ANALIZA TENDENCJI ROZWOJOWYCH HANDLU DETALICZNEGO

Fic Daniel
Szudra Paweł
Zakład Zarządzania Strategicznego
Uniwersytet Zielonogórski
ANALIZA TENDENCJI ROZWOJOWYCH HANDLU DETALICZNEGO
W POLSCE – DOŚWIADCZENIA EUROPEJSKIE JAKO ŹRÓDŁO
WIEDZY DLA POLITYKI EKONOMICZNEJ UKRAINY
Celem artykułu jest zaprezentowanie tendencji rozwojowych w handlu detalicznym
jako działań rynkowych zachodzących w podobnym stopniu w Polsce i w Europie oraz
usystematyzowanie wiedzy na podstawie analizy tendencji rozwojowych handlu detalicznego
w Polsce po 1989 roku. Artykuł opracowano dla potrzeb transferu wiedzy opartej o
doświadczenia krajów Unii Europejskiej dla budowy strategii gospodarki ukraińskiej.
Wstęp
W dobie rozwoju globalnego najmłodsze gospodarki rynkowe, tj. Ukraina mają szansę
i możliwość czerpania wiedzy z sąsiednich, zbliżonych kulturowo i historycznie krajów. Po
przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej krajem sąsiadującym Ukrainy jest Unia Europejska.
Najistotniejsza jednak nie jest geografia i samo określenie UE a przyrost doświadczeń
rynkowych i ewolucja z zakresu wiedzy o ekonomii powstałej w wyniku zmian zachodzących
w naszej gospodarki. Wzrost znaczenia wiedzy w gospodarce to efekt rozpoznania
niedostatków w dziedzinie opracowań naukowych. Istotne znaczenie w polityce rozwojowej
ma umiejętność identyfikacji działań zbędnych podejmowanych w polityce ekonomicznej
gospodarki bardziej rozwiniętej poprzez analizę oraz odrzucenie priorytetów ingerujących w
rynek - nieekonomicznych. W literaturze proces doskonalenia efektywności na podstawie
liderów rynkowych nazywamy benchmarkingiem, który oznacza transfer wiedzy od lidera
osiągnięć w określonych działaniach ekonomicznych.1 Biorąc pod uwagę historię, tradycję
oraz „dzień dzisiejszy” Polska gospodarka staje się źródłem wiedzy dla filarów budowania
gospodarki ukraińskiej.
Ze względu na rolę handlu detalicznego w gospodarce rynkowej oraz prawidłowości
w rozwoju i podobnych działaniach polityczno – organizacyjnych w krajach o rozwijających
się gospodarkach rynkowych można stwierdzić, iż skuteczność strategii rynku wewnętrznego
przyczyni się do dynamicznego rozwoju rynku i stworzenia podstaw do lokalizacji
istniejących i kreowania ukraińskich sieci handlowych.
Analiza rozwoju handlu detalicznego w Polsce po 1989 roku
Do istotnych czynników wewnętrznych, wpływających na tempo i strukturę rozwoju
handlu wewnętrznego w Polsce, należy zaliczyć: dynamikę wzrostu gospodarczego (4-5%
PKB rocznie), zmiany strukturalne w rolnictwie i przemyśle, aktywizację turystyczną
wybranych regionów wiejskich, zmiany demograficzne i powiększanie się grupy osób
starych, spadek bezrobocia itp. Zmiany w rozkładzie dochodów ludności powoduje
zmniejszanie się dochodów na żywność i wyrost wydatków na dobra trwałe w kierunku dóbr
1
Brilman J., Nowoczesne koncepcje i metody zarządzania. Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
2002, s. 262.
42
Fic Daniel, Szudra Paweł
luksusowych o wysokich jakości, będących dla niektórych grup dochodowych przejawem
konsumpcji prestiżowej. Równolegle rośnie zapotrzebowanie na masową produkcję towarów,
które spełniają wymogi nowoczesności, ale oferowane są po stosunkowo niskich cenach. Inna
grupa czynników wewnętrznych, decydujących o rozwoju handlu wewnętrznego, dotyczy
barier wynikających z aktualnego ukształtowania i pozycji polskich przedsiębiorstw
handlowych na rynku. Powodują one nadmierne rozdrobnienie (dominująca pozycja małych
sklepów i hurtowni), utrzymywanie tradycyjnych więzi dystrybucyjnych z wytwórcami, słabą
kondycję finansową, (która nie pozwala na rozwój), bardzo niski poziom koncentracji
organizacyjnej oraz znaczne opóźnienie w rozwoju infrastruktury technicznej. Ten ostatni
czynnik jest pozostałością w polskim handlu z sytuacji sprzed 1990 roku. Jeśli do tego
zespołu niekorzystnych uwarunkowań dodać trudności z uzyskaniem kredytów na rozwój
małych i średnich firm, a także silny nacisk konkurencyjny firm reprezentujących kapitał
zagraniczny, to staje się jasnym, że szybkie zmiany tego stanu są ograniczone.2 Stan obecny
handlu detalicznego w Polsce jest wynikiem dynamiki dwóch zmiennych zaistniałych w
polskim handlu tj. liczba przedsiębiorstw handlowych i liczba zatrudnionych w handlu
(rysunek 1).
Rysunek 1. Dynamika zmian strukturalnych handlu detalicznego w Polsce w latach 1989 2003
2003
1998
1989
0
500000
1000000
Liczba przedsiębiorstw
1500000
2000000
2500000
Liczba zatrudnionych
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS.
Zmiany w handlu detalicznym po roku 1989 przedstawiały się następująco:
• zmiany w liczbie przedsiębiorstw handlowych
Wzrost liczby sklepów z 120 000 (1989) do 450 000 (1998), spadek do 400 000 (2003). Na
rynku pojawia się coraz więcej sklepów dyskontowych oraz innych wielkopowierzchniowych
obiektów handlowych oraz galerii handlowych.
2
Strużycki M. Polski handel wewnętrzny na przełomie XX i XXI wieku – warunki i kierunki rozwoju. In:
Warunki funkcjonowania i rozwoju handlu w Polsce pod red. A. Szromnika. Kraków: Akademia Ekonomiczna,
1998, s. 12.
Analiza tendencji rozwojowych handlu detalicznego w Polsce – doświadczenia europejskie ...
43
• zmiany w zatrudnieniu w handlu detalicznym
Wzrost zatrudnienia w handlu z 1300000 osób (1989) do 2000000 osób (1998) i 2028000
osób (2003).3
Modele rozwoju handlu detalicznego w Europie
Według ocen ekspertów zagranicznych niektóre tendencje rozwoju handlu w Polsce
przypominają model rozwoju handlu włoskiego oraz francusko – niemiecko - hiszpańskiego,
lecz z okresów wcześniejszych, tj. przełomu lat 60. i 70.(Francja, Niemcy) oraz 80. i 90.
(Włochy, Hiszpania).4 Porównanie cech dwóch modeli przedstawiono w tabeli 1.
Tabela 1. Cechy modeli rozwoju handlu detalicznego
Model francusko – niemiecko - hiszpański
• motorem rozwoju handlu są ceny,
•
• różnice regionalne w rozwoju handlu,
• lokalizacja
wielkopowierzchniowych •
obiektów handlowych w strefach
podmiejskich,
•
• wzrasta liczba wprowadzanych marek,
• utrzymuje się tradycja utrzymywania
zapasów towarowych w sklepach.
•
Model włoski
wzrasta liczba małych, rodzimych
sklepów w strukturze handlu,
drobni detaliści posiadają skuteczne
strategie działania,
występują trudności z uzyskaniem
dużych
działek
budowlanych
z
przeznaczeniem
na
inwestycje
handlowe,
powstaje
coraz
więcej
zrzeszeń
detalistów
tworzących
związki
korporacyjne.
Źródło: Maleszczyk E. Scenariusz rozwoju handlu w Polsce. W: Gospodarka Narodowa 1998,
nr 11-12.
Cechy poszczególnych model rozwoju handlu w Europie Zachodniej zachodziły w
Polsce od 1989 roku i stały się podstawą do zidentyfikowania prawidłowości w rozwoju
handlu detalicznego. Handel detaliczny w UE w XXI wieku to nowoczesne sklepy lub
globalne sieci handlowe (między innymi hipermarkety, dyskonty, galerie handlowe).
Wnioski końcowe
Obecna infrastruktura handlowa Ukrainy przypomina handel detaliczny w Polsce na
przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych XX wieku (rozdrobniony handel, forma:
stragany, chodniki). Podobnie w Polsce w latach 1989 – 1991 i na Ukrainie na początku XXI
wieku zwiększona jest migracja handlowców drobnym towarem na zachód. W Polsce dopiero
po 1998 roku zauważono przewagę konkurencyjną przedsiębiorstw handlowych działających
w myśl koncentracji w handlu.5 Działania zrzeszeń kupców w Polsce ograniczyły udział
kapitału zagranicznego i jednocześnie nie zidentyfikowały potrzeb rynkowych w zakresie
wielkopowierzchniowego handlu detalicznego co spowodowało po roku 2002 dominację
zagranicznych sieci handlowych. Analiza danych statystycznych potwierdza, że powstanie
3
Dane Główny Urząd Statystyczny.
Maleszczyk E. Scenariusz rozwoju handlu w Polsce. W: Gospodarka Narodowa 1998, nr 11-12, s. 14.
5
Strużycki M. (Red.), Koncentracja w handlu a współpraca producentów i dystrybutorów. Instytut Rynku
Wewnętrznego i Konsumpcji, Warszawa 2000, s, 19.
4
44
Fic Daniel, Szudra Paweł
wielkopowierzchniowego w handlu detalicznym doprowadziło do wzrostu zatrudnienia w
handlu detalicznym. Otrzymane wyniki odrzuciły hipotezę, jaką postawiły Zrzeszenia
Kupców w Polsce, iż wielkopowierzchniowy handel detaliczny doprowadzi do upadku
małych przedsiębiorstw handlowych i w efekcie końcowym zmniejszy zatrudnienie w handlu.
W ciągu najbliższych lat handel detaliczny na Ukrainie będzie przechodził następujące
przeobrażenia:
• będzie wzrastać znaczenie handlu detalicznego w kanałach dystrybucji artykułów
konsumpcyjnych,
• rozwiną się różnorodne formy wielkopowierzchniowego handlu detalicznego, z których
zdaniem ekspertów ds. handlu - supermarkety, hipermarkety i sklepy dyskontowe osiągną
najwyższą dynamikę wzrostu,
• stopniowo będzie wzrastać znaczenie wielosklepowych przedsiębiorstw handlu
detalicznego, zwłaszcza w handlu żywnością,
• nasili się konkurencja między sieciami polskimi a sieciami zagranicznymi, zwłaszcza w
obszarze polityki asortymentowo-cenowej,
• małe, niezależne firmy detaliczne będą stopniowo zmniejszać swój udział w rynku.
Istotną rolę w kreowaniu struktur handlu detalicznego na Ukrainie odegra wiedza na temat
koncentracji i internacjonalizacji w handlu detalicznym, ponieważ rozwój handlu
detalicznego zmierza w kierunku realizacji zadań jakie wytyczają sieci handlowe.
LITERATURA:
1. Brilman J., Nowoczesne koncepcje i metody zarządzania. Polskie Wydawnictwo
Ekonomiczne, Warszawa 2002.
2. Fic D., Wenzel K., Handel detaliczny a rozwój miasta i regionu. Organom, Zielona Góra
2000.
3. Maleszczyk E. Scenariusz rozwoju handlu w Polsce. W: Gospodarka Narodowa 1998, nr
11-12.
4. Strużycki M. (Red.), Koncentracja w handlu a współpraca producentów i dystrybutorów.
Instytut Rynku Wewnętrznego i Konsumpcji, Warszawa 2000, s, 19.
5. Strużycki M., Polski handel wewnętrzny na przełomie XX i XXI wieku – warunki i
kierunki rozwoju. W: pod red. A. Szromnika. Akademia Ekonomiczna, Kraków 1998.
6. Szromnik A. (red.) Warunki funkcjonowania i rozwoju handlu w Polsce. Akademia
Ekonomiczna, Kraków 1998.
Summary
Article presents European experiences from range of development of retail. In preamble
author presents meaning of evolution of economic knowledge in Poland (since 1989).
Analysis presents statistic data and observation of development of commerce presents source
of knowledge for Ukrainian economy. Article process for requirements of transfers of based
knowledge about experiences of countries of European union for structure of strategy of
Ukrainian economy.