docLEAM Materiały i Analizy 4
download 
Reklamacja Transkrypt
LEAM Materiały i Analizy 4
Z A K Ł A D A Z J I W C H O D N I E J LEAM Materiały i Analizy Nr 1(4)/2015 Katarzyna Grabowska Rola kobiety w społeczeństwie Korei dawnej i współczesnej Łódź 2015 U N I W E R S Y T E T Ł Ó D Z K I Z A K Ł A D A Z J I W S C H O D N I E J Katarzyna Grabowska* Rola kobiety w społeczeństwie Korei dawnej i współczesnej Oglądając seriale i filmy południowokoreańskie można dojść do wniosku, że życie kobiety w Korei należało i należy do barwnych, przepełnionych uczuciem i romantyzmem. Nietrudno odnieść takie wrażenie podziwiając delikatne, zjawiskowo piękne kobiety odziane w kolorowe hanboki, które upodobniają ich właścicielki do barwnych kwiatów. Perypetie uczuciowe serwowane nam przez twórców seriali dodatkowo wzmacniają nasze przekonanie o tym, jakże miło byłoby znaleźć się na miejscu jednej z bohaterek. W końcu bohaterka taka, nawet jeśli początkowo nie należy do osób zbyt szczęśliwych i jest srogo doświadczana przez los, ostatecznie jednak zyskuje miłość swego wybranka, który dla ukochanej jest gotów na każde poświęcenie, łącznie z buntem przeciwko własnej rodzinie. Niestety obraz koreańskiej kobiety, jaki uzyskujemy dzięki takim produkcjom, jest zgoła odmienny od rzeczywistości. Jednak zanim przejdziemy do czasów współczesnych przypatrzmy się przez chwilę historycznemu wizerunkowi koreańskiej niewiasty. W tekście podjęto próbę analizy czynników determinujących omówiony obraz, rolę i miejsce kobiety w społeczeństwie południowokoreańskim. Historia roli kobiet w społeczeństwie koreańskim Przed pojawieniem się konfucjanizmu, kobieta w Korei cieszyła się dość wysoką pozycją społeczną. Warto wspomnieć o wonhwa, czyli Katarzyna Grabowska Absolwentka Wydziału Filozoficzno-Historycznego (etnologia) oraz Wydziału Studiów Międzynarodowych i Politologicznych Uniwersytetu Łódzkiego (stosunki międzynarodowe). Doktorantka w Zakładzie Azji Wschodniej w ramach Międzywydziałowych Interdyscyplinarnych Humanistycznych Studiów Doktoranckich. Swoje zainteresowania naukowe koncentruje wokół zagadnień dotyczących wpływu stereotypów na stosunki międzynarodowe pomiędzy Polską a Chinami. Bliska jest jej również tematyka związana z azjatyckim systemem wartości, podobieostwami oraz różnicami kulturowymi w regionie Azji Wschodniej ze szczególnym uwzględnieniem Chin, Indii oraz Korei. Kontakt z Autorką [email protected] * U N I W E R S Y T E T 1 Ł Ó D Ź K I Z A K Ł A D A Z J I W S C H O D N I E J wyjątkowo powabnych dziewczętach, które stały na czele męskich grup nangdo, (dopiero w okresie panowania króla Dzinhynga 540-576 n.e. zostały one zastąpione przez mężczyzn, a zamiana ta miała ponoć związek z zazdrością jednej wonhwa o drugą) 1 . W starożytnym państwie Shilla (57 p.n.e. – 935 n.e.) również kobiety mogły dziedziczyć tron (zasiadały na nim trzy władczynie: Sondok 632-647, Dzindok 647654, Dzinsong 887-897)2. W późniejszych okresach nie było to już możliwe. W okresie królestwa Korjo (918-1392) powszechnie akceptowane było wielożeństwo a także małżeństwa zawierane pomiędzy osobami spokrewnionymi ze sobą. Małżeństwo charakteryzowało się łatwością zawarcia go oraz łatwością zerwania. Często występowały małżeństwa zawierane na określony czas oraz pomiędzy dziećmi. Kobiety po ślubie żyły oddzielnie – pozostawały w rodzinnym domu, od czasu do czasu goszcząc męża u siebie. Dzieci zrodzone w małżeństwie wychowywały się przy matce. Córki dziedziczyły identycznie jak synowie, co zapewniało kobietom niezależność3. Wraz z pojawieniem się konfucjanizmu (początek panowania dynastii Li – państwo Dzoson 1392-1910) nastąpiła zmiana postrzegania kobiety. Początkowo, jako iż idee konfucjanizmu najpierw dotarły do wyższych kręgów, ograniczenia dotyczyły tylko tej warstwy, z czasem jednak rozprzestrzeniły się na całe społeczeństwo. Trzy Fundamentalne Zasady (san gang) i Pięć Trwałych Regulacji (wu chang) będące istotą funkcjonowania państw opartych na konfucjanizmie, stały się odtąd wyznacznikiem stylu życia i zasad panujących wśród Koreańczyków. W myśl Trzech Fundamentalnych Zasad poddany podporządkowany jest władcy, syn ojcu, zaś żona mężowi (bardzo wyraźne wskazanie hierarchii zależności i miejsca kobiety w społeczeństwie – to mężczyzna jest władcą, ojcem i mężem). Pięć Trwałych Regulacji odnosi się do pięciu cnót konfucjańskich: humanitarności (ren), prawości (yi), rytuału (li), mądrości (zhi) i wierności (xin).4 U N I W E R S Y T E T 2 Ł Ó D Ź K I Z A K Ł A D A Z J I W S C H O D N I E J Kobiety musiały bezwzględnie podporządkować się rodzinie męża i żyć z nią w zgodzie, wspomagać męża we wszystkich jego działaniach i nie absorbować problemami domowymi, przejmując na siebie odpowiedzialność za gospodarstwo, być dobrymi gospodyniami, dobrze traktującymi swoich poddanych5. Mądrość kobiety przejawiała się w jej posłuszeństwie i przestrzeganiu ustalonego rytuału. Kobieta nie mogła unosić się złością, ani być zazdrosną (również o kolejne żony męża). Mimo iż mężczyzna mógł prowadzić swobodne życie towarzyskie i erotyczne, o tyle kobieta zobowiązana była do wierności. Jakiekolwiek próby zwrócenia uwagi kobiety na innego mężczyznę niż mąż z racji odizolowania kobiet od świata zewnętrznego nie miały prawa bytu, to jednak, gdyby takowe się pojawiły groziłyby kobiecie śmiercią. Życie społeczne kobiety zostało bardzo ograniczone, a im kobieta pochodziła z wyższej klasy tym te ograniczenia rosły, właściwie sytuując nieszczęsną jedynie w przestrzeni domowej, rodzinnej. Przykładem może być oficjalny kodeks prawny Kyŏnggug Taejŏn, który zabronił kobietom z wyższej klasy społecznej gier i zabaw na świeżym powietrzu pod karą do stu batów. W 1402 roku prawo zabroniło kobietom ze szlachetnych rodzin jazdy konnej. Niewiasta przed podjęciem jakiejkolwiek próby nawiązania życia społecznego musiała uzyskać zgodę męża lub głowy rodziny. W późniejszym okresie w Seulu kobieta miała prawo wyjść na ulicę tylko podczas trwania godziny policyjnej dla mężczyzn (od 9 wieczorem do 2 w nocy) 6. W innym przypadku, jeśli kobieta wychodziła poza mury domu, musiała ubierać się tak, aby „żadne niedozwolone oczy nie ujrzały nawet kawałka ciała”7 Architektura koreańskiego domu dobrze obrazowała ograniczenia narzucone na kobiety i bardzo mocno akcentowała segregację między płciami, która zaczynała się, gdy dzieci kończyły 7 lat. Domostwo koreańskie dzieliło się na dwie części: zewnętrzną sarang ch'ae przeznaczoną dla mężczyzn i wewnętrzną anch'ae (zwaną inaczej U N I W E R S Y T E T 3 Ł Ó D Ź K I Z A K Ł A D A Z J I W S C H O D N I E J anbang) będącą miejscem dla kobiet. W biedniejszych rodzinach, gdzie domostwa nie były tak okazałe, dom musiał posiadać trzy izby: jedną dla mężczyzny, drugą dla kobiety oraz kuchnię. Jak widać mąż i żona mieszkając pod jednym dachem faktycznie prowadzili osobne życia, a mężczyzna jeśli nie miał ochoty widywać swojej małżonki, mógł nie odwiedzać jej w jej części domu przez długi czas8. Edukacja była dostępna tylko dla chłopców. Dziewczynki uczono w domu głównie haftu, szycia, przygotowywania potraw. Jedynie dziewczynki w wyższych klas społecznych miały możliwość zapoznania się z kaligrafią i czytaniem. Nie czyniono tego jednak w celu umożliwienia kobiecie poznania świata, lecz jako metodę wskazania jej jasno określonego miejsca w konfucjańskiej strukturze – lektury dostępne dla kobiet to przede wszystkim poradniki właściwego zachowania i pisma gloryfikujące mężczyzn. „Mężczyźni są wyżej postawieni, a kobiety podrzędne”, „obowiązkiem kobiety jest podążać za swoim mężem” 9 to jedne z przykładów tych złotych myśli dla kobiet. W 1427 roku ustalono prawnie wiek odpowiedni do zawierania małżeństw, a wcześniej pojawił się również zakaz zawierania małżeństw między krewnymi w linii ojca. Od tej pory chłopcy mogli się żenić pomiędzy 16-30 rokiem życia, zaś dziewczęta w wieku 14-20 lat. Kodeks z 1471 roku ustali dolną granicę na 15 lat dla chłopca i 14 lat (ukończone 13) dla dziewcząt. Wyjątkiem od reguły mogła być tylko sytuacja, gdy rodzice narzeczonych ciężko chorują lub ukończyli już 50 lat. Wtedy zezwalano na ominięcie ustalonej dolnej granicy wieku, przesuwając ją na 12 lat10. Kobieta miała trzy powinności: względem rodziców, względem męża i jego rodziców, względem najstarszego syna. W 1475 roku matka króla Sonjonga opracowała podręcznik właściwego zachowania dla kobiet – U N I W E R S Y T E T 4 Ł Ó D Ź K I Z A K Ł A D A Z J I W S C H O D N I E J Naehun, w którym sformułowano cztery główne cnoty kobiece oraz wzorce zachowań. 1. Zachowania moralne – kobieta musi być cicha, spokojna, posłuszna i cnotliwa 2. Właściwa mowa – kobieta musi zachować umiar w wypowiedziach 3. Właściwy wygląd – kobieta musi być czysta i schludnie ubrana 4. Wypełnianie powinności kobiety – kobieta musi posiadać umiejętność tkactwa i przyjmowania gości. Zamężna kobieta musi służyć rodzinie męża, być wierną żoną i troskliwą matką11. W małżeństwie obowiązkiem kobiety było dać mężowi dziedzica. Bezpłodność kobiety, brak męskiego potomka rodu, mogły być jedną z przyczyn rozwodu. Małżeństwo można było rozwiązać również wówczas gdy: kobieta była nieposłuszna rodzicom męża, dopuściła się zdrady lub kradzieży, okazała zazdrość, była ciężko choro, cechowała ją nadmierna gadatliwość. Na co warto zwrócić uwagę, to fakt, iż za każdą ewentualną przyczynę rozpadu związku mogła być odpowiedzialna tylko kobieta. To kobieta miała być posłuszną, milczącą lalką, zupełnie podporządkowaną mężowi i jego rodzinie, całkowicie pozbawioną własnej woli i ambicji. Zamknięta w czterech ścianach własnego świata, pozbawiona możliwości edukacji i nie mająca prawa decydować o swoim losie. Jej małżeństwo nie opierało się na uczuciu. Było aranżowane i stanowiło dobicie interesu pomiędzy dwoma rodzinami. Kobietę traktowano jak przedmiot, a właściciel właściwie mógł z nim zrobić, co chciał. Jakakolwiek niesubordynacja nieszczęsnej nie pozostałaby bez oddźwięku, a los rozwódek i wdów był nie do pozazdroszczenia. Zarówno jedne jak i drugie nie mogły powtórnie wstąpić w związek małżeński (oficjalny zakaz ponownego zamążpójścia, wydany został przez króla Taejonga na początku XV wieku). Dodatkowo posiadanie wdowy w rodzinie było złym znakiem i mogło sprowadzić nieszczęście na rodzinę, stąd bardzo częste samobójstwa wśród kobiet, U N I W E R S Y T E T 5 Ł Ó D Ź K I Z A K Ł A D A Z J I W S C H O D N I E J które straciły męża. Również rodzina mężczyzny często sama pozbywała się wdowy (zmuszając do samobójstwa, lub aranżując zabójstwo mające wyglądać na wypadek), zwłaszcza wtedy gdy oblubieniec zmarł tuż po ślubie, gdyż w świetle prawa dziewczyna stawała się częścią rodziny męża, a ta nie miała ochoty utrzymywać bezużytecznej istoty, jaką jawiła się samotna, pozbawiona męskiej opieki kobieta. Konfucjanizm wprawdzie potępiał samobójstwo jako przestępstwo naruszające harmonię społeczną i ład świata (występek przeciw cnocie nabożności synowskiej), jednak w Korei poradzono sobie z tym dzieląc samobójstwa na egoistyczne (oceniane negatywnie, gdyż popełniane były w chwili determinacji i nie miały głębszego znaczenia) i altruistyczne (odbierane pozytywnie, a związane z poświęceniem swego życia dla wyższej idei – udowodnienie lojalności wobec władcy, ochrona życia najbliższych, obrona własnej cnoty, samobójstwa wdów będące świadectwem wierności zmarłemu mężowi).12 W sytuacji, gdy kobiecie nic nie było wolno, a jakikolwiek przejaw jej zazdrości lub niewierności mógłby być podstawą do rozwiązania małżeństwa, mężczyzna mógł posiadać kilka żon a także korzystać z usług dam do towarzystwa – gisaeng. Co ciekawe to właśnie gisaeng stanowiły ten nieliczny odłamek kobiet, które mogły się kształcić, tak aby móc zabawiać mężczyzn rozmową, śpiewem, grą na instrumentach i tańcem. To w ich towarzystwie mężczyźni dyskutowali nie raz o bardzo ważnych sprawach państwowych lub toczyli filozoficzne dysputy. Paradoksalnie od własnych żon wymagali milczenia, a od kurtyzan elokwencji. Oprócz gisaeng jedynie szamanki mogły cieszyć się lepszą pozycją. Będąc niejako pośredniczkami pomiędzy światem żywych a duchów, otaczane były czcią i budziły pewien lęk. Wielu władców korzystało z U N I W E R S Y T E T 6 Ł Ó D Ź K I Z A K Ł A D A Z J I W S C H O D N I E J usług szamanek, które swoimi modłami i rytuałami miały zapewnić powodzenie państwa 13 . Niestety wszystkie pozostałe kobiet, niezależnie od klasy społecznej w której przyszło im żyć, musiały spełniać powierzoną im rolę bezwolnej istoty i zapomnieć o samej sobie, koncentrując się na mężu jako panu i władcy a także centrum wszechświata. Zamknięty świat kobiety koreańskiej uchylił lekko drzwi w momencie, gdy do Korei dotarło chrześcijaństwo (XVII wiek). Niewiasty wychowane na ideach konfucjańskich, głoszących podległość kobiety zatknęły się ze słowami głoszącymi równość wszystkich wobec Boga. Mimo iż za przyjęcie chrześcijaństwa groziły surowe kary, wiele przedstawicielek płci pięknej zdecydowało się na przyjęcie nowej religii. Oczywiście chrześcijaństwo nie miało możliwości zawładnąć Koreą i zmienić mentalność ludzi, ale było zapowiedzią tego, co przyniosły późniejsze wieki14. Punktem przełomowym dla kobiet był rok 1894 i reformy ruchu modernizującego Koreę. Właśnie wtedy zezwolono wdowom na powtórne zamążpójścia oraz postanowiono zorganizować szkoły dla dziewcząt (na poziomie podstawowym). Lata 1905-1910 zaowocowały powstaniem żeńskich szkół w wielu miastach koreańskich, zaś w 1922 roku za sprawą władz japońskich wprowadzono w Korei system nauczania (wzorowany na systemie japońskim), gdzie dziewczęta mogły uczyć się przez 4 lata, chłopcy zaś przez 515. Nowy porządek świata powstały po zakończeniu II wojny światowej zaowocował rozłamem Korei na dwa państwa: Koreańską Republikę Ludowo-Demokratyczną oraz Republikę Korei. Oba państwa w swych konstytucjach zaakcentowały równe prawa kobiet i mężczyzn, chociaż KRLD zapewnił je tylko na papierze. U N I W E R S Y T E T 7 Ł Ó D Ź K I Z A K Ł A D A Z J I W S C H O D N I E J Kobieta w Korei współczesnej Lata powojenne w Korei Południowej przyniosły amerykanizację stylu życia, która jednak nie wyparła silnie zakorzenionej tradycji konfucjańskiej. Filary konfucjanizmu zbyt mocno wrosły w świadomość społeczeństwa, aby można je było łatwo zburzyć. Silna hierarchizacja jest widoczna w każdym aspekcie życia, a rola kobiety wreszcie obdarzonej pewną swobodą, nadal jest jednak ograniczona. Owszem, edukacja jest dostępna dla wszystkich bez względu na płeć, jednak mimo to kariera zawodowa kobiety kończy się zazwyczaj z chwilą zawarcia związku małżeńskiego (małżeństwo stanowi cel dla kobiety). Małżeństwo we współczesnej Korei, podobnie jak przed wiekami rzadko podyktowane jest pragnieniem serca. Nadal większość małżeństw jest aranżowana i stanowi rodzaj umowy pomiędzy rodzinami chcącymi wzmocnić swoją pozycję. Młodzi sporadycznie sprzeciwiają się woli rodziców, nie postępując jak bohaterowie romantycznych seriali koreańskich. Po ślubie kobieta zazwyczaj rezygnuje z własnego rozwoju i poświęca się domowi (oczywiście zdarzają się wyjątki), nic więc też dziwnego, że w sytuacji kryzysowej często stosowaną przez firmy procedurą było zwalnianie pracowników płci żeńskiej. Kierowano się przy tym twierdzeniem, że kobiety zajmujące stanowiska w firmie i tak prędzej czy później odejdą same, aby stać się żonami, matkami, prościej jest więc w razie problemów zwolnić właśnie je niż mężczyzn gwarantujących ciągłość wykonywania obowiązków. Republika Korei, aby przeciwdziałać takim nieuczciwym działaniom na rynku pracy, zaczęła stosować system kar dla instytucji prowadzących tak dyskryminującą politykę kadrową. Zniesiono również dodatkowe punkty przysługujące mężczyznom po odbyciu służby wojskowej, zarezerwowano co najmniej 20% miejsc w pracy w administracji państwowej dla nowo przyjmowanych kobiet16. U N I W E R S Y T E T 8 Ł Ó D Ź K I Z A K Ł A D A Z J I W S C H O D N I E J W sektorze państwowym sytuacja nie wygląda źle, jednak firmy prywatne nadal starają się ograniczać możliwość przyjmowania do pracy młodych mężatek, obawiając się, iż w niedługim czasie taka pracownica zajdzie w ciążę i skorzysta z urlopu macierzyńskiego. Jak pisze Anna Sawińska na swoim blogu poświęconym życiu w Korei, koreańskie Prawo Pracy do niedawna przewidywało 60 dni płatnego urlopu macierzyńskiego oraz 3 dni bezpłatnego urlopu ojcowskiego. Po zmianach kobieta ma prawo do 90-dniowego płatnego urlopu macierzyńskiego (przynajmniej 45 dni musi wykorzystać po porodzie). W czasie urlopu kobieta otrzymuje swoje miesięczne wynagrodzenie podstawowe (do wysokości 1,350,000KRW - ok. 3950PLN). Poza urlopem macierzyńskim kobiecie przysługuje prawo do rocznego urlopu wychowawczego (do 2012 roku wysokość zapomogi od państwa, wypłacana podczas tego urlopu wynosiła 500,000KRW na miesiąc - ok. 1460PLN, od 2012 wzrosła do 1,000,000KRW na miesiąc - ok. 2930PLN)17. Małżeństwo jest traktowane jako jeden z głównych powodów przerw w karierze kobiety, co wykazuje Tabela nr 1. W 2014 roku (stan na kwiecień) 822,000 kobiet zrezygnowało z pracy ze względu na zawarcie związku małżeńskiego, 627,000 uczyniło tak aby zająć się opieką nad dziećmi. Ze względu na ciąże i narodziny dziecka pracę porzuciło 436,000 kobiet. Rezygnacja motywowana opieką nad rodziną dotyczyła 162 tysięcy, zaś ze względu na edukację dzieci były to 93 tysiące kobiet. Stan ten w porównaniu z rokiem 2013 właściwie nie odnotował znaczących zmian, chociaż w 2013 zrezygnowało z pracy z powodu małżeństwa o 76 tysięcy kobiet więcej niż w 2014 i był to jedyny spadek (- 8,4%) dotyczący motywów przerwania kariery kobiet. Pozostałe motywy odnotowały wzrost ilości kobiet rezygnujących z pracy. U N I W E R S Y T E T 9 Ł Ó D Ź K I Z A K Ł A D A Z J I W S C H O D N I E J Tabela 1. Przyczyny przerwania kariery przez kobiety Wyjaśnienie: Całościowo A – w tym z opieką rodziny, Całościowo B - bez opieki rodziny Skład a): wyniki analizy rok po roku podane po wyłączeniu "opieki rodziny". Źródło: Statistics of Career Interrupted Women in the First Half of 2014, Statistic Korea Raport Koreańskiego Instytutu Rozwoju Kobiet dotyczący tendencji zatrudnienia wykazał iż w 2013 roku średnia długość przerwy w pracy kobiety z powodu małżeństwa i urodzenia dziecka wynosiła 9 lat i 7 miesięcy. Biorąc pod uwagę fakt, iż średnia wieku dla kobiety na zawarcie związku małżeńskiego wynosi 27 lat, oznacza to, iż jej powrót do pracy może nastąpić dopiero gdy osiągnie 37 lat.18 Wiele kobiet decyduje się więc zataić fakt wstąpienia w związek małżeński dopóki nie będą spodziewać się dziecka. Ukrycie faktycznego stanu cywilnego ma ułatwić znalezienie i utrzymanie pracy. Przykładem może być historia pani Kim, która "oblewa się zimnym potem za każdym razem, kiedy jeden z jej współpracowników próbuje ją umówić na randkę w ciemno, a ona musi te oferty odrzucać. 30-latka, która pracuje jako bibliotekarka na zamówienia dla dużej korporacji, faktycznie jest zamężna od 2012 roku. Nie poinformowała o tym jednak firmy. Nie złożyła nawet dokumentów małżeństwa”19. U N I W E R S Y T E T 10 Ł Ó D Ź K I Z A K Ł A D A Z J I W S C H O D N I E J Wykres nr 1 przedstawia stan procentowy osób wolnych w wieku 25- 34 lata (zarówno kobiet jak i mężczyzn). Obejmuje on lata 1975-2010 i obrazuje wzrost ilości osób, które nie wstępują w związek małżeński (lub nie zgłaszają tego faktu). Jak widać ilość niezamężnych kobiet w wieku 25-29 lat wzrosła od 1975 roku do 2010 z 11,8% do 69,3% co daje 57,5 % wzrost w tym czasie. Liczba kobiet niezamężnych w wieku 30-34 lata w 1975 roku wynosiła 2,1 %, zaś w 2010 już 29,1 % (wzrost o 27%). Jeśli chodzi o mężczyzn to w przedziale wiekowym 25-29 lat widać spory wzrost osób nieżonatych (w 1975 roku było to zaledwie 47,0% zaś w 2010 już 85,4 %). W przedziale wiekowym 30-34 lata spory wzrost jest również zauważalny. Tu w 1975 roku niezamężni mężczyźni stanowili 7,0% społeczeństwa, zaś w 2010 aż 50,2% (por. wykres 1). Wykres 1. Osoby stanu wolnego w wieku 25-34 na przestrzeni lat 1975-2010 Źródło: Statistical Handbook: Women in Korea 2013, Korean Women's Development Institute U N I W E R S Y T E T 11 Ł Ó D Ź K I Z A K Ł A D Uzupełnieniem A Z J I powyższego W S C H O D N I E J wykresu może być zestawienie przedstawione w tabeli a obejmujące oprócz grup wiekowych zaprezentowanych na wykresie, także osoby do 44 roku życia. Tabela 2. Osoby stanu wolnego w wieku 25-44 na przestrzeni lat 1975-2010 Źródło: Statistical Handbook: Women in Korea 2013, Korean Women's Development Institute Wykres nr 2 przedstawia rodzaje rodzin w gospodarstwie domowym. Widoczny jest w niej podział na małżeństwa bez dzieci, małżeństwa z dzieckiem(dziećmi) oraz samotnych (niezamężnych) rodziców z dzieckiem(dziećmi). Na przestrzeni lat 1985-2010 nastąpił znaczny spadek ilości małżeństw z dzieckiem(dziećmi) z 52,8% w 1985 roku do 37% w 2010 roku. Ponad o połowę wzrosła ilość bezdzietnych małżeństw z 7,1% w 1985 do 15,4% w 2010. Jeśli zaś chodzi o samotne wychowywanie dziecka przez niezamężnego rodzica w 1985 roku ilość takich rodzin wynosiła 8,9%. Lata kolejne 1990-2005 zanotowały nawet spadek tej liczby osiągając w 1995 najniższy wskaźnik dla badanego okresu 4,7%. Rok 2010 przyniósł jednak nieznaczny wzrost ilości samotnych rodziców w stosunku do 1985 roku i lat kolejnych i wyniósł 9,2% (por. wykres 2). U N I W E R S Y T E T 12 Ł Ó D Ź K I Z A K Ł A D A Z J I W S C H O D N I E J Wykres 2. Typy rodzin w gospodarstwie domowym Źródło: Statistical Handbook: Women in Korea 2013, Korean Women's Development Institute Analizując głębiej typy rodzin w gospodarstwie domowym warto zapoznać się z kolejną tabelą, przedstawiającą szerszą analizę społeczeństwa koreańskiego. Badanie obejmuje lata 1980-2010 i oprócz typów rodzin wskazanych na wykresie nr 2 zajmuje się również powiększonymi rodzinami, czyli takimi gdzie małżeństwa mieszkają wraz z rodzicami, a także rodziny, które składają się tylko z dziadków (lub jednego z dziadków) i wnuków. Dobrze obrazuje to sytuację panującą wewnątrz rodziny. Pamiętamy iż w dawnej Korei żona po ślubie opuszczała swój dom i stawała się częścią rodziny męża. Żyła wraz z nim i jego rodzicami tworząc wielką rodzinę. Obecnie jak widać na podstawie tabeli ta sytuacja uległa zmianie. Odsetek małżeństw mieszkających razem z rodzicami jest znikomy. W 1980 wynosił 0,6% zaś w 2010 osiągnął 0,9%. Jeśli chodzi o małżeństwa posiadające już potomstwo i mieszkające wraz z rodzicami to widać bardzo wyraźny spadek tej liczby z 9,8% w 1980 roku do 3,8% w 2010. U N I W E R S Y T E T 13 Ł Ó D Ź K I Z A K Ł A D A Z J I W S C H O D N I E J Tabela 3. Typy rodzin w gospodarstwie domowym Źródło: Statistical Handbook: Women in Korea 2013, Korean Women's Development Institute Rozwody we współczesnej Korei są dozwolone, a kobieta nie jest za nie piętnowana społecznie. Badania przedstawione na Wykresie nr 3 pokazują jak między rokiem 1985 a 2012 zmieniała się ilość zawieranych małżeństw i rozwodów. Rok 1995 charakteryzowała się największą ilością zawartych małżeństw, zaś rok 1985 najniższą ilością rozwodów. Patrząc na wyniki dotyczące małżeństw widać wahania (niewielkie wzrosty i spadki) ilości zawierania związków, zaś w kwestii rozwodów dostrzegalny jest zdecydowany wzrost (począwszy od 1985 roku) a następnie niewielki spadek zauważany od 2005 roku. U N I W E R S Y T E T 14 Ł Ó D Ź K I Z A K Ł A D A Z J I W S C H O D N I E J Wykres 3. Małżeństwa i rozwody Źródło: Statistical Handbook: Women in Korea 2013, Korean Women's Development Institute Analizując małżeństwa i rozwody w Korei warto zapoznać się z badaniami dotyczącymi średniej wieku dla zawarcia pierwszego małżeństwa, rozwodu oraz ponownego małżeństwa. Obrazuje to Tabela nr 4. Dzięki niej możemy zauważyć, iż średnia wieku dla zawarcia pierwszego małżeństwa wyraźnie przesunęła się w górę. Dla kobiet w 1990 roku wynosiła ona 24,8 lat (wiek w którym najczęściej kobiety zawierały pierwsze małżeństwo), lecz w roku 2012 podniosła się do 29,4. Ma to niewątpliwie związek z edukacją i chęcią robienia kariery zawodowej przez kobietę (pamiętamy o problemach kobiet dotyczących zatrudnienia i utrzymania pracy a związanych z jej ewentualnym małżeństwem i posiadaniem dzieci). Również wiek, gdy kobieta decyduje się na rozwód przesunął się z 32,7 w 1990 roku do 42 lat w 2012. Jak widać wiek ponownego wstąpienia w związek małżeński pokrywa się z wiekiem w którym kobieta rozwodzi się. W 2012 roku dla kobiety średnia wieku na rozwód U N I W E R S Y T E T 15 Ł Ó D Ź K I Z A K Ł A D A Z J I W S C H O D N I E J wynosiła 42 lata a na zalegalizowanie ponownego związku 42,3 (por. tabela 4). Tabela 4. Średnia wieku dla małżeństw, rozwodów i ponownego małżeństwa Źródło: Statistical Handbook: Women in Korea 2013, Korean Women's Development Institute W Korei według CIA- The World Factbook na jedną kobietę przypada 1,25 dziecka (dane z 2014 roku) co sytuuje ten kraj na 220 pozycji pod względem dzietności20. Według tego samego źródła średnim wiekiem dla kobiety na urodzenie pierwszego dziecka jest 30,3 lat. Jeśli zaś chodzi o ilość kobiet a mężczyzn w społeczeństwie koreańskim to bardzo dobrze obrazuje to Wykres nr 4 przedstawiający piramidę populacji Korei. Stan ludności zaznaczany jest na osi poziomej (słupki) według osi pionowej, którą wyznacza przedział wiekowy. Z lewej strony wykresu zaznaczeni są mężczyźni, z prawej zaś kobiety. Daje to bardzo dobry ogląd populacji, w której widoczna jest niewielka przewaga ilości mężczyzn (zwłaszcza w przedziale wiekowym od 0 do U N I W E R S Y T E T 16 Ł Ó D Ź K I Z A K Ł A D A Z J I W S C H O D N I E J 60 lat. Powyżej 65 roku życia zwiększa się ilość kobiet, co związane jest z większą śmiertelnością mężczyzn. Wykres 4. Piramida populacji Żródło: CIA – The World Factbook Rząd Korei Południowej stara się wspierać kobiety (wspomniane wcześniej płatne urlopy macierzyńskie i wychowawcze, zakaz zwalniania kobiet, przygotowywanie miejsc pracy przeznaczonych dla płci pięknej itp.). Jako kolejny krok w stronę zrównania płci i wsparcia dla kobiet można wspomnieć siedmiopunktową Kartę Równości Płci XXI wieku, ogłoszoną przez Han Mjongsuk - pierwszą minister Ministerstwa Równości Płci (utworzonego przez przekształcenie Komitetu ds. Kobiet 26 lutego 2001 roku). Według tej Karty: 1. „Mężowie i żony dzielić mają role i odpowiedzialność w domu. W szczególności dotyczy to wychowywania dzieci, co należy do praw i obowiązków obu płci U N I W E R S Y T E T 17 Ł Ó D Ź K I Z A K Ł A D A Z J I W S C H O D N I E J 2. Urodzenie dziecka uznaje się za wkład na rzecz społeczeństwa, musi podlegać ochronie i być wolne od jakichkolwiek niejasności ani nie może przynosić żadnego uszczerbku kobiecie 3. Mężczyźni i kobiety mają mieć równe możliwości uczestnictwa w działalności ekonomicznej w zależności od swych zdolności 4. Obu płciom mają przysługiwać jednakowe prawa cywilne i polityczne. Ustanowione być powinny podstawy prawne dla zwiększenia roli kobiet w polityce 5. Mężczyźni i kobiety mają mieć jednakowe możliwości zdobycia wykształcenia. Stwarzamy odpowiednie warunki kształcenia dla rozwoju potencjału kobiet w erze informacyjnej technologii opartej o wiedzę 6. Tworzymy demokratyczną kulturę w której obie płci są równe. Kobiety winny być wolne od każdej formy przemocy 7. Mężczyźni i kobiety dążyć mają wspólnie do zachowania (czystości) środowiska i pokojowego zamieszkiwania na półwyspie Koreańskim.”21 Kolejną przesłanką wskazującą, iż postrzeganie kobiety w Korei ulega zmianie jest wybór prezydenta kraju. Otóż od 25 lutego 2013 roku funkcję Prezydenta Republiki Korei pełni kobieta Park Geun-hye, (urodzona 2 lutego 1952 roku w Daegu), która latach 1974-79 pełniła rolę pierwszej damy (po śmierci matki, żony prezydenta Park ChungHee). Wreszcie po tylu wiekach na czele państwa stanęła przedstawicielka płci pięknej. Również prawo spadkowe uległo zmianie na korzyść kobiet. Jeszcze całkiem niedawno spadkobiercą większości majątku bywał najstarszy syn. Córka jako osoba opuszczająca rodzinę nie otrzymywała spadku. W 1977 roku przyznano wdowie prawo do spadku po mężu (mogła otrzymać tyle, ile najstarszy syn). Prawo Rodzinne z 1989 roku głosiło U N I W E R S Y T E T 18 Ł Ó D Ź K I Z A K Ł A D A Z J I W S C H O D N I E J iż spadek należy podzielić równo między spadkobierców niezależnie od płci22. We współczesnej Korei szczególnym rodzajem kobiet, które wyłamują się z tego schematu, są idolki, traktowane jako dobro narodowe. Od najmłodszych lat poddawane są treningowi mającymi przygotować je do bycia gwiazdą. Wytwórnia opiekująca się młodą adeptką pełni rolę ojca – to ona decyduje o drodze swojej podopiecznej i ściśle kontroluje jej życie. Dochodzi do sytuacji, gdy taka dziewczyna zostaje prawie całkowicie ubezwłasnowolniona – nie ma prawa sama decydować w co się ubierze, z kim spotka, gdzie wyjdzie. Wszystko odbywa się według terminarza i ustaleń wytwórni. Co jednak ciekawe dziewczyna w większości przypadków nie buntuje się, dobrowolnie przystając na takie ograniczenie swojej wolności. Wzorem dawnych Koreanek przyjmuje z pokorą swoją rolę – widać tu silne odniesienie do konfucjanizmu. Dziewczyna całkowicie oddaje się w ręce wytwórni, pozwalając kształtować swój wizerunek (co często związane jest także z szeregiem bolesnych operacji plastycznych). Widoczne to jest na wielu zdjęciach prezentujących dzisiejsze gwiazdy „koreańskiej fali” w dzieciństwie. W zestawieniu ze zdjęciami wykonanymi aktualnie uderza ogromna zmiana jaka zaszła w twarzach artystów. Niech jako przykład posłuży chociażby zdjęcie jednej z gwiazdek seriali koreańskich Park Min Young, która ewidentnie przeszła szereg zabiegów upiększających, aby móc teraz zachwycać ze srebrnego ekranu. Z fotografii Park Min Young z dzieciństwa spogląda na nas dziewczyna o okrągłej twarzy z charakterystycznymi azjatyckimi rysami. Zdjęcie aktorki wykonane już w momencie, gdy zdobywała sławę ukazuje osobę, w której trudno rozpoznać owe pulchne, niezbyt urodziwe dziecko. Wymodelowana zabiegami twarz w kształcie litery V z wąskim podbródkiem, wyraźnie zmieniona linia oczu z zaznaczoną podwójną powieką, której wcześniej brakowało. Aktorka musiała znieść wiele bolesnych zabiegów, aby U N I W E R S Y T E T 19 Ł Ó D Ź K I Z A K Ł A D A Z J I W S C H O D N I E J osiągnąć taki efekt, który stanowi kwintesencję tego, co określa kanon koreańskiej urody. Foto 1. Park Min Young Źródło: http://dietplan101.com/before-and-after/park-min-young-before-and-after/, (dostęp 11.01.2015). Jako iż idolka wykreowana przez wytwórnię staje się wzorem dla milionów Koreanek, operacje plastyczne mające upodobnić zwykłe dziewczyny do ich ulubienic zyskują na coraz większej popularności. Tak jak kiedyś wyznacznikiem piękna Koreanki była schludność i czysty ubiór, tak teraz jest to twarz w kształcie litery V, podwójna powieka, wąski nos, duże oczy, szczupła (wręcz chuda) sylwetka, jasna cera23. Kobiety są chętne na każde poświęcenie, aby osiągnąć ten ideał. Często rodzice fundują swoim córkom operacje w nagrodę za dobre stopnie na egzaminie. Dzięki tak ogromnemu zapotrzebowaniu piękna w Korei Południowej bardzo dobrze prosperują kliniki chirurgii plastycznej, U N I W E R S Y T E T 20 Ł Ó D Ź K I Z A K Ł A D A Z J I W S C H O D N I E J sytuując Republikę Korei na pierwszym miejscu w rankingu światowym. (por. wykres 5). Wykres 5. Chirurgia plastyczna na świecie Źródło: The Economist http://www.economist.com/blogs/graphicdetail/2012/04/daily-chart-13 (dostęp 10.01.2015). Wnioski „Duch konfucjański” nadal silnie oddziaływujący na społeczeństwo koreańskie uniemożliwia bunt, gdyż to co było, jest dobre i gwarantuje zachowanie porządku. Posłuszeństwo i przestrzeganie pięciu powinności (wobec władcy, wobec rodziców, młodszy brat wobec starszego brata, żona wobec męża, przyjaciel wobec przyjaciela) są podstawą relacji międzyludzkich i wyznaczają miejsce kobiety w U N I W E R S Y T E T 21 Ł Ó D Ź K I Z A K Ł A D A Z J I W S C H O D N I E J społeczeństwie. Oczywiście widać zmiany, ale nie są to zmiany rewolucyjne całkowicie wywracające światopogląd. Kobieta uzyskała pewne prawa, jednak dzięki wielowiekowej tradycji zna granice do jakich może się posunąć. Nawet te kobiety, które są wzorem dla milionów, nie rezygnują z konfucjańskich idei i z ochotą przyjmują narzucone na siebie ograniczenia. Jeśli kolejny raz będziemy oglądać koreański serial, spójrzmy na przedstawioną w nim kobietę z trochę innej perspektywy, a wtedy zrozumiemy, że to co na ekranie serwują nam twórcy, jest pragnieniem, czymś o czym koreańskie kobiety mogą marzyć, a co ziści się tylko za sprawą scenariusza. H. Ogarek Czoj, Być kobietą w Korei. Wierne żony, troskliwe matki, piękne kurtyzany, [w:] Być kobietą w Oriencie, Dialog, Warszawa 2008, s. 101. 2 Ibidem, s. 101. 3 Ibidem, s. 102. 4 Yao Xinzhong, Konfucjanizm. Wprowadzenie. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, 2009, s. 36. 5 H.Ogarek Czoj, op.cit., s. 103. 6 M. J. Seth, A Concise History of Korea: from the Neolitic Period through the Nineteenth Century, Rowman & Littlefield Publishers, Maryland, 2006, s. 156. 7 M. Deuchler, The Confucian Transformation of Korea: A Study of Society and Ideology, Harvard University Press, Cambridge 1992, s. 261. 8 M.J. Seth, A Concise History of Korea…, s. 156. 9 M.J. Pettid, Unyŏng-jŏn: A Love Affair at the Royal Palace of Chosŏn Korea, East Asian Institute, Berkeley, 2009, str. 15. 10 H. Ogarek Czoj, Być kobietą w Korei…, s. 103. 11 Ibidem, s. 104. 12 M. Friedrich, Samobójstwa wdów za czasów dynastii Joseon, http://www.polskaazja.pl/2013/09/26/m-friedrich-samobojstwa-wdow-za-czasow-dynastii-joseon/, dn. 10.01.2015. 13 Mitologie świata. Ludy starożytnej Korei, „Rzeczpospolita”, 2008, s. 122-125. 14 H. Ogarek Czoj, Być kobietą w Korei.., s. 107. 15 Ibidem, s. 108. 16 Ibidem, s. 108-109. 17 A. Sawińska, W Korei i nie tylko, http://wkorei.blogspot.com/2012/05/ciaza.html, 11.01.2015. 18 Korean women, marriage can hurt career prospects, http://english.hani.co.kr/arti/english_edition/e_national/659704.html, 11.01.2015. 19 Ibidem. 20The World Fact Book – Korea https://www.cia.gov/library/publications/the-worldfactbook/geos/ks.html 11.01.2015. 21 H. Ogarek Czoj, Być kobietą w Korei…, s. 109-110. 22 A. Sawicka, Syn pierworodny, a kwestia dziedziczenia http://wkorei.blogspot.com/2014/02/pierworodny-syn-i-dziedziczenie.html. (dostęp dn. 31.12.2014). 1 U N I W E R S Y T E T 22 Ł Ó D Ź K I Z A K Ł A D A Z J I W S C H O D N I E J Koreański ideał piękna, http://kpoplivepolska.wordpress.com/2014/03/05/koreanski-ideal-piekna/ (dostęp dn. 03.01.2015). 23 U N I W E R S Y T E T 23 Ł Ó D Ź K I
