6_2009_ChPO_em na 9,5.indd

ARTYKUŁY
Chrońmy Przyr. Ojcz. 65 (6): 423–430, 2009.
Wpływ zanieczyszczeń atmosferycznych na drzewostany sosnowe
borów bagiennych torfowisk orawsko-nowotarskich
The impact of the atmospheric pollu�on on pine tree-stands in
marshy forests of the Orawa – Nowy Targ peat bogs
MONIKA BOLKA, MAREK KRĄPIEC
Katedra Analiz Środowiskowych, Kartografii i Geologii Gospodarczej
Wydział Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska
Akademia Górniczo-Hutnicza
30-059 Kraków, Al. Mickiewicza 30
e-mail: [email protected], [email protected]
Słowa kluczowe: dendrochronologia, Pinus sylvestris L., bór bagienny, lata wskaźnikowe,
zanieczyszczenia atmosferyczne, Kotlina Orawsko-Nowotarska.
Badaniami objęto drzewostany rosnące na obszarze torfowisk orawsko-nowotarskich w okolicy
Jabłonki – Czarnego Dunajca, na siedlisku boru bagiennego. Na dwóch stanowiskach występujących
na torfowisku wysokim i przejściowym pobrano 45 wywiertów z sosen Pinus sylvestris L. Na podstawie
pomierzonych sekwencji przyrostów rocznych skonstruowano chronologie lokalne, przeprowadzono
identyfikację słojów wypadających oraz wyznaczono okresy redukcji szerokości przyrostów rocznych
badanych drzew. Na stanowisku 1 (występującym w obrębie torfowiska wysokiego) stwierdzono wyraźny wzrost liczby drzew ze zredukowanymi przyrostami począwszy od połowy lat 50-tych, aż po
lata 90-te z maksimum w latach 70-tych XX w. Na drugim stanowisku (na torfowisku przejściowym)
zanotowano względnie stałą liczbę drzew z redukcjami szerokości przyrostów, z wyjątkiem lat 80-tych
ubiegłego wieku, gdy wystąpił ich niewielki wzrost. W obrębie badanych stanowisk, głównym czynnikiem ograniczającym szerokość słojów są mroźne zimy i suche lata, o czym świadczą zidentyfikowane
wspólne dla obu stanowisk lata wskaźnikowe. Konstatacja ta wskazuje więc na inne niż klimatyczne,
przyczyny zróżnicowania w rozkładzie redukcji szerokości przyrostów. Czynnikiem, który spowodował redukcje szerokości przyrostów rocznych drzew rosnących w wilgotnym borze bagiennym, były
najpewniej zanieczyszczenia atmosferyczne, pochodzące z dalekiego transportu.
Wstęp
Zmiany środowiska, wywołane fluktuacjami klimatycznymi i antropopresją, rejestrowano zarówno współcześnie, jak też w ostatnich
stuleciach.
W celu rekonstrukcji tych zmian wykorzystuje się różne metody badawcze, pozwalające
na określenie ich wielkości, jak też tempa ich
zachodzenia. Jedną z metod określenia wpływu zmiennych warunków klimatycznych i antropopresji na środowisko, jest analiza dendrochronologiczna. W swoim pierwotnym
zastosowaniu była ona wykorzystywana do datowania bezwzględnego drewna z dokładnością do
1 roku. Obecnie jest ona szeroko stosowana w wielu dziedzinach nauki, m.in. geologii, archeologii
i historii architektury (Zielski, Krąpiec 2004),
a także z powodzeniem wykorzystywana jest
w badaniach nad wpływem zanieczyszczeń przemysłowych na drzewostany (Schweingruber i in.
1985, Schweingruber 1986). Tego typu analizy
wykonano dla sosen z Polski północnej (Zielski
1992), jak również dla różnych gatunków drzew
z obszaru południowej Polski (Alexandrowicz
i in. 1997, Szychowska-Krąpiec 1997, Krąpiec,
Szychowska-Krąpiec 2001, Danek 2007).
W niniejszej pracy prezentowane są wyniki
badań dendrochronologicznych przeprowadzonych na sosnach rosnących na obszarze torfo-
423
Chrońmy Przyr. Ojcz. rocznik 65, zeszyt 6, 2009.
wisk orawsko-nowotarskich w okolicy Jabłonki
i Czarnego Dunajca. Argumentem dla podjęcia
prac badawczych, był brak danych dotyczących
reakcji drzew rosnących na torfowiskach, na
zmiany klimatyczne oraz wpływ zanieczyszczenia
antropogenicznego.
Obszar badań
Specyfiką Kotliny Orawsko-Nowotarskiej,
w szczególności zaś okolic Czarnego Dunajca,
jest występujący na tym obszarze unikatowy zespół torfowisk wysokich, jednych z największych
w Polsce, zwanych przez miejscową ludność puściznami (Obidowicz 1990, Łajczak 2006). Są
to rozległe torfowiska typu alpejskiego, stanowiące najcenniejsze przyrodniczo obszary torfowisk
wysokich nie tylko w południowej Polsce, ale
i w Europie Środkowej (Perzanowska 2005).
Badaniami objęto dwa stanowiska zlokalizowane w centralnej części kompleksu leśnego,
leżącego na terenie Nadleśnictwa Nowy Trag
(położenie geograficzne: 49o 25’ N; 19o 43–45’
E), a należącego do wspólnoty Leśnej „Urbar”
Jabłonka o powierzchni 14,5 ha (oddział II D)
(ryc. 1). Stanowisko 1 obejmuje drzewostan sosnowo-świerkowy, rosnący na siedlisku boru bagiennego wilgotnego. Bór ten należy do rzadko
występujących zespołów leśnych, ze względu na
jego genetyczny związek z torfowiskami wysokimi (Denisiuk, Dziewolski 1975). Jego pochodzenie jest prawdopodobnie naturalne, gdyż ze
względu na małą wartość użytkową drewna, nie
prowadzono tu gospodarki leśnej. Specyficzny
charakter tego lasu determinują wilgotne gleby
torfowe, występujące w podłożu. Średni wiek badanych drzew wynosi 160 lat. Ich wysokość dochodziła do 24 m, przy niewielkiej grubości pni
w pierśnicy, osiągającej średnio 34 cm.
Stanowisko 2 położone jest w odległości około 400 m na południe od stanowiska 1. Na terenie występującego tam torfowiska przejściowego
rośnie las sosnowy otoczony świerczynami. Wiek
badanych sosen wahał się tu w granicach 130–180
lat. Jednakże grubość pni w pierśnicy była większa
niż w poprzednim stanowisku i wynosiła około
45 cm. Obydwa stanowiska położone na wysokości około 650 m n.p.m. odznaczają się dużą świetlistością i bogato rozwiniętym runem leśnym.
Materiał i metody
W 2006 roku, do badań dendrochronologicznych pobrano łącznie 45 wywiertów przy pomocy świdra rdzeniującego Presslera o średnicy
424
Ryc. 1. Lokalizacja stanowisk badawczych w pobliżu
Czarnego Dunajca i Jabłonki: stanowisko 1 – bór bagienny,
stanowisko 2 – torfowisko przejściowe. (Podkład:
Drogowa Mapa Polski 2007)
Fig. 1. Loca�on of the inves�gated sites in the Czarny
Dunajec and Jabłonka area:site 1– the marshy forest, site
2 – the transitory peat bog. Base: Drogowa Mapa Polski
2007 (Road map of Poland 2007)
0,5 cm, z pni drzew sosny zwyczajnej, w tym: 23 ze
stanowiska 1 i 22 ze stanowiska 2. Otwory po wywiertach zabezpieczono preparatem (Lac Balsam)
chroniącym drewno przed grzybami i szkodnikami. Do pomiarów szerokości przyrostów rocznych drzew, wykorzystano aparaturę pomiarową
DENDROLAB 1.0. Urządzenie to połączone
z komputerem umożliwia pomiar szerokości
przyrostów rocznych z dokładnością do 0.01 mm,
z użyciem pakietu programów TREE – RINGS
(Krawczyk, Krąpiec 1995) oraz QUERCUS
(Walanus 2005). W celu określenia podobieństwa sekwencji przyrostów rocznych dokonano
ich korelacji, wyznaczając współczynnik korelacji
Pearsona oraz współczynnik t (Baillie, Pilcher
1973). Najbardziej zbieżne sekwencje osobnicze
drzew i nie wykazujące redukcji szerokości słojów, wykorzystano do utworzenia krzywej średniej (tzw. chronologii lokalnej). Za pomocą programu COFECHA (Holmes 1999) sprawdzono
poprawność złożenia chronologii oraz homogeniczność sekwencji przyrostów rocznych drewna
pozostałych prób, co pozwoliło na identyfikację
słojów wypadających. Uzyskane krzywe średnie,
porównano z sekwencjami osobniczymi i wyznaczono dla każdego drzewa czasowe przedziały
redukcji szerokości przyrostów rocznych według
metody zaproponowanej przez Schweingrubera
(1986), gdzie procentową redukcję wyznacza się
ze stosunku sumy szerokości przyrostów rocznych objętych redukcją, do sumy szerokości
M. Bolka, M. Krąpiec
przyrostów sprzed okresu redukcji. Uwzględnia
się przy tym taką samą liczbę słojów objętych redukcją, jak i je poprzedzających nie wykazujących
oznak redukcji (ryc. 2).
Wyznaczone wielkości redukcji szerokości słojów dla poszczególnych prób zaklasyfikowano do
trzech klas: I – obejmująca redukcje wynoszące
powyżej 70%, II – redukcje w przedziale 70–50%,
natomiast III – redukcje w przedziale 50–30%. Nie
uwzględniano takich redukcji, które trwały krócej
niż 3 lata lub wynosiły mniej niż 30%. Zastosowana
metoda pozwala wyznaczyć czasowy rozkład redukcji przyrostów rocznych drzew, wywołanych
niekorzystnymi zmianami (w tym zarówno klimatycznymi, jak i innymi, tj. zanieczyszczeniami powietrza, zmianami stosunków wodnych etc.).
Dla każdego stanowiska badawczego wyznaczono również lata wskaźnikowe, przyjmując za
kryterium zgodność rzędu 90%, stwierdzoną
u co najmniej 10 osobników drzew w badanej
populacji. Pozytywne lata wskaźnikowe to takie,
w których szerokość słoja w stosunku do roku poprzedniego wzrosła, natomiast lata wskaźnikowe
negatywne to takie, w których przyrost był mniejszy niż w roku poprzednim (Huber 1970).
Wyniki i dyskusja
Na stanowisku 1, tylko cztery drzewa z 23 analizowanych, nie wykazały redukcji szerokości przyrostów rocznych. W pozostałych wystąpiły redukcje kształtujące się w przedziale od 27,5% – 83,4%
(ryc. 3A). W analizowanych próbach odnotowano
Wpływ zanieczyszczeń atmosferycznych…
po 13 okresów redukcji z przedziału od 27,5% do
49% (klasa III), a także 50,2% – 66,8% (klasa II).
Redukcje I klasy (powyżej 70%) wystąpiły jedynie u 2 drzew. Zdecydowaną większość stanowiły redukcje długotrwałe, trwające po kilkanaście
i więcej lat. Pierwsze niekorzystne zmiany w przyrostach rocznych pojawiły się już na początku
XX w. (próba BAGNA2 na ryc. 3A). Pozostałe drzewa zareagowały na warunki stresowe nieco później, głównie w okresie od lat sześćdziesiątych do
połowy lat dziewięćdziesiątych XX w. Największe
redukcje szerokości przyrostów rocznych (83,4%)
odnotowano w jednej z prób w latach 1970–1993
(próba BAGNA5 na ryc. 3A).
W drugim stanowisku, podobnie jak w pierwszym, tylko cztery drzewa spośród 22, nie wykazały żadnych redukcji. Pozostałe 18 osobników
odznaczało się spadkiem szerokości słojów w zakresie 32,8% – 84% (ryc. 4A). W 10. próbach obserwuje się tu co najmniej dwa okresy, w których
dochodziło do zmniejszenia szerokości przyrostów
rocznych drewna. W większości są to redukcje III
klasy, w 12 przypadkach odnotowano redukcję II
klasy, natomiast u 10. drzew: I klasy. W drzewach
z omawianego stanowiska stwierdzono 5 długich
okresów spadku szerokości słojów, liczących ponad 50 lat. Występują również redukcje trwające
od 20 do 30 lat, a także krótkotrwałe liczące od 3–5
lat. Drzewa rosnące na tym stanowisku wykształciły zredukowane szerokości przyrostów rocznych
już od pierwszej połowy XIX wieku.
W obu stanowiskach, poza redukcjami szerokości przyrostów rocznych zaobserwowano
Ryc. 2. Przykład wyznaczania okresu redukcji dla sosny JAB13 (Średnia JAB_A01 – zielona krzywa
i dendrogram JAB13 – czerwona krzywa wyznaczają dwa okresy redukcji w latach 1926–1930 i 1978–2002)
Fig. 2. The example of determina�on of the period of radial growth reduc�ons for the pine JAB13 (The average JAB_A01
– the green curve and the dendrogram JAB13 – the red curve determine two periods of radial growth reduc�ons in the
years 1926–1930 and 1978–2002)
425
Chrońmy Przyr. Ojcz. rocznik 65, zeszyt 6, 2009.
również tzw. słoje wypadające, co jest potwierdzeniem trudnych warunków wzrostu drzew.
W sumie, u 19 osobników stwierdzono brak pojedynczych słojów lub ich większej liczby (9 drzew
w stanowisku 1 i 10 na stanowisku 2). Na uwagę
zasługuje początek roku 1970, w którym cztery
drzewa nie wykształciły przyrostów rocznych
w obydwu stanowiskach. Pozostałe słoje wypadające datowane są na lata trzydzieste, pięćdziesiąte
i osiemdziesiąte XX wieku.
Histogram prezentujący rozkład redukcji
w stanowisku 1, wykazuje wyraźną tendencję
wzrostową od połowy lat 50-tych z maksimum
w latach 70-tych ubiegłego wieku (ryc. 3B).
Maksimum występowania redukcji, pokrywa się
więc z okresem intensywnego rozwoju produkcji przemysłowej w Polsce. Znaczną liczbę drzew
z redukcjami szerokości przyrostów rocznych
stwierdzono tu również w latach 80-tych i 90-tych
XX w. Powolny spadek liczby drzew dotkniętych
Ryc. 3. Próby dendrochronologiczne drzew ze stanowiska 1. A – Okresy redukcji szerokości przyrostów rocznych
wyznaczone dla analizowanych drzew sosny zwyczajnej (zaznaczone kolorem czarnym); B – Histogram rozkładu
redukcji szerokości przyrostów rocznych z podziałem na klasy redukcji. Na skali pionowej podano procentowy udział
drzew poddanych analizie
Fig. 3. Dendrochronological samples of trees from Site 1. A – Periods of radial growth reduc�ons designated for analyzed
pines (black colour); B – Histogram of distribu�on of radial growth reduc�ons with divisions. The ver�cal scale shows the
percentage of analyzed trees
426
M. Bolka, M. Krąpiec
redukcją szerokości przyrostów rocznych, następuje dopiero po roku 1995. Prawdopodobnie jest
to związane z faktem, iż począwszy od końca lat
80-tych w Polsce nastąpiło zmniejszanie emisji
SO2 i NO2 (Absalon i in. 1996a, 1996b).
Histogram przedstawiający rozkład redukcji
przyrostów rocznych w stanowisku 2 (ryc. 4B)
wyraźnie różni się od omawianego poprzednio.
Redukcje szerokości przyrostów rocznych drzew
na tym obszarze trwają nieprzerwanie, od stadium
Wpływ zanieczyszczeń atmosferycznych…
młodocianego wzrostu drzew, aż do chwili obecnej. Jednak nie występuje tak wyraźne maksimum
redukcji w ostatnim półwieczu, jak w stanowisku
1. Niewielki wzrost liczby drzew ze zredukowanymi szerokościami słojów zanotowano na początku lat 80-tych ubiegłego wieku. Brak jest również
wyraźnej poprawy w kondycji drzewostanów w latach 90-tych. Szersze przyrosty roczne sosen zaczynają się tutaj pojawiać dopiero w połowie I dekady
XXI w.
Ryc. 4. Próby dendrochronologiczne drzew ze stanowiska 2. A – Okresy redukcji szerokości przyrostów rocznych
wyznaczone dla analizowanych drzew sosny zwyczajnej (zaznaczone kolorem czarnym); B – Histogram rozkładu
redukcji szerokości przyrostów rocznych z podziałem na klasy redukcji. Na skali pionowej podano procentowy udział
drzew poddanych analizie
Fig. 4. Dendrochronological samples of trees from Site 2. A – Periods of radial growth reduc�ons designated for analyzed
pines (black colour); B – Histogram of distribu�on of radial growth reduc�ons with divisions. The ver�cal scale shows the
percentage of analyzed trees
427
Chrońmy Przyr. Ojcz. rocznik 65, zeszyt 6, 2009.
Współcześnie szerokość przyrostów rocznych
drzew jest wynikiem równoczesnego oddziaływania wielu czynników, zarówno naturalnych
jak i antropogenicznych. Wśród czynników naturalnych szczególną rolę odgrywają temperatura
powietrza i opady atmosferyczne. I tak, czynnikiem dodatnio wpływającym na szerokość słojów
są wysokie temperatury powietrza w miesiącach
poprzedzających sezon wegetacyjny (tzn. głównie
od stycznia do marca), natomiast wysokie temperatury poprzedniego lata, a co się z tym często wiąże – niskie opady, ograniczają szerokość
słojów (Wilczyński 1999). Jasnowska (1977)
twierdzi natomiast, że siedliska bagienne mają
stabilne warunki hydrologiczne, które zapewniają
drzewom wystarczające ilości wody, nawet w latach suchych, i brak opadów nie ogranicza przyrostów rocznych sosen rosnących na torfowiskach.
Wydaje się jednak, że niedostatek opadów może
stanowić czynnik ograniczający wzrost drzew
również na stanowiskach bagiennych. Zazwyczaj
bowiem korzenie drzew pobierające wodę sięgają do optymalnej dla ich funkcjonowania strefy
podsiąkania. Na terenach bagiennych strefa ta
znajduje się tuż nad powierzchnią lustra wody.
Woda z opadów atmosferycznych często stanowi
ważne źródło wody dostępnej fizjologicznie, a na
stanowiskach bagiennych jest również głównym
źródłem tlenu dostarczanego do stagnującej wody
(Przybylski 1970).
Generalnie jednak, badania prowadzone
w rejonach górskich pokazują, że wraz ze wzrostem wysokości, wpływ termiki powietrza na
przyrost drzew zwiększa się, maleje zaś znaczenie
opadów atmosferycznych (Feliksik, Jaskulski
1986).
Na badanych stanowiskach z okolic Czarnego
Dunajca i Jabłonki, głównym czynnikiem ograniczającym szerokość słojów są mroźne zimy i suche
lata. Świadczą o tym zidentyfikowane wspólne dla
obu stanowisk lata wskaźnikowe, negatywne dla
lat: 1917, 1928, 1952, 1960 i 1996 oraz pozytywne
w latach: 1906, 1923 i 1943. Dobrym przykładem
niekorzystnych warunków wzrostu był rok 1960,
który cechował się zimnym i suchym lutym, ciepłym czerwcem, jak również bardzo mokrym
lipcem i sierpniem oraz chłodnym wrześniem.
Z kolei rok 1943, korzystny dla wzrostu sosen
w rejonie Czarnego Dunajca, charakteryzował się
zimnym miesiącem styczniem, ale ciepłym lutym
i marcem, a także chłodnym i bardzo suchym majem i czerwcem.
Jeśli więc w obu stanowiskach stwierdzono
podobne reakcje drzew na czynniki meteorologiczne, to zróżnicowanie w rozkładzie redukcji
428
słojów musi mieć przyczyny inne niż klimatyczne. Najbardziej logiczną przyczyną zróżnicowania redukcji szerokości słojów drzew rosnących
na obydwu stanowiskach, mógł być wpływ zanieczyszczeń przemysłowych powietrza. Jakkolwiek
obszar Kotliny Nowotarskiej pozbawiony jest
wielkiego przemysłu, jednak również i tu docierają zanieczyszczenia z tzw. dalekiego transportu
z terenów sąsiednich, w tym z krajów ościennych.
Reakcje sosen zarejestrowane w stanowisku 1,
znajdują analogię w sosnach rosnących w okolicach Nowego Targu, gdzie stwierdzono krótkotrwałe redukcje szerokości słojów w latach
70-tych i 80-tych ubiegłego wieku, ewidentnie
spowodowane antropopresją (SzychowskaKrąpiec 1997). Jednocześnie brak wzmożonej
reakcji drzew rosnących na stanowisku 2 w latach
70-tych XX w. wskazuje, że drzewa tam rosnące charakteryzują się wyraźnie lepszą kondycją
i wpływ czynnika antropogenicznego nie wywołał redukcji szerokości słojów w ich obrębie.
W obrębie analizowanego stanowiska 1, sosny
na które oddziaływał ten sam czynnik antropogeniczny, ale wzrastające w trudniejszych warunkach (na torfowisku wysokim), zareagowały
jednak zdecydowanie wyraźniej. Uzyskane wyniki jednoznacznie potwierdzają efekt wcześniejszej reakcji na stres, drzewostanów rosnących w
skrajnie trudnych warunkach, niż tych z siedlisk
korzystniejszych. Ta konstatacja ma również ważne znaczenie dla badań paleośrodowiskowych, w
których subfosylne drzewa występujące w osadach torfowisk, są dotychczas zazwyczaj niedoceniane jako czuły wskaźnik zmian klimatycznych i
środowiskowych.
Podsumowanie
Analiza dendrochronologiczna drzew sosny
zwyczajnej rosnących na obszarze torfowisk orawsko-nowotarskich, umożliwiła prześledzenie zmian
szerokości przyrostów rocznych w okresie ostatnich 150 lat. Przeprowadzone badania dowiodły, że
oprócz uwarunkowań klimatycznych, na szerokość
słojów wpływa również zanieczyszczenie powietrza, szczególnie w tych drzewostanach, które rosną w skrajnie trudnych warunkach siedliskowych.
W ostatnich latach wskutek m. in. zmniejszenia
emisji, zanotowano poprawę kondycji drzewostanów, manifestującą się spadkiem liczby drzew z redukcjami szerokości słojów.
Badania finansowane były przez Wydział GGiOŚ
Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie w ramach badań statutowych (nr 11.11.140.560).
M. Bolka, M. Krąpiec
Wpływ zanieczyszczeń atmosferycznych…
PIŚMIENNICTWO
Absalon D., Jankowski A., Leśniok M., Wika S. 1996a.
Mapa sozologiczna Polski w skali 1:50 000, Arkusz
Czarny Dunajec. Przedsiębiorstwo „GEOPOL”, Poznań.
Absalon D., Jankowski A., Leśniok M., Wika S. 1996b.
Mapa sozologiczna Polski w skali 1:50 000, Arkusz Jabłonka. Przedsiębiorstwo „GEOPOL”, Poznań.
Alexandrowicz S.W., Alexandrowicz W.P., Krąpiec
M., Szychowska-Krąpiec E. 1997. Zmiany środowiska południowej Polski w okresie historycznym.
Kwart. AGH, Kraków. Geologia 23(4): 339–387.
Baillie M., Pilcher J. 1973. A simple cross-dating program
for tree-ring research, Tree-Ring Bulletin 33: 7–14.
Danek M. 2007. The influence of industry on Scots pine
stands in the south-eastern part of the Silesia-Krakow
Upland (Poland) on the basis of dendrochronological
analysis. Water, Air and Soil Pollution 185: 265–277.
Denisiuk Z., Dziewolski J. 1975. Sosnowy bór bagienny
Vaccinio uliginosi – Pinetum w Kotlinie Nowotarskiej.
Chrońmy Przyr. Ojcz. 31(3): 36–40.
Drogowa Mapa Polski 2007. (wersja elektroniczna: http://
maps.google.pl/).
Feliksik E., Jaskulski W. 1986. Badania dendrochronologiczne nad sosną pospolitą. Zesz. Nauk. AR Kraków.
Leśnictwo 197(16): 13–25.
Holmes R. L. 1999. Users Manual for Program COFECHA.
Laboratory of Tree-Ring Research. University of
Arizona, Tucson.
Huber B. 1970. Dendrochronologie. W: Handbuch der
Mikroskopie in der Technik. Freund H. (ed.) Umschau
Verlag, Frankfurt 5: 171–211.
Jasnowska J. 1977. Czynniki wpływające na rozmiary słojów rocznych drewna sosny na torfowisku wysokim w
zespole Vaccinio uliginosi-Pinetum. Roczn. Dendrol.
30: 5–31.
Krawczyk A., Krąpiec M. 1995. Dendrochronologiczna
baza danych. Materiały II Krajowej Konferencji: Komputerowe wspomaganie badań naukowych. Wrocław:
247–252.
Krąpiec M., Szychowska-Krapiec E. 2001. Tree-ring
estimation of the effect of industrial pollution on pine
(Pinus sylvestris) and fir (Abies alba) in the Ojców
National Park (Southern Poland). Nature Conservation
58: 33–42.
Łajczak A., 2006. Torfowiska Kotliny Orawsko-Nowotarskiej. Wyd. Instytutu Botaniki PAN, Kraków.
Obidowicz A. 1990. Eine pollenanalytische und
moorkundliche Studie zur Vegetationsgeschichte
des Podhale-Gebietes (West-Karpaten). Acta
Palaeobotanica 30(1, 2): 147-219.
Perzanowska J. 2005. „NATURA 2000” Ochrona torfowisk
wysokich Kotliny Orawsko-Nowotarskiej sieci Natura
2000. Kampinoski Parki Narodowy 2: 17–23.
Przybylski 1970. Morfologia. W: Sosna zwyczajna. PWN
Warszawa: 87–119.
Schweingruber F. H., Kontic R., Niederer M., Nippel
C. A., Winkler-Seifert A. 1985. Diagnosis and
distribution of conifer decay in the Swiss RhoneValley:
A dendrochronological study. In: Establishment and
tending of subalpine forest; research and management.
Turner H., Tranquillini W. (ed.) Eidgenossische
Anstalt fur das Forstliche Versuchswesen, Berichte
270: 189–192.
Schweingruber F. H. 1986. Abrupt growth changes in
conifers. IAWA Bulletin 7(4): 277–283.
Szychowska-Krąpiec E. 1997. Ocena wpływu zanieczyszczeń przemysłowych na drzewostany sosnowe Puszczy Niepołomickiej i Borów Nowotarskich
w świetle analizy dendrochronologicznej. Zesz. Nauk.
AGH. Geologia 23(4): 390–406.
Walanus A. 2005. Program Quercus. Instrukcja obsługi,
Kraków.
Wilczyński S. 1999. Dendroklimatologia sosny zwyczajnej
(Pinus sylvestris L.) z wybranych stanowisk w Polsce.
Praca doktorska. Zakład Klimatologii Leśnej AR,
Kraków. Ms.
Zielski A. 1992. Dendrochronological studies on pines
growing under the influence of air pollution near
Pulp and Paper Factory in Kwidzyn, Poland. Lundqua
Report 34: 360–363.
Zielski A., Krąpiec M. 2004. Dendrochronologia. PWN,
Warszawa.
429
Chrońmy Przyr. Ojcz. rocznik 65, zeszyt 6, 2009.
SUMMARY
Bolka M., Krąpiec M. The impact of the atmospheric pollu�on on pine tree-stands in marshy
forests of the Orawa-Nowy Targ peat bogs
Chrońmy Przyrodę Ojczystą 65 (6): 423–430, 2009.
The study deals with the tree-stands growing within the Orawa – Nowy Targ peat bogs, in the vicinity
of Jabłonka and Czarny Dunajec (a boggy forest habitat). Altogether 45 cores were taken from pines
Pinus sylvestris from two sites (Fig. 1) situated in high and transitory peat bogs. Based on the measured
sequences of annual growths, local chronologies were constructed, missing rings were identified, as well as
periods of the growth width reductions were determined at the examinated trees (Fig. 2). In the first site
(situated within the high peat bog) a distinct increase of the number of trees with reduced growths was
identified; it started in the mid-1950s, lasted until the 1990s, with the maximum in the 1970s (Fig. 3). In
the second site (in the transitory peat bog) the number of trees with the growth reductions was relatively
uniform, except for 1980s when certain uptick appeared (Fig. 4). In both sites, beside reductions of the
annual growth widths, also so-called missing rings could be observed, which is a confirmation of difficult
growth conditions of trees. In the examinated sites, the main factors limiting the tree-ring width are frosty
winters and dry summers, which is proved by the identified signature years, similar for both sites. This is
pointing to other than climatic reasons for different growth reduction patterns. It is most probable, that
the reductions of the tree-ring width at trees growing in a humid, marshy forest were brought about by air
pollutants coming from distant sources. Pines affected by the same factor, but growing in more difficult
conditions, however, reacted much more distinctly. Reactions of pine trees from the boggy forest find an
analogy at pine trees growing in the vicinity of Nowy Targ, where short-lived reductions in the tree-ring
width occurred in the 1970s and 1980s (Szychowska-Krąpiec 1997).
430