PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO

WÓJT GMINY JAROCIN
STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW
ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO
GMINY JAROCIN
/projekt/
PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA
NA ŚRODOWISKO
Sierpień 2013r.
SPIS TREŚCI
str.
1. PODSTAWA PRAWNA I CEL SPORZĄDZENIA PROGNOZY………………………………….
3
2. METODY ZASTOSOWANE PRZY SPORZĄDZANIU PROGNOZY……………………………
4
3. USTALENIA I GŁÓWNE CELE PROJEKTU STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW
ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY JAROCIN…………………………….
5
4. STAN ŚRODOWISKA TERENU OBJĘTEGO PROJEKTEM STUDIUM……………………….
28
5. FORMY OCHRONY PRZYRODY NA OBSZARZE GMINY JAROCIN I W BEZPOŚREDNIM
JEJ OTOCZENIU USTANOWIONE NA PODSTAWIE USTAWY „O OCHRONIE
PRZYRODY”…………………………………………………………………………………………..
70
6. OCENA CELÓW OCHRONY ŚRODOWISKA USTANOWIONYCH NA SZCZEBLU
MIĘDZYNARODOWYM, WSPÓLNOTOWYM I KRAJOWYM, ISTOTNYCH Z PUNKTU
WIDZENIA PROJEKTOWANEGO DOKUMENTU………………………………………………..
73
7. ISTNIEJĄCE PROBLEMY OCHRONY ŚRODOWISKA ISTOTNE Z PUNKTU WIDZENIA
REALIZACJI PROJEKTOWANEGO DOKUMENTU……………………………………………...
75
8. POTENCJALNY WPŁYW REALIZACJI USTALEŃ PROJEKTU STUDIUM NA
ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE………………………………………………………………….
77
9. ROZWIĄZANIA MAJĄCE NA CELU ZAPOBIEGANIE, OGRANICZANIE LUB
KOMPENSACJĘ PRZYRODNICZĄ NEGATYWNEGO ODDZIAŁYWANIA NA
ŚRODOWISKO……………………………………………………………………………………….
91
10. ROZWIĄZANIA ALTERNATYWNE DO ZAWARTYCH W OPRACOWANYM PROJEKCIE
Z UWAGI NA CEL I PRZEDMIOT OCHRONY OBSZARU NATURA 2000…………………….
94
11. PRZEWIDYWANE MOŻLIWOŚCI TRANSGRANICZNEGO ODDZIAŁYWANIA NA
ŚRODOWISKO………………………………………………………………………………………..
94
12. PRZEWIDYWANE METODY ANALIZY SKUTKÓW REALIZACJI USTALEŃ PROJEKTU
STUDIUM………………………………………………………………………………………………
95
STRESZCZENIE W JĘZYKU NIESPECJALISTYCZNYM……………………………………………..
95
2
1. PODSTAWA PRAWNA I CEL SPORZĄDZENIA PROGNOZY
Obowiązek przeprowadzenia postępowania strategicznej oceny oddziaływania na
środowisko dla opracowań planistycznych, w tym Studium uwarunkowań i kierunków
zagospodarowania przestrzennego wynika z art. 46 pkt 1 ustawy z dnia 3 października
2008r. „O udostępnieniu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa
w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko” (Dz. U. z 2008r.
Nr 199, poz. 1227).
Elementem strategicznej oceny oddziaływania na środowisko jest prognoza
oddziaływania na środowisko ustaleń planistycznych zwana „prognozą”.
Zakres i stopień szczegółowości informacji zawartych w prognozie został uzgodniony
z Regionalnym Dyrektorem Ochrony Środowiska w Rzeszowie, pismo z dnia 2013-01 znak
WOOŚ.411.1.155.2012.AP-8 oraz Państwowym Powiatowym Inspektorem Sanitarnym
w Nisku pismo z dnia 3.12.12 znak PSNZ.4613-1/2012.
Podstawowym celem prognozy jest wykazanie, jak określone w projekcie Studium
kierunki zagospodarowania przestrzennego gminy wpłyną na środowisko i czy, a jeśli tak, to
w jakim stopniu naruszą zasady prawidłowej gospodarki zasobami naturalnymi. Ze względu
na dużą różnorodność przyrodniczą, jaką cechuje się obszar gminy, złożoność zjawisk
przyrodniczych oraz ogólny charakter dokumentów planistycznych, ocena potencjalnych
przekształceń środowiska wynikających z projektowanego przeznaczenia terenu ma formę
prognozy.
Ponadto celem prognozy jest:

wyeliminowanie
jeszcze
na
etapie
sporządzania
projektu
Studium,
ustaleń
sprzecznych z zasadami zrównoważonego rozwoju analizowanego obszaru i jego
otoczenia;

ocena skutków oddziaływania przyjętych kierunków zagospodarowania gminy na
środowisko oraz związanego z tym określenia wpływu nowego przeznaczenia
terenów
na
poszczególne
rodzaje
użytkowania
oraz
określenie
warunków
zagospodarowania tych obszarów;

ocena
wprowadzenia
analizowanym
równoczesnym
terenie
ustaleń
i
zachowaniu
umożliwiających
zaspokajanie
równowagi
potrzeb
działalność
gospodarczą
społeczności
przyrodniczej
i
lokalnej
trwałości
na
przy
procesów
przyrodniczych;

ocena na ile ustalenia projektu Studium pozwolą na zachowanie istniejących wartości
i zasobów środowiska, na ile wzbogacą lub odtworzą obniżone, czy też
zdegradowane wartości oraz w jakim stopniu spotęgują lub osłabią istniejące
3
zagrożenia, a także na ile stwarzają możliwość pojawienia się nowych szans dla
ukształtowania wyższej jakości środowiska;
Podsumowując, prognoza nie jest dokumentem rozstrzygającym o słuszności realizacji
zamierzeń inwestycyjnych przewidzianych nowymi ustaleniami Studium,
a jedynie
przedstawia prawdopodobne skutki, jakie niesie za sobą realizacja ustaleń Studium na
poszczególne komponenty środowiska w ich wzajemnym powiązaniu, w szczególności na
ekosystemy przyrodnicze, krajobraz, ludzi, dobra materialne oraz dobra kultury.
2. METODY ZASTOSOWANE PRZY SPORZĄDZANIU PROGNOZY
Niniejsza prognoza została sporządzona w oparciu o wymogi wynikające z art. 51 ust.
2 ustawy z dnia 3 października 2008r. „O udostępnieniu informacji o środowisku i jego
ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na
środowisko” (Dz. U. z 2008r. Nr 199, poz. 1227).
Zgodnie z artykułem w/w ustawy prognoza zawiera:
 ustalenia i główne cele projektu Studium gminy Jarocin oraz jego powiązania z innymi
dokumentami;
 informacje o metodach zastosowanych przy sporządzeniu prognozy;
 informacje o przewidywanych możliwościach transgranicznego oddziaływania na
środowisko;

propozycje dotyczące przewidywanych metod analizy skutków realizacji ustaleń
projektu Studium;
 streszczenie w języku niespecjalistycznym.
Prognoza określa, analizuje i ocenia:

istniejący stan środowiska;

potencjalne zmiany stanu środowiska w przypadku braku realizacji postanowień
projektowanego dokumentu;

istniejące problemy ochrony środowiska wynikające z przeznaczenia i zagospodarowania
terenu objętego granicami projektu Studium;

cele ochrony środowiska ustanowione na szczeblu międzynarodowym, wspólnotowym
i krajowym, istotne z punktu widzenia projektu Studium oraz sposoby ich uwzględnienia.
Prognoza przedstawia:

rozwiązania mające na celu zapobieganie, ograniczanie lub kompensację przyrodniczą
negatywnych oddziaływań na środowisko.
4
Przy
z
sporządzaniu
opracowanym
projektem
niniejszej
Studium
prognozy
zapoznano
uwarunkowań
i
się
przede
kierunków
wszystkim
zagospodarowania
przestrzennego gminy Jarocin, który jest zmianą Studium uchwalonego w 2001r. Zmianą
objęto cały obszar gminy.
W
analizie
stanu
środowiska
wykorzystano
opracowanie
ekofizjograficzne
sporządzone dla całego obszaru gminy. Ponadto wykorzystano materiały dotyczące
obszarów Natura 2000, znajdujących się na terenie gminy oraz położone lub planowane w jej
bezpośrednim sąsiedztwie.
Prognoza dostosowana jest do rodzaju i skali dokumentu, jakim jest Studium.
W prognozie przedstawiono kierunki zagospodarowania obszarów gminy, aktualny jej stan
środowiska oraz dokonano analizy oddziaływania poszczególnych czynników na środowisko
wyznaczonych obszarów i sposobów ich zagospodarowania.
3. USTALENIA I GŁÓWNE CELE PROJEKTU STUDIUM UWARUNKOWAŃ
I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO
GMINY JAROCIN
Podstawę formalno – prawną przystąpienia do prac nad projektem Studium
uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Jarocin, stanowią:

uchwała Nr XVI.106.2012 Rady gminy Jarocin z dnia 24 maja 2012r. w sprawie
przystąpienia do sporządzenia Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania
przestrzennego gminy Jarocin;

ustawa z 27 marca 2003r. „O planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym”, art. 6
ust. 1 (Dz.U. z 2012r. poz. 647 ze zmianami);

rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 28 kwietnia 2004r. – w sprawie zakresu
projektu Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego;

umowa o dzieło Nr 7/2012 z 14.09.2012r zawarta pomiędzy Gminą Jarocin, a zespołem
Autorskim, na opracowanie w/w zm. Studium.
Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Jarocin,
jako dokument określający politykę przestrzenną gminy zostało przyjęte przez Radę Gminy
Jarocin uchwałą Nr XXVII/239/01 z dnia 27 grudnia 2001r. Studium to było sporządzone
w trybie przepisów ustawy z dnia 7 lipca 1994r. – O zagospodarowaniu przestrzennym.
5
Opracowany projekt Studium uwzględnia nowe uwarunkowania rozwoju gminy, jak
również nowe uwarunkowania prawne wynikające z obowiązujących obecnie ustaw i
rozporządzeń.
Studium określa politykę przestrzenną gminy, lokalne zasady gospodarowania
przestrzenią przy uwzględnieniu celów i kierunków polityki przestrzennej określonych
w koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju, strategii rozwoju województwa, planie
zagospodarowania przestrzennego województwa i strategii rozwoju gminy.
Dokument ten nie jest aktem prawa miejscowego.
Studium pełni trzy podstawowe funkcje:

stanowi
akt
polityki
przestrzennej
gminy
określający
strategię
rozwoju
przestrzennego;

wpływa na zasady kształtowania przestrzeni określone w miejscowych planach
zagospodarowania przestrzennego koordynując ich ustalenia;

studium może również stanowić ofertę dla przyszłych inwestorów, będąc jednym
z ważniejszych elementów programu rozwoju gminy.
Studium określając ogólne kierunki i zasady rozwoju przestrzennego gminy jest
kompromisem pomiędzy polityką rozwoju prowadzoną przez władze gminy, oczekiwaniami
mieszkańców oraz obiektywnymi potrzebami i wymaganiami funkcjonalnymi danej jednostki
osadniczej.
Z uwagi na uwarunkowania i charakter gminy Jarocin istotna jest ustawa „O ochronie
przyrody” nakładająca na projektantów m.in. obowiązek zapewnienia warunków do
utrzymania równowagi przyrodniczej oraz racjonalnej gospodarki zasobami przyrody.
Studium składa się z części tekstowej i graficznej.
Część tekstowa składa się z części:
A – uwarunkowania zagospodarowania przestrzennego
B – kierunki zagospodarowania przestrzennego.
Integralną częścią Studium są rysunki w skali 1:10 000 obejmujące obszar gminy
Jarocin, przedstawiające:

Uwarunkowania zagospodarowania przestrzennego

Kierunki zagospodarowania przestrzennego.
W opracowanym projekcie Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania
przestrzennego gm. Jarocin określono:

kierunki i wskaźniki kształtowania przestrzeni, wyznaczając obszary jednostek
osadniczych wskazanych do przekształceń i uzupełnień zabudowy – obszary
kontynuacji zabudowy.
6
Na terenie gminy Jarocin znajduje się dziesięć jednostek osadniczych (sołectw),
wśród
nich
Jarocin
będący
siedzibą
władz
gminnych.
Głównymi
kierunkami
zagospodarowania jednostek osadniczych oprócz uzupełnienia i przekształcenia zabudowy
oraz restrukturyzacji terenów rolnych na cele mieszkaniowe, działalności gospodarczej
rolniczej i nierolniczej (turystka, rekreacja) będą:

zaopatrzenie wszystkich terenów zamieszkanych w podstawowe sieci infrastruktury
technicznej, przede wszystkim w sieć kanalizacyjną;

udostępnienie i wykreowanie terenów przestrzeni publicznych;

poprawa dostępności i jakości usług podstawowej obsługi mieszkańców gminy;

należyte wykorzystywanie walorów przyrodniczych i kulturowych gminy.
Każdą z jednostek osadniczych oznaczono symbolem literowym. Dla każdej jednostki
osadniczej określono w projekcie zmiany Studium główne funkcje i rodzaj usług publicznych,
które wymagają przekształcenia i uzupełnienia. Przedstawia się to następująco:
Główna
Jednostka osadnicza
Usługi publiczne
funkcja
Domostawa (A)
M, U, P, T
usługi oświaty, sportu, kościół, filia biblioteki, OSP
Golce (B)
M, U
usługi oświaty, kościół
urząd gminy, usługi oświaty, sportu, kościół,
Jarocin (C)
M, U, P, T, A
gminny zakład opieki zdrowotnej, biblioteka, OPS,
OSP, CEE, GOŁSTiR
Katy (D)
M, U
usługi sportu
Kutyty (E)
M, P
-
Majdan Golczański (F)
M, U, A
-
Mostki (G)
M, U, T, A
usługi oświaty, kościół
Szwedy (H)
M, T, A
-
Szyperki (I)
M, U
usługi oświaty i sportu
Zdziary (J)
M, U
usługi oświaty, sportu
M – funkcja mieszkaniowa (w tym zagrodowa) z usługami towarzyszącymi
U – funkcja usługowa, produkcyjna, składy
T – funkcja turystyczno – wypoczynkowa
P – produkcyjna i składowa
A – agroturystyczna
7
W Studium, na rysunku określającym kierunki zagospodarowania przestrzennego,
wskazane zostały obszary dla rozwoju osadnictwa.
Lp.
Lokalizacja
Funkcja obszaru
Kierunki zagospodarowania
1.
Jarocin
 ośrodek gminny;
 koncentracja usług
o charakterze ogólno gminnym;
 uzupełniająca funkcja produkcyjna,
rolnicza,
turystyczno-rekreacyjna
i agroturystyki;
 obiekty zabytkowe;
2.
Domostawa
Katy
Szyperki
Zdziary
 przeznaczenie terenów pod
osadnictwo wiejskie z
uzupełniającą funkcją usług
podstawowych i rolniczą;
 duża ilość terenów zieleni
nieurządzonej;
 obiekty zabytkowe;
 dobre warunki do agroturystyki;
3.
Golce
Kutyły
Majdan
Golczański
Mostki
Szwedy
 przeznaczenie terenów pod
osadnictwo wiejskie z
uzupełniającą funkcją usług
podstawowych i rolniczą;
 duża ilość terenów zieleni
nieurządzonej;
 dobre warunki do agroturystyki;
 wyodrębnienie niezbędnych terenów dla
organizacji gminnego ośrodka usługowo –
administracyjnego w centralnej części wsi;
 utrzymanie i wyznaczenie terenów pod
zabudowę mieszkaniową: wielorodzinną,
jednorodzinną, zagrodową i usług
towarzyszących;*
 rozwój usług turystycznych na bazie
walorów kulturowych i przyrodniczych;
 ograniczenie lokalizacji inwestycji mogących
znacząco wpływać na środowisko;
 poprawa stanu infrastruktury technicznej
i drogowej;
 utrzymanie i wyznaczenie terenów pod
zabudowę mieszkaniową: jednorodzinną,
zagrodową i usług towarzyszących;*
 wyznaczenie obszarów do realizacji
i przekształceń usług podstawowych;
 rozwój agroturystyki na bazie walorów
kulturowych i przyrodniczych;
 ograniczenie lokalizacji inwestycji mogących
znacząco wpływać na środowisko;
 poprawa stanu infrastruktury technicznej
i drogowej;
 utrzymanie i wyznaczenie terenów pod
zabudowę mieszkaniową: jednorodzinną,
zagrodową i usług towarzyszących;*
 maksymalne ograniczenie lokalizacji
inwestycji mogących znacząco wpływać na
środowisko;
 poprawa jakości infrastruktury technicznej
i komunikacji drogowej;
 realizacja inwestycji związanych z ochroną
przeciwpowodziową;
* - usługi towarzyszące to usługi niewymienione w Rozporządzeniu w sprawie przedsięwzięć
mogących znacząco oddziaływać na środowisko
Na terenach położonych poza obszarami przeznaczonymi dla osadnictwa, postuluje
się przeznaczenie ich dla działalności związanej z rolnictwem.
Projekt Studium umożliwia lokalizację budynków i obiektów gospodarczych dla
potrzeb produkcji rolnej i przetwórstwa rolnego (zgodnie z art. 2 ust. 1 ustawy „O ochronie
gruntów rolnych i leśnych) z uwzględnieniem przepisów z zakresu ochrony środowiska.
8
Ze
względu
na
charakter,
funkcje
zabudowy
i
zagospodarowanie
terenów
w obszarach zainwestowanych oraz rozwojowych gminy wydzielono następujące tereny
funkcjonalne:

tereny zabudowane
MW – tereny zabudowy wielorodzinnej
MN – tereny zabudowy mieszkaniowej: jednorodzinnej i zagrodowej (istniejące i projekt.)
MN-L – tereny projektowanej zabudowy mieszkaniowo – letniskowej
MN-U – tereny zabudowy mieszkaniowo – usługowej
U – tereny zabudowy usługowej
UP – tereny zabudowy usługowo – produkcyjnej
P – tereny zabudowy przemysłowej
PE – tereny powierzchniowej eksploatacji piasku

tereny zieleni, sportu i rekreacji
US – tereny sportu i rekreacji
UC – tereny cmentarzy (zieleni cmentarnej)

tereny komunikacji
KS – tereny urządzeń komunikacji samochodowej
drogi: krajowe, powiatowe, gminne, projektowane drogi gminne
KK – tereny kolejowe – tereny zamknięte

obszary otwarte
R – tereny rolnicze
ZN – tereny zieleni niskiej
ZL – tereny leśne i projektowanych dolesień
WS – teren wód powierzchniowych.
W terenach przeznaczonych pod zabudowę przyjęto następujące wskaźniki
intensywności zabudowy (dla działki budowlanej):

dla zabudowy zagrodowej, mieszkaniowej jednorodzinnej i mieszkaniowo – usługowej 0,1 - 0,4

dla zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej - 0,2 - 0,8

dla zabudowy usługowej, usługowo – produkcyjnej i produkcyjnej - 0,2 – 0,6
Udział powierzchni biologicznie czynnej powinien wynosić:

30% dla zabudowy zagrodowej, mieszkaniowej jednorodzinnej i mieszkaniowo –
usługowej

40% dla zabudowy mieszkaniowej i wielorodzinnej

15% dla zabudowy usługowej, usługowo – produkcyjnej i produkcyjnej.
9
W terenach zabudowy mieszkaniowej obowiązują ustalenia i ograniczenia:

dopuszczalny poziom hałasu dla terenów MN-U, nie może przekraczać poziomu jak
dla zabudowy mieszkaniowej z usługami

dopuszczalny poziom hałasu dla terenów MW i MN jak dla zabudowy mieszkaniowej
jednorodzinnej (40dB) i zagrodowej (45 dB).
W zagospodarowaniu poszczególnych terenów obowiązują ograniczenia wynikające
z przepisów szczególnych, a mianowicie:

należy zachować normatywne odległości od linii elektroenergetycznych

budynki mieszkalne należy sytuować w stosunku do dróg publicznych w odległości
określonej w przepisach o drogach publicznych

zabudowę mieszkaniową w sąsiedztwie cmentarzy lokalizować należy uwzględniając
obszar ochronny o stosownej szerokości (odległość ta uwarunkowana jest sposobem
zaopatrzenia mieszkańców w wodę)

wzdłuż cieków wodnych zachować pasy ochronne o szerokości określonej w ust.
Prawo wodne

uwzględnić obszary szczególnego zagrożenia powodzią.
Ograniczeniem w rozwoju zabudowy objęte są tereny:

użytków rolnych o glebach klasy I do III

gleby organiczne

grunty leśne
Opracowany projekt Studium określił kierunki zmian w strukturze przestrzennej
gminy. W zakresie funkcji mieszkaniowej przewiduje:

uzupełnienie i zagęszczenie istniejącej zabudowy oraz wyznaczenie nowych terenów
pod zabudowę mieszkaniową;

wyposażenie terenów mieszkaniowych w podstawowe usługi obsługi ludności;

podłączenie
wszystkich
terenów
mieszkaniowych
do
podstawowych
sieci
infrastruktury technicznej z zapewnieniem dostępności drogowej.
Dla intensywniejszego rozwoju funkcji turystycznej, rekreacyjnej i kulturowej należy
podjąć następujące działania:

propagowanie rozwoju agroturystyki wraz z rozbudowę infrastruktury turystycznej;

wykorzystanie walorów przyrodniczych i dziedzictwa kulturowego dla promocji gminy;

udostępnienie terenów dla rozwoju funkcji rekreacyjno – sportowej;

ochronę obiektów przyrodniczych oraz obiektów dziedzictwa kulturowego.
10
Istotne znaczenie ma rozwój funkcji gospodarczej, w projekcie Studium przewiduje
się:

stosowanie gminnego systemu zachęt finansowych i podatkowych dla potencjalnych
inwestorów;

zwiększenie liczby podmiotów gospodarczych, w szczególności w sektorze
gospodarki pozarolniczej, co może skutkować zmniejszeniem poziomu bezrobocia
w gminie.
Z uwagi na istniejące uwarunkowania przyrodnicze gminy w zakresie ochrony
środowiska przewiduje się:

zwiększenie lesistości poprzez zalesienie gleb najsłabszych klas bonitacyjnych;

zachowanie terenów łąk i pastwisk, jako terenów biologicznie czynnych;

likwidację dzikich wysypisk śmieci;

ograniczanie zanieczyszczeń środowiska.
W zakresie infrastruktury technicznej przewiduje się:

rozbudowę sieci kanalizacji sanitarnej i deszczowej

budowę sieci gazowej

rekultywację wysypiska odpadów komunalnych

reelektryfikację gminy

poprawę nawierzchni dróg publicznych

budowę ciągów pieszych i tras rowerowych

zwiększenie bezpieczeństwa mieszkańców poprzez oświetlenie ulic.
W zakresie funkcji rolniczej przewiduje się:

propagowanie technologii rolnictwa ekologicznego;

organizację lokalnego rynku dystrybucji produktów rolnych.
W projekcie Studium określono zasady oraz działania mające na celu ochronę środowiska
i jego zasobów, ochronę przyrody oraz krajobrazu.
11
Obiekty i obszary przyrodnicze prawnie chronione:

pomniki przyrody – jeden dąb szypułkowy rosnący na południowym skraju wsi
Nalepy, na terenie Nadleśnictwa Rozwadów
W stosunku do tego obiektu obowiązują zakazy:

niszczenia i uszkadzania obiektu;

uszkadzania i zanieczyszczania gleby;

dokonywania zmian stosunków wodnych, jeżeli nie służą ochronie przyrody albo
racjonalnej gospodarce rolnej, leśnej, wodnej albo rybackiej;


wylewania gnojowicy, z wyjątkiem nawożenia użytkowanych gruntów rolnych;

zmiany sposobu użytkowania ziemi;

umieszczania tablic reklamowych.
Park
Krajobrazowy
„Lasy
Janowskie”
utworzony
został
uchwałą
WRN
w Tarnobrzegu XXVI/141/88 z dnia 30 marca 1988r. Park Krajobrazowy przylega do
północnej granicy gminy Jarocin. Dla Parku wyznaczono otulinę, która obejmuje
między innymi całą gminę Jarocin. Rozporządzeniem Ministra Środowiska Park
Krajobrazowy oraz północna część gminy stanowiąca powierzchnie leśną, zostały
objęte granicami Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków Natura 2000 OSO „Lasy
Janowskie”
oznaczone
kodem
PLB060005.
Są
to
znaczne
powierzchnie
zachowanego krajobrazu puszczy Kotliny Sandomierskiej z cennymi ekosystemami
leśnymi i bagiennymi, o dużym stopniu naturalności i bogactwie gatunkowym roślin.

Obszar Natura 2000 i przedmiot jego ochrony – kompleks leśny w części północnej
i północno – wschodniej objęty granicami Natura 2000, jest to Specjalny Obszar
Ochrony Siedliskowej. Ochroną objęte jest kilkadziesiąt gatunków ptaków. Do
zagrożeń związanych z rolnictwem, dla ptaków objętych ochroną, w granicach gminy
należą:
 ubytek starych drzew i drzewostanów liściastych, usuwanie martwych
i zamierających drzew
 zmiana sposobu upraw
 melioracje i osuszanie
 wypalanie traw.
Obszary lokalnych zasobów i wartości środowiska przyrodniczego
Gleby
Grunty rolne klas I do III powinny być użytkowane rolniczo. Podlegają ochronie zgodnie
z przepisami ustawy „O ochronie gruntów rolnych i leśnych” (Dz. U. 2004r. Nr 121 poz. 1266
12
ze zmianami). Zmiana ich przeznaczenia wymaga uzyskania zgody Ministra Rolnictwa
i Rozwoju Wsi. W celu ochrony zaleca się:

przeciwdziałanie erozji wodnej i wietrznej

systematyczne egzekwowanie przepisów o ochronie gruntów rolnych i leśnych w
zakresie wyłączania tych gruntów z produkcji, szczególnie w odniesieniu do
zagospodarowania wierzchniej warstwy gleby

utrzymanie i odbudowę urządzeń melioracyjnych

minimalizację odpływu ścieków komunalnych do gleby

rekultywację gleb zdegradowanych.
Lasy i zadrzewienia – polityka zalesieniowa
Lasy zajmują ponad 40% ogólnej powierzchni gminy. Około 40% lasów państwowych
posiada status lasów glebochronnych.

W obrębie lasów ochronnych ustala się podporządkowanie funkcji produkcyjnej
funkcjom ochronnym.

Zasady gospodarki leśnej i kierunki ochrony lasów są określone i realizowane
zgodnie z planami urządzenia lasów, opracowanymi przez Nadleśnictwo Janów
Lubelski i Nadleśnictwo Rozwadów.

Ustala się obowiązek ochrony zadrzewień śródpolnych, przydrożnych i nadrzecznych,
pełniących ważne funkcje biotyczne.

Do dalszych zalesień należy przeznaczyć grunty orne niskich klas bonitacyjnych,
tereny zdegradowane oraz nieużytki mogące stanowić uzupełniający składnik
ekosystemu leśnego.

Grunty klas I – III mogą być zalesiane tylko w przypadkach enklaw, położonych
w uciążliwej szachownicy z gruntami leśnymi o szerokości do 30m.
Systemy powiązań przyrodniczych

System ten tworzą doliny cieków wodnych;

Funkcję głównego korytarza ekologicznego o znaczeniu regionalnym pełni dolina
Bukowej;

W dolinie Bukowej i dolinach większych dopływów występujące siedliska roślinności
łęgowej wymagają ich zachowania i objęcia zakazem niszczenia lub likwidacji przez
prace regulacyjne;

W dolinie Bukowej szczególną ochroną należy objąć torfowiska;

Uzupełnieniem w/w systemów są tereny leśne i ekosystemy łąkowe, zadrzewienia
śródpolne;
13

Teren korytarzy należy chronić przed zainwestowaniem i znaczącym negatywnym
oddziaływaniem;

Tereny te pełnią funkcje biotyczne, umożliwiają migrację gatunków, zachowanie
enklaw roślinności i ostoi zwierząt;

Utrzymanie i ochrona systemu warunkuje utrzymanie równowagi ekologicznej
środowiska przyrodniczego, wzbogaca jego strukturę i urozmaica krajobraz.
Zasoby wodne
Na terenie gminy znajdują się dwa ujęcia wód: w Jarocinie i Katach.
Dla ujęcia w Jarocinie ustalona jest strefa ochrony bezpośredniej – obejmuje teren
o promieniu 10m. Nie zachodzi konieczność ustalania strefy ochrony pośredniej.
Dla ujęcia w Katach strefa ochrony bezpośredniej obejmuje teren o promieniu 10,0m.
Dla tego ujęcia zaprojektowano strefy ochrony pośredniej wewnętrznej, które obejmują:

dla studni S1 teren o promieniowaniu R=80,5m

dla studni awaryjnej S2 R=74,0m.
W granicach strefy ochrony bezpośredniej obowiązuje zakaz użytkowania gruntów do celów
niezwiązanych z eksploatacja wody. W terenach stref ochrony bezpośredniej obowiązują
przepisy ustawy Prawo wodne, art. 53 ust. 1, a mianowicie:

wody opadowe należy odprowadzać w sposób uniemożliwiający przedostanie się ich
do urządzeń służących do poboru wody;

obszar strefy zagospodarować zielenią;

odprowadzać poza granice terenu ochrony bezpośredniej ścieki z urządzeń
sanitarnych, przeznaczonych do użytku osób zatrudnionych przy obsłudze urządzeń
do poboru wody;

ograniczyć do niezbędnych potrzeb przebywanie osób niezatrudnionych przy
obsłudze urządzeń służących do poboru wody.
Dla zapewnienia ochrony wód powierzchniowych należy przestrzegać przepisów art.
40 ust. 1 ustawy „Prawo wodne”, które zabraniają:

wprowadzania do wód odpadów oraz ciekłych odchodów zwierzęcych

spławiania
do
wód
śniegu
wywożonego
z
terenów
zanieczyszczonych,
w szczególności z centrów miast, terenów przemysłowych, terenów składowych, baz
transportowych, dróg o dużym natężeniu ruchu wraz z parkingami oraz jego
składowania na terenach położonych między wałem przeciwpowodziowym, a linią
brzegu wody lub w odległości mniejszej niż 50m od linii brzegu wody;
14

lokalizowania
na
obszarach
szczególnego
zagrożenia
powodzią
nowych
przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko, gromadzenia
ścieków, odchodów zwierzęcych, środków chemicznych, a także innych materiałów,
które mogą zanieczyścić wody. Prowadzenia odzysku lub unieszkodliwiania
odpadów, w tym w szczególności ich składowania;

mycia pojazdów w wodach powierzchniowych oraz nad brzegami tych wód;

pobierania z wód powierzchniowych wody bezpośrednio do opryskiwaczy rolniczych
oraz ich mycia w tych wodach;

używania farb produkowanych na bazie związków organiczno – cynowych (TBT) do
konserwacji technicznych konstrukcji podwodnych.
Zasoby kopalin i ich wykorzystanie
Na obszarze gminy występują surowce ilaste oraz piaski, żwiry i pospółki. Surowce te
nie zostały udokumentowane i nigdy nie były eksploatowane na większa skalę.
Udokumentowane zostały jedynie złoża torfów z proponowanym zastosowaniem jako nawóz
organiczny w rolnictwie i ogrodnictwie. Stosowane dawniej jako środek opałowy, obecnie
mają znaczenie marginalne. Udokumentowane złoża torfów z uwagi na nieodnawialność
zasobów, a także z uwagi na ich wartości przyrodnicze, stanowią siedlisko szczególnie
cennych zbiorowisk roślinności, nie są wskazane do eksploatacji.
Na obszarze gminy dopuszcza się prowadzenie prac geologicznych, w celu
poszukiwanie, rozpoznania i dokumentowania złóż surowców, w szczególności kopalin
strategicznych. Prace te należy prowadzić w oparciu o przepisy ustawy Prawo geologiczne
i górnicze (Dz.U. Nr 163 poz. 981 z 2011r.)
Krajobraz kulturowy
Dla ochrony krajobrazu kulturowego i zapobiegania jego przekształceniom należy:

dążyć do rekompozycji nowej zabudowy wprowadzonej na dawne siedliska
zagrodowe
dla
minimalizacji
dysonansu
między
zabudową
współczesną,
a tradycyjną, regionalną;

kontroli remontów istniejących obiektów, dla zachowania charakteru zabudowy
zgodnej z typem wsi;

dążyć do ochrony cmentarzy i miejsc pamięci narodowej;

chronić istniejące tereny leśne i zieleni śródpolnej stanowiące o malowniczości
krajobrazu.
15
Ograniczenia zanieczyszczeń środowiska i przeciwdziałanie zagrożeniom
/przyjęte kierunki działań/
Ochrona wód powierzchniowych i podziemnych
Dla zapewnienia warunków poprawy jakości i ochrony środowiska wodnego,
podstawowym wymogiem jest:
 realizacja sieci kanalizacji sanitarnej obejmującej wszystkie jednostki osadnicze
w gminie;
 zorganizowanie systemu odbioru i oczyszczania ścieków (zakłady, instytucje, część
gospodarstw indywidualnych, odprowadza ścieki do zbiorników bezodpływowych
opróżnianych okresowo i wywożonych na oczyszczalnię ścieków);
 realizacja 79 przydomowych oczyszczalni ścieków.
Ochrona powietrza atmosferycznego i przeciwdziałanie zmianom klimatu
Dla utrzymania zadowalającego stanu powietrza, jaki odnotowuje się na terenie
gminy należy podjąć następujące działania:

modernizację nawierzchni dróg gminnych i powiatowych, zwłaszcza o nawierzchni
nieutwardzonej lub gruntowej, które są źródłem zanieczyszczeń pyłowych;

zmniejszenie sezonowego zanieczyszczenia powietrza (emisja niska), poprzez
zmianę
stosowanego
paliwa
stałego
na
ekologiczne
(gazowe,
olejowe)
i wykorzystanie instalacji solarnych w indywidualnych systemach grzewczych;

realizacja termomodernizacji i termoizolacji budynków użyteczności publicznej oraz
edukacja i promowanie takich inwestycji w obiektach indywidualnych, celem redukcji
zużycia energii;

w procesach decyzyjnych przy lokalizacji przedsięwzięć zaliczanych do mogących
znacząco oddziaływać na środowisko wykorzystanie systemu ocen oddziaływania na
środowisko;

racjonalne
wykorzystanie
lokalnych
uwarunkowań,
zasobów
i
predyspozycji
środowiska przyrodniczego dla rozwoju różnych form energetyki odnawialnej.
Ochrona
klimatu
akustycznego
i
ochrona
przed
promieniowaniem
elektromagnetycznym
W zakresie ochrony klimatu akustycznego ustalono:

wymóg dotrzymania dopuszczalnych poziomów hałasu dla terenów o różnych
funkcjach określonych w rozporządzeniu MŚ z dnia 1.10.2012r. w sprawie
dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz.U. z 2012r. poz. 1109).
16

głównym źródłem hałasu na obszarze gminy jest ruch pojazdów na drogach
publicznych, w szczególności dotyczy to drogi krajowej Nr 19;

w celu zminimalizowania hałasu komunikacyjnego należy utrzymywać w dobrym
stanie nawierzchnię dróg oraz poprawić płynność ruchu;

proponuje się pozostawienie istniejącego stanu zagospodarowania wzdłuż dróg i nie
przeznaczanie terenów pod zabudowę mieszkaniową;

w terenach przekroczenia poziomu hałasu dla ochrony ludzi należy wprowadzić
urządzenia zmniejszające poziom hałasu;

prowadzenie planowania przestrzennego i polityki lokalizacyjnej z uwzględnieniem
negatywnego wpływu hałasu;
Ochrona przed promieniowaniem elektromagnetycznym

w projekcie Studium ustalono wymóg dotrzymania dopuszczalnych poziomów pól
elektromagnetycznych w miejscach dostępnych dla ludzi (zgodnie z rozporządzeniem
MŚ
z
dnia
30.10.2003r.
–
w
sprawie
dopuszczalnych
poziomów
pól
elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzenia dotrzymania tych
poziomów (Dz.U. z 2003r. Nr 192 poz. 1883);

rygorystyczne nakładanie zarządcom i inwestorom obowiązku przystosowania
eksploatowanych instalacji do wymogów spełniających standardy oraz sprawdzania
realizacji wydawanych decyzji;

prowadzenie planowania przestrzennego i polityki lokalizacyjnej z uwzględnieniem
negatywnego wpływu promieniowania elektromagnetycznego na mieszkańców.
Przeciwdziałanie rozwojowi i erozji form geodynamicznych
Na obszarze gminy Jarocin nie występuje zjawisko osuwisk, nie występują tereny
o predyspozycjach do powstawania osuwisk.
Przydatność środowiska – określenie możliwości rozwoju ograniczeń dla różnych
form użytkowania
Analiza
przydatności
środowiska,
uwzględnienie
wszystkich
czynników
warunkujących rozwój gminy, a także ograniczeń wynikających głównie z uwarunkowań
przyrodniczych, w szczególności zachowania i ochrony terenów objętych i wskazanych do
ochrony, obszar gminy zakwalifikowano do obszarów:
 aktywności osadniczej – obszar ten obejmuje miejscowości: Jarocin, Domostawa,
Majdan Golczański i Zdziary.
 główna funkcja tego obszaru – przedsiębiorczość gospodarcza;
17
 uzupełniająca – zrównoważona ekologicznie urbanizacja.
Wymagania środowiskowe:
 maksymalne ograniczenie emisji zanieczyszczeń do środowiska;
 uporządkowanie gospodarki wodno – ściekowej w zlewni Bukowej.
 restrukturyzacja rolnictwa – obejmuje południowe obszary gminy
 dominująca funkcja – rolnicza
Tereny z przewagą gleb niskich klas bonitacyjnych i zróżnicowaną lesistością
 rolnictwo uzupełnia lokalny drobny przemysł, głównie drzewny.
Obszar ten kwalifikuje się do restrukturyzacji rolnictwa i uzupełnienia tej funkcji
różnorodną działalnością pozarolniczą, dostosowaną do lokalnych uwarunkowań.
Priorytety w zagospodarowaniu przestrzennym:
 restrukturyzacja rolnictwa w kierunku przekształceń struktury agrarnej –
tworzenie większych obszarowo gospodarstw;
 modernizacja usług z otoczenia rolnictwa i przetwórstwa rolno – spożywczego;
 zagospodarowanie
gruntów
nieopłacalnych
w
rolnictwie,
różne
cele
pozarolnicze z preferencją zalesień;
 lokalny rozwój agroturystyki i ekoturystyki;
 kształtowanie sieci dróg i wyposażenia w infrastrukturę techniczną.
Wymagania środowiskowe:
 wzbogacenie przestrzeni rolniczej w zadrzewienia i zakrzaczenia śródpolne
pełniące funkcje ekologiczne;
 uporządkowanie gospodarki wodno – ściekowej w zlewni Bukowej i Kurzynki;
 opracowanie i wdrożenie programów wspierania finansowego rolnictwa
ekologicznego, połączenie tej funkcji z agroturystyką.
 obszar wielofunkcyjny – obejmujący północną część gminy. Jest to obszar
małoefektywnego rolnictwa o dużej lesistości i wysokim udziale użytków zielonych.
Obszar o dużych walorach przyrodniczo – krajobrazowych w znacznej części objęty
prawną ochroną przyrody.
 główna funkcja musi być uzupełniana przedsiębiorczością pozarolnicza,
łącznie z nieuciążliwym dla środowiska przemysłem.
Priorytetowe kierunki działalności przestrzennej:
 rekonstrukcja przestrzeni otwartej z preferencją dla gospodarki leśno –
wodnej, gospodarki turystycznej z ochroną cennych walorów środowiska
i rolnictwa ekologicznego;
 rozwój osadnictwa wiejskiego bazującego na funkcjach nierolniczych;
18
 podnoszenie
standardów
wyposażenia
w
infrastrukturę
techniczną
i społeczną;
 tworzenie warunków dla rozwoju nowych usług w gospodarce komunalnej,
turystyce, ochronie środowiska i dziedzictwa kulturowego.
Wymagania środowiska przyrodniczego:
 polityka przestrzenna na obszarach chronionych musi być podporządkowana
wymogom określonym w ustawie „O ochronie przyrody” oraz aktach
prawnych ustanawiających te obszary
 uporządkowanie gospodarki wodno – ściekowej w zlewni Bukowej i Kurzynki;
 opracowanie i wdrożenie wspierania finansowego rolnictwa ekologicznego;
 wzbogacenie struktury obszarów leśnych;
 stosowanie naturalnych metod ochrony lasów;
 właściwe kształtowanie strefy ekotonowej;
 max. ograniczenia emisji przemysłowych zanieczyszczeń do środowiska;
 renaturyzacja obszarów, na których zanikł negatywny wpływ antropopresji;
 upowszechnienie gospodarki rolno – środowiskowej oraz intensyfikacja
retencji wodnej.
Obszary i zasady ochrony dziedzictwa kulturowego, zabytków oraz kultury
współczesnej
Na terenie gminy Jarocin:

nie ma zabytków uznanych za pomnik historii i nie wskazuje się potrzeby uznania
obiektu zabytkowego z terenu gminy za pomnik historii;

w granicach gminy nie ma utworzonych parków kulturowych i nie wskazuje się
potrzeby jego utworzenia;

gmina nie posiada gminnej ewidencji zabytków;

zadaniem gminy w zakresie ochrony nad zabytkami jest sporządzenie gminnej
ewidencji zabytków i gminnego programu opieki nad zabytkami;
Do czasu sporządzenia gminnej ewidencji zabytków, za obowiązujący uznaje się wykaz
obiektów znajdujący się w ewidencji konserwatorskiej.
Aktualnie na obszarze gminy Jarocin nie ma prawomocnie ustanowionych stref
ochrony konserwatorskiej.
W projekcie Studium wyznaczono:
 Strefy ochrony konserwatorskiej „S” – dobrze zachowanych układów przestrzennych
uznanych za szczególnie wartościowe;
19

Strefę ochrony konserwatorskiej „S-1” – Kościoła parafialnego w Domostawie.
W jej granicach:
 nie dopuszcza się możliwości lokalizacji nowej zabudowy,
 remonty istniejących obiektów należy uzgodnić ze służbą konserwatorską,
 ochronie podlega konfiguracja terenu,
 dla prowadzenia prac ziemnych należy zapewnić nadzór archeologiczny.

„S-2” – cmentarza parafialnego w Domostawie. Ochronie podlega – historyczna
granica założenia, rozplanowanie dróg i ścieżek, układ kwater cmentarnych, mała
architektura. Remonty istniejących obiektów zabytkowych należy uzgodnić ze służbą
konserwatorską. Ochronie podlega konfiguracja terenu.

„S-3” – zespołu Kościoła parafialnego w Jarocinie:
W obrębie strefy:
 nie dopuszcza się lokalizacji nowej zabudowy w granicach strefy;
 remonty istniejących obiektów zabytkowych muszą być uzgodnione ze służbą
konserwatorską;
 ochronie konserwatorskiej podlega istniejący starodrzew oraz konfiguracja
terenu;
 prace ziemne prowadzić należy pod nadzorem archeologicznym.

„S-4” – zbiorowej mogiły wojennej w Jarocinie. Ochronie konserwatorskiej podlega:
 historyczna granica założenia;
 mała architektura;
 remonty
istniejących
obiektów
muszą
być
uzgodnione
ze
służbą
konserwatorską;
 ochronie podlega również konfiguracja terenu w promieniu 5,0m.

„S-5” – mogiły partyzanckiej w Zdziarach. Ochroną objęty jest obiekt małej
architektury (pomnik) oraz konfiguracja terenu w promieniu 5,0m. Remonty należy
prowadzić w uzgodnieniu ze służbą konserwatorską.

„S-6” - historycznej zabudowy wsi w Domostawie
Ochronie konserwatorskiej podlega:
 zachowane założenie planistyczne;
 zabudowa drewniana i murowana posiadająca tradycyjny charakter;
 remonty obiektów należy prowadzić w uzgodnieniu ze służbą konserwatorską;
 przestrzegać
należy
zaleceń
odnośnie
nowej
zabudowy
(zawarte
w wytycznych Studium).

„S-7” – strefa ochrony konserwatorskiej historycznej zabudowy wsi w Katach
 ochronie podlega założenie planistyczne wsi;
20
 place, kapliczki, tradycyjna zabudowa drewniana i murowana;
 nowe obiekty należy realizować zgodnie z zaleceniami zawartymi w Studium.

„S-8” – strefa ochrony konserwatorskiej historycznej zabudowy wsi Kutyty
 ochronie podlega założenie planistyczne wsi;
 place, kapliczki, tradycyjna zabudowa drewniana i murowana;
 nowe obiekty należy realizować zgodnie z zaleceniami zawartymi w Studium.

„S-9” – strefa ochrony konserwatorskiej historycznej zabudowy wsi w Nalepach
 ochronie podlega założenie planistyczne wsi;
 place, kapliczki, tradycyjna zabudowa drewniana i murowana;
 nowe obiekty należy realizować zgodnie z zaleceniami zawartymi w Studium.
 Strefa ochrony ekspozycji obiektów zabytkowych „E-1”

„E-1” – strefa ekspozycji zespołu kościoła w Jarocinie. Zakazy obowiązujące
w granicach strefy:
 zakaz zabudowy wyższej niż 1 kondygnacja naziemna z użytkowym
poddaszem i wszelkich form zwartej zabudowy (budynki szeregowe dłuższe
niż 45,0m);
 zakaz wznoszenia zabudowy innej niż mieszkaniowa, usługowa lub
mieszkaniowo – usługowa;
 zakaz wykonywania ogrodzeń pełnych i wyższych niż 1,8m;
 zakaz wznoszenia obiektów infrastrukturalnych dominujących w krajobrazie
(np. kotłownia z kominem);
 zakaz sadzania zwartych kompleksów zieleni wysokiej, szpalerowej, wzdłuż
dróg;
 projekty nowych obiektów kubaturowych powinny być sprawdzone pod
względem zgodności formy z charakterem krajobrazu i cechami regionalnego
budownictwa i uzyskać opinię Woj. Konserwatora Zabytków.
3. „E-2” – strefa ochrony konserwatorskiej ekspozycji kapliczki w Załomach Majdańskich
 ochronie podlega piaszczysta wydma z sektorami widoczności na kapliczkę z
drogi gminnej na osi N-S;
 wprowadzono zakaz wszelkiej zabudowy, wykonywania ogrodzeń, poboru
piasku, sadzenia zwartych kompleksów zieleni wysokiej i szpalerowej wzdłuż
drogi.
21
 Strefa ochrony konserwatorskiej stanowisk archeologicznych
 obejmuje wszystkie stanowiska archeologiczne wpisane do ewidencji służby
ochrony zabytków.
Kierunki rozwoju systemów komunikacji
Nadrzędny układ komunikacyjny
Stanowić go będzie droga krajowa Nr 19 relacji Kuźnica Białostocka – Barwinek. Droga ma
funkcjonować, jako droga krajowa ruchu przyspieszonego klasy GP. Będzie to nowa droga
idąca przez teren gminy po nowym śladzie na węzłach połączona z istniejącą DK19.
Planowane jest dostosowanie parametrów techniczno – użytkowych drogi do wymagań
ruchu międzynarodowego kasy „S”.
Układ komunikacyjny podstawowy
Tworzy go sieć dróg powiatowych. Drogi te tworzą połączenia międzygminne i lokalne,
a także zapewniają bezpośrednią obsługę terenów zabudowy mieszkaniowej i zagrodowej.
Postuluje się:

poprawę jakości w/w dróg poprzez ich modernizację i dostosowanie do parametrów
klasy „Z”
Układ komunikacyjny uzupełniający
Tworzy go sieć dróg gminnych (o łącznej długości 83,4km). Około 33% długości dróg
gminnych posiada nawierzchnię bitumiczną, pozostałe posiadają nawierzchnię utwardzoną,
która jest sukcesywnie poprawiana. W odniesieniu do układu dróg gminnych zakłada się
działania:

racjonalne
wykorzystanie
istniejącego
lokalnego
układu
komunikacyjnego,
modernizację i restrukturyzacje ciągów drogowych;

taki dobór parametrów technicznych modernizowanych dróg, aby spełnić warunek
równomiernego obciążenia sieci w zależności od przypisanych im funkcji;

upłynnienie ciągów dróg;

przystosowanie układu dla osób niepełnosprawnych;

zapewnienie swobodnego korzystania z indywidualnego transportu samochodem
osobowym w sposób nienaruszający równowagi środowiskowej i nie stwarzający
uciążliwości;

modernizacja
parkingów,
zapewnienie
liczby
miejsc
postojowych
zgodnie
z potrzebami;
22

modernizacja dróg rolniczych dla zapewnienia odpowiednich warunków transportu
produktów rolnych.
Techniczne zaplecze motoryzacji:

adaptuje się istniejące stacje paliw, z możliwością ich rozbudowy;

lokalizację nowych dopuszcza
się przy projektowanej
drodze nr
S19 na
wyznaczonych terenach usługowych i usługowo – produkcyjnych.
Stacje obsługi samochodów:

adaptuje się istniejące;

dopuszcza się możliwość lokalizowania nowych na terenach wskazanych pod
przemysł lub terenach usługowych i usługowo – przemysłowych.
Układ kolejowy:

zachowuje się istniejący układ linii kolejowych przebiegających przez teren gminy.
Kierunki rozwoju infrastruktury technicznej
Zaopatrzenie w wodę:

zakłada się utrzymanie systemu wodociągowego na terenie gminy w dobrym stanie
technicznym. Modernizacja ma zapewnić podwyższenie standardów wyposażenia
gospodarstw domowych;
Odprowadzanie ścieków:

docelowo należy objąć systemem kanalizacji sanitarnej tereny budownictwa na
obszarze całej gminy;

ścieki sanitarne z terenów zabudowy rozproszonej będą odprowadzane do
zbiorników szczelnych i wywożone do punktów zlewnych przy oczyszczalni ścieków;

dopuszcza się budowę oczyszczalni przydomowych.
Odprowadzenie wód deszczowych:

docelowo wyposażenie terenów zwartej zabudowy mieszkaniowej oraz terenów
usługowych i przemysłowych, a także ulic o dużym natężeniu ruchu i parkingów
w system kanalizacji deszczowej, wyposażonej w urządzenia do podczyszczania.
23
W zakresie gospodarki wodnej:

poprawa
bezpieczeństwa
powodziowego,
budowa
zbiorników
retencyjnych.
W ramach zadań ponadlokalnych planowana jest rozbudowa lub budowa zbiorników
małej retencji „Szwedy”, „Mostki – Jeże” „Jarocin” (proponowana rozbudowa).
W zakresie gospodarki odpadami:

zakłada się zamknięcie istniejącego składowiska odpadów i jego rekultywację;

objęcie całej gminy systemem zorganizowanego usuwania odpadów komunalnych
i produkcyjnych;

utworzenie punktu selektywnej zbiórki odpadów;

zagospodarowanie odpadów zgodnie z przyjętym WPGO dla woj. podkarpackiego.
System energetyczny:

należy zapewnić zaopatrzenie w energię elektryczną wszystkim mieszkańcom, na
potrzeby gospodarstw domowych, usług i przemysłu;

modernizacja i rozwój
sieci niskiego i średniego napięcia, budowa stacji
transformatorowych 15/0,4kV;

należy zmierzać do wykorzystania energii elektrycznej do celów grzewczych.
System gazowniczy:

należy wprowadzić sieć gazową na teren gminy dla odbiorców na terenach
zainwestowanych i rozwojowych – na potrzeby gospodarstw domowych, usług
i przemysłu, z możliwością wykorzystania gazu do celów grzewczych (aktualnie brak
sieci gazowej).
System telekomunikacyjny:

rozwój sieci telekomunikacyjnej i szerokopasmowego Internetu.
Obszary wskazane na cele rozwoju energetyki odnawialnej

Elektrownie wodne
Dopuszczono lokalizację elektrowni wodnej w miejscowości Mostki na rzece Bukowa
– na działce własności Gminnego Zakładu Komunalnego.
Parametry techniczne:
- średni roczny przepływ wody 1,7m3/s,
- przepławka – 160l/s,
- przepływ nienaruszony 240 l/s,
- moc – 100kW,
- turbina VLH – nie wymagająca dużego piętrzenia wody (do 1,5m)
24

Elektrownie wiatrowe:
Na obszarze gminy nie występują i nie wyznacza się terenów dla lokalizacji farm
wiatrowych.

Inne źródła energii odnawialnej
Dopuszczono
możliwość
wytwarzania
energii
elektrycznej
z
innych
źródeł
odnawialnych (fotowoltaika) z wyłączeniem ich lokalizacji w terenach:

istniejącej i projektowanej zabudowy mieszkaniowej i terenów usług publicznych
z zachowaniem strefy ochronnej o szer. 150m od niej;

gleb chronionych i gleb organicznych;

lasów;

obszarów Natura 2000;

obszarów o siedliskach chronionych i miejsc występowania roślin chronionych
wymagających ochrony czynnej;

miejsc gniazdowania ptaków objętych ochroną ścisłą wymagających strefy
ochrony całorocznej;

stref występowania ptaków zagrożonych wyginięciem w skali globalnej.
Kierunki zagospodarowania przestrzennego rolniczej przestrzeni produkcyjnej na
terenie gminy Jarocin
Wydzielono następujące obszary:

Obszar rozwoju produkcji żywności ekologicznej, który obejmuje wsie: Domostawa,
Jarocin, Szyperki i Golce. Położenie gminy w otulinie Parku Krajobrazowego „Lasy
Janowskie”, korzystne warunki środowiskowe w zakresie czystości gleb i powietrza,
niskie zużycie nawozów, stwarzają korzystne warunki dla produkcji zdrowej żywności.

Obszar występowania gleb organicznych typu murszowego i torfowego na terenach
wsi: Zdziary, Jarocin, Szyperki, Mostki, Majdan Golczański i Domostawa. Tereny
o glebach organicznych należy wyłączyć z terenów wskazanych pod zabudowę i należy
je wykorzystać rolniczo. Tereny te powinny być przeznaczone pod użytki zielone,
stanowiące bazę paszową dla zwierząt hodowlanych.

Obszar proponowany do rozwoju produkcji rolnej, w tym hodowli – obejmuje część
gminy, w której znajdują się duże powierzchnie użytków zielonych tj. wsie: Golce,
Jarocin, Mostki, Majdan Golczański, Katy, Domostawa. Grunty rolne i użytki zielone
położone są naprzemiennie (co utrudnia zalesienie gruntów o słabych klasach)
W
miejscowościach
położonych
wśród
lasów
proponowany
jest
rozwój
agroturystyki. Dotyczy to wsi: Jarocin, Majdan Golczański, Szwedy, Mostki.
25
W terenach rozwoju i zagospodarowania rolniczej przestrzeni produkcyjnej zalecono:

ochronę gruntów rolnych przez zmianą na cele nierolnicze;

wspieranie prawidłowego użytkowania gleb i ich ochronę przed niewłaściwymi
zabiegami agrotechnicznymi;

propagowanie zalet rolnictwa ekologicznego;

utrzymanie istniejących zadrzewień śródpolnych;

ograniczenie lokalizacji obiektów inwentarskich w systemie bezściółkowym – ze
względu na ryzyko zanieczyszczenie wód powierzchniowych i podziemnych.
Tereny leśne
W kompleksach leśnych wszelka działalność gospodarcza musi być prowadzona
zgodnie z planami urządzenia lasów. Grunty słabej jakości położone w pobliżu lasów, nie
rokujące prowadzenia w ich obrębie gospodarki rolnej, wskazane są do dolesień. Największe
powierzchnie tego rodzaju gruntów znajdują się we wsiach: Jarocin, Szyperki, Majdan
Golczański, Golce i Mostki.
Obszary narażone na niebezpieczeństwo powodzi i osuwanie się mas ziemnych
Na obszarze gminy Jarocin nie występują tereny narażone lub predysponowane do
powstawania osuwisk.
Zgodnie z opracowaniem RZGW w Krakowie na terenie gminy występuje zjawisko
zagrożenia powodzią.
Wskazano obszary szczególnego zagrożenia powodzią, znajdujące się w północnej
części gminy, w dolinie Bukowej.
Ochronę ludzi i mienia na tych terenach realizuje się stosując zasady określone
w ust. Prawo wodne. W szczególności przez:

kształtowanie zagospodarowania przestrzennego dolin rzecznych lub terenów
zalewanych;

racjonalne retencjonowanie wód oraz użytkowanie budowli przeciwpowodziowych,
a także sterowanie przepływami wód;

zapewnienie funkcjonowania systemu ostrzegania przed niebezpiecznymi zjawiskami
zachodzącymi w atmosferze oraz hydrosferze;

zachowanie, tworzenie i odtwarzanie systemów retencji wód;

budowę, rozbudowę i utrzymanie budowli przeciwpowodziowych;

prowadzenie akcji lodołamania.
26
W obszarach szczególnego zagrożenia powodzią należy stosować przepisy ustawy
Prawo wodne (art. 88l). Na obszarach tych należy wykluczyć lokalizację przedsięwzięć
mogących zawsze lub potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko, za wyjątkiem:

inwestycji celu publicznego z zakresu łączności publicznej;

stacji
elektroenergetycznych
lub
napowietrznych
linii
elektroenergetycznych
o napięciu nie mniejszym niż 220kV i długości nie mniejszej niż 15km;

dróg o nie mniej niż czterech pasach ruchu na odc. nie mniejszym niż 10km;

ponadto część przedsięwzięć mogących potencjalnie znacząco oddziaływać na
środowisko.
Realizacja
tych
przedsięwzięć
wymagać
będzie
przeprowadzenia
oceny
oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko w ramach postępowania wydania decyzji
o środowiskowych uwarunkowaniach.
Obszary wymagające przekształceń, rehabilitacji lub rekultywacji
Do obszarów tych należy zakwalifikować:

wysypisko odpadów komunalnych po jego planowanym zamknięciu;

nieużytki antropogeniczne.
Tereny zamknięte
Do terenów zamkniętych w obszarze gminy Jarocin należą tereny kolejowe, normalne
i szerokotorowe. W ramach zadań ponadlokalnych przewiduje się modernizację linii
szerokotorowej LHS.
Analizując dotychczasowy rozwój poszczególnych jednostek osadniczych, w każdej
z nich w opracowanym projekcie zmiany Studium wyznaczono projektowane tereny pod
zabudowę mieszkaniową. Tereny te stanowią poszerzenie istniejących pasów terenów
budowlanych.
Ponadto w poszczególnych miejscowościach wyznaczono tereny o innych funkcjach
(istniejące i wskazane). Należy zaznaczyć, że większość wyznaczonych terenów usług
i produkcji stanowi faktyczne powiększenie istniejącego zainwestowania terenu o tym
charakterze.
27
4. STAN ŚRODOWISKA TERENU OBJĘTEGO PROJEKTEM STUDIUM

Rzeźba terenu
Pod względem morfologicznym gmina Jarocin, wg J. Kondrackiego leży w obrębie
mezoregionu fizycznogeograficznego Równiny Biłgorajskiej, której powierzchnia powstała
w plejstocenie przez akumulację osadów aluwialnych i wodnolodowcowych, głównie piasków
rzecznych naniesionych przez prawostronne dopływy Sanu. Płaską, rozległą powierzchnię
rozcinają płytkie, rozległe doliny dopływów Sanu, z których największą jest dolina Bukowej
i jej dopływu Gilówki oraz dolina Kurzynki, dopływu Tanwi.
Najwyższe fragmenty Równiny uległy zwydmianiu. Utworzone pojedyncze wydmy lub
pola wydmowe są aktualnie zalesione.
Przekształcenie naturalnej rzeźby terenu ma miejsce głównie w rejonie wyrobisk
poeksploatacyjnych piasku o znikomych powierzchniach.
Ogólnie
można
stwierdzić,
że
rzeźba
terenu
nie
powoduje
ograniczeń
w możliwościach zagospodarowania tego terenu.
Niekorzystne pod tym względem warunki występują w obrębie starorzeczy i dnach
dolin Bukowej, Gilówki i Kurzynki oraz w zagłębieniach deflacyjnych.

Warunki geologiczne
Obszar gminy położony jest w północnej części Zapadliska Przedkarpackiego,
niecki tektonicznej, która wypełniona jest trzeciorzędowymi osadami morskimi, iłami
i iłołupkami zalegającymi na paleozoicznym podłożu.
Jak wynika z materiałów archiwalnych osady trzeciorzędowe w omawianym obszarze
występują na głębokości od kilku do 30 m.
Osady trzeciorzędowe, przykrywają czwartorzędowe osady rzeczne, wodno –
lodowcowe i eoliczne charakteryzujące się zróżnicowaniem litologicznym.
W
obrębie
Równiny
Biłgorajskiej
podłoże
budują
plejstoceńskie
osady
wodnolodowcowe naniesione przez wody z Płaskowyżu Tarnogrodzkiego w postaci piasków
o różnym składzie granulometrycznym, przewarstwianych wkładkami gruntów spoistych,
pyłów i glin pylastych i piaszczystych.
W najwyżej położonych fragmentach Równiny Biłgorajskiej, piaski zostały przewiane
przez wiatr, który utworzył z nich pojedyncze wydmy lub pola wydmowe albo wały wydmowe.
W rejonie Jarocina występują wodnolodowcowe gliny zwałowe, osady moreny dennej
wykształcone w postaci glin pylastych i piaszczystych często zwięzłych, z domieszka żwirów
lub otoczaków pochodzenia skandynawskiego. Są to grunty skondensowane, wilgotne
o konsystencji twardoplastycznej. Osadów tych nie przewiercono do głębokości 4,0m.
28
Lokalnie grunty te przykrywają piaski różnoziarniste o miąższości nie przekraczającej 1,0m,
średniozagęszczone.
Surowce mineralne
W gminie Jarocin nie udokumentowano dotąd złóż surowców podstawowych.
Natomiast powszechnie występują kopaliny pospolite. W tym terenie są to głównie piaski
wodnolodowcowe, które mogłyby być eksploatowane dla celów budowlanych i drogownictwa.
Aktualnie na terenie gminy Jarocin nie prowadzi się koncesjonowanego wydobycia
surowców. Stwierdza się ślady niezorganizowanej eksploatacji piasków prowadzone na
potrzeby własne przez właścicieli działek w rejonie wydm. Niewielkie wyrobiska nie są
rekultywowane. Największa z nich wydma w Domostawie rozcięta przez eksploatację
w części porośnięta jest lasem. Właściciele jej złożyli wniosek o udzielenie koncesji na
eksploatację piasków z tego obszaru. Uzyskana koncesja pozwoliłaby na racjonalną
gospodarkę zasobami i rekultywację tego terenu. Pozwoliłaby również na eliminację „dzikiej”
eksploatacji na terenie gminy.
W dolinie rzeki Bukowej dokonano wstępnego rozpoznania złoża torfów na terenach
Domostawa I o pow. 7,2ha i Domostawa II o pow. 78ha, które oceniono jako przydatne do
stosowania w rolnictwie i ogrodnictwie jako nawóz organiczny. W najbliższym czasie nie
planuje się jednak wykorzystania zasobów tych złóż.

Charakterystyka warunków wodnych
Teren gminy Jarocin położony jest w dorzeczu górnej Wisły. Nadmiar wód
powierzchniowych doprowadzają do Sanu rzeka Bukowa z dopływami oraz Tanew, której
dopływ Kurzynka przepływa wzdłuż południowej granicy gminy.
Łączna długość sieci rzecznej w gminie Jarocin wynosi 35,7km, a rowów
melioracyjnych 82,2km. Rzeka Bukowa płynie wzdłuż północnej granicy gminy. Największy
z jej dopływów rzeka Gilówka przepływa przez centralną cześć gminy.
Wododział pomiędzy zlewniami rzek Bukowa i Tanew przebiega przez Golce.
Nadmiar wód powierzchniowych do tych rzek doprowadzają ich bezimienne dopływy
i sieć rowów melioracyjnych.
Na obszarze gminy Jarocin wydzielono jednolite części wód powierzchniowych:

JCWP o kodzie PLRW 200017229452 „Dopływ spod Kiszek”. Jest to potok nizinny
piaszczysty. Naturalna cześć wód, której stan określono, jako zły, niezagrożona
ryzykiem nieosiągnięcia celów środowiskowych.
29

JCWP o kodzie PLRW 200019229499 „Bukowa od Rakowej do ujścia”. Rzeka
nizinna piaszczysto – gliniasta należąca do naturalnej części wód o złym stanie,
niezagrożona ryzykiem nieosiągnięcia celów środowiskowych.

JCWP o kodzie PLRW 200017229489 „Gilówka”. Potok nizinny piaszczysty
o statusie – naturalna cześć wód o złym stanie, niezagrożona ryzykiem
nieosiągnięcia celów środowiskowych.
Południowe tereny gminy znajdują się w granicach JCWP:

JCWP o kodzie PLRW 20001722889 „Kurzynka”. Jest to potok nizinny piaszczysty
o statusie - silnie zmieniona część wód, niezagrożona ryzykiem nieosiągnięcia celów
środowiskowych.

JCWP o kodzie PLRW 20001722892 „Dopływ spod Dyjaków”. Potok nizinny
piaszczysty o statusie – naturalna części wód o złym stanie, niezagrożona
nieosiągnięciem celów środowiskowych.
Wody podziemne
Obszar gminy Jarocin znajduje się w obrębie jednolitej części wód podziemnych:
PLGW GW2200127, dla której stan chemiczny i ilościowy oceniono, jako dobry. Jest to
część wód niezagrożona nieosiągnięciem ustanowionych dla niej celów środowiskowych.
Wody podziemne w tym rejonie związane z osadami czwartorzędowymi piaszczysto –
żwirowymi występującymi na głębokości 0,0 – 4,0m w postaci ciągłego poziomu
o swobodnym zwierciadle. Tego typu warunki stwierdzono w dnach dolin rzecznych oraz
fragmentach Równiny Biłgorajskiej, której podłoże budują osady piaszczyste.
W rejonach Równiny, gdzie w podłożu występują dużej miąższości gliny zwałowe,
wody podziemne poziomu czwartorzędowego występują we wkładkach lub soczewkach
piaszczystych na różnej głębokości. Są to wody o różnej wydajności. W przypadku ich braku
rejon ten jest bezwodny.
Z zasobów poziomu czwartorzędowego korzystają ujęcia wód dla potrzeb wodociągu
gminnego w Katach i Jarocinie.
Ujęcie Jarocin zasila w wodę Jarocin, Szyperki, Majdan Golczański, Mostki, Sokale,
Mostki Deputaty, Mostki – Graba – Nalepy, Golce.
Ujęcie zlokalizowane w rejonie przysiółka Lipniki w Jarocinie przy drodze lokalnej
Jarocin – Nalepy, składa się z dwóch studni głębinowych o ustalonych decyzją zasobach
eksploatacyjnych w kat „B”. Czerpie ono wodę zgodnie z wielkościami poboru ustalonymi
w decyzji o wielkości Qmax m3/h=34,0m ze studni S-2a wydanej przez Starostę Niżańskiego
nr
OLR.I.6223-18/04/A z 14.01.2005, która obowiązuje do końca 2014r.
Ujęcie
i zlokalizowana niedaleko stacja wodociągowa posiadają wygrodzoną strefę ochrony
bezpośredniej. Dla tego ujęcia nie ma konieczności wyznaczenia strefy ochrony pośredniej.
30
Ujęcie w Katach zaopatruje w wodę mieszkańców wsi Katy, Domostawa, Szwedy,
Kutyły i Zdziary. Składa się ono z dwóch studni głębinowych zlokalizowanych na łąkach, po
lewej stronie drogi krajowej Rzeszów – Lublin. Udokumentowane i zatwierdzone zasoby
eksploatacyjne w kat „B” dla tego ujęcia wynoszą 66,8 m3/h. Pozwolenie wodnoprawne
wydane przez Starostę Niżańskiego z 15.12.2004 znak OLR.I.6223-15/04/A ustala wielkość
i sposób eksploatacji ujęcia w wysokości Qśr.dob.=559 m3/d lub Qmax.dob.=732 m3/d. Pozwolenie
jest ważne do 31.12.2014r. Posiada wygrodzoną strefę ochrony bezpośredniej. Wymagana
strefa ochrony pośredniej dla tego ujęcia jest w opracowaniu.
Zasoby
ujęcia
Jarocin
zabezpieczają
obecne
zapotrzebowanie
na
wodę
użytkowników (przy wykorzystaniu rezerw w zbiorniku wyrównawczym). Nie zabezpiecza
jednak zapotrzebowania przy założeniu zwiększonej liczby użytkowników. Dlatego
planowane jest „spięcie” wodociągów „Katy” i „Jarocin” poprzez wykonanie sieci łączącej
Katy z Szyperkami i Zdziarami.
Ścieki
odprowadzane
sanitarne
są
z
terenów
kanalizacją
zabudowy
sanitarną
na
gminy
Jarocin
oczyszczalnię
(poza
ścieków
wsią
Golce)
zlokalizowaną
w Jarocinie. Jest to oczyszczalnia mechaniczno – biologiczna oparta na procesie
dwufazowej recyrkulacji osadu czynnego z pełną nitryfikacją i denitryfikacją oraz chemiczną
redukcją fosforu. Oczyszczalnia działa zgodnie z pozwoleniem wodnoprawnym na zrzut
ścieków do środowiska wydanego przez Starostę Niżańskiego decyzją nr OLR.I.6223-7/03/A
z 31.07.2003r.

Warunki topoklimatyczne
Według E. Romera rejon gminy Jarocin położony jest w Krainie Sandomierskiej,
należącej do Klimatów Podkarpackich Nizin i Kotlin, które charakteryzują się surowymi
zimami i ciepłymi latami.
Opady średnie roczne są większe niż na obszarach nizinnych Polski. Przeważają
wiatry z zachodniej połowy horyzontu z przewagą kierunku zachodniego.
Temperatura powietrza
Z układu izoterm na poziomie rzeczywistym wynika, że omawiany teren leży w strefie
mało zróżnicowanej pod względem termicznym.
Podstawowym materiałem liczbowym dla terenu opracowania są dane z stacji
w Tarnobrzegu i Nisku.
Najniższą średnią miesięczną temperaturę w okresie obserwacji zanotowano
w styczniu –4,6°C, a najwyższą w lipcu 18,5°C, średnia roczna wynosi około 7,9°C.
31
Średnie dobowe maksymalne temperatury są najwyższe w okresie lata z najwyższą
wartością w lipcu 24,8°C i najniższą –1,1°C w styczniu.
Różnice temperatur ekstremalnych, czyli najwyższych i najniższych temperatur
dobowych wskazują na wahania temperatury niekorzystne dla organizmów żywych, głównie
w okresie poniżej wiosny i wczesnej jesieni, kiedy temperatura obniża się poniżej 0°C.
Pierwsze przymrozki notowane są w tym terenie już we wrześniu, natomiast ostatnie
w maju.
Pierwsze dni upalne (z temperaturą powyżej 25°C) występują już w kwietniu,
a ostatnie w październiku. Maksimum tych dni przypada w lipcu.
Wilgotność względna
Średnia roczna wilgotność względna powietrza w tym rejonie wynosi ok. 80 – 85%.
W przebiegu rocznym najwyższe wartości wilgotność względna osiąga późną jesienią i zimą,
najniższe w kwietniu i maju.
Wahania wartości wilgotności względnej występują również w przebiegu dobowym
i przestrzennym. Największe zróżnicowanie wartości wilgotności względnej występuje przy
pogodzie wyżowej, sprzyjającej zjawisku inwersji.
Mgła
Mgła najczęściej występuje w dnach dolin, gdzie płycej występuje poziom wód
podziemnych.
Zachmurzenie
Największego zachmurzenia w tym terenie należy się spodziewać późną jesienią
i zimą. Najmniejszego wiosną oraz w końcowym okresie lata i wczesną jesienią.
Dni pogodnych najwięcej notuje się we wrześniu, najmniej w okresie zimy z minimum
w grudniu. Analiza dni pogodnych w ciągu roku wykazuje, że najpogodniejszymi są okresy
późnego lata, wczesnej jesieni i wczesnej wiosny.
Najwięcej dni pochmurnych przypada na zimę, najmniej zaś na okres późnego lata
i wczesnej jesieni.
Opady atmosferyczne
Omawiany teren leży w rejonie, w którym spada około 650mm opadów rocznie.
Z rocznych sum opadów około 66% przypada na okres wegetacji roślin (od IV do IX).
Roczny rozkład opadów jest nierównomierny. Najmniej opadów jest zimą, najwięcej
w lecie.
32

Gleby
Decydujący wpływ na zróżnicowanie gleby pod względem typów, rodzajów
i gatunków mają następujące czynniki: budowa geologiczna (geneza i charakter skały
macierzystej) rzeźba terenu, warunki wodne i topoklimatyczne, roślinność i działalność
człowieka.
Na terenie gminy Jarocin z osadów wodnolodowcowych wytworzyły się gleby
brunatne kwaśne i wyługowane, częściowo gleby pseudobielicowe oraz czarne ziemie
wytworzone z piasków (rzadziej z pyłów i glin), całkowite, naglinione, napyłowe i naiłowe. Są
to gleby przeważnie bardzo lekkie do uprawy mechanicznej, tylko lokalnie średnio ciężkie
i ciężkie. Większość z nich odznacza się odczynem kwaśnym i bardzo kwaśnym w górnej
części profilu glebowego. Lokalnie w dolinach Bukowej i jej większych dopływów występują
mady brunatne. Gleby występujące na terenie gminy są z reguły ubogie w przyswajalne dla
roślin składniki pokarmowe najczęściej okresowo lub trwale zbyt suche, w wielu przypadkach
okresowo nadmiernie uwilgotnione.
Część gleb nie ma większego znaczenia dla gospodarki rolnej i w przypadku
przekazania ich na cele nierolnicze straty dla rolnictwa byłyby niewielkie. Gleby na terenie
gminy zaliczane są do III, IV i V klasy gruntów ornych i III, IV i V klasy użytków zielonych.
Duża część terenów jest aktualnie odłogowana.
Zagrożenia rolniczej przestrzeni produkcyjnej mają charakter ilościowy i jakościowy.
Zagrożenia ilościowe wyrażają się w zmniejszaniu powierzchni użytkowanej rolniczo w
następstwie przejmowania gruntów na cele nierolnicze. Zagrożenia o charakterze
jakościowym wynikające z oddziaływania na grunty rolne zanieczyszczeń powietrza
pochodzących z przemysłu i komunikacji, zanieczyszczeń wód i zanieczyszczeń odpadami.
Wszelkie zmiany w składzie chemicznym oraz w odczynie i warunkach oksydacyjnoredukcyjnych gleby zmieniają jej właściwości biologiczne i ograniczają naturalną funkcję
w biosferze. Do czynników degradujących glebę należą:
-
nadmierne ilości metali ciężkich: kadmu, miedzi, cynku, ołowiu, niklu;
-
zakwaszanie przez związki siarki i azotu;
-
skażenie radioaktywne.
Występowanie tych zjawisk w glebach użytków rolnych stwarza zagrożenie dla
człowieka poprzez przenikanie zanieczyszczeń do upraw. W celu uzyskania całości obrazu
trwałych przekształceń i zmian zachodzących w glebie oraz stworzenia możliwości szybkiego
reagowania na zachodzące nieprawidłowości realizowany jest monitoring gleb zajmujący się
badaniem i oceną stanu biologicznie czynnej powierzchni ziemi. Monitoring krajowy
w zakresie wynikającym z „Programu państwowego monitoringu środowiska” jest stale
prowadzony przez OSCHR w Rzeszowie pod nadzorem merytorycznym IUN i G w Puławach
33
w zakresie badań chemizmu gleb ornych. Dostępne wyniki badań dotyczą gruntów
użytkowanych rolniczo terenu całej gminy, pochodzą z cyklu badań w latach 2001-2003
pozwalają stwierdzić, iż gleby użytków rolnych obszaru gminy Jarocin nadają się pod uprawy
wszystkich roślin, z wyjątkiem upraw przeznaczonych dla niemowląt i małych dzieci
w rejonach intensywnego zainwestowania.
 Szata roślinna
Charakterystyka ogólna
Obszar gminy pod względem geobotanicznym zaliczony jest do działu Bałtyckiego,
poddziału Pasa Kotlin Podgórskich, krainy Kotliny Sandomierskiej i okręgu Puszczy
Sandomierskiej, podokręgu Biłgorajskiego (W. Szafer). Wśród zbiorowisk leśnych dominują
bory mieszane sosnowo – dębowe, grądy a w miejscach zabagnionych olsy. W obszarach
pozaleśnych dominują zbiorowiska roślinności synantropijnej, segetalnej i ruderalnej na
porzuconych uprawach i łąkach porolnych. Częste są również płaty zbiorowisk porębowych,
przydroży, nitrofilnych okrajków oraz spontanicznych nasadzeń sosnowo – brzozowych.
Charakterystyka roślinności
Zbiorowiska pleustonowe z udziałem rzęsy garbatej Lemna gibba, spirodeli
wielokorzeniowej Spirodella polyrhiza, rzęsy trójrowkowej Lemna trisulca i rzęsy drobnej
Lemna minor rozwinęły się w rozproszeniu na całym terenie opracowania w zbiornikach
wody stojącej i wolno płynącej – stawach, starorzeczach, śródpolnych i śródłąkowych
oczkach, zbiornikach olsów oraz w zatoczkach spokojnej wody na Bukowej i Gilówce.
Zbiorowiska
nadbrzeżnych
terofitów,
z
klasy
Bidentetea
tripartiti
stanowią
identyfikatory fitosocjologiczne siedliska „naturowego” o kodzie 3270 - Zalewane muliste
brzegi rzek (Borysiak 2004). Tworzą one małe płaty zajmujące piaszczyste i muliste brzegi
Bukowej i Gilówki, a także rozwijają się miejscami nad rowami melioracyjnymi, gdzie nie
mają charakteru siedliska „naturowego”. Generalnie ich występowanie związane jest
z tworzeniem kompleksowych układów wśród zbiorowisk łęgowych, szuwarowych,
nitrofilnych okrajków oraz ziołorośli łęgowych i wraz z tymi zbiorowiskami są one
przedstawiane, gdyż ze względu na przyjętą skalę wyodrębnienie składowych takiej mozaiki
było niemożliwe. Ze względu na specyfikę występowania, zachowanie tych zbiorowisk jest
uzależnione od trwałości i dynamiki odpowiednich siedlisk brzegów cieków.
Zróżnicowane zbiorowiska polne, rozwinięte zarówno w uprawach zbożowych,
okopowych, jak również w drobnopowierzchniowych przydomowych poletkach warzywnych.
34
Zinwentaryzowane płaty reprezentują typowe i pospolite zespoły i zbiorowiska
niezagrożone zarówno w skali kraju jak i regionalnie. Zwykle rozwijały się one na niewielkich
powierzchniach, w mozaice łąkowo-polno-ugorowej często z udziałem nasadzeń porolnych.
Zbiorowiska klasy Epilobietea angustifolii, rozwinęły się w obrębie kompleksów
leśnych na powierzchniach porębowych a także na skrajach nieużytkowanych leśnozaroślowych na całym terenie opracowania. Poręby ziołoroślowe najczęściej wykształcały się
także wśród zbiorowisk upraw i odłogów oraz na polanach leśnych i w prześwietleniach
płatów nasadzeniowych. W obrębie lasów łęgowych poręby tworzą zróżnicowaną
przestrzennie mozaikę ze zbiorowiskami ziołoroślowymi.
Trudne do charakterystyki, kadłubowe zarośla z dzikim bzem czarnym Sambucus
nigra wykształciły się w otoczeniu zabudowy gospodarskiej, także przy opuszczonych
zabudowaniach i na terenach ruderalnych. Zbiorowiska z maliną właściwą Rubus idaeus
tworzą się często na przydrożach i na skrajach nieużytków a współwystępują z tam również
gatunki
nitrofilne,
natomiast
poręby
zaroślowe
na
wilgotnych
siedliskach
zwykle
zdominowane są przez wierzbę iwę Salix caprea.
Zbiorowiska wysokich bylin z dominacją bylicy zwyczajnej Artemisia vulgaris
i wrotyczu pospolitego Tanacetum vulgare, związane są głównie z siedliskami ruderalnymi,
jednak bardzo często rozwijają się również na odłogach oraz niekiedy na zaniedbanych
łąkach i w otoczeniu zabudowań mieszkalnych i gospodarskich. Typowe dla nich są miejsca
o przekształconym podłożu, gruzowiska, place manewrowe, składowe i inne. W południowowschodniej części gminy zbiorowiska ze żmijowcem pospolitym Echium vulgare oraz bylicą
pospolitą Artemisia vulgaris i wrotyczem pospolitym Tanacetum vulgare rozwinęły się także
na nasypie torowiska i miejscami u jego podnóża. Rzadziej zajmują one pobocza dróg
i nasypy drogowe.
Pospolite zespoły nitrofilnych okrajków rozwijające się niewielkimi płatami na
siedliskach łęgowych, nad Bukową, Gilówką i innymi ciekami, w tym nad rowami
melioracyjnymi oraz w otoczeniu zarośli różnego typu, a nawet wokół zabudowań
i w przydrożnych rowach. Asocjacje te nie stanowią identyfikatorów fitosocjologicznych
siedliska „naturowego” o kodzie 6430 - Ziołorośla górskie i ziołorośla nadrzeczne (Mróz
2004), jednak z racji swojego występowania są rzeczywiście typowymi zbiorowiskami
ziołorośli nadrzecznych. Dominujące tu asocjacje pokrzywy zwyczajnej Urtica dioica
i podagrycznika pospolitego Aegopodium podagraria są jednymi z najbardziej typowych
zbiorowisk nitrofilnych okrajków.
Umiarkowanie ciepłolubny okrajek z udziałem czosnaczka pospolitego Alliaria
petiolata, wilczomleczu sosnki Euphorbia cyparissias oraz gatunków łąkowych i zaroślowych,
rozwija się na nasłonecznionych skrajach leśnych oraz na terenach ruderalnych na całym
terenie opracowania w postaci niewielkich płatów lub wąskich pasów. Szczególnie preferuje
35
ekspozycje południowe, często na podłożu przekształconym – przy nasypach drogowych
i kolejowych.
Zbiorowisko kenofitycznych nawłoci późnej Solidago serotina i rudbekii nagiej
Rudbeckia laciniata rozwinęło się najbardziej typowo w pobliżu koryt Bukowej i Gilówki,
w miejscach gdzie zniszczono zbiorowiska łęgowe lub porzucono użytkowanie zalewowych
łąk i pól. Jednak duże powierzchnie o podobnej strukturze florystycznej zajmują zbiorowiska
porolne – ugory w kompleksach uprawowych na całym terenie opracowania. Większość
powierzchni o takim charakterze, poprzez udział nawłoci późnej i rudbekii nagiej, nawiązuje
do płatów Rudbeckio-Solidaginetum. Miejscami wkraczają one w natywne ziołorośla
nadrzeczne, tworząc z nimi trudne do rozdzielenia mozaikowe kompleksy.
Jest to zbiorowisko inwazyjne, szeroko rozpowszechnione w dolinach rzecznych,
silnie ograniczające rodzime bogactwo gatunkowe.
Ziołorośla górskie i ziołorośla nadrzeczne (Mróz 2004) - zespoły te, będące
identyfikatorami fitosocjologicznymi siedliska „naturowego” o kodzie 6430, stwierdzano
w postaci niewielkich płatów w otoczeniu łęgów nad Bukową i Gilówką, a także wśród
wilgotnych zarośli w różnych częściach terenu opracowania, zwłaszcza w zaniedbanych
kompleksach łąkowych, z dużymi powierzchniami ziołorośli wiązówkowych. Są to
wartościowe asocjacje tworzące się zastępczo na siedliskach łęgów, a także w ich otoczeniu.
Stanowią często zasłonę ich skrajów jako tzw. welony, jednak rozwijają się także na innych
siedliskach spontanicznych, zwykle przynajmniej częściowo synantropijnych.
Synuzjalne
asocjacje
welonowe,
towarzyszące
zbiorowiskom
łęgowym
lub
wykształcające się zastępczo na ich miejscu. Z identyfikatorami fitosocjologicznymi siedliska
„naturowego” o kodzie 6430 - Ziołorośla górskie i ziołorośla nadrzeczne, rozwijają trudną do
rozdzielenia powierzchniową mozaikę. Czasem w ich strukturze florystycznej pojawiają się
gatunki kenofityczne, takie jak rdestowiec ostrokończysty Reynourtia cuspidata.
Silnie antropogeniczne zbiorowiska nasypów, przydroży, gruzowisk i terenów
ruderalnych, w szerokim rozumieniu, z klasy Agropyretea intermedio-repentis rozwinęły się
na całym terenie opracowania w bardzo typowych lokalizacjach. Pojawiają się w miejscach,
gdzie podłoże zostało zruszone.
Convolvulo arvensis – Agropyretum repentis porasta głównie pobocza dróg i nasypów
kolejowych, place manewrowe i składowe oraz inne tereny ruderalne. W strukturze
florystycznej dominuje perz rozłogowy Elymus repens, skrzyp polny Equisetum arvense
i powój polny Convolvulus arvensus. Natomiast zespół podbiału pospolitego Tussilago
farfara zajmuje głównie świeże zruszenia gleby na nasypach, placach budów i przydrożach.
Pojedynczy, mały płat zbiorowiska z dominacją pływacza zwyczajnego Utricularia
vulgaris stwierdzono w Nalepach, gdzie zajął fragment dystroficznego zbiornika wodnego
w nielegalnym wyrobisku piaskowym.
36
Zbiorowiska ze związków Potamion i Nymphaeion stanowią fitosocjologiczne
identyfikatory siedliska „naturowego” o kodzie 3150 - Starorzecza i naturalne eutroficzne
zbiorniki wodne (Klimaszyk 2004) jednakże w większości przypadków obserwowane płaty
tych zbiorowisk występowały w sztucznych zbiornikach, takich jak stawy czy zalane
wyrobiska piaskowe. Jedynie sporadycznie, głównie na zachodnim skraju gminy, rozwinęły
się te asocjacje w starorzeczach Bukowej, pozostając w kompleksie olesowym, nigdy zaś,
jako samodzielne.
Płaty zespołów i zbiorowisk ze związków Potamion i Nymphaeion zajmujące
naturalne zbiorniki, w tym starorzecza (zbiorowiska „naturowe”), podlegają ochronie zgodnie
z obowiązującymi przepisami. Ich zachowanie wymaga utrzymania niezmienionego stanu
istniejących starorzeczy i innych naturalnych zbiorników wodnych, a nawet ochrony siedlisk
zastępczych w zbiornikach o genezie w pełni antropogenicznej.
Zbiorowisko okrężnicy bagiennej Hottonia palustris rozwinęło się w postaci małych
płatów wśród szuwarów i podmokłych łąk głównie nad Bukową i Gilówką, ale także
w śródłąkowych obniżeniach nad rowami melioracyjnymi w różnych częściach terenu.
Okrężnicy bagiennej zwykle towarzyszą gatunki z rodzaju rzęśl Callitryche sp., a miejscami
także włosienicznik wodny Batrachium aquatile.
Płaty różnorodnych zbiorowisk szuwarowych, zarówno ze związku Phragmition
i Magnocaricion jak i Sparganio-Glycerion fluitantis występują w rozproszeniu na całym
terenie opracowania. Większe, samodzielne płaty szuwarów rozwinęły się w obrębie
kompleksów łąkowych, wzdłuż rowów melioracyjnych albo na lokalnych obniżeniach,
w brzegowych partiach zbiorników stawowych oraz na starorzeczach Bukowej w zachodniej
części gminy. W większości jednak zbiorowiska szuwarowe stanowią integralne składniki
ekosystemów olsowych, gdzie zajmują skraje oraz obniżenia międzykępowe, dość często
tworzą także element trudnej do rozdzielenia, przestrzennej mozaiki łąkowo-szuwarowoziołoroślowej.
Niewielkie płaty chronionego zbiorowiska szuwarowego turzycy brzegowej Caricetum
ripariae stwierdzono w kilku miejscach w obrębie olesów porastających lokalne, zawodnione
obniżenia, stąd ich ochrona wymaga zachowania obecnego stanu naturalnych zbiorników
wodnych o tym charakterze.
Kadłubowe zbiorowiska muraw napiaskowych stwierdzono w różnych częściach
terenu opracowania. Większość tych płatów utrzymało się na przydrożach dróg gruntowych
oraz na skrajach leśnych, niektóre natomiast mają charakter regeneracji murawowej na
siedliskach porolnych. Trwałość takich płatów jest bardzo ograniczona, głównie przez
sukcesję poprzez zapusty sosnowe do trwałych zbiorowisk leśnych.
Płaty muraw napiaskowych, z udziałem szczotlichy siwej Corynephorus canescens,
strzęplicy sinej Koeleria glauca, kostrzewy piaskowej Festuca psammophila i różnych
37
gatunków chrobotków Caldonia sp. rozwinęły się niekiedy na dużych powierzchniach
w różnych częściach gminy na podłożu piaszczystym; często na skarpach i usypiskach
w obrębie nielegalnych wyrobisk piaskowych.
Dobrze wykształcone płaty murawowe są fitosocjologicznymi identyfikatorami
siedliska „naturowego” o kodzie 6120 - Ciepłolubne, śródlądowe murawy napiaskowe
(Kujawa-Pawlaczyk 2004), a porastające wydmy śródlądowe murawy szczotlichowe
Spergulo vernalis-Corynephoretum.
Spodzichy – zbiorowiska miejsc wydeptywanych, związane są głównie z drogami
i przydrożami, podwórkami przydomowymi, a także placami składowymi, sportowymi i innymi
oraz
szczelinami
chodnikowymi
i
innymi
specyficznymi
miejscami,
poddawanymi
wydeptywaniu. Dotyczy to zarówno terenów otwartych polno-łąkowych jak i leśnych.
W strukturze florystycznej tych asocjacji prócz gatunków typowych dla dróg i przydroży jak
rdest ptasi Polygonum aviculare s.l., babka większa Plantago major i głowienka pospolita
Prunella vulgaris pojawiają się gatunki przechodzące z otaczających drogi siedlisk.
Zbiorowiska te stanowią przykład asocjacji o skrajnie antropogenicznym charakterze.
Okresowo zalewane łąki, rozwijające się w miejscach gdzie woda opadowa lub
wezbraniowa stagnuje okresowo, reprezentowane są przez niewielkie płaty, głównie nad
rowami melioracyjnymi w obniżeniach wśród łąk oraz mokrych pastwisk, na brzegach
stawów, w rozlewiskach na drogach gruntowych, a także wokół starorzeczy Bukowej
w zachodniej części gminy, znacznie zaś rzadziej na skrajach olsów w różnych częściach
terenu.
Ziołorośla wiązówkowe ze związku Filipendulion ulmariae reprezentowane są przez
płaty kilku zespołów o zróżnicowanym składzie florystycznym, w których współdominuje
zawsze wiązówka błotna Filipendula ulmaria, a towarzyszą jej bodziszek błotny Geranium
palustre, kozłek lekarski Valeriana officinalis, tojeść zwyczajna Lysimachia vulgaris,
krwawnica pospolita Lythrum salicaria, mięta długolistna Mentha longifolia i wiele innych
gatunków łąkowych oraz ziołoroślowych i szuwarowych. Te bogate gatunkowo fitocenozy
rozwinęły się przede wszystkim nad ciekami, w tym nad rowami melioracyjnymi
w kompleksach łąkowych nad Bukową i Gilówką, a także, w toczeniu starorzeczy
i zbiorowisk szuwarowych oraz na skrajach zbiorowisk łęgowych i olesowych. Dość często
występują w postaci wąskich pasów roślinności wzdłuż rowów melioracyjnych, a także
przydrożnych. Szczególnie obficie występują wśród łąk północnej części gminy.
Mokre łąki, ze znaczącym udziałem situ rozpierzchłego Juncus effusus i situ
skupionego Juncus conglomeratus, a miejscami także situ sinego Juncus inflexus, rozwinęły
się w kompleksach łąkowych w różnych częściach terenu, zarówno w pobliżu cieków
powierzchniowych jak i w lokalnych obniżeniach. Występują tu także ze zmienną
38
ilościowością inne gatunki rzędu Molinietalia, między innymi knieć botna Caltha palustris,
tojeść zwyczajna Lysimachia vulgaris, firletka poszarpana Lychnis flos-cuculi i inne.
Łąki tego typu powstają wskutek zaniedbania zabiegów agrotechnicznych na łąkach
zmiennowilgotnych i stanowią ubożejącą postać tego typu siedlisk. Często podlegają
zamiennemu użytkowaniu kośno-pasterskiemu, co jest jedną z przyczyn postępującej
degeneracji siedlisk łąkowych.
Niewielkie płaty podmokłych łąk z dużym udziałem ostrożnia warzywnego Cirsium
oleraceum, ostrożnia łąkowego Cirsium rivulare, a także ostrożnia błotnego Cirsium palustre
i miejscami także dzięgla leśnego Angelica sylvestris rozwinęły się w miejscach
o utrudnionym odpływie wód opadowych oraz wzdłuż rowów melioracyjnych.
Angelico-Cirsietum oleracei jest zbiorowiskiem o nawiązaniach ziołoroślowych
i dlatego często współwystępuje z płatami łąk wiązówkowych, zwłaszcza na skrajach zarośli
oraz wzdłuż rowów melioracyjnych.
Ważne jest występowanie płatów Cirsietum rivularis. Zbiorowisko to tworzy niewielkie
płaty w obrębie większych kompleksów łąk kaczeńcowych, zajmując płaskie obniżenia,
charakteryzujące się stałym umiarkowanym uwilgotnieniem podłoża, a krótkotrwale po
opadach także zabagnieniem.
Zespół z dominującym sitowiem leśnym Scirpus sylvaticus, rozwinął się miejscami na
dość znacznych powierzchniach w kompleksach łąkowo-szuwarowych, wokół starorzeczy
Bukowej w zachodniej części gminy oraz wśród lasów i zarośli łęgowych i olesowych, zwykle
w lokalnych obniżeniach terenu. Towarzyszą mu inne gatunki łąk wilgotnych, między innymi
knieć błotna Caltha palustris, krwawnica pospolita Lythrum salicaria, niezapominajka błotna
Myosotis palustris, mięta długolistna Mentha longifolia i inne.
Ubogie zbiorowisko łąkowe z dominacją śmiałka darniowego Deschampsia
caespitosa, rozwijające się w efekcie zaniedbania koszenia na siedliskach przejściowych
o szerokim spektrum ekologicznym od łąk wilgotnych do świeżych. Na terenie opracowania
asocjacje te stanowią najpowszechniejszy typ roślinności łąkowej, zajmując niekiedy bardzo
duże powierzchnie. Łąki te często są użytkowane kośno-pastwiskowo, co w większym
stopniu upodabnia je składem florystycznym do zbiorowisk pastwiskowych. Śmiałek
darniowy tworzy silne kępy, między którymi występują inne gatunki łąkowe, takie jak rajgras
wyniosły Arrhenatherum elatius, firletka poszarpana Lychnis flos-cuculi, jaskiej ostry
Rananunculus acris, rzadziej także jaskier rozłogowy Ranunculus repens i inne. W płatach
podlegających tylko sporadycznemu koszeniu pojawiają się także gatunki typowe dla
nitrofilnych okrajków, miedzy innymi pokrzywa pospolita Urtica dioica, szczaw gajowy Rumex
sanguineus, a także kenofityczna nawłoć późna Solidago serotina.
Zbiorowisko powstałe na wypasanych zatorfieniach i wysiękach, z dominacją situ
rozpierzłego Juncus effusus i z towarzyszeniem situ członowatego Juncus articulatus oraz
39
wierzbówki
błotnej
Epilobium
palustre.
Płaty
takie
stwierdzono
w
rozproszeniu
w kompleksach łąkowo-pastwiskowych w różnych częściach gminy.
Płaty mokrych użytków zielonych o charakterze łąkowo-pastwiskowym stwierdzono
na dość znacznych powierzchniach użytkowanych wypasowo na terenie całej gminy, głównie
w części wschodniej i południowej, w tym na śródleśnych łąkach. O strukturze florystycznej
tego zbiorowiska decyduje znaczny udział situ rozpierzchłego Juncus effusus i situ
skupionego Juncus conglomeratus oraz grzebienicy pospolitej Cynosurus cristatus
Zespół zajmujący pośrednie stanowisko względem łąk wilgotnych z rzędu Molinietalia
i świeżych z rzędu Arrhenatheretalia. Dominantem we wszystkich płatach jest wyczyniec
łąkowy Alopecurus pratensis.
Płaty takie rozwinęły się w kompleksach pastwiskowych i łąkowych na terenie całej
gminy, zwłaszcza w części środkowej i zachodniej.
Łąki świeże, w typie łąk rajgrasowych, także dobrze wykształcone płaty zespołu
Arrhenatheretum
elatioris,
będącego
identyfikatorem
fitosocjologicznym
siedliska
„naturowego” o kodzie 6510 - Niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie
(Kucharski, Perzanowska 2004) rozwinęły się głównie w południowo-zachodniej części
terenu opracowania, na niewielkich powierzchniach, zwykle w obrębie kompleksów
wilgotnych łąk i pastwisk, w miejscach gdzie teren jest nieznacznie wyniesiony względem
otoczenia. Na obszarze gminy Jarocin, łąki świeże stanowią stosunkowo rzadki typ łąk,
wszędzie ustępując łąkom wilgotnym i podmokłym ziołoroślom łąkowym.
Zinwentaryzowane płaty łąk rajgrasowych charakteryzują się znacznym udziałem
typowych gatunków łąk świeżych, takich jak rajgras wyniosły Arrhenatherum elatius,
bodziszek łąkowy Geranium pratense, kupkówka pospolita Dactylis glomerata, marchew
zwyczajna Daucus carota, groszek łąkowy Lathyrus pratensis i inne, ale często towarzyszyły
im gatunki łąk wilgotnych i podmokłych, a wśród nich krwiściąg lekarski Sanguisorba
officinalis, śmiałek darniowy Deschampsia caespitosa i inne.
Łąki rajgrasowe są objęte ochroną zgodnie z aktualnie obowiązującymi przepisami.
Pastwiskowy zespół Lolio-Cynosuretum z dominacją życicy trwałej Lolium perenne,
grzebienicy pospolitej Cynosurus cristatus oraz wielu innych gatunków klasy MolinioArrhenatheretea, utrzymuje się, w warunkach użytkowania wypasowego, na większości
otwartych siedlisk świeżych w różnych częściach gminy, niekiedy na znacznych
powierzchniach.
Trzęsawiska i torfowiska przejściowe występują w postaci niewielkich płatów w
niektórych kompleksach torfowiskowych, miedzy innymi w Majdanie Golczańskim. Zajmują
głównie miejsca bardziej suche, skrajne lokalizacje, w miejscach płaskich o utrudnionym
odpływie wód powierzchniowych.
40
Płaty takie stanowią identyfikatory fitosocjologiczne siedliska „naturowego” o kodzie
7140 Trzęsawiska i torfowiska przejściowe (Herbichowa 2004a).
Płaty zdegenerowanych zbiorowisk torfowiskowych, zdominowane przez formacje
krzewinkowo-krzewiaste wrzosu pospolitego Calluna vulgaris, bagna zwyczajnego Ledum
palustre i sosny pospolitej Pinus sylvestris oraz kępiastą molinię modrą Molinia caeruleae,
rozwinęły się w rozproszeniu wśród terenów leśnych na zmeliorowanych, niekiedy trwale,
torfowiskach. Dokonywano przekopania rowami o głębokości do 1 m, a często także rowy
odwadniające wykonywano wokół całości torfowiska i promieniście do niżej położonych
części lasów lub aż do przydrożnych rowów. Tak osuszone płaty torfowiskowe obsadzano w
rzędach sosną pospolitą Pinus sylvestris, a niekiedy świerkiem pospolitym Picea abies.
Większość takich płatów została nieodwracalnie odwodniona, nieliczne poddały się
spontanicznej regeneracji, polegającej na ponownym zawodnieniu i rozroście masy torfowej.
Sytuacja taka ma miejsce między innymi w sytuacji zamulenia lub zarośnięcia rowów
odwadniających co dodatkowo potęgują intensywnie rosnące torfowce Sphagnum sp.
Regeneracyjne
fitosocjologicznymi
i
umiarkowanie
identyfikatorami
przekształcone
siedliska
płaty
„naturowego”
torfowiskowe
Torfowiska
są
wysokie
zdegradowane, zdolne do naturalnej i stymulowanej regeneracji, o kodzie 7120 (Herbichowa
2004b).
Zespoły i zbiorowiska ze związku Sphagnion magellanici stanowią identyfikatory
fitosocjologiczne priorytetowego siedliska „naturowego” o kodzie 7110 Torfowiska wysokie
z roślinnością torfotwórczą (żywe) (Herbichowa, Potocka 2004).
Nieleśne torfowiska wysokie z dominacją torfowców Sphagnum sp. oraz dużym
udziałem żurawiny błotnej Oxycoccus palustris, rozwinęły się w śródleśnych obniżeniach
międzywydmowych, zwykle na niewielkich powierzchniach, zarówno w północno-wschodniej
jak i w południowej części gminy. W najsilniej uwodnionych płatach pojawia się czermień
błotna Calla palustris oraz rosiczka pośrednia Drosera intermedia i rosiczka okrągłolistna
Drosera rotundifolia.
W płatach poddawanych umiarkowanej antropopresji, na przykład próbom wypasu
brzeżnych partii torfowisk oraz w niektórych płatach regeneracyjnych, rozwija się zbiorowisko
bezkępkowego torfowiska ze znacznym udziałem wełnianki pochwowatej Eriophorum
vaginatum. Jest to mniej cenna i dość rozpowszechniona postać, niejednokrotnie stanowiąca
element wewnętrznej dynamiki rozległych ekosystemów torfowiskowych.
Leśne torfowiska wysokie z niskimi drzewami sosny pospolitej Pinus sylvestris oraz,
miejscami masowym, udziałem bagna zwyczajnego Ledum palustre, rozwinęły się w wielu
miejscach, wśród obszarów leśnych na całym terenie gminy. Zajmują brzeżne partie
torfowisk nieleśnych lub występują samodzielnie, w silnie uwodnionych drzewostanach
sosnowych, tworząc niejednokrotnie trudną do rozdzielenie, przestrzenną mozaikę z płatami
41
boru bagiennego. Postaci z bagnem zwyczajnym zajmują także płaty wcześniej poddane
degradacji (odwodnione i nasadzone sosną pospolitą), a w ciągu kolejnych lat (15-25 lat)
regenerujące na tyle intensywnie, że ślady działalności degradującej stały się prawie
niezauważalne.
Płaty tłoków – zbiorowisk pośrednich między psiarami a wrzosowiskami, wykształciły
się na niewielkich powierzchniach, zwykle w strefie przejściowej między łąkami a obrzeżami
muraw napiaskowych. Dominuje w nich wrzos zwyczajny Calluna vulgaris ze znacznym
udziałem bliźniczki psiej trawki Nardus stricta i okazjonalnym pojawem fiołka psiego Viola
canina.
Zbiorowiska
z
rzędu
Nardetalia
są
objęte
ochroną
zgodnie
z
aktualnie
obowiązującymi przemisami.
Bogate florystycznie płaty o tym charakterze stanowią identyfikatory fitosocjologiczne
priorytetowego siedliska „naturowego” o kodzie 6230 Bogate florystycznie górskie i niżowe
murawy bliźniczkowe (Perzanowska 2004). Płaty stwierdzone na terenie gminy Jarocin nie
mają takiego charakteru.
Płaty muraw bliźniczkowych, psiar i tłoków, zdominowane przez bliźniczkę psiątrawkę Nardus stricta, występują w różnych częściach terenu opracowania, głównie na skraju
pastwisk, u podnóża zarośli różnego typu, a także w kontakcie z zbiorowiskami borowymi
murawami napiaskowymi. Są to głównie płaty słabo wykształcone. Bogatsze florystycznie
płaty rozwinęły się na bardzo małych powierzchniach w miejscach silniej wyeksploatowanych
pastersko, na płaskich wzniesieniach, często z silnie rozerwanym runem. Obficiej występuje
tam wrzos zwyczajny Calluna vulgaris, knotnik zwisły Pohlia nutans, izgrzyca przyziemna
Sieglingia decumbens, mietlica psia Agrostis canina oraz liczne gatunki porostów, między
innymi z rodzaju Cladonia sp..
Pohlio-Callunetum jest identyfikatorem fitosocjologicznym siedliska „naturowego”
o
kodzie
4030
Suche
wrzosowiska
(Calluno-Genistion,
Pohlio-Callunion,
Calluno-
Arctostaphylion); nie zalicza się tu zespół Sieglingio-Agrostietum (Kujawa-Pawlaczyk 2004).
Ciepłolubne okrajki rozwinęły się w postaci niewielkich płatów, w eksponowanych
fragmentach nasypów drogowych i kolejowych, a także skrajach wyrobisk wyrobiskach
piaskowych.
Zwykle są to płaty dość ubogie, ale zawsze z udziałem rzepiku pospolitego Agrimonia
eupatoria. W lepiej wykształconych fragmentach pojawia się koniczyna pogięta Trifolium
medium, a także inne gatunki umiarkowanie kserofilne, między innymi macierzanka
piaskowa Thymus pulegioides, wilczomlecz sosnka Euphorbia cyparissias i inne.
Zarośla czyżniowe, z udziałem jeżyn Rubus sp. i śliwy tarniny Prunus spinosa,
a także głogów Crataegus sp. i róży dzikiej Rosa canina, stanowią zbiorowisko zastępcze
grądów. W obszarze opracowania, gdzie siedliska grądowe są reprezentowane bardzo
42
skąpo, czyżnie rozwinęły się na bardzo małych powierzchniach w postaci wąskich pasów na
miedzach oraz niekiedy na skrajach leśnych.
Zwykle bardzo gęste i trudne do przebycia zbiorowiska jeżyn Rubus sp. i kruszyny
pospolitej Frangula alnus, o podobnym charakterze do poprzedniego zbiorowiska, jednak
rozwijające się na siedliskach kwaśnych dąbrów i borów mieszanych.
Zarośla takie występują w rozproszeniu w różnych częściach gminy, gdzieniegdzie na
skrajach wilgotnych drzewostanów sosnowych oraz w otoczeniu płatów olesowych.
Zarośla krzewinkowe z wrzosem pospolitym Calluna vulgaris i żarnowcem miotlastym
Sarothamnus scoparius, rozwijające się w ubogiej postaci u podnóża lasów sosnowych,
wśród poręb i nasadzeń, a także na odsłonięciach wzdłuż dróg leśnych w różnych częściach
gminy. Zbiorowisko to występuje w subkontynentalnej części Europy w uboższej postaci
zespołu opisanego z jej zachodu.
Jest to inicjalne zbiorowisko regeneracyjne na porzuconych mokrych łąkach,
rozwijające się niewielkimi płatami w różnych częściach terenu opracowania. Dominuje
w nim wierzba purpurowa Salix purpurea, a runo tworzone jest głównie przez gatunki łąkowe
i nitrofilnych okrajków
Zespoły te są fitosocjologicznymi identyfikatorami siedlisk „naturowych” o kodzie
91E0 - Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Borysiak, Pawlaczyk 2004).
Łęgi ze związku Salicion albae rozwinęły się głównie na brzegach Bukowej i Gilówki
oraz miejscami na brzegach innych cieków, w tym większych rowów melioracyjnych.
Młodsze płaty w postaciach inicjalnych, jako Salicetum triandro-viminalis, rozwinęły się
w miejscach gdzie wcześniej zniszczone łęgi podlegają regeneracji. Dojrzałe postaci,
natomiast, z dominacją wierzby białej Salix alba i kruchej Salix fragilis - Salicetum albofragilis, tworzą się sporadycznie i ograniczone są do kęp skupionych wokół starszych,
dużych drzew. Ogólny udział łęgów tego typu jest na terenie opracowania niewielki; stanowią
one rozproszone płaty wśród dominujących nad ciekami łęgów olszowych.
Zbiorowiska te tworzą wraz ze zbiorowiskami łąkowymi i ziołoroślowymi, złożoną
mozaikę siedlisk nadrzecznych o dużej wartości przyrodniczej, zarówno ze względu na
bogactwo gatunkowe organizmów zamieszkujących je, jak również z powodu ogólnej
rzadkości dobrze wykształconych zbiorowisk łęgowych.
Możliwość zachowania zbiorowisk łegowych, tego typu i innych, jest uzależniona od
powstrzymania się od prac melioracyjnych na terenach zalewowych oraz od dalszej regulacji
brzegów i koryt rzek terenu opracowania.
Zbiorowiska olesowe z wierzbą pięciopręcikową Salix pentandra i szarą Salix cinerea
oraz z olszą czarną Alnus glutinosa (w wariancie bez porzeczki czarnej) tworzą leśnozaroślowe otoczenie lokalnych zabagnień, rozlewisk cieków (w tym rowów melioracyjnych)
w różnych częściach terenu ale także stawów o pochodzeniu w pełni antropogenicznym.
43
Siedliska takie rozwijają się także miejscami w otoczeniu torfowisk i borów bagiennych oraz
na podmokłych brzegach Bukowej.
W większości płatów struktura kępkowo-dolinkowa jest bardzo wyraźna i w związku
z tym warstwa podszytu i runa jest zróżnicowana na fację związaną z trwałym zabagnieniem
dolinek oraz z wyniesieniami kępek wokół pni.
Płaty olesowe uzależnione są od okresowego stagnowania wód powierzchniowych
i ogólnego, całorocznego i wysokiego uwilgotnienia podłoża, w związku z tym ich ochrona
wymaga zapewnienia niezmiennych warunków hydrologicznych.
Zbiorowiska olesowe rozwijające się na zabagnionych brzegach stawów oraz
miejscami na podmokłych brzegach cieków wodnych, w tym rowów melioracyjnych,
pozostają w złożonej mozaice zbiorowisk nadrzecznych - łęgów, olesów asocjacji
o przejściowym charakterze, szuwarów oraz innych zbiorowisk higro- i hydrofilnych.
W związku z powyższym należy je traktować jako siedliska „parasolowe”, których ochrona
pozwala na jednoczesną ochronę innych, skojarzonych przestrzennie siedlisk.
Olsy są objęte ochroną zgodnie z aktualnie obowiązującymi przepisami.
Nasadzane monokultury sosny pospolitej Pinus sylvestris, z ubogim podszytem
i runem, porastają znaczne powierzchnie leśne w różnych częściach gminy. W niektórych
miejscach nasadzane, niskowiekowe sośniny znajdują się na poletkach porolnych,
spontanicznie lub celowo zalesianych, a także na niedawno zmeliorowanych torfowiskach
wysokich.
Roślinność zielna jest reprezentowana wyłącznie przez gatunki nitrofilnych okrajków
lub siedlisk ruderalnych, brak natomiast gatunków związanych z siedliskami borowymi.
Niewielkie powierzchnie nieużytkowanych łąk na skrajach drzewostanów sosnowych
objęte są luźnymi zaroślami sosnowymi i sosnowo-osikowymi z sosną pospolitą Pinus
sylvestris, topolą osiką Populus tremula i brzozą brodawkowatą Betula pendula. Asocjacje
takie są skutkiem postępującej sukcesji naturalnej, prowadzącej do zbiorowisk o charakterze
borowym.
Nasadzenia świerkowe Picea abies pojawiają się niezbyt często, jako element
nasadzeń na, silnie odwodnionych w efekcie melioracji, danych torfowiskach wysokich
Śródlądowy bór suchy, stanowi jeden z częstszych zespołów borowych z dominacją
sosny pospolitej Pinus sylvestris. Rozwinął się na terenach leśnych całej gminy, ale
najobficiej w części środkowej i północnej oraz północno-wschodniej.
Drzewostan jest dość luźny i często stosunkowo niski, podszyt dość ubogi a runo
utworzone przeważnie z różnych gatunków chrobotków Cladonia sp. Należą tu także
niskowiekowe płaty, częściowo pochodzące z nasadzenia ale z zachowaną strukturą
i składem gatunkowym runa. Płaty takie zajmują położenia suchsze, na wydmach o głębokim
zwierciadle wód gruntowych.
44
Cladonio-Pinetum jest fitosocjologicznym identyfikatorem siedliska „naturowego”
o kodzie 91T0 Śródlądowy bór chrobotkowy (Danielewicz, Pawlaczyk 2004).
Suboceaniczny bór świeży w wyraźnie zubożałej postaci, wykształcił się w postaci
niewielkich płatów w rozproszeniu wśród innych zespołów i zbiorowisk borowych na terenach
leśnych całej gminy.
Całkowitym dominantem drzewostanu jest sosna pospolita Pinus sylvestris, w runie
występują, między innymi, gatunki wyróżniające zespołu – mchy: bielistka siwa Leucobryum
glaucum i rokiet cyprysowaty Hypnum cupressiforme.
Śródlądowy bór wilgotny, na terenie gminy jest dość częstym zbiorowiskiem,
występującym w otoczeniu płatów boru bagiennego oraz leśnych i nieleśnych torfowisk
wysokich.
Drzewostan zdominowany jest przez sosnę pospolitą Pinus sylvestris, a w warstwie
niższej towarzyszy mu zwykle brzoza omszona Betula pubescens. W runie dość obficie
występuje molinia modra Molinia caerulea ze stałym ale niezbyt obfitym towarzyszeniem
płonnika zwyczajnego Polytrichum commune.
Kontynentalny bór mieszany występuje niezbyt często i zajmuje na terenie gminy
Jarocin siedliska świeże i wilgotne, w różnych układach ekologicznych, często w sąsiedztwie
cieków wodnych, płatów olesowych bądź łęgowych.
Drzewostan buduje sosna pospolita Pinus sylvestris wraz z dębem szypułkowym
Quercus robur a towarzyszy im brzoza brodawkowata Betula pendula oraz topola osika
Populus tremula. Lokalnie pojawiają się chronione kruszyna pospolita Frangula alnus
i konwalia majowa Convallaria majalis. W runie przeważają gatunki borowe z rzędu VaccinioPiceetalia ale pojawiają się również gatunki przechodzące z klasy Querco-Fagetea.
Sosnowy bór bagienny rozwinął się na terenie gminy w postaci płatów
o zróżnicowanej wielkości, uzależnionej od ukształtowania podłoża, zajmuje, bowiem
bezodpływowe zagłębienia oraz bliskie otoczenie torfowisk wysokich ze stojącą wodą.
Zbiorowisko to charakteryzuje się słabo rosnącą sosną pospolitą Pinus sylvestris,
tworzącą warstwę niskich drzew i skąpy podszyt. Runo zdominowane jest przez torfowce
Sphagnum sp., tworzące tu silnie uwodnioną, luźną masę o miąższości przekraczającej
niekiedy 0,8m. Obficie występuje borówka bagienna Vaccinium uliginosum, pojawia się także
bagno zwyczajne Ledum palustre. Miejscami pojawia się molinia modra Molinia caerulea,
przez co widoczne są nawiązania do Molinio-Pinetum, jednak płaty boru bagiennego są
wyraźnie silniej, trwale uwodnione.
Vaccinio
uliginosi-Pinetum
jest
identyfikatorem
fitosocjologicznym
siedliska
„naturowego” o kodzie 91D0 Bory i lasy bagienne (Herbichowa, Potocka, Kwiatkowski 2004).
Różne postaci regeneracyjne i degeneracyjne łęgów ze związku Alno-Ulmion
rozwinęły się w różnych częściach terenu głównie nad Bukową i Gilówką oraz nad innymi
45
niewielkimi ciekami, w tym nad rowami melioracyjnym, w różnych częściach gminy. We
wszystkich płatach dominuje w drzewostanie oraz w podszycie olsza czarna Alnus glutinosa,
runo natomiast tworzone jest przez nitrofilne ziołorośla, rozwijające się tu w układach
kompleksowych. Większość płatów ma charakter wąskich pasów wzdłuż brzegu, dlatego też
obficie występuje tu roślinność „welonowa”. Znaczący jest tu również udział gatunków
kenofitycznych, między innymi niecierpka balsamicznego Impatiens glandulifera czy
dziczejącej winorośli właściwej Vitis vinifera.
Niżowy łęg jesionowo-olszowy jest najpospolitszym zbiorowiskiem łęgowym, zarówno
w skali kraju jak i na terenie gminy Jarocin. Zajmuje siedliska przejściowe między olsami
i typowymi łęgami, mając tendencję do umiarkowanego zabagnienia, dlatego też często
powstają liczne płaty pośrednie, a także mozaikowate układy olsowo-łęgowe. Zbiorowisko to
stwierdzono wzdłuż Bukowej i Gilówki oraz niekiedy nad drobniejszymi ciekami.
W drzewostanie zinwentaryzowanych płatów panuje olsza czarna Alnus glutinosa
z udziałem jesionu wyniosłego Fraxinus excelsior, a w runie dominują gatunki nitrofilnych
ziołorośli.
Łęg jesionowo-olszowy jest identyfikatorem siedliska „naturowego” z grupy łęgów
o kodzie 91E0 - Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Borysiak, Pawlaczyk 2004).
Ochrona tych płatów wymaga utrzymania dotychczasowych warunków wodnych oraz
powstrzymania się od prac regulacyjnych brzegów cieków wodnych.
Niewielkie płaty porzuconych łąk zajęte zostało przez spontaniczne lub celowe
zadrzewienia z brzozą brodawkowatą Betula pendula. Towarzyszy jej czasem sosna
pospolita Pinus sylvestris oraz topola osika Populus tremula. Zarośla tego typu występują
także na obrzeżach zbiorowisk leśnych.
Płaty zdominowane przez barwinek pospolity Vinca minor stwierdzono w otoczeniu
przydrożnego krzyża i na skraju pobliskich zarośli w Madejach na zachodnim skraju terenu
gminy. Współwystępowały tu gatunki nitrofilnych okrajków i przydroży, na przykład pokrzywa
zwyczajna Urtica dioica, perz rozłogowy Elymus repens czy powój polny Convolvulus
arvensis.
Obrazu roślinności dopełniają zadrzewienia przydrożne wraz z towarzyszącą im
roślinnością nitrofilnych okrajków i przydroży.
Gatunki objęte ochroną prawną w Polsce (*) oraz będące przedmiotem
zainteresowania Wspólnoty (!)
Bezkręgowce
*Tygrzyk paskowany Argyope bruennichi – stwierdzony na kilkunastu stanowiskach na
wilgotnych i świeżych łąkach oraz w szuwarach w różnych częściach gminy.
Gatunek nie jest zagrożony pod warunkiem utrzymania siedlisk łąk świeżych.
46
!Czerwończyk nieparek Lycaena dispar (kod: 1060) – gatunek zajmujący rozproszone
stanowiska w całym kraju i rozprzestrzeniający się na nowe stanowiska (Buszko 2004).
Znajduje się na Polskiej Czerwonej Liście z kategorią LC (Buszko, Nowacki 2002).
W obszarze opracowania stwierdzony często na wilgotnych i podmokłych łąkach na terenie
całej gminy, szczególnie w części wschodniej i północnej.
Gatunek nie zagrożony pod warunkiem utrzymania siedlisk łąk świeżych i wilgotnych.
*Szlaczkoń torfowiec Colias palaeno – gatunek występujący w Polsce w rozproszeniu,
częściej na północy kraju. Na terenie gminy Jarocin stwierdzony na torfowiskach w Majdanie
Golczańskim oraz na południe od Nalep.
Ochrona
gatunku
wymaga
zachowania
jego
siedlisk,
zwłaszcza
poprzez
powstrzymanie melioracji i zalesiania torfowisk wysokich.
!*Modraszek telejus Maculinea teleius (kod: 1059) – pojedyncze wystąpienia gatunku
stwierdzono na łąkach w zachodniej, północnej i południowo-wschodniej części gminy.
Ochrona gatunku wymaga zachowania jego siedlisk - łąk świeżych i wilgotnych.
!*Modraszek nausitous Maculinea nausithous (kod: 1061) – stwierdzony tylko
w południowo-wschodniej części gminy.
Gatunek niezagrożony pod warunkiem utrzymania siedlisk łąk świeżych i wilgotnych.
*Biegacze Carabus sp. – (inne gatunki niż Carabus variolosus) – licznie w różnych
częściach terenu opracowania i na różnych siedliskach, takich jak zarośla łęgowe, bory
sosnowe, łąki świeże i torfowiska a także otoczenie zabudowań.
*Biegacz fioletowy Carabus violaceus – licznie w łęgach nad Bukową.
*Biegacz gajowy Carabus nemoralis – często i licznie w łęgach nad Bukową, sadach
i ogrodach.
*Biegacz granulowany Carabus granulatus – dość często na wilgotnych łąkach
w północnej części gminy oraz w łęgach nad Bukową.
*Biegacz ogrodowy Carabus hortensis – dość często w łęgach nad Bukową, rzadziej
w borach.
*Biegacz zielonozłoty Carabus auronitens – pospolicie w lasach różnego typu na terenie
całej gminy.
*Biegacz zwężony Carabus convexus – dość często na odłogach i piaszczyskach, rzadziej
na skrajach leśnych.
*Biegacz wręgaty Carabus cancellatus – niezbyt częsty na terenach uprawnych w różnych
częściach gminy.
Powyższe gatunki biegaczy nie są zagrożone (Watała 1995) pod warunkiem
utrzymania mozaiki zajmowanych przez nie siedlisk łąkowych i zaroślowych.
47
*Paź królowej Papilio machaon – gatunek przywiązany do nasłonecznionych zboczy
i wzgórz (Buszko, Masłowski 1997) stwierdzony na łąkach w południowej części gminy,
w Szyperkach.
Gatunek niezagrożony pod warunkiem utrzymania siedlisk łąk świeżych.
*Mieniak struźnik Apatura ilia – pojedyncze osobniki obserwowane wśród łęgów nad
Bukową.
Gatunek niezagrożony pod warunkiem utrzymania siedlisk łęgowych.
*Trzmiele Bombus sp. – licznie na łąkach oraz wśród upraw z szerokimi miedzami i na
odłogach w różnych częściach terenu. Najczęściej spotykano pospolite gatunki, takie jak
trzmiel kamiennik B. lapidarius, trzmiel ogrodowy B. hortorum, trzmiel ziemny
B. terrestris oraz trzmiel rudy B. pascuorum.
Gatunki niezagrożone pod warunkiem utrzymania mozaiki siedlisk łąkowych i upraw.
*Ślimak winniczek Helix pomatia – pospolicie w wilgotnych zaroślach i ziołoroślach na
całym terenie opracowania.
Gatunek niezagrożony pod warunkiem utrzymania odpowiednich siedlisk zaroślowych
i okrajkowych.
Kręgowce
*!Głowacz białopłetwy Cottus gobio (kod: 1163) - mała ryba o przydennym trybie życia.
Zamieszkuje rzeki pogórzy, a także niżu jednak wybiera tam zimne potok z dobrze
natlenioną wodą, preferuje wody płytkie o kamienisto-żwirowym dnie.
Obserwowany w wodach Bukowej, koło miejscowości Nalepy w północno-wschodniej
części gminy.
*!Różanka Rhodeus sericeus (kod: 1134) – występuje wyłącznie wraz małżami z rodzaju
szczeżuja Anodonta i skójka Unio w wódach stojących i wolno płynących, zwłaszcza
o mulistym dnie z roślinnością zanurzoną.
Obecność tego gatunku stwierdzono w wodach Bukowej w okolicy miejscowości
Nalepy i Szwedy.
Zagrożeniem dla populacji są wszelkie ingerencje w środowisko prowadzące do
wyginięcia małży z rodziny skójkowatych mających udział w rozrodzie tego gatunku,
zwłaszcza zanieczyszczenie wody, a także melioracje i prostowanie koryt rzecznych.
*!Piskorz Misgurnus fossilis (kod: 1145) - w Polsce rozprzestrzeniony na całym obszarze
kraju, z wyjątkiem terenów górskich, gdzie brakuje dla niego odpowiednich siedlisk. Piskorz
występuje zarówno w wodach stojące jak i w wolno płynących, w tym w małych zbiornikach
o mulistym dnie, w starorzeczach, kanałach i rowach melioracyjnych.
Na terenie gminy występuje w niewielkich, silnie zarośniętych starorzeczach Bukowej
w miejscowości Szwedy, w zachodniej części gminy, a także w uchodzących do Gilówki
48
rowach melioracyjnych przebiegających wśród łąk, także tych częściowo wysychających
i odznaczających się okresowym deficytem tlenowym.
Zagrożenie dla piskorza stanowi obniżanie się poziomu wód gruntowych, osuszanie
terenów podmokłych, regulacja rzek i likwidacja starorzeczy oraz zanieczyszczenie wód.
*!Koza Cobitis taenia (kod: 1149) – występuje zarówno w rzekach jak i w jeziorach o dnie
piaszczystym lub mulisto-piaszczystym i o spokojnym nurcie, prowadzi przydenny tryb życia.
Występowanie tego gatunku stwierdzono w wodach Bukowej w miejscowości Szwedy
oraz w Gilówce przy zachodniej granicy gminy.
Zagrożenia dla egzystencji tego gatunku to zanieczyszczenia wód i regulacje rzek.
*!Minóg strumieniowy Lampetra planeri (kod: 1096) – występuje przeważnie w wyżynnych
i podgórskich potokach o żwirowato-piaszczystym dnie, spotykany jest także w nizinnych
ciekach, jeśli posiadają odpowiednio silny prąd i piaszczyste dno. Minóg strumieniowy
przemieszcza się sporadycznie na niewielkie odległości i tylko w związku z tarłem.
Młodociane postaci minoga strumieniowego stwierdzono w miejscowości Nalepy.
Jego występowanie również na pozostałych odcinkach Bukowej oraz w Gilówce, ze względu
na obecność odpowiednich siedlisk wydaje się bardzo prawdopodobne.
Zagrożeniem dla tego gatunku są zanieczyszczenia wód, regulacje koryta oraz
budowa obiektów hydrotechnicznych powodujących zakłócenie drożności cieków wodnych.
*Śliz pospolity Barbatula barbatula - w Polsce pospolity w rzekach górskich. W rzekach
nizinnych oraz w wodach stojących rzadszy. Żyje przy dnie, ukryty wśród kamieni, korzeni
i pod nawisami brzegowymi. Jest dość odporny na zanieczyszczenie wody (Brylińska 2005).
Na badanym terenie występuje nielicznie w wodach Bukowej w miejscowości
Szwedy.
*!Kumak nizinny Bombina bombina (kod: 1188) – gatunek niżowy, wciąż dość liczny,
jednak zmniejszający liczebność wskutek utraty siedlisk (Szymura 2003), wymieniany
w polskiej Czerwonej Liście Zwierząt z kategorią DD (Głowaciński 2002). Pojedyncze
osobniki obserwowano w starorzeczu i w rozlewiskach Bukowej w Szwedach oraz
w zbiornikach kompleksu olesowego w Domostawie.
Podstawowe znaczenie dla zachowania tego gatunku ma utrzymanie niewielkich
zbiorników wodnych, bagnistych rozlewisk rzecznych. Zagrażają mu także melioracje
odwadniające i chemizacja środowiska.
*Traszka zwyczajna Triturus vulgaris – stwierdzona na kilku stanowiskach w niewielkich
stawach oraz w rowach melioracyjnych w różnych częściach gminy.
Gatunek zagrożony zanikaniem odpowiednich dla niego siedlisk. Konieczne
zachowanie niewielkich zbiorników wodnych, jako miejsc rozrodu (Rafiński 2003).
49
*Ropucha szara Bufo bufo – stwierdzona na licznych stanowiskach w płytkich zbiornikach
wodnych, rowach melioracyjnych i przydrożnych oraz w zaroślach i ziołoroślach na całym
terenie gminy.
Gatunek niezagrożony pod warunkiem zachowania odpowiednich dla niej siedlisk
(Głowaciński 2003a).
*Ropucha zielona Bufo viridis – stwierdzona w ziołoroślach łąkowych we wschodniej
i północnej części gminy.
Gatunek niezagrożony pod warunkiem zachowania odpowiednich dla niej siedlisk
(Profus 2003a).
*Rzekotka drzewna Hyla arborea – stwierdzana często na rozproszonych stanowiskach
w obrębie lasów łęgowych i olesów.
Gatunek niezagrożony pod warunkiem zachowania odpowiednich dla niej siedlisk
(Profus 2003b).
*Żaba śmieszka Rana ridibunda – chroniona od dnia 1 marca do dnia 31 maja stwierdzana
nielicznie w zbiornikach śródpolnych w różnych częściach gminy.
Gatunek niezagrożony pod warunkiem zachowania odpowiednich dla niej siedlisk
(Rybacki 2003).
*Żaba trawna Rana temporaria – bardzo liczna na łąkach i w szuwarach na całym terenie
opracowania.
Gatunek pospolity i niezagrożony (Głowaciński 2003b).
*Padalec zwyczajny Anguis fragilis – pojedyncze osobniki stwierdzane na łąkach
w południowej części gminy w miejscowościach Szyperki oraz Majdan Golczański.
Gatunek niezagrożony pod warunkiem zachowania odpowiednich dla niego siedlisk
(Sura 2003c).
*Jaszczurka zwinka Lacerta agi lis – licznie na całym terenie na przydrożach oraz
zboczach i nasypach różnego rodzaju.
Gatunek pospolity i niezagrożony (Sura 2003a).
*Jaszczurka żyworodna Lacerta vivipara – nielicznie na skrajach łęgów nad Bukową
i Gilówką oraz w otoczeniu borów bagiennych na północny-wschód od Jarocina.
Gatunek pospolity i niezagrożony pod warunkiem zachowania odpowiednich dla
niego siedlisk (Sura 2003b).
*Zaskroniec zwyczajny Natrix natrix – nielicznie nad ciekami na całym terenie a także
w pobliżu starorzeczy i innych zbiorników wodnych.
Gatunek niezagrożony pod warunkiem zachowania odpowiednich dla niego siedlisk
(Sura, Zamachowski 2003a).
50
*Żmija zygzakowata Vipera berus – pojedynczy osobnik stwierdzony na wilgotnych łąkach
w Załomach Majdańskich; martwy osobnik znaleziony został na poboczu drogi krajowej nr 19
w Katach.
Ochrona gatunku wymaga zachowania jego siedlisk – torfowisk, podmokłych łąk
i niewielkich zbiorników wodnych (Sura, Zamachowski 2003b).
*Nocek duży Myotis myotis – pojedyncze osobniki obserwowano podczas żerowania na
skraju lasu, w pobliżu starych zabudowań gospodarskich w Nalepach.
Podstawowe zagrożenie stanowią remonty strychów nieuwzględniające obecności
nietoperzy,
głównie
poprzez
zamurowywanie
otworów
wlotowych
(Sachanowicz,
Ciechanowski 2008).
*Nocek rudy Myotis daubentonii – obserwowany podczas żerowania nad Bukową
w Szwedach oraz w Nalepach, w pobliżu mostu gdzie brzeg rzeki jest odsłonięty, a także
w szczelinach konstrukcyjnych mostu.
Zagrożenie dla nocka rudego stanowi przede wszystkim wycinka starych,
dziuplastych drzew i likwidacja szczelin podczas remontu starych mostów (Sachanowicz,
Ciechanowski 2008).
*Mroczek późny Eptesicus serotinus – obserwowano wielokrotnie podczas żerowania
w otoczeniu zabudowy zagrodowej oraz nad łąkami w pobliżu skrajów leśnych w Golcach i
Mostkach, we wschodniej części gminy.
Podstawowe zagrożenie stanowią remonty strychów nieuwzględniające obecności
nietoperzy, głównie poprzez zamurowywanie otworów wlotowych oraz stosowanie
szkodliwych środków konserwacyjnych do drewna (Sachanowicz, Ciechanowski 2008).
*Karlik malutki Pipistrellus pygmaeus – gatunek podawany z Lasów Janowskich, silnie
synantropijny dlatego jego występowanie należy uznać za bardzo prawdopodobne.
Podstawowe
zagrożenie
stanowią
remonty
strychów
przeprowadzane
w nieodpowiednim terminie (Sachanowicz, Ciechanowski 2008).
*Borowiec wielki Nyctalus noctula – obserwowano pojedynczego osobnika podczas
żerowania przy oświetleniu nocnym w pobliżu terenów rekreacyjnych w Jarocinie.
Gatunek pospolity i niezagrożony, sprzyja mu pozostawianie starych, dziuplastych
drzew (Sachanowicz, Ciechanowski 2008).
*Gacek brunatny Plecotus auritus – obserwowany w drzewostanach sosnowych,
częściowo pochodzących z nasadzania, na północ od Majdanu Golczańskiego.
Zagraża mu wycinanie starych, dziuplastych drzew oraz remonty starych strychów, w
szczególności stosowanie szkodliwych środków konserwacyjnych do drewna (Sachanowicz,
Ciechanowski 2008).
51
*Gacek szary Plecotus austriacus – synantropijny, nisko latający gatunek, preferujący
tereny mozaiki rolnej; obserwowany w Szyperkach, Jarocinie i Majdanie Golczańskim
podczas żerowania nad łąkami w pobliżu ściany lasu.
Podstawowe
zagrożenie
stanowią
remonty
strychów
przeprowadzane
w nieodpowiednim terminie oraz stosowanie szkodliwych środków konserwacyjnych do
drewna (Sachanowicz, Ciechanowski 2008).
*Jeż wschodnioeuropejski Erinaceus concolor – stwierdzany w rozproszeniu na całym
terenie w zaroślach i sadach.
Gatunek pospolity i niezagrożony.
*Kret europejski Talpa europaea – chroniony z wyjątkiem zamkniętych ogrodów, szkółek
i lotnisk, stwierdzany na różnych siedliskach otwartych, głównie na łąkach świeżych
i niektórych łąkach wilgotnych na całym terenie gminy.
Gatunek pospolity i niezagrożony.
*Ryjówka aksamitna Sorex araneus – dość często stwierdzana na siedliskach otwartych
i zaroślowych w całym terenie. Gatunek pospolity i niezagrożony.
*Wiewiórka ruda Sciurus vulgaris – niezbyt licznie w łęgach nad Bukową i Gilówką oraz
w różnych drzewostanach sosnowych na całym terenie gminy; niekiedy także w pobliżu
zabudowań, zwłaszcza w zaniedbanych sadach. Gatunek pospolity i niezagrożony.
*!Bóbr europejski Castor fiber (kod: 1337) – gatunek siedliskotwórczy, wpływający na
poziom wód gruntowych poprzez budowę żeremi i spiętrzanie wód cieków.
Na terenie gminy stwierdzony tylko w otoczeniu żeremia w Mostach (przysiółek Jeże),
jednak ślady jego żerowania obserwowano w różnych odcinkach Bukowej i Gilówki oraz
niektórych zasobniejszych rowów melioracyjnych.
*!Wydra Lutra lutra (kod: 1355) – gatunek, którego ślady obserwowano w różnych
odcinkach Bukowej, głównie w miejscowości Szwedy oraz w zachodniej części gminy
w wodach Gilówki. Gatunek zwiększa liczebność w całym kraju i wydaje się niezagrożony.
*Łasica Mustella nivalis – pojedyncze osobniki obserwowane na skraju zarośli łęgowych
nad Bukową. Gatunek pospolity i niezagrożony.
*!Wilk Canis lupus – wyraźne tropy wilka stwierdzono w otoczeniu torfowisk leśnych na
północ od Jarocina; być może zostały one zostawione przez samotne osobniki zachodzące
z obszaru Lasów Janowskich.
Ochrona gatunku wymaga zachowania istniejącego areału siedlisk leśnych,
w szczególności tam, gdzie mają one znaczenie, jako korytarze ekologiczne, umożliwiające
wędrówkę osobnikom przemieszczającym się z północy na południe (ze względu na układ
lasów w gminie ciągłość siedliskowa w kierunku wschód-zachód zostaje utrzymana).
Łoś Alces alces – gatunek objęty całoroczną ochroną w oparciu o prawo łowieckie,
wymieniony ze względu na jego znaczenie dla ekosystemów leśnych. Obserwowany wśród
52
zbiorowisk olesowych i starorzeczy Bukowej w Szwedach, w zachodniej części gminy;
wyraźne tropy obserwowano także na torfowiskach na południe od Nalep oraz w Majdanie
Golczańskim.
Rośliny

Częściowo chronione
*Bielistka siwa Leucobryum glaucum – występuje w rozproszeniu w drzewostanach
sosnowych.
Gatunek pospolity i niezagrożony.
*Drabik drzewkowaty Climacium dendroides – w rozproszeniu na łąkach wilgotnych i
podmokłych oraz na skrajach torfowisk otwartych, miejscami licznie.
Gatunek pospolity i niezagrożony pod warunkiem utrzymania wilgotnych siedlisk
łąkowych.
*Fałdownik nastroszony Rhytidiadelphus squarrosus – częsty na wilgotnych i mokrych
siedliskach borowych. Gatunek pospolity i niezagrożony.
*Gajnik lśniący Hylocomium splendens - częsty na różnych siedliskach borowych,
zwłaszcza w otoczeniu torfowisk. Gatunek pospolity i niezagrożony.
*Płonnik pospolity Polytrichum commune – w rozproszeniu na różnych siedliskach
borowych, zwłaszcza w otoczeniu torfowisk. Gatunek pospolity i niezagrożony.
*Próchniczek błotny Aulacomium palustre – gatunek torfowiskowy, występujący
w rozproszeniu, miejscami obficie. Gatunek częsty i niezagrożony pod warunkiem
utrzymania siedlisk torfowiskowych.
*Mokradłoszka zaostrzona Calliergonella cuspidata - gatunek torfowiskowy, występujący
w rozproszeniu, miejscami obficie. Gatunek częsty i niezagrożony pod warunkiem
utrzymania siedlisk torfowiskowych.
*Piórosz pierzasty Ptilium crista-castrensis – rozproszone i dość nieliczne stanowiska na
różnych siedliskach borowych. Gatunek dość częsty i niezagrożony
*Torfowiec kończysty Sphagnum fallax – występuje w obrębie torfowisk, pojawia się
niekiedy na świeżych siedliskach borowych. Gatunek pospolity i niezagrożony.
*Torfowiec nastroszony Sphagnum squarrosum – gatunek torfowiskowy, występujący
masowo, niekiedy także na siedliskach boru bagiennego. Gatunek pospolity i niezagrożony
pod warunkiem utrzymania siedlisk torfowiskowych.
*Bluszcz pospolity Hedera helix – występuje jedynie w łęgach nad Bukową, w zachodnim
skraju gminy, jednak jego lokalna rzadkość wynika z braku odpowiednich siedlisk..Gatunek
pospolity w skali kraju i niezagrożony.
53
*Bobrek trójlistkowy Menyanthes trifoliata – występuje na nielicznych stanowiskach
w obrębie torfowisk. Ochrona gatunku wymaga zachowania siedlisk torfowiskowych
i trzęsawisk.
*Grążel żółty Nuphar lutea – występuje nielicznie w starorzeczach Bukowej w Szwedach,
w zachodnim skraju gminy. Gatunek częsty na niżu (Zając i Zając 2001), któremu jednak
zagraża utrata siedlisk, związana z niszczeniem starorzeczy i innych naturalnych zbiorników
wodnych.
*Kopytnik pospolity Asarum europaeum – występuje jedynie na kilku stanowiskach na
południowo-zachodnim i południowo-wschodnim skraju gminy oraz w łęgach nad Bukową,
jednak jego lokalna rzadkość wynika z braku odpowiednich siedlisk. Gatunek pospolity
w skali kraju i niezagrożony.
*Kalina koralowa Viburnum opulus – pojedyncze skupienia na skraju zarośli łęgowych i
olsów w różnych częściach gminy. Gatunek pospolity i niezagrożony (Zając i Zając 2001).
*Porzeczka czarna Ribes nigra – występuje w rozproszeniu na siedliskach olesowych.
Gatunek pospolity i niezagrożony (Zając i Zając 2001).
*Kruszyna pospolita Frangula alnus – liczne stanowiska w otoczeniu torfowisk, olsów oraz
borów bagiennych. Gatunek pospolity i niezagrożony (Zając i Zając 2001).
*Barwinek pospolity Vinca minor – pojedyncze stanowisko, najprawdopodobniej
antropogeniczne stwierdzono w Szwedach na zachodnim skraju gminy. Gatunek pospolity i
niezagrożony (Zając i Zając 2001).
*Konwalia majowa Convallaria majalis – stwierdzone liczne, ale mało obfite stanowiska na
siedliskach borowych w różnych częściach gminy. Gatunek pospolity i niezagrożony (Zając i
Zając 2001).

Ściśle chronione
# - wymaga ochrony czynnej
*Torfowiec błotny Sphagnum palustre – częsty na siedliskach torfowiskowych i w borach
bagiennych.
Gatunek pospolity i niezagrożony pod warunkiem zachowania jego siedlisk.
*Torfowiec czerwonawy Sphagnum rubellum – częsty na torfowiskach. Gatunek pospolity
i niezagrożony.
*Torfowiec magellański Sphagnum magellanicum – – częsty na torfowiskach. Gatunek
pospolity i niezagrożony pod warunkiem zachowania jego siedlisk.
*Torfowiec postrzępiony Sphagnum fimbriatum – częsty na torfowiskach oraz w borach
bagiennych, a także w rowach melioracyjnych w granicach leśnych. Gatunek pospolity i
niezagrożony pod warunkiem zachowania jego siedlisk.
*Długosz królewski Osmunda regalis – kilka stanowisk na torfowiskach leśnych w
Mostkach-Sokale. Ochrona gatunku wymaga zachowania jego siedlisk.
54
*Widlicz cyprysowaty Diphasiastrum tristachyum – pojedyncze pędy na jednym
stanowisku w obrębie siedlisk borowych w Domostawie.
Gatunek rzadki i wrażliwy na zmiany w swoim otoczeniu.
*Widlicz spłaszczony Diphasiastrum complanatum – kilka stanowisk na siedliskach
borowych w północnej części gminy. Gatunek rzadki (Zając i Zając 2001) i wrażliwy na
zmiany w swoim otoczeniu.
*Widłak jałowcowaty Lycopodium annotinum – pojedyncze stanowiska na siedliskach
borowych w różnych częściach gminy. Gatunek dość częsty (Zając i Zając 2001) ale
wrażliwy na zmiany w swoim otoczeniu.
*Widłak goździsty Lycopodium selago – kilkanaście stanowisk na siedliskach borowych w
różnych częściach gminy. Gatunek dość częsty (Zając i Zając 2001) ale wrażliwy na zmiany
w swoim otoczeniu.
*Widłaczek torfowy Lycopodiella innundata – pojedyncze wystąpienia na torfowiskach.
Gatunek rzadki (Zając i Zając 2001) i wrażliwy na zmiany w swoim otoczeniu.
*Wroniec widlasty Huperzia selago – pojedyncze wystąpienia na siedliskach borowych w
różnych częściach gminy. Gatunek dość częsty (Zając i Zając 2001) ale wrażliwy na zmiany
w swoim otoczeniu.
*#Fiołek mokradłowy Viola stagnina – stwierdzono jedno stanowisko na podmokłych
łąkach w Kutyłach w zachodniej części gminy. Populacja obejmuje kilkanaście osobników
rosnących w wilgotnym obniżeniu. Gatunek rzadki, niżowy, związany głównie z dolinami
rzecznymi (Zając i Zając 2001), zagrożony przez zanikanie odpowiednich dla niego siedlisk –
podmokłych łąk.
*Centuria zwyczajna Centaurium umbellatum (=Centaurium erythrea) – w rozproszeniu
na łąkach świeżych i wilgotnych a rzadziej także na ugorach. Gatunek częsty i niezagrożony
(Zając i Zając 2001).
*Goździk piaskowy Dianthus arenarius – pojedyncze stanowiska na murawach
napiaskowych. Gatunek częsty na niżu i niezagrożony (Zając i Zając 2001).
*Przylaszczka pospolita Hepatica nobilis – pojedyncze stanowiska na siedliskach boru
świeżego. Gatunek pospolity i niezagrożony (Zając i Zając 2001).
*Włosienicznik wodny Batrachium aquatile – pojedyncze wystąpienia w wodach Bukowej
oraz w Gilówce, w zachodnim jej biegu. Gatunek częsty i niezagrożony (Zając i Zając 2001).
*Pływacz zwyczajny Utricularia vulgaris – stwierdzony na jednym stanowisku, w
niewielkim oligotroficznym zbiorniku w dnie wyrobiska piaskowego w Nalepach. Gatunek
częsty i niezagrożony (Zając i Zając 2001).
*Rosiczka okrągłolistna Drosera rotundifolia – gatunek podawany w literaturze
z Szyperek-Mul (stanowisko potwierdzono na torfowiskach na południe od Szyperek) poza
tym stwierdzono go także na dwu kolejnych stanowiskach w otoczeniu Majdanu
55
Golczańskiego oraz na południe od Nalep. Gatunek częsty (Zając i Zając 2001); warunkiem
jego zachowania jest utrzymanie siedlisk torfowiskowych.
*Rosiczka pośrednia Drosera intermedia – niepublikowane informacje (Internet)
o
występowaniu
gatunku
między
Grabą
a
Nalepami
nie
zostały
potwierdzone;
prawdopodobnie chodziło o poprzedni gatunek i jego stanowisko na południe od Nalep.
Występowanie rosiczki pośredniej, biorąc pod uwagę jej krajowy zasięg (Zając i Zając 2001),
nie jest wykluczone, chociaż jest to gatunek rzadki.
*Bagno zwyczajne Ledum palustre – gatunek w literaturze podawany ze stanowisk
w Deputatach i Szyperkach, w rzeczywistości jest znacznie szerzej rozprzestrzeniony na
terenie gminy; występuje wszędzie w otoczeniu torfowisk i borów bagiennych. Gatunek
częsty i niezagrożony (Zając i Zając 2001).
*Bagnica torfowa Scheuchzeria palustris – gatunek w literaturze podawany ze stanowisk
w Szyperkach-Mule (stanowisko prawdopodobnie na torfowiskach na południe od Szyperek),
stwierdzony także na torfowiskach w otoczeniu Majdanu Golczańskiego oraz na południe od
Nalep. Gatunek rzadki (Zając i Zając 2001), jego ochrona wymaga zachowania
odpowiednich siedlisk torfowiskowych.
#*Kosaciec syberyjski Iris sibirica – stwierdzono pojedyncze stanowisko w obrębie
kompleksu łąkowego Obiecanowe. Gatunek niżowy, rzadki (Zając i Zając 2001), jego
ochrona wymaga zachowania siedlisk łąk wilgotnych.
#*Zimowit jesienny Colchicum autumnale – stwierdzony na kilku bliskich stanowiskach na
łąkach między Szyperkami a Zdziarami. Gatunek na niżu dość rzadki (Zając i Zając 2001),
jego ochrona wymaga zachowania siedlisk łąkowych.
*Kruszczyk szerokolistny Epipactis helleborine – pojedyncze wystąpienia na skraju
zarośli łęgowych nad Bukową. Gatunek dość częsty (Zając i Zając 2001) i niezagrożony.
#*Kukułka szerokolistna Dactylorhiza majalis – gatunek posiadający liczne stanowiska w
różnych częściach kraju, nieznacznie ustępujący (Zarzycki i in. 2002). Podawany w
literaturze ze stanowiska w Szyperkach; stwierdzony na kilkunastu stanowiskach w różnych
częściach gminy, zawsze na łąkach wilgotnych i podmokłych (populacje liczą od kilku do
kilkunastu osobników). Gatunek dość częsty szczególnie w południowo-wschodniej części
kraju (Zając i Zając 2001), ze względu na wciąż liczne stanowiska wydaje się niezagrożony,
jednak potencjalnym ryzykiem jest dla niego utrata siedlisk – łąk wilgotnych.
*Listera jajowata Listera ovata – gatunek posiadający liczne stanowiska w różnych
częściach kraju, nieznacznie ustępujący, przy jednoczesnym pojawianiu się nowych
stanowisk (Zarzycki i in. 2002); stwierdzono dwa stanowiska na skraju zarośli łęgowych nad
Bukową. Dość częsty przedstawiciel rodziny storczykowatych Orchidaceae (Zając i Zając
2001), niezagrożony.
56
*Podkolan biały Platanthera bifolia – stwierdzono stanowiska wśród łąk wilgotnych na
południowy-zachód od Szyperek oraz w Szwedach. Gatunek dość częsty szczególnie w
południowo-wschodniej części kraju (Zając i Zając 2001), ze względu na wciąż liczne
stanowiska wydaje się niezagrożony. Ochrona gatunku wymaga zachowania siedlisk
łąkowych.
Grzyby
^ - ochrona częściowa
*^Płucnica islandzka Cetraria islandica – dość liczne stanowiska w borach i rzadziej na
murawach w różnych częściach gminy. Gatunek częsty i niezagrożony.
*^Chrobotek leśny Cladonia arbuscula – liczne stanowiska w płatach borowych w różnych
częściach gminy. Gatunek częsty i niezagrożony.
*^Chrobotek łagodny Cladonia mitis – liczne stanowiska w płatach borowych w różnych
częściach gminy. Gatunek częsty i niezagrożony.
*^Chrobotek reniferowy Cladonia rangiferina – liczne stanowiska w borach i rzadziej na
murawach w różnych częściach gminy. Gatunek częsty i niezagrożony.
Podsumowanie
1. Na terenie gminy Jarocin reprezentowane są liczne rzadkie i chronione siedliska
roślinne. Na podkreślenie zasługuje występowanie fitosocjologicznych identyfikatorów 12
typów siedlisk przyrodniczych, będących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty
(Zalewane muliste brzegi rzek, Ziołorośla górskie i ziołorośla nadrzeczne, Starorzecza
i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne, Ciepłolubne, śródlądowe murawy napiaskowe,
Niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie, Trzęsawiska i torfowiska
przejściowe, Torfowiska wysokie zdegradowane, zdolne do naturalnej i stymulowanej
regeneracji, Torfowiska wysokie z roślinnością torfotwórczą (żywe), Suche wrzosowiska
(Calluno-Genistion,
Pohlio-Callunion,
Calluno-Arctostaphylion),
Łęgi
wierzbowe,
topolowe, olszowe i jesionowe, Śródlądowy bór chrobotkowy, Bory i lasy bagienne).
2. Najwyższą wartość przyrodniczą, z racji ogólnego rozprzestrzenienia, bogactwa
gatunkowego i unikalnego charakteru mają siedliska torfowiskowe, a w dalszej
kolejności bory bagienne, łęgi i kompleksy łąkowe. Ochrona roślinności o takim
charakterze powinna stanowić priorytet w kontekście planowanego zagospodarowania
gospodarczego.
3. Na terenie gminy stwierdzono występowanie lub uznano za wysoce prawdopodobne
występowanie wielu gatunków roślin, grzybów (porostów) i zwierząt objętych w Polsce
ochroną
gatunkową
lub
będących
przedmiotem
zainteresowania
Wspólnoty
(13 gatunków bezkręgowców, 28 gatunki kręgowców, 19 gatunków roślin częściowo
57
chronionych, 26 gatunków roślin ściśle chronionych oraz 4 gatunki grzybów (porostów)
częściowo chronionych.
4. Na kilku stanowiskach stwierdzono występowanie śladów dużych kręgowców, między
innymi wilka i łosia. Biorąc pod uwagę ich występowanie w szerokim otoczeniu gminy
Jarocin oraz rozmieszczenie poza gminą Jarocin korzystnych dla nich siedlisk, można
uznać, że przebiegają tędy ważne lokalnie i regionalnie korytarze ekologiczne.
5. Najważniejsze korytarze ekologiczne na terenie gminy mają przebieg wschód-zachód
i są to:
- rzeka Bukowa wraz z nadrzecznymi siedliskami łęgowymi i ziołoroślowymi,
- kompleksy borowe na linii: Momoty Górne – Katy – Domostawa – Studzieniec,
- kompleksy borowe na linii: Mostki – Golce – Szyperki Mule – Huta Deręgowska.
6. W ciągu ostatnich kilkunastu lat dokonano degradacji siedlisk torfowiskowych na
ogromną skalę. Niekorzystne przekształcenia dotyczą przede wszystkim odwodnienia
rowami melioracyjnymi i nasadzania sosny pospolitej i / lub świerka pospolitego. Część
zdegradowanych torfowisk podlega naturalnym procesom regeneracyjnym, niewielka
część z nich została trwale zdegradowana.
7. Znaczna część dotychczas użytkowanych łąk wilgotnych i świeżych została w ostatnich
latach porzucona z użytkowania i podlega procesom sukcesyjnym, prowadzącym do
luźnych i mało wartościowych przyrodniczo zarośli sosnowych, brzozowych i olszowowierzbowych.
8. Ogólna wartość przyrodnicza gminy jest bardzo wysoka. Wynika ona z jednoczesnego
wysokiego udziału naturalnych siedlisk leśnych i torfowiskowych oraz półnaturalnych
siedlisk łąkowych. Jest to szczególnie istotne w kontekście różnorodności krajobrazowej,
gdyż w otoczeniu dominują zwarte tereny leśne.
Zagrożenia i sposoby przeciwdziałania negatywnym oddziaływaniom na
środowisko
Najważniejsze zagrożenia dla środowiska przyrodniczego:

zaniechanie użytkowania łąk i pastwisk,

przekształcanie łąk i pastwisk w pola uprawne,

melioracje torfowisk (!), łąk wilgotnych i podmokłych oraz borów bagiennych,

zalesianie łąk i nieużytków,

rozkopywanie łąk, zarośli łęgowych i olesowych w celu tworzenia stawów,

zaśmiecanie siedlisk borowych,

nadmierne odmładzanie drzewostanów borowych,

nasadzenia sosny na siedliskach łęgowych,
58

nasadzenia sosny (także świerka) na siedliskach torfowiskowych,

regulacja koryt rzecznych,

osuszanie terenu poprzez jednostronne melioracje odwadniające,

neofityzacja – rozprzestrzenianie się kenofitów – gatunków obcego pochodzenia,

kłusownictwo.
Możliwe sposoby przeciwdziałania negatywnym oddziaływaniom na środowisko:

utrzymanie gospodarowania kośno-pastwiskowego na terenach łąk i pastwisk,

powstrzymanie się od zalesiania sosną pospolitą na terenach niezgodnych
siedliskowo,

powstrzymanie się od regulacji cieków wodnych,

całkowita rezygnacja z jednostronnych melioracji odwadniających zwłaszcza w
obrębie i w otoczeniu torfowisk,

całkowita
rezygnacja
z
gospodarczego
użytkowania
torfowisk
leśnych,
w szczególności rezygnacja z ich przekopywania rowami melioracyjnymi i nasadzania
oraz rezygnacja z wykonywania zrębów zupełnych,

zachowanie niewielkich zbiorników śródpolnych,

zachowanie szczególnej staranności przy realizacji zadań z zakresu gospodarki
odpadami,

podjęcie działań, mających na celu ograniczenie kłusownictwa.

Charakterystyka awifauny
Obszar gminy Jarocin w przeważającej części to tereny leśne, w tym ważny obszar
Natura 2000 „Lasy Janowskie”, odizolowany od głównej ostoi „Lasy Janowskie”, rozciąga się
pomiędzy miejscowościami: Domostawa, Mostki, Nalepy.
Duża ostoja leśna „Lasy Janowskie” z dominującymi borami sosnowymi, sosnowo –
jodłowymi i mieszanymi rozciąga się na północ od granicy gminy Jarocin. Na terenie ostoi
występuje gęsta sieć rzek i strumieni śródleśnych oraz liczne torfowiska (głównie wysokie).
W przeszłości wiele z nich zostało przekształconych w stawy rybne, które obecnie zajmują
powierzchnię ok. 2000 ha. Znajduje się tu jedna z ostatnich w kraju ostoi głuszca oraz ważne
lęgowisko bączka, bociana czarnego, trzmielojada, bielika, lelka.
Ostoja leży w północnym fragmencie makroregionu Kotlina Sandomierska. Obejmuje
kompleks Lasów Janowskich i Lasów Lipskich. Razem z Puszczą Solską tworzą jeden
z największym obszarów leśnych w Polsce, będący pozostałością rozległej niegdyś puszczy
pokrywającej całą Nizinę Sandomierską.
Lasy porastają piaszczystą równinę sandrową nachyloną w kierunku zachodnim ku
dolinie Wisły i południowo – zachodnim ku dolinie Sanu. Rzeźba terenu jest słabo
59
zróżnicowana. Powierzchnię urozmaicają jedynie formy wydmowe i zatorfione zagłębienia.
Ostoja znajduje się w dorzeczu Wisły. Jej południową granicę stanowi dolina Bukowej,
północną zaś Sanna. Bukowa wpływa do Sanu zbierając po drodze wody licznych dopływów.
Z północy spod krawędzi Roztocza spływają do niej Branew, Rakowa, Czartosowa i Biała.
Doliny tych rzek, a także mniejszych cieków tworzą charakterystyczny system równoległych
względem siebie obniżeń. Rzeki mają niewielki spadek, płyną meandrując, a dna ich dolin
pokrywają łęgi i łąki. Sieć hydrograficzną ostoi uzupełniają liczne tereny podmokłe – bagna i
torfowiska. Zajmują one zagłębienia terenu źródliska cieków. W strefie wododziałowej
między potokami przeważają torfowiska wysokie i przejściowe. Cześć z nich jest porośnięta
lasem, część pozostaje bezleśna i jest zajęta przez mszary. Największe, mające ponad 700
ha torfowiska, to Rakowskie Bagno we wschodniej części ostoi i nieco mniejsze Imielty Ług.
To ostatnie jest torfowiskiem wysokim z karłowatą sosną, wypełnia rozległe obniżenie
międzywydmowe, sąsiadują z nim stawy hodowlane. Część obszarów podmokłych i
fragmenty dolin zamieniono w stawy rybne. Największe ich zespoły znajdują się w części
środkowej ostoi w okolicach Woli Rzeczyckiej, Lipy, Malińca, Jastkowic, w dolinie Sanny oraz
w rezerwacie Lasy Janowskie koło Momotów.
Prawie 80% powierzchni ostoi pokrywają lasy. Na piaszczystej glebie wykształciły się
głównie siedliska borowe. W różnowiekowych drzewostanach dominują bory sosnowe,
sosnowo – jodłowe i mieszane. Podmokłe obniżenia i doliny cieków stanowią siedlisko lasów
łęgowych. Dobrze zachowane płaty tych lasów można spotkać w dolinach większych rzek.
W lasach głównym gatunkiem lasotwórczym jest sosna, w domieszce występują: jodła,
olcha, brzoza, dąb i buk. Lasy Janowskie, podobnie jak pobliskie ostoje cechuje
występowanie obok siebie gatunków o różnych wymaganiach – tu spotykają się zasięgi
gatunków roślin i zwierząt typowych dla gór, relikty borealne, gatunki pontyjskie z ciepłego
południa Europy oraz atlantyckie.
W zachodniej części ostoi znajduje się czynny poligon wojskowy (ok. 12,5 km 2), gdzie
na dużym fragmencie wykształciło się otwarte wrzosowisko, miejscami porośnięte młodą
sosną, brzozą i dębem.
Rozległość kompleksu leśnego, urozmaicenie gatunkowe i strukturalne lasów stanowi
o dobrych warunkach siedliskowych dla licznych gatunków ptaków.
Siedliska i typy użytkowania gruntów w ostoi:

lasy i zadrzewienia – 79%

łąki i pastwiska – 5%

inne tereny rolne – 3%

mokradła – 3%

zbiorniki wodne i cieki – 10%
Formy ochrony przyrody:
60

Rezerwaty przyrody (wszystkie z nich znajdują się poza granicami gminy Jarocin)
 Imielty Ług (737,8 ha)
 Jastkowice (45,7 ha)
 Kacze Błota (186,7 ha)
 Lasy Janowskie (2676,9 ha)
 Łęka (377,4 ha)
 Szklarnia (278,3 ha)

Park krajobrazowy „Lasy Janowskie”
Inne walory przyrodnicze ostoi
W granicach ostoi występuje, co najmniej 17 chronionych siedlisk z Załącznika I Dyrektywy
Siedliskowej, z czego ważniejsze to torfowiska wysokie i przejściowe, bory bagienne oraz
wyżynne bory jodłowe. Oprócz ptaków stwierdzono tu 18 gatunków zwierząt z Załącznika II,
w tym 6 gatunków bezkręgowców (z dużą populacją szlaczkonia torfowca), 3 gatunki
nietoperzy (mopek, nocek duży i nocek Bechsteina) oraz wilka i rysia. W ostoi stwierdzono
występowanie około 800 gatunków roślin naczyniowych. Rośnie tutaj sasanka otwarta na
ostatnich stanowiskach na Lubelszczyźnie, a w okolicy wsi Gielnia zachowało się skupisko
kilkunastu endemicznych modrzewi polskich.
Kluczowe zagrożenia ostoi

gospodarka leśna niezgodna z celami ochrony obszaru – identyfikowanie gospodarki
leśnej, wycinanie starodrzewu, usuwanie z lasu martwego drewna, zagęszczanie
sieci szlaków zrywkowych i dróg leśnych.
Inne ważne zagrożenia w ostoi:

wzrost penetracji terenu przez ludzi;

intensyfikacja gospodarki stawowej – koszenie trzcinowisk, spuszczanie wody
w sezonie lęgowym;

drapieżnictwo lisa, jenota i kuny – zwłaszcza w ostojach głuszca.
Na terenie gminy Jarocin stwierdzono ogółem 113 gatunków ptaków (w ciągu całego
roku).
Gatunki z Załącznika I Dyrektywy Rady 79/409/EWG odnotowane na terenie gminy
to – 14 gatunków uznanych za lęgowe i prawdopodobnie lęgowe oraz ze statutem, jako
możliwe, że gniazdują: bocian biały, bocian czarny, błotniak stawowy, orlik krzykliwy,
derkacz, lelek, zimorodek, kraska, dzięcioł czarny, dzięcioł średni, lerka, świergotek polny,
gąsiorek, ortolan. Żuraw (15 gatunek) obserwowany był tylko na przelotach.
61
Odnotowano gniazdowanie pewne i prawdopodobne 102 gatunków ptaków. Dalsze 9
gatunków uznane zostało za możliwie gniazdujące. Dwa gatunki, czaplę siwą i żurawia,
uznano za przelotne. Ogółem gatunków o statusie, jako pojawiające się przelotne wykazano
67 gatunków. Ponadto 38 gatunków uznano za zimujące na terenie gminy.
Ostoja jest miejscem występowania dwóch gatunków zagrożonych wyginięciem
w skali globalnej. Są to kraska (4 – 5 par w 2009 – 2010r.) i derkacz (30 – 40 par w 2010r.).
Zagrożenia dla ptaków na terenie Gminy Jarocin
Spośród zagrożeń zidentyfikowanych w granicach gminy dla ptaków związanych z
Natura 2000 do najważniejszych należą zagrożenia związane z prowadzoną gospodarką
leśną i rolną. Główne zagrożenia wynikające z prowadzonej gospodarki to przede wszystkim
wycinka lasu. Dotyczy to głównie ubytku starych drzew i drzewostanów liściastych oraz
usuwania martwych i zamierających drzew. Zidentyfikowane w Ostoi główne zagrożenia
dotyczące siedlisk leśnych oddziałują negatywnie na obecny stan i warunki egzystencji
awifauny dziuplaków, a w przyszłości dotyczyć mogą rzadszych gatunków dzięciołów, jak
średni i czarny. Ma to również znaczenie dla większości gatunków dziuplaków wtórnych,
zwłaszcza osiągających większe rozmiary.
Zagrożenia dotyczące kraski (Golce, Majdan Golczański) są dwojakiego rodzaju.
Kraska przeprowadza lęgi zazwyczaj w starszych, często obumierających drzewach
(olszowych) z dziuplami wykutymi przez dzięcioły. Takie drzewa są często usuwane, jako
nierokujące
na
przyszłość.
Narażone
na
wycinkę
są
również
młodsze
drzewa
wykorzystywane, jako czatownie. Początkowo kraski przez 1 – 2 lata są jeszcze spotkane,
jednak później ustępują.
Spośród zagrożeń związanych z rolnictwem do bardzo ważnych na omawianym
terenie należą: zmiana sposoby uprawy, melioracje i osuszanie, wypalanie traw.

Zmiany w środowisku
W
rejonie
gminy
Jarocin
panowała
niegdyś
Puszcza
Sandomierska.
Jej
niedostępność potęgowały bagna, mokradła i trzęsawiska. Pracowało tu wiele rudni,
dymarek, węglarek, kuźni, maziarni oraz popielarni a także hut szkła.
Najważniejszymi zmianami, które zaszły na tych terenach w ostatnich wiekach to:

trwałe
wylesienia
zachodniej
i
centralnej
części
gminy,
co
ma
związek
z występowaniem dobrych gleb. Pozostały jedynie zalesienia w północnej i wschodniej
części gminy w terenach o słabej jakości gleb,

powyższe zmiany wprowadziły następne:
62
–
wykształcenie się zbiorowisk półnaturalnych (łąk i pastwisk) oraz synantropijnych
(segetalnych i ruderalnych),
–
zmiany w strukturze drzewostanów w lasach, wskutek wprowadzenia gospodarczego
wykorzystania lasu,
–
postępującą synantropizację szaty roślinnej,
–
zmiany w strukturze ilościowej i jakościowej występujących tu zwierząt – silne
ograniczenie gatunków preferujących ekosystemy leśne, funkcjonowanie licznej
grupy gatunków powiązanych z siedliskami ludzkimi i terenami otwartymi,
–
w
terenach
zabudowy
dominują
procesy
synantropizacji
szaty
roślinnej,
w skutek działalności człowieka, pojawieniem się elementów obcych często
kosmopolitycznych i zanikaniem elementów miejscowych,
Na opisane przekształcenia mają wpływ również innego rodzaju czynniki:
zanieczyszczenia atmosferyczne, zanieczyszczenie wód z rzek i inne dotyczą jednak
większych obszarów niż gmina Jarocin i powodowane głównie przez źródła zlokalizowane
poza jej granicami.

Zasoby przyrodnicze i ich ochrona prawna
Równolegle do północnej granicy gminy Jarocin w odległości od kilkuset metrów do
kilku kilometrów przebiega południowa granica Parku Krajobrazowego „Lasy Janowskie”
zatwierdzona rozporządzeniem Nr 86/06 Wojewody Podkarpackiego z 12.12.2005r.
Park Krajobrazowy „Lasy Janowskie” i północna część gminy Jarocin obejmująca
tereny leśne na północ od Jarocina, zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska
z 12.01.2011r. w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków (Dz.U. z 2011r. nr 25 poz.
113 wraz z Obwieszczeniem Prezesa Rady Ministrów z dnia 22.0.2011r. o sprostowaniu
błędu – zał. nr 2 Dz. U z 2011r. nr 67, poz. 358) został objęty granicami Obszaru Specjalnej
Ochrony Ptaków Natura 2000 PLB „Lasy Janowskie” o kodzie PLB 060005, który został
włączony do Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000.
Obszar „Lasy Janowskie”, to rozległy i zwarty kompleks leśny, stanowiący północnozachodnią część Puszczy Solskiej oraz enklawę „Rozwadów” dla ochrony głuszca. Przeważa
płaski teren, urozmaicony wzniesieniami wydmowymi, lekko nachylony w kierunku
południowo zachodnim, odwadniany przez szereg cieków, z których wiele ma tu obszary
źródliskowe (rzeki Biała, Branew, Rakowa, Bukowa, Sanna). Obszary bezodpływowe lub
okresowo przepływowe zajęte są przez torfowiska wysokie lub przejściowe, z których część
zamieniono jeszcze w ubiegłym stuleciu na stawy.
Wśród roślinności przeważają zbiorowiska leśne (80%). Przeważają siedliska borowe,
ale dużą część powierzchni zajmują też siedliska lasu liściastego.
63
Występuje tutaj, co najmniej 29 gatunków ptaków z Załącznika I Dyrektywy Rady
Europy 79/4O97EWG, 8 gatunków z Polskiej Czerwonej Księgi.
W
okresie
lęgowym
obszar
zasiedla,
co
najmniej
1%
populacji krajowej
następujących gatunków ptaków: bielik, bocian czarny, głuszec, lelek; w stosunkowo
wysokim zagęszczeniu występują: kania czarna, trzmielojad, orlik krzykliwy, i sóweczka.
W obszarze „Lasy Janowskie” wyznaczono SOOS – „Uroczyska Lasów Janowskich”
kod PLH060031. Uroczyska to zarówno zbiorowiska leśne o dużym stopniu naturalności ze
starym drzewostanem, jak też cenne ekosystemy nieleśne. Niewielki ich fragment znajduje
się na terenie gminy Jarocin (północno – zachodni fragment doliny Bukowej).

Walory krajobrazowe i ich ochrona prawna
Cała gmina Jarocin leży w obrębie Otuliny Parku Krajobrazowego „Lasy Janowskie”
utworzonej rozporządzeniem nr 85/05 Wojewody Podkarpackiego z 12.12.2005 dającej jej
status zgodny z ustawą „O ochronie przyrody” przypisywany Obszarom Chronionego
Krajobrazu.
Zgodnie z zapisami zawartymi w Planie Zagospodarowania Przestrzennego
Województwa Podkarpackiego Gmina Jarocin ma się znaleźć w planowanym Zaklikowsko –
Ulanowskim Obszarze Chronionego Krajobrazu z uwagi na występowanie wyróżniających
się krajobrazowo terenów o różnych typach ekosystemów. Obszar chronionego krajobrazu
obejmowałby gminy: Zaklików, Radomyśl, Pysznica, Jarocin, Ulanów i Harasiuki.
Zrealizowanie tych planów nie zmieni zasad gospodarowania w gminie Jarocin
polegających na przestrzeganiu nakazów i zakazów obowiązujących w obszarach
chronionego Krajobrazu.
Zarządzeniem Nr 1 Wojewody Tarnobrzeskiego z dnia 08.02.1988 (Dz. Urz. Woj.
Tarnobrzeskiego Nr 2 z 1988r.) obejmujące ochroną pomnikową:

dąb szypułkowy rosnący na południowym skraju wsi Nalepy na gruncie należących
do Nadleśnictwa Rozwadów.
Na terenie gminy rośnie kilka innych drzew spełniających wymagania dla drzew
pomnikowych, którym zaleca się przyznanie statusu pomników przyrody.
Niektóre tereny z uwagi na związane z nimi rodzaje środowisk przyrodniczych
wykazują ponadprzeciętne walory predysponujące je do objęcia ochroną prawną jak np.
użytek ekologiczny. Takim obszarem jest bagno naturalne znajdujące się w Leśnictwie Katy
o pow. 7,0ha.
64

Jakość środowiska, jego zagrożenia i identyfikacja źródeł tych zagrożeń
Podstawowym dokumentem określającym wymagania dotyczące oceny i zarządzania
jakością powietrza w krajach Unii Europejskiej jest Dyrektywa 96/62/EC z dnia 27.09.1996r.
w sprawie oceny i zarządzania jakością otaczającego powietrza zwana dyrektywą ramową
i dyrektywy pochodne lub ich projekty dotyczące poszczególnych zanieczyszczeń (lub grup
zanieczyszczeń). Dyrektywy określają kryteria jakości powietrza oraz tworzą zasady
i mechanizmy działań mających na celu:

utrzymywanie jakości powietrza na obszarach gdzie jest ona wystarczająca,

planowanie poprawy jakości powietrza na obszarach, gdzie nie spełnia ona
założonych kryteriów.
W Polsce na podstawie przepisów zawartych w ustawy z dnia 27 kwietnia 2001r.
Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2008 r. Nr 25 poz. 150 ze zm.) ochrona powietrza
polega na zapewnieniu jak najlepszej jego jakości, określonej za pomocą poziomów
substancji w powietrzu. Przez poziom substancji w powietrzu rozumiemy stężenie tych
substancji w powietrzu odniesione do ustalonego czasu lub opad substancji w odniesieniu do
ustalonego czasu i powierzchni. Jak najlepszą jakość powietrza mają zapewnić działania na
rzecz utrzymania poziomów substancji w powietrzu poniżej poziomów dopuszczalnych lub co
najmniej na tych poziomach.
Decydujący wpływ, na jakość powietrza na terenach zurbanizowanych mają emisje
z pojazdów samochodowych oraz indywidualnych, komunalnych oraz przemysłowych źródeł
stacjonarnych. Największy wpływ (szczególnie zimą) wywiera energetyczne spalanie paliw.
Można wyodrębnić emitory wysokie, oddziałujące na większe odległości (emitory
punktowe to duże obiekty przemysłowe), oraz emitory niskie, mające wpływ na bezpośrednie
ich sąsiedztwo. Energetyczne spalanie paliw (węgiel, drewno, gaz ziemny, olej opałowy) jest
źródłem emisji podstawowej: dwutlenku węgla, dwutlenku siarki, dwutlenku azotu i pyłu.
Stężenie tych substancji wykazuje zmienność w ciągu roku — rośnie w sezonie grzewczym,
a maleje latem. Poziom stężeń substancji podstawowych w skali kraju wskazuje tendencję
spadkową, oprócz wzrostu emisji dwutlenku azotu, wynikającej z oddziaływania ruchu
samochodowego.
Procesy technologiczne realizowane w zakładach przemysłowych mogą być źródłem
substancji tzw. specyficznych (dioksyny, amoniak, chlorowcopochodne węglowodory,
benzopiren, związki metali ciężkich itp.).
Mając na uwadze konieczność monitorowania jakości powietrza oraz ochrony przed
emisjami, został nałożony ustawowy obowiązek na Wojewódzkich Inspektorów Ochrony
Środowiska, oceny stanu powietrza w obrębie wydzielonych jednostek terytorialnych
zwanych strefami. Do roku 2006, najczęściej strefa pokrywała się z obszarem powiatu lub
65
aglomeracji
powyżej
250
000
mieszkańców.
Gmina
Jarocin
należała
do
strefy
niżańskiej(strefa obejmowała obszar powiatu).
Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 6 marca 2008 r. w sprawie
stref, w których dokonuje się oceny jakości powietrza (Dz. U. Nr 52 poz. 310), gmina Jarocin
znajduje się w strefie tarnobrzesko — leżajskiej, kod strefy PL.18.09.z.05. Strefę tworzą
cztery powiaty: tarnobrzeski, stalowowolski, niżański i leżajski.
Oceny jakości powietrza dokonuje się co roku, na podstawie pomiarów stężeń
w stałych punktach lub pomiarów wskaźnikowych, obliczeń modelowych, obiektywnych
metod szacowania czy metod łączonych. Wyboru określonej metody oceny dokonuje się
w oparciu o informacje o poziomach zanieczyszczeń (górnego i dolnego progu oszacowania)
uzyskane w wyniku przeprowadzenia oceny wstępnej.
Obowiązek prowadzenia oceny w zakresie ochrony zdrowia dotyczy następujących
zanieczyszczeń:

dwutlenku siarki,

dwutlenku azotu,

tlenku węgla,

ozonu,

benzenu,

pyłu zawieszonego PM10,

ołowiu,

kadmu,

niklu,

arsenu,

benzo(a)pirenu,

ozonu.
Do zanieczyszczeń, które należy uwzględniać w ocenie rocznej dokonywanej pod
kątem spełnienia kryteriów związanych z ochroną roślin zalicza się:

dwutlenek siarki,

tlenek azotu,

ozon.
Poszczególne klasy stref decydują o potrzebie podjęcia działań w celu poprawy
jakości powietrza. Dla zanieczyszczeń, dla których określony jest margines tolerancji
obowiązuje trójstopniowa skala klasyfikacji:
Klasa A - poziom zanieczyszczeń nie przekracza poziomu dopuszczalnego — nie ma
wymaganego podejmowania działań,
66
Klasa B - poziom zanieczyszczeń, gdzie chociaż jedna substancja mieści się pomiędzy
poziomem dopuszczalnym, a poziomem dopuszczalnym powiększonym o margines
tolerancji — wymagane jest określenie obszarów przekroczeń wartości dopuszczalnych,
Klasa C - poziom zanieczyszczeń, gdzie chociaż jedna substancja przekracza poziom
dopuszczalny powiększony o margines tolerancji — wymagane jest określenie obszarów
przekroczeń wartości dopuszczalnych oraz wartości dopuszczalnych powiększonych
o margines tolerancji, a także opracowania programu ochrony powietrza (POP).
Dla zanieczyszczeń bez określonego marginesu tolerancji obowiązuje dwustopniowa
klasyfikacja stref:
Klasa A - poziom zanieczyszczeń nie przekracza poziomu dopuszczalnego — nie ma
wymaganego podejmowania działań,
Klasa C - poziom zanieczyszczeń, chociaż jednej substancji przekracza poziom
dopuszczalny powiększony o margines tolerancji — wymagane jest określenie obszarów
przekroczeń wartości dopuszczalnych oraz wartości dopuszczalnych powiększonych
o margines tolerancji oraz opracowania programu ochrony powietrza (POP).
Na terenie gminy Jarocin nie ma stacji monitorującej jakość powierza. Najbliżej
znajduje się automatyczna stacja pomiarowa w Nisku przy ul. Sopockiej, dokonująca
pomiarów automatycznie: S02, NO2, CO, benzenu, manualnie: pyłu zawieszonego PM10,
benzo(a)pirenu, metali ciężkich — As, Cd, Ni, Pb w pyle zawieszonym.
Jakość powietrza atmosferycznego na terenie województwa monitorowana była
w 2008 roku przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Rzeszowie oraz
Wojewódzką Stację Sanitarno-Epidemiologiczną w Rzeszowie. Na podstawie całorocznych
serii pomiarowych ze stacji monitoringowych, danych emisyjnych, wykonane zostało
opracowanie pod nazwą „Ocena jakości powietrza w województwie podkarpackim za rok
2008” przez WIOŚ w Rzeszowie.
Ocena jakości powietrza wykonana za rok 2008, pod kątem ochrony zdrowia,
pozwala na stwierdzenie, że w zakresie: dwutlenku siarki, dwutlenku azotu, tlenku węgla,
benzenu, arsen, kadm, nikiel, ołów w strefie tarnobrzesko - leżajskiej poziom zanieczyszczeń
nie przekracza poziomu dopuszczalnego i pozwalają zakwalifikować do klasy A (dla
poszczególnych substancji). Natomiast w przypadku benzo(a)pirenu, pyłu PM1O, poziom
zanieczyszczeń przekroczył dopuszczalne normy, dlatego też obszar strefy zakwalifikowano
do klasy C. Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska w Rzeszowie zakwalifikował obszar
o wielkości 61 km2 tj. miasto Nisko do opracowania programu ochrony powietrza.
Dla
ozonu
została
utworzona
jedna
strefa
obejmująca
całe
województwo
podkarpackie. Strefę tę zakwalifikowano do klasy A.
67
Dokonano również oceny strefy pod kątem ich kwalifikacji ze względu na ochronę
roślin. Badano poziomy zanieczyszczeń: dwutlenku siarki, tlenków azotu, ozonu; poziom
zanieczyszczeń nie przekracza poziomu dopuszczalnego i pozwala ją zakwalifikować do
klasy A (dla poszczególnych substancji).
Klimat akustyczny
Na klimat akustyczny wpływ posiadają:

hałas przemysłowy

hałas komunikacyjny.
Analizując dane z lat poprzednich można stwierdzić, iż stan zagrożenia hałasem
przemysłowym ulega zmianie, co wiąże się z transformacją gospodarki. W miejsce hałasu
przemysłowego pojawia się coraz częściej zagrożenie hałasem komunalnym (lokale
rozrywkowe w porze nocnej, drobna wytwórczość i usługi, instalacje klimatyzacyjno wentylacyjne z pomieszczeń handlowych, biurowych i usługowych). Emitują one hałas
o niewysokim poziomie i niewielkim zasięgu oddziaływania, często o nieznacznych
przekroczeniach. Są one przyczyną częstych interwencji z uwagi na niewłaściwą lokalizację,
często w zwartej zabudowie, powodującą lokalną uciążliwość akustyczną.
Hałas ze źródeł przemysłowych i komunalnych jest stosunkowo łatwy do
wyeliminowania
(w
przeciwieństwie
do
hałasu
komunikacyjnego),
poprzez
m.in.
modernizację linii technologicznych, wyciszeń i obudów dźwiękochłonnych, wymaga również
zdecydowanie mniejszych nakładów finansowych.
Na terenie gminy Jarocin nie prowadzono badań natężenia hałasu.
Źródłami hałasu przemysłowego na terenie gminy są traki, piły oraz urządzenia
obróbki drewna zlokalizowane w Zakładach Przetwórstwa Drewna.
Poziom natężenia hałasu drogowego zależny jest od:
-
rodzaju i hałaśliwości pojazdów;
-
rodzaju i jakości nawierzchni;
-
ukształtowania terenu, zwartości zabudowy;
-
braku płynności ruchu;
-
natężenia ruchu.
Na badanym terenie uciążliwość związana z komunikacją drogową występuje
w rejonie drogi krajowej nr 19 przebiegającej przez Katy, Zdziary i Domostawę.
W sąsiedztwie dróg powiatowych i lokalnych przebiegających przez teren gminy ze względu
na małe natężenie ruchu nie należy się spodziewać uciążliwości wynikających z natężenie
hałasu.
68
Promieniowania elektromagnetyczne
Źródłem pól elektromagnetycznych na terenie gminy Jarocin są w głównej mierze:
linie elektroenergetyczne wysokiego napięcia 110 kV oraz związane z nimi stacje
elektroenergetyczne, stacje bazowe telefonii komórkowej oraz nadajniki radiowe będące
w dyspozycji policji i straży pożarnej.
Stacje bazowe telefonii komórkowej są obecnie najbardziej rozpowszechnionym
rodzajem obiektów radiokomunikacyjnych. W otoczeniu typowych stacji bazowych telefonii
komórkowych pola elektromagnetyczne o wartościach wyższych od dopuszczalnych
występują nie dalej niż kilkadziesiąt metrów od samych anten i na wysokości ich
zainstalowania.
Na
terenie
gminy
elektromagnetycznym.
Przez
nie
stwierdza
północno
-
się
zachodni
zagrożenia
skraj
gminy
promieniowaniem
przebiega
linia
elektroenergetyczna 110 kV Stalowa Wola - Janów Lubelski. Lokalizacja linii nie koliduje
z zabudową mieszkalną.
Na terenie gminy Jarocin zlokalizowano dwie stacje bazowe telefonii komórkowej.
Jedną w miejscowości Katy, a drugą w miejscowości Zdziary. Zgodnie z przedstawionymi
Ocenami Oddziaływania na Środowisko przekroczenie natężeń dopuszczalnych występuje
w wolnej przestrzeni niedostępnej dla ludzi. Na terenie gminy nie przewiduje się
budownictwa wysokiego, co praktycznie wyklucza zagrożenia.
Lp.
1
2
Lokalizacja stacji
Zarządzający
Stacja bazowa telefonii komórkowej
Polska Telefonia Komórkowa CENTERTEL Sp. z o.o.
w miejscowości Katy
00-900 Warszawa ul. Skierniewicka 10a
Stacja bazowa telefonii komórkowej
Polska Telefonia Komórkowa Operator Sieci T-mobile
w miejscowości Zdziary
02-222 Warszawa Al. Jerozolimskiej 181
Gleby – stan zanieczyszczenia, zagrożenia
Zagrożenia rolniczej przestrzeni produkcyjnej mają charakter ilościowy i jakościowy.
Zagrożenia ilościowe wyrażają się w zmniejszaniu powierzchni użytkowanej rolniczo
w następstwie przejmowania gruntów na cele nierolnicze. Zagrożenia o charakterze
jakościowym wynikające z oddziaływania na grunty rolne zanieczyszczeń powietrza
pochodzących z przemysłu i komunikacji, zanieczyszczeń wód i zanieczyszczeń odpadami.
Wszelkie zmiany w składzie chemicznym oraz w odczynie i warunkach oksydacyjnoredukcyjnych gleby zmieniają jej właściwości biologiczne i ograniczają naturalną funkcję
69
w biosferze. Do czynników degradujących glebę należą:
-
nadmierne ilości metali ciężkich: kadmu, miedzi, cynku, ołowiu, niklu;
-
zakwaszanie przez związki siarki i azotu;
-
skażenie radioaktywne.
Występowanie tych zjawisk w glebach użytków rolnych stwarza zagrożenie dla
człowieka poprzez przenikanie zanieczyszczeń do upraw. W celu uzyskania całości obrazu
trwałych przekształceń i zmian zachodzących w glebie oraz stworzenia możliwości szybkiego
reagowania na zachodzące nieprawidłowości realizowany jest monitoring gleb zajmujący się
badaniem i oceną stanu biologicznie czynnej powierzchni ziemi. Monitoring krajowy
w zakresie wynikającym z „Programu państwowego monitoringu środowiska” jest stale
prowadzony przez OSCHR w Rzeszowie pod nadzorem merytorycznym IUN i G w Puławach
w zakresie badań chemizmu gleb ornych. Dostępne wyniki badań dotyczą gruntów
użytkowanych rolniczo terenu całej gminy, pochodzą z cyklu badań w latach 2001-2003
pozwalają stwierdzić, iż gleby użytków rolnych obszaru gminy Jarocin nadają się pod uprawy
wszystkich roślin, z wyjątkiem upraw przeznaczonych dla niemowląt i małych dzieci
w rejonach intensywnego zainwestowania.
5. FORMY OCHRONY PRZYRODY NA OBSZARZE GMINY JAROCIN
I W BEZPOŚREDNIM JEJ OTOCZENIU USTANOWIONE NA PODSTAWIE
USTAWY „O OCHRONIE PRZYRODY”
Na terenie gminy Jarocin obszar leśny położony w północnej i północno – wschodniej
części gminy włączony został rozporządzeniem MŚ z dnia 5.09.2007r. do Obszaru
Specjalnej Ochrony Ptaków Natura 2000 PLB 060005 „Lasy Janowskie”.
Ten kompleks leśny stanowi rozległy obszar o powierzchni 60 235 km 2. Główna jego
część rozciąga się na północ od doliny Bukowej, stanowiącej północną granicę gminy
Jarocin, a niewielki południowy fragment o powierzchni 1321 ha znajduje się w granicach
gminy Jarocin.
Równolegle do granicy północnej gminy przebiega południowa granica Parku
Krajobrazowego
„Lasy
Janowskie”
utworzonego
rozporządzeniem
Wojewody
podkarpackiego Nr 86/06 z dnia 12 grudnia 2005r. W rozporządzeniu tym utworzona została
również otulina Parku Krajobrazowego „Lasy Janowskie”, która obejmuje swym zasięgiem
obszar całej gminy Jarocin.
W otoczeniu gminy wyznaczono obszary mające znaczenie dla Wspólnoty –
projektowane Specjalne Obszary Ochrony Siedlisk, a mianowicie PLH 060031 „Uroczyska
70
Lasów Janowskich”, obszar graniczący z gm. Jarocin w części północno – zachodniej,
niewielkim fragmentem wchodzi w jej granice, obejmując fragment doliny Bukowej.
Po stronie wschodniej, w niewielkiej odległości od granicy gminy zlokalizowany jest
obszar oznaczony kodem PLH 180048 „Bory bagienne nad Bukową”.
PLB 060005 „Lasy Janowskie” to zachodnia część Puszczy Solskiej, rozciągającej
się między doliną Bukowej na wschodzie i południu, a doliną Wisły i Sanu na zachodzie.
Lasy zajmują około 85% powierzchni. Dominują bory sosnowe i bory mieszane. Doliny
potoków zajmują łęgi i olsy. Ekosystemy nieleśne to głównie łąki oraz rozległe kompleksy
torfowiskowe. Część terenów podmokłych i niektóre fragmenty dolin rzecznych zamieniono
w stawy rybne. Najlepiej zachowane fragmenty Lasów Janowskich, obejmujące cenne
siedliska przyrodnicze zostały objęte granicami Specjalnego Obszaru Ochrony Siedlisk PLH
060031 „Uroczyska Lasów Janowskich”.
Obszar PLB „Lasy Janowskie” utworzono dla utrzymania stabilnych populacji ptaków
wskazanych, jako przedmiot ochrony przez zachowanie we właściwym stanie kluczowych dla
nich siedlisk lęgowych i żerowiskowych.
W obszarze tym stwierdzono 32 gatunki lęgowe ptaków z załącznika I Dyrektywy
Ptasiej. Są to: bączek, bocian czarny, bielik, głuszec, lelek, dzięcioł zielonosiwy, dzięcioł
czarny, bąk, bocian biały, łabędź krzykliwy, trzemielojad, kania czarna, błotniak stawowy,
błotniak łąkowy, orlik krzykliwy, jarząbek, kropiatka, zielonka, derkacz, żuraw, puchacz,
sóweczka, zimorodek, dzięcioł średni, lerka, świergotek polny, jarzębatka, muchówka mała i
białoszyja, gąsiorek ortolan i cietrzew. Lasy Janowskie, a w nich enklawa „Rozwadów” to
jedna z ostatnich ostoi populacji w Polsce głuszca (jedna z trzech na podkarpaciu).
„Uroczyska Jasów Janowskich” to zbiorowiska leśne o dużym stopniu naturalności
z fragmentami starych drzewostanów o charakterze puszczańskim, a także cenne
ekosystemy nieleśne, często o bardzo dobrym stanie zachowania. W obrębie siedlisk
leśnych
największy
udział
mają:
grąd
subkontynentalny,
bory
i
lasy
bagienne
reprezentowane przez bagienny bór sosnowy oraz wyżynny jodłowy bór mieszany.
W obrębie siedlisk nieleśnych największy udział mają łąki świeże i zmiennowilgotne
(w dolinach rzek Białek i Branwi). Istotną rolę pełnią suche wrzosowiska, którym towarzyszą
pionierskie murawy szczotlichowe oraz murawy napiaskowe. Ważnym elementem krajobrazu
są ekstensywnie użytkowane stawy hodowlane, będące ostoją wielu rzadkich gatunków
roślin i zwierząt. Lasy Janowskie są ważną ostoją wilka. Prócz wilka w obszarze tym bytują
szereg cennych gatunków zwierząt i motyli.
Uroczyska Lasów Janowskich to także miejsce występowania rzadkich, niekiedy
zagrożonych wyginięciem gatunków roślin. Podstawowym celem ochrony jest utrzymanie
lokalnej populacji wilka. W obrębie siedlisk przyrodniczych najistotniejsza jest ochrona tych,
które zajmują dużą powierzchnię lub prezentują dobry stan zachowania.
71
Sąsiadujące od strony wschodniej „Bory bagienne nad Bukową” stanowią dobrze
zachowany
kompleks
borów
bagiennych
i
śródleśnych
torfowisk
przejściowych
wykształconych w rozległych obniżeniach terenu. Niewielki udział mają łęgi olszowe oraz
ekstensywnie użytkowane łąki wilgotne i świeże. Obszar ten jest także miejscem
występowania rzadkich i chronionych gatunków roślin związanych ze zbiorowiskami
borowymi i bagiennymi. Celem ochrony jest utrzymanie areału i właściwego stanu borów
bagiennych i śródleśnych torfowisk przejściowych.
Na północ od gminy Jarocin (na obszarze gmin: Janów Lubelski i Dzwola) znajduje
się rezerwat „Lasy Janowskie” utworzony rozporządzeniem z dn. 18.05.1984r. w celu
zachowania kompleksu lasów mieszanych w miejscu upamiętniającym największą na
ziemiach polskich bitwę partyzantów w okresie II wojny światowej.
W granicach gminy Jarocin najwyższą wartość przyrodniczą z uwagi na bogactwo
gatunkowe i unikalny charakter mają siedliska torfowiskowe, a następnie bory bagienne, łęgi
i kompleksy łąkowe. Wartość przyrodnicza gminy jest wysoka. Wynika to z różnorodności
naturalnych siedlisk – jednoczesnego wysokiego udziału siedlisk leśnych, torfowiskowych
oraz półnaturalnych siedlisk łąkowych, wzajemnie się uzupełniających.
Przeprowadzona inwentaryzacja siedlisk i roślinności na terenie gminy wykazała
występowanie 19 gatunków roślin częściowo chronionych, 26 gatunków roślin ściśle
chronionych, 13 gatunków bezkręgowców, 28 gatunki kręgowców oraz 4 gatunki grzybów
(porostów), spis, których przedstawiono w rozdziale „Szata roślinna”.
Na
terenie
gminy,
dolina
Bukowej
z
nadrzecznymi
siedliskami
łęgowymi
i ziołoroślowymi oraz występujące kompleksy leśne, łącznie z sąsiadującymi kompleksami
łąk, pełnią funkcję korytarza ekologicznego.
Na zlecenie Ministerstwa Środowiska w 2005r. (Białowieża) został opracowany
projekt korytarzy ekologicznych łączących Europejską Sieć Ekologiczną Natura 2000
w Polsce. W projektowanej sieci wyróżniono siedem korytarzy głównych, których rolą jest
zapewnienie łączności w skali całego kraju i w skali międzynarodowej. Jednym z nich jest
Korytarz Południowo – Centralny (KPdC). Korytarz ten łączy Roztocze, Puszczę Solską z
Lasami Janowskimi, następnie przechodzi lasami wzdłuż doliny Wisły, łukiem nad Puszczą
Świętokrzyską dochodzi do Przedborskiego i Załęczańskiego Parku Krajobrazowego,
następnie Lasami Lublinieckimi do doliny Baryczy i Borów Dolnośląskich.
W analizowanym rejonie KPdC przechodzi kompleksem Lasów Janowskich, na
północ od doliny Bukowej, a więc terenami sąsiadującymi z obszarem gminy Jarocin.
Natomiast wyróżnione korytarze ekologiczne w obszarze gminy to:

dolina Bukowej oraz towarzyszące jej rozległe łąki i torfowiska;

kompleks lasów ciągnących się od granicy wschodniej do zachodnich krańców gminy,
łącznie z terenami Natura 2000;
72

lasy i kompleksy łąk im towarzyszące w południowym obszarach gminy.
Są to korytarze uzupełniające, łączące cenne obszary siedliskowe regionu z korytarzem
głównym - KPdC.
6. OCENA CELÓW OCHRONY ŚRODOWISKA USTANOWIONYCH NA
SZCZEBLU MIĘDZYNARODOWYM, WSPÓLNOTOWYM I KRAJOWYM,
ISTOTNYCH Z PUNKTU WIDZENIA PROJEKTOWANEGO DOKUMENTU
Projekt
zmiany
Studium
uwarunkowań
i
kierunków
zagospodarowania
przestrzennego gminy Jarocin uwzględnia cele ochrony środowiska zawarte w wielu
dokumentach strategicznych opracowanych na szczeblu krajowym i regionalnym, a także
w dyrektywach UE.
Integracja z Unią Europejską wyznaczyła nowe ramy dla rozwoju regionalnego.
Dlatego w opracowanym projekcie Studium dla gminy Jarocin wyznaczono nowe kierunki dla
ochrony i kształtowania środowiska oraz jego zasobów, środowiska kulturowego i wartości
regionalnych. Realizacja tych działań umożliwi włączenie potencjału przyrodniczego gminy
w europejski system ekologiczny i wykorzystanie go dla turystyki i rekreacji.
Dokumentami rangi międzynarodowej o charakterze przestrzennym, stanowiącym
podstawę do formowania celów ochrony środowiska w programach krajowych są konwencje
międzynarodowe, przyjęte przez nasz kraj, m. in.:

Konwencja Berneńska o ochronie dzikiej fauny i flory europejskiej oraz ich siedlisk
naturalnych z 1979r.

Konwencja Ramsarska o obszarach wodno – błotnych z 1971r.

Konwencja ONZ o ochronie różnorodności biologicznej z Rio de Janeiro 1992r.

Konwencja Genewska w sprawie transgranicznego zanieczyszczania powietrza
z 1979r.

Ramowa Konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu z Kioto 1997r.

Ramowa Konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu z Rio de
Janeiro – 1992r.
Głównym dokumentem w zakresie ochrony środowiska na obszarze naszego kraju
jest „Polityka ekologiczna państwa polskiego na lata 2007 – 2010 z uwzględnieniem
perspektywy na lata 2011 – 2014”, który określa kierunki polityki ekologicznej kraju.
Sporządzenie tego dokumentu wynika z przyjętych zobowiązań zawartych w Traktacie
Akcesyjnym.
73
W opracowanym dokumencie określono cele realizacyjne polityki ekologicznej
państwa, a mianowicie:

wzmocnienie systemu zarządzania ochroną środowiska;

ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne wykorzystanie zasobów przyrody;
zrównoważone wykorzystanie materiałów, wody i energii;

dalsza poprawa jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego dla ochrony
zdrowia mieszkańców naszego kraju;

ochrona klimatu.
Cele te są zgodne z celami określonymi w Strategii UE dotyczącej Trwałego Rozwoju,
tak więc realizacja krajowej polityki ekologicznej jest zgodna i wpisuje się w cele całej
Wspólnoty Europejskiej.
Polityka ochrony środowiska Unii Europejskiej jest jedną z polityk wspólnotowych
o najszerszym zasięgu. Jej zakres obejmuje wszystkie dziedziny życia społeczno –
gospodarczego.
Dokumenty regionalne odnoszące się do ochrony środowiska w woj. podkarpackim,
nawiązują do ustaleń środowiskowych zawartych zarówno w opracowaniach krajowych
i międzynarodowych. Kluczową zasadą polityki Samorządu Województwa jest zasada
zrównoważonego rozwoju.
Głównym dokumentem w zakresie środowiska jest Program ochrony środowiska dla
woj. podkarpackiego, którego nadrzędnym celem jest wdrożenie polityki ekologicznej
państwa w regionie.
Ponadto projekt zmiany Studium uwzględnia zapisy dokumentów:

Krajowego Programu Zwiększenia Lesistości, który jest instrumentem polityki leśnej w
zakresie kształtowania przestrzeni przyrodniczej kraju;

Krajowego Planu Gospodarki Odpadami, który określa zakres działań niezbędny do
zaplanowania zintegrowanej gospodarki odpadami w kraju, w sposób zapewniający
ochronę
środowiska
z
uwzględnieniem
obecnych
i
przyszłych
możliwości
technicznych i organizacyjnych;

Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych, który zakłada rozbudowę
systemów oczyszczania ścieków w sektorze komunalnym,
co pozwoli na
wyeliminowanie nieoczyszczonych ścieków z wód powierzchniowych.
Ustanowione na poziomie międzynarodowym i krajowym cele polityki ekologicznej, które
znalazły swoje odzwierciedlenie w opracowaniach na poziomie regionalnym i wojewódzkim
są kontynuowane w opracowanym projekcie zmiany Studium, który uwzględnił wyznaczone
cele w obowiązującym Studium, uaktualnił i rozszerzył, uwzględniając nowe wymogi w tym
zakresie.
74
7. ISTNIEJĄCE PROBLEMY OCHRONY ŚRODOWISKA ISTOTNE Z PUNKTU
WIDZENIA REALIZACJI PROJEKTOWANEGO DOKUMENTU
Na przestrzeni dziesiątków lat na obszarze gminy Jarocin wystąpiły istotne zmiany
w środowisku przyrodniczym.
Zmiany te dotyczą wylesienia części zachodnich i centralnych terenów gminy dla
pozyskania terenów o dobrych glebach dla rozwoju rolnictwa. Zalesienia zachowały się na
terenach o słabych glebach. Zmiany, jakie wystąpiły spowodowały wykształcenie się
zbiorowisk synantropijnych - segetalnych i ruderalnych, uzupełniających zbiorowiska leśne.
W wyniku realizacji ustaleń planistycznych Studium nastąpi redukcja terenów rolnych
wynikających z planowanego rozwoju poszczególnych jednostek osadniczych.
Dla zabudowy przeznaczono głównie tereny upraw rolnych, w znacznie mniejszym
stopniu tereny łąk i pastwisk. Planowana zabudowa stanowić będzie uzupełnienie ciągów już
istniejącej zabudowy, wyznaczono także nowe tereny, które stanowią poszerzenie
istniejących ciągów głównie skupionych wzdłuż głównych ciągów drogowych.
Nie wyznaczono zupełnie nowych terenów w oderwaniu od istniejących kompleksów
zabudowy. Jest to rozwiązanie korzystne z wielu względów – ułatwia rozwój systemów
infrastruktury technicznej i ogranicza wielkość terenów koniecznych dla przeznaczenia dla
cele obsługi komunikacyjnej pozwala na zachowanie większych kompleksów terenów
otwartych – rolnych i łąkowych.
W dolinie Bukowej uwzględniono zasięg terenów szczególnego zagrożenia powodzią,
a także występowania siedlisk chronionych ograniczając w bardzo znacznym stopniu rozwój
terenów budownictwa mieszkaniowego.
W wyniku analizy rozmieszczenia cennych przyrodniczo siedlisk dokonano rewizji
zasięgu terenów przeznaczonych dla rozwoju zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej,
mieszkaniowo – usługowej, lokalnie przemysłowej. Zasięg w/w terenów tworzących
stosunkowo zwarte pasy wzdłuż ważniejszych dróg gminnych pozwalają na zachowanie
dużych kompleksów terenów otwartych, wśród których dominują tereny zieleni niskiej (łąki
i pastwiska). W zagospodarowaniu terenów rolniczej przestrzeni produkcyjnej uwzględniono
znajdujące się na tych terenach cenne siedliska przyrodnicze oraz gatunki z nimi związane.
Tereny leśne pozostają bez zmiany, zwiększa się ich powierzchnię poprzez wskazanie do
zalesienia terenów stanowiących enklawy nieleśne terenów położonych w bezpośrednim
sąsiedztwie lasów, których zalesienie spowoduje powstanie zwartego kompleksu leśnego.
W użytkowaniu terenów łąkowych i pastwiskowych istotne znaczenie ma ich
systematyczne koszenie i wypasanie, niedopuszczenie do samoistnych zalesień. Istotne
znaczenie ma również niedopuszczenie do obniżenia poziomu zwierciadła wód gruntowych.
Wszystkie te działania zapewniają zachowanie najcenniejszych przyrodniczo siedlisk
75
i gatunków roślinnych, które są związane z terenami użytków zielonych, szczególnie tych
rozwiniętych na glebach organicznych.
Projektowana zmiana Studium dopuszcza oprócz zabudowy mieszkaniowej o niskiej
intensywności, zabudowę usługową i przemysłową.
Przemysł związany jest głównie z przetwórstwem drzewa. Są to istniejące już obiekty
(głównie tartaki) planowane do rozbudowy.
Usługi to głównie usługi związane z obsługą ludności i produkcją rolno – spożywczą,
niezaliczane do mogących zawsze znacząco oddziaływać na środowisko.
Istotne znaczenie w uwarunkowaniach przyrodniczych gminy Jarocin i przyjętych
kierunkach zagospodarowania jej obszaru ma odporność środowiska. Jako odporność
środowiska na degradacją najczęściej rozumie się zachowanie progowych wartości
parametrów systemu przyrodniczego, po przekroczeniu, których mogą wystąpić daleko idące
zmiany w środowisku. Wśród elementów środowiska na degradację najbardziej narażone są:
gleby, wody, biosfera oraz krajobraz.
Hydrosfera jest komponentem o najmniejszej odporności na zmiany, a jednocześnie
jest to element środowiska, który stosunkowo szybko regeneruje się po ustaniu uciążliwości.
Dbałość o istnienie równowagi wymaga zachowania dotychczasowego obiegu wody
w czasie i przestrzeni.
W skali gminy należy zadbać o zapewnienie odpowiedniego wyposażenia
mieszkańców w wodę do celów konsumpcyjnych i gospodarczych, odprowadzenie
i oczyszczenie ścieków, a także o zachowanie reżimu hydrologicznego w szczególności
w kompleksach łąkowo – pastwiskowych i zespołach torfowisk, nie dopuścić do wkroczenia
na te tereny roślinności krzewiastej i drzewiastej.
Planowany rozwój zabudowy spowoduje zajęcie nowych terenów biologicznie
czynnych, jednakże istniejące w otoczeniu tereny o dużej różnorodności biologicznej jak
i konieczność zachowania powierzchni biologicznie czynnej w terenach zabudowanych nie
spowoduje większych zmian w środowisku.
Ograniczenia, jakie wprowadzono w opracowanym projekcie dotyczące rodzaju
źródeł energii cieplnej, jakie powinny być wykorzystywane, ograniczą w znacznym stopniu
ilość zanieczyszczeń wprowadzonych do atmosfery, nie wystąpi, więc znaczące pogorszenie
stanu powietrza atmosferycznego.
W wyniku przeprowadzonej analizy i uwzględnienia terenów o wysokich walorach
środowiska ograniczono rozwój zabudowy w terenach północnych gminy, gdzie dominującą
rolę odgrywają tereny Natura 2000, obejmujące tereny ochrony terenów lęgowych
i żerowiskowych szeregu gatunków ptaków chronionych oraz dolina Bukowej, a także
rozciągających się pomiędzy tymi terenami rozległy kompleks łąk z siedliskami i gatunkami
roślin chronionych.
76
8. POTENCJALNY WPŁYW REALIZACJI USTALEŃ PROJEKTU STUDIUM
NA ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE
Art. 51, ust. 1, pkt 1 ustawy z dnia 3 października 2008r. „O udostępnieniu informacji
o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach
oddziaływania na środowisko” (Dz. U. z 2008r. Nr 199, poz. 1227) wśród ocen i analiz
nakazuje określenie przewidywalnego znaczącego oddziaływania na środowisko ustaleń
analizowanego dokumentu (w tym przypadku Studium Gminy Jarocin) w szczególności na:
różnorodność biologiczną, ludzi, zwierzęta, rośliny, wody, powietrze, powierzchnię ziemi,
krajobraz, klimat, zasoby naturalne, zabytki, dobra materialne oraz zależności między
wymienionymi elementami środowiska i między oddziaływaniem na te elementy.
Wpływ na wymienione komponenty środowiska ma różnego rodzaju oddziaływanie,
Wytwarzanie odpadów
x
Wprowadzanie
ścieków do wody i do
ziemi
x
x
x
Wykorzystanie
zasobów środowiska
x
x
x
Zanieczyszczenie
gleby i ziemi
x
Zmiany rzeźby
Emitowanie hałasu
x
x
x
x
Emitowanie pól
elektromagnetycznych
x
x
x
x

x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
dobra materialne
x
zabytki
x
zasoby naturalne
x
klimat
wody powierzchniowe
x
krajobraz
gleba
x
powierzchnia ziemi
rośliny
x
powietrze
zwierzęta
Wprowadzanie gazów i
pyłów do powietrza
ludzie
Uciążliwość
i zagrożenia
różnorodność
biologiczna
Elementy
podlegające
oddziaływaniom
wody podziemne
związane głównie z formą zagospodarowania terenu.
x
x
x
x
x
x
Różnorodność biologiczna
W planowanym zagospodarowaniu obszaru gminy Jarocin dominująca część terenu
zajmują tereny otwarte: upraw rolne, użytki zielone (półnaturalne łąki i pastwiska) oraz tereny
leśne. W ustalonych kierunkach zagospodarowania w terenach leśnych nie wprowadza się
77
nowych form zagospodarowania. Gospodarka w terenach leśnych zgodnie z obowiązującymi
przepisami musi być prowadzona w oparciu o plany zagospodarowania lasów. Znaczące
powierzchnie łąk i pastwisk w tym w szczególności fragmenty położone na glebach
organicznych pozostają w użytkowaniu dotychczasowym ze wskazaniem do ochrony,
w szczególności stanowisk rzadkich gatunków roślin objętych ochroną czynną.
Tereny leśne w północnym rejonie gminy, w znacznej swej części objęte są granicami
obszaru Natura 2000 i pełnią funkcję ochrony występujących tu rzadkich gatunków ptaków,
będąc obszarami lęgowiskowymi i żerowiskowymi.
Tereny leśne pozostawiono w dotychczasowym użytkowaniu, będą nadal pełnić
funkcję ostoi bioróżnorodności. Wskazane tereny do zalesień będą uzupełnieniem tych
przyrodniczo cennych terenów.
Tereny
rolniczego
użytkowania,
których
większe
powierzchnie
występują
w środkowym i południowym rejonie gminy, wskazano dla różnego rodzaju upraw polowych,
a także dla upraw sadowniczych i warzywniczych to zbiorowiska roślinności synantropijnej.
Zróżnicowanie siedliskowe obszaru sprzyja kształtowaniu różnorodności biologicznej na tym
obszarze. Mozaikowa struktura siedlisk: leśnych, łąkowych, terenów uprawowych, lokalnie
terenów podmokłych, a nawet bagiennych, torfowisk, zbiorników wodnych różnej wielkości,
terenów związanych z ciekami wodnymi i siedliskami łęgowymi stanowi o bogactwie
gatunkowym tego obszaru.
Ponadto
kształtowaniu
bioróżnorodności
sprzyja
występowanie
mniejszych
kompleksów leśnych i lokalnych zadrzewień śródpolnych w południowym, a także północno –
zachodnim rejonie gminy, urozmaica strukturę krajobrazową, a jednocześnie tworzy punkty
przystankowe i łączniki lokalnego systemu korytarzy ekologicznych, umożliwiających
migrację gatunków i zróżnicowanie genetyczne w obrębie danego gatunku.
Na wymienionych wyżej terenach opracowany projekt Studium nie zmienia ich
dotychczasowej funkcji, co sprzyjać będzie zróżnicowaniu się siedlisk, pod warunkiem braku
wprowadzenia czynników mogących prowadzić do zakłócenia lub degradacji tych struktury
(np. zaprzestanie użytkowania i koszenia łąk), znaczące zmiany poziomu wód gruntowych
poprzez złą meliorację, samoistne zalesienia.
W projekcie Studium wyznaczono tereny dla zabudowy mieszkaniowej, mieszkaniowo
– usługowej, a także wyznaczono tereny usług i produkcji. Rozwój poszczególnych jednostek
osadniczych jest nierównomierny. W miejscowościach położonych w części północnej gminy
w dolinie Bukowej (Szwedy, Nalepy, Bukowa) planowana zabudowa zajmować będzie
ograniczone tereny, głównie będą to uzupełnienia wolnych, niezabudowanych terenów wśród
istniejących zespołów zabudowy lub niewielkie powierzchnie położone w bezpośrednim ich
sąsiedztwie.
78
Największy rozwój zabudowy wystąpi w Jarocinie – ośrodku gminnym. Wyznaczone
nowe tereny to głównie poszerzenie pasów terenów istniejącej już zabudowy. Realizacja
nowej zabudowy odbywać się będzie na terenach użytkowanych aktualnie rolniczo lub
terenach odłogowanych. Występujące w ich obrębie zbiorowiska to głównie zbiorowiska
segetalne i ruderalne, w części zbiorowiska łąk i pastwisk. Nie są to zbiorowiska cenne
przyrodniczo. Po zrealizowaniu planowanego zagospodarowania, obecna roślinność ulegnie
przekształceniu lub likwidacji przez zabudowanie i utwardzenie powierzchni. Wskazane do
utrzymania powierzchnie biologicznie czynne zajmie zieleń przydomowa, zieleń urządzona,
a częściowo przydomowe ogródki. Oddziaływania ustaleń projektu Studium w zakresie
różnorodności biologicznej należy ocenić, jako korzystne.
Zachowane zostały bez zmiany użytkowania siedliska o wysokich walorach
reprezentujące najwyższe wartości, niezmienione, bez wprowadzenia w ich tereny funkcji
powodujących ich degradację lub ograniczenie ich powierzchni.

Ludzie
Dla bezpieczeństwa i ochrony zdrowia ludzi wprowadzono zakaz realizacji inwestycji
zaliczanych do przedsięwzięć mogących zawsze znacząco oddziaływać na środowisko (za
wyjątkiem inwestycji z zakresu infrastruktury technicznej i dróg). Dopuszczenie usług obsługi
turystyki i wypoczynku stworzy nowe miejsca pracy. Wyposażenie wszystkich terenów
zabudowy w podstawowe sieci infrastruktury technicznej
poprawi
standard
życia
mieszkańców w gminie.
Rozwój sieci infrastruktury komunikacyjnej, poprawa nawierzchni dróg wpłyną na
lepszą obsługę komunikacyjną nie tylko w obszarze gminy, ale także zapewnią lepszą
komunikacją z terenami sąsiednimi.
Większość mieszkańców gminy nie będzie narażona na uciążliwości hałasu
komunikacyjnego, za wyjątkiem mieszkańców terenów zlokalizowanych w sąsiedztwie drogi
Nr 19, prowadzącej do Lublina. Uciążliwość ta znacznie się zmieni z chwilą realizacji drogi
S-19, której przebieg w obecnej chwili nie został ostatecznie ustalony (pismo GDDKiA).
Wystąpią uciążliwości krótkotrwałe związane z realizacją nowych obiektów, które ustąpią
wraz z ich zakończeniem.
Nieplanowana jest realizacja nowych uciążliwości zagrażających zdrowiu ludzi.
Planowana zabudowa usługowa, a w szczególności produkcyjna stanowi rozbudowę
istniejących
już
obiektów,
są
to
głównie
przedsięwzięcia
związane
z
obróbką
i przetwórstwem drewna. Proponowana budowa nowych lub rozbudowa obiektów usług
publicznych, wnosi nowe wartości dla funkcjonowania lokalnej społeczności.
Studium uwzględnia oddziaływania powodowane przez linie wysokiego napięcia,
respektując zasięgi ich oddziaływania. Zabudowa mieszkaniowa nie jest narażona na ich
79
oddziaływanie. Dopuszczono możliwość lokalizacji odnawialnych źródeł energii (fotowoltaika)
w odległości nie mniejszej niż 150m do terenów zabudowy. Nie dopuszczono lokalizacji ferm
wiatrowych.

Rośliny i zwierzęta
Uwarunkowania i struktura przyrodnicza obszaru gminy stwarzają korzystne warunki
dla występujących tu wielu cennych gatunków roślin. Znaczne powierzchniowo obszary
cechują się wysoką wartością przyrodniczą. Najwyższą wartość z racji znacznego bogactwa
gatunkowego i unikalnego charakteru mają siedliska torfowiskowe w dalszej kolejności bory
bagienne, łęgi i rozległe kompleksy łąkowe. Na obszarach tych uznano za prawdopodobne
występowanie stanowisk 26 gatunków roślin ściśle chronionych i 19 gatunków objętych
ochroną częściową (spis roślin zawiera rozdz. Szata roślinna).
Terenami o najwyższych wartościach przyrodniczych dotyczących występowania
siedlisk i gatunków roślin chronionych w granicach gminy Jarocin są przede wszystkim jej
tereny północne, a mianowicie dolina Bukowej i rozległe tereny łąk, pastwisk i lasów.
Ta część obszaru gminy cechuje się różnorodnością siedlisk, co wpływa na bogactwo
gatunkowe roślin. Występują tu gatunki związane z siedliskami torfowiskowymi, łęgowymi,
borami bagiennymi. W projekcie Studium ta część gminy z uwagi na mało efektywne
rolnictwo, dużą lesistość, wysoki udział użytków zielonych wskazane została do rozwoju
rolnictwa ekologicznego. Na obszarach prawnie chronionych, wszelka działalność musi być
podporządkowana wymaganiom ochrony środowiska przyrodniczego.
Dla zapewnienia ochrony siedliskom chronionym i zachowania stanowisk roślin
objętych ochroną całkowitą i częściową należy:

utrzymać gospodarowanie kośno – pastwiskowe na terenach łąk i pastwisk;

powstrzymać
od
zalesienia
sosną
pospolitą
terenów
torfowisk,
terenów
nieużytkowanych łąk i pastwisk;

zachować niewielkie zbiorniki wodne;

zakazać osuszania obszarów torfowiskowych.
W ramach priorytetowych kierunków działalności przestrzennej dla tej części obszaru gminy
przyjęto: „rekonstrukcję przestrzeni otwartej, z preferencją dla gospodarki leśno – wodnej,
gospodarki turystycznej, skorelowanej z ochroną cennych walorów środowiskowych”.
Przyjęte kierunki funkcjonalne dla tych terenów respektujące przede wszystkim ich walory
przyrodnicze dają podstawę utrzymania jego wartości środowiskowej.
Obszary południowe gminy, gdzie dominuje funkcja rolnicza, wskazuje się do
restrukturyzacji rolnictwa w kierunku tworzenia większych obszarowo gospodarstw.
Wskazuje się na konieczność wzbogacenia przestrzeni rolniczej zadrzewieniami
i zakrzewieniami śródpolnymi. Zaleca się także rozwój rolnictwa ekologicznego. Utrzymanie
80
rolnictwa, jako dominującego kierunku zagospodarowania tych terenów, zarówno, jako
terenów pól uprawnych i użytków zielonych zapewnia zachowanie chronionych gatunków
roślin, a także zachowanie terenów żerowiskowych dla niektórych gatunków ptaków.
Obszary o funkcji rolniczej dominują w obszarze gminy Jarocin. Wyznaczenie nowych
terenów zabudowy tylko w niewielkim stopniu redukuje powierzchnię terenów otwartych.
Przyjęte rozwiązania odnośnie kierunków zagospodarowania obszaru gminy Jarocin
wynikają przede wszystkim z uwarunkowań przyrodniczych i środowiska.
Utrzymanie tego kierunku, w szczególności utrzymanie gospodarowania na terenach
łąk i pastwisk jest jednym ze sposobów przeciwdziałania zagrożeniom dla środowiska
przyrodniczego, a mianowicie naturalnej sukcesji zadrzewień i zakrzewień zagrażających
wyginięciem cenionych gatunków roślin. Dla ochrony gatunków roślin związanych ze
środowiskiem o znacznym uwilgotnieniu, dla których zagrożeniem jest osuszanie tych
terenów przez nieprawidłową meliorację. W ustaleniach Studium postuluje się prowadzenie
melioracji pełnej (odwadniająco – nawadniającej), co zapewni odpowiednie warunki
środowiskowe dla tych gatunków.
W stosunku do pomnika przyrody należy zachować wszystkie zakazy i nakazy
w myśl ustawy „ O ochronie przyrody”.
Występujące w części północnej i północno – wschodniej rozległe tereny leśne są
ustanowionym Specjalnym Obszarem Ochrony Ptaków, utworzonym dla ochrony 6 gatunków
ptaków objętych ochroną ścisłą – czynną (orlik krzykliwy, kraska, błotniak stawowy, dzięcioł
czarny, derkacz i bocian biały), 2 z tych gatunków wymagają strefy ochrony całorocznej w
promieniu do 100m od gniazda – orlik krzykliwy i 10m od gniazda dla kraski.
Ponadto stwierdzono występowanie kilku gatunków nietoperzy, które zasiedlają
głównie kompleksy leśne, żerując na ich skrajach, bądź na terenach łąkowych.
Nie przewiduje się znaczących oddziaływań na ten gatunek, ponieważ jego siedliska
zostają zachowane w dotychczasowym użytkowaniu. Podobnie niezagrożone będą
spotykane tu gatunki motyli objęte ochronę w Polsce i ważne dla Wspólnoty – modraszek
telejus, modraszek nausitous, dla których istotne jest występowanie wilgotnych łąk.
Poza tym z terenami podmokłymi, ciekami wodnymi, niewielkimi zbiornikami wodnymi
(występującymi głównie w dolinie Bukowej, jako efekt eksploatacji torfów) związane jest
występowanie płazów objętych ochroną. Pozostawienie kompleksów łąk rozciągających się
pomiędzy Bukową, a terenami leśnymi nie zagraża wyginięciem występującym tu gatunkom
fauny i flory w szczególności gatunków objętych ochroną z racji utrzymania ich naturalnych
siedlisk.
Zespoły leśne w północnych obszarach gminy ciągnące się od wschodniej granicy do
zachodniej wraz z rozległymi terenami otwartymi tworzą naturalny korytarz zapewniający
swobodne przemieszczanie się zwierzyny szczególnie tej większej (wilk, łoś).
81
Funkcję korytarza pełni również dolina Bukowej. Ekstensywne jej zagospodarowanie,
ograniczone tereny zabudowy oraz sąsiedztwo rozległych terenów łąk i pastwisk zapewnia
swobodę przemieszczania się zwierzyny. Podobną funkcję korytarza ekologicznego pełnią
tereny leśne i użytki zielone południowych obszarów gminy, łącznie z doliną Kurzynki.
Ochrona roślin i zwierząt zapewniona została w opracowanym projekcie Studium w ramach
planowania i gospodarki przestrzennej przez działania nakładające obowiązek:

zachowania cennych ekosystemów, różnorodności biologicznej, ochronę obszarów i
obiektów przyrodniczo cennych;

zapobieganie zagrożeniom naturalnych kompleksów oraz abiotycznych elementów
środowiska.

Powietrze
Aktualnie, jakość powietrza w rejonie gminy Jarocin nie budzi zastrzeżeń. Celem
projektu Studium jest ochrona powietrza, polegająca na utrzymaniu stężeń poszczególnych
substancji charakteryzujących stan powietrza, na aktualnym poziomie z jednoczesnym
dążeniem do ich obniżania.
Źródłem zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego na obszarze gminy są:

emisja niska, której źródłem jest zabudowa o różnej funkcji na terenie gminy;

komunikacja;

drogi (zapylenie wtórne).
W zakresie działań podejmowanych w celu ochrony powietrza w projekcie Studium
zaleca się:

zmniejszenie emisji niskiej (szczególnie w okresie grzewczym) poprzez zmianę
stosowanego paliwa stałego na ekologiczne – ogrzewanie gazowe, olejowe oraz
wykorzystanie instalacji solarnych w indywidualnych systemach grzewczych;

modernizację nawierzchni dróg gminnych i powiatowych, w szczególności dróg
posiadających dotychczas nawierzchnie nieutwardzone lub gruntowe, generujące
zwiększone zanieczyszczenia pyłowe;

realizacja termomodernizacji i termoizolacji budynków użyteczności publicznej
i promowanie tych inwestycji w obiektach indywidualnych, co wpłynie na redukcję
zużycia energii;

zakaz lokalizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko,
mogących być źródłem zwiększonej emisji zanieczyszczeń do powietrze.
Ponadto należy w obiektach usługowych i produkcyjnych stosować bezpieczne
technologie i wysokosprawne urządzenia, co również przyczyni się do ograniczenia emisji
szkodliwych związków do atmosfery.
82
Szczególne znaczenie dla utrzymania stanu sanitarnego powietrza ma zieleń wysoka
i powierzchnie biologicznie czynne towarzyszące terenom zabudowanym. Zieleń pełni role
filtra sanitarnego. Wskazanym byłoby uzupełnienie i kształtowanie zieleni przydrożnej,
zwłaszcza wzdłuż ciągów komunikacyjnych o dużym natężeniu ruchu kołowego (droga
Nr19), poza terenami objętym zakazem sadzenia drzew w myśl przepisów odrębnych. Zieleń
ta będzie pełnić nie tylko rolę sanitarną, ale także ograniczać będzie poziom hałasu
komunikacyjnego.

Klimat akustyczny
Na poziom hałasu w obszarze gminy wpływ będzie miała głównie komunikacja
drogowa. Przechodzące przez południowe tereny linie kolejowe, pod tym względem mają
znaczenie marginalne.
Sieć dróg gminnych i powiatowych zapewniająca połączenie poszczególnych
jednostek osadniczych nie stwarza znaczących uciążliwości pod względem hałasu
komunikacyjnego. Ruch kołowy w ich obrębie nie jest tak znaczny, aby miał istotny wpływ na
poziom hałasu.
Drogą,
która
obecnie
cechuje
się
dużym
natężeniem
ruchu
pojazdów
samochodowych, w tym pojazdów ciężarowych jest droga krajowa Nr 19, prowadząca do
Lublina i Białegostoku.
Przez teren gminny projektowany jest przebieg drogi ekspresowej S19 biegnącej
przez wschodnie województwa Polski. Dla tej drogi opracowane zostało Studium Techniczno
– Ekonomiczno – Środowiskowe, etap II, w którym prezentowane jest 5 wariantów jej
przebiegu.
GDDKiA złożyła pismo (w trybie składania wniosków do zmiany Studium), w którym
informuje, że realizacja drogi S19 odbywać się będzie w trybie ustawy z dnia 25 lipca 2008r.
O szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych
(Dz.
U.
z
2008r.
Nr
154
poz.
958)
z
pominięciem
przepisów
o
planowaniu
i zagospodarowaniu przestrzennym. Wobec czego GDDKiA proponuje, aby w projekcie
Studium na tym etapie nie wnosić przebiegu projektowanej S19, tym bardziej, że
w przedstawionych wariantach jej przebiegu (nr 5, 6, 7, 8 i 9) wariant nr 9 otrzymywał
rekomendację KOPI, jednak dopiero po uzyskaniu z RDOŚ decyzji środowiskowej będzie
możliwy jednoznaczny wybór wariantu do realizacji.
Z chwilą zrealizowania wspomnianej drogi S19, która przejmie przede wszystkim ruch
tranzytowy w tym ruch ciężkich samochodów, warunki akustyczne w terenach bezpośrednio
przyległych do drogi krajowej Nr 19 ulegną zdecydowanej poprawie.
83
Dla terenów zabudowy mieszkaniowej i mieszkaniowo – usługowej obowiązują
dopuszczalne normy hałasu, określone w rozporządzeniu MŚ z dnia 1 października 2012r.
zmieniającym rozporządzenie w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku.
Zlokalizowane w sąsiedztwie zabudowy mieszkaniowej obiekty obróbki drewna
(głównie tartaki) lub inne usługi powinny swoją uciążliwość ograniczyć do granic swojej
własności.

Wody
Gmina posiada ujęcie, którego aktualna wydajność pozwala na zaopatrzenie w wodę
wszystkich jej mieszkańców. Dla zapewnienia odpowiedniej ilości wody, uwzględniają rozwój
zabudowy i usług określone zostały działania, jakie muszą być wykonane, a mianowicie:

„spięcie” ujęcia wody „Katy” i „Jarocin” poprzez wykonanie sieci łączącej Katy z
Szyperkami i Zdziarami;

gromadzenie wody w zbiornikach wyrównawczych.
W zakresie działań podejmowanych w projekcie Studium, w ramach planowania i
gospodarki przestrzennej w zakresie ochrony środowiska wodnego wprowadzono zalecenia:

uporządkowania gospodarki wodno – ściekowej poprzez rozbudowę sieci kanalizacji
sanitarnej na obszarze całej gminy;

dla zabudowy zlokalizowanej poza obszarami zwartej zabudowy ścieki bytowe będą
odprowadzane do:
-
szczelnych zbiorników na nieczystości, opróżniane i wywożone na
gminną oczyszczalnię;
-
dopuszczono lokalizację przydomowych oczyszczalni ścieków (79
oczyszczalni)

budowa
kanalizacji
deszczowej
w
obszarach
zwartej
zabudowy,
terenach
parkingowych i wzmożonego ruchu komunikacyjnego;

niestosowanie obniżenia poziomu wód gruntowych poprzez jednostronne melioracje
odwadniające;

zakaz zmiany stosunków wodnych, jeżeli nie służą ochronie przyrody albo racjonalnej
gospodarce rolnej, leśnej albo rybackiej;

przestrzeganie
zakazów
w
wyznaczonych
strefach
ochronnych
ujęć
wód
podziemnych;

ochrona zbiorowisk roślinności łęgowej i zbiorowisk przywodnych;

w terenach zabudowanych określono wielkość powierzchni biologicznie czynnych,
zapewniają one infiltrację wód opadowo – roztopowych i zasilanie poziomów
wodonośnych oraz utrzymanie retencji podziemnej.
84
Dla ochrony wód powierzchniowych należy w projekcie Studium zalecić zachowanie
pasów terenu wzdłuż cieków wodnych o szerokości min. 10m, wskazanych do
zagospodarowania
zielenią
niską.
Zapewnią
one
dostęp
do
prowadzenia
prac
konserwacyjnych, a także ograniczą spływ nawozów stosowanych w terenach upraw do wód
płynących.
Przyjęte działania w zakresie ochrony środowiska wodnego zapewnią osiągnięcie
określonych celów środowiskowych dla jednolitych części wód powierzchniowych i
podziemnych na obszarze gminy Jarocin.
W celu ochrony terenów przed zagrożeniem zalewania wodami powodziowymi
planowane są działania:

budowa dwóch zbiorników retencyjnych

rozbudowa istniejącego zbiornika rekreacyjno – retencyjnych (jest to działania
„zatrzymanie wody u źródła).
Z obiektów związanych z gospodarowaniem wodami w projekcie Studium
dopuszczono:

lokalizację stawów rybnych

lokalizację elektrowni wodnej.
Na etapie wykonywania prognozy do projektu Studium trudno jest ocenić wpływ w/w
przedsięwzięć na środowisko. O ile dopuszczona elektrownia wodna ma określoną
lokalizację – podany numer ewidencyjny działki oraz ogólne jej parametry. Dopuszczono
lokalizację stawów rybnych (w szczególności w dolinie Bukowej).
Zgodnie z obowiązującymi przepisami obiekty, o którym mowa należą do
przedsięwzięć mogących potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko (§3 ust. 1 pkt 66
lit. a i pkt 88 lit. e) mogą wymagać sporządzenia raportu o oddziaływaniu na środowisko.
Z uwagi na położenie gminy w otulinie Parku Krajobrazowego „Lasy Janowskie”
zgodnie z ustawą „O ochronie przyrody” daje jej to status przypisany obszarom chronionego
krajobrazu. W obszarach tych dopuszcza się przedsięwzięcia mogące znacząco oddziaływać
na środowisko (a więc również zaliczane do mogących potencjalnie znacząco oddziaływać
na środowisko) pod warunkiem, że przeprowadzona procedura oceny oddziaływania
przedsięwzięcia, w trakcie, której sporządzony raport o oddziaływaniu przedsięwzięcia na
środowisko, wykaże brak niekorzystnego wpływu na przyrodę obszaru chronionego.
Projekt Studium w zakresie działań podejmowanych w ramach planowania zabudowy
uwzględnia
zasięg
obszarów
szczególnego
zagrożenia
powodzią
i
obszarów
bezodpływowych, nie wyznaczając na nich nowych terenów zabudowy.
85

Powierzchnia ziemi
Powierzchnia terenu na obszarze gminy nie jest narażona na niszczące działania
procesów geodynamicznych. Zjawiska te w tym obszarze nie występują.
Przewaga terenów o niewielkich nachyleniach sprawia, że zjawisko erozji wodnej
praktycznie w obszarze gminy nie występuje.
Fragmenty o większych nachyleniach to głównie lokalne, piaszczyste wydmy
porośnięte są lasami. Analizując wpływ ustaleń projektu Studium na powierzchnię ziemi,
należy wziąć pod uwagę wpływ na gleby oraz zmiany ukształtowania terenu.
Ochrona zasobów i wartość gleb realizowana jest przez:

zachowanie możliwości produkcyjnego ich wykorzystania;

racjonalne gospodarowanie glebami;

zachowanie wartości przyrodniczych;

egzekwowanie przepisów ustawy „O ochronie gruntów rolnych i leśnych” w zakresie
wyłączania gruntów o najwyższych klasach bonitacyjnych z produkcji rolnej, a także
gleb organicznych;

utrzymanie i odbudowa urządzeń melioracyjnych;

rekultywacja gleb zdegradowanych.
W zakresie ochrony powierzchni ziemi w ustaleniach projektu Studium ustalono:

ograniczenie zmian naturalnego ukształtowania powierzchni;

rekultywacja terenów zdegradowanych (po nielegalnym wydobywaniu piasków).
W projekcie Studium dopuszczono eksploatację piasków wydmowych w Domostawie. Jest to
jedyne miejsce wskazane dla eksploatacji tego kruszywa. Obszar wydmy został w części
wyeksploatowany
na
lokalne
potrzeby
ludności.
Wydobywano
piasek
w
sposób
niezorganizowany, bez koncesji i pozwoleń. Świadczą o tym ślady różnej wielkości
pozostałych wyrobisk.
Wskazane jest, więc „dokończenie” eksploatacji złoża budującego wydmę, po
uzyskaniu koncesji, zgodnie z wymogami „Prawa geologicznego i górniczego”, a po
zakończeniu eksploatacji rekultywacja tego terenu.
Takie rozwiązanie byłoby z korzyścią dla krajobrazu.
W istniejącym stanie nie ma możliwości wskazania podmiotu, który powinien
zrekultywować i uporządkować wyrobiska po nielegalnym wydobywaniu piasków. Podjęcie
działań należy poprzedzić rozpoznaniem złoża pod względem warunków geologicznych,
a także przeprowadzić rachunek ekonomiczny.
Konieczne będzie przeprowadzenie procedury oceny oddziaływania przedsięwzięcia,
a w jej trakcie sporządzenie raportu oddziaływania na środowisko, który wykaże, jaki będzie
86
wpływ na warunki przyrodnicze tego terenu. Pozwoli to na podjęcie prawidłowej decyzji przez
Wójta Gminy.
Wprowadzenie nowych terenów zabudowy na poszczególnych wsiach nie spowoduje
zmian
w
ukształtowaniu
tych
terenów.
Dla
zabudowy
przeznaczono
położone
w bezpośrednim sąsiedztwie istniejącej zabudowy tereny, których morfologia nie wymaga
przekształceń. Wskazana zabudowa cechuje się niską intensywnością, a zmiany związane
z jej realizacją dotyczyć będą czasowych zmian struktury gruntów związanych z pracami
fundamentowymi i prowadzeniem sieci infrastruktury technicznej oraz utwardzeniem części
otoczenia budynków.
Realizacja zabudowy w wyznaczonych przez projekt Studium terenach nie spowoduje
likwidacji siedlisk i gatunków chronionych. Tereny zabudowy wyznaczono w terenach upraw
rolnych lub pastwisk i terenach porolnych, zlokalizowanych w najbliższym sąsiedztwie
ciągów komunikacyjnych.

Klimat lokalny
Dopuszczone działania w opracowanym projekcie Studium w zakresie planowania
i gospodarki przestrzennej nie będą powodować niekorzystnego wpływu na warunki klimatu
lokalnego.
Zachowane pozostają rozległe przestrzenie terenów otwartych i leśnych, które mają
decydujący wpływ na takie elementy klimatyczne, jak: temperatura i wilgotność powietrza.
Nie wprowadzono żadnych obiektów i urządzeń, które mogłyby mieć wpływ na
warunki anemometryczne.
Tak więc realizacja ustaleń projektu Studium będzie mieć znaczenie neutralne na ten
element środowiska.

Krajobraz
Realizacja ustaleń projektu Studium nie spowoduje znaczących zmian w krajobrazie.
Dalej przeważał będzie krajobraz rozległych terenów otwartych, którego istotne urozmaicenie
stanowią lasy o różnej powierzchni. W części północnej stanowią one rozległy kompleks
ciągnący się od granicy wschodniej aż po zachodnią, a w części południowej obszary
o bardzo zróżnicowanej powierzchni lokalnie tworzące niewielkie, śródpolne zadrzewienia.
Zabudowa będzie tworzyć pasy zurbanizowane, skupione wzdłuż ważniejszych dróg
na terenie gminy. Tworzy ona zespoły stosunkowo zwarte, lokalnie występują grupy
zabudowy położone poza głównymi ciągami
Ukształtowanie w takiej formie terenów zabudowy w poszczególnych zespołach
osadniczych nawiązuje do istniejącego już sposobu osadnictwa. Ustalenia dotyczące
krajobrazu kulturowego poprzez wyznaczenie stref ochrony konserwatorskiej układów
87
urbanistycznych wsi lub poszczególnych obiektów (kościół, kapliczka, mogiła), zachowanie,
ochrona zabudowy i jej walorów architektonicznych, wyznaczenie stref ekspozycji
poszczególnych obiektów, wzbogacą i uatrakcyjnią krajobraz łącząc walory przyrodnicze
z kulturowymi.
W ramach ochrony krajobrazu kulturowego projekt Studium zaleca dążenie do:

rekompozycji
nowej
zabudowy,
wprowadzonej
na
tereny
dawnych
siedlisk
zagrodowych, w celu minimalizacji dysonansu między zabudową współczesną,
a tradycyjną;

kontroli remontów istniejących obiektów w celu zachowanie charakteru zabudowy
zgodnego z typem wsi;

ochrony cmentarzy i miejsc pamięci narodowej;

opracowania planów odnowy poszczególnych miejscowości.
Zalecono także ochronę istniejących terenów leśnych i zieleni śródpolnej, stanowiących
o malowniczości krajobrazu tworzonego przez doliny rzeczne Bukowej, Gilówki i Kurzynki.

Zasoby naturalne
Na obszarze gminy Jarocin nie prowadzi się aktualnie koncesjonowanego wydobycia
surowców.
Nie prowadzono rozpoznania złóż surowców budowlanych. Dokonano jedynie
wstępnego rozpoznania złóż torfów na terenach Domostawa I (o powierzchni 7,2 ha)
i Domostawa II (o pow. 78 ha). Torfy te mogą być stosowane w rolnictwie i ogrodnictwie, jako
nawóz organiczny i środek poprawiający strukturę gleby.
Udokumentowane złoża torfów ze względu na nieodnawialność ich zasobów należy
chronić przed trwałym zainwestowaniem, a także przed eksploatacją.

Zabytki
Na terenie gminy Jarocin znajduje się 6 obiektów wpisanych do rejestru zabytków.
Gmina nie posiada Gminnej Ewidencji Zabytków, jest w trakcie jej opracowania. Zgodnie
z ewidencją konserwatorską przechowywaną w Woj. Urzędzie Ochrony Zabytków
w Przemyślu, Delegatura w Tarnobrzegu w poszczególnych wsiach znajduje się szereg
budynków lub zespołów wpisanych do ewidencji konserwatorskiej.
Szczegółowy wykaz obiektów zamieszczony jest w części tekstowej Studium (cz. A.
Uwarunkowania zagospodarowania przestrzennego). Poza obiektami budowlanymi ochroną
konserwatorską objęto: cmentarze, mogiły, krzyże, przydrożne kapliczki. Ponadto na
obszarze gminy znajduje się kilkadziesiąt stanowisk archeologicznych stanowiących ślady od
paleolitu aż po okres nowożytny.
88
Większość z nich to ślady osadnictwa i niewielkie osady. Część z nich jest zniszczona
przez
działanie
różnego
typu.
Wszystkie
stanowiska
wymagają
podjęcia
działań
ratowniczych. W projekcie Studium wyznaczono strefy ochrony konserwatorskiej „S” i strefy
ekspozycji „E”. W granicach strefy „S” określono nakazy i zakazy dotyczące ich
zagospodarowania.. W strefach ekspozycji natomiast wskazano działania i ograniczenia
mające zachować wgląd na obiekty, dla których strefy te zostały ustanowione. W rejonach
występowania stanowisk archeologicznych wszelkie działania, a w szczególności prace
ziemne należy prowadzić w uzgodnieniu i pod nadzorem Wojewódzkiego Konserwatora
Zabytków.

Dobra materialne
Przyjmując za dobro materialne wszystkie środki, które mogą być wykorzystane,
bezpośrednio lub pośrednio do zaspokojenia potrzeb ludzkich wymienić należy tu głównie
składowe aktualnego zagospodarowania terenu, jakimi są:

tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej i zagrodowej

obiekty zabudowy usługowej i produkcyjnej

tereny rolne (uprawy polowe i użytki zielone)

tereny komunikacji

tereny infrastruktury technicznej.
W
granicach
obszaru
gminy
znajdują
się
zewidencjonowana
stanowiska
archeologiczne oraz zabytki kultury materialnej i miejsca kultu.
Realizacja ustaleń projektu Studium nie wpłynie niekorzystnie na istniejące dobra
materialne, wręcz je wzbogaci.

Wpływ ustaleń projektu Studium na ustawowe formy ochrony przyrody
Na obszarze gminy występują formy ochrony różnej rangi, w których obowiązują
różne zakazy i nakazy. W procesie określania kierunków zagospodarowania wynikające
z tego faktu ograniczenia i zakazy musiały być wzięte pod uwagę. Planowane
zagospodarowanie uwzględnia ograniczenia i wartości przyrodnicze, skupia się przede
wszystkim na tych miejscowościach, gdzie nie powoduje to konfliktów z ochroną przyrody.
Stąd też w obszarze doliny Bukowej, gdzie ochrona wartości przyrodniczych jest priorytetem
podporządkowano rozwój gospodarczy i przestrzenny ochronie tych wartości.
W granicach gminy nie dopuszcza się lokalizacji uciążliwych przedsięwzięć, które
mogłyby oddziaływać negatywnie na obszar Natura 2000, obszar siedlisk i gatunków roślin
chronionych. Dopuszczone obiekty produkcyjne, to głównie rozbudowa już istniejących
obiektów. Wskazuje się na rozwój usług związanych z główną funkcją gminy – rolnictwem.
89
Obiekty produkcyjne i usługowe, które będą ewentualnie zaliczone do potencjalnie
znacząco oddziaływających na środowisko, swoje uciążliwości muszą ograniczyć do granic
działki, do której właściciel posiada tytuł prawny.
Głównym kierunkiem zagospodarowania obszarów gminy jest rolnictwo, Niezwykle
ważną rolę przywiązuje się do ochrony przyrody i środowiska. Ta funkcja uwzględniana jest
we wszystkich podejmowanych działaniach.
Analizując opracowany projekt Studium należy stwierdzić, że przyjęte kierunki w
dziedzinie rozwoju przestrzennego i gospodarczego nie będą miały negatywnego wpływu na
wartości i formy przyrodnicze prezentowane w obszarze gminy, a tym bardziej poza jej
granicami.
Nie wystąpi niekorzystny wpływ na teren Natura 2000 obejmujący OSO ptaków „Lasy
Janowskie”. Nie prognozuje się tez żadnych wpływów na tereny Parku Krajobrazowego
„Lasy Janowskie” i „Uroczyska Lasów Janowskich”, których tereny znajdują się na północ od
gminy Jarocin, a także zlokalizowany na terenach Lasów Janowskich rezerwat „Lasy
Janowskie”. Brak istotnych zmian w środowisku przyrodniczym gminy będzie miał neutralny
wpływ na SOOS „Bory bagienne nad Bukową”, obszar obejmujący kompleks borów
bagiennych na wschód od terenów gminy Jarocin oraz projektowany rezerwat przyrody
„Huta” (gm. Ulanów).
Dbałość o zachowanie i utrzymanie stanu środowiska przyrodniczego wynika m.in.
również z faktu, że obszar gminy jest obszarem otulinowym dla Parku Krajobrazowego „Lasy
Janowskie” a może stać się kiedyś częścią Zaklikowsko – Ulanowskiego Obszaru
Chronionego Krajobrazu, jaki planuje się w Planie zagospodarowania województwa.

Wpływ ustaleń projektu Studium na obszar Natura 2000
Obszary Natura 2000 obejmuje kompleks leśny w północnej części gminy Jarocin.
Jest to Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków PLB „Lasy Janowskie”. Dla tego kompleksu
leśnego nie przewiduje się zmiany sposobu użytkowania. Nakazuje się przestrzeganie
ustaleń zakazów i ograniczeń wynikających z występowania siedlisk chronionych i wymogów
koniecznych dla zapewnienia ich zachowania we właściwym stanie ochrony, a przede
wszystkim brak ingerencji w tym obszarze ma na celu zapewnienie ochrony wstępującym tu
gatunkom ptaków, będących przedmiotem ochrony.
Nie prognozuje się, więc żadnego negatywnego oddziaływania wynikającego
z przyjętych w projekcie działań przestrzennych i gospodarczych.
Realizacja projektu Studium nie spowoduje negatywnego oddziaływania na cele,
przedmiot ochrony, integralność i spójność obszarów Natura 2000. Nie przewiduje się
zagrożenia dla bioróżnorodności i liczebności gatunków, bariery dla migracji i zagrożenia dla
funkcjonowania korytarzy ekologicznych.
90

Wpływ ustaleń projektu Studium na system przyrodniczy i jego funkcjonowanie
(korytarze ekologiczne)
Wprowadzone w projekcie Studium zagospodarowanie uwzględnia istniejące
korytarze ekologiczne, stanowiące powiązania obszarów o zróżnicowanych wartościach
przyrodniczych oraz zapewniające możliwość przemieszczania się zwierzyny. W aktualnym
użytkowaniu pozostawiono tereny doliny Bukowej, stanowiące zróżnicowane siedliska
o dużej wartości przyrodniczej.
Z zagospodarowania wyłączono tereny leśne w północnej części gminy tworzące
ciągnący się rozległy kompleks od granicy wschodniej do zachodnich krańców gminy. Są to
tereny, gdzie tereny leśne wzbogacają inne siedliska – torfowiska, mokradła. Stanowią
korytarz łączący kompleksy leśne położone w otoczeniu gminy po stronie wschodniej
i zachodniej oraz spełniają warunki dla swobodnego przemieszczania się większej
zwierzyny. Występowanie cieków wodnych w terenach otwartych przeznaczonych pod
tereny upraw polowych i użytki zielone zapewnia połączenia z systemem nadrzędnym, jaki
jest dolina Bukowej, lasy w części północnej oraz tereny leśne wraz z doliną Kurzynki
w części południowej gminy.
Zagospodarowanie przestrzenne wprowadzane na terenie gminy w projekcie Studium
skupia się głównie w obrębie istniejących miejscowości, dogęszczając i poszerzając pasu
terenów zabudowy.
W
planowanym
zagospodarowaniu
uwzględniono
formy
ochrony
przyrody
występujące na obszarze gminy, respektując związane z nimi zasady i nakazy, ograniczono
zagospodarowanie
terenów
o
najwyższych
wartościach
przyrodniczych,
poprzez
ograniczenie ingerencji w te tereny.
9. ROZWIĄZANIA MAJĄCE NA CELU ZAPOBIEGANIE, OGRANICZANIE LUB
KOMPENSACJĘ PRZYRODNICZĄ NEGATYWNEGO ODDZIAŁYWANIA
NA ŚRODOWISKO
W projekcie Studium przyjęto, jako główne ustalenie, że rozwój gminy Jarocin musi
dobywać
się
na
zasadach
rozwoju
zrównoważonego
tj.
rozwoju
społecznego,
gospodarczego i przestrzennego z jednoczesna ochroną środowiska przyrodniczego.
Oznacza to konieczności określenia zasad zagospodarowania pozwalających na utrzymanie
i zachowanie zasobów środowiska przyrodniczego poprzez ochronę szczególnie cennych
zasobów, z możliwością racjonalnego wykorzystania jego walorów środowiska w sposób
zapewniający jego utrzymanie w niezagrożonym stanie.
91
Głównymi celami polityki zagospodarowania przestrzennego gminy w tym zakresie są:

ochrona walorów środowiska, przyrody i krajobrazu;

ochrona jakości wód powierzchniowych i podziemnych;

ochrona powietrza atmosferycznego;

zapobieganie degradacji powierzchni ziemi i gleb;

ochrona przed hałasem;

współdziałania w kształtowaniu systemu przyrodniczego gminy.
Jako działania mające na celu wypełnienie przyjętych założeń uznać należy:

utrzymanie ciągłości przestrzennej i funkcjonalnej obszarów i szczególnych
wartościach przyrodniczych i krajobrazowych;

wyeksponowanie w strukturze przestrzennej gminy terenów o dużych wartościach
przyrodniczych i krajobrazowych (w tym krajobrazu kulturowego);

poprawa jakości środowiska;

zapewnienie bezpieczeństwa ekologicznego.
W celu ochrony środowiska i jego zasobów w planowaniu i zagospodarowaniu
przestrzennym gminy określono w Studium:

obszary i obiekty objęte ochroną na mocy ustawy „O ochronie przyrody”;

elementy środowiska przyrodniczego budując system przyrodniczy gminy i korytarze
ekologiczne o znaczeniu ponadlokalnym.
Określono także zasady ochrony:

wód powierzchniowych i podziemnych

powietrza atmosferycznego

powierzchni ziemi i gleb

przed hałasem

roślin i zwierząt

przed polami elektromagnetycznymi.
Zasady ochrony wód powierzchniowych i podziemnych
W tym zakresie projekt Studium nakłada obowiązek:

rozbudowy sieci kanalizacji sanitarnej na obszarze całej gminy (dla zabudowy
zwartej);

dla pozostałej – odprowadzenie ścieków do szczelnych zbiorników lub do
przydomowych oczyszczalni;
92

respektowanie
zakazów
obowiązujących
w
strefach
ochronnych
ujęć
wód
podziemnych;

budowy kanalizacji deszczowej w obszarze usług publicznych i parkingów oraz
ciągów drogowych o większym natężeniu ruchu pojazdów.
Zasady ochrony powietrza atmosferycznego
W zakresie podejmowanych działań zaleca się:

eliminację nie ekologicznych źródeł ciepła;

upłynnienie ruchu pojazdów na drogach;

poprawę nawierzchni dróg;

termoizolację budynków;

stopniowe wykorzystanie odnawialnych źródeł energii.
Zasady ochrony powierzchni ziemi i gleb
Zalecono:

rekultywację terenów zdegradowanych;

likwidację „dzikich wysypisk”;

rekultywację terenu wysypiska gminnego po zakończeniu działalności;

ochronę gleb o wysokich klasach bonitacyjnych przed nierolniczym wykorzystaniem;

zalesienie gleb najsłabszych.
Zasady ochrony przed hałasem
Dla ograniczenia hałasu komunikacyjnego zalecono:

modernizację nawierzchni dróg;

upłynnienie ruchu pojazdów;

wprowadzenie zieleni na tereny sąsiadujące z drogami (zgodnie z obowiązującymi
przepisami w tym zakresie).
Zasady ochrony roślin i zwierząt
W ramach działań projekt Studium nakłada obowiązek:

zachowania
cennych
ekosystemów,
zachowanie
różnorodności
biologicznej
i utrzymanie równowagi przyrodniczej, w tym obszarów i obiektów cennych
przyrodniczo;

zapobieganie
zagrożeniom
naturalnych
kompleksów
i
obszarów
przyrody,
realizowane poprzez przyjęte w projekcie Studium zasady ochrony środowiska.
93
Zasady ochrony przed polami elektromagnetycznymi
Należy:

respektować w zagospodarowaniu strefy ochronne wzdłuż linii wysokiego napięcia,
zakazać w ich obszarze obiektów przebywania ludzi na stały pobyt;

respektować
strefy
ochronne
dla
sieci
i
urządzeń
radiolokacyjnych
oddziaływań
wymagających
i radionawigacyjnych.
Opracowany
projekt
Studium
nie
powoduje
kompensacji przyrodniczej. W zaproponowanych rozwiązaniach przestrzennych nie
przewidziano terenów pod kompensację przyrodniczą.
10. ROZWIĄZANIA ALTERNATYWNE DO ZAWARTYCH W OPRACOWANYM
PROJEKCIE Z UWAGI NA CEL I PRZEDMIOT OCHRONY
OBSZARU NATURA 2000
Wprowadzone w projekcie opracowanego dokumentu zainwestowanie dotyczy
dogęszczenia i powiększenia istniejących terenów zabudowy skupionych głównie wzdłuż
głównych ciągów komunikacyjnych.
Nie wprowadza się żadnej formy zagospodarowania na teren Natura 2000.
Planowane
zagospodarowanie
nie
będzie
znacząco
oddziaływać
na
środowisko
przyrodnicze, w tym także na cel i przedmiot ochrony obszaru Natura 2000.
W związku z brakiem oddziaływania planowanego zagospodarowania na obszar
Natura 2000 nie jest konieczne rozważanie rozwiązań alternatywnych.
11. PRZEWIDYWANE MOŻLIWOŚCI TRANSGRANICZNEGO ODDZIAŁYWANIA
NA ŚRODOWISKO
Planowane zagospodarowanie na obszarze gminy Jarocin nie spowoduje zmian
środowiska, które mogłyby mieć charakter oddziaływań transgranicznych.
94
12. PRZEWIDYWANE METODY ANALIZY SKUTKÓW REALIZACJI USTALEŃ
PROJEKTU STUDIUM
Dla
analizy
skutków
realizacji
ustaleń
opracowań
dotyczących
planowania
przestrzennego, właściwe jest zastosowanie art. 32 ustawy z dnia 27 marca 2003r.
O planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. z 2012r. poz.647).
Zgodnie z tym artykułem – w celu oceny aktualności planów miejscowych, wójt,
burmistrz
albo
prezydent
miasta
dokonuje
analizy
zmiany
w
zagospodarowaniu
przestrzennym gminy (co najmniej raz w czasie kadencji), ocenia postępy w opracowaniu
planów miejscowych i opracowuje wieloletnie programy ich sporządzenia w nawiązaniu do
Studium.
Zgodnie z art. 10 ust. 2 Dyrektywy 2001/42/WE do monitorowania środowiskowych
skutków realizacji planów, można wykorzystać stosownie do potrzeb istniejące systemy
monitoringu w celu uniknięcia powielania monitoringu.
W przypadku opracowań planistycznych istnieje określona ustawowo procedura
pozwalająca przeanalizować i ocenić skutki ich realizacji. Nie ma, więc potrzeby określania
dla planów specjalnego systemu monitoringu wpływu na środowisko.
STRESZCZENIE W JĘZYKU NIESPECJALISTYCZNYM
Prognozę oddziaływania na środowisko ustaleń projektu Studium uwarunkowań
i kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Jarocin wykonano w oparciu
o art. 46 pkt 1 ustawy z dnia 3 października 2008r. „O udostępnieniu informacji o środowisku
i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania
na środowisko” (Dz. U. z 2008r. Nr 199, poz. 1227).
Podstawowym celem prognozy jest wykazanie, jak określone w projekcie Studium
kierunki zagospodarowania przestrzennego gminy wpłyną na środowisko i czy, a jeśli tak, to
w jakim stopniu naruszą zasady prawidłowej gospodarki zasobami naturalnymi.
Podstawę formalno – prawną przystąpienia do prac nad projektem Studium
uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Jarocin, stanowią:

uchwała Nr XVI.106.2012 Rady gminy Jarocin z dnia 24 maja 2012r. w sprawie
przystąpienia do sporządzenia Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania
przestrzennego gminy Jarocin;

ustawa z 27 marca 2003r. „O planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym”, art. 6
ust. 1 (Dz.U. z 2012r. poz. 647 ze zmianami);
95

rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 28 kwietnia 2004r. – w sprawie zakresu
projektu Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego.
Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Jarocin,
jako dokument określający politykę przestrzenną gminy zostało przyjęte przez Radę Gminy
Jarocin uchwałą Nr XXVII/239/01 z dnia 27 grudnia 2001r. Studium to było sporządzone
w trybie przepisów ustawy z dnia 7 lipca 1994r. – O zagospodarowaniu przestrzennym.
Opracowany projekt Studium uwzględnia nowe uwarunkowania rozwoju gminy, jak
również nowe uwarunkowania prawne wynikające z obowiązujących obecnie ustaw
i rozporządzeń.
Na terenie gminy Jarocin znajduje się dziesięć jednostek osadniczych (sołectw),
wśród
nich
Jarocin
będący
siedzibą
władz
gminnych.
Głównymi
kierunkami
zagospodarowania jednostek osadniczych oprócz uzupełnienia i przekształcenia zabudowy
oraz restrukturyzacji terenów rolnych na cele mieszkaniowe, działalności gospodarczej
rolniczej i nierolniczej (turystka, rekreacja) będą:

zaopatrzenie wszystkich terenów zamieszkanych w podstawowe sieci infrastruktury
technicznej, przede wszystkim w sieć kanalizacyjną;

udostępnienie i wykreowanie terenów przestrzeni publicznych;

poprawa dostępności i jakości usług podstawowej obsługi mieszkańców gminy;

należyte wykorzystywanie walorów przyrodniczych i kulturowych gminy.
W obszarach zainwestowanych oraz rozwojowych gminy wydzielono następujące
tereny funkcjonalne:

tereny zabudowane
MW – tereny zabudowy wielorodzinnej
MN – tereny zabudowy mieszkaniowej: jednorodzinnej i zagrodowej (istniejące i projekt.)
MN-L – tereny projektowanej zabudowy mieszkaniowo - letniskowej
MN-U – tereny zabudowy mieszkaniowo – usługowej
U – tereny zabudowy usługowej
UP – tereny zabudowy usługowo – produkcyjnej
P – tereny zabudowy przemysłowej
PE – tereny powierzchniowej eksploatacji piasku

tereny zieleni, sportu i rekreacji
US – tereny sportu i rekreacji
UC – tereny cmentarzy (zieleni cmentarnej)

tereny komunikacji
KS – tereny urządzeń komunikacji samochodowej
drogi: krajowe, powiatowe, gminne, projektowane drogi gminne
96
KK – tereny kolejowe – tereny zamknięte

obszary otwarte
R – tereny rolnicze
ZN – tereny zieleni niskiej
ZL – tereny leśne i projektowanych dolesień
WS – teren wód powierzchniowych.
W terenach zabudowy określono: wskaźniki intensywności zabudowy, wielkości
powierzchni biologicznie czynnych oraz dopuszczalne poziomy hałasu.
W zagospodarowaniu poszczególnych terenów obowiązują ograniczenia wynikające
z przepisów szczególnych, a mianowicie:

należy zachować normatywne odległości od linii elektroenergetycznych

budynki mieszkalne należy sytuować w stosunku do dróg publicznych w odległości
określonej w przepisach o drogach publicznych

zabudowę mieszkaniową w sąsiedztwie cmentarzy lokalizować należy uwzględniając
obszar ochronny o stosownej szerokości (odległość ta uwarunkowana jest sposobem
zaopatrzenia mieszkańców w wodę)

wzdłuż cieków wodnych zachować pasy ochronne o szerokości określonej w ust.
Prawo wodne

uwzględnić obszary szczególnego zagrożenia powodzią i obszary bezodpływowe.
W zakresie infrastruktury technicznej przewiduje się:

rozbudowę sieci kanalizacji sanitarnej i deszczowej

budowę sieci gazowej

rekultywację wysypiska odpadów komunalnych

reelektryfikację gminy

poprawę nawierzchni dróg publicznych

budowę ciągów pieszych i tras rowerowych

zwiększenie bezpieczeństwa mieszkańców poprzez oświetlenie ulic.
Na obszarze gminy Jarocin w wyniku przeprowadzonych analiz przydatności środowiska
oraz ograniczeń wynikających z uwarunkowań przyrodniczych wyznaczono:

obszar aktywności osadniczej;

obszar restrukturyzacji rolnictwa;

obszar wielofunkcyjny.
Ponadto określono kierunki rozwoju:

komunikacji

sieci
infrastruktury
technicznej
–
wodociągowej,
sanitarnej,
deszczowej
i elektroenergetycznej.
97
W zagospodarowaniu rolniczej przestrzeni produkcyjnej na obszarze gminy Jarocin
wydzielono:

obszar rozwoju produkcji żywności ekologicznej;

obszar występowania gleb organicznych;

obszar proponowany do rozwoju produkcji rolnej, w tym hodowli.
Projekt Studium zawiera wykaz obiektów zabytkowych, miejsc pamięci narodowej
i stanowisk archeologicznych. W projekcie dokumentu wyznaczono strefy ochrony obiektów
zabytkowych i strefy ekspozycji.
W projekcie Studium uwzględniono wszystkie formy ochrony przyrody występujące na
obszarze gminy.
Obszar
J.
gminy
Kondrackiego
Jarocin
leży
w
pod
względem
obrębie
morfologicznym
mezoregionu
gmina
Jarocin,
fizycznogeograficznego
wg
Równiny
Biłgorajskiej, której powierzchnia powstała w plejstocenie przez akumulację osadów
aluwialnych i wodnolodowcowych, głównie piasków rzecznych naniesionych przez
prawostronne dopływy Sanu. Płaską, rozległą powierzchnię rozcinają płytkie, rozległe doliny
dopływów Sanu, z których największą jest dolina Bukowej i jej dopływu Gilówki oraz dolina
Kurzynki, dopływu Tanwi.
Najwyższe fragmenty Równiny uległy zwydmianiu. Utworzone pojedyncze wydmy lub
pola wydmowe są aktualnie zalesione.
Podłoże
geologiczne
budują
osady
trzeciorzędowe,
które
przykrywają
czwartorzędowe osady rzeczne, wodno – lodowcowe i eoliczne charakteryzujące się
zróżnicowaniem litologicznym.
W gminie Jarocin nie udokumentowano dotąd złóż surowców podstawowych.
Natomiast powszechnie występują kopaliny pospolite. Na badanym terenie są to głównie
piaski wodnolodowcowe, które mogłyby być eksploatowane dla celów budowlanych
i drogownictwa.
Aktualnie na terenie gminy Jarocin nie prowadzi się koncesjonowanego wydobycia
surowców. Stwierdza się ślady niezorganizowanej eksploatacji piasków prowadzone na
potrzeby własne przez właścicieli działek w rejonie wydm.
W dolinie rzeki Bukowej dokonano wstępnego rozpoznania złoża torfów na terenach
Domostawa I o pow. 7,2ha i Domostawa II o pow. 78ha, które nie są eksploatowane.
Na obszarze gminy Jarocin wydzielono jednolite części wód powierzchniowych:

JCWP o kodzie PLRW 200017229452 „Dopływ spod Kiszek”. Jest to potok nizinny
piaszczysty. Naturalna cześć wód, której stan określono, jako zły, niezagrożona
ryzykiem nieosiągnięcia celów środowiskowych.
98

JCWP o kodzie PLRW 200019229499 „ Bukowa od Rakowej do ujścia”. Rzeka
nizinna piaszczysto – gliniasta należąca do naturalnej części wód o złym stanie,
niezagrożona ryzykiem nieosiągnięcia celów środowiskowych.

JCWP o kodzie PLRW 200017229489 „Gilówka”. Potok nizinny piaszczysty
o statusie – naturalna cześć wód o złym stanie, niezagrożona ryzykiem
nieosiągnięcia celów środowiskowych.
Południowe tereny gminy znajdują się w granicach JCWP:

JCWP o kodzie PLRW 20001722889 „Kurzynka”. Jest to potok nizinny piaszczysty
o statusie - silnie zmieniona część wód, niezagrożona ryzykiem nieosiągnięcia celów
środowiskowych.

JCWP o kodzie PLRW 20001722892 „Dopływ spod Dyjaków”. Potok nizinny
piaszczysty o statusie – naturalna części wód o złym stanie, niezagrożona
nieosiągnięciem celów środowiskowych.
Obszar gminy Jarocin znajduje się w obrębie jednolitej części wód podziemnych:
PLGW GW2200127, dla której stan chemiczny i ilościowy oceniono, jako dobry. Jest to
część wód niezagrożona nieosiągnięciem ustanowionych dla niej celów środowiskowych.
Z zasobów poziomu czwartorzędowego korzystają ujęcia wód dla potrzeb wodociągu
gminnego w Katach i Jarocinie.
Dla scharakteryzowania roślinności na obszarze gminy wykonana została dla potrzeb
opracowania
Studium
inwentaryzacja
zbiorowisk
roślinnych.
W
przeprowadzonej
inwentaryzacji dokonano szczegółowego rozeznania występowania gatunków chronionych.
Wykonano także inwentaryzację występujących chronionych gatunków ptaków w obszarze
Natura 2000 zlokalizowanym w granicach gminy. Z przeprowadzonych inwentaryzacji wynika
fakt,
że
ogólna
wartość
przyrodnicza
gminy
jest
bardzo
wysoka.
Wynika
ona
z jednoczesnego wysokiego udziału naturalnych siedlisk leśnych i torfowiskowych oraz
półnaturalnych siedlisk łąkowych.
Na terenie gminy Jarocin stwierdzono ogółem 113 gatunków ptaków (w ciągu całego
roku). Gatunki z Załącznika I Dyrektywy Rady 79/409/EWG odnotowane na terenie gminy
to – 14 gatunków uznanych za lęgowe i prawdopodobnie lęgowe. Gniazdują: bocian biały,
bocian czarny, błotniak stawowy, orlik krzykliwy, derkacz, lelek, zimorodek, kraska, dzięcioł
czarny, dzięcioł średni, lerka, świergotek polny, gąsiorek, ortolan.
Ostoja jest miejscem występowania dwóch gatunków zagrożonych wyginięciem
w skali globalnej. Są to kraska (4 – 5 par w 2009 – 2010 roku) i derkacz (30 – 40 par
w 2010r.).
99
Formy ochrony przyrody na obszarze gminy i w jej otoczeniu.
Na terenie gminy Jarocin obszar leśny położony w północnej i północno – wschodniej
części gminy włączony został rozporządzeniem MŚ z dnia 5.09.2007r. do Obszaru
Specjalnej Ochrony Ptaków Natura 2000 PLB 060005 „Lasy Janowskie”.
Równolegle do granicy północnej gminy przebiega południowa granica Parku
Krajobrazowego
„Lasy
Janowskie”
utworzonego
rozporządzeniem
Wojewody
podkarpackiego Nr 86/06 z dnia 12 grudnia 2005r. W rozporządzeniu tym utworzona została
również otulina Parku Krajobrazowego „Lasy Janowskie”, która obejmuje swym zasięgiem
obszar całej gminy Jarocin.
W otoczeniu gminy wyznaczono obszary mające znaczenie dla Wspólnoty – projektowane
Specjalne Obszary Ochrony Siedlisk, a mianowicie PLH 060031 „Uroczyska Lasów
Janowskich”, obszar graniczący z gm. Jarocin w części północno – zachodniej, niewielkim
fragmentem wchodzi w jej granice, obejmując fragment doliny Bukowej.
Po stronie wschodniej, w niewielkiej odległości od granicy gminy zlokalizowany jest
obszar oznaczony kodem PLH 180048 „Bory bagienne nad Bukową”.
Na północ od obszaru gminy Jarocin na terenie gminy Janów Lubelski i gminy Dzwola
znajduje się rezerwat „Lasy Janowskie”. Według propozycji zawartych w planie
zagospodarowania przestrzennego woj. podkarpackiego planowane jest utworzenie
Zaklikowsko – Ulanowskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu (gmina Jarocin znalazłaby
się w jego granicach) i rezerwatu przyrody „Huta” (gm. Ulanów).
Analizując
planowany
rozwój
przestrzenny
i
gospodarczy
gminy
Jarocin,
w odniesieniu do poszczególnych elementów środowiska, przyrody i ustanowionych form
ochrony obszarów i obiektów przyrodniczych nie stwierdzono istotnych oddziaływań
powodujących negatywne ich zmiany.
Ochrona środowiska obszaru cechującego się wysoką wartością przyrodniczą
i bardzo znacznym bogactwem gatunkowym uznana została w opracowanym projekcie
Studium za priorytet i jej ochronie podporządkowano wszystkie działania planistyczne
i gospodarcze.
Nie prognozuje się wystąpienia niekorzystnego oddziaływania na występujący na
obszarze gminy obszar Natura 2000. Nie wystąpią zagrożenia dla jego integralności
i spójności.
Działania w zakresie ochrony środowiska zapewnią poprawę stanu czystości wód, co
spowoduje, że przyjęte cele środowiskowe dla JCWP i JCWPd będą niezagrożone.
Opracowała:
mgr Janina Nowak
100