Nieznane kamienie budowlane z Ukrainy

KAMIEŃ NATURALNY
Nieznane
kamienie budowlane
z Ukrainy
Wapienie, marmury, trawertyny i tufy
W
powszechnej świadomości, architektoniczne kamienie budowlane
wydobywane na Ukrainie, ograniczają się do skał Zagłębia Wołyńsko-Podolskiego. Kolorowe granity, ciemne gabra,
połyskujące labradoryty spotkać można w
wielu budowlach na terenie Polski. W ostatnich latach, coraz częściej pojawiają się na
kamieniarskim rynku pod różnymi nazwami
handlowymi.
Dla osób interesujących się tematyką nieobce są również takie skały, jak piaskowce
trembowelskie i podolskie alabastry. Znacznie mniej znane są natomiast ukraińskie
marmury, wapienie, trawertyny i tufy. Tymczasem zróżnicowana budowa geologiczna
Ukrainy pozwala na wykorzystanie wielu
rodzajów skał budowlanych, praktycznie
nieznanych poza jej granicami. Krótki ich
przegląd zaprezentowany w niniejszym artykule, jest zaledwie sygnałem o różnorodności ukraińskiej bazy surowcowej i możliwościach, jakie w niej istnieją.
Na trasie wycieczek Polaków odwiedzających dawne kresy Rzeczypospolitej, obok
Wapienie syluru w dolinie rzeki Smotrycz
50
Twierdza Chocim wznosi się na stromej skarpie nad rzeką Dniestr
Lwowa, znajdują się przede wszystkim
twierdze i zamki – „kamienni świadkowie
dziejów”, jak to ładnie określono w jednym
z przewodników turystycznych. Kamieniec
Podolski, Skała Podolska, Chocim stanowią
żelazne punkty. Wszystkie te obiekty zbudowane zostały z ciemnoszarych, płytowych
skał sylurskich odsłaniających się w głębo-
kich dolinach Dniestru i jego lewobrzeżnych
dopływów.
W okresie sylurskim na platformie Europy
Wschodniej, w stosunkowo płytkim morzu
epikontynentalnym, nagromadziły się kilkusetmetrowej miąższości (około 300 m)
osady marglisto - wapienne z bogatą fauną.
Przez setki milionów lat nie podlegały żadnym ruchom fałdowym i w związku z tym,
leżą prawie poziomo. Niezwykle malownicze naturalne odsłonięcia wapieni i dolomitów sylurskich, obserwować można między
innymi w dolinie rzeki Smotrycz koło Kamieńca Podolskiego, gdzie tworzą pionowe
ściany zdumiewającej wysokości (rzędu 100
m). Także w Skale Podolskiej godny podziwu jest widok, wysoko wznoszącego się nad
doliną rzeki Zbrucz, wzgórza wapiennego z
ruinami XIV- wiecznego zamku Koriatowiczów na szczycie.
Twarde wapienie i dolomity sylurskie
obecnie są eksploatowane w dużych kamieniołomach głównie na kruszywa. Czynny kamieniołom „Kubaszewski”, mający
ściany wysokości 30 m, położony jest 1 km
nowy Kamieniarz
Styczeń/Luty | NR 24 | 1/2007
www.nowykamieniarz.pl
KAMIEŃ NATURALNY
na południe od Kamieńca Podolskiego, na
zachodnim brzegu Smotrycza. Także koło
Skały Podolskiej wapienie wydobywane są
w dwóch kamieniołomach położonych na
północ („Bridok”) i na południe od miasta.
W mniejszym stopniu wykorzystuje się je
do celów budowlanych, tym niemniej powszechnie używane są na ogrodzenia i podmurówki budynków. W obrębie starej części
Kamieńca Podolskiego wapienie sylurskie
zastosowano także w formie kostki brukowej, krawężników i płyt chodnikowych.
Przez swą powszechną obecność zarówno
w historycznych, jak i we współczesnych
obiektach, stwarzają charakterystyczny, lokalny koloryt budownictwa.
Kolejnymi skałami węglanowymi występującymi na terenie zachodniej Ukrainy są
wapienie miocenu, przedstawiające zespół
skał o zróżnicowanym wykształceniu litologicznym. Występują one na rozległym
obszarze Roztocza i Podola. Masywne wapienie glonowe i muszlowo - glonowe zazębiają się lub przeławicają z ławicami wapieni
organodetrytycznych. Charakterystyczne
formy rafowe, utworzone w głównej mierze
z krasnorostów, tworzą w morfologii terenu
grzbiety o urozmaiconej rzeźbie.
Fragment murów twierdzy kamienieckiej
52
Kamieniołom wapieni mioceńskich Humieńce
Eksploatacja wapieni prowadzona jest
w wielu dużych kamieniołomach. Jeden z
największych (2 km długości, prawie 1 km
szerokości) - „Humieńce”, położony jest
około 10 km od Kamieńca Podolskiego. Pozyskiwany w nim kamień stanowi surowiec
dla pobliskiej cementowni. Aczkolwiek wapienie mioceńskie są przeważnie miękkie i
porowate, zawierają również partie zwięzłe,
które mogą być wykorzystywane do celów
budowlanych. Wapienie organodetrytyczne
odznaczające się dobrą blocznością, nadają
się do produkcji elementów formowanych,
takich jak kształtki, płyty, stopnie, itd. Odmiany lepiej przekrystalizowane mają nawet zdolność przyjmowania poleru. Wapienie rafowe ze względu na brak bloczności
mają ograniczoną możliwość uzyskania regularnych bloków nadających się do cięcia.
Jednak zróżnicowane struktury i kolorystyka oraz duża twardość sprawiają, że mogą
być stosowane w budownictwie. Warunkiem jednak jest eksploatacja selektywna, w
przeszłości powszechnie praktykowana.
Mioceńskie wapienie organodetrytyczne spotkać można np. w twierdzy kamienieckiej, gdzie użyte zostały do wykonania
takich elementów, jak portale wejściowe
czy obramienia otworów strzelniczych i
okiennych w murach. Miejscami stanowią
uzupełnienia i wstawki w murach. Jako materiał miękki, łatwo poddający się obrób-
ce, wykorzystywane były dość często na
pomniki nagrobkowe czy zewnętrzne elementy architektoniczne. W Kamieńcu warto zwrócić uwagę na otoczenie katedry św.
Piotra i Pawła, do której wchodzi się przez
bramę wykonaną z tego wapienia. Na niewielkim, przykościelnym cmentarzu znajdują się wapienne rzeźby nagrobne z XIX
wieku. Elementy architektoniczne z wapieni
mioceńskich często spotykane są również w
budowlach Lwowa.
Na Ukrainie, w obwodzie chmielnickim,
występują również trawertyny - węglanowe skały o genezie związanej ze źródłami.
Prawdopodobnie są to młode, plejstoceńskie martwice wapienne. Charakteryzują się
jasnobrązową i rdzawą barwą oraz typową
dla tego typu osadów, kawernistością. Największymi złożami są „Wielka Kużelewa” i
„Krywczeńsk”. Trawertyny te można spotkać w wielu obiektach Lwowa, np. w okładzinach ścian hotelu Sputnik czy w lokalu
MacDonald’sa przy ulicy Szewczenki.
Rejonem niezwykle interesującym surowcowo jest Zakarpacie – obszar położony na
pograniczu Karpat i Wielkiej Niziny Węgierskiej. Skomplikowana budowa geologiczna
sprawiła, że występują tu skały zarówno o
genezie osadowej, jak i wulkanicznej oraz
metamorficznej.
Uskoki tektoniczne, z którymi związane
jest powstanie zapadliska zakarpackiego,
nowy Kamieniarz
Styczeń/Luty | NR 24 | 1/2007
www.nowykamieniarz.pl
KAMIEŃ NATURALNY
Muszlowce mioceńskie
wykorzystywane były jako drogi wylewu
bazaltów, andezytów i liparytów. Z działalnością wulkaniczną związane są także nagromadzenia tufów, które są stosowane jako
surowiec dla budownictwa. Ich największe
złoża to „Mużywsk” i „Kowackie”.
Dużą i zróżnicowaną grupę skał budowlanych Zakarpacia stanowią marmury. Nazwa
ta obejmuje zarówno marmury właściwe,
krystaliczne, jak i twarde, polerujące się wapienie. Występujące tam marmuropodobne
wapienie wykorzystywane były począwszy
od IV wieku p.n.e., a w wiekach X-XII odgrywały znaczącą rolę w budownictwie. Wiekowo są to skały paleozoiczne i mezozoiczne.
Marmury paleozoiczne, występujące w
obrębie krystalicznego Masywu Rachowskiego (w południowo - wschodniej części
obwodu zakarpackiego), związane są z procesami metamorfizmu regionalnego. Najbardziej znane, pochodzące z okolic miejscowości Diłowo nad Cisą, mają barwę białą,
często z odcieniem różowym, zielonkawym
lub niebieskawym. Są one dobrym materiałem do prac rzeźbiarsko - dekoracyjnych. W
tej części Masywu Rachowskiego występują
54
również marmury szare i kolorowe.
Większość wystąpień marmurów związana jest jednak z mezozoikiem. Dolnojurajskie czerwone wapienie ziarniste występują
w basenach rzek Uż (rejon Piereczyna – na
północ od Użgorodu) i Borszawy (rejon Dołgoje). Na szczególną uwagę zasługują górnojurajskie czerwone wapienie krynoidowo
- brachiopodowe i zlepieńce wapienne. Różnokolorowe marmury występują w rejonie
Ugolki, w kamieniołomie kamienieckim, a
także w rejonie miejscowości Petrus i okolicy Swalawy. Z górnego biegu rzeki Ugolki
znane są również wyjątkowo dekoracyjne
dolnokredowe brekcje wapienne, które
jednak występują w obrębie trudno dostępnych kompleksów leśnych.
Przesłaniem niniejszego artykułu było
krótkie przedstawienie materiału, który
zwraca uwagę na różnorodność dekoracyjnych kamieni budowlanych występujących
w tym kraju.
Elżbieta Tołkanowicz
Państwowy Instytut Geologiczny
[email protected]
nowy Kamieniarz
Styczeń/Luty | NR 24 | 1/2007
www.nowykamieniarz.pl