Oddziaływanie ptaków i ssaków morskich na chemizm gleby i

Oddziaływanie ptaków i ssaków morskich
na chemizm gleby i strukturę zespołów roślinnych
w Zatoce Admiralicji, Wyspa Króla Jerzego
Mateusz BARCIKOWSKI, Adrian ZWOLICKI, Lech ILISZKO,
i Lech STEMPNIEWICZ
Katedra Ekologii i Zoologii Kręgowców, Uniwersytet Gdański, ul. Legionów 9, 80−441 Gdańsk;
<[email protected]>
Ponad dziewięćdziesiąt procent powierzchni Antarktyki pokryte jest lodem.
Ekosystemy lądowe mogą rozwijać się jedynie na pozostałych terenach zwanych
oazami antarktycznymi. Występowanie tych ekosystemów uzależnione jest od im−
portu biogenów z morza. Głównymi wektorami odpowiedzialnymi za transport
materii organicznej z morza na ląd są ptaki i ssaki morskie. Guano deponowane na
terenie kolonii lęgowych ptaków i w miejscach odpoczynku ssaków stanowi pod−
stawowe źródło biogenów dla roślin, a zmieniające się stężenie głównych pier−
wiastków odżywczych kształtuje strukturę formacji roślinnych na tych obszarach.
Badania miały na celu ocenę stopnia oddziaływania wybranych gatunków krę−
gowców dwuśrodowiskowych na chemizm gleby i strukturę zespołów roślinnych
oraz ich specyfikę związaną z gatunkiem i dietą. Przeprowadzone zostały w Za−
toce Admiralicji na Wyspie Króla Jerzego, w pobliżu Polskiej Stacji Antarktycz−
nej im. H. Arctowskiego. Próby gleby zbierano na pięciu transektach rozpoczyna−
jących się od kolonii pingwinów Adeli (Pygoscelis adeliae) i petreli olbrzymich
(Macronectes giganteus). Dodatkowo pobrano próby w okolicach gniazd wydrzy−
ków falklandzkich (Catharacta antarctica), mew południowych (Larus dominica−
nus) i miejsc odpoczynku uchatek antarktycznych (Arctocephalus gazella).
Przeprowadzone badania wykazały bardzo wyraźny wpływ wszystkich miejsc
importu materii organicznej pochodzenia morskiego na parametry fizykoche−
miczne gleby. W badaniach brano pod uwagę odczyn gleby przewodnictwo elek−
tryczne i stężenia jonów: amonowych, azotanowych, azotynowych, fosforano−
wych i potasowych.
W zależności od wielkości importu i gatunku zwierzęcia inny był zasięg i cha−
rakter powodowanych zmian w parametrach fizykochemicznych gleby. W bada−
nych miejscach, różnice stężeń jonów pomiędzy stanowiskami poddanymi bez−
pośredniemu wpływowi zwierząt a pozostającymi pod ich mniejszym oddzia−
ływaniem, dochodziły do trzech rzędów wielkości. Odczyn gleby nie wykazywał
tak dużych zmian i w dużej mierze zależny był od charakteru podłoża. Proporcje
związków azotu i fosforu w glebach ornitogennych związane były z gatunkiem
zwierzęcia i składem chemicznym deponowanego przez nie guana.
68
Mateusz Barcikowski i in.
Szczególną rolę w ekspansji roślinności w głąb lądu pełnią wydrzyki, często
gniazdujące z dala od brzegu morskiego w miejscach jałowych, np. świeżo od−
słoniętych przez cofający się lodowiec. Ich terytoria lęgowe, a zwłaszcza bezpoś−
rednie otoczenie gniazda i stałe punkty obserwacyjne, są przez nie systematycznie
nawożone, pełniąc funkcję centrów sukcesyjnych.
Materiały i obserwacje zgromadzone podczas badań terenowych są wykorzys−
tywane przy realizacji pracy doktorskiej Mateusza Barcikowskiego, której proble−
matyka ma charakter bipolarny, prowadzonej w Katedrze Ekologii i Zoologii Krę−
gowców.
Publikacje w ramach projektu zamawianego
BARCIKOWSKI M. i STEMPNIEWICZ L. 2006. Wpływ kolonii ptaków morskich na ekosystem lądowy na
Wyspie Króla Jerzego, Antarktyka. Funkcjonowanie Ekosystemów w Warunkach Ekstremalnych.
Toruńskie Seminaria Ekologiczne, Toruń, 23–24 czerwca 2006. Książka Abstraktów: 11.
STEMPNIEWICZ, L. 2005. Keystone species and ecosystem functioning. Seabirds in polar ecosys−
tems. Ecological Questions 6: 129–134.
STEMPNIEWICZ L. 2005. Impact of climate change on zooplankton communities, seabird populations
and Arctic terrestrial ecosystem – a scenario. Climate Variability and Sub−Arctic Marine Eco−
systems, Victoria, B.C., Canada, 16–20 May 2005. Book of Abstracts: 38–39.
STEMPNIEWICZ L., ZWOLICKI A., ILISZKO L., ZMUDCZYŃSKA K. i WOJTUŃ B. 2006. Impact of the
plankton− and fish−eating seabird colonies on the Arctic tundra ecosystem – a comparison.
24th International Ornithological Congress, Hamburg, Germany, 13–19 August 2006. Journal
of Ornithology 147, suppl.: 257–258.
WĘSŁAWSKI J.M., STEMPNIEWICZ L. i KWAŚNIEWSKI S. 2007. Konsekwencje zmiany klimatu dla
morskiego ekosystemu Arktyki Europejskiej. W: A. Styszynska i A. Marsz (red.) Zmiany Klima−
tyczne w Arktyce i Antarktyce w ostatnim pięćdziesięcioleciu XX wieku i ich implikacje środo−
wiskowe. Wyd. Akademii Morskiej, Gdynia: 311–314.