Pobierz - Trouw Nutrition
Transkrypt
Pobierz - Trouw Nutrition
ISSN 2080-489X 1(13)/2011 Dwumiesięcznik „Trouw i MY” Aktualne zagadnienia związane z zapewnieniem bezpieczeństwa mikrobiologicznego mieszanek paszowych dla drobiu 3 OD REDAKCJI Dwumiesięcznik „Trouw i MY” 13/2011 3 Szanowni Czytelnicy, TEMAT NUMERU w nowym roku wytyczamy sobie nowe zadania, konsekwentnie dążąc do ich realizacji. Redakcja biuletynu „Trouw i My” pragnie dostarczać Państwu publikacje fachowych artykułów eksperckich, które będą przydatne w prowadzeniu hodowli zwierzęcej. W bieżącym numerze nasi eksperci obszernie omówili zagadnienia związane z bezpieczeństwem mikrobiologicznym pasz dla drobiu. Przedstawili również sposoby przygotowania kurnika, by odnieść sukces hodowlany. Życzę Państwu samych sukcesów dr Jolanta Gdala Aktualne zagadnienia związane z zapewnieniem bezpieczeństwa mikrobiologicznego mieszanek paszowych dla drobiu Wydawca: prof. n. wet. Krzysztof Kwiatek, specjalista higieny żywności Zakład Higieny Pasz Państwowy Instytut Weterynaryjny – Państwowy Instytut Badawczy lek. wet. Ryszard Majdański, specjalista chorób drobiu i ptaków ozdobnych, specjalista higieny żywności Przychodnia Weterynaryjna, Radomyśl Wielki Trouw Nutrition Polska Sp. z o.o. ul. Chrzanowska 21/25 05-825 Grodzisk Mazowiecki telefon: +48 22 755 03 00 fax: +48 22 755 03 72 03 www.trouwnutrition.pl Redakcja: Redaktor naczelna: 10 SPIS TREŚCI 14 03 dr Jolanta Gdala Aktualne zagadnienia związane z zapewnieniem bezpieczeństwa mikrobiologicznego mieszanek paszowych dla drobiu Redaktorzy naukowi: prof. n. wet. Krzysztof Kwiatek lek. wet. Ryszard Majdański prof. n. wet. Krzysztof Kwiatek lek. wet. Ryszard Majdański Adam Wojciechowski Trouw Nutrition Polska Gabinet Weterynaryjny Henryk W. Grześkiewicz Opracowanie: Czynniki zagrożenia Adam Wojciechowski Na ważną rolę pasz w zapewnieniu bezpie- Trouw Nutrition Polska czeństwa żywności wskazuje również zdefiniowanie pojęcia czynnika zagrożenia w rozporządzeniu (WE) 178/2002 art. 3 pkt 14, które 16 sformułowano następująco: „zagrożenie oznacza czynnik biologiczny, chemiczny lub fizyczny w żywności lub paszy, bądź stan 08 W Zielniczkach życie jajkiem się toczy żywności lub paszy, mogący powodować 17 negatywne skutki dla zdrowia”. Potencjalna Agrociekawostki skala zagrożenia bezpieczeństwa w produkcji Anna Klimecka zwierzęcej jest ogromna, zważywszy na licz- Martin&Jacob Sp. z o.o bę utrzymywanych zwierząt gospodarskich 10 Martin&Jacob Sp. z o.o. ul. Fabryczna 14 D, 53-609 Wrocław Gabinet Weterynaryjny Henryk W. Grześkiewicz www.martin-jacob.com 5000 egzemplarzy Program żywienia drobiu HENDRIX gra na twoją korzyść! Technowinki Przygotowanie kurnika a sukces hodowlany we współczesnym chowie kurcząt brojlerów Nakład: Obecność Polski w strukturach Unii Europejskiej powoduje konieczność ciągłego doskonalenia systemu zapewnienia bezpieczeństwa i jakości żywności we wszystkich ogniwach łańcucha żywnościowego. W dużym, a może największym stopniu dotyczy to produkcji drobiarskiej w zakresie wytwarzanych surowców żywnościowych pochodzenia drobiowego, tj. mięsa i jaj. W szczególności ma to odniesienie do produkcji pasz i żywienia drobiu, które stanowią ponad 70% kosztów przedmiotowej produkcji. 18 i masę zużywanych pasz w ich żywieniu. Po godzinach Krzyżówka imbirowa Obecnie ocenia się, że produkcja pasz przemysłowych w Polsce waha się w zakresie od 7 do 8 mln ton, z czego ok. 70% stanowią mieszanki, pasze dla drobiu. Drugim ważnym źródłem produktów paszowych na rynku krajowym są mieszanki paszowe wytwarzane ZAMÓW BEZPŁATNĄ PRENUMERATĘ „Trouw i MY” ZADZWOŃ: 71 792 06 90 NAPISZ: [email protected] przez hodowców zwierząt z własnych materiałów paszowych, z dodatkiem przemysłowych koncentratów białkowych i premiksów. Ilość tę ocenia się na 7–9 mln ton, co daje 4 5 TEMAT NUMERU łącznie masę produkcji od 14 do 17 mln ton roślin oleistych wynosiło ponad 24% badanych pałeczką Salmonella jest zależna od geogra- paszowy ma kluczowe znaczenie dla zapew- mieszanek paszowych rocznie. próbek. U zwierząt gospodarskich, w zależno- ficznego statusu epizootycznego. W regio- nienia bezpieczeństwa w łańcuchu żywno- Stwierdzane czynniki zagrożeń w żywieniu ści od liczby komórek Salmonella w paszy i od- nach o niskim występowaniu, gdzie poziom ściowym. W celu zapewnienia produkcji drobiu i innych zwierząt gospodarskich, towa- porności organizmu gospodarza, może dojść nosicielstwa i/lub typowe infekcje są pod od- bezpiecznych mikrobiologicznie pasz roz- rzyszące temu ryzyko, profil i skala produkcji do klinicznej lub subklinicznej postaci salmo- powiednią kontrolą lub są nieobecne, pasza porządzenie (WE) nr 183/2005 podkreśla, że w przemyśle paszowym rodzą konieczność nellozy. W praktyce jednak, pomimo częste- zanieczyszczona zarazkiem Salmonella jest producenci pasz powinni zastosować, wdro- podejmowania nowych, systemowych i sko- go nosicielstwa wśród zwierząt, stosunkowo głównym źródłem zakażenia tym czynnikiem żyć i utrzymywać procedury oparte na zasa- ordynowanych działań w zakresie technologii rzadko obserwowane są zachorowania. Za- w produkcji surowców i produktów spożyw- dach GMP i systemie HACCP. Warto też do- i zarządzania bezpieczeństwem oraz jakością. każenia bezobjawowe, przy nieefektywnych czych pochodzenia zwierzęcego. W regio- dać, że na poziomie Unii Europejskiej pracuje Wskazują na taką konieczność odnotowywa- działaniach prewencyjnych typu dezynfekcja, nach, gdzie mamy do czynienia z wysokim się obecnie nad opracowaniem kryteriów ne co pewien czas kryzysy dioksynowe, któ- dezynsekcja czy deratyzacja, prowadzą z kolei poziomem nosicielstwa, choć są one czasem mikrobiologicznych dla pasz, które w pro- re stanowią tylko tzw. czubek góry lodowej. do stałego zanieczyszczania środowiska pa- trudne do oszacowania, pasze uważane są za jektowanym dokumencie uwzględniają wła- Należy dodać, że w odniesieniu do pasz ist- łeczkami Salmonella i ułatwiają wtórną konta- drugorzędne, mniej istotne źródło zakażeń śnie pałeczkę Salmonella. Proponuje się, aże- nieje zapis w Rozporządzeniu Parlamentu Eu- minację surowców żywnościowych pozyski- u zwierząt gospodarskich. by przyjąć dla mieszanek paszowych ropejskiego i Rady nr 183/2005 stwierdzający, wanych od tych zwierząt. Bezpieczne żywienie kryterium: Salmonella nieobecna w 25 g ba- Program monitorowania pałeczek Salmonella We wszystkich rozważanych przypadkach i wdrożonym do praktyki Krajowym Planie występuje możliwość zakażeń zwierząt Sal- Urzędowej Kontroli Pasz przewidziano regu- monella poprzez spożycie zanieczyszczonej larne badania pasz w kierunku Salmonella. Warunkiem występowania paszy, co potwierdzają liczne badania. Z dru- I tak, w latach 2008-2010 zaplanowano do pałeczek Salmonella u zwierząt rzeźnych giej strony trzeba też stwierdzić, że najczęst- zbadania w ramach monitoringu urzędowe- że podmioty działające na rynku pasz powinny przestrzegać zgodności ze szczególnymi kryteriami mikrobiologicznymi. Kryteria mikrobiologiczne W niedalekiej przyszłości będą ustalone bardziej precyzyjne kryteria mikrobiologiczne ograniczenia danej paszy przy n=5. W opracowanym i w żywności zwierzęcego pochodzenia jest sze serotypy Salmonella występujące u ludzi go w skali kraju corocznie po około 2700 dla pasz. W związku z tym warto dodać, że i zapewnienia bezpieczeństwa w obszarze tj. jaja i mięso, zanieczyszczone serotypami stosowanie pasz wolnych od tych drobno- są rzadko izolowane z pasz przeznaczonych próbek pasz. Poza tym pobierane są próbki w chwili obecnej trwają prace w DG SANCO produkcji i obrotu pasz i żywienia zwierząt Salmonella występującymi głównie u drobiu. ustrojów. Cel ten towarzyszy wprowadzanym nad opracowaniem projektu rozporządzenia gospodarskich jest corocznie opracowywany Pierwotnym rezerwuarem pałeczek Salmo- w ostatnich latach programom monitorowa- w sprawie kryteriów mikrobiologicznych dla i realizowany przez Inspekcję Weterynaryjną nella są głównie zwierzęta gospodarskie, nia pałeczek Salmonella i innych czynników pasz w zakresie pałeczki Salmonella. General- Roczny Plan Urzędowej Kontroli Pasz. najczęściej drób, rzadziej trzoda chlewna zoonotycznych w poszczególnych ogniwach i bydło. Niebagatelną rolę jako wektory od- łańcucha produkcji i obrotu żywnością. Z wy- grywają gryzonie (myszy, szczury) i owady konywanych regularnie badań monitorin- (żuczek ściółkowy, ptaszyniec). Zasadniczym gowych mieszanek paszowych dla drobiu źródłem zakażeń człowieka jest żywność wynika, że w kolejnych latach 2005-2009 pochodzenia zwierzęcego. Przyczyn tego stwierdzono odpowiednio: 1,41%; 1,16%; zjawiska upatruje się w intensyfikacji chowu 1,49%, 1,35% i 1,45% próbek dodatnich. Trzeba nie rzecz ujmując, występowanie w paszach wiu i życiu człowieka. Obecnie ze względu na Znaczenie epidemiologiczne Salmonella w łańcuchu paszowym potrzebę doskonalenia zdrowia publicznego Z danych epidemiologicznych wynika, że zwierząt, skupiającym dużą liczbę osobników zadać pytanie, czy to dużo, czy mało, oraz czy musimy brać pod uwagę w szczególności odzwierzęce serotypy pałeczek Salmonella na małej powierzchni, co sprzyja szerzeniu wyniki są w pełni wiarygodne i przedstawiają pałeczkę Salmonella. Natomiast występujące stanowią jeden z głównych czynników zatruć się zakażeń, oraz imporcie materiałów paszo- rzeczywisty obraz. Kolejne pytanie, które sek- skażenie pasz przez grzyby stwarza ryzyko i zakażeń pokarmowych człowieka. W latach wych z krajów tropikalnych, gdzie istnieją wa- tor drobiarstwa musi sobie postawić to czy powstawania zakażeń grzybiczych, stanów 2003-2007 roku były one przyczyną ponad runki sprzyjające ich pierwotnemu i wtórne- stosowane w żywieniu drobiu mieszanki pa- alergii, a przede wszystkim mikotoksykoz. 80% bakteryjnych zatruć i zakażeń pokarmo- mu zanieczyszczaniu pałeczkami Salmonella. szowe są w Polsce ważnym i istotnym źródłem Jest to szczególnie niebezpieczne, biorąc wych w Polsce, a zapadalność na salmonellozę Za jedno z ważniejszych źródeł zakażenia powstawania nosicielstwa w stadach drobiu. pod uwagę fakt, że mikotoksyny mogą wyka- wahała się w zakresie od 36 do 42 na 100 000 zwierząt pałeczkami Salmonella uważane Odpowiedź na to pytanie może być w części zywać właściwości kancerogenne, mutagen- mieszkańców. Obecnie, tj. w latach 2008- są pasze. Bakterie te stwierdzane są w ma- zawarta w opinii przygotowanej przez EFSA, ne, teratogenne lub estrogenne. U żywego 2009, ten wskaźnik zapadalności jest znacz- teriałach paszowych pochodzenia zwie- w której stwierdza się, że pasze stanowią waż- dla zwierząt gospodarskich w większości w ramach rutynowej urzędowej kontroli drobiu powodują także zmniejszenie wyko- nie niższy i wynosi odpowiednio: 25,2 i 23,5 rzęcego, jak też w surowcach roślinnych. ne źródło Salmonella dla zwierząt żywnościo- krajów europejskich, jednak niektóre z nich, i w innych okolicznościach, co powoduje, że rzystania paszy, pogorszenie stanu zdrowia zachorowań na 100 000 mieszkańców. Nale- Według danych europejskich zebranych wych, a także uzyskiwanych z nich surowców wykrywane w paszach, występują stosunko- całkowita liczba próbek pasz poddanych ba- oraz immunosupresję. W związku z tym na- ży podkreślić, że głównym źródłem zakażeń przez EFSA, pochodzących z lat 2000–2004, żywnościowych pochodzenia zwierzęcego. wo często także u ludzi. Obecnie ugrunto- daniom w naszym kraju w kierunku Salmo- leży uznać, że ważnym elementem kontroli pokarmowych u ludzi są produkty drobiowe, zanieczyszczenie niektórych śrut z nasion Ranga znaczenia paszowego źródła zakażeń wał się już dosyć mocno pogląd, że przemysł nella jest znacznie wyższa. drobnoustrojów chorobotwórczych stwarza ryzyko ich przeniesienia, poprzez zwierzęta, na surowce i produkty żywnościowe pochodzenia zwierzęcego, co z kolei zagraża zdro- 6 7 TEMAT NUMERU 3. Za zapewnienie, że wyprodukowana że dana pasza mogła być źródłem zaka- mieszanka paszowa lub inna pasza jest żenia drobiu, odpowiednie organa Inspek- wolna od pałeczek Salmonella, pełną od- cji zobowiązane są do pobrania próbek powiedzialność ponosi producent danej z kwestionowanej partii paszy celem prze- mieszanki paszowej lub paszy. prowadzenia niezbędnych badań labora- 4. Program eliminacji pałeczek Salmonel- toryjnych i potwierdzenia podejrzenia. la z pasz powinien podlegać sprawdzaniu 8. W przypadku stwierdzenia, że bada- przez odpowiednie organa nadzoru urzę- na pasza zawiera pałeczki Salmonella, dowego w fazie opracowywania i wdro- producent zobowiązany jest do działań żenia, a następnie podczas stosowania na korygujących i zapobiegawczych mają- wszystkich etapach ich produkcji i wpro- cych na celu: wadzania do obrotu. a.określenie źródła zakażenia badanej pa- 5. W ramach wdrożonego programu eliminowania pałeczek Salmonella wytwórca szy, szczególnie poprzez analizę i badanie całego cyklu produkcyjnego mieszanek paszowych i innych pasz dla b.ustalanie, czy producent opracował, drobiu powinien zapewnić prowadzenie wdrożył i stosuje procedury przewi- systematycznych (np. 1 próbka na 100 ton dziane w systemie (programie) kon- wytworzonego produktu) badań labora- troli Salmonella toryjnych w zakresie obecności pałeczek c.podjęcie działań administracyjnych ce- Salmonella. Masa badanej próbki paszy lem zapobieżenia występowaniu po- winna wynosić co najmniej 25 g. Zwięk- dobnych sytuacji w przyszłości. szenie liczby badanych próbek pierwot- 9. Ważnym elementem w programie ogra- nych, np. do 5-10 z partii, zwiększa poziom niczania występowania Salmonella w pa- bezpieczeństwa badanej partii paszy (ba- szach jest zapewnienie odpowiednich damy wtedy od 125 do 250 g pasz). Do wy- warunków magazynowania w obrocie krywania obecności pałeczek Salmonella i gospodarstwie, ażeby zapobiegać moż- zaleca się stosować tradycyjną metodę liwości powstawania i rozwoju wtórnych hodowlaną, która jest zawarta w odpo- zanieczyszczeń pałeczką Salmonella. wiedniej normie metodycznej (najczęściej 10. Dobrym sprzymierzeńcem w elimi- norma PN EN ISO 6579 lub metody alterna- nacji pałeczek Salmonella w nowoczesnej tywne). Dopuszcza się stosowanie metod produkcji pasz powinno być zastosowanie alternatywnych, które zapewniają otrzy- w ich produkcji efektywnych czynników mywanie porównywalnych wyników. i środków kontroli, a mianowicie: 6. W przypadku stwierdzenia obecności • ekspandowania i ekstruzji jako termo- Podstawowe zasady programu eliminowania pałeczek Salmonella z mieszanek paszowych i innych pasz dla drobiu możliwości potwierdzony atestem wyda- pałeczek Salmonella w surowcach, mie- wanym przez producenta dla każdej partii szankach paszowych lub innych paszach • konserwantów paszowych (zakwasza- produkcyjnej mieszanki. dla drobiu przeprowadzić proces uzdat- czy), hamujących namnażanie się i roz- 2. Celem zapewnienia produkcji pasz wol- niania paszy przy zastosowaniu skutecz- wój niepożądanych drobnoustrojów np. nych od pałeczek Salmonella każdy wytwórca nych metod i środków, określonych w za- zobowiązany jest do opracowania i wdroże- kładowych procedurach postępowania • probiotyków, prebiotyków, enzymów nia udokumentowanego programu elimina- z wyrobem niezgodnym. własnego systemu kontroli i zapewnienia 1. Mieszanki paszowe, materiały paszowe cji pałeczek Salmonella w procesie produkcyj- 7. Po wykonaniu procesu uzdatniania za- paszowych i fitobiotyków. 11. Wzięcie pod uwagę powyższych bezpieczeństwa. Wydaje się, że przedsta- i inne pasze stosowane w produkcji dro- nym. Powyższy program eliminacji powinien leca się przeprowadzić powtórne badanie elementów powinno sprawić, że wdro- • zewnętrzne poprodukcyjne, niezależne od wione poniżej zasady eliminowania pa- biarskiej powinny być wolne od obecno- być opracowany, wdrożony i zweryfikowany laboratoryjne wg pkt 5 celem upewnienia żenie opracowanego programu elimi- producenta, związane głównie z obrotem łeczki Salmonella powinny być uwzględ- ści pałeczek Salmonella. Minimalne kryte- przez wytwórcę oraz obejmować zasady do- się, że proces uzdatniania spowodował nacji pałeczek Salmonella w nowocze- gotowymi mieszankami paszowymi i ży- nione w produkcji mieszanek paszowych rium bezpieczeństwa to: brak Salmonella brej praktyki (GMP) i system Analizy Zagrożeń pełną eliminację pałeczek Salmonella. snej technologii produkcji pasz ma duże wieniem zwierząt. i innych pasz dla drobiu. w 25 g paszy. Fakt ten winien być w miarę i Krytycznych Punktów Kontroli (HACCP). W przypadku uzasadnionych podejrzeń, szanse powodzenia. Na poziomie wytwórni pasz trzeba wiedzieć, W tej skomplikowanej sytuacji jedynym że istnieją trzy podstawowe źródła zanieczysz- wyjściem z sytuacji jest zastosowanie po- czenia pasz pałeczką Salmonella: dejścia systemowego, w ramach którego • zewnętrzne przedprodukcyjne, niezależne od każdy indywidualny podmiot uczestniczą- producenta, związane głównie z zanieczysz- cy w łańcuchu produkcji mieszanek pa- czeniem nabywanych materiałów paszowych szowych, ich obrotu i żywienia będzie po- • wewnętrzne, zależne od producenta dejmował odpowiednie działania według i warunków oraz technologii stosowanej w wytwórni pasz plastycznej obróbki; Salmonella; 8 9 REPORTAŻ Gospodarstwo pana Rafała Ratajczaka to typowe gospodarstwo rodzinne. Powstało pastewną. Dokładnie wiemy, co kury każdego sokiej i trwałej produkcji nieśnej. W szczycie to jeszcze od lipca nałożyło się ciągle dro- w 1978 roku, kiedy rodzice, Mieczysław i Mieczysława Ratajczakowie kupili od poprzed- dnia jedzą. To jest nasze główne zabezpiecze- kura przez 19 dni znosi jajka, w 20 dniu odpo- żejące zboże, w związku z niekorzystnymi niego właściciela 19 ha ziemi. W tej chwili w uprawie jest około 40 ha, przy czym produkcja nie. Prowadzimy system karmienia ciągłego. czywa. Taki stan trwa do mniej więcej 40–42 warunkami klimatycznymi. Koszty wzrosły roślinna jest produkcją uboczną. Motorem działalności jest produkcja zwierzęca. W kurni- tygodnia życia, po czym nieśność spada. Jaja o ponad 60%. Wyniki są pozytywne pod kach, w systemie klatkowym, hodowane są kury nioski rasy Lohman. PW AMIGO zajmuje Temperatura pomieszczeń wynosi średnio 18º C. W budynkach odchowalni jest wyma- są zapakowane w opakowania transportowe względem produkcyjnym, ale na pewne się produkcją jaj konsumpcyjnych. gane dogrzewanie. Pozostałe budynki są tak i detaliczne. Od nas wyjeżdża produkt goto- czynniki gospodarstwo nie ma wpływu. skonstruowane, że ciepło wytwarzane przez wy do sprzedaży. Kurniki są prowadzone sys- Na pytanie o sukces firmy pan Rafał Rataj- kury w zupełności wystarcza. Nade wszystko temem klatkowym, wielopiętrowym. W od- czak odpowiedział – Największy sukces to przestrzegamy rygorystycznego porządku, chowalniach cztery i pięć pięter, w kurnikach rozwój firmy. Jesteśmy wiarygodnym do- stale utrzymywanego w kurnikach. Kurniki są produkcyjnych trzy po sześć pięter i dwa po stawcą. Produkujemy towar, który można czyszczone cztery razy w tygodniu – infor- osiem pięter – opowiada hodowca. umieścić na rynku i sprzedać. W Zielniczkach życie jajkiem się toczy muje pan Ratajczak. Raz na miesiąc stosujemy tekst: Anna Klimecka także opryski miejsc najbardziej narażonych Martin&Jacob Sp. z o.o. na brud. Obornik jest wykorzystywany jako nawóz rolniczy. Przedsiębiorstwo Wielobranżowe Amigo po- razowo możemy odchować 110 tysięcy kur, wstało w roku 2004, przy Specjalistycznym a w produkcji możemy mieć około 290 tysię- Jeden cykl w kurniku Gospodarstwie Rolnym, które produkcją jaj cy ptaków. W ubiegłym roku wybudowaliśmy Gospodarstwo kupuje jednodniowe pisklęta. zajmuje się od blisko 30 lat. Główna siedziba nowoczesną mieszalnię pasz na własne po- Między 16 a 18 tygodniem życia ptaki są prze- firmy mieści się w Zielniczkach koło Środy trzeby. Korzystamy ze zbóż kupowanych od noszone do kurników produkcyjnych, gdzie Wielkopolskiej. Tam znajduje się biuro oraz okolicznych rolników. W naszej okolicy istnie- przebywają około 13 miesięcy. W 19 tygodniu centrum dystrybucji i sprzedaży jaj do hur- je tradycja kupowania od lokalnych rolników. życia zaczynają nieśność. W 24-25 tygodniu towni mieszczących się na terenie całej Pol- Jest to stabilna współpraca. Obecnie zużywa- osiągają szczyt. Hodowcy dążą, by ten szczyt ski. W maju 2007 roku PW Amigo otworzyło my około 40 ton paszy dziennie. Od wielu lat trwał jak najdłużej. Około 75 tygodnia kury są drugą nowoczesną pakownię i sortownię jaj współpracujemy również z Trouw Nutrition przekazywane do ubojni. w miejscowości Śnieciska. Obecnie placówkę Polska, gdzie zaopatrujemy się w mieszankę zajmującą się głównie dystrybucją i sprzedażą paszową - uzupełniającą – mówi pan Rafał. Z życia fermy Na fermie każdy dzień jest identyczny. Jajka jaj do marketów oraz poza granice kraju prze- należy do spółki producentów jaj konsump- Pozytywne czynniki wysokiej produkcji cyjnych Pa-Mi-Ra. Jaja z logo Amigo można Jak zaznacza pan Rafał Ratajczak, na nieśność Znoszone jaja trafiają na taśmę gotowany; wysprzątany, wydezynfekowany, Pani Mieczysława Ratajczak jest autorytetem dla syna. znaleźć na półkach w sklepach sieciowych. wpływa wiele czynników. Bardzo ważny transportową, która przenosi je do sortowni ogrzany. Od pierwszego dnia stosowany jest Służy pomocą i radą w podejmowaniu kluczowych decyzji. niesiono do miejscowości Kijewo, oddalonej o niespełna 10 km od Zielniczek. PW Amigo są zbierane codziennie. Gospodarstwo kupuje zazwyczaj 150 tysięcy piskląt jednodniowych. Kurnik musi być odpowiednio przy- jest materiał, czyli zdrowe pisklęta, potem Jak jaja zagościły na stałe w Zielniczkach? cały proces odchowu, warunki produkcyjne – Początkowo rodzice hodowali trzodę ły odpowiedni dostęp do paszy i wody. Od chlewną. Po sześciu latach zaczęli wprowa- stycznia 2012 roku ma wejść nowa dyrektywa dzać drób. Od 1984 roku rozpoczęli produk- zmieniająca warunki hodowli kur. Ta dyrek- cję jaj, początkowo na ściółce. W 1994 roku tywa ma zapewnić jednej kurze powierzch- w odchowalni, klimat, powietrze, odpowiednia ilość przestrzeni (550 cm2. cm2), by kury mia- Stosowane są szczepienia, któ- 24-godzinny nadzór nad pisklętami. Przyszłe nioski karmione są specjalną mieszanką np. pomagają w bilansowaniu dawki paszo- pasz, tzw. starterem, który ma zapewnić jak Problemy fermy drobiu Rafał Ratajczak jest absolwentem Wyższej wej. Pasza ma główny wpływ na smak jajka, najszybszy wzrost i przeżycie. – Pierwsze Zdaniem pana Rafała, to w zasadzie kło- Szkoły Rolniczej w Poznaniu. Ukończył kieru- na to zwracamy szczególną uwagę. 2–3 tygodnie są najtrudniejsze. W okresie poty z rentownością – z dwóch powo- nek ogólnorolny. Udziela się społecznie. Jego wychowu prowadzony jest bogaty program dów. Po pierwsze, spore inwestycje w roku hobby to spędzanie czasu z rodziną oraz piłka szczepień, mający za zadanie zabezpiecze- ubiegłym. Nowe kurniki, mieszalnia pasz. nożna. Jest prezesem IV ligowego klubu spor- nie zdrowotne ptaków na cały okres produk- Działalność w drobiarstwie jest bardzo towego w Środzie Wielkopolskiej. Wspiera cji. Równocześnie stosowany jest program kapitałochłonna. Gospodarstwo korzysta również klub LZS w Zielnikach. Dwa lata temu świetlny, wpływający na prawidłowy wzrost z kredytów preferencyjnych, ale przy każ- został wybrany Średzianinem roku, ze względu Stosowane zabezpieczenia, by jaja były dobre jakościowo przepisali gospodarstwo na mnie, ale nadal nię 750 działamy wspólnie. Zaczęliśmy inwestować re w bardzo dużym stopniu chronią ptaki w budynki. W 2004 zbudowaliśmy pierwszą przed chorobami. Co kwartał jaja są badane – Paszę robimy sami. Mamy nad tym pełną i rozwój młodych kurek. W 17 tygodniu prze- dym kredycie jest wymagane 30% wkładu na działalność społeczną. Głosowali mieszkań- odchowalnię. W 2010 drugą i dwa kolejne kur- na obecność salmonelli. Istotne są również kontrolę. Oprócz mieszanki paszowej-uzu- nosimy ptaki do kurników produkcyjnych. własnego. Dodatkowo od maja ubiegłe- cy. Na pamiątkę tego wydarzenia otrzymał sta- niki produkcyjne. Obecnie mamy 5 kurników wizyty specjalistów z Trouw Nutrition ofe- pełniającej, którą kupujemy w Trouw Nutri- W dalszym ciągu stymulujemy kury progra- go roku nastąpiła bardzo trudna sytuacja tuetkę, brązowy odlew Sulisława, pierwszego produkcyjnych i dwie odchowalnie. Jedno- rujących pomoc w zakresie zootechniki, tion, stosujemy śrutę sojową, zboża i kredę mem świetlnym, który służy uzyskaniu wy- związana z nadprodukcją jaj w Europie. I na burmistrza Środy Wielkopolskiej z XIII wieku. 10 11 WETERYNARIA Przygotowanie kurnika a sukces hodowlany we współczesnym chowie kurcząt brojlerów lek. wet. Piotr Florczyk, lek. wet. Małgorzata Gałkowska, lek. wet. Łukasz Grześkiewicz, lek. wet. Bartłomiej Hajdas Gabinet Weterynaryjny Henryk W. Grześkiewicz Jednym z najważniejszych, a często bagatelizowanych, czynników warunkujących sukces hodowlany jest odpowiednie przygotowanie kurników do zasiedlenia. Postęp hodowlany wywiezienia ptaków z terenu fermy. Pierw- i terenu fermy. Należy to wykonać w możli- szym ważnym aspektem jest przystąpienie wie jak najkrótszym czasie i z jak największą Współczesny chów kurcząt brojlerów znacz- do dezynsekcji. Istotne jest, by ta czynność dokładnością (nie dłużej niż 48 godzin od nie odbiega standardami od modelu stoso- została wykonana jeszcze przed wywiezie- wywozu żywca). Następnie przechodzimy wanego przed laty. Wówczas przygotowanie niem obornika i sprzątaniem kurników. Ma do mechanicznego oczyszczania posadzki, obiektów ograniczało się jedynie do usunię- to na celu ograniczenie liczebności insektów do czego obecnie powszechnie używane cia obornika, zamiecenia posadzki i rozściele- będących wektorami wielu chorób zakaź- są mechaniczne zamiatarki. Po usunięciu nia świeżej słomy. Stosowaną często praktyką nych (np. pleśniakowiec lśniący Alphitobius wszelkich organicznych pozostałości moż- było również słanie nowej słomy bezpośred- diaperinus – wektor choroby Mareka). na rozpocząć mycie kurnika. Najbardziej nio na obornik pozostały po poprzednim cy- wskazaną metodą jest mycie z użyciem my- klu (obecnie jest to niedopuszczalne). Jedyną jek wysokociśnieniowych na gorącą wodę metodą dezynfekcji było użycie wapna gaszo- z końcówkami wirującymi z zastosowaniem nego nanoszonego na posadzki i ściany. Wraz środków zmiękczających. Pozwala to na naj- z postępem hodowlanym, technologicznym szybsze i najbardziej dokładne usunięcie oraz wzrostem świadomości i pojawianiem nieczystości. Mycie nie może ograniczać się coraz nowszych i trudnych do zwalczania się jedynie do posadzki i ścian. Nie należy jednostek chorobowych zaczęto zwracać zapominać również o sprzęcie jak, poidła, uwagę na rolę odpowiedniego przygotowa- karmidła, wentylatory. Czynności te także nia i dezynfekcji budynków inwentarskich. muszą dotyczyć pomieszczeń socjalnych, W obecnym czasie intensywność i skala pro- magazynowych (silosy, pomieszczenia do dukcji drobiarskiej wymusiły zmianę spojrze- Pleśniakowiec lśniący nia na całokształt prac związanych z przygo- Alphitobius diaperinus Mycie nie może ograniczać się jedynie do posadzki i ścian. Nie należy zapominać również o sprzęcie jak, poidła, ” karmidła, wentylatory. składowania paszy). Równolegle z myciem powinno się przystąpić do czyszczenia i dezynfekcji systemów w kolejnym cyklu. Woda użyta do mycia właściwego usunięcia pozostałości wody, co fizycznej jest zapomniane i niedoceniane W tym celu stosowane są insektycydy o dzia- pojenia. Realizuje się to poprzez zastoso- obiektów oraz płukania systemów pojenia niezbędne jest do rozpoczęcia dezynfekcji. wypalanie posadzki. Metoda ta jest stosun- łaniu kontaktowym nanoszone na ściany, wanie w pierwszej kolejności preparatów zgodnie z przepisami traktowana jest jako Dezynfekcja powinna być przeprowadzana kowo tania, wymaga jedynie użycia specjal- sprzęt oraz sufit za pomocą zamgławiaczy ter- usuwających biofilm, a następnie środków ściek technologiczny i powinna być pod- w temperaturze powyżej 20ºC, gdyż gwa- nej wypalarki. Wypalanie posadzki jest naj- micznych, opryskiwaczy. Podobne znaczenie odkamieniających. Istotne jest dokładne dana utylizacji. rantuje to odpowiednie działanie zastoso- lepszą metodą jednoczesnego ograniczenia towaniem fermy do zasiedlenia. Przygotowanie kurnika do kolejnego cyklu produkcyjnego „ w ograniczaniu transmisji chorób ma deraty- wypłukanie linii pojenia po zastosowanych Przed przystąpieniem do kolejnego etapu, wanych preparatów chemicznych. liczebności bakterii, wirusów, grzybów W nowoczesnej hodowli momentem roz- zacja. Zajmują się tym zazwyczaj profesjonal- preparatach. Należyta dbałość o syste- którym jest dezynfekcja, trzeba osuszyć Dezynfekcja może być realizowana nie tyl- i pierwotniaków. Jest to jedyny sposób mają- poczęcia prac przygotowawczych do kolej- ne firmy zewnętrzne. Kolejnym etapem jest my pojenia bezpośrednio przekłada się na obiekt. Stosując odpowiednią tempera- ko przy użyciu środków chemicznych. Bar- cy kluczowe znaczenie w zwalczaniu oocyst nego cyklu produkcyjnego jest już moment usunięcie obornika z obiektów inwentarskich zdrowotność stada i wyniki produkcyjne turę (minimum 15ºC), mamy gwarancję dzo prostą i skuteczną metodą dezynfekcji kokcydiów w środowisku kurnika. 12 13 WETERYNARIA „ Wałowanie słomy ma pozostać szczelnie zamknięty przy wyłączo- (około 28ºC). Gwarantuje to prawidłowe za- się do podstawowych zasad bioasekuracji. 5. dezynfekcja 3% roztworem sody żrącej nej wentylacji na minimum 24 godziny, aby chowanie i równomierne rozejście się ptaków Zalecana pustka sanitarna po każdym cyklu 300 l na budynek zapewnić właściwe działanie substancji czyn- w pierwszych dniach życia. hodowlanym powinna wynosić około 14 dni. 6. dezynfekcja 3% roztworem podchlorynu sodu – 300 l na budynek trzeba zadbać o czystość na terenie całej Przygotowania końcowe Należy też bezwzględnie przestrzegać zasady „wszystko puste – wszystko pełne”. Tylko po- 7. dezynfekcja 3% roztworem wody amo- fermy. Usunąć należy wszelkie nieczystości Finalnym etapem przygotowania obiektów łączenie zasad dobrego przygotowania fermy niakalnej oraz zdezynfekować otoczenie budynków do zasiedlenia jest rozwinięcie papierów dla z odpowiednią bioasekuracją może doprowa- 8. białkowanie inwentarskich, jak również drogi wewnętrzne piskląt, na które zostanie nasypana pasza. Na dzić do sukcesu hodowlanego. 9. wypalenie posadzki i ścian do wysokości fermy (np. roztworem sody kaustycznej, wap- rynku dostępnych jest wiele typów papierów nem gaszonym). Po zakończonej dezynfekcji do wychowu piskląt różniących się grubością, właściwej powinno się wykonać białkowanie szerokością oraz czasem degradacji. Papiery ścian i posadzki roztworem wapna gaszone- należy umieszczać wzdłuż linii pojenia, ale go i pozostawić obiekt do wyschnięcia. nie bezpośrednio pod nimi, co zapewnia lep- nych zawartych w preparatach. Równolegle wpływ na dłuższe utrzymanie dobrej jakości ściółki. Ponadto usprawnia poruszanie się piskląt w pierwszych dniach ” po zasiedleniu kurnika. 1 m po uprzednim wysuszeniu budynku Przygotowanie kurnika do zasiedlenia 10. poidła zdezynfekować i wypłukać Na przykładzie kurnika o powierzchni od 12. zamgławianie formaliną jak w punkcie 4 2 z użyciem stosownych preparatów 11. rozesłanie słomy Przygotowanie ściółki szy dostęp zarówno do paszy, jak i do wody. 1750 do 2000 m przy użyciu najprostszych 13. zamgławianie przy użyciu despadacu, Pasza na papiery powinna być zadawana dostępnych substancji chemicznych: aldekolu lub innych preparatów z tej grupy Przed przystąpieniem do kolejnych czynno- w ilości umożliwiającej wyjedzenie jej przez 1. wywóz pomiotu, możliwie jak najszybciej 14. mechaniczne oczyszczenie obejścia ści należy pamiętać o odpowiednim wywie- pisklęta w ciągu maksymalnie 24 godzin. Sy- po sprzedaży kurcząt i dróg dojazdowych trzeniu kurników. Po usunięciu pozostałości panie paszy na papiery można kontynuować 2. czyszczenie mechaniczne 15. dezynfekcja obejścia i dróg dojazdowych środków dezynfekcyjnych można rozpocząć przez pierwsze 5 do 7 dni lub do rozłożenia 3. mycie na gorąco z dodatkiem środka myją- oraz zewnętrznych ścian budynku 3% roz- rozkładanie słomy na posadzce. Bardzo waż- się papieru. Wszystkie wymienione czynności cego. Wodę użytą do mycia należy wywieźć tworem sody żrącej lub podchlorynu sodu na jest jakość użytej słomy. Unikać należy związane z jak najlepszym przygotowaniem poza obręb fermy Zabiegi dezynfekcyjne należy wykonywać słomy wilgotnej, zagrzybionej, spróchniałej obiektów i fermy wymagają dużej staranno- 4. zamgławianie formaliną – 5 l formaliny na starannie i z zachowaniem środków bezpie- oraz zawierającej domieszki ziemi, traw, roślin ści wykonania. Nie przyniosą jednak oczeki- 1000 m sześciennych. Temperatura budynku czeństwa, używając odzieży ochronnej oraz trujących itp. Wybierając materiał na ściółkę, wanych efektów w przypadku niestosowania w momencie zamgławiania minimum 18˚C masek przeciwgazowych. powinno się zwrócić uwagę na pochodzenie słomy (najbardziej wskazana słoma żytnia). W celu uzyskania wyższej chłonności najlepsze jest cięcie słomy na fragmenty o długości około 20 cm. Ułatwia to również równomierne i niezbyt grube rozesłanie słomy na posadzce. Zalecana grubość podścieliska w miesiącach letnich to około 5 cm, natomiast zimą od 7 do 10 cm. Wskazana ilość słomy użytej przy ścieleniu ma istotny wpływ na jak najdłuższe utrzymanie dobrej jakości ściółki. Etap ten powinno zakończyć wałowanie słomy Dezynfekcja chemiczna miedzi – działanie grzybobójcze). W chwili istotne ze względu na łatwiejsze poruszanie obecnej technologia pozwala na coraz do- się piskląt w pierwszych dniach po zasiedle- Przystępując do dezynfekcji chemicznej, skonalszą dystrybucję środków chemicznych. niu kurnika. Tak przygotowany obiekt podda- należy pamiętać o odpowiednim doborze Zalecane jest stosowanie różnego typu opry- je się ostatniej części dezynfekcji – gazowaniu. środków chemicznych, jak i metod ich sto- skiwaczy sadowniczych – najlepsza i najdo- Powszechnie używa się w tym celu formalde- sowania. Dostępne preparaty charakteryzują kładniejsza metoda nanoszenia zamgławiaczy hydu lub jego pochodnych. Środki te zadaje się wybiórczym działaniem, dlatego istotne termicznych, zintegrowanych systemów zra- się za pomocą zamgławiarek w odpowied- jest łączenie ich w sposób umożliwiający szania. Ma to na celu usprawnienie penetracji nich warunkach temperaturowych (około uzyskanie jak najszerszego spektrum (np. for- preparatów, skrócenie czasu wykonywanych 20ºC). Na 2-3 dni przed planowanym przyję- maldehyd – działanie bakterio-i wirusobój- czynności i poprawę jakości dezynfekcji. Po ciem piskląt kurnik należy nagrzać do 30ºC, cze, woda amoniakalna – oocysty, siarczan tak wykonanej dezynfekcji obiekt powinien aby uzyskać pożądaną temperaturę posadzki „ Wszystkie czynności związane z jak najlepszym przygotowaniem obiektów i fermy wymagają dużej staranności wykonania. ” 14 15 14 DRÓB Program żywienia drobiu HENDRIX gra na twoją korzyść! Korzyści z zastosowania programu żywienia brojlerów paszami HENDRIX: • bardzo dobre rezultaty produkcyjne (tempo przyrostów, małe zużycie paszy, krótki okres tuczu) • uzyskanie zdrowych i dobrze umięśnionych brojlerów • dobrze ukształtowana tuszka o wysokich walorach smakowych mięsa Trzyfazowy program żywienia brojlerów kurzych Hendrix DKA-S Adam Wojciechowski Hendrix DKA-G Hendrix DKA-F Trouw Nutrition Polska Pomimo bardzo dynamicznie zmieniającego się rynku chowu drobiu w Polsce nadal w okresie wiosenno-letnim powiększa się stan liczebny ptaków domowych utrzymywanych w warunkach chowu przyzagrodowego. Ludność w rejonach wiejskich ceni sobie walory jakościowo-smakowe produktów drobiowych: jaj i mięsa wyprodukowanych w systemie chowu, gdzie ptaki mają swobodny dostęp do warunków naturalnych. 1 dzień 12 dzień 35 dzień STARTER GROWER FINISZER Coraz dalej idące prace związane z doskona- do tego celu przygotowanymi paszami pełno- Do przygotowania programu żywieniowego leniem genetycznym kur, brojlerów, indyków porcjowymi. Zapewniają one w 100% pokry- „Hendrix” dla stad w chowie przyzagrodowym Korzyści z zastosowania programu żywienia kurek w okresie wychowu i kur nieśnych oraz drobiu wodnego sprawiają jednocześnie, cie całkowitego zapotrzebowania na składniki wykorzystano najnowszą wiedzę z dziedziny w okresie produkcji paszami HENDRIX: że rosną również wymagania żywieniowe dla pokarmowe dla tak utrzymywanego drobiu. żywienia drobiu. W składzie pasz zastosowa- • dobrze i zdrowo odchowane młode kurki (doskonałe upierzenie, dobra kondycja i zdrowie) tych ptaków. Niewystarczające stało się żywie- Wychodząc naprzeciw takiemu zapotrzebo- no śruty zbożowe pochodzenia krajowego • bardzo dobre rezultaty produkcyjne (duża liczba wyprodukowanych jaj) nie drobiu, nawet w warunkach chowu przy- waniu, firma Trouw Nutrition Polska wprowa- oraz produkty białkowe o doskonałych para- • produkcja jaj o mocnej skorupie i ładnie wybarwionym żółtku zagrodowego, samymi śrutami zbożowymi dza na polski rynek nowy program żywienia, metrach strawności, jak również olej roślinny. • długi i wytrwały cykl nieśny czy też pozostałościami z kuchni domowej. pod marką Hendrix, przeznaczony dla dro- Uzupełniono je odpowiednio dobranymi wi- • dobra zdrowotność niosek Wymagają one uzupełnienia specjalistycz- biu utrzymywanego w chowie przydomo- taminami, mikroskładnikami oraz minerałami. nymi wym. Produkty marki Hendrix to ponad- Zastosowano także wysokoefektywny produkt aminokwasowymi, takimi jak np. Polfamixy. sześćdziesięcioletnia tworzenia – Greenline Poultry, redukujący zagrożenie Znacznie bardziej precyzyjne staje się jednak doskonałej jakości pasz przeznaczonych dla wystąpienia jelitowych zakażeń bakteryjnych żywienie drobiu przydomowego specjalnie drobiu w całej Europie. mogących wynikać z zanieczyszczonego dodatkami witaminowo-mineralno- tradycja koniec tuczu Program żywienia kurek w okresie wychowu i kur w okresie nieśności Hendrix DKM-1 Hendrix DKM-2 Hendrix DJ-kol środowiska (ściółka, ziemia itd.). Wszystkie mieszanki pełnoporcjowe marki Hendrix zostały poddane procesowi granulacji, co znacznie poprawia ich homogenność oraz podnosi efektywność żywieniową. 0 tydzień 8 tydzień 16 tydzień koniec tuczu Mieszanki pełnoporcjowe marki Hendrix cyjnych (przyrostów masy ciała, dużej liczby Korzyści z zastosowania paszy HENDRIX DKA-KG przeznaczonej do żywienia drobiu wodnego: jaj, dobrej jakości mięsa i jaj) • bardzo dobre rezultaty produkcyjne (tempo • prowadzenie żywienia i chowu drobiu w wa- przyrostów, małe zużycie paszy) pozwalają na: • uzyskanie bardzo dobrych efektów produk- runkach przydomowych ze zminimalizowa- • dobre przygotowanie ptaków do ewentual- nym zagrożeniem wystąpienia chorób nego dalszego tuczu paszami gospodarskimi • niewielki dodatek pasz gospodarskich z za- • uzyskanie zdrowych, dobrze umięśnionych chowaniem: dobrych rezultatów (przyro- i upierzonych kaczek i gęsi stów, produkcji jaj itd.) oraz zdrowia i kon- • dobrze ukształtowana tuszka o wysokich dycji ptaków. walorach smakowych mięsa Żywienie drobiu wodnego (gęsi i kaczek) Hendrix DKA-KG 0 tydzień 13 tygodni 0 tydzień 8 tydzień 16 17 TECHNOWINKI LED dwa razy lepszy dzięki dziurom sprawność. Jednak w tak przygotowanej błonie defekty zatrzymywały się w warstwie pustych przestrzeni, które działały jak pułapki. AGROCIEKAWOSTKI Jajko lekiem na całe zło Dziurawe może być lepsze – tak można pod- Dzięki temu do powierzchni docierało znacz- sumować nową technologię produkcji świe- nie mniej defektów. W ten sposób liczba de- Wrocławscy naukowcy opracowali unikatową pracuje blisko 130 naukowców z trzech wro- fektów na centymetrze kwadratowym błony technologię produkcji jajek, które zbawien- cławskich uczelni: Uniwersytetu Przyrodni- spadła ze (średnio) 1010 do 107. Wprowadze- nie wpływają na serce, układ nerwowy i kości czego, Akademii Medycznej i politechniki. Uruchomiliśmy pilotową linię technologicz- cących diod, opracowaną przez akademickich inżynierów. Dzięki niej popularne LED-y dania nad produkcją doskonalszych krysz- mogą się stać nawet dwa razy wydajniejsze. tałów. Salah Bedair i Nadia El-Masry z North nie pomysłu do masowego zastosowania bę- człowieka. Suplementy diety zrobione z ich Produkowane diody oparte są na cienkich Carolina State University uporali się z nimi dzie wymagało dodatkowego kroku techno- białek, żółtek, a nawet skorupek wejdą na ry- ną, która przerabia dostarczany przez kury błonach z azotku galu (GaN), które są odpo- w prostszy sposób. W błonie z GaN o grubo- logicznego, ale pozwoli na zmniejszenie ilości nek już w przyszłym roku. Kluczem do sukcesu surowiec na gotowe do jedzenia tabletki wiedzialne za powstawanie światła. Ich ja- ści dwóch mikrometrów umieścili duże (w tej defektów o dwa do trzech rzędów wielkości, jest specjalnie opracowana dieta kur, które nie – mówi Trziszka. Podwyższona zawartość sność jednak mocno zależy od doskonałości skali) puste przestrzenie o długości dwóch co przełoży się nawet na dwukrotnie większą tylko dziobią pasze z mączki rybnej, ale także kwasów omega-3 sprawia, że jaja mają nie- krystalicznej struktury azotku galu, nieunik- mikrometrów i średnicy ćwierci mikrometra. jasność przy tym samym poborze prądu – piją świeżo tłoczony olej rzepakowy i lniany. zbyt przyjemny zapach. Dlatego szanse nione defekty (czyli przesunięcia) sieci krysta- Wypełniały one połowę grubości błony. De- zwłaszcza w przypadku diod niskonapięcio- – Znoszone przez nie jaja mają duże ilości kwa- Polaków na usmażenie wyjątkowo zdrowej licznej powodują znaczący spadek jasności. fekty sieci krystalicznej wędrują zawsze do wych i świecących w ultrafiolecie. sów omega-3, które chronią np. przed zawa- jajecznicy nie są duże. Co więcej, amatorów Dlatego w wielu laboratoriach toczą się ba- góry, aż do powierzchni błony, rzutując na jej Elektroniczny atrament pomoże schować czołg Źródło: PAP łami serca. Zawierają także fosfolipidy, a także może odstraszyć cena. Koszt jednego z wy- witaminy z grupy B oraz A i E. Natomiast sko- we Wrocławiu i koordynator projektu Ovocura. produkowanych dotąd 3 tys. jaj to ok. 2 zł. rupki można przerabiać na preparaty zabez- To właśnie w ramach tego przedsięwzięcia Będzie jednak taniej, bo produkcją zaintere- łąki. Naukowcy z BAE uważają, że pojawienie pieczające przed osteoporozą – mówi prof. Ta- nad jajami, które pomogą chronić przed cho- sowani są kolejni hodowcy. się elektronicznego kamuflażu to kwestia deusz Trziszka z Uniwersytetu Przyrodniczego robami cywilizacyjnymi (m.in. alzheimerem), Stuletnie jaja Nazwa stuletnie jaja pochodzi stąd, że ich Źródło: Newsweek.pl najbliższych lat. Prace nad nim są prowa- BAE Systems, brytyjska firma specjalizująca się dzone w ramach szerokiego projektu Future w produkcji sprzętu wojskowego, postanowi- Protected Vehicle. Sam program jest niezwy- ła użyć nietypowych rozwiązań do tworzenia kle szeroko zakrojony. Naukowcy z BAE są np. kamuflażu sprzętu wojskowego. Technologia bardzo bliscy opracowania... przezroczystego Charakterystyczne dla kuchni chińskiej da- koneser win, przechowuje je nieraz po kil- prawdziwy chiński koneser, podobnie jak pancerza znacznie bardziej wytrzymałego nie, będące zakonserwowanym i przecho- ka, kilkanaście, a nawet więcej lat, uznając, stała ze znanego z czytników książki elektro- mentu wyświetlą na nim taki obraz, który po- niż szkło kuloodporne. Taki pancerz, stosowa- wywanym od kilku tygodni do kilku miesię- że im starsze, tym bardziej są smaczne. nicznej „e-atramentu”. Wysoce zaawansowa- zwoli ukryć czołg przed ludzkim wzrokiem. ny w wieżyczkach pojazdów opancerzonych, cy jajkiem na twardo. Jajka te używane są również w chińskiej ne czujniki elektroniczne przytwierdzone np. Kamuflaż będzie zmieniany na bieżąco, więc znakomicie zwiększy możliwość obserwowa- Proces przygotowania stuletnich jaj rozpo- medycynie jako dieta dla chorych. Wtedy do pancerza czołgu będą badały otoczenie czołg wjeżdżający na plażę będzie wyglądał nia przez załogę otoczenia. czyna się od włożenia jajek do blaszanego ich przygotowanie trwa krócej, a wrzu- i, za pomocą właśnie elektronicznego atra- inaczej niż wówczas, gdy przejeżdżał przez naczynia wypełnionego roztworem przy- ca się je do słonej wody wymieszanej gotowanym z gliny, niegaszonego wap- z gliną i sadzą. nazwana już „e-kamuflażem” będzie korzy- Źródło: PAP na, soli, herbaty, łusek ryżowych i wody. 2. W WODZIE tym czasie dochodzi w nim do procesu Jak rozpoznać, czy jajka są świeże? gaszenia wapna, podczas którego jajka na- 1. WSTRZĄSANIE dno, jajko mające od tygodnia do 10 dni grzewają się, a następnie stygną. Twarda, Jajko średniej wielkości, mające jeden dzień, pływa na powierzchni. hermetyczna skorupa, która oblepia jajko, waży około 50 g. Pęcherzyk powietrza znaj- 3. PRZY ROZBIJANIU przesuwać, a wraz z nią przesuwane są wirtu- zabezpiecza je przed zepsuciem. Po całym dujący się w jego bardziej zaokrąglonym Białko musi tworzyć grubą warstwę, dotykany jest ekran urządzenia. Autorami alne klawisze. Każdemu z palców przypisano procesie białko robi się brązowe lub czarne końcu ma minimalną wielkość. Jednak jego przykrywającą żółtko. W żadnym wy- interesującego rozwiązania są Christian Sax odpowiadające mu klawisze na fizycznej kla- i nabiera galaretowatej konsystencji, żółtko objętość powiększa się nieznacznie każ- padku nie powinno się szeroko rozlewać. i Hannes Lau. Stworzyli oni technologię o na- wiaturze, a zatem osoby potrafiące bezwzro- natomiast nabiera barwy brązowozielonej. dego dnia. Jajko, którym potrząśniemy tuż Bacznie sprawdzamy również zapach zwie LiquidKeyboard. Powstała ona z myślą kowo pisać na klawiaturze nie powinny mieć Tak przygotowane jajka podaje się jako przy uchu, nie wydaje żadnego dźwięku – oraz barwę żółtka, pamiętając jednak, że przede wszystkim o ekranach dotykowych większych problemów z obsługą LiquidKey- zimną zakąskę z sosem sojowym, octem gdy jest bardzo świeże. Przy starszych jaj- piękny, żółty kolor uzyskać można obec- wrażliwych na nacisk, ale można ją stosować board. Obecnie system Australijczyków dzia- winnym lub imbirem. kach słychać bardzo słabe, tępe dźwięki. nie w sztuczny sposób. Wirtualna klawiatura podąża za palcami również w obecnie dostępnych ekranach ła tylko na iPadzie. Jego twórcy obiecują, Pojemnik z jajami jest szczelnie zamyka- dotykowych. Gdy położymy na ekran cztery że pojawi się też wersja na Androida i dla ny i odstawiany na okres około stu dni. W palce, pod nimi pojawią się klawisze. Spe- każdej innej platformy, która zdobędzie Badacze z Uniwersytetu Technologicznego cjalne oprogramowanie bada pozycję pal- popularność na rynku tabletów. w Sydney postanowili ułatwić życie użyt- ców, mierzy dotykaną powierzchnię i na tej kownikom tabletów i opracowali wirtualną podstawie ocenia siłę nacisku. Dłoń można klawiaturę, która wyświetla się tam, gdzie Źródło: PAP Świeże jajko włożone do wody idzie na 18 19 PO GODZINACH Cudowny imbir Krzyżówka imbirowa Imbir jest jedną z tych roślin, bez których wiele narodów nie wyobraża sobie życia. Dla każdego Azjaty to podstawowy dodatek do potraw i bardzo skuteczne lekarstwo. Przyprawa ta do niedawna kojarzyła nam się z piwem i ciasteczkami z amerykańskich filmów. W polskiej kuchni, w sproszkowanej postaci, dodawała smaku jedynie flakom, pasztetowi z zająca i piernikowi. Od kiedy świeży korzeń imbiru jest coraz tańszy i łatwo go kupić nawet na bazarze, wszyscy możemy korzystać z jego cudownych właściwości. Dla urody Olejek imbirowy stosuje się w preparatach wyszczuplająco-modelujących, bo pobudza krążenie i przyspiesza spalanie tłuszczu, walczy z cellulitem. Pełen świeżości i egzotyki zapach imbirowy jest bazą wielu perfum. Imbirowa nuta często współgra z innymi przyprawami (pieprzem, kardamonem) i dodaje „mocy" męskim kosmetykom. W kuchni Popularny w Polsce suszony mielony imbir różni się smakiem od świeżego i nie można go używać wymiennie. Surowy imbir dodaje świeżości i pikantności owocom morza, po- Dlaczego zdrowy lepsza smak mdłych potraw i tłustych mięs, np. kaczki czy wieprzowiny. Mielony najlepiej Imbir posiada właściwości lecznicze: nadaje się do potraw słodkich, np. herbatników, ciast, sałatek owocowych. Pasuje też do- Ułatwia trawienie. Olejek zawarty w kłączu pobudza wydzielanie śliny i soku żołądkowego, działa żółciopędnie i rozkurczowo, leczy wzdęcia. Zmniejsza agregację (zlepianie) płytek krwi, chroni więc przed tworzeniem się zakrzepów. Jest niezbędnym dodatkiem do menu osób z podwyższonym cholesterolem. Leczy przeziębienia i przynosi ulgę chorym stawom, bo jest bogaty w substancje przeciwzapalne. Wchodzi w skład niektórych maści i plastrów rozgrzewających. Podczas masażu kilka kropli olejku imbirowego przynosi ulgę obolałym mięśniom. Leczy migreny – regularnie stosowany zmniejsza częstość i liczbę ataków, łagodzi też towarzyszące im mdłości. Działa przeciwobrzękowo, bo zawarty w nim olejek eteryczny ma działanie moczopędne. Dba o jamę ustną. Ma działanie odkażające i odświeżające, pozostawia miły zapach w ustach. Leczy infekcje, pobudza wydzielanie śluzu. Zwiększa koncentrację i wydajność umysłową, bo poprawia ukrwienie mózgu. Odrobina sproszkowanego imbiru dodana do kawy niweluje jej szkodliwe właściwości. Polepsza krążenie krwi, wspaniale rozgrzewa cały organizm. W medycynie chińskiej uchodzi za „gorący", powodujący ogień w ciele. Pobudza też organy płciowe. Tam, gdzie rośnie, czyli w tropikalnej Azji, używa się go jako afrodyzjak. skonale do pieczonych jabłek. Imbir surowy zawsze trzeba obrać, a najlepiej zeskrobać nożem skórkę tylko z kawałka, którego będziemy używać. W żadnej potrawie nie powinno się go łączyć z ziołami, bo te kłócą się z jego aromatem. Świetnie za to komponuje się z przyprawami korzennymi: zielem angielskim, liściem laurowym, goździkami, gałką muszkatołową i pieprzem. Uwaga: świeży najlepiej trzymać w lodówce, owinięty papierowymi ręcznikami i w plastikowych torebkach przetrwa kilka tygodni. Imbiru w proszku nie kupujemy na zapas, bo zwietrzeje. Małe opakowanie trzymamy w ciemnym i suchym miejscu. Imbir marynowany po otwarciu schowajmy w lodówce. Kandyzowany – w słoiczku, w chłodnym i ciemnym miejscu. Nagrodą za prawidłowe rozwiązanie „Krzyżówki śnieżnej” jest wybrany produkt z oferty Trouw Nutrition Polska. Hasło wraz z adresem i numerem telefonu prosimy przesłać do 31 marca 2011 r. na adres: Martin&Jacob Sp. z o.o., ul. Fabryczna 14 D, 53-609 Wrocław. Zwycięzcą „Krzyżówki śnieżnej” został pan Piotr Kielbratowski z Zelgoszczy. Serdecznie gratulujemy! PROGRAM ŻYWIENIA DROBIU HENDRIX GRA NA TWOJĄ KORZYŚĆ! BEZPIECZEŃSTWO ZDROWIE WYSOKIE EFEKTY