisałem juz naw et do zn a
jom ych z zapytaniem o szczegóły...
Niechże pani dobrodziejka będzie do
brej myśli — dodał i ująw szy rękę Ol
szyńskiej, pocałow ał ją.
S taruszce łzy puściły się ciurkiem.
— Ach! jak i pan dobry! — szepnęła
z przejęciem .
P o trząsn ął głow ą przecząco.
— Zaw stydza mię dopraw dy pani
dobrodziejka niezasłużoną pochw ałą.
J a tylko wdzięcznym być powinienem...
ja i ojciec. Syn pani to bohater, przed
którym kolana giąć i czołem bić. P a
ni dobrodziejko! ja i ojciec mój uw a
żać się będziem y za szczęśliwych,
jeśli choć w setnej części uda nam
się w ynagrodzić ten... tę...
Nie znalazł odpowiedniego wyrazu,
więc urw ał a po chwili spytał:
— Czy można chorego odwiedzić?
Na tw arzy Olszyńskiej odm alow ał
się frasunek.
Przeszło jej przez myśl, że osłabio
nem u niezm iernie Janow i wszelkie
w zruszenie zaszkodzić może, jak ró w
nież i to, że obecność K urzbacha mo
że mu być mniej miłą. P rzy tem bo
lesn a ra n a nie dozw alała chorem u
rozm aw iać, sam zaś widok ludzi po
tęgow ał w nim uczucie doznanego
nieszczęścia.
Pomimo przeto licznych wizyt i kondolencyj, z jakiem i ogólnie pospieszo
no, nie dopuszczała do łóżka syna ni
kogo. Raz jed en zrobiła w yjątek dla
B ruzdow icza i W andy, którzy natych
m iast na wieść o wypadku przybyli,
a i tego m usiała żałować. Jan w p rze
błysku przytom ności, posłyszaw szy
głos ukochanej, ściągnął obw iązującą
ran ę opaskę i ze strasznym jękiem
zerw ał się z pościeli. Odtąd lekarz
najsurow iej zabronił odwiedzin, nikt
też, prócz matki i siostry, nie w cho
dził do pokoju chorego.
Jednakże K urzbachow i nie w ypada
ło odmawiać. Jem u zaw dzięczała rży
cie syna. Na w łasnych rękach w y
niósł poranionego Ja n a z dyszącej za
gład ą czeluści; pierw szy, gdy inni
przytom ność stracili, on sta ra ł się
o pomoc lekarską, a później z iście
b ra te rsk ą pieczołow itością dow iadyw ał
o jego zdrow ie, z iście synowskiem
wylaniem chciał ulżyć jego cierpieniom
7
a i teraz przychodził jak o łaskę p ro
sić, aby jego pomoc przyjęła.
Przez chwilę zaw ahała się w roz
te rc e sprzecznych uczuć, a potem
spojrzaw szy błagalnie na gościa, p rz e
m ów iła prosząco:
— Jasiow i nie wolno jeszcze roz
m awiać. Ale jeżeli pan chce zoba
czyć, to służę. P o d rep tała na palcach
i uchyliła delikatnie drzwi wiodące do
sąsiedniego pokoju. K urzbach rów
nież na palcach pospieszył za nią.
Przystanęli w progu.
Chory spał.
Olszyńska położyła palec na ustach.
— Śpi — ostrzegła szeptem .
Siwe oczy H o rsta powlokły się rzew
nością i sm utkiem . Pobladł. O k ro
ków kilka m iał przed sobą p asujące
go się między życiem a śm iercią czło
wieka, w roga swej rodziny, którego
niegdyś nienaw idził, a te ra z mimowoli
szanow ać musiał, ja k bohatera.
W pokoju było ciemno. Zapuszczo
ne szczelnie rolety nie dopuszczały
dziennego św iatła. Tylko m ała olej
n a lam pka, osłonięta ekranem , rz u c a
ła nikłe błyski na stolik zastaw iony
lekarstw am i.
W śród głuchej ciszy
miarowo, ja k cykanie zegarka, roz
brzm iew ał ledwie dosłyszalnem echem,
krótki uryw any oddech chorego.
Olszyński leżał na w znak z obandażo
w aną w zdłuż czoła, po przez oczy,
głową. Ciemny nierów ny zarost, pod
nosił jeszcze bladość bezkrw istej ce
ry. W yschnięte ręce zw ieszały się ku
kraw ędzi łóżka bezw ładnie. Pierś nie
wznosiła się praw ie, tylko niekiedy
blade w argi poruszały się kurczowo.
Niekiedy rozchylały się zlekka usta
chorego, w ybiegał z nich ję k cichy
i tw arz krzyw iła się piętnem bólu.
Olszyńska, jak b y się bała spłoszyć
nikłych oznak życia, sta ła nieruchomie z rękom a przyłożonem i do klam
ki, w strzym ując oddech, Ł zaw e oczy
staruszki, śledząc z niepokojem każdy
ruch dostrzegalny w obliczu syna,
zw racały się chwilam i n a stojącego
obok H orsta zdając się mówić:
— W idzi pan! widzi pan! ja k ten
biedak cierpi!
K urzbach, postaw szy chwilkę, co
fnął się dyskretnie za próg. W idok
tej walki o życie w zruszył go do g łę
bi. Uczuł, że następuje jakiś prze
w ró t] w jego i pojęciach, że w d u
szę w dzierają sę nieznane mu dotąd
refleksye, że inne w ierzenia robią w y
9
łom w jego sercu. P rzebiegi m yślą
dotychczasow y stosunek z O lszyński
mi, aż do ostatniego m om entu. Ogar
nęło go w rażenie niesm aku, praw ie że
zaw stydzenie. D arem nie usiłow ał tłu
maczyć się przed samym sobą, że oso
biście niczem ta k dalece w zględem
Ja n a nie zawinił. Głos w ew nętrzny
z bezw zględną otw artością mówił co
innego. N aw et w tern, co dobrem
mienił, dostrzeg ał teraz nizkość p o
budek, naw et dzisiejsza obecność jego
nie była bez skazy. Po za osłoną
współczucia tkw iła chęć inna, sam o
lubna, ozłocona jed y n ie odblaskiem
szlachetnego uczynku, w yrachow anie
na popis i coś więcej jeszcze.
Ludzie lubią, by ich widziano, gdy
są dobrymi. Podobne pragnienie owładało m łodym K urzbachem , kierow ało
jego wolą.
Rzucił się bez nam ysłu na ratu n ek
Olszyńskiego, bo zaim ponow ała mu
bezgraniczna odw aga człowieka, co
nie zaw ahał się przed niechybną śm ier
cią. W ięc nie chciał być odeń g o r
szym. Potem rozbudziła się w nim
nie wdzięczność sam a, lecz poczucie
potrzeby tej wdzięczności, rodzaj p rz y
10
musowego dalszego ciągu, który aż
do kropki wykończyć należało.
W ówczas nie analizow ał w praw dzie
pobudek, i zdaw ało mu się, że idzie
wyłącznie za głosem serca, czy obo
w iązku, ale dziś, wobec tego łoża,
wobec tych rysów , z których lada
chw ila mogło ulecieć życie, poznaw ał
z w yrzutem , że raz stanąw szy na fa ł
szywym gruncie, szedł po nim aż do
tej pory.
Cała jego tkliwość, współczucie, p o
moc w reszcie, jakiej zgodnie z^wolą
ojca nie skąpił, były wynikiem jego
osobistych pragnień, zasłu g ą, obliczo
n ą na zapłatę, k tó rą sam sobie wy
znaczył.
Odwiedziny Olszyńskich były dlań
przedew szystkiem wygodnym p re te k
stem do częstego spotykania W ali;
troskliw ość, ż ja k ą wyw iadyw ał się
o przebieg choroby, w ytrychem , z po
m ocą którego otw ierał rozrzew nione
serce matki, zyskując je j zaufanie, do
dobrego zaś zam iaru w ypraw ienia J a
na na kuracyę za granicę, przyczepiła się
mimowolnie radosna myśl, że przez
to on, K urzbach, zyskuje sw obodniej
szy tere n działania.
11
P otępiający rachunek sum ienia w y
w ołał chm urę na czole H orsta. W ra
żenie, zrodzone pow agą chwili, odkry
ło przed jego um ysłem tajnie duszy,
żądz ukrytych, które wyłoniły się te
raz w całej nagości. Z djął go w styd
i krusząca trw o g a przed praw dą.
W tym m om encie gotów był do n a j
w spanialszych postanow ień.
Jakoż odszedłszy kroków kilka, za
m yślił się głęboko. Tysiące sposobów
zadośćuczynienia przesuw ało mu się
w kalejdoskopie dobrych chęci. Ża
den jednak nie w ydał m u się dość
bezinteresow nym , w szystkie miały po
dobieństwo do poprzednich jego uczyn
ków. Urocza tw arzyczka W ali szła
w parze ze schorzałem obliczem J a
na, jej dźwięczny śm iech z balowej
sali sp latał się w jed en akord z głuchem rzężeniem zbolałych piersi, w c i
skając się ra jsk ą ponętą w gorączko
w e myśli m łodego K urzbacha. H orst
chciał m yśleć uczciwie, ale już nie
mógł.
Chłódł też w m iarę napotykanych
przeciwności, znajdując dostateczne
rozgrzeszenie w pozorach, stopniowo
w szelkie odczuwane tak silnie obawy
i skrupuły z pamięci w ym azując.
12
P oprostu zacierało się w rażenie p ra
wdy i przestaw ało działać.
Tym czasem pani Olszyńska, której
w zruszenie przez czas pew ien mówić
nie dozwalało, przym knąw szy ostroż
nie drzwi, aby chorem u rozm ow ą snu
nie przerw ać, przystąpiła do gościa
z w yrazam i najszczerszego podzięko
wania.
H orst K urzbach był już sobą. Od
pow iadał na w ynurzenia wdzięczności
zdawkowym kom unałem , siląc się na
spokój, którego jeszcze w zupełności
nie posiadł. W końcu między jednym
a drugim frazesem rzekł:
— Ojciec w yjeżdża ju tro . J e s t b a r
dzo przygnębiony tym strasznym wy
padkiem , którego ofiarą padł syn pani
dobrodziejki. Leży mu bardzo na se r
cu, aby kuracyę pana Ja n a najpom yśl
niej przeprow adzić.
Czy mogę mu
dziś zakom unikować wiadomość, źe
pani dobrodziejka zgadza się na wy
jazd do W iednia?
A widząc, że staru szk a zwleka z od
powiedzią" dodał pośpiesznie:
— Rozumie się w tedy, kiedy stan
choroby na to pozwoli. Mam nadzie
ję, że chwila ta niebaw em nadejdzie.
Co do funduszów — proszę mi wyba
13
czyć, iż bez ogródki tej kw estyi do
tykam — te są ju ż wyznaczone. Syn
pani dobrodziejki zapobiegł znacznym
stratom . Gdyby nie jego poświęcenie
się i przytom ność um ysłu, cała fabry
ka m ogła ledz w gruzach. W ydatek
na kuracyę będzie zaledwie cząstecz
ką tego, cośmy mu winni. Zatem? —
spytał znowu.
D ziękująca ciągłem skinieniem gło
wy Olszyńska w estchnęła. Było to wy
starczającą odpowiedzią, że się zg a
dza.
K urzbach zaczął się żegnać. Od
prow adziła go do drzwi, dygając co
krok. W progu zatrzym ał się i c a łu
ją c drżącą rękę staruszki rzucił:
— Ale! ale. Nie widziałem panny
W alentyny. P roszę oświadczyć moje
uszanow anie.
— Dziękuję! dziękuję! - w yszeptała
sta ra Olszyńska —Biedne dziecko zm ę
czone. Czuw ała przy chorym noc ca
łą, mnie w yręczając.
— Rzeczywiście, przechodzą panie
nader ciężkie chwile — napom knął. —
Tyle nocy.. Czy nie możnaby felcze
ra fabrycznego osadzić przy chorym?
— O nie, nie! Ja ś budzi się w n o
cy... woła... Przyw ykłyśm y ju ż do t e
14
go. Odpoczywamy z wieczora. Pocz
ciwy pan Stanisław — dodała z w es
tchnieniem —zastęp u je nas przez parę
godzin.^
— A! pan Słodowski? — w trącił py
tająco. — I ten nosi ślady strasznego
wypadku. Poparzony był ogromnie.
— Jeszcze mu się tw arz całkiem
nie wygoiła. Rzadkiej zacności czło
wiek... a dla Jasia... dla nas...
Nie dokończyła z rozczulenia. K urzbach potaknął gestem , jeszcze raz
pocałow ał rękę staruszki i wyszedł.
Przeszedł wolnym krokiem pod okna
mi, starając się zajrzeć do środka.
W jednem z okien poruszyła się fi
ranka. H orst przystanął. Zdawało mu
się, źe przez h afty m uślinu 'dojrzał
tw arz W ali. Istotnie nie mylił się.
Drobna rączka uchyliła rąb ek firanki,
różowy paluszek d otknął kilkakrotnie
szyby. H o rst odsłonił głowę.
— Dzień dobry! — zaczął, zbliżając
się.
— Dzień dobry—zabrzm iał dźwięcz
ny głosik i z poza firanek w yjrzała
p a ra zmęczonych nieco, ale mimo to
opraw nych w uśm iech, oczu.
H orst p rzesłał ręk ą ukłon. Nie wy
padało mu w ystaw ąć pod oknem, więc
15
zrobił ruch, jakby m iał zam iar zaw ró
cić z powrotem . Ruszył naw et kilka
kroków ku gankowi, ale w tej chwili
we w nętrzu m ieszkania rozległo się
stłum ione wołanie, tw arzyczka W ali
znikła, firanki zasunęły się. W idocz
nie pani O lszyńska w eszła do pokoiku
córki.
H orst nie czekając dłużej, oddalił
się pospiesznie, pom rukując półgło
sem:
— T rze b a Olszyńskiego co rychlej
w ysłać za granicę. Potem dam sobie
już z m ałą radę...
Pokręcił" w ąsa. W siw ych jego źre
nicach zaświeciło lubieżne zadowole
nie, zacierając odniesione przy łożu
chorego w rażenia.
II.
Nigdy jeszcze Otto K urzbach nie
baw ił tak długo nad W isłą, ja k obec
nie.
W ybuch kotła, prócz szkód po czy
nionych w zrujnow anym budynku i ze
psutych m aszynach, spow odow ał ko
nieczną zwłokę w sam ej fabrykacyi.
16
Przez dwa tygodnie s ta ła cukrow nia
bezczynnie. W dodatku należało zm niej
szyć dzienną przeróbkę buraków. Z dzie
sięciu kotłów dw a okazały się zupeł
nie niezdatnem i do użytku, a że o spro
w adzeniu nowych na razie nie mogło
być mowy, wypadło tedy ograniczyć
konsumcyę pary, zredukow ać przerób
do minimum. W szystko to narażało
na poważne m ateryalne straty.
Stary K urzbach stru ty był i przy
gnębiony. Nie w ątpił, że n iep rzy ja
ciele nie om ieszkają w yzyskać nie
szczęśliw ego w ypadku na jego nieko
rzyść. Gniewało go to tem bardziej, że
jedyny środek pow etow ania stra t w y
mykał mu się z ręki. Przychodziły
mu do głowy różne oszczędności: obni
żenie płacy robotnikom, skasow anie
zasiłku na szpital, a nadew szystko zapoczęte ju ż poprzednio zredukow anie
ceny buraków . Rozw aga głębsza ka
zała jed n ak zaniechać tych środków.
W dzisiejszych okolicznościach nie
należało ją trz y ć , lecz łagodzić.
N abraw szy tego prześw iadczenia,
sta ry K u rzbach odrazu zmienił ta k ty
kę. Odłożywszy swój w yjazd, przedew szystkiem z ajął się ja k najszybszem
uskutecznieniem najpilniejszych repa-
17
racyj, ze zdwojoną energią k ierując
osobiście robotami. Równocześnie ro
zesłał do p lantatorów okólnik z za
wiadom ieniem , że fabrykacya nie u le
gnie dłuższej przerw ie, a kontrakty
n adal n a daw nych w arunkach odna
w iane być m ogą. Zabezpieczyw szy
się z tej strony, polecił synow i zająć
się pieczołowicie chorym Olszyńskim,
sam też podsunął m yśl w ysłania Ja n a
kosztem fabryki na kuracyę do W ie
dnia i był bardzo zadowolony, do
w iedziawszy się, że pani Olszyńska
z w dzięcznością tę propozycyę przy
ję ła .
Sw oją drogą prow adził najsurow sze
śledztw o, aby się o przyczynie w y
padku dowiedzieć.
Śledztwo, podjęte przez w ładzę, nie
wykryło nic zgoła. Palacze zeznali
pod przysięgą, że nikt obcy te j nocy
do kotłow ni nie zachodził, co się zaś
tyczy szpajzera K untzego, ten p opadł
szy w obłęd, nie m ógł dać żadnych
w yjaśnień.
W iadomem tylko było, że kran, słu
żący do spuszczania wody z kotła,
był naum yślnie odkręcony, co nie po
zw alało już w ątpić o istnieniu zbro
dniczej ręki. P rzez otw arcie kranu,
18
woda, pom pow ana w kocioł, odpływała natychm iast i to wywołało k a ta
strofę.
Okoliczność ta n asu w ała domysł
strasznej zemsty.
O statecznie zaniechano bezow ocne
go śledzenia, zw alając całą winę na
niedozór oszalałego Kuntzego.
N areszcie można już było ponownie
puścić w ruch cukrownię. W szystko
w racało do zwykłego trybu. Stary
K urzbach m ógł odjechać. Jakoż na
drugi dzień po ostatniej bytności Horsta u Olszyńskich postanow ił nie
odwołalnie w yjechać.
Od ra n a gotowano się do podróży.
Otto K urzbach, żując niecierpliw ie
w argam i, przechadzał się w kantorze,
oczekując na konie. Obok niego k rę
cił się buchalter, kasyer, m agazynier
i m aszynm ajster. P rzyszedł rów nież
Słodowski pożegnać adm inistratora.
Brakow ało tylko Giżyckiego, którego
wyprawiono przodem na przejazd.
W szyscy mieli zafrasow ane miny.
Stary K urzbach, chodząc dużemi
krokami, rzucał ostre, u ryw ane zda
nia. B urczał, w ym yślał w ostatniej
chwili, nie oszczędzając nikogo. T e
m atu dodaw ały mu straty , jakie fab ry
ka w skutek wybuchu poniosła. Do
stało się każdem u po kolei, a n ajw ię
cej m aszynm ajstrow i, którem u pozba
wieniem gratyfikacyi zagroził. Je d n e
go tylko Słodowskiego nie zaczepiał.
Była to najw yraźniejsza antiniem iecka
dem onstracya.
Przyw ykli do karności oficyaliści
milczeli.
N iebawem zajechał czworokonny p o
jazd, i rów nocześnie we drzw iach k an
toru ukazał się młody K urzbach ze
słowami:
— Schon fertig.
Stary ją ł się żegnać, ale sztywno,
wyniośle, zaledw ie źe końce palców
podając do uściśnienia. N aw et w zglę
dem buchaltera był do o statk a w y
niosłym. Kiedy jednak zbliżył się do
trzym ającego się na uboczu Słodo
wskiego, przybrał pogodniejszy w yraz
tw arzy i ująw szy chem ika kordyalnie
za rękę, rzekł z uśmiechem :
— To, co przed chwilą mówiłem,
nie odnosi się do pana. My, Niemcy,
jesteśm y spraw iedliw i. Życzę sobie,
aby pan do chwili w yzdrow ienia pana
Olszyńskiego pełnił jego obowiązki,
Niech się pan porozumie — w skazał
głow ą na H o rsta—z synem.
20
O statnie zdanie wymówił podniesio
nym głosem , tak, aby w szyscy słyszeć
mogli. Poczem , nim zaskoczony nie
spodzianą łask ą Słodowski zdążył po
dziękować, skinąw szy głow ą w yszedł
w tow arzystw ie syna, zm ierzając ku
powozowi.
Idąc, mówił:
— Słuchaj Horst! Zrobiłem m ałą dem onstracyę, słyszałeś?
U śm iechnął się.
— Uczyniłem to um yślnie. Teraz
nie powinni już gadać, że prześladu
jem y polaków. N icht wahr? W ypraw
ty tego O lszyńskiego najspieszniej.
Będzie nowy dowód, że nie rządzim y
się stronnością. Słodowskiem u dałem
zastępstw o. T rzeba mu podwyższyć
na ten czas pensyę. To była dobra
myśl... prawda? P rz e sta n ą krzyczeć?
ja k myślisz?
— Powinni.
— A ten w y p ad ek —zaczH znow u—
m ógł nam grubo zaszkodzić. M usia
łem tem u zapobiedz. Do ciebie n a le
ży reszta. Gdyby było coś w ażnego,
pisz lub telegrafuj. A te ra z bądź
zdrów.
Pocałow ał syna dw ukrotnie w czo-
21
łó i, stają c na stopniach pojazdu rz u
cił jeszcze szeptem :
— Kochaj się w Olszyńskiej... F e
sches Mädel! ale pam iętaj, źe byłoby
nieźle, gdybyś się z Bruzdow iczów ną
ożenił. Asy miłujmy!
H orst odpowiedział uśm iechem . S ta
ry, zagłębiw szy się w powozie, jeszcze
raz pow tórzył: „pam iętaj!“ i rozkazał
stangretow i ruszyć.
— Z um Wiedersehen! Z um W ieder
sehen! zabrzm iały okrzyki ugrupow a
nych w sieni oficyalistów.
I pojazd, wiozący Ottona Kurzbacha, potoczył się po brukow anem pod
w órzu fabryki.
Czas jakiś stali jeszcze wszyscy,
potrząsając w zniesionem i w górę c z a p
kami. W reszcie powóz znikł za b ra
mą. T eraz rozległ się szm er poufnych
uw ag. Urażeni surow em obejściem
zw ierzchnika niem ieccy oficyaliści, nie
taili oznak niezadow olenia i w ocze
kiw aniu jakichkolw iek łagodzących w y
jaśnień, spoglądali ciekawie na m ło
dego K urzbacha, którego tw arz n ie
mniej zdaw ała się mówić: „nakoniec
pozbyłem się kłopotu.“
Czem ośmielony buchalter, podszedł
szy doń, zagadnął tonem wymówki:
22
— D yrektorze!
Ojciec na wyjezdnem był w niezw ykle złym hum orze.
— Sądzę, że ostatnie wypadki niko
go z nas nie m ogły usposobić do
brze — odrzekł H orst K urzbach ch ło
dno z nakazującem w ejrzeniem . P o
czerń, odszukaw szy oczyma Słodowskiego, rzekł:
— P anie Słodowskil proszę ze m ną.
I skierow ał się do sw ego m ieszka
nia.
Landsm ani spojrzeli z ukosa.
— Das ist et was ganz neues!— m ruk
n ął m aszynm ajster.
— Nowy kurs! — zaśm iał się d rw ią
co buchalter.
Coś podobnego przeszło przez gło
w ę Słodowskiego.
Idąc. myślał:
— Mizdrzą się szwaby. To nie bez
kozery. Musi być z nimi krucho. Ale
co im na mojej figurze zależy, to jak
Boga kocham , nie wiem.
I postanow ił być ostrożnym.
Jakoż znalazłszy się w gabinecie
dyrektora, długo z nieufnością śledził
zachow anie się młodego K urzbacha.
Ten na w stępie, poczęstow aw szy go
ścia cygarem , położył przyjacielsko r ę
23
kę na jego ram ieniu i po krótkiem
w ahaniu przem ówił.
— Liczę na pana, że mi w dobrej
spraw ie zechcesz byó pomocnym.
— 0 cóż dyrektorow i idzie?—spytał
chemik.
H orst zastanow ił się chwilę.
— Widzi pan — zaczął znów — nie
dawno przebyw am w tym kraju i są
dzę, że osobiście — podkreślał z naci
skiem ten w yraz — nie naraziłem się
nikomu. A jednak... jed n ak powiem
bez ogródki, spotykałem się już z t a
ką niezasłużoną niechęcią ludzi, któ
rych cenię, że dopraw dy jestem w oba
wie, aby czynów mych i kroków i n a
dal fałszywie nie sądzono.
— Objeżdża mnie ja k szarak a w ko
tlinie — pom yślał Słodowski, lecz nie
przeryw ał.
Horst mówił w dalszym ciągu:
— Przyczyn napotykanej nieufności
roztrząsać nie chcę. Ale leży mi na
sercu zyskanie zaufania w waszych
kołach. Z panem będę szczerym .
Je ste ś przyjacielem Olszyńskiego... Jn
jego niezm iernie cenię, a całem u do
mowi życzę jaknajlepiej. Obecnie, po
tym nieszczęśliw ym wypadku, podwój
nie pragnąłbym przyjść im z pomocą,
24
Olszyńskiego trzeb a coprędzej wysłać
n a kuracyę...
— Mówiła mi pani Olszyńska, że to
już zdecydow ane — w trącił Słodowski.
— Tak. Ale przew iduję, że sam cho
ry po wyzdrow ieniu, gotów nie zgo
dzić się na to. P an Ja n je s t do mnie
uprzedzony...
U rw ał, czekając na odpowiedź.
Słodowskiego *zaczęły brać te sło
wa. W szystko, co Olszyńskich doty
kało, było mu tak blizkiem, tak drogiem, że zapom niawszy się, chwycił
H orsta za rękę i potrząsając silnie,
zawołał:
— Żeby tam nie wiedzieć co, pojedziel
K urzbach odpłacił mu uściskiem,
badawczo przyglądając się rozjaśnio
nej tw arzy chemika.
T en zaś, w padłszy w entuzyazm ,
zatarł ręcę i praw ie z poufałością m ó
wił w dalszym ciągu:
— J a panu jeszcze coś doradzę.
Mam myśli Słowo honoru m am myśl!
Pojedź dyrektor do Brzostowa! Dla
Ja n a życzenie panny W andy będzie
w szystkiem . Gdyby się naw et chciał
opierać, u stąp i w końcu. W eźmiemy
go we dw a ognie. Jeżeli dyrektoro
25
wi napraw dę o to idzie, radzę tak zro
bić, a ręczę za skutek. Swoją drogą
ja nie pominę żadnej sposobności...
T rzeba koniecznie—-powtórzył niejako
sam sobie.
— N aturalnie! Inaczej gotów s tr a
cić wzrok, Co się tyczy Brzostowa...
m asz pan racyę. P anna W anda to
najpew niejszy w tym wypadku sprzy
mierzeniec. W ybiorę się jeszcze dzi
siaj.
Śłodowski potaknął skinieniem.
— Możebyś i pan ze m ną poje
chał? — sp y tał od niechcenia młody
K urzbach.
— Ej nie! ja wolę...
— J a wolę odwiedzić O lszyńskich—
dopowiedział za niego młody K u rz
bach, uśm iechając się znacząco.
Słodowskiego pąs oblał. Chciał coś
odpowiedzieć, ale się zaciął, straciw szy
dotychczasow ą pew ność siebie. W ziął
za czapkę, dając tern do poznania, źe
chce odejść. K urzbach nie zatrzym y
w ał go dłużej.
— Pam iętaj pan — rzekł, uprzejm ie,
żegnając zafrasow anego chem ika — że
liczę na niego.
K iedy zaś Śłodowski w yszedł—pod
szedł do okna i w ybuchnął śm iechem :
26
— Mam więc w tym niedźwiedziu
rywala!
M achnął ręką z lekceważeniem .
— Swoją drogą pojadę do Brzostowa. W najgorszym razie będę m iał
wiarogodnych świadków, że chciałem
Olszyńskiemu przyjść z pomocą. Bo
ja im przecie napraw dę chcę dopomódz—dokończył w myśli, wydobywa
ją c z portfelu fotografię Wali.
W ieczorem w rócił z Brzostow a w wy
śm ienitym humorze. Misya u dała się
najzupełniej. Stary szlachcic żegna
jąc gościa, przem ówił doń z rozczule
niem:
— P an je ste ś już nasz, panie Kurzbach!
Było to ze strony nieprzejednanego
Bruzdowicza tak wiele, źe H orst Kurzbach pomimo przyjem nego w rażenia,
jakie na nim te słow a w yw arły, po
myślał:
— Sztuką niemców tłuką — m ówi
cie... Coby też o w as powiedzieć n a
leżało? Idealiści!
III.
Jan m iał się o tyle lepiej, że zd a
niem lekarza fabrycznego m ógł już
27
bez żadnego niebezpieczeństw a odbyć
podróż. Rana zabliźniła się zupełnie,
sił przybywało. Chory bez niczyjej
pomocy dźwigał się na łóżku, p rz e p ę
dzając godziny całe w pozycyi siedzą
cej-'
W serce, w yczerpanej troską i bezustannem czuwaniem, staruszki w stą
pił złoty promyk radosnej nadziei. To
ją jedynie trwożyło, źe Jan w m iarę
w racającego fizycznego zdrow ia za
padał w rodzaj bezdusznej apatyi, ja k
by nie zdaw ał sobie spraw y z poło
żenia, w którem się znajdował. Nic
go zgoła nie interesow ało. Na w szy st
ko odpowiadał bezm yślnym uśm ie
chem, lub również bezmyślnem:
— Dobrze...
Niekiedy znowu m yślał nieprzytom
nie, bo sam zapytyw ał o rzeczy obo
jętn e, a gdy mu odpowiadano na za
dane pytanie, usypiał. Chwilami je
dnak zdaw ał się cucić z odrętw ienia.
W tedy rozglądał się ciekawie zdrowem okiem po pokoju, po otaczają
cych go sprzętach, w zdychał ciężko,
lub tkliwym głosem w ołał matki. Znaj
dująca się zaw sze w pobliżu pani Ol
szyńska przybiegała coprędzej, siada
ła przy chorym, b rała go za w ychu
28
dłą rękę, sta ra ją c się wyczuć, czego
ten jej ukochany zapragnąć w tej
chwili może.
A on nie puszczając jej ręki, pytał
tylko
— Mamo! Czy ja dawno już leżę?
Lub:
— D laczego tu tak ciemno?
S taruszce łzy zbierały pod powieką.
— Doktór zakazał—odpowiadała szep
tem, ukryw ając straszn ą praw dę. —
Ale to ju ż nie długo, synku!
T ak byw ało codziennie,
W reszcie i owo u sp akajające „nie
długo“ m iało się skończyć.
Dzień był mroźny, ale piękny, bez
w iatru. Z polecenia lekarza, u chylo
no w pokoju lufcik, dla w puszczenia
świeżego powietrza. Jan był tego dnia
zdrowszym, pierw szy raz od czasu cho
roby sam zaw ołał o śniadanie! W ypił
ze sm akiem podaną herbatę, okazując
przytem niezw ykłe ożywienie. W koń
cu oświadczył, że chce się ub rać i po
siedzieć troszkę w fotelu. Z niepo
m ierną radością uczyniono zadość te
mu życzeniu. N adszedł w sam czas
Słodowski i pomógł.
Usadowiono się obok i zaczęto ro z
mowę jakiej ju ż dawno, bardzo dawno
29
nie prowadzono. Obojętny dotychczas
n a wszystko Olszyński, ją ł się teraz
w ypytyw ać o najdrobniejsze szczegó
ły swej choroby. S łuchał spokojnie,
czasami tylko nerw ow em poruszeniem
rąk okazując w zruszenie. Słodowski,
którem u radość zalew ała piersi, opo
wiadał:
— Powiadam wam, jakeście skoczy
li w to piekło... mnie ciarki przeszły!
Jabym tego nie zrobił...
— N iepraw dę mówi pan Stanisław —
napom knęła W ala— bo...
— O, w ielka rzecz! Z a panią m a t
ką pacierz idzie gładko—nie dając je j
dokończyć, rozpow iadał w dalszym cią
gu, rum ieniąc się, chemik. — Niemcy,
powiadam wam, zdębieli. Sunąłem i ja
za wami, ale odrzuciło mnie ja k piłkę...
poleciałem przez buraczarnię,
— Poczciwy! — wybiegło z ust Ol
szyńskiego i m atki równocześnie.
W ala w trąciła:
— Potem to i pan H o rst w darł się
przez okno.
— A jakże — potw ierdził Słodowski
— żeby nie on, kto wie, coby się stało.
Niema co mówić, zuch!
— Z ludzi nikt nie zginął? — pytał
Olszyński.
— Nikt. Jednego z robotników po
tłukło trochę. Tylko ten biedny Kuntze zwaryow ał.
Na te słow a chory chwycił się rap
townie za głowę.
Szparam i żaluzyi w darło się kilka
nitek słońca, ośw iecając ściągnięte ry
sy chorego żółtym, ja k wock, poły
skiem.
Staruszka spojrzała z w yrzutem i
przerażeniem na Słodowskiego. Ten
zaś zm iarkowawszy, że powiedział zawiele, ją ł co prędzej zalęknionym g ło
sem przeinaczać niepożądaną wiado
mość, kłam iąc poczciwie, że szpajzer
po chwilowem w strząśnieniu, wywołanem przestrachem , przyszedł ju ż do
siebie.
— P rzestraszy ł się niemczysko, rzecz
p rosta i przez parę dni bredził, ale
teraz, słyszałem , m a się już lepiej.
Nic mu nie będzie... nic mu nie b ę
dzie...—upew niał, zam ieniając znaczą
ce spojrzenie z paniam i.
Olszyński siedział, ze spuszczoną na
piersi głową, czas pewien, ja k odrę-twiały. rę k a nie odryw ała się od czo
ła. W reszcie m achinalnie powtórzył:
^ |£*N ic mu nie będzie... nic... powiac i ^ Nic... powiadacie...
31
O taczający potaknęli gorąco.
— A mnie? — spytał cicho, ledw ie
dosłyszalnym szeptem .
P ani Olszyńska, tłum iąc zatrw oże
nie, zaczęła strofow ać żartobliwie.
— Niedobry je ste ś, Janie!
P rz y
bierasz sobie do głowy niepotrzebnie!..
Chwała Najwyższem u, że cię w śród
niebezpieczeństw a ustrzegł! A ty je s z
cze... Rozpieściłeś się w chorobie,
syuku! K om plim entów ci się zachcie
wa. U śm iechnęła się, przykładając
u sta do tw arzy chorego,
Z drugiej strony W ala, przytuliw szy
się do piersi brata, ją k a ła napom ina
jącym niby to głosem.
— Ojl braciszku! braciszku!
Słodowski niemniej począł, za przy
kładem kobiet, odpowiadać:
— Wy bo... chcielibyście od razu
na rów ne nogi! A może naw et do fa
bryki?.. Jeszcze czego! — burczał. —
T rzeb a trochę fałdów przysiedzieć.
Mnie ot tak... trochę mimochodem
drasnęło, a lizałem się cały tydzień...
Nie praw da?—pow oływ ał się na św ia
dectwo O lszyńskiej.
Chory uniósł głowę. Powiódł nie
pew nym w zrokiem wokół, po tw arzy
przesunęło mu się odbicie toczonej
32
w duszy głuchej walki, straszny w y
siłek skupianych gw ałtem myśli od
m alow ał się na schorzałych, w ysu
szonych policzkach. O tw ierał k ilk a
krotnie usta. W m iejsce słów w ybie
gało w estchnienie.
W reszcie przem ów ił.
— Ja rzeczyw iście m usiałem być
bardzo słaby... bo nic nie wiem , nic
nie pam iętam ... Ale będę zdrów... o
będę... Mamo!.. Walul.. takbym chciał...
takbym chciał...
Potem spokojniej ju ż poprosił.
— Opowiadajcie, ja k to było.
— A może cię słuchanie nuży, J a
siu!—zapytała w ylękniona staruszka.
Zaprzeczył, ponaw iając żądanie.
Zaczęto tedy opowiadać mu w dal
szym ciągu, ale z w iększą już og lęd
nością, z pominięciem zbyt bolesnych
szczegółów.
Słuchał, nie przeryw ając, niekiedy
tylko ruchem ręki dając poznać, że
w szystko pojm uje.
W m iarę opow iadania, zdaw ał się
ożywiać. N aw et nikły przebłysk uśm iechu pojaw iał się chwilami na j e
go ustach. W idocznem było, że ju ż
pam ięcią zap an o w ał n a d tokiem wy-
33
padków, a i świadom ość obecnej chwili
mniej go w zrusza.
Jakoż rzeczyw iście tak być musiało
gdyż tera z począł się sam m ieszać do
rozmowy, rzucając uryw kow e pytania.
Kiedy zaś W ala opow iedziała o powszechnem współczuciu i życzliwości,
jakich w czasie jego choroby dozna
no, rzekł z rozrzew nieniem :
— Chciałbym ja k najprędzej podzię
kować. Jabym już na upartego mógł
w yjść na św iat Boży.
N apraw dę
mógłbym... Czuję się dość silnym...
I na potw ierdzenie tych słów oparł
się dłonią o poręcz fotelu, próbując
w stać. Ale siły zawiodły.
— Nie m ęczże się, Jasiul — napom i
nała m atka— do czego to podobne.
A Słodowski zawołał:
— Nie mówiłem: Z wam i — ja k
z dzieckiem! P rzez dwa tygodnie p r a
wie nic nie braliście w usta. Zkądże
m ają być siły. T rzeba się najpierw
odreparować! A rosołku me łaska?
Poczem w ym ieniw szy spojrzenie z
panią Olszyńską, zażartow ał.
— Zgaduje, gdzie to tak panu J a
nowi pilno! Do Brzostowa!.. Id ąc do
państw a spotkałem w łaśnie konnego
ztam tąd...
3
34
— Mamy list od W andzi — w trąciła
W ala.— Obiecali się dzisiaj...
— Poczciwi! codziennie praw ie ktoś
nas odw iedza—dopow iedziała sta ru sz
ka, badawczo śledząc w rażenie m alu
jące się na tw arzy syna.
Temu, na w zm iankę o B rzostow ie
blada tw arz zaczęła dygotać, lekki r u
mieniec siadł na policzkach, pierś sil
niejszy poruszył oddech. Na rzęsach
zaśw ieciła łza.
— I nic mi o tern nie mówicie —
przem ów ił z wym ówką. Zaraz też
zaczął na sobie popraw iać ubranie,
jakby w izyta natychm iast nastąpić
m iała.
Słodowski stropił się wielce, oba
w iając się, aby w zruszająca radość nie
zaszkodziła Olszyńskiemu.
Locz obaw a okazała się płonną. Jan
po niepokojącym , bezwiednym o d ru
chu, ow ładnąw szy w zruszeniem , pod
nosząc rękę m atki do rozpalonych
w arg, odezw ał się słodko i prosząco:
— T rzeba mi się przebrać. Będę
gości oczekiw ał w salonie... Zobaczy
mama, źe spiszę się dzielnie. Ale t e
raz m uszę wypocząć... Zmęczyłem się
trochę.
35
I zw racając się do W ali i Słodow
skiego, dodał:
— Pomóżcie mi, z łaski swojej, d o
stać się do łóżka.
Poprow adzono go, pod ram iona ująw szy. S taruszka co prędzej popra
wiła poduszki. Siadł na kraw ędzi
łóżka, odpoczywając chwilę. Jak aś
myśl błoga zaśw itała w chorej gło
wie. P opatrzył uw ażnie na stojących
obok W alę i Słodowskiego, zam yślił
się. P ani Olszyńska w ysunęła s:ę
z pokoju w celu przyniesienia limonady, k tó rą chory gasił pragnienie.
W ala chciała uczynić toż samo, s ą
dząc, iż dłuższa je j obecność krępuje
brata. Ale Jan zatrzym ał j ą gestem .
— Daj mi rękę, W alu — powiedział
ujm ująco.
Poczem ująw szy drobną dłoń sio
stry zaczął delikatnie ściskać różowe
paluszki, baw iąc się niby dzieciak,
szukający „gdzie sroczka kaszkę w a
rz y ła“. W reszcie nagłym ruchem dot
knął ram ienia Słodowskiego i rzekł
nieśm iało:
— Tak mi tu dobrze z wami, że chcia*
łem o coś zapytać!., pomówić z tobą
kolego i z tobą, W alu... Cieszyłbym
się bardzo!.. O! bardzo! Ale...
Urwał, w ażąc m yśl dalszą.
— Ale to może kiedy indziej... p óź
niej w am pow iem —dokończył cichną
cym głosem.
I opadł na poduszki
P anna Olszyńska w ybiegła szybko
z pokoju, pożegnaw szy chem ika n ie
mym ukłonem .
Tem u w piersiach zakołatało silnie,
zimny dreszcz przebiegł po w szystkich
członkach.
Olszyński usnął, nie rzekłszy je d n e
go słow a więcej.
W parę minut potem szedł Słodowski do sw ego m ieszkania, z głow ą
opuszczoną, p ow tarzając smutnie:
— Kiedyindziej... później.
Chwała
Bogu że... kiedyindziej...
W zdychał ciężko,
IV.
— Co panu je s t—spytał H orst Kurzbach Słodowskiego, kiedy się przed
w ieczorem spotkali przed m ieszkaniem
Olszyńskich.
- Nic. Tylko chciałbym , aby Ol
szyński jak najprędzej w yjechał — od
rzekł tenże po niejakiem w ahaniu.
— Możesz pan być spokojnym —z a
pewnił K urzbach. — W ym owa panny
Bruzdowicz poskutkuje. Z resztą p rze
konamy się niebawem .
— Za dni parę mógłby ju ż poje
chać. Zdrowszy je s t znacznie — n a
pom knął chemik.
— Przypuszczam , że zastaniem y p a
na Jan a usposobionym bardzo dobrze
dorzucił K urzbach w stępując na g a
nek.
,
Słodowski nie przeczył.
W eszli.
W m lieszkaniu Olszyńskich było
gw arno, praw ie wesoło.
Goście brzostowscy: pan Bruzdowicz,
W anda i ciocia Eufem ia baw ili ju ż od
godziny. Jan oczekiwał ich p rzy b y
cia w salonie. Usadowiony w ygodnie
na kanapie, liczył niecierpliw ie wolno
płynące chwile. Był bardzo w zruszo
ny, ale tw arz m iał pogodną, uśm iech
niętą. W ytężał ucho. n asłuchując tu r
kotu, bo pani Olszyńska, obaw iając
się, aby go nie raził jask raw y , odbrzask zachodzącego słońca, zapuściła
firanki. P ogniew ał się n aw et za tę
zbyteczną, jego zdaniein, ostrożność,
lecz ostatecznie m usiał ustąpić s ta
nowczemu życzeniu matki, która prócz
38
tego salonow ą lam pkę przysłoniła zie
loną um brelką. Nie pozwoliła również
na zdjęcie opaski z chorego oka.
N areszcie upragnieni goście p rzy
byli. Pow itanie było w zruszające.
Stary szlachcic praw ie pędem pod
biegł do usiłującego pow stać Jan a
i sadzając go z pow rotem na k a n a
pie, zgięty wpół, długo w objęciach
zatrzym ał. Mówić nie m ógł z ro zrze
wnienia, tylko bełkotał, m uskając su
m iastym w ąsem pulsującą skroń cho
rego.
Temu zaś, z ściśniętych natłokiem
uczuć ust płynęły bezładnie radosne
dźwięki: dobrzyl zacni! kochani państwo!
przeplatane szybkim gorączkowym od
dechem.
Z kolei zbliżyła się pani Eufem ia,
a za nią W anda z tw arzą bladą, z s ia t
ką błękitnych żyłek pod oczyma, któ
re patrzyły tkliwie, lecz sm utnie.
P ierw sze w rażenie było dla niej
n ader bolesne. W idziała Olszyńskie
go po wypadku kilka razy, ale nigdy
nie w ydaw ał je j się tak zmienionym,
jak obecnie. W ynędzniała, zmizerow ana postać, ośw ietlona zielonawym
blaskiem lam py, zdaw ała się być nie
z tego św iata. Zarost, którego p rzed
39
tem nie nosił, zapadłe policzki, czarna
jedw abna opaska na czole, uczyniły
Olszyńskiego praw ie niepodobnym do
tego, jakim był przedtem .
P ierś W andy zafalow ała bólem.
Z trudnością stłum iła łzy w ezbrane
pod powieką... Rozchyliła drżące w a r
gi, ale nim słowo zbiegło, ręk a jej
znalazła się przy ustach Jana.
Nie całow ał, tylko wpił się łakom ie
w tę błyskaw icznie pochwyconą dtoń,
niby dręczony pragnieniem w ędrow iec
w owoc soczysty, i trzym ał tak s e
kund kilka bez przerw y, kładąc w ten
słodki dotyk duszę całą,
Z jej źrenic polały się długo po
w strzym yw ane łzy, co ujrzaw szy Bruzdowicz, który podtrzym ując Jan a,
rów nież mokro m iał w oczach, zaw o
łał.
\
— P atrzcie państwo! ona beczy...
— A b ra t niby nie! — odcięła w te
p ęd y pani Eufem ia, odciągając obez
w ładnioną w zruszeniem W andę.
SłoWa te, wypowiedziane w eselszym
tonem, zrobiły wyłom w dotychczasowem usposobieniu.
P a n Bruzdowicz odstrzelił „ciotce“
żartem , ta nie pozostała dłużną, pani
Olszyńska dopow iedziała coś od s ie
40
bie, W ala uśm iechnęła się ukradkiem
i rozm ow a potoczyła się swobodniej.
Zajęto m iejsca wiankiem w pobliżu
kanapy, posypały się urywkowe p y ta
nia i wykrzykniki, po w iększej części
skierow ane do Jana, na które ten,
tłum iąc goszczące w piersiach w zru
szenie, sta ra ł się odpowiadać sp o
kojnie.
Po chwili, stary szlachcic, zam ie
niwszy znaczące w ejrzenie z panią
O lszyńską i córką, przystąpił prosto
z m ostu do głów nego celu dzisiejszej
wizyty.
— Szlachetny to był czyn, kochany
panie Janie!— zaczął—ale nierozw ażny.
Można było życiem taki eksperym ent
przypłacić! Bóg łaskaw y zachow ał cię
n a pociechę m atce i ku wielkiej r a
dości nas w szystkich. W szystkich —
pow tórzył z naciskiem —bo przyznać
trzeba, że prócz nas—popraw ił—o s e r
cu których chyba nie w ątpiłeś nigdy,
wszyscy... wszyscy co do jednego...
P raw da?—zwrócił się do córki.
W anda skinęła głową.
— W szyscy—szepnęła.
— Uradziliśm y p rzeto —mówił dalej
nie kończąc przerw anego zdania—że
musimy cię coprędzej postaw ić na n o
41
gi. Co było m ożna zrobić w domu,
to się zrobiło; ale tu, ja k sam wiesz,
o specyalistów trudno, więc trzeb a
na dokończenie kuracyi w yjechać za
granicę. Musisz być na nówo takim
Jasiem , ja k byłeś przedtem — dokoń
czył wesoło, biorąc Olszyńskiego za
rękę.
P anna Bruzdowiczówna dorzuciła,
w pomoc ojcu:
— W szakże życie i zdrowie nie
zawsze tylko do nas sam ych n a
leży.
Olszyński w estchnął, z dziękczynie
niem spojrzaw szy na mówiącą. Rów
nocześnie spotkał się z błagalnem
w ejrzeniem m atki. S taruszka sądząc,
że zechce się opierać, zasyłała niem ą
prośbę.
Na chwilę zapanow ało milczenie,
podczas którego Jan zdaw ał się zbie
rać rozpierzchłe myśli. W reszcie rzekł,
przechylając głowę w stronę W andy;
— Dobrze... Zrobię wszystko, co
państw o zechcecie. Rozkazujcie.
— Victoria! — w ykrzyknął Bruzdowicz i kując żelazo na gorąco, ją ł
cały projekt w yłuszczać drobiazgowo,
pow ołując się niekiedy na p an ią Ol
szyńską, która uradow ana pow olnością
i
'
42
syna, potakiw ała za każdym razem
gorąco. Pani Eufem ia, ze swej stro
ny, w trą c a ła aprobujące wykrzykniki!
— A to się wie! m a się rozumieć:
Koniecznie trzeba!..
Panny milcząco poruszyły główkami,
chory zaś m iał n a wszystko "jedną od
powiedź:
— Dobrze... d o b rz e .. ja k zechcecie.
Potem sam zaczął pytać, kiedy w y
jazd nastąpić może, utrzym ując, że
czuje się tak silnym, że choćby ju tro
mógłby jechać. D otąd wszystkQ ukła
dało się dobrze. Olszyński w ydaw ał
się zupełnie zadowolonym, ro zru szał
się, na pożółkłej tw arzy zakw itł ru
mieniec, a zdrow e oko błysnęło oży
wieniem.
K orzystając z tego, Bruzdowicz do
dał:
— Myśmy tu w szystko za ciebie,
bratku, obmyślili. Za parę dni sk rz e
pisz się jeszcze lepiej i sakum pak
w drogę. Nie trzeb a odwlekać. Raz—
zniżył głos — że m atczysko poczciwe
uspokoi się, odetchnie, p o w tó re .. że
z oczami nie m a żartów...
Olszyński, pobladłszy, dotknął ręk ą
opaski.
4.3
Bruzdowicz, zaniepokojony tym g e
stem , pospieszył:
— Niebezpieczeństw a żadnego n ie
ma. Ale zawsze... organ delikatny...
Specyalisty potrzeba! specyalisty... to
grunt!
I nie dając Janow i przerw ać, koń
czył, uśm iechając się pobłażliw ie:
— Mamy w praw dzie m edykam ent
pod ręką... Ciotka z W andzią p osta
rały się o wodę z Lourdes... Żebyś
wiedział, m iałem codzień k o n su ltację
w domu...
— T atk u —ję ła się bronić zapłoniona
W anda,
— Ale to sw oją drogą, a okulista
sw oją. W szystko przygotow ane... nic
nie brakuje... fundusze mamy...
Na w zm iankę o funduszach, Olszyń
ski, który w łaśnie uśmiechem dzięko
w ał za wodę z Lourdes, podniósł głowę
i z widocznem zakłopotaniem w patrzył
się w mówiącego.
— To będzie dużo kosztowało —
przem ów ił p rzeryw ając.
— Co duźol — oburzył się stary
szlachcic. — Cóż to, fabryki nie stać,
czy co! A to dobre! Masz kogo ż a
łować. T y ś im tysiące u rato w ał i
zdrow iem przypłacił! Byłoby dzieciń
44
stw em , dalibóg, mieć jakiekolw iek
skropuły, mój Jasiu!—ją ł przekonywać,
trzym ając dłoń Ja n a w sw ych rękach.
Dzieciństwo, dalibóg! Niechże pani d o
brodziejka powie!— zw rócił się do p a
ni Olszyńskiej.
— Sami się zaofiarowali z pomocą—
odezw ała się sta ru sz k a —a ja... przy
jęłam ...
— Nie m a przeto o czem mówić.
Trudno się było przecież pytać cię o
zdanie, gdyś w alczył między życiem
a śm iercią. A tyś się kogo pytał! hml
Skoczyłeś w ogień na ra tu n e k i basta!
— Za to się nie płaci—odezwał się
zwolna, ale z naciskiem Olszyński.
— A któż mówi o zapłacie?! Speł
niłeś ty swój obowiązek — ba! obo
wiązek, bohaterskie w aryactw o, panie,
— pozwól i innym wypełnić, co do nich
należy—naciskał Bruzdowicz. — Z resz
tą, to nie ja k a ś łaskaw a filantropia.
Przytem mylisz się grubo, je śli są
dzisz, że tu oddziałał jakiś przym us
moralny... Słowo honoru! Nie adoruję
ja ich, ale... co spraw iedliw ie, to sp ra
wiedliwie!..
— Pan ad m inistrator osobiście skła
dał nam dowody wielkiej życzliwości
45
podczas tw ej choroby, Jasiu!—w trąciła
teraz matka.
— P a n H orst codziennie byw ał —
dorzuciła W ala.
A panna W anda dodała łagodnie:
— Nie trzeb a ludzi sądzić zbyt s u
rowo.
Olszyński spojrzał na nią z ro zrzew
nieniem. Pow iódł rę k ą po czole, ode
tch n ął z głębi piersi.
— Chorem u w iele w ybaczyć p o
trz e b a —przem ów ił z odeieniem żalu.
Potem nachyloną nad nim m atkę
przyciągnął blizko u st swoich i rzekł
z przym ileniem :
— Czy im m ateczka podziękow ali
za mnie?
Do salonu wchodził H o rst z Kurzbachem i Słodowskim.
— O wilku mowa! — wesoło pow itał
w chodzących pan Bruzdowicz.
K urzbach rzucił badawczo okiem
po otoczeniu, skłonił się paniom i co
prędzej podszedł do Olszyńskiego.
— N areszcie—zaczął, ujm ując rękę
Jana, k tórą ten do uścisku w yciągnął—
wolno mi je s t pana zobaczyć i po
dziękować... Nie moja wina, że się
spóźniłem... ale m am a—tu w skazał na
panią Olszyńską— tak broniła dostępu,
4G
że do tej pory zaw sze odpraw iano
m nie z k w itk iem .. Tak... tak... W y
bacz pan przeto, źe teraz tak obcesowo
i może nie w takiej, jakbym chciał, for
mie, załatw iam się z długiem w dzięcz
ności i przyjm ..
P o trząsn ął trzym aną dłonią kordyalnie. Głos K urzbacha brzm iał dono
śnie, pewnie, z w ydatnym odcieniem
serdeczności. W ygłoszone zdania pły
nęły z pośpiechem , znam ionującym
szczery poryw lub uprzednie przygo
towanie.
Olszyński, zakłopotany, próbow ał,
przerw ać kilkakrotnie, lecz nadarem nie.
W reszcie, odpłacając za uścisk u ści
skiem, rzekł poważnie:
— Jeżeli o osobisty między nam i
rachunek idzie, to ja w łaściw ie jestem
pańskim dłużnikiem.
Głos mu drżał, na tw arzy rozsiadło
się w zruszenie. H orst w ym aw iał się
od w szelkiej podzięki gestem , zaś pan
Bruzdowicz, na którego czułe sceny
oddziaływ ały niezm iernie, siląc się na
żartobliw ość, przem ów ił do stojącego
na uboczu Słodowskiego:
— Chemiku! chodźże i pan do tró j
ki. Popłaczecie się razem . J a tym
47
czasem poproszę szanow ną gosposię
o herbatkę.
— Waiuniu! — przypom niała pani
Olszyńska. Poczem obydwie zakrzątnęły się przy stole, zapraszając.
Niebawem całe tow arzystw o, z w y
jątkiem Jana, zasiadło do h erbaty.
Jan posiedział jeszcze chw ilkę n a k a
napie, ale czując się osłabionym doznanem i w rażeniam i, pożegnał to
w arzystw o i przeprow adzony przez
Słodowskiego, u deł się do swego po
koju' na spoczynek.
— Zatem interes ubity—odezw ał się
teraz wesoło do siedzącego obok K urzbacha, Bruzdow icz.— Byle pogoda do
pisała, za dni p arę w ypraw im y n asze
go pacyenta w św iat.
— Serdecznie się cieszę — odrzekł
na to Horst.
A pani Eufem ia zauważyła:
— Powinien jed n ak ktoś chorem u
w drodze tow arzyszyć.
— Gdyby nie zajęcie... ja sam... —
przem ów ił K urzbach.
— Możeby pan Słodowski — n a p o
m knęła doradczo W anda, oglądając
się za chemikiem, który jeszcze nie
powrócił.
48
— P an Stanisław! Jasiow i byłoby
bardzo przyjem nie— potaknęła m ilczą
ca dotychczas W ala.
W źrenicach H orsta zaśw iecił odbłysk chytrej radości. P rojekt W ali
był mu bardzo na rękę. Lekcew ażył
sobie w duchu takiego jak Słodowski
ryw ala, ale chociaż obecność chem ika
była mu konieczną w w ielu razach,
rzekł, rzuciw szy okiem na W alę.
— Ze swej strony zgadzam się chę
tnie na projekt pani, kilka dni m oże
my się w cukrowni obejść bez pana
Słodowskiego. N ajchętniej go w yrę
czę.
Lecz pan Bruzdowicz przeciął kwestyę, ofiarując się tow arzyszyć Janowi.
— Miałem w yjechać później. W szyst
ko jedno, przyspieszę w yjazd. Chy
ba, że mnie moje panie nie puszczą.
Na te słowa, W anda pow staw szy
szybko, podbiegła do ojca i łasząc się
ja k kotka, obsypyw ała siw ą jeg o gło
wę pocałunkam i. On, bronił się niby
uśm iechem , pow tarzając:
— Tylko żadnych spraw unków . W y
m aw iam sobie! Jadę w charakterze
siostry m iłosierdzia, nie komisyonera...
Ż adnych spraw unków ...
W idzę już
z miny ciotki, że o sążnistej konotatce
49
m yśli—zażartow ał w końcu z pani Eumefii.
T a żachnęła się z udanym gniewem ,
ale na sprzeczkę nie było czasu,
bo w łaśnie pani Olszyńska w ystąpiła
z dziękczynieniem , a rów nocześnie uka
zał się we drzw iach w racający do to
w arzystw a Słodowski, który usłysza
wszy, o co idzie, rzekł z prostaczą
otw artością:
— Jabym Janow i dodał jeszcze in
nego Anioła Stróża.
P anna Bruzdowiczówna spiekła raka.
H orst uśm iechnął się irocznie, spo
glądając w stronę panny O lszyńskiej.
T a bez zastanow ienia przycięła:
— W łaśnie przed chw ilą mówiliśmy
o... Aniele Stróżu.
— Którym m iał być p an —dokończył
K urzbach przygryzając wargi.
Słodowski, pom iarkow aw szy się, po
ta rł czuprynę.
W ala w ybuchnęła śmiechem.
— Oj dziecko! dziecko!—skarciła s ta
ruszka, robiąc Słodowskiemu miejsce
przy stole.
Rozm owa potoczyła się teraz w e se
lej- Żartow ano z siebie naw zajem .
N ajczęściej dostaw ało się chemikowi,
którego panny stale „Aniołem Stró4
50
żem “ sekowały. P rzy łączał się do nich
niekiedy K nrzbach, rzucając dowcipne
półsłówka, o ile nie um iał dotrzym y
wać placu Bruzdowiczowi, który go
na polityczną dysputę w yciągał.
Horst słuchał z roztargnieniem wy
wodów Bruzdowicza, potakując bez
m yślnie we wszystkiem , czem bez
wiednie skaptow ał sobie serce starego
szlachcica do tego stopnia, że kiedy
R urzbach pożegnawszy tow arzystw o
wyszedł, zaczął go wychwalać.
— Szczególniejsza rzecz, ja k się zu
pełnie odrodził od ojca. Niemca ani
śladu... Złote serce, a głow a otw arta.
Jak dłużej między nami pobędzie...
Pani Eufem ia przerw ała:
— Gldyby się tak jeszcze w okolicy
ożenił.
— Bardzo dobra p a rty a —zauw ażyła
pani Olszyńska z przekonaniem.
W ala w ypiła pół szklanki herbaty
duszkiem.
V.
P an
dobre
wnili,
racya,
Bruzdowicz przywiózł bardzo
wieści. W iedeńscy lekarze u pe
że operacya udać się musi, a kuchociaż potrw a dość długo, po
51
m yślnym stanowczo uwieńczona będzie
skutkiem.
Jakoż w parę dni potem , jeden
z uproszonych o to lekarzy nadesłał
telegraficzne zawiadom ienie o szczę
śliwym przebiegu operacyi, a następnie
listowny opis szczegółów, z doniesie
niem o wybornym stanie pacyenta.
Około Bożego N arodzenia odebrała
pani Olszyńska pierw szy list, pisany
ręk ą syna.
Radość była wielka.
Jan potw ierdził w ysyłane poprze
dnio wiadomości, czuł się dobrze, m a r
twiło go jedynie, że z porady lekarzy
nie może opuszczać m ieszkania przed
zupełnem wygojeniem nerw u ocznego,
co w najlepszym razie p otrw a jeszcze
kilka tygodni.
O dtąd co tydzień nadchodziły po
dobne listy. Ja n pisał do matki, do
Brzostowa, do Słodowskiego, dopytu
ją c s:ę o w szystkich i wszystko, pro
sząc o częste i obszerne odpowiedzi.
I szły zapisane szczelnie ćw iartki
codziennie praw ie do kliniki w iedeń
skiej.
Pani Olszyńska, pomimo tęsknoty za
ukochanym synem, w każdym liście,
pełnym m acierzyńskich przestróg, p ro
52
siła, aby nie przyspieszał przedv\cześnie przyjazdu, radząc przeczekać do
cieplejszej pory, do wiosny. „Mój J a
s i u — kończyła zwykle uspakajająco —
nie troszcz się o ranie, o W alę Zo
staw iłeś nas pod dobrą opieką. Zacny
pan Bruzdowicz, W anda, pan S tani
sław, pan Horst, otaczają nas tak ą
opieką, źe niczego nam nie brakuje,
chyba ciebie, mój drogi! Ale, mój Jasieczku, ja wolę czekać, czekać... by
leś nam zupełnie zdrów powrócił.
G niew ałabym się bardzo, gdybyś in a
czej postąpił. Ja chcę tego... ja pro
szę o to, mój drogi...“
Nieraz jednak przy pisaniu słów ta
kich łza szczera padała na papier
i tłum ione w estchnienie wydobywało
się z piersi staruszki. Nieraz, po w y
praw ieniu listu na pocztę, padała Ol
szyńska na kolana, m odląc się gorąco,
aby jej Najwyższy prędko a szczęśli
wie syna pod dach powrócił.
P rag n ęła tego, nie tyle dla siebie s a
mej, ile dla W ali, zauważywszy z p rz e
strachem , źe w trzpiotow atem , nazbyt
nieraz w esołem dziewczęciu zaszła j a
kaś nie d ająca się niczem wytłóm aczyć zmiana.
53
Zdarzyło się nieraz pani Olszyńskiej
spotkać córkę siedzącą w kąciku ze
sm utną zadum ą na tw arzy, z obliczem
bezm yślnie utkw ionem w punkt jeden.
Na widok m atki zryw ała się nerwowo,
b rała porzuconą robotę do ręki, lub
zakręciwszy się po pokoju, wybiegała,
nie mówiąc słowa. Czasem znów bu
dziła się w niej nien atu raln a w esołość.
Siadała do fortepianu, w ygryw ała n aj
skoczniejsze polki lub walce, albo też,
przypadłszy do rąk staruszki, obsypy
w ała je gorącem i pocałunkam i, szep
cząc zadyszanym głosem:
— Moja ty m ateczko złota! serdecz
na, jedyna! Czy ty bardzo kochasz
sw oją Walę!
— Zkądże to pytanie! moje dziecko?
kocham... k o c h a m — u spakajała w tedy
staruszka, przytulając złotą główkę
W ali do u st drżących z obawą.
Przytrafiało się to parę razy. Po
czątkowo sądziła pani O lszyńska, źe
niepokój o Ja n a tak ujem nie oddzia
ływ a na w rażliw ą n atu rę Wali, po
niejakim jed n ak czasie przyszła do
przekonania, że po za tro sk ą o b rata
tkw ić musi inna jeszcze ja k a ś przy
czyna.
54
Zw ierzyła się z tom przed panią
Eufemią, opowiedziawszy szczegółowo
swoje obawy.
Ta, w ysłuchaw szy, po krótkim n a
myśle zauw ażyła tonem pocieszania:
— Moja pani! W wieku Wali... cóż
dziwnego... my przechodziłyśm y toż
samo... Może się kim zajęła?
Olszyńskiej podobne przypuszczenie
nie przyszło nigdy do głowy. Zanie
pokojona, w yrzekła z powątpiewaniem :
— Ale w kim? Nikt u nas praw ie
nie bywa...
— A pan Stanisław! pan... Słodowski—napom knęła pani Eufemia.
Z piersi Olszyńskiej w yrw ało się
westchnienie. Domysł był praw dopo
dobnym Słodowski byw ał codziennie,
często rozm aw iał z W alą na osobności,
a dla całego domu okazyw ał tyle
szczerej przyjaźni, i e m ożna go było
rzeczyw iście o „zam iary“ posądzić.
I w gruncie rzeczy niktby nie miał
nic przeciw tem u, a najm niej sam a
Olszyńska, która Słodowskiego za j e
go przyjaźń dla Jana* pokochała, jak
drugiego syna.
Nie próbow ała też przeczyć, lecz
z całą otw artością w yznała, „że gdyby
i
55
to było praw dą, byłaby bardzo szczę
śliw ą...“
Poczem obiedwie panie, odbywszy
na ten tem at w alną n arad ę, postano
wiły, działając z całą ostrożnością,
w najw iększej tajem nicy, w ysondować
praw dę.
Odtąd staru szk a zaczęła daw ać pil
niejsze baczenie na w zajem ny sto su
nek W ali i Słodowskiego, który zawsze
jednako serdeczny, w ylany, każdego
w ieczora podawnemu zachodził w od
wiedziny.
Często tow arzyszył mu H orst Kurzbach i wówczas bywało najw eselej.
W ali w racał figlarny hum or, ożyw iała
się, dowcipkowała, pcdźartow ującz che
mika, patrzącego w je j oczy ja k w obra
zek święty.
W staruszce serce rosło. Była p ra
wie pew ną, że dom ysł pani Eufemii
m iał zupełnie słu szn ą podstaw ę.
Pew ność ta w zrastała z dniem k aż
dym.
Tym czasem w cukrowni szło pozor
nie wszystko zwykłym trybem . K am
pania była na ukończeniu. P la n ta to
rzy zaczęli odnawiać kontrakty.
Zboże po Nowym Roku spadło je
szcze w cenie, ten i ów potrzebow ał
56
pieniędzy, każdy przeto spieszył do
cukrowni po zaliczkę. A zaliczki w y
dawano teraz, stosow nie do ro zp o rzą
dzenia adm inistratora, w zwiększonej
normie. To niejednego zachęciło. Przytem Bruzdowicz zaniechał na razie
opozycyi. Polubiwszy napraw dę mło
dego dyrektora, nie chciał mu z s a
mego początku staw iać trudności, nad
to straty, jakie fabryka poniosła w sku
tek wybuchu, skłoniły go po części do
zmiany wymagań.
Nie zobowiązując się przeto do ni
czego na przyszłość, podpisał umowę
na daw nych w arunkach, zastrzeg ając
jednak stanow czo w rozmowie z H o r
stem , „że na przyszły rok, da Bóg do
czekać, nieodw ołalnie zażąda podwyż
ki.“
Młody K urzbach zobowiązał się ze
swej strony dołożyć w szelkich starań,
aby w niedalekiej przyszłości módz pla n
tatorom korzystniejsze ofiarować w aru n
ki. Na początek już zwiększył procent
wydawanych wytłoków i m elasy, w y
dzielanych poprzednio ba*rdzo skąpo.
U stępstw o to, na korzyść plan tato
rów uczynione, jako też pow iększenie
zaliczki na m órg zakontraktow anych
buraków, usposobiło ogół interesantów
57
dla nowego dyrektora bardzo dobrze.
W rozmowach, toczonych na ten te
m at po okolicznych dw orach, w yrósł
H orst K urzbach na człow ieka dobrej
woli, który odmiennym niż ojciec po
stępow ać zam ierza torem . Uznanie,
jakiem go darzył Bruzdowicz, z czem
się stary szlachcic nie taił, szlache
tny postępek z Olszyńskim, układność
w obejściu, zjednały mu w końcu naj
oporniejszy ch. W iedziano przytem , że
i w sam ej fabryce inaczej się teraz
dzieje.
— W ziął podobno niemców w k a r
by—pow tarzano sobie z zadowoleniem
przy sposobności, co rów nież nie m o
g ło się nie mogło się niepodobać, a po
c eę ści było praw dą.
W sam ej rzeczy, H o rst K urzbach
mniej przestaw ał ze w spółrodakam i
a w stosunkach służbowych traktow ał
ich chłodno i wyniośle.
Zdarzyło się, że parę razy n a rz u
cającem u się ze swojem zdaniem b u
chalterow i przyciął głośno ostrym
tonem:
— Nie m ieszaj się pan w niesw oje
rzeczy. Nie potrzebuję doradców.
Coś podobnego spotkało rów nież maszynm ajstra K notza i k asyera, ogół
58
zaś dozorców karcił surowo za n a j
m niejsze przew inienie.
Był to naw et w pojęciu Gźyckiego,
który niemniej m iał obecnie utrudnio
ny przystęp do osoby dyrektora, kurs
nowy, a zupełnie niepożądany.
W spółplem ieńcy sarkali głośno, a że
wszystko musi mieć swoją, przyczynę,
zaczęto śledzić d y rektora i o statecz
nie odnaleziono zrozum iały dla w szyst
kich powód takiej raptow nej zm iany
postępow ania.
In try g a polska nie daw ała rodakom
Bism arka spokoju n aw et w dziedzinie
przem ysłu.
W rzeszy obrażonych zaczęły teraz
krążyć najprzeróżniejsze wieści o s to
sunkach młodego K urzbacha z O lszyń
skimi. W kółku domowem rozpraw ia
no otw arcie, że dyrektor kocha się
w W ali. Matki i córki były oburzone,
zw łaszcza K notzow a, która od czasu
balu jubileuszow ego niechętnym już
na Olszyńskich spoglądała okiem. Do
szło do tego, że przy spotkaniu zacze
piano Słodowskiego dwuznacznem py
taniem o „zdrowie panny O lszyńskiej.“
Chemik, nie podejrzew ając złośliwo
ści, odpowiadał dobrodusznie, tłóm acząc sobie tę niebyw ałą dotąd u p rz e j
59
mość „niem iaszków “ chęcią przypodo
bania się Olszyńskim, z którym i teraz
dyrektor tak dobrze żyje.
I nie raziło go to bynajm niej.
Do dworku Olszyńskich, na szczę
ście, nie dochodziły długo te uw ła
czające wieści.
Olszyńskie, po wyjeżdzie Jan a, ż y
ły w w iększem jeszcze niż poprzednio
odosobnieniu, nie byw ając po za ko
ściołem i Brzostow em nigdzie; prócz
Bruzdowiczó w, Słodowskiego i H orsta
nie przyjm ując u siebie nikogo.
N aw et z Gżyckim, który dawnem i
czasy zachodził niekiedy, widywały się
rzadko.
Ten zresztą nie poważyłby się na
żadną aluzyę.
W ielkie też było zdziwienie sta ru sz
ki, gdy pew nego dnia z sam ego rana,
zaszła do niej z w izytą żona Maszynm ajstra, pani Knotzowa.
W ali natenczas nie było, gdyż W an
da, będąc poprzedniego dnia, zab rała
ją do Brzostow a. Osam otniona s ta
ruszka przyjęła niespodzianego gościa,
rad a w duchu, źe będzie m ogła z kim
p arę słów wymienić.
Knotzowa, w ygłosiw szy n a w stępie
kilka zdawkowych komplimentów, po*
60
częła się w ypytyw ać o W alę, ubole
w ając łam aną polszczyzną, źe „kocha
nej, drogiej, m ilutkiej panny O lszyń
skiej“ nie zastała.
— Bo, mam naw et m aleńki interesik—mówiła, p rzerzucając kartki alb u
mu, w którem znajdow ała się duża ga
binetow a fotografia młodego Kurzbacha z podpisem „przyjaciel“ — prośbę
do córeczki szanownej pani.
— Jakąż? — sp y tała staruszka, nie
tając zadziwienia.
K notzow a zakręciła się na kanapie,
zm rużyła św idrujące oczy, przystroiła
tw arz w w yraz sztucznego zakłopo
tania.
Pani Olszyńska ponowiła pytanie:
— Czemże możemy służyć? Do
prawdy, nie domyślam s ;ę...
— Ach, droga pani! — zaczęła teraz
K notzow a z uśm iechem tajonej złośli
wości. — Ach droga pani! Nie wiem,
od czego zacząć, niechże się pani za
m oją śm iałość nie pogniewa... ale isto
tnie... bez poparcia szanownych pań...
P rzerw ała znowu, badając, jak ie po
czątek przem ów ienia w yw arł w raże
nie. Olszyńska, nachylona cokolwiek,
słuchała spokojnie, pogodnie, spoglą
dając na mówiącą.
61
Po kilku głębokich w estchnieniach
dokończyła:
— Mąż mój, równie jak syn pani,
zapadł na zdrowiu. Chciałabym, żeby
na jaki m iesiąc w yjechał o d począć..
Inni przecie po parę miesięcy siedzą...
Ale dyrektor ani słyszeć nie chce
o urlopie... Rzeczywiście zajęcia je s t
teraz przy m ontowaniu nowego kotła
wiele...
— Skoro Ja ś w róci—z chęcią męża
pani z astąp i—w trąciła staruszka.
— O droga pani! — w ym aw iała się
Knotzowa — tego nie śm iałabym w y
magać. Z resztą syn pani dobrodziej
ki zapewne czas jak iś jeszcze zabaw i,
a mój stary tak potrzebujel tak po
trzebuje!..,
— Możeby w takim razie pan Słod o w sk i..—napom knęła Olszyńska
— O to już mniejsza... Roboty zaa
wansowane. Gdyby tylko pan d y rek
tor zechciał uwzględnić...
W zięła Olszyńską za rękę.
— Pani złota! pan K urzbach bywa
u państw a codziennie. Prosiłabym o ży
czliwe słówko... pani... panny Wali
przedew szy stk iem ..
Staruszka, chociaż nie dom yślała się
się ukrytego znaczenia tej prośby,
G2
nie chciała przyrzekać, uw ażając, źe
pośrednictw o w tym wypadku byłoby
poniekąd nadużyciem względów życzli
wego człowieka.
Zaczęła tedy grzecznie tłóm aczyć,
że w spraw ach fabrycznych rzadko
rozm aw iają z K urzbachem , wątpi p rz e
to, czy w tym razie w staw iennictw o
odniosłoby pożądany skutek.
— Pan K urzbach w ydaje mi się
w tych spraw ach bardzo absolutnym —
m ówiła tonem grzecznej wym ów ki —
m ógłby się obrazić. Z drugiej strony
jestem przekonaną, że gdy się go o co
w prost poprosi, me zw ykł odm awiać.
— Oi nie wszystkim! nie w szystkim —
nacierała K notzow a.—D yrek to r u p rz e
dza się do ludzi, a do mego m ę
ża w łaśnie je s t uprzedzony — w tr ą
ciła z żalem- — Inaczej nie pow a
żyłabym się trudzić szanow nych pań...
Ale wiem, czuję, że od tego wszystko
zależy. Jestem pewna, pow tarzam , że
jedno słowo drogiej panny Wali...
Spojrzała znacząco i dokończyła:
— Piękne oczy wiele mogą.
Słowa te były naw et dla dobrodusz
nego um ysłu Olszyńskiej zgrzytem ,
którego nie m ogła nie pojąć. Jakoż
chm ura niesm aku i odczutej obrazy
63
powlokła spokojną dotychczas tw arz
staruszki.
Pow stała i rzekła zimno:
— Mylnie panią o naszych sto su n
kach z dyrektorem poinformowano.
Ani ja, ani moja córka — dodała z n a
ciskiem — nie umiemy w ten sposób
skarbić sobie niczyich względów.
— Ależ droga pani!—przerw ała Knotzowa, zrobiwszy przerażoną minę.—
Jak dzieci kocham, nie m yślałam nic
złego... któżby śm iał przypuszczać! tak
mi się samo z u st wyrwało... O dro
ga pani!
W yrzuciła cały potok w ykrzykni
ków. Ale staru szk a zimniej odparła:
— Nie mówmy więcej o tem.
I nie zw ażając na siedzącego upor
czywie na kanapie gościa, zaczęła
uprzątać-pokój, p rzestaw iając m achi
nalnie różne graciki z komody na stół,
ze stołu na komodę.
W ysilała się na chłodny spokój,
choć w sercu m iała gorycz i ból.
K notzow a po chwilowem milczeniu
ponowiła ekskuzę, poczem z całą uniżonością, pożegnaw szy ham ującą z tr u
dem rozżalenie Olszyńską, wyszła.
S trzał był celny.
64
Po odejściu Knotzowej padła O l
szyńska na kanapę. Ból szarpiący w y
pełnił pierś staruszki, nieuchw ytny
przestrach zaw ładnął sercem . Usiło
w ała skupić przesuw ające się błyska
wicą złowrogie myśli. Zjadliw e słow a
otw ierały przed nią całą otchłań gorz
kich, w strząsających przypuszczeń...
B roniła im się rozpaczliwie całą
głębią m acierzyńskiej ufności, a je
dnak w miarę, ja k sobie uprzytom nia
ła każdą chwilę obecności młodego
K urzbacha, nie m ogła oprzeć się bez
w iednem u przygnębieniu. Było coś,
czego dawniej nie dostrzegła, co
w poczciwości swej inaczej tłóm aczyła, a ludzie inaczej pojęli.
Nie w ątpiła, że to tylko pozory, że
w gruncie rzeczy nic złego stać się
nie mogło, lecz i te powierzchowne
oznaki zatrw ożyły stro sk an ą m atkę
niepom iernie.
Długi czas p rzesiedziała w zam y
śleniu, rosząc pom arszczoną tw arz
łzami, w reszcie doznała niejakiej ulgi.
Groźne widmo zakazanego owocu za
częło stopniowo m aleć, podejrzenia
słabnąć, a na ich m iejsce w ystępow ał
tylko potężny żal do ludzi, co się na
dobrą sław ę jej dziecka targ n ąć śmieli.
65
— D la złych wszystko złem — my
ślała, przypom niawszy sobie, że pierw
szy Słodowski, którego uczucia nie po
zostaw iały żadnej wątpliwości, byłby
to „coś“ zauw ażył — W ala trzpiot! to
prawda... ale Stanisław .,, tacy p rze
czuw ają zwykle... Nie! nie! to być nie
może! Czego to ludzie nie w y m y ślą ..
Uspokoiła się znacznie, mimo to j e
dnak na dnie duszy pozostać m usiała
jak aś gryząca w ątpliw ość, gdyż kiedy
W ala, wróciwszy wieczorem z Brzostówa, zaczęła się w edług zwyczaju
trzpiotać, staruszka napom niała z po
wagą:
— Moje dziecko! trzeb a więcej zw a
żać na siebie. Mógłby ktoś za złe
mieć zbytnią wesołość. Ludzie ludź
mi! sądzą powierzchownie, nie p atrząc
głębiej... *
Twarz W ali w jednej chwili oblał
rum ieniec.
P rzysunęła się trw ożli
wie do matki, śliczne oczy zam gliły
się żalem . Staruszka pogładziła jej
włosy, pow tarzając:
— T rzeb a być uw ażniejszą. Bywa
u nas pan Słodowski... człowiek cichy,
zacny bardzo... bardzo... Mogłoby mu
się to nie podobać...
5 -
66
W ala w ydęła w argi, spłoszony to
nem przem ów ienia m atki figlarny uśmiech prześlizgnął się znów po za
rum ienionej tw arzyczce. Malinowe u sta
szepnęły:
— P an Słodowski? A cóż panu Słodow skiem u do mnie... mateczko!
S taruszka pogroziła żartobliw ie.
— Alboż nie widzisz, dzieciaku, że
on na seryo myśli...
P ierś W ali zafalow ała silniej i p rzy
śpieszonym oddechem w ybiegły słowa:
— Niech sobie myśli! niech sobie
myśli!
'P rzesunęła rę k ą po czole i pierz
chła do drugiego pokoju.
Teraz w przekonaniu pani O lszyń
skiej nie ulegało najm niejszej w ątp li
wości, że W ala zajęta Słodowskim.
To w stydliw ie wyrzeczone: „niech
sobie m yśli,“ ten rum ieniec i ucieczka
na sam ą w zm iankę o chemiku, były
dla staruszki jasn y m dowodem, że do
m ysły pani Eufem ii i jej w łasne spo
strzeżenia nie są dalekiem i prawdy.
Z astanaw iając się, przypom niała so
bie, że i ona niegdyś, kiedy niebosz
czyk ojciec Jan a sta ra ł się o je j rękę,
n a sam dźwięk drogiego im ienia p ierz
chała onieśm ielona, kryjąc w zru szają
67
cą radość przed okiem najbliższych.
A i to sobie przypom niała, że ta w ła
śnie nieśm iałość była powodem, że ją
posądzano o skłonność do innego mło
dego człowieka, dla którego przecież
nic, prócz życzliwej przyjaźni, nie
miała.
W łasne wspom nienia utuliły do re
szty wszelki niepokój, wobec czego
uw ażała za stosow ne zataić zupełnie
przed córką bytność K notzow ej.
Po co bez celu m artw ić biedne dziec
ko złośliwą plotką? Udzielone o strze
żenie wydało się staruszce na razie
w ystarczającem . W przyszłości, dia
zapobiegnięcia jakim kolw iek niew cze
snym przypuszczeniom , p o stara się,
aby podczas w izyt dyrektora nie zo
staw iać W ali sam ej, a potem... potem...
niechno tylko Jaś wróci, to się i w szyst
ko skończy. Pow ie mu całą praw dę,
Jaś w ybada Słodowskiego i...
T ą m yślą żyła, a oswoiła się z nią
do tego stopnia, iż czasem w ydaw ało
się jej, że to w szystko już było, mi
nęło, tylko ona z wielkiej radości za
pom niała i po daw nem u oczekuje je sz
cze.
I tak upływ ał dzień za dniem.
VI.
W iosna w racała w cześniej niż zw y
kle. Już na W ielkanoc zazieleniły się
pęki w ierzbiny, w ystrzeliły po mie
dzach kępki pierw iosnków i m acie
rzanki, w ogródku Olszyńskich gałązki
wisien okryły różowo-białe pęki, a r a
zem z pow racającem ciepłem nadszedł
list od Jan a, że najdalej za dw a tygo
dnie pow ita ukochanych.
Pani Olszyńska liczyła godziny, mi
nuty praw ie, dzieląc się z każdym ra
dosną wiadomością:
— Już... już!
W szyscy też oczekiwali tej chwili
z niekłam anem pragnieniem . W ieczor
ne pogaw ędki w dworku Olszyńskich
dźwięczały toraz ustaw icznie: Jasiem ,
panem Janem , naszym kochanym pacyentem!
Przygotow ano uroczyste przyjęcie.
Słodowski m iał w yjechać na sp o tk a
nie, a pan Bruzdowiez in gratiam po
w rotu w ypraw iał przyjacielską fetę.
— Co się odwlecze to nie uciecze—
zapowiadał — mieliśmy się zabawić
przed tym nieszczęśliw ym wypadkiem ,
pow etujem y sobie teraz.
A pani Eufem ia, która m yśl w ysw a
tania W ali za Słodowskiego wziąw szy
do serca, przy każdej sposobności w y
stępow ała z m atrym onialnym projek
tem, parę razy szepnęła na ucho Ol
szyńskiej:
— Dobrzeby było, żeby się tak przed
przyjazdem pana Ja n a oświadczył. By
łaby" to praw dziw a niespodzianka,
A nic ta k nie krzepi, ja k dobra w ia
domość...
— Moja pani!—odpow iadała sta ru
szka, z pobożnem w estchnieniem wzno
sząc oczy ku górze. — Moja pani! d a ł
by Bóg, dałby Bóg! ale ja nie chcę
żadnego nacisku wywierać... Niech się
samo ułoży...
Ale nie było w tern pow iedzeniu
praw dy zupełnej.
Gorąco pragnąc tego związku, pani
Olszyńska sta ra ła się, ułatw iając zbli
żenie, dopomagać, aby „się to jakoś
i jaknajprędzej ułożyło.“
Coraz więcej dla Słodowskiego s e r
deczna, trak to w ała go z w ylaną p o u
fałością, nieomal ju ż jak członka ro
dziny, dla którego nie m a się żadnych
tajem nic. Naum yślnie też, ilekroć za
chodził, zostaw iała go sam na sam
z W alą, oddalając się pod jakim kol
7°
wiek pretekstem z pokoju. W yszedł
szy, z bijącem sercem oczekiwała, ryc.hło-li za nią wbiegnie zapłoniona W a
la z okrzykiem:
— Matuchno! ja k a ja szczęśliwa! już..,
j u ż ...
Ani na chwilę nie w ątpiła, że to kie
dyś nastąpić musi.
— W yraźnie m ają się ku sobie —
rozm yślała nieraz. — Tylko obojgu na
śm iałości zbywa.
Czasami przy staw ała pod drzwiam i,
podsłuchując. 0 czem też rozmawiają?
P odglądała przez szpary, przez d ziu r
kę od klucza.
Ale za każdym razem spotykał s ta
ruszkę zawód.
Siadywali w pew nem oddaleniu od
siebie. W ala m achinalnie liczyła „ocz
k a “ szydełkow ej roboty, chemik, uśm ie
chnięty słodko, prztykał w palce lub
gładził jeżo w atą czuprynę, rzucając
niekiedy półsłów ka, na które otrzym y
w ał zwykle obojętną odpowiedź.
Gniewało to staruszkę.
— Siedzą, ja k trusie! Do czego to
podobne!
^
I chrząknąw szy na ostrzeżenie w cho
dziła niby z ciekaw ością pytając:
71
— O czemże to państw o tak zawzięcie
rozprawiacie?
Ale zaraz nie m ogąc się utrzym ać
w przybranym ch arakterze, dodaw ała
z napom nieniem:
— M ogłabyś też, W alu, dać pokój
robocie. P an Słodowski chyba nie cie
kawy!
Chemik, zaw sze pogodnie u śm iech
nięty, odpow iadał bezm yślnie:
— I owszem i owszem...
I robił miejsce staruszce, któ ra przy
siadłszy na chwilę, znów po niejakim
czasie wychodziła, z pocieszającem
przekonaniem :
— Może teraz...
Sceny takie pow tarzały się praw ie
codziennie. Codziennie też odradzały
się nadzieje, tak, źe w końcu p o jaw ie
nie się chem ika było dla staru szk i
zw iastunem pożądliwie w yczekiw anej
chwili.
— Już dziś, ju ż dziś, napew no—m y
ślała, obrzucając badaw czem okiem
nadchodzącego gościa. — Ma minę b ar
dzo seryo...
Ręce jej drżały przy powitaniu.
. A i chemikowi przy pow itaniu serce
nieraz zabiło młotem,
72
Nieraz, kiedy z synowskim szacun
kiem przykładał u sta do w yciągniętych
przyjaźnie rą k staruszki, kiedy uczuł
w ejrzenie w patrzonych w siebie oczu
poczciwych, tracił rów now agę, opusz
czała go zwykła trzeźw ość, gorączko
wy poryw w ypełniał pierś. I w tedy,
tylko wybuchnąć! tylko do nóg się rz u
cić! i prosić, i żebrać, i skam łać:
— Matko! dajcie córkę... na zbaw ie
nie duszy, dajcie! Nikt jej bardziej
mocno nie ukocha, zacniej nie usza
nuje, matko! P ies w ierniejszym nie
będzie, gołąb serdeczniej nie utuli...
Dajcie! bo dłużej serca nie wstrzym ać!
Nie odtrącajcie! matko!
Lecz zanim rozfalow ana m yśl zdo
łała objąć zrodzoną w sercu prośbę,
nim słowa ukuła, przejm ow ał go naw skroś lęk dziwny, tłum ił, odw racał na
w spak rozbujało przed chw ilą chęci...
Chemik zw ieszał głow ę i wchodził
z uratow aną nadzieją, milczący, z do
brodusznie uśm iechniętem obliczem,
z duszą, w której teraz bojaźń przed
wielkiem szczęściem huczała głuszącem wszystko:
— Nie! nie! nie! Gwiazdki z nieba
zachciało ci się chłopie! a zasię! Nie
tykaj, b'o ci popatrzeć nie pozwolą!
73
Nie tykaj! Źrenice ci w ypatrzeć w ol
no, ale więcej nic! nic! nic! Spłoszysz...
zamigoce... zniknie. A tobie Pędzie
ciemno, strasznie ciemno... Ciemniej
niż teraz, gorzej niż teraz... straszniej...
Ąle i taka rezygnacya rodziła się
w umyśle Słodowskiego nie zawsze,
jedynie w chwilach wielkiego n a p rę
żenia. Potem m ijała i w tedy ogarniał
go żal i ja k a ś niechęć do sam ego sie
bie«
— Głupcze jakiś koronny, Stachu! —
rozm yślał po niewczasie, tłukąc dłonią
po szerokiem czole. — Skończyłbyś raz
i basta! Poprosisz — dadza... A nie!
to... to...
T ego, coby się potem stało, nie do
pow iadał naw et w myśli, tylko krył
tw arz w ręce i stygł.
Mógł tak godzinami siedzieć bez
myśli, bez czucia.
Dopiero nadejście służącego budziło
go z tej m artw oty.
N astępow ała reakcya, skołatany o r
ganizm szukał w ypoczynku w m arze
niach lub pracy. Słodowski b ra ł c z a p
kę i wychodził na przechadzkę lub do
fabryki, gdzie ze zdwojoną energią
pracow ał. Przynosiło mu to doraźną
ulgę, przedew szystkiem staw ał się na-
74
pow rót sobą, m yślał na chłodno, p rz e
traw iał odczute w rażenia i przycho
dził do przekonania, że w całej tej
spraw ie on jeden je s t winien.
— Jużció—m yślał w tedy—nie umiem
się brać do rzeczy. Korona mi z gło
wy nie spadnie, bo je j nie mam. Zre
sztą, po co m a koniecznie spadać? By
łem się tylko w ygadać potrafił... W tern
sęk... T ak mi coś gębę zamyka, że
ani rusz! Z aniołem - bym prędzej umiał... Ale trzeba... trzeba... Choćby
mnie naw et nie tak kochała, to co? Ja
jej naw et o to nigdybym nie prosił...
może z czasem... sama... Byłem się
tylko m ógł wygadać, w ycisnąć to, cze
go tu... pełno, że g arścią brać, n a ży
cie starczy!
I bił się w piersi tą garścią, która
brać nie um iała, i z deterrainacyą ru
szał znów do dw orku Olszyńskich,
ucząc się po drodze słów takich: „co
to... no! czyste złoto, krew serdeczna!“
Oczy mu świeciły, tw arz prom ienia
ła. Umiał! Teraz na pewno powie. Co
będzie, to będzie! T rzym ał się ostro
do... progu. Na widok W ali nauka
szła w las. Słodowski bąkał o pogo
dzie, o burakach, o cukrze naw et. Ale
75
„czystego z ło ta “ nie m ógł wydobyć.,
może dlatego, że czyste.
Pot rzęsisty spływ ał mu z czoła...
nie m ógł. Gdzieś mu się słow a za
podziały, dźwięki pieszczone uciekły,
drżących w arg nie tknąw szy, choć je
łowił dyszącym, przyśpieszonym odde
chem. Skupiał ponlątane myśli, do
prow adzał do poiządku, zdobyw ając
się na heroiczną odwagę... już tylko
zacząć...
Gdyby nie kłębek różowej włóczki,
który w łaśnie w ypadł z cudnych r ą
czek W ali... kto wie?
Musiał przecie kłębek podnieść. Na
to tyle czasu potrzeba—zapom niał. N ie
dobrze je s t schylać się, gdy kto g o rą
co myśli. K rew zbiega z serca w s a
me skronie i trochę duszno. Łatw o
przytom ność stracić. A nim człowiek
przyjdzie do siebie...
To znów wejdzie ktoś, m atka... spoj
rzy przenikliw ie, choć czule, zagada,
zażartuje, aż się znów w szystkie szy
ki pom ieszają. Z konieczności trzeba
poczekać, upatrzyć sw obodną, zupełnie
sw obodną chwilę. N aw et lepiej pocze
kać, „ułoży się “ lepiej, pójdzie g ła
dziej. Byle tylko kto nie przeszko
dził.
76
Czeka, istny m łyn m ając w głowie.
Zam iast ż a ru —serce. W iruje, trze pod
czaszką, aż w oczach łupie! Już... już!
T ym czasem słychać czyjeś kroki!..
— Ż eby to!.. — k)ąć musi w duchu,
tak mu nie idzie. Znów przepadło.
Skrzypnęły drzwi. W chodzi H orst
K urzbach. T eraz już na nic!
Słodowskiemu przykro, bardzo p rzy
kro. Ale nie może przecież tego p o
wiedzieć. Godzina dziew iąta, p r z y
szedł o szóstej: tyle czasu zm arnow ał.
Nie przypuszczał, że już tak długo
siedzi. Kiedyindziej się pospieszy, ale
teraz trzeb a dać za w ygraną. Nie
wypada naw et okazywać niezadow ole
nia. Przykro może być tylko jem u...
Sam zawinił, więc sam cierpi. W do
datku W ala tak wesoła, uśm iechnięta,
tak patrzy ja k o ś inaczej... Dziwna
rzecz! Ile razy są w e dwoje tylko lub
choćby z m atką, nigdy się tak nie
śmieje... Chciałby, żeby się tak z nim
jednym weseliła!..
Ale co tam! śmiech nie przychodzi
na zawołanie. N aprzykład on sam te
raz nie potrafiłby się napraw dę w e se
lić, choć przecież m a tw arz uśm iech
niętą. Czemu się dziwić?! Nie będzie
się dziwił. Zresztą...
77
— To takie proste!— rozw aża. — Że
bym tak um iał gadać na poczekaniu,
ja k K urzbach, to co innego! Jem u
łatw o, w salonach wychowany, a przytem... lekko... plecie trzy po trzy...
A mnie... Tego, co jabym chciał po
wiedzieć, toby i on w ykrztusić nie p o
trafił—pociesza się.
Ale mu jakoś z każdą chw ilą b a r
dziej przykro.
Nie wie dlaczego, lecz czuje, źe mu
się dusza łzawi... Nie usiedzieć dłu
żej. Żegna się, bierze kapelusz... Chcą
go zatrzym ać. Pani Olszyńska zap ra
sza, a H orst, śm iejąc się, pyta:
— Gdzież to chemikowi tak pilno?
Z ostałbyś pan lepiej, poszlibyśm y r a
zem.
Ale on zostać nie może. Nie. Gdy
by tak jeszcze W ala przem ów iła choć
słowo... Ale gdzietam! i ona jak aś,
mimo wesołości, zaniepokojona. Spu
szcza oczy, ręce je j d rżą.. Omal nie
puściła trzym anej w ręku torebki...
Słodowski wychodzi powolnym, nie
zgrabnym krokiem. P rzy g arb ił się,
głowę zwiesił. Coś go gniecie ku zie
mi, przyciska. Lżej mu bywało, kiedy
uczniem na w akacyach w kolonii ojca
worki pszenicy do spichrza nosił.
78
Ciepły, w iosenny w ietrzyk niesie za
nim echa prow adzonej w dw orku ro z
mowy. Rozróżnia miękki barytonow y
głos dyrektora, srebrne dźwięki W ali...
P ani Olszyńska także coś mówi.
Żal mu, że porzucił tow arzystw oRadby pow rócił .. W styd mu trochę.
— Kiedy ja będę do ludzi podobny—
m yśli.—To śm iechu, dopraw dy, w arte!
W ysiedziałem się tyle czasu... drugi
toby... panie! Przecież raz odważyć
się trzeba...
W ym kchuje rękam i z m ocnem p o
stanow ieniem poprawy... jutro.
Czasem, w sam otnych ścianach sw e
go m ieszkania zdobyw a się na filozo
ficzny spokój.
— Sam nie dam sobie ra d y - rozw a
ża w tedy—z kobietam i tracę jakoś gło
wę. Ale niechno Ja n powróci... P o
wiem mu otwarcie... T a k będzie n aj
lepiej! Jan w ybada m atkę, W alę, a po
tem pójdzie w szystko ja k po maśle...
Oj! oj!
Na sam ą myśl o tern Słodowski k u r
czy tw arz, w ąsam i rusza, jak b y sm a
kował.
P atrzy różowo w przyszłość. N ie
potrzebnie się tyle nagryzł, nafrasował. W szystko pójdzie ja k po maśle!
79
Bo dlaczegóżby iść nie miało?
' Ja n zna go dobrze, uwierzy... W p raw
dzie szlachcic, ale nie taki z perg am i
nu, tylko prawdziwy! Charakter! P e
wnie powie pannie W andzie, to i ta
dopomoże... Bardzo zacna je st, a W ali
dobrze życzy... I pan Bruzdowicz ta k
że... Oni wszyscy mu uwierzą... A W a
la? W ala chyba m usi wiedzieć, że ją
kocha, jak... jak... ja k to niebo nad
głową, ja k tę ziemię, po której stąpa!
Z chłopów pochodzi — to praw da, ale
czy to chłop serca niema? Źle to mo
że dla niego, ale dla niej w szystko
jedno... Będzie kochał, będzie s łu ż y ł..
Zrobi j ą tak szczęśliw ą, że aż strach!
Płyną* m u teraz przez rozpłom ienio
ną głowę m arzenia św ietlane, niby
blaski słoneczne po błękitach.
— Niechno Jan powróci! — zaczyna
m arzyć.—Zaraz wszystko skończyć się
musi. Odbędą się zaręczyny... Ma już
naw et pierścionek z brylancikiem ...
A potem... potem...
Słodowskiemu się w ydaje, że słyszy
organy. O rganista w yśpiew uje Yeni
Creator... na ołtarzu palą się woskowe
świece... jasno... połyskliwie... K siądz
robi znak krzyża św iętego... Jeszcze
chwilka! Jego! jego! n a zawsze! po
80
kres życia jego! Przysięgła!
A iż
cię nie opuszczę, aż do śmierci!.....
W szyscy m ają łzy w oczach, on jeden
nie! Płakać, gdy w duszy takie szczę
ście?!..
Do nóg wszystkim padnie dzięko
w ać—ale płakać nie będzie! Szczęśli
wi nie płaczą... chyba gdy... gdy szczę
ście ucieknie. Jem u nie ucieknie, sko
ro uchwycił—utrzym a. Któżby m u je
zresztą z a b ra ł.. W orszaku sami ży
czliwi: stara, św ięta m atka... m atka,
napraw dę ju ż matka! szw agier... przy
nim panna W anda... pan Bruzdowicz
we fraku... pani Eufemia... dyrektor
Kurzbach... Tak jest, K urzbach. W ła
śnie podchodzi do nich... ujm uje rękę
Wali, do u st przyciska. Składa ży
czenia!..
R w ą się m arzenia. N ieuchw ytny ból
spłoszył je wszystkie. Słodowskiemu
nagle robi się gorzko... W odzi smutnem okiem po pustych ścianach mie
szkania. Je s t sam.
I znów zaczyna filozofować. Chłop
ski, spokojny rozm ysł bierze górę nad
sercem . Podejrzeń nie m a żadnych.
Olszyńska... i niemiec! P oprostu nie
podobieństwo! Coby na to sam Jan
powiedział?!
81
— Z resz tą — zaczyna rach o w ać—t a
ki Kurzbach, milioner, choćby n aw et
niemcem nie był... Nie! nie! G łupie
mu powiedzieć... W ala go lubi no!
bo człowiek porządny i bardzo gładki...
Lubi... ale... ale...
Tego „ale“ ująć we frazes myślowy
nie chciał, tak mu się samo przypu
szczenie bezcelow em wydawało.
Praktyczny m nysł Słodowskiego nie
um iał rodzić m yśli bez celu. Różnica,
zachodząca między siostrą oficyalisty,
ubogą polką, a bogatym zw ierzchni
kiem, niemcem, była dla chem ika
czemś zupełnie w ykluczającem jak ie
kolwiek zbliżenie.
Jakoż ile razy chwilowy podszept
zm usił go do przykrych dociekań, obu
rzał się na sam ego siebie:
— Sensu niema! On co innego, ona
co innego! Ani im to w głowie po
stało... Lubią się i koniec! Co mi to
szkodzi!..
I pod tym w zględem proste chłop
skie w yrachow anie uspakajało go naj
zupełniej. A przeczucie to n a stra ja ł
zwykle tak słodko, że nie szeptało mu
nigdy rów nocześnie o nieraz snutych
o jego osobie m yślach Wali:
6
82
— Co mi to szkodzi! N apraw dę lu
bię tego chemika... taki śmieszny...
W iedziała, że się w niej kocha. P o
chlebiało jej to naw et. Z pustotą roz
pieszczonego dziecka baw iła się prostaczym zachw ytem Słodowskiego, nie
zdając sobie dokładnej spraw y z ta
kiego postępowania. Sam a nie czuła
dlań nic, prócz życzliwej przyjaźni.
Ale cóż z tego? W tylu pannach prze
cie kochają się różni, a tylko jeden...
Czy ona tem u winna, że tym jednym
nie będzie, nie może być Słodowski?
Z resztą, nie ośm ielała go niczem. P rzy
chodził" przesiadyw ał, godzinami w p a
tryw ał się w nią... Trudno zabronić
komu p atrzeć na siebie! N iegrzecznie
naw et byłoby gniew ać się o to, zw ła
szcza, gdy się kogo lubi. A W ala che
m ika lubi, napraw dę lubi... Taki śm ie
szny
Siaduje na kraw ędzi krzeseł, prztyka w palce, gładzi jeżo w atą ,czuprynę
i nic praw ie nie mówi... Śmieszny",
dopraw dy śmieszny.
Czasem jed n ak przejm uje pierś dzie
wczęcia lęk trwożliwy... Słodowskiemu oczy św iecą tak dziwnie, u sta
drgają, przyśpieszony oddech aż o jej
tw arz uderza, choć chemik siedzi przy
83
najm niej w oddaleniu pięciu kroków...
A gdyby się ta k przypadkiem ośw iad
czył?
Ale nie! nie! On tego nie zrobi...
nie będzie śmiał! P rzy tem on taki
dobry... On powinien wiedzieć, że jej
byłoby niezm iernie przykro, gdyby...
gdyby...
M usiałaby mu w tedy praw dę pow ie
dzieć, zm artw ić... bo z pew nością
zm artw iłby się bardzo. I ona żałow a
łaby go może troszkę... Był dla niej
zawsze dobrym, naw et w alca na jej
życzenie tańczył! P am ięta „tego“ w al
ca... Chemik nie może w paść w takt...
po trąca drugich... pada... Potem pod
chodzi H orst i tańczy z nią... Ach!
jak tańczy!... Potem straszn y w ypa
dek... Jaś...
Oczy W ali zachodzą łzami.
N apraw dę byłoby jej żal, gdyby się
kiedy oświadczył...
W rozm arzonej w yobraźni widzi klę
czącego u swych nóg chemika. D rży
cała... Słyszy słowo miłość!.. Nie! nie!
ona go nigdy pokochać nie może... nie
będzie kłam ała... P rzykro jej, lecz nie
może... Niech zapomni, niech w yba
czy!
84
I wybaczy! On taki dobry! taki pocz
ciwy!
Lepiej jednak, żeby się nie ośw iad
czał.
W ala lęka się tej chwili. Podw ój
nie lęka... Słudowski zm artw iony... jej
bardzo p rz y k ro .. m atka... Jaś!...
— Nie chcę! nie chcę! Niech tak
wszystko zostanie ja k j e s t —do czasu...
Potem wszyscy będą wiedzieli, d la
czego nie m ogła chcieć inaczej! a pierw
szy Słodowski... I przebaczy... On t a
ki dobry! W szyscy je j p rzebaczą i cie
szyć się będą wielkiem, wielkiem, jaśniejszem od słońca, szczęściem...
B ędą zdumieni, ale radow ać się b ę
dą!... Przecież sam pan Bruzdowicz
mówił, źe „dobrzeby było, żeby się
ta k gdzie w okolicy ożenił!..“ Sam a
m am a przytw ierdziła, że to „bardzo
dobra p arty a!“ Pewnie,- że dobra
i... strasznie kochana partya!
Mamie będzie może troszkę... z po
czątku... nijako... Bardzo lubi chem i
ka i Ja ś lubi, ale przecież H o rst J a
siowi życie uratow ał... Z resztą dla
chem ika będą oboje bardzo dobrzy...
Będzie u nich codziennie byw ał, ja k
teraz bywa... Będzie patrzył... H orst
nie powinien być zazdrosnym! Wie,
85
że jego jednego kochała i kochać bę
dzie bez końca... jego jednego! A i on
żadnej innej nigdy nie kochał...
Pow iedział je j o tem mało sto razy...
A za każdym razem słodziej, milej...
Z początku bał się troszkę... P a m ię ta ..
Było to w Brzostowie.
W andzia g ra ła na fortepianie. P an
Bruzdowicz rozm aw iał z m am ą i panią
Eufem ią, oni we dwoje chodzili po
pokoju, bo Słodowski jeszcze nie nad
jechał. B rzękły dzwonki. „Pan Sło
dowski — odezw ał się H orst — chciał
bym czasem być panem Słodow skim “,
„Dlaczego?“ — spytała. „Bo mógłbym
z panią mówić o...“—U rw ał. „O czem?“
„Boję się pow iedzieć“—odrzekł.
Nie pam ięta, co m u n a to odpowie
działa. Potem już się nie bał, tylko
mówił... Ona nie m ogła nie słuchać,
nie m ogła mu nakazać m ilczenia,1 nie
m ogła płacić złem za dobre... boby
um arła,
I dobrze zrobiła. T e ra z wszyscy
będą szczęśliwi! N iepotrzebnie też zalękła się tak bardzo, kiedy m am a n a
pom knęła, „źe się to Słodowskiem u
może nie podobać...“
Choćby..,
Może tylko niedobrze postąpiła, nie
odkrywszy przed m atką całej praw dy?
Może...
Ale w tedy sam a jeszcze lękała się
w ierzyć w e w łasne szczęście. L ękała
się spłoszyć przedw czesnem w yzna
niem. .
H orst upominał, że m usi najpierw
sw oją rodzinę przygotow ać. Ojca...
braci... Kochany! on w szystko p rz e
widział, a niczego przed nią nie za
taił. Mówił, że się spodziew a w iel
kich trudności, lecz byle m u zaw ie
rzyła, przełam ie wszystkie! Mój Bo
że! m iałaby mu nie wierzyć! W ierzy,
będzie milczeć, będzie czekać, aż... a ż ..
Z resztą niedługo już tego czekania.
W czoraj po odejściu Słodowskiego
wcisnął jej bilecik w rękę. Przeczy
tała przy nocnej lam pce, gdy m a
m a usnęła. „P rzed przyjazdem Jasia
wszystko się rozstrzy g n ie“— tak pisał,
kończąc tysiącem całusów.
A Ja ś ju ż w raca za tydzień n a jd a
lej! Jak to dobrze, że w raca... kocha
ny! najdroższy Jaś!
Szkoda tylko, że nie napisał nic
więcej. Ma je j osobiście, ustnie po
wiedzieć. Byle tylko ten szkaradny
Słodowski nie przeszkodził, W ysia
87
duje tak długo. Najlepiej byłoby go
gdzie choć na jed en dzień wyprawić...
Prawda! m a jech ać na spotkanie J a
sia... To bardzo poczciwie z jeg o
strony. Jaś nikogo ta k bardzo nie
lubi, ja k chemika...
Będzie im swobodniej. Może w yjdą
z H orstem na spacer? Czas piękny,
ciepło. H yacynty ju ż zakw itły, fiołki
rów nież. Ogromnie lubi fiołki. Bukiet,
który dostała na owym balu od Horsta, był także z fiołków. Z asuszyła
go na pam iątkę. Kiedyś... kiedyś po
każę mu bukiet i., listy pisane na
m ałym różowym kw adraciku odczyta...
D opieroż się naśm leją oboje!
I na m yśl o tein rozchylały się
wdzięcznie karm inow e w argi dziew
czyny, błogi uśm iech okrążał fiołkowe
źrenice. Biegnie do zw ierciadła i skła-,
dając nizki ukłon, szepce żartob liwie
zm ieniając głos:
— Moje uszanow anie pani Kurzba*
chowej. Czy m ąż w domu?
— W yszedł do fabryki...
— T rze b a go skarcić. Zaniedbuje
się. P rzy drugiem śniadaniu nie poca
łow ał żoneczki...
I m arszczy brew ki, jakby w szystko
ju ż rzeczyw istością było.
Czasami jednak, zw łaszcza jeżeli
H orst opóźnił wizytę, w stępow ał w pierś
W ali jak iś sm utek, ciężki, gorzki, g ry
zący... Ogarniało j ą w tedy znieczule
nie, pół-sen bolesny, z którego budził
j ą dopiero głos miękki, dźwięczny:
— D obry wieczór!
W ów czas p rzecierała p iąstk ą zam glo
ne źrenice, jak b y istotnie przed chw i
lą we śnie była pogrążona i, rum ie
niąc się ja k wiśnia, odpow iadała szyb
ko tonem serdecznej wymówki:
— P rzestraszy łeś m ię^aw... Nie sp o
dziew ałam się ju ż pana...
Pan uśm iechał się pod wąsem , b rał
w ysuniętą ku sobie rączkę i długo
trzym ając w sw ej dłoni, szeptał:
— Pan... pan... T yle razy prosiłem...
błagałem , W alu najdroższa! W szakże
nikogo niema...
I dwie p ary błyszczących oczu obie
g ają rów nocześnie w ejrzeniem pokój
dla spraw dzenia, czy istotnie „nikogo
niem a.“ Tym „nikim “ m ógł być Słodowski, m atka, słu żąca w reszcie...
Niema...
Teraz dwie pary oczu św iecą je sz
cze żywiej, u sta spotykają się w prze
locie... Pana ju ż niem a, je s t tylko:
najdroższy! najukochańszy! mój! mój!
89
Ach... Nadchodzi mama... Z nią razem
w raca pan... Siada skrom nie z obo
jętnym w yrazem tw arzy i ze św iato
w ą układnością rozpoczyna salonow ą
pogaw ędkę z panią Walą, któ ra ró w
nież zna się teraz na tow arzyskiej
etykiecie. Sznuruje usteczka, odpow ia
da półgłosem, spuszcza oczki lub spo
gląda na m atkę pytająco, zanim od
powie. Niekiedy poplączą się jej sło
wa, niekiedy znów powie coś bez
związku.
Bo trudno, bardzo trudno czuć co
innego, a mówić inaczej.
Pani Olszyńska sam a to rozumie
i, uśm iechając się pobłażliwie, myśli:
— Ze Słodowskim je s t dużo śm iel
sza. Nic dziwnego! m ają się ku sobie.
I ogląda się na drzwi, rychło-li
chemik przyjdzie.
— Coś pana Stanisław a nie widać?—
zaczyna.
— A nie widać — potakuje od nie
chcenia dyrektor, a w duchu dodaje:
— Nie zm artw iłbym się, żeby zu
pełnie nie przyszedł.
Kiedy zaś Słodowski nadchodził lub
przesiadyw ał zbyt długo, burzyło się
w K urzbachu w szystko i chwilami
z trudnością panow ał nad sobą,
90
— Muszę to raz skończyć — p o sta
naw iał wtedy, przy g ry zając płowego
w ą s a .—Muszę! nim tamten powróci.
A p atrzy ł przy tern na W alę swemi
dużemi oczyma z tak ą siłą, że w niej
gięła się dusza cała niby nadbrzeżna,
w iotka trzcina, gdy w nią rzeczna
fala uderzy.
Bo z każdym dniem pożerała go
w iększa nam iętność, gw ałtow niejsza
chęć posiadania bezgranicznego, choć
by na jed en m om ent tylko tej... tej...
nie „ukochanej“, lecz straszn ie „pożą
danej* istoty.
Mieć ją! m ie ć .. uściskiem opleść,
pierś do piersi przycisnąć, ustam i
w yssać z je j u st lubość rajską! w zro
kiem roziskrzonym zajrzeć aż w o*
m dlew ającą jej duszę! a potem... po
tem... choćby karku nakręcić, byle
z piekielnym tryum fem , byle w fibrach
osiągniętej rozkoszy.
I na sam ą m yśl o tem , dzika ra
dość chw ytała go za gardło, szalona
żądza huczała w piersiach, tłum iąc
w szystkie cichsze, lepsze, szlachetniej
sze porywy.
Bo m iał je niekiedy.
Miał chwile, w których żałość s u
m ienia odzyw ała się zacną refleksyą,
91
w których przez rozgorączkow any
mózg szła szeptem b łagalna prośba:
„nie czyń je j nieszczęśliw ą!“
I w staw ał w nim żal jakiś, p rag n ie
nie zapom nienia i skrucha...
Miał takich chwil kilka.
Ale za każdym razem dobra wola
ustępow ała pod naporem rozuzdanych
nam iętności, które z tern w iększą
ujarzm iały go siłą.
Przyszło w reszcie do tego, że Kurzbach usypiał z m yślą o W ali tej... j e
go W ali i budził się z szaloną chęcią
jak iejś zem sty za to, że jeszcze jego
nie jest.
Nie zadow alniało go to, co ju ż
osiągnął, podniecało raczej. Tkliwe
szepty, uściski, pocałunki kradzione,
którem i się od dłuższego czasu poił,
rozpalały w jego dusimy zarzew iem
dem oniczną zm ysłowość, zacierając
w szelkie pojęcia tego, co godziwe, a
co nizkie...
Rychły pow rót Ja n a nakazyw ał po
śpiech. H o rst postanow ił nieodw o
łalnie zakończyć. D otychczasow e spot
kania z W alą ograniczały się na domowem ,,sam n a sam ‘‘ lub przechadz
ce w pobliżu we dwoje. T e ra z k o
nieczność dłuższej rozm owy zm usiła
92
go do postaw ienia w szystkiego na
je d n ą kartę.
Olszyński w racał... Już tylko trzy
dni względnej swobody pozostaw ało
K urzbachow i do działania! Jakoż n a
zajutrz po doręczeniu W ali bileciku,
przyszedłszy w edług zw yczaju wie
czorem, skorzystaw szy z pierw szej spo
sobnej chwili, szepnął:
— Jed y n a i o statnia prośba, od sp e ł
nienia której szczęście zależy...
Opuściła aksam itne rzęsy. Oddech
zam arł w jej piersiach. W ie, co będzie
mówił! wie, o co będzie prosił!... Już!
już! nareszcie!
Nie... To nie to jeszcze... Praw da...
on tego nie może jej powiedzieć tu
taj... praw da nie może... Ale taml tam . .
Zafalow ała pierś, w oku błysnął
bezm iar nadziei, drżące u sta szep
nęły.
— Dobrze.
VII.
Z cukrow ni do stacyi kolejow ej by
ło mil pięć z okładem, przytem fo r
malności paszportow e na granicy, p rz e
93
praw a przez W isłę zajm ow ały dość
dużo czasu.
Ja n , w edług listow nej zapowiedzi,
obiecyw ał przybyć południowym po
ciągiem.
Chcąc stan ąć na czas, należało wy
je ch a ć n a spotkanie zaraz po północy,
zwłaszcza, że koniom trzeb a było p a
rę godzin w ytchnąć.
Słodowski, z głow ą pełną dyspozycyj i przestróg, z zaw iniętym w sta rą
gazetę kaftanikiem flanelowym roboty
pani Eufemii, w który m iał Olszyńskie
go zaraz po opuszczeniu w agonu przy
stroić na drogę, wrócił, z dw orku O l
szyńskich do siebie wcześniej niż zwy
kle.
Wypędzono go praw ie gw ałtem , aby
nieco przed podróżą wypoczął. Rad
nierad m usiał być posłusznym , choć
żal mu było miłego tow arzystw a, tembardziej, że wszyscy, ożywieni rychłem ujrzeniem dawno niewidzianego
Jana, w w yśm ienitym byli hum orze.
P an Bruzdowicz, który z „kobietam i“
w celu w ypraw ienia „niańki“ przybył,
dowcipkował ja k na popis, przekom a
rzając się to z córką, to z panią Ol
szyńską, to w reszcie z „niańką,“ Słodowskim, bo taki dla chem ika p rzy
94
domek obmyślił. On też najbardziej
nacierał, aby się „niańka p rzesp ała.“
\ — Spać! spać! — przypom inał co
chwila.—Punktum dw unasta w yjechać
trzeba. D roga kiepska, o wypadek
nietrudno... Gotówe-ś się zdrzem nąć
z pow rotem i dzieciaka uchynąć! M iał
byś się z pyszna! Pierw sza m am a skw i
tow ałaby cię z przyjaźni i fora ze
dwora! A może i ktoś w ięcej—dodał,
spoglądając na córkę, k tó ra rum ieniąc
się, dodaw ała również:
— W yobrażam sobie, z ja k ą to nie
cierpliw ością pan Ja n będzie w yczeki
w ał na konie z fabryki.
— Ach, żeby to już! — cieszyła się
W ala.
A H orst w trącał poważnie:
— To od pana Słodowskiego zależy.
Konie już zadysponowane.
W kółko jedno i jedno, nalegania
i nalegania, że Słodowskiemu przykro
naw et nieco było, źe się go tak coprędzej pozbyć pragną. Ale w ytłum aczył
to sobie w ielką niecierpliw ością i nie
opierając się dłużej, pożegnał' to w a
rzystw o, żegnany w zajem nie serdecznem:
■ — Do widzenia!
95
Niebawem po odejściu chem ika w y
jechali goście brzostow scy, pozostał
tylko K urzbach. Ale i ten, posiedzia
wszy chwilkę, zabierał się do w yjścia.
P arę razy rozpoczynał pożegnanie i nie
kończył. Pani Olszyńska, jak na złość,
do siady wała.
W reszcie, złożywszy nizki ukłon, w ziął
za kapelusz i w yszedł, po chwili j e
dnak w rócił po zapom nianą p apiero
śnicę.
— P rzepraszam — rzekł na w stępie,
drzwi uchyliw szy—zapom niałem ...
Staruszki już w saloniku nie było.
P ostąp ił kilka kroków.
— Zapom niałem papierośnicy — do
kończył i szybkim ruchem zbliżył się
do stolika, przy którym sta ła W ala.
Na tw arzy dziewczęcia odm alował
się błyskaw icznie p rzestrach. Machi
nalnie cofnęła się w tył. Nachylił się
ku niej i zdyszanym głosem szepnął:
— Walu! czekami Królowo moja!
nie bój się... Zawierz! Żywa dusza nie
ujrzy... prosto ścieżką do altany... K ró
lowo moja! Czekam! Inaczej...
Ukazał na kieszeń surduta, z której
sterczała błyszcząca lufa rew olw eru.
Poczem, nie czekając odpowiedzi,
96
pochwycił leżącą na stole papierośni
cę i wybiegł n a palcach.
M armurowo blada W ala zatoczyła
się i padła na najbliższe krzesło. Łzy
cisnęły się jej do oczu, - a płakać nie
m ogła.
Kiedy przed udaniem się do panień
skiego pokoiku przyszła m atce pow ie
dzieć dobranoc, drżała.
— Coś ty tak a bledziutka? moje
dziecko! — sp y tała staruszka, gładząc
rozpalone czoło córki.
— T rochę mię głow a boli. Ci n ie
znośni panowie palą tak dużo...
— Otwórz cokolwiek lufcik. Niech
najdzie świeżego pow ietrza.
— Dobrze, matuchno! dobrze... otw o
rzę...
,
P rzy g arn ęła się do piersi m atczy
nych, przytuliła długo, silnie...
Po chwili, klęcząc przy łóżku, biła
się w piersi i m odliła gorąco, bardzo
gorąco...
Słodowski, kazaw szy się nocnemu
stróżowi obudzić, rzucił się w ubraniu
n a kanapę. P rzew racał się z boku na
bok, nie mogąc usnąć.
97
Myśl, że z chw ilą pow rotu Ja n a speł
nić się m ogą jego najsłodsze m arze
nia, spędzała mu sen z powiek.
— T rzeba było posiedzieć dłużej
u Olszyńskich—m yślał z niejakim ż a
lem, przyciskając głow ę do safianowej
poduszki.
Stary, srebrny, ze szkół jeszcze, ze
g arek cykał powolnie płynące m inuty,
księżycowe św iatło snuło się migotiiwemi pasm am i po ścianach k aw aler
skiego m ieszkanka.
Slodowski przym ykał i otw ierał oczy.
Męczył się tak czas pewien, zm usza
ją c się do snu, w reszcie rozebrały go
m arzenia— zasnął.
Obudziło go pukanie w okno i głos
nocnego stróża:
— Proszę pana! już czas... konie
gotowe.
Ocknął. P oczął się szybko ubierać
do drogi. Po chwili czterokonny po- "
wóz dudnił po gościńcu, wiodącym do
granicy.
Noc była ja sn a , praw dziw ie w iosen
na. Ziemia perliła się rosą, błyszcza
ły skiby świeżo pod ja ry siew z ao ra
nej roli, ciepły w iatr szem rał w rozpękających gałązkach drzew p rzydro
żnych, z których długi cień kładł się
7
98
pomostem, niby ciemna, poruszająca
się plam a na św ietlejsze tło poblizkich
pól i łąk. Na niebie nie było jednej
chmurki, tylko lśniąca, sina, jednolita
opona przybita złotem! gwoździami
gw iazd do pełnego podniosłej ciszy
firm am entu.
Ciszę przery w ał tylko jednostajny
tu rkot kół lub plusk bryzgającej nie
kiedy z pod kopyt końskich kałuży.
Słodowski, zagłębiony w powozie,
p atrzył przed siebie i marzył...
Na szerokiej drodze widno było jak
na dłoni. Powóz toczył się szparko,
czwórka kłusow ała, parskając.
Nagle z boku dało się słyszeć wo
łanie:
— Hop! hop! hop! hop!
S ta n g re t zatrzym ał konie.
— Co tara takiego? — spytał Słodo
wski, w ychylając się z powozu.
— K toś leci polem... W idzi mi się,
źe posłaniec z telegrafu, bo m a bla
chę na czapce... Poznał po koniach...
i... krzyczy... Pew nikiem co do fabryki.
Jakoż po chwili nadbiegł zadyszany
posłaniec.
— A to trzeb a trafu — zaczął, k ła
niając się Słodowskiemu —bo ja w łaś
nie do w ielm ożnego pana z depeszą...
99
K azali lecieć co tchu, bo pilne... Mało
brakowało... byłbym się rozminął!
Podał depeszę. Słodowski gorącz
kowo rozdarł kopertę. Rzucił okiem
na podpis.
— Od Jana,
Czytał: „Uczestniczę w zjeździe cukrow arów w Pradze, przyjadę dwa
dni później. J a n .“
Poszukał drobnych pieniędzy i da
ją c posłańcowi za fatygę, rzekł:
— Mało brakow ało, a bylibyśmy się
rozminęli w drodze... Zawracaj! nie
pojedziemy — rzekł do stan g reta— pan
Olszyński nie przyjedzie.
S tan g ret spełnił rozkaz. Powóz za
toczył półkole. Stojący z odkrytą gło
wą posłaniec zbliżył się teraz szybko
i podsunąw szy się do pojazdu, skłonił
się kilkakrotnie czapką do ziemi.
— A czego chcecie? może pokw ito
wania? będzie trudno. Innym razem
p o k w itu ję - odezw ał się Słodowski.
— Juścić, zdałoby się, wielmożny
panie! ale...
Pocałow ał chemika w rękę, w zdy
chając ciężko.
Ó dbrzask nocny padł na tw arz s ta
rą , znękaną. Słodowski obrzucił go
100
bystrem w ejrzeniem . Posłaniec wydał
mu się znajomym.
— Ja w as skądś znam — zaczął.
— Toć tyle lat robiło się w fabryce...
— Aha! przypom inam sobie..
— Toć to Maciej Smak, wielmożny
panie—napom knął stan g ret, zatrzym u
ją c konie.
— Maciej Smak z kotłowni?
— T en sam, wielmożny panie — po
taknął stary z w estchnieniem , kłania
ją c się raz po raz.
— I cóż teraz porabiacie? — pytał
chemik, dorozum iew ając się, że stary
chce go widocznie o coś prosić.
— W telegrafie na posyłkach, w iel
możny panie... W ypędzili z fabryki...
nie było się czego chwycić... Bieda,
wielmożny paniel bo gdzie to starem u
z takiej lataniny wyżyć...
— Pracow aliście dawniej na kotłach?
— Szpajzerem się było, ale...
Słodowski przypom niał sobie teraz
całe w ydarzenie i przyczynę w ydale
nia Smaka. Żal mu się zrobiło starego.
— Chcielibyście może powrócić? —
spytał.
— Oj! oj! wielmożny panie! Ale to
już na nic.
101
— Dlaczego?
S tarem u łzy zaświeciły.
— Na nic! wielmożny panie, na nic!—
pow tórzył, trąc łysą czaszkę. — Tam
na kotły za nic!
Pobladłe oblicze, lękliw e w ykrzy
kniki byłego palacza, zaciekaw iły Słodowskiego, więc znów spytał:
— Dlaczego?—a przypuszczając, że
eksplozya m ogła napędzić starem u ta
kiego strachu, dodał:
— Może wam strach , Macieju? W sty
dzilibyście się..., że tam raz był w y
padek... to co! Śm ierć i na prostej d ro
dze znaleźć można. Z resztą jestem p e
wien, że za waszego szpajzerstioa nie
byłoby przyszło do tego.
Stary raptow nie cofnął się w tył.
Zaczął miąć trzym aną w ręku czapkę,
aż daszek trzeszczał.
— Nakryjcie głow ę — rozkazał Słodowski.
Smak, nie spełniając polecenia, zbli
żył się znów i zdławionym głosem
szepnął:
— W ielmożny panie! niech w ielm o
żny pan pozwoli na stronę... ja coś po
wiem... K siądz nakazał... muszę...
Mówił nachylony do kolan chemika,
trzęsąc się, ja k liść przydrożnej osiki.
102
Słodowskiemu dziw ną w ydała sic ta
niespodziew ana prośba. Skupił mysi.
Nagie zamajaczyło mu w głowie p rz e
czuciem, że zw ierzenia Sm aka mogą
mieć związek ze strasznym wybuchom
w kotłowni.
W yskoczył z powozu i rozkazaw szy
stangretow i jechać stęp a, gdy pojazd
oddald się dostatecznie, rzekł:
— T eraz mówcie, nikt nie usłyszy.
Co będę mógł, zrobię dla was.
Stary już leżał mu u nóg i rychotał:
— To ja! to ja... wielmożny panie!
grzeszny człowiek... Niemce skrzyw dzi
li... podkusiło mnie do pomsty... To
ja... O mało-m nie oszalał! ja k się to
zło stało... Chciałem kilka razy w szyst
ko wyznać... zachodziłem do pana O l
szyńskiego... chorzał... W ielmożny pa
nie, ja nikaj spokoju znaleźć nie mo
gę... U św iętej spowiedzi byłem...
Ksiądz kazał wielmożnych panów prze
błagać... Chodziłem, alem nie śm iał,
bojaźń mnie obleciała... Kryminał! 0 nie
szczęśliw a godzina! na s ta re lata!..
T rz ą sł się, do nóg padał, szlochał,
ję c z a ł/
Słodowski z pierw szych słów wyznauia zaczynał odgadywać, źe ma przed
sobą spraw cę wybuchu. W pamięci
103
przesunął mu się żywo obraz nieszczę
snej chwili, ów huk straszny, trzask,
bohaterstw o Jan a, w łasne niebezpie
czeństwo. W zdrygnął się. W pierw szej
chwili gniew ny w stręt zatam ow ał do
stęp litości.
Jakoż z niechęcią próbow ał w ysu
nąć się z objęć, czepiającego się jego
kolan, chłopa.
Ten poczołgał za nim, łkając:
— Wielmożny panie! ja sam nie
wiedział, co robię. Kusiło mnie, ku
siło... aż skusiło... Dzieciska głodem
przymierały... K obieta chorzała... a ja
stary nie m ogłem sobie dać nijakiej
rady! Któż takiego dziada weźmie do
roboty? I taki mnie zdjął żal do tych...
że mi tchu nie dało! Poszedłem j e
dnej nocy... Zakradłem się przez park...
nikt nie widział... Odkręciłem tylny
wentyl... Oj! żebym był wiedział, źe
wielmożni panowie tam polecą, byłbym
może szczezł, a zem sty zaniechał...
Okujcie, wielm ożny panie! te stare rę
ce, ale darujcie, bobym śm ierci spo
kojnej nie znalazł!
Pierw sze oburzenie przem ijało. Słodowski miękł, uczuw ał litość dla po
budek tej zem sty. Spojrzał łagodniej.
104
— W idzisz, człowieku, do czego to
mściwość prow adzi—odezw ał się, pod
nosząc Smaka.
— Toć mnie ja k ptaka z gniazda
wypędzili!.. Siły stargałem ... zdrowie...
W szyćko przez nich! przez nich!—za
wodził stary .
— Nie chrześciańska rzecz mścić
się. Gdyby Maciej mnie lub pana O l
szyńskiego poprosił, przyjętoby go'z po
wrotem do fabryki... Cóż w am ze złe
go uczynku przyszło? Niewinni ludzie
ucierpieli...
Chłopu łzy płynęły ciurkiem.
— Grzech, mój M acieju, grzech —
mówił w dalszym ciągu Słodowski. —
Sumienie w as ruszyło, to i dobrze.
Stary jesteś... nad g ro b e m .. Trzeba
złe wynagrodzić... Przeciw panu Ol
szyńskiem u najwięcej...
— Nie chciałem , wielmożny panie!
Oj, żebym był wiedział... żebym był
wiedział...
Znów objął nogi chemika.
— Pan Olszyński w raca. P rzyjdź
cie za trzy dni do fabryki. P rz e p ro ś
cie... \
— A wielmożny pan! wielmożny pan?
— J a wam ju ż odpuściłem w asz po
stępek. Żal mi w as, Macieju...
105
Chłop zarychotał silniej.
— Biednaź m oja dola! nieszczęśli
wa! Po co mnie było krzywdzić! po
co?!
Słodowskiego rozebrało współczucie.
— Dajcie pokój skargom , M acieja—
przem ów ił życzliwie łagodnym to
nem .—Zróbcie. jak mówiłem. Zto od
robić trzeba. W róci pan Olszyński...
co będzie można zrobimy, żebyście się
na stare lata nie tułali...
Co rzekłszy, wydobył jeszcze kilka
srebrniaków i w etknął je starem u. P u
czem, nie zwlekając, podążył szybko
ku pojazdowi, który się znacznie od
dalił, wołając na furm ana, aby p rz y
stanął.
Stary chłop pozostał na m iejscu
z piersią pełną żalu i skruchy.
— Starem u Smakowi, ja k go z fa
bryki wypędzili, coś się pono w gło
wie popsuło — poinform ow ał wyczeku
jący furm an.
I zaczął opowiadać, jak Maciej no
sami po polach lata, zawodzi, pod fi
guram i klęka i strasznie o coś się mo
dli.
— Zeszłej niedzieli przez całe na
bożeństwo krzyżem leżał, a po sumie
to go ledwie na siłę z kościoła wy
106
prowadzili, bo w yjść nie chciał, jeno
się ciągiem w piersi bił i płakał, ja k
nieprzym ierzając dziecko. Ludzie pedają, źe mu z Diedy rozum pom iesza
ło —rozwodził się gadatliw ie.
Słodowski słuchał, milcząc. Był przy
gnębiony. W yznanie starego chłopa
odświeżyło mu w pamięci cały p rze
bieg zaszłych wypadków, które i jego
w koło sm utnych w ydarzeń w plotły.
Mimo całej ohydy zbrodniczego za
machu, uznaw ał w tym, ziejącym zem
stą chłopie, narzędzie ślepe, p o ddają
ce się gw ałtow nem u porywowi odw e
tu za doznaną krzywdę. Pojęcie krzyw
dy i zem sty sp latały się w je d n ą spój
ną całość przyczyn i skutków.
W um yśle Słodowskiego zrodziło się
bezwiednie pytanie: czy on, człowiek wy
kształcony dałby się porw ać w danym
wypadku podobnemu uczuciu? Czy w ra
zie krzyw dy um iałby przebaczyć w spa
niałomyślnie?
Rozważał, przeżuw ając wpojone w du
szę zasady hum anitarne, a nie zn aj
dując stanow czej odpowiedzi. Myśl
krążyła w zaczarow anem kole prze
czeń i tw ierdzeń.
W reszcie zmęczony, dał pokój n u
żącej refleksyi. Wjeżdżano na tery-
107
toryum fabryczne. N iebawem pojazd
zatrzym ał się przed m ieszkaniem ch e
mika.
Było dopiero po pierw szej, ale Sło
dowski nie chciał się jn ź kłaść na
spoczynek. Zapaliwszy lam pę, odczy
tał pow tórnie telegram .
Przyszło mu do głowy, że dobrze
byłoby zawiadomić panią Olszyńską
z samego rana, że Jan przyjazd opóź
nił.
— I do B rzostow a rrzeba dać znać.
Odłożą fetę— myślał.
I siadłszy przy stoliku, napisał kil
ka słów objaśniających. W łożył w ko
pertę razem z depeszą i zaadresow ał.
— Stróż rano doręczy. Nie będą
się spodziewali napróżno—układał, bio
rąc za czapkę.
‘W yszedł z zam iarem odszukania noc
nego stróża.
Ruszył ku budce szw ajcara. Tu n a
potkał stróża. Nadm ieniwszy w kilku
słow ach o przyczynie powrotu, dał mu
list z poleceniem ja k najw cześniejsze
go doręczenia.
Poczem zaw rócił ku domowi. Zro
bił kroków kilka, przystanął... ro zg lą
dając się wokół. Nad kadłubem n ie
czynnej w tej porze cukrowni płynął
108
księżyc, złotym odpryskiem prom ieni
trącając o olbrzymie kominy, dalej
skąpane w gwiaździstej rozśw ietli lśn i
ły blaszane dachy zabudowań fabryoznych, za niemi szare m asy g w a rz ą
cych szeptem konarów drzew parko
wych.
W szystko zdawało się śnić, marzyć,
odpoczywać. Jakiś błogi bezruch wy
tchnienia kładł piętno na każdym przed
miocie.
Słodowskiego pociągnęła cisza uśpio
nej ziemi.
Trzeźw iąca świeżość nocnego chło
du oddaliła potrzebę snu. Postanow ił
przejść się. Minął w łasne m ieszkanie
i bezwiednie skierow ał się ku domowi
Olszyńskich.
— A może jeszcze nie śpią? — m y
ślał, idąc w ysypaną żwirem* ścieżką.
Przychodziło mu na myśl, źe upojona
radością z blizkiego powrotu- Jan a,
m atka, może jeszcze czuwać. Nie raz
dłużej dosiadywali, a zresztą... Co mu
szkodzi zajrzeć?
Szedł, dotykając dłonią żelaznych
sztachet ogródka.
B ram a podwórzowa była uchylona
do połowy. W szedł na dziedziniec.
W dw orku było ciemno, tylko z bocz
109
nego okna przedzierało się przez szy
by nikłe św iatełko nocnej iampki.
Podszedł bliżej. Lekki w ietrzyk za
łom otał w obrastającem ganek dzi
kiem winie, prześlizgnął się po szkla
nych tafiach w erendy, zabrzęczał
i ścichł, p rzelatując nad głow ą w pa
trzonego w dworek chemika.
Słodowskiemu zaczynało gorzeć w
piersiach.
O kilka kroków, za kruchą ścianą ce
gieł, tam... śpi jego skarb, jego szczęście
jego wszystko!,.. Z łota główka tonie w
m iękkich fałdach p o d u szek .. rączki
skrzyżowane na kołysanej sennem" ma
rzeniem piersi... koralowe w argi są
czą oddech ciepły, odurzający, jak
woń rozpękających jaśm inów !
Czar! czar! czar!
Słodowskiego spow iła słodka z a
duma.
W pośrodku gazonu leżał duży od
łam polnego granitu, około którego
rosły zw arte kępy bzu.
Czatujący pod oknami Słodowski,
skierow ał się w tę stronę. Jakiś g w ałt
rozkoszny nie dozw alał mu odejść.
Siadł na zwilgoconym rosą głazie. Gło
wa mu opadła pud brzem ieniem u p a ja ją
110
cych myśli, w sparł ją na dłoni i m a
rzył.
Gazon był pełen rozsadzonych na
wiosnę roślin, ułożonych sym etrycznie
w deseń. N iektóre zakw itały. Różno
barw ne wieżyce hyacentów w y strze
lały z szablistych opon zieleni; opusz
czone główki narcyzów tuliły się do
siebie; z m ięsistej łodygi tulipanów
zw ieszały się, oczekując rannego św i
tu, kielichy; sztyw ny bukszpan, okala
ją c y klomby, niby żołnierz na w arcie,
czuwał nad obozowiskiem śpiących
kwiatów .
Słodowski powiódł okiem po tych
niemych św iadkach sw ej zadumy.
W śród ciszy jasn ej, księżycowej n o
cy, drobne roślinki w ydały mu się bratniem i istotam i, które czują, m yślą
z nim razem i rów nie ja k on w ycze
kują na coś bardzo drogiego...
Tylko cierpliw iej od niego. Bo oto
przysiadły w iankiem pulchnej ziemi
i m ilczą bez prośby. A jem u w pier
siach gra, serce dzwoni i dzwoni,
a krew burzy szum em, niby potok
górski po dnie skalistem . W szystko
w nim dom aga się czegoś głośno. Ca
łego siebie słyszy...
111
W przestw orzu zam igotała sp ad a
ją c a gwiazda.
Słodowski podniósł głowę.
Nagle doleciał go szept ludzkich
głosów... Stłum iony dźwięk jeden, po
tem drugi...
Uczuł stalow o zimno w całem cie
le. Instynktow nie cofnął się za zręb
głazu. Nogi się pod nim gięły, przy
kucnął...
Szeptanie rosło. Z ogrodowej a lta n
ki w ynurzyły się dw a cienie...
Na wysypanej piaskiem ścieżce ry
sowały się w yraźnie sylw etki dwóch
głów, dwóch postaci. Szły nachylone
ku sobie pierś przy piersi. Przed nie
mi biegł echem szm er lekko staw ia
nych kroków. Szept zbliżał się i ro z
lew ał stru g ę cichych, ja k w estchnie
nie półtonów...
Słodowski znał te szepty! znał!
Dech zam arł mu w krtani.
Ścieżką ku ośw ietlonem u nocną lam p
ką oknu kroczył H orst K urzbach z W a
lą pod rękę, oplatając jej kibić r a
mieniem...
Słodowskiemu oślepiająca jasność zaśw idrow ała w mózgu! Przed oczyma
zam igotały w szystkie naraz gwiazdy,
niby*kule^Lżonglerskie ręką^l sztukm i
112
strza wyrzucone, chaos błyskaw ic ude
rzył w skronie... Zatargało... zapiekło...
Ja k a ś m iażdżąca siła chw yciła go ca
łego w szpony, zgniotła serce, w y rw a
ła z piersi... I zrobiło mu się nagle
pusto, straszno, ciemno, jakby Bóg
w szystkie św iatła przestw orza zagasili
Zachw iał się, padł tw arzą na k a
m ienną płytę, chw ytając zębam i głaz
zimny. Kąsał... R ozdarta piekielnym
bólem pierś broczyła rozpaczą tak
wszechm ocną, jak śm ierć sama.
W Słodowskim gasło czucie, p u sto
szała dusza, konały zmysły. Otoczył
go mrok czarny i głusza...
W reszcie przejm ujący, zdławiony jęk
rozdarł pow ietrze.
Podniósł się, spojrzał błędnem i oczy
ma... W ogrodzie nie było nikogo.
Rzucił się pędem ku altanie. Zgrzytliwy śm iech w ykrzyw ił mu usta.
W biegł... padł całym ciężarem na je
dną z ław ek i znów się zerw ał. Zaczął,
jak pies, tropić odciśnięte na piasku
ślady.
T eraz miai już łzy w oczach. W se r
cu rodziła się bolesna skarga:
— Krzywda! krzywrda!
Zm artw ychpow stał w nim ból i trz e
źwił.
113
Słodowski przytom niał.
W m iarę -wracających pojęć okru t
nej prawdy, ro zrastała się w jego du
szy rozpaczliw a żałość, jakieś wołanie
o litość, pragnienie czegoś, w czeniby boleść utopił, sm utek zagładził —
chęć pomsty.
I wydało mu się teraz, że stan ęła
przy nim siwa, skurczona postać s ta
rego wyrobnika, groźna, straszna, dzi
ka, że żylastą pięść podnosi i szep
cze:
/
— W szystko przez nich! przez nich!.
Chwycił się za głowę.
— Tak! w szystko przez nich!
Bezwiednie zacisnął dłonie, straszn a
g roźba strz e liła mu z oczu.
— Zabić! zabić! zatłuc jak psa! zdu
sić!!
W pił palce we w łasne ciało. Na
czeło w ystąpił mu w ęzeł nabrzm iałych
żył, w głowie huknęło:
— Kzywda! krzywda! krzywda!
I ja k śm iertelnie raniony zwierz,
zaczął biedź ku bram ie...
Naiile... Jakiś przedm iot lśniący za
św iecił mu przed oczyma... Przedśw it
ranny siał ju ż błyszczem po ziemi.
Na ścieżce leżał duży skórzany port
fel ze stalow ą klam rą.
8
114
Słodowski podniósł portfel, roztw o
rzył. W jednej z przegródek była foto
grafia... W ali. Zatoczyło nim. Ręce
błyskawicznie podniosły fotografię ku
ustom.-, i opadły bezw ładnie, jak z ła
m ane skrzydła.
T w arzą chemika w strząsn ął skurcz
niewysłowionego bólu, lodow ata sz ty
wność naprężyła w szystkie mięśnie.
Spojrzał na dworek Olszyńskich raz...
drugi... trzeci... i ja k autom at powlókł
się do swego mieszkania.
Tu płakał długo.
V III.
Skórzany kufer, kilka zaw iniątek l e
żało na środku pokoju. Słodowski s p a
kow ał w szystkie rzeczy. Śpieszył się,
żeby przed przyjściem służącego skoń
czyć.
W yjechać! uciec! zniknąć! było teraz
jedynem jego życzeniem.
Blady był, bezduszny, ale spokojny
o tyle, źe zdaw ał sobie dokładnie sp ra
wę z tego, co zaszło, i z zupełną sam owiedzą postanow ił opuścić fabrykę.
W kilkugodzinnej rozpacznej w alce,
115
w której grzebał szczęście, zetlił się
płom ienny poryw pierw szego bólu.
W pierw szej chwili nieokiełznany
żal pchał go do zem sty, do wzięcia
bezw zględnego odwetu za traw iące go
cierpienia.
Byłby biegł zaraz, zabijał... a jej...
rzucił w tw arz klątwą! zdeptał, poni
żył, zniesławił!..
Ale na sam ą m yśl o tem zdjęła go
niemoc, krusząca w szelką wolę, o gar
nęła bezw ładza rozczulenia...
J ą ł żałow ać ju ż nietylko siebie sa
mego, ale i jej... W spom nienia złu
dnych m arzeń odżyły, a jednocześnie
jakiś głos tkliwy, dobry, prosił w du
szy:
— Daruj! przebacz!
P otem tenże głos p ytał jeszcze:
o praw o do pom sty nad nią? o winę?
żądał dowodow tei winy...
I radził:
— Stało się... W yjedź, zapomnij!
Uczyń to dla niej! Kochałeś!..
Słodowski chciał się bronić, od trą
cić, odtrącić od siebie te n szept b ła
galny. Nie mógł. U sta pow tarzały:
— Kochałem ! kochałem!
I coś zapadło się w nim, aby nie
pow stać w ięcej. Uczuł ulgę. Z lodo
116
w atym spokojem zaczął się zbierać do
wyjazdu.
T a k będzie najlepiej. Zniknie... bez
śladu. I nikt nie będzie wiedział, d la
czego... Nikt! A potem? potem? kie
dyś... kiedyś...
Jednej myśli pozbyć się tylko niemógł. Nikt nie będzie wiedział, ale
K urzbach m usi w ied zieć..
T ego rachunku nie zostawi przy
szłości. W łasne szczęście pogrzebał
na zawsze! ale cudze... jej... ocali...
choćby mu serce pękło! ocali... Albo...
zabije...
Była godzina dziew iąta, kiedy Słodowski chw iejącym krokiem wchodził
do m ieszkania dyrektora. W szedł nie
zapukaw szy naw et we drzwi.
H orst Kurzbach siedział przy śnia
daniu.
Szw ajcar w rannym raporcie do
niósł mu już o powrocie chem ika
i opóźnieniu przyjazdu Olszyńskiego.
Zaczął tedy:
— W iem już, wiem... W rócono pa
na z drogi, pan Olszyński nie przyje
chał.
117
— Mnie wrócono z drogi — pow tó
rzył, ja k echo, chemik. — W róciłem
przed pierwszą — dodał z naciskiem,
zbliżając się do stołu.
Mówił sucho, bezdźwięcznie. K urzbach, który ju ż w yciągał rękę na p o
w itanie, spojrzał nań zdumionemi oczyma.
Teraz dopiero spostrzegł, że z Słodowskim dzieje się coś niezwykłego.
Ten, nie spuszczając zeń lodow ate
go w ejrzenia, szukał po kieszeniach,
rozpinając nerwowo zwierzchnie u b ra
nie.
Kurzbach, pow staw szy, m achinalnie
cofnął się w stecz.
— Co panu jest? panie Słodowski!—
zaw ołał targ n ięty złem przeczuciem .
W tej chwili duży skórzany portfel
znalazł się przed nim na stole.
Słodowski, podany naprzód, z rę
koma w spartem i o poręcz krzesła,
syknął:
— Zdążyłem na czas, aby znaleźć
pańską zgubę...
Zarówno ton głosu, ja k i cała po
staw a chemika, nie dopuszczały n a j
m niejszej w ątpliw ości.
Sytuacya by
ła jasna.
118
Kurzbach chwycił gorączkow o za
portfel. Poczerw ieniał, a potem zbladł.
Błysk zjadliw ego gniew u, zm ieszane
go z odcieniem m imowolnego zatrw o
żenia, odm alow ał się w sinych źre n i
cach H orsta. Podniósł trzym any p o rt
fel w górę, zam ierzył się... Z daw a
ło się, że rzuci nim w tw arz przeci
wnika..,
W powietrzu w arknęły dźwięki, k tó
re razem zlane utw orzyłyby wyraz...
szpieg!
Słodowski szarp n ął krzesłem .
K urzbach zm ełł w ustach niedopo
w iedziany w yraz. T rzym ająca p o rt
fel ręka opadła mu z łoskotem , u d e
rzając o stół.
— Cóż więcej?—szepnął w yzyw ają
co, zdławionym głosem .
Słodowski nie zmienił pozycyi. P o
staw ione w słup oczy patrzyły groźnie,
tw arz blado-sina ani drgnęła.
Po chwili złow rogiej ciszy, nie
spuszczając z K urzbacha stalow ego
w ejrzenia, spy tał głucho:
— Czy pan się ożeni z panną Ol
szyńską? Mówmy na chłodno.
K urzbach nie spodziew ał się tak
w ręcz postaw ionego pytania. P rz y
puszczał, iż posypią się groźby, znie
119
wagi, klątwy... Był zresztą zdecydo
w any na wszystko, pew ien że podwła
dny mu, oiicyalista, po chwilowym wy
buchu ostygnie. W ostateczności go
tów był doprowadzić starcie do hono
rowego rozstrzygnięcia. Odpowiednio
też n a stra ja ł się cały. Spraw a przy
brała dlań najniespodziew ańszy obrót.
Jakoż po chwilowem w ahaniu rzucił:
— Jakiem praw em pytasz pan o to?
— P raw em uczciwego człowieka...
— Nie zwykłem zdaw ać spraw y ze
swych postępków przed nikim!
Przychodził do siebie. Chłodny spo
kój Słodowskiego w ydał mu się po
dejrzanym .
— Nie będzie śm iał — pom yślał
i uśm iechając się w zgardliw ie, koń
czył z naciskiem lekceważenia:
— W ystąpienie pańskie, panie Słodowski, tłóm aczę sobie zwykłym w t a
kich razach podnieceniem i nieznajo
mością form ludzi dobrze w ychow a
nych... Tłum aczę sobie... i nie mam
panu za złe! Nie umiesz pan być ry
cerzem swej damy. U nas takie s p ra
wy załatw iają się w inny sposób.
Spojrzał szyderczo na zawieszone
na ścianach rapiry.
Słodowski odczuł szyderstw o. Sine
120
pręgi na czole zarysow ały się w y ra
ziściej.
— Gzy pan się ożeni z panną Ol
szyńską?—powtórzył z wysiłkiem.
Kurzbach padł na krzesło. Założył
nogę na nogę i kołysząc się, zadrw ił:
— Odpowiadajmy sobie wzajem na
pytania. Jeżeli tak m a być już ko
niecznie. Ja pańskich rom ansów nie
jestem ciekawy... a drogi do bohdanki
nie zagradzam .
Czuł się panem położenia. W jego
przekonaniu Słodowski bał się w szczy
nać aw antury, postanow ił też nie p rz e
dłużać drażliwej rozmowy.
— Skończmy to już r a z — m ów ił.—
Nie mam czasu... Nie nadużywaj pan
mej cierpliwości.
Była to już pogróżka. K urzbach z a
czynał lekceważyć przeciw nika.
— Głupiec, zdjęła go zazdrość, z a
galopow ał się, a teraz sam nie wie,
co ma dalej robić — m yślał sp ogląda
ją c na stojącego bez ruchu chemika,
jednocześnie uczuw ając w zrastający
gniew na tę kreaturę, krzyżującą jego
plany. Bądź co bądź, mogły z " tego
odkrycia w yniknąć wcale nie pożąda
ne dlań następstw a. Pomimo d rażn ią
cego w zburzenia, szukał w yjścia. Naj-
121
w łaściw szem wydało mu się uspokoić
Słodowskiego. Przynajm niej na razie
zatarłby spraw ę. W um yśle Kurzbacha pow stała niem al pewność, źe j e
dyną pobudką w ystąpienia chem ika
je st zazdrość. D w ukrotne pytanie: „czy
się ożeni z pan n ą O lszyńską?“ u tw ier
dzało go w tern przekonaniu.
Rozumował, nie bez gniewu:
— T rzeb a go ugłaskać. Narobi niedź
wiedź hałasu.
Skom prom ituję się.
Tam ten przyjedzie... ładna zabaw a.
Ntech to dyabli wezwą. Żal mi dziew
czyny... Szkoda jej na panią Słodowską, ale...
I ju ż otw ierał usta, aby łagodniej
szym tonem , bez szyderstw rozpocząć
p ertraktacy e, gdy w yczekujący na od
powiedź Słodowski, w yprostow ał się
raptow nie i odetchnąw szy, chrapliw ie
zawołał:
— P ytam się raz ostatni, czy się
pan ożenisz?
W Kurzbachu odżył gniew.
Podniósł się i gestem ukazując drzwi,
krzyknął:
— Dość! Precz ztąd, ty! opiekunie
niewieściej cnotyl ty polski chłopie!
W tej chwili stało się coś stra sz n e
go. Dwie rozkrzyżow ane ręce sięgnę
122
ły przez stół... K urzbach uczuł ból
w staw ach.
S zarpnął się gw ałtow
nie...
O cal od swej tw arzy u jrzał piękący w zrok chemika, uczuł rw ący *oddech. U siłow ał w yrw ać się. Słodow
ski przypiął się doń jak kleszcz, trz y
m ał przeciw nika, przyciągając ku so
bie i dyszał:
— Posłuchaj ty niemiecki szlachci
cu! ja pójdę precz, pójdę! Za godzinę
mnie nie będzie!.. Ale ty!., ty! Bić się
z tobą nie będę... Chłop jestem ! do
brze powiedziałeś... Ale jeżeli ona j e
dną łzę uroni... zabiję, jak psa zabiję,
choćby z końca św iata wrócę... zabiję.
Żeń się, albo...
Głos mu się załam ał, ręce osłabły.
Oszołomiony K urzbach wydobył się
z gniotących objęć. M ając wolne rę
ce chwycił instynktow nie za poręcz
krzesła w zam iarze obrony.
Słodowski uśm iechnął się gorzko;
odetchnął ciężko, odstąpił krok od
stołu.
— W idzisz p an, chłop po chłop
sku... — szepnął teraz zniżonym, mniej
już przysehłym głosem. — Chłop po
chłopsku... W yjeżdżam... P anu zosta
wiam wóz i przewóz.
Żeń się lub
123
opuść te strony... m ówił niejako z od
cieniem p ro śb y .— Nikt nie będzie wie
dział co się stało.
J a wyjadę... nie
powiem...
U rw ał i znowu podnosząc głos, z a
wołał:
— Słyszałeś pan, niech ona nie cier
pi. Inaczej... wrócę.
P o trząsn ą ł groźnie pięścią i wy
biegł z pokoju, nie czekając na odpo
wiedź.
K urzbaeh sta ł długo nie ru szając
się z m iejsca, ogłuszony tera w szystkiem.
— Schöne Geschichte! — m ruknął
wreszcie, biorąc do rą k porzucony
portfel.—Kreuzdonnerwetter! Nie p rz y
puszczałem , iź mała narobi mi tyle
kłopotu. Taki cham i... miłość! O sta
tecznie głupia spraw a.
P ani O lszyńska, odczytaw szy d o rę
czony przez stróża list, nadarem nie
oczekiwała Słodowskiego.
Chemik w yjechał n ajętą furm anką,
nikomu nie powiedziawszy, dlaczego
porzuca fabrykę i gdzie w yrusza. D o
myślano się różnie.
IX .
P arlam en t huczał od braw rządow ców i protestów opozycyi.
K siążę kanclerz przem aw iał w obro
nie wielkiej ojczyzny niemieckiej, k tó
rej z a g ra ż ały .. piękne oczy polek. T y
siące dzielnych synów Germ anii legło
juz pod miłosnemi strzałam i chabrookich Weichselmadchen! Setki H ansów
i Michelów, Sam sonów niezwyciężonej
armii, śpiew ało pieśń o kądzieli u nóg
polskich Omfalii!
Książę kanclerz ostrzegał przed
groźnem niebezpieczeństw em w ynara
daw iania się m łodszych obyw ateli teutońskiego szczepu, za cenę uścisku
alabastrow ych ram ion polek. Dzieci
m ałżeństw m ieszanych, odpadały od
wielkiego pnia niem ieckiego, p rz y łą
czając się do nienaw istnego szczepu
Reiclisfeindów!
Intryg a polska ukuła z hym enu n o
wy, straszn y oręż, przeciw bezpieczeń
stw u państw a!
K siążę kanclerz mówił długo, mówił
pięknie... śpiew ał naw et.
Jak w ytraw ny monologista, dla u ro
zm aicenia popisu nucił, atakując ko-
125
chliwośó niemieckich dziewic: Wo bist
du teuersłe Lagienka?
Żaden ten o r nie śp iew ał z większem powodzeniem! Aula trzęsła się
od oklasków, w śród których nikły nie
liczne protesty posłów poznańskich
i szydercze wykrzykniki katolickiego
centrum .
Stenografow ie m achali pośpiesznie
ołówkami, aby żadnego słow a nie u ro
nić.
Z ław ek i lóż co chw ila rozlegał
się entuzyazm niemieckiego patryotyzmu.
D ruty telegraficzne pracow ały bez
przerw y, niosąc przem ów ienie k ancler
skie na krańce św iata:
Ludzkość odbierała jeden policzek
więcej, w ym ierzony rę k ą bism arkow ską.
Na „L eipziger-strasse,“ pod gm a
chem parlam entu, stał różnorodny tłum
gawiedzi, z niecierpliw ością oczekując
na nowiny.
Ulica b ra ła udział w Polendebatach,
m anifestując sw e uczucia przeciągłym
szmerem.
Pow tarzano sobie z u st do u st po
jedyncze ustępy mowy, ja k rozdziały
ewangelii, unosząc się, chwaląc, ko
126
m entując. Z niektórych grup rozbrzm ie
wało szyderczo nucone:
— Wo bist du teuerste Lagienka?
W kaw iarniach i „b ierhalach“ ta r
gowano tego dnia olbrzymio. N aród
filozofów podlew ał uniesienie patryotyczne piwem.
Prosit! Prosit! Hoch! w ybiegało cho
rałem z brandeburskich gardzieli na
cześć w arcyńskiego dziedzica.
W ieczorem ukazały się nadzw yczaj
ne dodatki pism z dosłownym tekstem
mowy Bismarcka.
Rozchwytano je.
Cały Berlin czytał.
W jednej z pierw szorzędnych re sta u racyi, w której zw ykle zbierał się
św iat dziennikarski, siedziało przy s to
liku kilku w ykw intnie ubranych m ło
dych ludzi. Na stole, w śród niedopitych kufli piw a leżał półurzędow y
dziennik Post. Jed en z biesiadników
robił notatki, drugi rozglądał się cie
kawie po pełnej sali gości.
W okół politykowano zawzięcie.
— W ysłałem szczczegółowe te le g ra
my — odezw ał się piszący chow ając
notes — chciałbym jeszcze napisać j a
ki sensacyjny artykuł o.., polkach. Ćzy
127
one na praw dę tak pow abne?—spytał
najbliżej siedzącego tow arzysza.
T en potaknął gestem , a potem rzu
cił od niechcenia:
— E rnest, znasz ty H orsta K urzbacha?
— Doskonale. K olega u niw ersyte
cki.
— T en m ógłby ci dostarczyć materyału.
— Jakto?
— M ieszkał w tym kraju i miał po
dobno jak iś rom ans. Szkoda, że go
tu nie ma.
— Nadejdzie.
Bywa tu codziennie
0 tej porze—odezw ał się drugi.
— To byłoby wybornie. Rzecz ak tu
aln a —zauw ażył E rn est Kubetschak. —
Dokument życiowy... W ięc powiadacie,
że nadejdzie? Dawno go nie w idzia
łem.
Poczekamy? Dobrze... Kelner!
piwa!
Stuknęli w kufle.
Gości co chwila przybywało.
K ubetschak z tow arzyszam i, rozpra
w iał popijając piwo o poczytności
Schlesische Zeitung, której był korespon
dentem .
— A co najciekaw sze — mówił — że
1 nad W isłą mamy z górą tysiąc a b o
128
nentów. Lodz... Warschau... w każdej
cukierni znajdziesz nasz organ. Polacy
lubią czytać o sobie, choćby im naw et
wymyślano.
Kończył tę uw agę, kiedy otw arły
się drzwi, i do sali w szedł wysoki
przystojny, blondyn, z tw arzą pełną
szram.
— Oto go masz! — zaw ołał tow a
rzysz K u b etsch ak a—Horst! Horst! pst!
pst!
Przybyły, zauw ażyw szy n aw o ły w a
nie, zbliżył się do stolika.
W ymieniono powitania.
D ziennikarz nie tra c ą c czasu zarzu
cił go pytaniam i.
— C zytałeś mowę? Mój drogi! mam
prośbę., nie odmów... Ż yłeś w tym
kraju .. P otrzeb u ję pewnych szczegó
łów. Będziesz dla mnie nieocenioną
kopalnią!..
— I owszem — odrzekł H orst Kurzbach niedbale. — Ale do czego ci to
potrzebne, Ernest?
— Mój drogi, nie każdy może być
Kurzbachem i nic nie robić. Jako
dziennikarz żyję z pióra Twoje zw ie
rzenia będą wielce d propos. Z ust
naocznego św iadka... Czy to praw da
żeś się durzył w Polsce?
©
■ ■1
129
Roześm iał się. Po tw arzy Kurzbacha przesunął się odcień zakłopotania.
— Niepoprawny! — żartow ał d zien
nikarz. — K elner! cztery halby! J a k
że to było?
— S tare dzieje — odrzekł K urzbach
zamyślony.
D ziennikarz nie p rzestaw ał nalegać.
— Taki a rty k u ł—p rzed staw iał—w y
w rze kolosalne w rażenie. Sam Bis
m arck gotów go zacytow ać w p a rla
mencie!..
— A ty porośniesz w pierze — zau
w ażył wesoło H orst.
— Stanie się sław nym od R enu po
Odrę! — zażartow ał je d e n z tow arzy
szy—Prosit!
Popili z kufli.
Na twarzy K urzbacha zaig rał zło
śliwy uśm iech. D ziennikarz praw ił
w dalszym ciągu.
—• Nie sądźże przypadkiem , że cię
żywcem osm aruję. Bez nazwisk... bez
nazwisk! i tak oględnie, żeby się nikt
nie domyślił, jeśli ci na tern zależy.
H orst zrobił g est lekcew ażący.
— W szystko mi jedno. Nie m yślę
tam w racać przecie. Je ste m dobrym
kolegą, daję ci zupełną carte llanclie.
Tylko nie kłam na mój rachunek...
9
130
K ubetschak obruszył się*
— Po co! Dam ci poprzednio a rty
kuł do przeczytania. Bądź pewnym, że
jednego nie dodam słowa.
— Zatem zgoda! K elner piwa!
— Słuchamy! słucham y!
H orst K urzbach zaczął opowiadać.
D ziennikarz z tow arzyszam i słuchali
z początku uw ażnie, nie p rzery w ając.
W m iarę opow iadania zaciekaw ienie
słuchaczy w zrastało. Przygoda miło
sna niem ieckiego donżuana budziła
coraz w iększe zajęcie.
Siedzący przy sąsiednich stolikach
piwosze zaczęli rów nież nasłuchiw ać.
K urzbach opow iadał z niejak ą fan
faronadą, dosadnie, gładko. W spomnie
nie podniecało go, zapalił się.
Słuchacze przeryw ali teraz w ykrzy
knikami.
— Schneidig! schneidig!
Weiter!
Weiter!
Dziennikarz zapytyw ał m iejscam i
o niektóre szczegóły.
— O statecznie na czem się skończyło?(
H orst p o ta rł czoło.
— Na niczem. K ochaliśm y się platoniczniel— odpowiedział,
131
— Innem i słow y odszedłeś z k w it
kiem. Pokpiłeś spraw ę, Horst!
K urzbach popatrzył mu w oczy. Nam arszczył się.
— Nie róbże takiej miny, jakbyś na
m ojem m iejscu zyskał coś więcej. To
śm iesznel—odrzekł drwiąco.
— No! no!—załagodził K u b etsch ak —
nieco zdetonow any drw iącą uw agą. —
Nie m iałem tego zam iaru. Byłeś i j e
steś mistrzem! — pochlebił.
Tow arzysze potw ierdzili, w yliczając
zdobycze K urzbacha ze szkolnych cza
sów.
— Pepi! Stephi... K arolinę...
— Nie w arte jej trzew ików czyścić—
w ybuchnął K urzbach. — To inny typ.
Nie róbcie naw et porów nań. W ca
łym B erlinie niem a takiej... •
— I to mówi człowiek żonaty! Gdyby
się. tak żona dowiedziała! — zauw ażył
któryś z udanem zgorszeniem . — Nie
pisać artykułu...
H o rst w ydął w argi.
— Moja żona gazet nie czytuje...
Niema na to czasu... — wycedził nie
dbale przez zęby.
— Bardzo słusznie — zauw ażył K u
betschak — ale, ale... Cóż się z ryw a
lem... z tym chem ikiem stało?
132
— Nie wiem. Nie w idziałem go
więcej. Chciał mię gw ałtem zmusić
do ożenienia... Nie przyszło do tego,
bo, jak wiecie, ktoś ojcu doniósł i s ta
ry wywiózł mię coprędzei...
Zam yślił się.
— W iecie co?—zaczął po chwili. —
Dziś, gdy się nad tern * zastanaw iam ...
Przyznaję .. Mało brakowało... Byłbym
się ożenił... Tylko raz się kocha!—do
rzucił sentym entalnie.
— Zatem kanclerz ma racyę. Polki,
to niebezpieczny przeciwnik — n apo
m knął półżartem dziennikarz.
W ybuch śm iechu zaw tórow ał tym
słowom.
Jeden tylko K urzbach sposępniał.
K eln er podał now ą kolejkę piwa.
Zaczęto teraz gawędzić o polityce.
K urzbach słuchał milcząc. W spom nie
nia rozstroiły go. W ypróżniał kufel
za kuflem, nie m ieszając się do roz
mowy. W końcu pożegnał tow arzy
stwo i wyszedł, nucąc:
— Die schönsten Augen hat die Polin...
Przyszedłszy do domu zrobił żonie
aw anturę.
Pani Eliza K urzbachow a płak ała
z żalu noc całą, rosząc rzęsistem i łz a
mi świeżo powleczone poduszki. Rano
133
zm ieniła powłoczki. Porządek przedew szystkiem .
Jej Schatz m iał cały dzień Katzen
jammer.
W najbliższym num erze „S zlązerki“
w rubryce „Z p arlam en tu “ w ydruko
wano sensacyjny artykuł pod tyłułem :
„Polska G y r c e D zienniki polskie przetłóm aczyły go dosłownie.
X.
P rzed dw orem w Brzostow ie, p rz e
chadzał się pan Bruzdowicz z widocznemi oznakam i zniecierpliw ienia. Słoń
ce skręcało już z południa; błyszczą
ca tarcza kompasu, umieszczonego
w środku gazanów , w skazyw ała g o
dzinę drugą.
P an Bruzdowicz chodził tam i z po
w rotem od ganku ku bram ie w jazdo
wej, przysłaniał dłonią oczy, p atrzył
po w idniejącej w oddali, wysadzonej
topolami, drodze i m ruczał z niezado
wolenia,
— Nie widać. Już to Fem cię puścić
gdzie sam ą, zawsze na swojem p osta
134
wi. Z pew nością w yciągnęła Jasiów
na odpust. A prosiłem... Tłok, zaduch...
I dzieciaka pewno zabrały...
M achnął ręką.
— Jaś, zdaw ało się, że taki en er
giczny człowiek... a okazuje s ię - p a n toflarz! pantoflarz! Co niedziela toż
samo. Nabożeństwo... nabożeństw em ,
ale żeby znowu w ysiadyw ać godzina
mi... S tara Olszyńska rozum na kobie
ta, ale bigotka. I tę biedną W alę
kierują poprostu na s ta rą pannę...
D ziew czyna od ludzi stroni... w książ
kach siedzi... Od wyjazdu Słodowskiego nie do poznania. Ciekaw a rzecz, co
też między nimi zaszło? D w a la ta mi
ja a nie dał znaku życia!.. Pewnie go
w tedy odpaliła, chłopak w ziął na ambit i drapnął... Nic mi do tego, ale
radbym się praw dy dowiedział.
Przysiadł na ganku i zam yślił się.
Cofał się pam ięcią w stecz i ro zp a
m iętyw ał, poczynając od jubileuszu
starego K urzbacha i owego wypadku
w kotłowni. Jak się to wiele zmieniło
w tak krótkim okresie czasu!
Z Kurzbachów, z całej Niemczyzny
nie pozostało praw ie śladu. Stało się
to raptow nie i niespodziew anie. R ó
wnocześnie niem al z zagadkow em zni
135
knięciem Słodow skiego, w yjechał m ło
dy K urzbach i nie w rócił więcej... N a
deszła wiadomość, że K urzbachow ie
zrzekli się dotychczasowych stanow isk.
Praw dopodobnie wybuch w kotłow ni
odegrał tu ja k ą ś rolę. S traty były
znaczne, fabryka dała znacznie m niej
szą dywidendę, h rab ia się zraził, przytem, wobec stosunków w Poznańskiem ,
nie w ypadało mu trzym ać niemców
u siebie. Uległ po prostu opinii...
...Jaś został dyrektorem . Dawno m u
się to należało. Szkoda tylko, źe Sło •
dowskiego niema. To także arcyporządny człowiek. M yśleli wszyscy, że
w yczytaw szy w gazetach o ślubie J a
sia, przyjedzie... Nie pojawił się. Nie
wiadomo, gdzie się obraca. Tym cza
sem dziewczyna żałuje i więdnie. W
oczach więdnie... G łupstw o się stało,
straszne głupstwo! Co jej w tedy s trz e
liło do głowy? Żeby nie to, m ogłaby
mieć sta ra Olszyńska ju ż drugiego
w nuka po kądzieli...
Turkot zbliżającego sie pojazdu w y
rw ał Bruzdow icza z zadumy. Podniósł
się żywo. Spojrzał. D rogą ku dw o
rowi pędziła czwórka siwoszów— Przecie! — m ruknął i ze zw ykłą
ludziom starszym skłonnością do p a
136
m iętania o sobie, idąc naprzeciw , szep
tał:
— Chw ała Bogu! W ysiedziały się.
Czy aby gazety wiozą? Mogli już pocz
tę zamknąć, a tam teraz takie cieka
we rzeczy!
To „tam “ oznaczało p arlam ent nie
miecki.
Stary szlachcic politykow ał zaw zię
cie, rozporządzenia antipolskie bolały
go i zaciekaw iały niepom iernie. Psuł
sobie krew czytając, niem niej czytał,
oczekując gorączkowo poczty ze świeżerai dziennikami. Od czasu ja k in te
resy adm inistracyjne B rzostow a oddał
zięciowi, godzinami przesiadyw ał z g a
zetą w ręk u , obm yślając przeróżne
środki, w celu pokrzyżow ania w strę t
nych planów Bism arcka
W dzisiejszych gazetach mogło być
w łaśnie dokończenie ostatniej mowy
kanclerza, głosy posłów polskich a p ra
wdopodobnie też dowcipna odpowiedź
W indhorsta.
Stary szlachcic żywił uw ielbienie dla
„m ałej ekscelencyi,“ zw łaszcza odkąd
przyw ódca centrum zaczął jaw nie w y
stępow ać w obronie polaków.
Przypuszczenie, źe kobiety mogły
zapomnieć o poczcie, co się już p a ro
137
krotnie przytrafiło, zaniepokoiło Bruzdowicza.
Z niecierpliwości, ruszył
pospiesznym krokiem ku bramie.
Powóz zbliżał się szybko.
— Jadą! — pow tarzał Bruzdowicz,
drepcząc i zacierając ręce.
Po chwili w jeżdżał czterokonny ekwipaż na dziedziniec.
Bruzdowicz rzucił się obcesowo do
drzwiczek.
— A toście się wysiedziały! G azety
są? — sp y ta ł na w stępię.
— Są! są! — odpowiedziały chórem
kobiece głosy...
D ał już pokój dalszym wymówkom
i zaczął w itać panią O lszyńską, po
m agając jej w ysiąść. Z kolei w ysadził
W alę, a w reszcie w ziął z rąk niańki
w nuka i ją ł się z nim pieścić, rów no
cześnie naw ołując:
— T eraz ciotka niech pomyśli o obiedzie, boście mi, moje panie, dyabelnie
kazały czekać na siebiel A gdzież to
Jaś? - spytał, teraz dopiero sp o strzeg ł
szy nieobecność zięcia.
— Jasiow i w ypadł jakiś interes. W y
jech ał z rana. Ale powinien niedługo
nadjechać—objaśniła W anda, znacząco
m rugając na ojca.
138
Ten nie spostrzegł daw anych znaków
i dow cipkując mówił:
— W yjechał! Zaraz też znać b ab
skie rządy! 0 trzeciej z kościoła... Za
karę musi mi panna W ala przeczytać
gazety. Zgoda? co? A dużo tam te
go?—spytał, szukając wzrokiem paczki
z dziennikam i.
P odszedł do panny Olszyńskiej i po
dał jej ram ię.
W ala uśm iechnęła się sm utnie.
— I ow szem ...—odrzekła, zabierając
zw itek gazet.
— Praw da panno W alu, że niem a to
jak sta ra gw ardya?—żartow ał, w iędąc
j ą pod ręk ę do w n ętrza domu —Żeby
mi tak jeszcze wzrok dopisywał! za
kasow ałbym niejednego młodzika!
I zaczął iść zam aszystym krokiem,
pokręcając w ąsa i spoglądając z pod
oka na zaw sze piękną tw arz dziew czę
cia. L ubił W alę bardzo i zaw sze s ta
ra ł się ją żartam i rozweselić.
W anda, podbiegłszy, trąciła ojca w r a
mię.
— Tatuńciu!
— Dajże mi pokój! Mam pannę W a
lę i gazety, tq mi nic nie potrzeba!
— Ależ m am tatce coś powiedzieć
od Jasia.
139
— Czy to sekret?
— A w łaśnie, że sekret!..
— W takim razie, przepraszam .
Puścił ram ię panny Olszyńskiej, k tó
ra odsunęła się dyskretnie, i zbliży
wszy się do córki, spytał:
— Cóż takiego?
— Będziemy mieli dziś niezwykłego
gościa...—zaczęła szeptać na ucho.
Na tw arzy B ruzdow icza odmalowało
się radosne zdziwienie.
— Nie może być?!
— Z pew nością. J a ś w czoraj list
odebrał,.. Ale sza... bo to niespo
dzianka — dodała, ukazując oczyma
W alę, która w drugim pokoju w ynaj
m owała gazety z opasek.
— A m atka wie?
— Także nie,
— Doskonale! doskonale! Dopiero
się zdziwią...
Z atarł ręce z radości.
Zapom niał o gazetach, o polityce i
odciągnąw szy córkę na bok z niezm iernem ożywieniem mówił:
— Praw dziw ie się cieszę! praw d zi
wie! Jakże myślisz? P ogodzą się pe
wnie te r a z .. hm? Chw ała Bogu! bo
mi tej biedaczki serdecznie żal... S p ra
140
wimy weselisko, co się zowie! Już ja
w tem, że to przyjdzie do skutku!
S tarsza pani Olszyńska, zajęta do
tychczas wnukiem , którem u po prze
jażdżce zdarzyła się m ała przygoda,
zbliżyła się teraz pytając:
— O czem że to państw o tak ro z
praw iacie?
A wyczytaw szy w rozjaśnionych
tw arzach obojga coś niezw ykłego, do
dała z ciekaw ością:
— Możebym i ja m ogła wiedzieć?
Bruzdowicz spojrzał pytająco na
córkę.
— Jak m yślisz W andziu? Uprzedzić
matkę?
Ciekaw był, jakie w rażenie wywrze
wiadomość.
Młoda m ężatka, k tó rą niecierpliw ość
bawiła, nie m ając w gruncie rzeczy
nic przeciw tem u, odrzekła:
— Jaś prosił...
— Ej! Jaś! Jaś! Co tam Jaś! Mojem
zdaniem, trz e b a m atkę do tego p rzy
gotować.
I zw racając się do oczekującej, rzekł
głośno:
— Mam dla babci dobrą nowinę...
Tylko nie wszyscy pow inni jeszcze o
141
niej wiedzieć,.. N aprzykład Fem cia i
panna W ala...
— Coś tajem niczego? — zagadnęła
półżartem Olszyńska.
— W łaśnie. Chodźmy tam , żeby
przypadkiem kto nie podsłuchał.
U kazał na sąsiedni pokój. Sam po
szedł przodem. Za progiem w ypalił
prosto z mostu:
— Słodowski w raca. Cóż pani do
brodziejka na to?
Olszyńska, w pierw szej chwili spoj
rzała nań z niedow ierzaniem .
— Słowo honoru! W raca. Ja ś po
jech ał po niego — pow tórzył jednym
tchem .
— Tak, m ateczko,—potw ierdziła sy
nowa.
Z u st w zruszonej staru szk i w ybie
gło krótkie:
— Chw ała Bogu.
— K w estya w tem , żeby z tego po
w rotu skorzystać—przedstaw iał teraz
Bruzdowicz, ująw szy drżące ręce pani
Olszyńskiej. — Pani dobrodziejko, nie
będę taił, źe mię los panny W ali s e r
decznie obchodzi... Co tam było m ię
dzy nimi, nie wiem... Ale Słodowski
zacności człowiek, prawy, uczciwy...
— Bardzo...— szepnęła staruszka.
142
— Ma pozycyę. K aw ałek chleba
znajdzie wszędzie... Na co tu czekać?
Rozgadał się na dobre, nie szczę
dząc przekonyw ających uw ag, chociaż
nie było potrzeby tego. P an i Olszyń
ska dziękow ała rozrzew nionem w ej
rzeniem , szepcąc:
— D ałby Bóg! dałby Bóg!
Na więcej nie m ogła się zdobyć w
pierw szej chwili. Dopiero ochłonąw
szy nieco, ję ła ze w zruszającą otw ar
tością w yw nętrzać się z przeżytych
utrapień. W ylew ała nagrom adzone w
duszy ból i zw ątpienie, ukryw ane do
tychczas poćzciwie naw et przed oczy
ma najbliższych. v
— A co mię najbardziej bolało, że
napraw dę do tej chwili nie wiem, co
ich poróżniło... Patrzyłam przecie własnem i oczyma... byli z sobą tak do
brze... W alunia napraw dę lubiła S ta
nisława... Pytałam nieraz W aluni... ale
biedne dziecko...
Bruzdow icz zaczął pocieszać:
— M niejsza o to! co było—to było...
Zw yczajnie ja k m iędzy młodymi...
Dziękujmy Bogu, że m arnotraw ny syn
pow raca, i przygotujm y się na jego
przyjęcie.
143
Zaczęto się naradzać półgłosem ,
jakby spraw ą pokierow ać najlepiej,
nie w ątpiąc o pom yślnym rezultacie.
Tym czasem pozostaw iona w sam o
tności panna O lszyńska, przerzucała
dzienniki.
L ubiła czytać wogóle.
Nad książką zapom inała na chwilę
bolesnych wspomnień, niepokojących
m arzeń i tego żalu, co je j teraz n u r
tem w ypełniał życie.
Gazety pociągały ją również, z p rzy
jem nością też spełniała zwykle funkcyę lektorki honorowej, ilekroć się pan
Bruzdowicz o czytanie „na głos“ przymówił.
Obecnie, dla ułatw ienia, oczekując
na słuchacza, p rzep atry w ała artykuły
polityczne. W zrok je j zatrzym ał się
na felietonie zatytułow anym Polska
Cyrce.
Zaczęła czytać.
Nagle... przejrzysto-bladą cerę dzie
w częcia nasączył szk arłatn y rum ie
niec. T w arz panny Olszyńskiej zaczę
ła drgać nerw ow o, pierś falow ać go
rączkowym odruchem . Źrenice biegły
błyskaw icznie po zaczernionych d ro
bnym drukiem szpaltach.
144
W felietonie w yczytała historyę
w łasnego serca, w yszydzoną, w yśm ia
ną, przerobioną na argum ent politycz
ny! Autor nie w ym ieniał w praw dzie
nazwisk, lecz opis był tak dokładny,
tak drobiazgowy! że...
Uczuła głuchy, tępy ból w skroniach
i wstyd. K ruszący, rozpierający całą
duszę, wstyd!
Zatrzęsło nią febrycznie, złowrogi
papier w ypadł jej z rąk, i znowu zi
mna bladość przysłoniła cieniem m ar
twoty tw arz nieszczęśliwej.
W pannie Olszyńskiej m arło w szy st
ko. Resztki, okrawki złudnych w spo
mnień tonęły w głębi bezm iernej g o
ryczy, coś przecinało w zranionych
jej piersiach jed y n ą św ietlan ą nić tę
sknoty za nieziszczonem m arzeniem ,
druzgotało w iarę w m iłość praw dzi
wą, szydziło z zaklęć i przysiąg.
I stała długo z przerażającą próżnią
w duszy bez słów, bez jęku, bez r u
chu, ja k człowiek, który nagle ujrzał
przepaść przed sobą.
W reszcie strum ień łez gorzkich
zwilżył opuszczone bezw ładnie rzęsy,
w ściągniętych chm urnie łukach brw i
zarysow ał się odcień dum nego cier
pienia.
145
Schyliła się, podniosła upuszczony
dziennik i złożywszy w kw adrat, scho
w ała za wycięcie stanika.
Z zaciśniętych u st padł wyraz:
— Podły!
I znów potoczyły się z m yśli do
serca bolesne w spom nienia i rozsypały
w duszy, ja k paciorki z rozerw anego
różańca, żal i sm utek krw aw iący.
Uczuła wielkie zimno i w ielką czarność; coś, niby skrzydła drapieżnego
ptaka, biło w je j tw arz, przysłaniając
św iat cały...
W głow ie m iała chaos przejm ują
cych sykań, szyderczego chychotu, ję
kliwych szeptów; u sta pow tarzały:
— Podły! podły! podły!
W alczyła z w łasną duszą, z w łasnem sercem , bez sprzym ierzeńca.
Bo oto opuściły j ą w szystkie zw ie
rzenia, w yczuw ane * złudy, a przed
oczyma stała, naga, oślepiająca p raw
da i błąd, i pokuszenie, i olbrzym ia
trw oga przed koniecznością pokuty,
do której p rzyłączała niepochw ytne
poczucie bezm yślnego pokrzyw dzenia
drugiej jeszcze duszy, pojęcie cudzych
cierpień bez winy.
Osunęła się bezw ładnie na krzesło.
10
146
W styd i żal potężniały aż do zasto
ju myśli, do tego zastygu cielesnych
w zruszeń, w którym rzeczyw istość
przeradza się znów w senny wir, ma
jaczących bezkształtnie wrażeń, a w
biczowaną duszę spływ a kojąca cisza,
nieczułość i mrok.
Minuty płynęły... ulatyw ały, a z ni
mi pierzchało z piersi panny Olszyń
skiej jej daw ne „ ja ,“ rodziło się b ła
galne pragnienie zapom nienia wczo
ra j i skrucha ukojenia.
Jeszcze jed en dreszcz przeszył jej
ciało, a potem spłynął spokój cichego
sm utku.
Z drugiego pokoju doleciał wesoły
głos Bruzdowicza.
— Panno Walo! czytanie przepadło!
Obiad na stole...
P ow stała z w ysiłkiem i zm uszając
się do uśm iechu pośpieszyła na w e
zwanie.
— Czytanie przepadło! — pow tórzył
żartobliw ie stary , podając jej ram ię.
— Przep ad ło —odpowiedziała echem.
Serce je j biło; pierś czuła ukryty
zw itek papieru, ja k kolący cierń, św ie
żo wydobyty z rany.
XI.
Szczęściem dla W ali, nikt przy obiedzie nie dostrzeg ł niezw ykłej zmiany,
ja k a zaszła w obliczu dziewczęcia. Z a
jęci niespodzianką biesiadnicy, nie za
uw ażyli ani podkrążonych siną obwód
ką oczu, ani nienaturalnej, sztyw nej
powagi.
Mówiono z resztą mało, śpieszono się
z jedzeniem , ja k to zwykle byw a w
chw ilach gorączkow ego oczekiw ania
na coś lub na kogoś. W szyscy sie
dzieli ja k na szpilkach.
N aw et gadatliw a zwykle ciotka E u fe
mia, chociaż je j tajem nica nie ciężyła,
zirytow ana przypaleniem szarlotki, nie
m iała chęci do rozmowy.
Kończono obiad w milczeniu, gdy
rozległ się turkot wózka.
— Ja ś i ktoś drugi — w ykrzyknął
Bruzdowicz, zryw ając się z krzesła
z takim pośpiechem , źe obrus za sobą
pociągał. Pani Olszyńska instynktem
m acierzyńskim wiedziona, pow staw szy,
zbliżyła się do W ali. Chciała coś po
wiedzieć, uprzedzić, ale w tej chwili
rozw arły się drzwi i do pokoju w padł
Slodow ski..
148
Blady ja k ściana, z roziskrzonym
wzrokiem biegł i chw ytał w przelocie
napotykane dłonie, ściskał, całow ał,
skakał jak piłka od jednych do dru
gich, rzucając przez łzy.
— Moi państwo! moi kochani p a ń
stwo!
I znów ponaw iał uściski i pocałunki,
nie patrząc naw et w tw arze w itanych.
Zapanow ała chw ila zbiorowego ro z
czulenia. Podniósł się pogw ar se rd e
cznych wykrzykników, pytań i tych
słow, które sam ym dźwiękiem mówią...
Górow ał nad wszystkiem i głos B ruzdowicza, który trą c ręce i klepiąc przy
byłego po ram ieniu, w ykrzykiw ał:
— W iedziałem , że wrócisz! w iedzia
łem Ho! ho!
1 pociągał nosem z głośnem sa p a
niem bo mu łzy św idrow ały w krtani.
W reszcie m inął pierw szy poryw.
Oczy w szystkich skierow ały się bez
wiednie na W alę, do której z ‘w ido
czną nieśm iałością zbliżał się teraz S ło
dowski. Szedł półkrokam i, z głow ą
w tuloną w barczyste ram iona, z za
partym oddechem.
W źrenicach panny O lszyńskiej ła
m ała się dusza. Na b lad ą tw arz w y
stąpiły gorączkow e wypieki. M om en
149
talnie cofnęła się w tył, jakby w za
m iarze ucieczki, a potem w yciągnęła
przed siebie obie ręce i z niezm ierną
tkliwością szepnęła:
— Panie Stanisław ie! panie S tan i
sławie! ..
Przylgnął do w yciągniętych dłoni
i nie panując dłużej nad sobą, zaszlochał na cały głos.
Nagle trzym ana w uścisku ręk a W ali
w ysunęła się pośpiesznie i drżące u sta
panny Olszyńskiej dokończyły:
— J a pan a winnam prosić o p rze
baczenie... ja... ja... panie Stanisław ie.
Błyskawicznie obrzuciła wzrokiem
obecnych. W yraz szlachetnej pokory
zajaśniał w załzaw ionych źrenicach.
Uklękła przed m atką.
Słodowski syknął:
— P ani moja! Walu!
I ru n ął również do nóg staruszki.
Ale w tej chwili W ala porw ała się
z kolan i ze spazm atycznem płaczem
w ybiegła z pokoju.
Stało się to tak szybko, że nikt nie
zdołał przem ów ić słowa.
Słodowski dźw ignął się z kolan, po
wiódł nieprzytom nem i oczyma w okół,
blednąc i trzęsąc się febrycznie. S tra
150
szliw a niepew ność pozbaw iła go osta
tka woli. Stracił głowę.
W szyscy z resztą byli nad w yraz za
kłopotani i w zruszeni, gdyż aczkolwiek
spodziewano się czegoś podobnego,
nie sądzono jednak, aby to się stać
mogło zaraz i w tak niezwykle w strz ą
sający sposób. R ozrzew niająca scena
zaskoczyła tak niespodziewanie, że
chociaż wypowiedziane przez W alę sło
w a i jej ucieczkę zrozum iano jako n ad
m ierny wylew dziewiczej tkliwości, w y
w ołanej nastro jem chwili, niem niej w
pierw szej chwili nikt napraw dę nie
wiedział, co dalej począć.
P an Bruzdowicz pierw szy przyszedł
do siebie.
— Masz tobie! d rapnęła — zaw ołał
z praw dziw em przejęciem — drapnęła!
Uciekałeś i ty! gońże teraz — dokończył
popychając z lekka chemika, który
przerażony niejako zuchw alstw em sw e
go uczynku, sta ł ja k skazaniec, nie
śm iejąc ruszyć się z miejsca.
Ten spojrzał błagalnie n ajpierw na
zapłakaną staruszkę, potem na Olszyń
skiego, jak b y ich pomocy i rady w zy
wał.
Jednocześnie pani Janow a ruszyła
szybko ku drzwiom, w zam iarze po
151
biegnięcia za W alą, zaś pani Eufemia,
trochę gniew na, źe je j o przyjeździe
chem ika nieuprzedzono, zw racając się
do starej Olszyńskiej, zaczęła tonem
wymówki:
— Niechże pani co odpowie... głos
matki ... A do Słodowskiego:
— T aki to już panieński zwyczaj...
Jak przyjdzie do wyznania...
U derzyła rękom a po sukni, z g ry
m asem zażenow ania na ustach.
Bruzdowicz kończąc, przerw ał:
— Goń! łap! przyprow adź i koniec!
Patrz, m atczysko od łez mówić nie
może.
— Chodźmy, panie Stanisław ie, —
odezw ała się ode drzwi m łoda O lszyń
ska, w yciągając z oddalenia rękę.
Milczący dotychczas Ja n podsunął
się szybko do żony.
— Zostań, W andziu! — przem ów ił
półgosem — najlepiej porozum ieją się
sami.
Poczem, zbliżywszy się do przyjaciela
rzekł, sta ra ją c się nadać słowom jak
najw eselszy odcień:
— No! Stachu! Uciekła mi przepió
reczka w proso, a j a za nią niebo
raczek. .
O bjął go wpół.
152
A w duchu, nie bez pew nej chełpli
wości, pom yślał.
—* Dziwna natura!... Z pozoru tw a r
dy ja k krzem ień, a z kobietam i m azgaj..
Już ja lepiej daw ałem sobie rady..
I spojrzał z lubością na żonę.
Potem zaś zm ieniwszy ton, zaczął
poważnie:
— Mój Stachu! Mama i ja...
Lecz pan Bruzdowicz, u którego
pierwotne zaam barasow anie już p rz e
szło, przerw ał, żartobliw ie p rzed rze
źniając:
— I ja... i W andzia... i ciotka, a ty m
czasem panna drapnęła! Nie trać - że
czasu! kuj żelazo póki gorące... Na co
tu czekać?! Jak Boga kocham! to p rz e
chodzi pojęcie! Jazda, desperacie!
Ukazał wiodące do ogrodu drzwi,
Oszołomiony Słodowski, spojrzał py
tająco na Jan a, na panią Olszyńską.
Przygnębiona przed chwilą tw arz za
jaśn ia ła odbłyskiem szalonej radości.
Sięgnął do kolan staruszki i zapom ina
ją c się, podskoczył w górę jak źrebak
i popędził.
Jan z żoną przypadli do rąk m atki,
która, chyląc siw ą głowę, zdaw ała się
modlić duchem , choć u s ta szeptały:
153
— Kiedy dopraw dy nie pojm uję Waluni... kochali się przecież od dawna...
— I będą się kochali babciu! b ęd ą—
zaw tórow ał Bruzdow icz—będą wnuki.,
wnuczki... Jasiu! W esele w Bruzdowie,
ale ty m usisz szw agrow i wyrobić po
sadę... ja bez panny W ali ani rusz;
któżby mi od czasu do czasu gazety
czytał?
Stanęli grupą we drzw iach, oczeku
ją c z bijącem sercem pow rotu tych
dwojga.
Ja n opow iadał o Słodowskim.
A „ci dw oje“ znaleźli się niebaw em .
P anna Olszyńska, w ybiegłszy do
ogrodu, padła na najbliższą ław kę bez
czucia, ja k liść gw ałtow nym w ichrem
strącony.
W ielki wysiłek, na jaki się w pier
wszej chwili zdobyła, w yczerpał j ą do
szczętnie, Czuła, źe słabnie, że lada
chwila opuści j ą reszta przytomności.
Bezsilna, drżąca próbow ała zebrać roz
pierzchłe myśli.
Płynęły huraganem .
W skołatanej wyobraźni dziew częcia
przesuw ał się cały kalejdoskop m arzeń,
chęci, nadziei, oczekiwań, w szyst
kie wydzwonione tę tn a serca odzy
w ały się echem , w szystkie pragnienia
łkały.
Kłębowisko szarpiących targnięć
wiło się w piersi, szukając ujścia; ty
siące poplątanych dźwięków szum iało
w skroniach...
Przym knęła powieki.. Przez chwilę
św iat przestał dla niej istnieć. A po
tem rozchyliła pełne łez źrenice... na
głym ruchem wydobyła u k ry tą w w y
cięciu stanika gazetę i z głuchem w e
stchnieniem szepnęła:
— T r z e b a .. skrzywdziłam!
P o w stała i z pośpiechem niezłomnej
determ inacyi zaczęła iść z pow rotem
ku dworowi.
Nogi się pod nią gięły, ale w tw a
rzy św ieciła moc silnego postanow ie
nia. W myśli tkwiło teraz jedno tylko
pragnienie: w ynagrodzenia krzywdy.
W tem z bocznej, obrosłej grabiną
ścieżki doleciał szm er śpiesznie staw ia
nych kroków, m ignęły w ym achujące
w pow ietrzu ręce, i płow a p rz y strz y
żona czupryna...
W oddaleniu kilku kroków biegł
Słodowski z obliczem prom iennem . G e
stykulow ał rozm aw iając z samym so
bą... U jrzał W alę, na chwilę jakby za
155
trzym ał się w chodzie, a potem je s z
cze szybciej podbiegł na przełaj i przy
stanąw szy w oczekującej postaw ie,
zaczął:
— Wysłano... mię... po p a n ią ..
Głos mu się splątał. Skrzyżowali
w ejrzenia. Na chwilę zaległo m ilcze
nie. Źrenice panny Olszyńskiej bły
snęły niezwykłym ogniem, pierś pod
nosiła się i opadała ciężko.
— Panno W alu!— szepnął.
Podsunęła się bliżej W matowobladej tw arzyczce nie drg n ął ani j e
den muskuł.
— Panie Stanisławie! — przerw ała
cichym, przeryw anym głosem. — Ja
wiem wszystko!.. Ja proszę., ja bardzo
pana chciałam widzieć... ja...
W yciągnęła rękę z trzym aną gazetą.
— J a wiem wszystko!—pow tórzył.—
J a złem płaciłam za tyle... tyle...
Załkała i zaczęta mu wciskać zmięty
kurczowo dziennik.
Cofnął się w ty ł i z nietajonem
zdziwieniem spytał:
— Co to? co to jest? panno Walu!
ja nie rozumiem.. J a nic., nie wiem..
— Moja spowiedź!—w ygłosiła z tr u
dnością, czepiając się jego ram ienia.—
Moje winy... miłość pana K urzb ach a- -
J 5G
dokończyła szeptem goryczy, — P an
K urzbach opowiedziała., opisali—obja
śniała jednym t c h e m .- J a teraz wiem
wszystko! ja m uszę z u st pańskich
usłyszeć...
Pochyliła się... zatoczyła..
Pow strzym ał j ą ram ieniem ... ukląkł.
— Pani moja! Pani W alu... Wy s a
mi nie wiecie... co ja bym!.. J a chłop...
d rąg zwyczajny... J a duszę! życie... Ja
nic nie wiem... J a tylko bardzo... ko
cham, pani moja!
Rzucił zm ięty dziennik w gąszcz
krzew ów i zryw ając się z kolan, za
wołał:
— Król nie je s t szczęśliwszy!
— Chodźmy do m am y—w yrzekła to
nem prośby, podąjąc mu rękę.
Po chwili przed płaczącą z wielkiago szczęścia staru szk ą klęczało „tych
dw oje.“
— Niech Bóg w iekuisty błogosław i
wam... dzieci moje!
.Najbliższej niedzieli zaroiło się w
B rzostow ie.
P an Bruzdowicz, w edług zapow ie
dzi, w ypraw iał sute zaręczyny, zapro
siw szy na tę uroczystość kogo się da
ło. P rzyjechał pan W yrem ba z cór
157
ką, państw o Skuraczew scy, Jagłow scy
i najbliższe sąsiedztw o w komplecie.
Ciotka Eufem ia w ystąpiła z p a ra
dnym obiadem, a że się w szystko aź
do legum iny z cyfrą narzeczonych
udało, więc zachęcając, dokładała w ła
snoręcznie potraw na opróżnione ta le
rze, dbając przedew szystkiem o Słodowskiego. Ten zaś sądził, że w ypa
da mu teraz być we w szystkiem po
słusznym , więc ja d ł za trzech, co mu
tylko podsunięto.
Gospodarz w złotym hum orze, w zno
sząc toast „kochanej młodej pary,“
sięgnął aż do czasów biblijnych.
— W praw dzie Jakób na Rachelę
oczekiwał lat siedm— m ów ił dzwoniąc
w kieliszek, zw rócony do Słodowskiego—a ty Stachu tylko dw a z okła
dem... lecz, że się bardziej nie kocha
li, ręczę! Zresztą, nie dziwię się, że
tobiu było pilniej, niż pra-praszczurowi... W wieku pary i elektryczności ze
w szystkiem śpieszyć się trz e b a ,—ż a r
tow ał, starając się utrzym ać w pow a
żnym tonie.—Żyjem y wogóle szybciej,
prędzej... M atuzal w moim wieku j a
skółki w lot strzelał, a ja...
Posypały się życzenia, powtórzyły
błogosławieństwa...
158
P rzed wieczorem całe tow arzystw o
w yruszyło na spacer. W ybrano się
ku niedalekim brzegom Wisły. K ró
low a rzek polskich płynęła złotem .
Zachodzące słońce lało strum ieniem
m etalicznych barw po łusce wodnej.
W nadbrzeżnym wiklu ćw ierkało wo
dne ptactw o, kępy olbrzymich biało
drzewo w i rosochatych topol, obsiadł
klekot bociani.
Szli, rozm aw iając. N agabyw any ustaw icznie Olszyński, opowiadał o Słodowskim, który nie tając przed p rzyja
cielem, że powodem opuszczenia fa
bryki, przed dwoma laty, było zajście
z Kurzbachem , ukrył jednakże p raw
dziwą tegoż przyczynę.
Swoją drogą Jan dom yślał się cze
goś, bo w łaśnie odpow iadając na py
tanie pana Skuraczew skiego, mówił:
— Mnie się jednak zdaje, że po za
tern musiało być między nimi coś in
nego jeszcze. Praw dopodobnie Kurzbach przy W ali przyciął Stachowi, a
że mieli z sobą dawno na wątróbce!..
ten wziął do serca i... wybuchł.
W tej chwili jakiś głos obcy ro z
brzm iał w pobliżu. Idące przodem
kobiety p rzystanęły.
Brzegiem W isły biegł z gołą głow ą
159
chłop siwy.
M achał trzym anym w
ręku kijern i w ykrzykiw ał dziko. W ło
sy wichrzyły mu się w biegu, lśniąc
w odbrzasku zachodzącego słońca, ja k
płonąca pochodnia.
Zobaczywszy idących, zwolnił k ro
ku. Olszyński przyjrzaw szy się, rzekł:
— A... to ten biedny Smak... W zią
łem go z pow rotem do fabryki, ale do
reszty zw aryow ał i uciekł. W yobraź
cie sobie państwo, co w ieczór biega
nad W isłą z kijem. Uroiło mu się,
że je st stróżem , którem u kazano pil
nować, żeby niem cy nie wrócili.
Stary chłop szedł prosto ku nim.
Poznał Olszyńskiego i skłonił się dło
nią do ziemi.
— Cóż tu robicie, Macieju?—zapytał
Jan.
— Stróżuję, wielmożny panie! S tró
żuję—ukazał rę k ą na rzek ę.—Miemcy
psiaw iary mogliby się nocą p rzep ra
wić... Ranowie będą spali!.. Ale niedoczekanie ich! niedoczekanie! Nie pusz
czę! nie puszczę!!
P otrząsł groźnie kijem i począł
biedź w poprzednim kierunku.
Za chwilę znikł z oczu.
— Biedny człowiek—szepnęła Wala.
160
— Nieszczęśliwy!—odrzekł Słodowski, niepom ału w zruszony.
A pan Skuraczew ski, który lubd
przy sposobności pozować na statystę,
rzekł:
— Odwieczna rasow a walka! Płowce, Gatinwald, a dziś nienaw iść tego
chłopa z jednego źródła biorą począ
tek!..
— Ja k św iat św iatem nie będzie
niemiec polakowi b ra te m —podchwy
cił z żywością BruzdowiczSilniejszy w iatr poruszył g ałęzia
mi odwiecznych białodrzewi. K iw ały
wierzchołkam i, ja k starce na wiecu
szum iąc w takt:
— Ju śc i!.. juści!..
W ali zrobiło się czegoś przykro,
przylgnęła trwożliwie do ram ion n a
rzeczonego.
K O N I E C .
\
0390761

Show publication content!

Transkrypt

Podobne dokumenty

INFORMACJA - LOGO

Informacje

Mgr Anna Krzysztofek Angelika Pienias Przewodnicząca Komitetu

35. pieśniobraniu

O współpracy KPT i UJK na antenie Radia Plus

Obwieszczenie Wydziałowej Komisji Wyborczej Wydziału

I Czas jako paradygmat kultury i natury

W związku z Jubileuszem 40 –lecia Uczelni Uniwersytet