Artykuł

Transkrypt

Artykuł

ISSN 1896-1800
Psychologia Spo eczna
2012 tom 7 3 (22) 261–271
Wp yw na!ladowania ekspresji mimicznej
oraz dost"pno!ci perspektywy innej osoby
na ograniczenie zjawiska infrahumanizacji
Anna Szuster, Agnieszka Wojnarowska, Miriam Wieteska
Wydzia Psychologii, Uniwersytet Warszawski
W artykule podj"to problematyk" znaczenia mimikry i dyspozycyjnej dost"pno!ci perspektywy innego
w ograniczaniu zjawiska infrahumanizacji. Przewidywano, #e sytuacja na!ladowania osoby prezentowanej
w materiale Þlmowym zmniejszy nasilenie infrahumanizacji, czyli postrzegania obcych jako mniej zdolnych do odczuwania czysto ludzkich emocji ni# cz onkowie grupy w asnej. Spodziewano si" równie#,
#e ró#nice w nasileniu infrahumanizacji pomi"dzy warunkami na!ladowania versus powstrzymania si" od
na!ladowania b"d$ wi"ksze u osób o niskiej dost"pno!ci perspektywy innego.
W badaniu wzi" o udzia 80 studentek. Badanie mia o charakter eksperymentalny i indywidualny. Wykorzystywa o metody kwestionariuszowe, a tak#e specjalnie przygotowany Þlm, ukazuj$cy osob", której
mimik" mia y na!ladowa% uczestniczki badania. Wyniki badania potwierdzi y przewidywania. Na!ladowanie
ekspresji mimicznej ogranicza o nasilenie infrahumanizacji w porównaniu z warunkami powstrzymania si"
od na!ladowania. Potwierdzono równie# znaczenie interakcji warunków badania i dost"pno!ci w ograniczaniu nasilenia infrahumanizacji. Na wp yw mimikry podatne okaza y si" jedynie osoby o niskiej dost"pno!ci.
S owa kluczowe: dost"pno!% perspektywy innego, infrahumanizacja, mimikra
Celem badania by o poszukiwanie czynników ograniczaj$cych negatywne przejawy ustosunkowa& mi"dzygrupowych w postaci zjawiska infrahumanizacji.
Skoncentrowano si" na obszarze wyznaczonym przez
teorie embodymentu, w szczególno!ci na regulacyjnej
roli mimikry. Drugim eksplorowanym czynnikiem by a
dyspozycyjna w a!ciwo!% – dost"pno!% perspektywy
Anna Szuster, Wydzia Psychologii, Uniwersytet Warszawski,
ul. Stawki 5/7, 00-181 Warszawa,
e-mail: [email protected]
Agnieszka Wojnarowska, Wydzia Psychologii, Uniwersytet
Warszawski, ul. Stawki 5/7, 00-181 Warszawa,
Miriam Wieteska, Wydzia Psychologii, Uniwersytet Warszawski, ul. Stawki 5/7, 00-181 Warszawa,
Korespondencj" prosimy kierowa% na adres:
[email protected]
Badanie Þnansowane z funduszy Wydzia u Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego – BST 161506/2011.
innego. O ile znaczenie mimikry ma charakter pierwotny, podstawowy i automatyczny, o tyle regulacyjna rola
dost"pno!ci perspektywy jest konsekwencj$ aktywizacji
procesów bardziej z o#onych o charakterze reßeksyjnym.
ModyÞkuj$cy wp yw ka#dego z czynników na spo eczne
ustosunkowania jest dobrze udokumentowany w psychologii, cho% znaczeniem dost"pno!ci perspektywy najcz"!ciej interesowano si" w kontek!cie jej sytuacyjnej aktywizacji. Brak tak#e danych dotycz$cych ich regulacyjnej
roli co do zjawiska infrahumanizacji obcych.
Infrahumanizacja – subtelna dehumanizacja innych
Rezultaty wielu bada& dowodz$, #e ludzie maj$ sk onno!% do spostrzegania cz owiecze&stwa jako esencjalnej
w a!ciwo!ci grupy w asnej, podczas gdy odmawia si"
go cz onkom grupy obcej. Przejawia si" to odmienn$
atrybucj$ emocji uznawanych za typowo ludzkie (wtórnych) i emocji, do których prze#ywania zdolni s$ zarówno ludzie, jak i zwierz"ta (pierwotnych). O ile nasilenie
prze#ywania emocji pierwotnych nie ró#nicuje cz onków
261
Copyright 2012 Psychologia Spo eczna
262
ANNA SZUSTER, AGNIESZKA WOJNAROWSKA, MIRIAM WIETESKA
grupy w asnej i obcej, o tyle wtórne w wi"kszym stopniu
charakteryzuj$ cz onków grupy w asnej (Leyens, 2000;
Leyens i in., 2001).
Infrahumanizacja pojawia si" w relacjach mi"dzy
grupami, nawet gdy obiektywnie brak ku temu powodów (tj. konßikt lub ró#nice !wiatopogl$dowe; Baran,
2007). Obecna jest tak#e w warunkach grup minimalnych
(Miros awska, 2006). Warunkiem jej pojawienia jest akt
kategoryzacji. Infrahumanizacj" traktuje si" jako zjawisko automatyczne, ujawnia si" w IAT: czas kategoryzacji emocji wtórnych do kategorii MY jest krótszy ni#
w przypadku kategorii INNI (Leyens, 2000; Leyens i in.,
2001). Ogranicza sk onno!% do pomocy w szczególno!ci
wobec cz onka grupy obcej, który w pro!bie o pomoc
odwo uje si" do emocji wtórnych (Kofta i Miros awska,
2007). Zjawisko to mo#na interpretowa% w kategoriach
b "du atrybucji. Jego pojawienie si" mo#e by% os abione,
a nawet zablokowane, w warunkach wolnych zasobów
poznawczych oraz dzia ania intencjonalnego (Leyens,
Demoulin, Vaes, Gaunt i Paladino, 2007). Warunki inteligentnej rywalizacji (Baran, 2007), spostrzeganie grupy w asnej w kategoriach emocji pierwotnych (Kofta
i Miros awska, 2007), personalizacja (Miller, 2002), rekategoryzacja (Dovidio, Gaertner i Kafati, 2000) czy przyjmowanie perspektywy (Galinsky i Moskowitz, 2000) tak#e sprzyjaj$ ograniczeniu infrahumanizacji.
Istniej$ przes anki wskazuj$ce na po!rednictwo bardziej podstawowych – cielesnych – mechanizmów: spontaniczne zahamowanie automatycznego procesu mimikry w relacjach z cz onkami grup uznawanych za obce
(Bourgeois i Hess, 2008).
Rola mimikry w regulacji ustosunkowa
wobec innych
Wszystko, co robimy, „Þltrowane” jest przez nasz$
cielesno!%, wi"c sposób, w jaki widzimy !wiat tak#e jest
od niej uzale#niony. Ostatnia dekada przynios a prze om
w rozumieniu i uznaniu roli cia a w poznaniu spo ecznym. Koncepcje uciele!nionego poznania traktuj$ cia o
jako g ówny czynnik w kszta towaniu umys u (Barsalou,
1999; Clark, 1997), a percepcj" zmys ow$ (najcz"!ciej
wzrokow$) stawiaj$ w centrum zainteresowa&. Relacja
„od cia a do umys u” opisuje organizm jako rodzaj aktywnego systemu poznawczego, rejestruj$cego nap ywaj$ce
z otoczenia bod'ce i ich zmiany, oraz przetwarzaj$cego
je na informacje. Ów system poznawczy czerpie równie#
z w asnych zasobów: wyobra'ni, pami"ci, aktywizuje
tak#e procesy wnioskowania. SpecyÞka ÞlozoÞi uciele!nionego poznania wyra#a si": 1) w metaforze umys u
jako efektu sprz"#enia strukturalnego, w którym procesy
poznawcze s$ rezultatem okre!lonej formy uciele!nienia,
!rodowiska i dzia ania; 2) przyj"ciem stanowiska relacyjnego – poznanie mo#e by% zrozumiane na podstawie
znajomo!ci wzajemnych relacji mi"dzy umys em, cia em
i otoczeniem; 3) w wy#szo!ci dzia a& ukierunkowanych,
wynikowych, realizowanych w czasie rzeczywistym nad
„obliczeniowo!ci$”; 4) traktowaniem poznania jako aktywnej konstrukcji opartej na uciele!nionych procesach;
5) sensomotorycznym charakterze reprezentacji poznawczych (Clark, 1997). Ta ostatnia ma szczególne znaczenie w analizie konsekwencji uciele!nienia dla spo ecznych ustosunkowa&. Postulowana modalno!% procesów
poznawczych zak ada, #e opieraj$ si" one na swoistym
„odtwarzaniu” stanów sensoryczno-motorycznych. Fakt,
#e co! wiemy, nie ogranicza si" do abstrakcyjnej struktury (reprezentacji) w umy!le, ale niejako anga#uje ponowne do!wiadczenie danego zdarzenia za pomoc$ tych
procesów zmys owych, które uczestniczy y w pierwotnej
percepcji bod'ca (Winkelman i Niedenthal, 2009). Owe
modalne reprezentacje poznawcze mog$ by% aktywizowane przez ruchy cia a, które je odtwarzaj$. Ta reaktywacja sensoryczno-motoryczna ma charakter selektywny,
zale#y od aktualnego znaczenia danej informacji oraz od
ukierunkowania uwagi (Barsalou, 1999, 2008).
Wsparciem dla idei uciele!nionego poznania s$ wyniki bada& nad regulacyjn$ rol$ mimikry, wskazuj$ce, #e
obserwacja mimiki dostarcza informacji, u atwiaj$cych
zrozumienie komunikatów, umo#liwia tak#e ich wysy anie. Percepcji ekspresji mimicznej towarzyszy aktywno!%
grup mi"!ni, spójnych z obserwowan$ ekspresj$ (Dimberg
i Thunberg, 1998). Badania potwierdzaj$ powszechn$
tendencj" do spontanicznego skoordynowania zachowania, w tym mimiki, z obserwowanym u partnera interakcji
(Capella, 1997; Chartrand, Maddux i Lakin, 2005; Marsh,
Richardson i Schmidt, 2009; Miles, GrifÞths, Richardson
i Macrae, 2010).
Automatyczna zdolno!% do mimikry, aktywizuj$c obwodowe mechanizmy, pomaga w percepcji i odkodowaniu wyrazu twarzy. Ju# przybranie odpowiedniej ekspresji mimicznej mo#e wywo a% odczucie danej emocji.
Ograniczenie mo#liwo!ci ekspresji mimicznej rado!ci
lub smutku, wymuszone przez odpowiednie trzymanie
o ówka mi"dzy wargami, zmienia o ocen" zabawno!ci
rysunków (Strack, Martin i Stepper, 1988). W innych badaniach (Duclos i in., 1989) proszono osoby o napi"cie
okre!lonych mi"!ni, podaj$c im szczegó ow$ instrukcj"
bez wymieniania nazwy odpowiedniej emocji. Mo#liwe
by y cztery wzorce: strach, smutek, z o!% b$d' wstr"t.
Dan$ ekspresj" uczestnicy utrzymywali przez sze!% sekund, po czym oceniali na skali intensywno!%, z jak$ odczuwaj$ dziewi"% ró#nych emocji. Niezale#nie od warunku, badani w najwi"kszym stopniu odczuwali t" emocj",
WP(YW NA)LADOWANIA EKSPRESJI MIMICZNEJ ORAZ DOST*PNO)CI PERSPEKTYWY…
któr$ wcze!niej odzwierciedlali. Tak wi"c proces sprz"#enia zwrotnego u atwia identyÞkacj" tre!ci i znaku emocji. Neuronaln$ podstaw$ s$ neurony lustrzane (mirror
neurons) koduj$ce ca e programy ruchowe. Aktywizuj$
drog" „dó – góra” odpowiadaj$c$ za emocjonalny aspekt
empatii (de Vigemont i Singer, 2006; Jankowiak-Siuda,
Siemieniuk i Grabowska, 2009). Wp yw mimikry na postawy przejawia si" wzrostem przychylno!ci wobec osoby na!laduj$cej (np. w postaci zwi"kszenia napiwków,
oferowanych barmanom na!laduj$cym wypowiedzi i mimik" – van Baaren, Holland, Steenaert i van Knippenberg,
2003). Mechanizm dzia a zwrotnie – na!laduj$cy bardziej
lubi osob", któr$ imituje (Chartrand i Bargh, 1999; van
Baaren, Holland, Kawakami i van Knippenberg, 2004;
van der Velde, Stapel i Gordijn, 2010). Odnotowano
wp yw na!ladowania na wzrost interpersonalnej blisko!ci, odczuwanego podobie&stwa do Ja, a tak#e zwi"kszenie p ynno!ci interakcji (Bailenson i Yee, 2005; Bernieri
i Rosenthal, 1991; Chartrand i Bargh, 1999; Stel, Vonk
i Smeets, 2006). Mimikr" okre!la si" mianem „spo ecznego spoiwa” (social glue), $cz$cego ludzi i tworz$cego
harmonijne relacje (Lakin, Jefferis, Cheng i Chartrand,
2003).
Wi"kszo!% bada& dotycz$cych na!ladowania koncentruje si" na prospo eczno!ci osób na!ladowanych, dowodz$c, #e mimikra zwi"ksza ch"% pomocy, np. spontanicznego zbierania monet, które „przypadkiem” wypad y.
Pomoc oferowana by a zarówno na!laduj$cemu, jak i osobom postronnym. Osoby na!ladowane cz"!ciej oferoway datki na organizacje charytatywne (van Baaren i in.,
2004). Kolejne eksperymenty (Stel, van Baaren i Vonk,
2008) potwierdzi y podobn$ prawid owo!% w stosunku
do osób na!laduj$cych. Uczestnikom badania wy!wietlano Þlm, w którym cz onek organizacji charytatywnej na
rzecz zwierz$t (PETA) prezentowa dzia ania zorientowane na pomoc zwierz"tom. Proszeni byli o na!ladowanie
b$d' powstrzymanie si" od na!ladowania. Po zako&czeniu badania mieli okazj" wspomóc Þnansowo PETA.
Badani na!laduj$cy oferowali wi"ksze datki (!rednio 1,06
euro) ni# niena!laduj$cy (!rednio 0,3 euro). Potwierdzono
t" zale#no!% tak#e wówczas, gdy na!ladowany obiekt nie
by skojarzony z organizacj$ charytatywn$, na któr$ dawano datki.
Jako mechanizm po!rednicz$cy wskazuje si" empati"
emocjonaln$. Aktywuje ona „prospo eczny stan umys u”
– podstaw" do zachowania prospo ecznego. Badania potwierdzi y uogólnion$ zmian" orientacji na innych u osób
na!laduj$cych i na!ladowanych (Ashton-James, van
Baaren, Chartrand, Decety i Karremans, 2007; Macrae
i Johnstone, 1998; Stel, van Baaren i Vonk, 2008).
263
Regulacyjna rola dost!pno"ci perspektywy
innej osoby
Znaczenie dost"pno!ci perspektywy innych jest od
dawna obecne w ró#nych obszarach bada& psychologicznych. W koncepcji rozwoju poznawczego Piaget (1966)
podkre!la znaczenie zdolno!ci decentracji, zasadniczo
zmieniaj$ce spo eczne funkcjonowanie. Konfrontacja
w asnych punktów widzenia z wymaganiami innych
generuje kolejne etapy rozwoju moralnego, w których
udzia perspektywy zewn"trznej ma fundamentalne znaczenie (Kohlberg, 1969).
Dost"pno!% perspektywy innych modyÞkuje rozwój
mechanizmów empatycznych poprzez ukszta towanie
zdolno!ci „poznawczego odczuwania innych”, niezmienno!ci osoby, przyjmowania ról i perspektywy oraz identyÞkacji osobowej. Rozwój poznawczy i osobowo!ciowy
sprawia, #e podmiot zyskuje zdolno!% przetwarzania informacji o !wiecie i innych ludziach w sposób wzgl"dnie
niezale#ny od warto!ci i ocen dotycz$cych Ja, a tak#e od
dora'nej sytuacji Ja. Podmiot jest zdolny do konstruowania przewidywa& dotycz$cych innych ludzi (Hoffman,
1990, 2000).
W obszarze bada& nad altruizmem i prospo eczno!ci$
reprezentacja innej osoby zajmuje centralne miejsce. Od
tego, jak inni s$ reprezentowani w umy!le podmiotu, zale#y rodzaj motywacji altruistycznej i wielko!% pozaosobistego zaanga#owania (Batson, 1991; Szuster, 2005).
Dost"pno!% perspektywy zewn"trznej pe ni centraln$
rol" w koncepcji z o#ono!ci poznawczej (Kelly, 1955).
DeÞniowana jest jako zdolno!% do widzenia !wiata i ludzi
w sposób wielowymiarowy. Bogaty i zdywersyÞkowany
system konstruktów pozwala na zró#nicowane spostrzeganie obiektów, sprzyja trafno!ci przewidywa& i lepszemu radzeniu sobie z niespójnymi informacjami (Adams-Webber, Schwenker i Barbeau, 1972; Bieri, 1955).
Badania nad przyjmowaniem perspektywy (taking perspective) (Galinsky i Moskowitz, 2000) wskazuj$ na jej
efektywno!% w ograniczaniu negatywnych ustosunkowa&
mi"dzygrupowych i interpersonalnych. Kszta towanie
jej jako element programów terapeutycznych (Chalmers
i Townsend, 1990; Chandler, 1973), by o skuteczne m.in.
w zwi"kszaniu sk onno!ci do zachowa& altruistycznych,
ograniczaniu antyspo ecznych zachowa& m odzie#y
(w tym prze!ladowania w szko ach) czy cyberprzemocy
w!ród adolescentów (Barli&ska i Szuster, 2011).
Efektywno!% dost"pno!ci perspektywy innych by a
najcz"!ciej badana przez zadanie wczucia si" czy wyobra#enia sobie sytuacji innego (Batson, 1991; Galinsky
i Moskowitz, 2000; Hoffman, 2000). W prezentowanym
badaniu skupiamy si" na dost"pno!ci jako indywidualnej,
264
dyspozycyjnej w asno!ci. Mimo uniwersalnej i rozwojowo nabywanej zdolno!ci do decentracji, jej dalszy rozwój
jest w du#ej mierze zale#ny od indywidualnych motywacji i ch"ci wnikania w perspektyw" innego (Jarymowicz,
2008). Ludzie ró#ni$ si" motywacj$ do wykraczania poza
w asn$ perspektyw", a w konsekwencji ró#ni$ si" zakresem wiedzy dotycz$cej innych.
Tak rozumiana dyspozycyjna dost"pno!% perspektywy
innego okazywa a si" ogranicza% ró#nego rodzaju automatyczne, w tym egocentryczne, efekty. Osoby charakteryzuj$ce si" wi"ksz$ dost"pno!ci$ w mniejszym stopniu ulega y wp ywom utajonego afektu (Krzy#anowska,
2008; Szuster i Karwowska, 2007), szybciej rozpoznawa y ekspresje mimiczne zdegradowanych emocji podstawowych (Ró#ycka, 2008), w mniejszym stopniu ulega y zniekszta ceniu asymetrii egocentrycznej (Szuster,
2005), a projekcja Ja mia a znacz$co mniejszy wp yw na
antycypacj" zachowa& (Szuster, 2008) i emocjonalno!ci
innych (Szuster i Borodo, 2011). Osoby o wi"kszej dost"pno!ci perspektywy innego ujawnia y mniejsz$ sk onno!% do pos ugiwania si" powierzchownymi atrybutami
wygl$du zewn"trznego w percepcji spo ecznej (Szuster,
2005). Jej wp yw by widoczny tak#e w interakcji z czynnikami sytuacyjnymi, tj. przeci$#eniem poznawczym
(Górecka i Szuster, 2011) czy aktywizacj$ automatycznego vs. reßeksyjnego systemu warto!ciowania (Rutkowska
i Szuster, 2011). W tym ostatnim badaniu tylko osoby
o wi"kszej dost"pno!ci perspektywy innej osoby nie
zmienia y preferowanych (autonomicznych) kryteriów
wyboru partnera w rezultacie wzbudzenia automatycznego systemu warto!ciowania. Tak wi"c znaczenie dost"pno!ci perspektywy innego przejawia si" tak#e we wzgl"dnej niezale#no!ci ustosunkowa& od dora'nych wp ywów
sytuacyjnych.
Problematyka bada w#asnych
Inspiracj$ hipotez by y z jednej strony dane wskazuj$ce
na modyÞkuj$cy wp yw dost"pno!ci perspektywy innego
– w szczególno!ci te ukazuj$ce wzgl"dn$ niezale#no!% od
wp ywu czynników sytuacyjnych – z drugiej za! rezultaty
eksperymentu zespo u Stel (Stel i in., 2008) nad wp ywem na!ladowania na zachowania prospo eczne. Celem
by a eksploracja wp ywu mimikry jako czynnika modyÞkuj$cego ustosunkowania wobec innych w obszarze wykraczaj$cym poza domen" prospo eczno!ci. Poszukiwano
odpowiedzi na dwa pytania: 1) czy na!ladowanie mo#e
ogranicza% przejawy negatywnych spo ecznych ustosunkowa& (zjawiska infrahumanizacji) oraz 2) czy dost"pno!% perspektywy innej osoby, traktowana jako wymiar
dyspozycyjny, modyÞkuje wp yw mimikry na przejawy
infrahumanizacji.
Przegl$d bada& wskazuje, #e aktywizacja mimikry ma
charakter uogólniony: nasila zachowania prospo eczne
zarówno w kontek!cie, w którym by a aktywizowana, jak
i poza nim, oraz w sytuacji, gdy na!ladowany model prezentowa tre!ci prospo eczne, jak i wówczas, gdy kontekst
prospo eczny nie by aktywizowany. Wyniki wskazuj$
te# na spontaniczne zahamowanie mimikry w kontakcie
z przedstawicielami grup negatywnie stereotypizowanych (Bourgeois i Hess, 2008). Istniej$ zatem podstawy
do oczekiwania, #e celowa aktywizacja mimikry mo#e na
zasadzie wzbudzenia postulowanej uogólnionej zmiany,
nasilaj$cej orientacj" na innych, ogranicza% tak#e przejawy negatywnych ustosunkowa& wobec innych, tj. infrahumanizacj".
Hipotezy
H1: Zjawisko infahumanizacji jest ograniczone w sytuacji na!ladowania ekspresji mimicznej w porównaniu
z warunkami powstrzymania na!ladowania.
Dane empiryczne dotycz$ce dost"pno!ci perspektywy
innej osoby wskazuj$, #e ogranicza ona m.in. wp yw:
– automatycznych zjawisk pochodnych od tendencji
egocentrycznych: projekcji Ja, efektu trzeciej osoby i asymetrii egocentrycznej;
– nie!wiadomego, podprogowo aktywizowanego afektu, ujawniaj$c niezale#no!% s$dów preferencyjnych od
znaku wzbudzanego podprogowo afektu.
Obie kategorie zjawisk, podobnie jak infrahumanizacja, maj$ automatyczny, nie!wiadomy charakter. Istniej$
przes anki dla oczekiwania, i# wi"ksza dost"pno!% perspektywy innego mo#e pe ni% funkcj" „automatycznej
autokorekty” (Greenwald i Banaji, 1995) aktywizowanej
w odpowiedzi na eksponowane bod'ce. T umaczy oby
to brak efektów asymilacyjnych w ocenie neutralnego
bod'ca w odpowiedzi na podprogow$ ekspozycj" twarzy
z ekspresj$ pozytywnych czy negatywnych emocji u osób
o wi"kszej dost"pno!ci perspektywy innego (Szuster
i Karwowska, 2007). Na podobnej zasadzie mo#na oczekiwa% „automatycznych korekt” w zakresie s$dów dotycz$cych emocjonalnego funkcjonowania innych. Bardziej
bezpo!rednich przes anek dostarczaj$ wyniki badania
Ewy Borodo (2009). Dystans psychologiczny ró#nicowa
wskazan$ liczb" osób, które podobnie do Ja prze#ywaj$
emocje wtórne jedynie u osób o mniejszej dost"pno!ci
perspektywy innego. Wskazywa y one wi"cej osób z kategorii My ni# z kategorii Inni jako podobnie do Ja prze#ywaj$cych emocje swoi!cie ludzkie. Nie stwierdzono
podobnego zró#nicowania u osób o wi"kszej dost"pno!ci perspektywy innego. Spostrzeganie podobie&stwa do
Ja w zakresie prze#ywania emocji czysto ludzkich tylko
u bliskich tworz$cych kategori" My, stanowi przejaw infrahumanizacji.
H2: Dost"pno!% perspektywy innej osoby modyÞkuje
nasilenie infrahumanizacji: osoby o wi"kszej dost"pno!ci
perspektywy b"d$ ujawnia% mniejsze nasilenie infrahumanizacji w porównaniu z osobami o mniejszej dost"pno!ci.
Rezultaty kilku bada& wskaza y, #e ustosunkowania
osób o wi"kszej dost"pno!ci perspektywy innego by y
s abiej modyÞkowane przez wp yw czynników sytuacyjnych. I tak warunki przeci$#enia poznawczego w mniejszym stopniu zmienia y ich s$dy o moralno!ci innych
(Górecka i Szuster, 2011), aktywizacja za! automatycznego czy reßeksyjnego systemu warto!ciowania nie modyÞkowa a preferowanych przez nich kryteriów wyboru
partnera interakcji (Rutkowska i Szuster, 2011). Tak#e
w warunkach wzbudzenia automatycznego systemu warto!ciowania czas kategoryzacji poj"% warto!ciuj$cych nie
skraca si" (jak u osób o niskiej dost"pno!ci), co wi"cej
– w warunkach aktywizacji reßeksji by u tych osób najkrótszy (Rutkowska i Szuster, 2003).
Przywo ane rezultaty wskazuj$ na wzgl"dnie niezale#ny od wp ywu czynników zewn"trznych sposób funkcjonowania osób o wi"kszej dost"pno!ci perspektywy
innego. Dotycz$ one zarówno tre!ciowych parametrów
ustosunkowa&, jak i ich formalnej charakterystyki – czasów reakcji. S$dzimy, #e owa niezale#no!% jest pochodn$ reßeksyjnego charakteru procesów towarzysz$cych
wi"kszej dyspozycyjnej dost"pno!ci perspektywy zewn"trznej. Aktywizacja reßeksji facylituje efektywno!%
tempa reagowania g ównie osób o wi"kszej dost"pno!ci
perspektywy innego. Tak#e znacz$co mniejsza podatno!%
na wp yw utajonego afektu u osób o wi"kszej dost"pno!ci
perspektywy innego (Szuster i Karwowska, 2007) dowodzi wyst"powania automatycznej autokorekty – pochodnej od udzia u procesów reßeksyjnych w regulacji zachowania.
Rezultaty przywo anych bada& stanowi y przes ank"
dla sformu owania ostatniej hipotezy.
H3: Dost"pno!% perspektywy innego i warunki na!ladowania modyÞkuj$ nasilenie infrahumanizacji: osoby
o mniejszej dost"pno!ci b"d$ ró#ni y si" nasileniem infrahumanizacji pomi"dzy warunkami na!ladowania i powstrzymywania si" od na!ladowania w kierunku ograniczenia infrahumanizacji. Ró#nice te b"d$ mniejsze lub
nie wyst$pi$ u osób o wi"kszej dost"pno!ci perspektywy
innego.
265
sytuacyjn$ – na!ladowanie vs. powstrzymanie si" od na!ladowania mimiki innej osoby i dyspozycyjn$ – dost"pno!% perspektywy innego. Zmienn$ zale#n$ by o nasilenie infrahumanizacji.
Operacjonalizacja zmiennych: narz!dzia i wska$niki
Warunki na!ladowania operacjonalizowano za pomoc$
ustnej instrukcji, w której proszono osoby badane, aby
ogl$daj$c Þlm, na!ladowa y lub powstrzyma y si" od na!ladowania osoby na ekranie. Eksponowano specjalnie
przygotowany 5-minutowy materia Þlmowy prezentuj$cy m od$ kobiet", która odpowiada a na pytania dotycz$ce jej #ycia zawodowego. Wykonanie polecenia nie by o
kontrolowane.
Operacjonalizacja dost!pno"ci perspektywy innego
U#yto kwestionariusza „Dylematy” autorstwa A. Frelek-Wojnarowskiej (2006). Sk ada si" on z opisów pi"ciu
sytuacji spo ecznych, które zawieraj$ jaki! dylemat prowokuj$cy do wyboru post"powania i rozwa#enia ró#nego
rodzaju argumentów. Pod ka#dym z opisów sytuacji znajduje si" sze!% uzasadnie&, zró#nicowanych ze wzgl"du na
to, czy s$ skoncentrowane na perspektywie w asnej (Ja),
czy na perspektywie zewn"trznej (Inni). Zadaniem jest
zaznaczenie trzech argumentów, które s$ najbli#sze osobie badanej w danej sytuacji.
Przyk ad sytuacji wraz z mo#liwymi rozwi$zaniami:
Mo#esz trzyma% jeszcze przez tydzie& wypo#yczon$
z biblioteki ksi$#k", cho% ju# j$ przeczyta e!/a!. Aby j$
odda%, musia /a/by! specjalnie pojecha% do biblioteki.
Wiesz, #e zbli#a si" egzamin dla m odszego roku, obejmuj$cy materia z tej ksi$#ki.
Inni studenci pewnie bardzo potrzebuj$ tej ksi$#ki.
Mam prawo jeszcze zatrzyma% t" ksi$#k" dla siebie.
Sam/a tyle razy nie mog em/am wypo#yczy% ksi$#ki, któr$ mia kto! inny – powinienem/powinnam wykaza% zrozumienie.
Bez tej ksi$#ki kto! mo#e nie zda% egzaminu.
Mo#e b"d" chcia /a jeszcze zajrze% do tej ksi$#ki.
B"d" z siebie zadowolony/a, maj$c !wiadomo!%, #e
zrobi em/am co! dla innych.
Wska'nikiem dost"pno!ci perspektywy innego jest
proporcja liczby zaznaczonych argumentów skoncentrowanych na perspektywie zewn"trznej do liczby argumentów skoncentrowanych na perspektywie w asnej i przyjmuje posta% wzoru:
(n Poza -ja + 1 / n Ja + 1) × 10
Metoda
Badanie mia o charakter eksperymentalny, indywidualny. Operacjonalizowano w nim dwie zmienne niezale#ne:
Zakres wska'nika wynosi od 0,625 do 160. Im wi"ksza
warto!% tym wi"ksza dost"pno!% perspektywy innego.
266
Operacjonalizacja infrahumanizacji
Wykorzystano kwestionariusz Leyensa w adaptacji Tomasza Barana (2007). Zawiera on list" 24 emocji: 12 wtórnych i 12 pierwotnych zrównowa#onych ze wzgl"du na
znak (po sze!% pozytywnych i negatywnych w ka#dej z kategorii). Zadanie polega na zaznaczeniu na 5-stopniowej
skali znajduj$cej si" pod ka#d$ z emocji, jak cz"sto osoba prze#ywa j$ w codziennym #yciu: 1– oznacza, #e nie
odczuwa danej emocji nigdy, 5 – #e dan$ emocj" odczuwa bardzo cz!sto. Nast"pnie wype niany by analogiczny
kwestionariusz dotycz$cy osoby ogl$danej na Þlmie.
Przyk adowe emocje pierwotne: strach, podniecenie.
Przyk adowe emocje wtórne: nadzieja, poczucie winy.
Wska'nik infrahumanizacji wyra#a si" wzorem:
Dwuczynnikowa analiza wariancji ujawni a efekt g ówny warunków na!ladowania F(1, 78) = 4, 85; p < 0,05.
Wskazuje on na istotnie ni#sze nasilenie infrahumanizacji
w warunkach na!ladowania (X = –0,0082; SD = 0,0365)
w porównaniu z warunkami powstrzymania na!ladowania (X = 0,0155; SD = 0,0454).
Nie odnotowano efektu g ównego wp ywu dost"pno!ci
perspektywy innego (H2).
Analizy ujawni y efekt interakcyjny (F(1, 79) = 4,550;
p < 0,05).
Analizy post hoc testem t-Studenta ujawni y zró#nicowania:
Infrahumanizacja = M emocji wtórnych „ja” /
M wszystkich emocji „ja” –
– M emocji wtórnych „ona” /
M wszystkich emocji „ona”
Zakres wska'nika zawiera si" w przedziale od –4,8 do
4,8; im wy#sza warto!%, tym wy#sze nasilenie infrahumanizacji.
Procedura
Badanie mia o charakter indywidualny i anonimowy.
Osoby najpierw wype nia y kwestionariusz „Dylematy”,
nast"pnie ogl$da y Þlm w jednym z dwóch losowo przydzielonych warunków oraz wype nia y kwestionariusz
infrahumanizacji Leyensa, w wersji dla „ja”, nast"pnie
w odniesieniu do osoby eksponowanej na Þlmie.
Rysunek 1.
Nasilenie infrahumanizacji w warunkach na!ladowania vs.
powstrzymanie na!ladowania.
Osoby badane
Przebadano 80 studentek Uniwersytetu Warszawskiego
w wieku od 19 do 24 lat. Zdecydowano si" ograniczy%
prób" do kobiet w celu wyeliminowania wp ywu p ci.
Wyniki
Kryteria podzia#u na grupy
Ze wzgl"du na zmienn$ manipulowan$ (warunki na!ladowania vs. powstrzymania na!ladowania) liczebno!%
w ka#dym z warunków wynosi a N = 40.
Ze wzgl"du na zmienn$ dost"pno!% perspektywy innej
osoby, w oparciu o rozk ad wska'nika dokonano podzia u
osób wg mediany (M = 11,8333) na grupy o niskiej N = 40
(zakres wska'nika zawiera si" w przedziale od 0, 83 do
11,67) i wysokiej N = 40 (od 12 do 120) dost"pno!ci.
W analizach uwzgl"dniono dane pochodz$ce od wszystkich 80 uczestniczek badania. Ze wzgl"du na ograniczon$ liczebno!% próby przy testowaniu hipotez zastosowano
analiz" wariancji1.
Rysunek 2.
Nasilenie infrahumanizacji u osób o ró#nej dost"pno!ci
perspektywy innej osoby w warunkach na!ladowania vs.
powstrzymanie na!ladowania.
– mi"dzy warunkami na!ladowania (X = –0,142;
SD = 0,0344) i powstrzymania na!ladowania (X = 0,23;
SD = 0,0447) w grupie osób o niskiej dost"pno!ci perspektywy: w tych pierwszych, ujawnia y one mniejsze
nasilenie infrahumanizacji (t(78) = 2,921; p < 0,01);
– mi"dzy osobami o niskiej i wysokiej dost"pno!ci perspektywy innego w warunkach powstrzymania
na!ladowania: osoby o niskiej dost"pno!ci (X = 0,23;
SD = 0,0447) ujawnia y istotnie wi"ksze nasilenie infrahumanizacji w porównaniu z osobami o wysokiej dost"pno!ci perspektywy innego (X = 0,0072; SD = 0,0459)
(t(78) = 4,944; p < 0,01);
– brak zró#nicowania mi"dzy warunkami na!ladowania (X = –0,0027; SD = 0,0384) vs. powstrzymania
na!ladowania (X = 0,0072; SD = 0,0459) w grupie osób
o wysokiej dost"pno!ci perspektywy innego (t(78) = 0,784;
" = 0,459).
Rezultaty potwierdzaj$ interakcyjny wp yw na!ladowania i dost"pno!ci perspektywy na nasilenie infrahumanizacji. Warunki na!ladowania istotnie ograniczaj$
nasilenie infrahumanizacji jedynie u osób o niskiej dost"pno!ci perspektywy innego, nie modyÞkuj$ nasilenia
infrahumanizacji ujawnianej przez osoby o wysokiej dost"pno!ci perspektywy innego. Ponadto, osoby o wi"kszej
dost"pno!ci w warunkach powstrzymania na!ladowania
ujawniaj$ istotnie mniejsze nasilenie infrahumanizacji,
w porównaniu z osobami o niskiej dost"pno!ci.
Dyskusja
Interesowano si" czynnikami potencjalnie ograniczaj$cymi automatyczn$ sk onno!% do infrahumanizowania
innych. WeryÞkowano wp yw 1) sytuacyjnego czynnika
o charakterze „embodymentu”, jakim jest na!ladowanie
ekspresji mimicznej; 2) dyspozycyjnej dost"pno!ci perspektywy innego oraz 3) interakcji obu czynników na nasilenie infrahumanizacji.
Rezultaty potwierdzi y ograniczaj$cy wp yw mimikry
na infrahumanizacj". Potwierdzono wi"c jej znaczenie
tak#e w obszarze negatywnych ustosunkowa&. Wynik
jest spójny z innymi wskazuj$cymi na zahamowanie czy
ograniczenie mimikry w relacjach z przedstawicielami grup obcych stereotypizowanych (Bourgeois i Hess,
2008). O ile ten ostatni efekt ma charakter niekontrolowany, automatyczny i przebiega w warunkach naturalnego
kontaktu, o tyle w prezentowanym badaniu zahamowanie,
jak i aktywizacja mimikry mia y charakter intencjonalny.
Mimo to, ów „mniej ekologiczny” charakter procesu mimikry tak#e ogranicza przejawy subtelnej dehumanizacji.
Potwierdza to jego uniwersalny, pierwotny i regulacyjny
charakter. Sk onno!% do infrahumanizowania „obcych”
jest g "boko zakorzeniona w relacjach mi"dzyludzkich.
267
IdentyÞkacja czynników ograniczaj$cych „subteln$ dehumanizacj"” pozostaje kwesti$ otwart$. Dowiedziono
znaczenia oddzia ywa& o charakterze poznawczym, których nast"pstwem jest dostrzeganie pewnej wspólnoty, tj.
rekategoryzacja, personalizacja i aktywne przyjmowanie perspektywy (Bilewicz, 2009). Ich wp yw pochodny jest od zmiany tre!ci reprezentacji kategorii obcych.
Uzyskane rezultaty wskazuj$ na czynnik o odmiennym
– organizmalnym – charakterze. Poczucie blisko!ci generowane mimikr$ aktywizuje bardziej podstawowy charakter procesów ni# oddzia ywania rekategoryzacyjne.
Mo#na tak#e interpretowa% ten rezultat w kategoriach
postulowanego przez Stel i wspó pracowników (2006,
2008) prospo ecznego stanu umys u – zwi"kszaj$cego
przychylno!%, a by% mo#e zarazem ograniczaj$cego negatywne ustosunkowania.
Uzyskane dane mog$ by% wskazaniem dla opracowania
oddzia ywa&, wykorzystuj$cych te podstawowe, „uciele!nione” procesy, a tak#e elementy komunikacji niewerbalnej: kontakt wzrokowy, dystans Þzyczny, aktywne
s uchanie, w celu ograniczania negatywnych nast"pstw
kategoryzowania innych, w szczególno!ci u m odzie#y.
Niepokoj$ce rozmiary zjawiska cyberprzemocy w!ród
m odzie#y w du#ej mierze s$ nast"pstwem braku wskazówek niewerbalnych naturalnie hamuj$cych agresj"
(Barli&ska i Szuster, 2011). SpecyÞka okresu adolescencji wydaje si" szczególnie sprzyja% oddzia ywaniom
uwzgl"dniaj$cym takie w a!nie „embodymentowe” czynniki. W $czenie ich do warsztatów i programów edukacyjnych powinno sta% si" przedmiotem uwagi wychowawców i nauczycieli.
Nie potwierdzono wp ywu dyspozycyjnej w a!ciwo!ci – dost"pno!ci perspektywy innego. Na obecnym etapie trudno jednoznacznie wskaza%, dlaczego wp yw tej
zmiennej ujawni si" jedynie w interakcji z warunkami
aktywizuj$cymi mimikr". Kwestia ta wymaga dalszej
eksploracji.
Postulowany interakcyjny wp yw dost"pno!ci perspektywy oraz aktywizacji mimikry na nasilenie infrahumanizacji zyska potwierdzenie. Aktywizacja na!ladowania
ró#nicowa a oceny emocjonalno!ci innych jedynie u osób
o niskiej dost"pno!ci perspektywy innego. Na wp yw
mimikry, ograniczaj$cy przejawy dehumanizacji, podatne okaza y si", zgodnie z oczekiwaniem, jedynie osoby
o niskiej dost"pno!ci. W warunkach braku na!ladowania
to czynnik dyspozycyjny – wi"ksza dost"pno!% perspektywy innego – okaza si" wystarczaj$cy dla ograniczenia
infrahumanizacji. Jednocze!nie aktywizacja mimikry
nie zmienia a sposobu spostrzegania innej osoby na wymiarach emocjonalnego funkcjonowania u osób o wi"kszej dost"pno!ci perspektywy zewn"trznej. Tak wi"c za
268
ujawnienie si" efektu interakcyjnego w du#ej mierze odpowiedzialne by y osoby o niskiej dost"pno!ci, modyÞkuj$ce swoje ustosunkowania w zale#no!ci od warunków.
Rezultat ten potwierdza po!rednicz$c$ rol" tej w a!ciwo!ci dyspozycyjnej. Warunki na!ladowania – niezale#nie od indywidualnych dyspozycji – optymalizuj$ kontakt, zwi"kszaj$ poczucie blisko!ci, rozumienie innego,
facylituj$ pozytywne relacje mi"dzyludzkie. Nic wi"c
dziwnego, #e w takich warunkach niwelowane s$ ró#nice
wynikaj$ce z indywidualnych dyspozycji. Z tego punktu
widzenia swoistym papierkiem lakmusowym s$ warunki
„niesprzyjaj$ce” – hamuj$ce na!ladowanie. Ograniczenie
aktywizacji „p"tli zwrotnej”, a w konsekwencji ograniczenie mo#liwo!ci czerpania z amodalnych reprezentacji
afektywnych, których 'ród em jest mimikra, redukuje
„odczuwanie blisko!ci” i spostrzeganie innego w kategoriach „ludzkich”. W tym kontek!cie otrzymany rezultat
wskazuje na to, #e w warunkach blokuj$cych aktywizacj"
empatii afektywnej (droga dó –góra) to dost"pno!% perspektywy innego (droga góra–dó ) reguluje spostrzeganie
innego na wymiarze emocjonalnego funkcjonowania.
SpecyÞka procesów aktywizowanych dost"pno!ci$
perspektywy zewn"trznej innej osoby wyra#a si" w ich
reßeksyjnym charakterze. O ile perspektywa w asna aktywizowana jest nieustannie, najcz"!ciej automatycznie
i nie wymaga reßeksji (Markus, 1980), o tyle koncentracja na perspektywie zewn"trznej nie dokonuje si" mimowolnie, wymaga intencji, skupienia uwagi, aktywizuje
drog" przetwarzania informacji góra – dó . Rezultatem
jest ograniczanie ustosunkowa& odpowiadaj$cych tak#e
za automatyczne efekty infrahumanizacji. Otrzymany
rezultat wydaje si" wspiera% my!lenie o reßeksyjnym
charakterze procesów aktywizowanych dost"pno!ci$ perspektywy. Tak#e badania z wykorzystaniem neuroobrazowania wskaza y na aktywizacj" specyÞcznej drogi neuronalnej typu góra–dó w sytuacji w a!nie przyjmowania
perspektywy innej osoby (Jankowiak-Siuda i in., 2009).
Aktywizacja mimikry nie koryguje wi"c ustosunkowa&
tych, u których oceny emocjonalnego funkcjonowania
innych s$ raczej nast"pstwem „metalizowania” (Firth
i Firth, 2003) ni# sytuacyjnie wzbudzanych warunków.
Mo#na wskaza% tak#e na inne czynniki, których potencjalny wp yw jest ograniczany u osób o wi"kszej dyspozycyjnej dost"pno!ci. Postulowane przez Galinsky’ego
i Moskowitza (2000) ograniczenie l"ku przed innymi
w rezultacie przyjmowania perspektywy mo#e tak#e po!redniczy% w zwi"kszaniu pozytywnych ustosunkowa&
w przypadku dyspozycyjnej w a!ciwo!ci, jak$ jest wi"ksza dost"pno!% perspektywy innego. (atwo!% wykraczania poza w asn$ perspektyw" i koncentracja na perspektywie zewn"trznej sprzyja yby weryÞkacji stereotypowego
obrazu innych, a ustosunkowania by yby raczej efektem
do!wiadcze&, a nie wyobra#e& pochodnych od kategoryzacji, obawy za! co do intencji innych nie by yby automatycznie generalizowane na wszystkich obcych. St$d brak
zró#nicowania w nasileniu stereotypowo aktywizowanej
infrahumanizacji niezale#nie od aktywizacji na!ladowania jedynie u tych, u których wiedza o innych jest efektem motywacji do wykraczania poza w asn$ perspektyw"
i poszukiwania informacji o innych.
LITERATURA CYTOWANA
Adams-Webber, J. R., Schwenker, B., Barbeau, D. (1972).
Personal constructs and the perception of individual differences. Canadian Journal of Behavioural Science, 4, 213–
224.
Ashton-James, C. E., van Baaren, R., Chartrand, T. L., Decety,
J., Karremans, J. (2007). Mimicry and me: The impact of
mimicry on self-construal. Social Cognition, 25, 410–427.
Bailenson, J. N., Yee, N. (2005). Digital chameleons: Automatic
assimilation of nonverbal gestures in immersive virtual
environments. Psychological Science, 16, 814–819.
Baran, T. (2007). Dehumanizacja w stosunkach mi!dzygrupowych. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Barli&ska, J., Szuster, A. (2011). Cyberprzemoc – o starym
zjawisku agresji w nowoczesnej przestrzeni internetu. W:
J. Czarnota-Bojarska, I. Zinserling (red.), W kr!gu psychologii
spo ecznej (s. 222–238). Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Barsalou, L. W. (1999). Perceptual symbol system. Behavioral
and Brain Sciences, 22, 577–660.
Barsalou, L. W. (2008). Grounded cognition. Annual Review of
Psychology, 59, 617–645.
Tabela 1.
Podsumowanie analiz regresji dla infrahumanizacji
Predyktory
B
SE B
#
istotno!%
Na!ladowanie
–0,034
0,012
–0,402
0,007
Dost"pno!% perspektywy innego
–0,001
0,000
–0,233
0,119
Na!ladowanie x dost"pno!%
–0,001
0,000
–0,218
0,113
Batson, C. D. (1991). The altruism question: Toward a social-psychologist answer. New York Hillsdale: Lawrence Erlbaum
Associates.
Bernieri, F., Rosenthal, R. (1991). Coordinated movement
in human interaction. W: J. Feldman, D. Rime (red.), Fundamentals of nonverbal behavior (s. 401–432). New York:
Cambridge University Press.
Bieri, J. (1955). Cognitive complexity-simplicity and predictive
behavior. Journal of Abnormal and Social Psychology, 51,
263–268.
Bilewicz, M. (2009). Perspective taking and intergroup helping
intentions: The moderating role of power relations. Journal of
Applied Social Psychology , 39, 2779–2786.
Borodo, E. (2009). Generalizacja Ja i spostrzeganie innych na
wymiarach emocjonalnego funkcjonowania – rola standardów
poza-ja i z o$ono%ci poznawczej. Niepublikowana praca magisterska. Warszawa: Wydzia Psychologii Uniwersytetu
Warszawskiego.
Bourgeois, P., Hess, U. (2008). The impact of social context on
mimicry. Biological Psychology, 77, 343–352.
Cappella, J. N. (1997). The development of theory about
automated patterns of face-to-face human interaction. W:
G. Philipsen, T. Albrecht (red.), Developing Communication
theories (s. 38–56). Albany, NY: State University of New
York Press.
Chalmers, J. B., Townsend, M. A. R. (1990). The effects of
training in social perspective taking on socially maladjusted
girls. Child Development, 61, 178–190.
Chandler, M. J. (1973). Egocentrism and antisocial behavior:
The assessment and training of social perspective-taking
skills. Developmental Psychology, 9, 326–332.
Chartrand, T. L., Bargh, J. A. (1999). The chameleon effect: The
perception-behavior link and social interaction. Journal of
Personality and Social Psychology, 76, 893–910.
Chartrand, T. L., Maddux, W., Lakin, J. (2005). Beyond
the perception-behavior link: The ubiquitous utility and
motivational moderators of nonconscious mimicry. W:
R. Hassin, J. Uleman, J. A. Bargh (red.), The new unconscious
(s. 334–361). New York: Oxford University Press.
Clark, A. (1997). Being there: Putting brain body and world
together again. Cambridge, MA: MIT Press.
Dimberg, U., Thunberg, M. (1998). Rapid facial reactions
to emotional facial expressions. Scandinavian Journal of
De Vigemont, F., Singer, T. (2006). The emphatic brain. How,
when and why. Trends in Cognitive Sciences, 10, 435–441.
Dovidio, J. F., Gaertner, S. L., Kafati, G. (2000). Group identity
and intergroup relations: The Common Ingroup Identity
Model. W: S. R. Thye, E. J. Lawler, M. W. Macy, H. A. Walker
(red.), Advances in group processes (s. 1–34). Stanford, CT:
JAI.
Duclos, S. E., Laird, J. D., Schneider, E., Sexter, M., Stern, L.,
Van Lighten, O. (1989). Emotion-speciÞc effects of facial
expressions and postures on emotional experience. Journal of
Personality and Social Psychology, 57, 100–108.
269
Frith, U., Frith, C. D. (2003). Development and neurophysiology
of mentalizing. Philosophical Transactions of the Royal
Society: Biological Sciences, 358, 459–473.
Frelek-Wojnarowska, A. (2006). O sytuacyjnych i osobowo%ciowych uwarunkowaniach pos ugiwania si! standardami osobistymi i pozaosobistymi. Niepublikowana praca
magisterska. Warszawa: Wydzia Psychologii Uniwersytetu
Warszawskiego.
Galinsky, A. D., Moskowitz, G. B. (2000). Perspective taking:
Decreasing stereotype expression, stereotype accessibility
and in-group favoritism. Journal of Personality and Social
Greenwald, A. G., Banaji, M. R. (1995). Implicit social cognition:
Attitudes, self-esteem, and stereotypes. Psychological Review,
102, 4–27.
Górecka, A., Szuster, A. (2011). O pozornej nieuchronno!ci
autowaloryzacji w obliczu dylematów moralnych: rola dost"pno!ci standardów poza-Ja i przeci$#enia poznawczego.
Psychologia Spo eczna, 1 (16), 34–49.
Hoffman, M. L. (1990). Empatia a aktywno!% prospo eczna. W:
J. Reykowski, N. Eisenberg, E. Staub (red.), Indywidualne
i spo eczne wyznaczniki warto%ciowania (s. 77–97). Wroc aw:
Ossolineum.
Hoffman, M. L. (2000). Empathy and moral development. Implication for caring and justice. Cambridge: Cambridge University Press.
Jankowiak-Siuda, K., Siemieniuk, K., Grabowska, A. (2009).
Neurobiologiczne podstawy empatii. Neuropsychiatria
i Neuropsychologia, 4, 51–58.
Jarymowicz, M. (2008). Psychologiczne podstawy podmiotowo%ci. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Kelly, G. A. (1955). The psychology of personal constructs.
London: Routledge.
Kofta, M., Miros awska, M. (2007). Zjawisko infrahumanizowania „obcych”: wst"pny test hipotezy generalizacji
Ja. Dynamika dobrostanu psychicznego. Psychologia Spoeczna, 1 (3), 52–65.
Kohlberg, L. (1969). Stage and sequence: The cognitive-developmental approach to socialization. W: D. A. Goslin
(red.), The handbook of socialization theory and research
(s. 89–125). Chicago: Rand McNally.
Krzy#anowska, P. (2008). Sytuacyjne i dyspozycyjne czynniki
modyÞkuj&ce wp yw utajonego afektu. Niepublikowana praca
magisterska. Warszawa: Wydzia Psychologii Uniwersytetu
Warszawskiego.
Lakin, J. L., Jefferis, V. E., Cheng, C. M., Chartrand, T. L.
(2003). The Chameleon Effect as social glue: Evidence for the
evolutionary signiÞcance of nonconscious mimicry. Journal
of Nonverbal Behavior, 27, 145–162.
Leyens, J. (2000). The emotional side of prejudice: The attribution of secondary emotions to ingroups and outgroups.
Personality and Social Psychology Review, 4, 186–197.
Leyens, J.-P., Demoulin, S., Vaes, J., Gaunt, R., Paladino, M. P.
(2007). Infra-humanization: The wall of group differences.
Social Issues and Policy Review, 1, 139–172.
270
Leyens, J.-P., Rodriguez-Perez, A., Rodriguez-Torres, R.,
Gaunt, R., Paladino, M.-P., Vaes, J., Demoulin, S. (2001).
Psychological essentialism and the differential attribution
of uniquely human emotions to ingroups and outgroups.
European Journal of Social Psychology, 31, 395–411.
Macrae, C. N., Johnston, L. (1998). Help, I need somebody:
Automatic action and inaction. Social Cognition, 16, 400–
417.
Markus, H. (1980). The self in thought and memory. W:
D. M. Wegner, R. R. Vallacher (red.), The self in social
psychology (s. 102–130). New York: Oxford University Press.
Marsh, K. L., Richardson, M. J., Schmidt, R. C. (2009).
Social connection through joint action and interpersonal
coordination. Topics in Cognitive Science, 1, 320–339.
Miros awska, M. (2006). Zjawisko infrahumanizacji obcych –
demonstracja w warunkach grup minimalnych. Studia Psychologiczne, 44, 46–57.
Miles, L. K., GrifÞths, J. L., Richardson, M. J., Macrae, C. N.
(2010). Too late to coordinate: Contextual inßuences
on behavioral synchrony. European Journal of Social
Miller, N. (2002). Personalization and the promise of contact
theory. Journal of Social Issues, 58, 387–410.
Piaget, J. (1966). Studia z psychologii dziecka. Warszawa:
Pa&stwowe Wydawnictwo Naukowe.
Ró#ycka, M. (2008). O niektórych przejawach wra#liwo!ci
percepcyjnej na sygna y ekspresji emocjonalnych u osób
o endo- vs. egzocentrycznej orientacji prospo ecznej. W:
D. Rutkowska, A. Szuster (red.), O ró$nych obliczach
altruizmu (s. 177–186). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe
Scholar.
Rutkowska, D., Szuster, A. (2003). Operowanie poj"ciami
warto!ciuj$cymi w warunkach wzbudzenia automatycznego
vs. reßeksyjnego systemu warto!ciowania u osób o ró#nym
stopniu ukszta towania standardów pozaosobistych. Studia
Psychologiczne, 41, 107–130.
Rutkowska, D., Szuster, A. (2011). Choosing an interaction
partner: The role of representations of the people and coding
systems in the preference pattern for selection criteria. Studia
Psychologiczne, 53, 185–192.
Stel, M., van Baaren, R. B., Vonk, R. (2008). Effects of
mimicking: Acting prosocially by being emotionally moved.
Stel, M., Vonk, R., Smeets, R. C. (2006). The experience and
communication of prosocial feelings due to mimicry in
social interactions: Effects for perceivers and targets. Poster
zaprezentowany na ‘7th general meeting of the Society for
Personality and Social Psychology’, Palm Springs, CA.
Strack, F., Martin, L. L., Stepper, S. (1988). Inhibiting and
facilitating conditions of the human smile: A nonobtrusive
test of the facial feedback hypothesis. Journal of Personality
and Social Psychology, 54, 768–777.
Szuster, A. (2005). W poszukiwaniu 'róde i uwarunkowa(
ludzkiego altruizmu. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Psychologii PAN.
Szuster, A. (2008). O roli standardów poza-Ja w antycypacji
zachowa& innych ludzi. W: W. Ciarkowska, W. Oniszczenko
(red.), Szkice z psychologii ró$nic indywidualnych (s. 294–
309). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Szuster, A., Borodo, E. (2011). O mo#liwo!ci ograniczenia
projekcji Ja: rola standardów poza-Ja. Przegl&d Psychologiczny, 54, 159–178.
Szuster, A., Karwowska, D. (2007). Podatno!% na wp yw
utajonych afektów – rola z o#ono!ci standardów warto!ciowania. Studia Psychologiczne, 45, 63–73.
Van Baaren, R. B., Holland, R. W., Steenaert, B., van Knippenberg, A. (2003). Mimicry for money: Behavioral consequences of imitation. Journal of Experimental Social Psychology, 39, 393–398.
Van Baaren, R. B., Holland, R. W., Kawakami, K., van Knippenberg, A. (2004). Mimicry and prosocial behavior. Psychological Science, 15, 71–74.
Van der Velde, S. W., Stapel, D. A., Gordijn, E. H. (2010).
Imitation of emotion: When meaning leads to aversion.
Winkelman, P., Niedenthal, P. M. (2009). Uciele!niony,
emocjonalny umys spo eczny. W: M. Kossowska, M. Kofta
(red.), Psychologia poznania spo ecznego (s. 83–103). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
PRZYPISY
1. Przeprowadzono równie# analiz" regresji, która potwierdzi a wp yw warunków badania na nasilenie infrahumanizacji
(8% wariancji). Pozosta e zmienne – dost"pno!% perspektywy
innego oraz interakcja warunków badania i dost"pno!ci – nie
pozwala y na przewidywanie nasilenia infrahumanizacji. Efekt
interakcyjny, widoczny w analizie wariancji, nie ujawnia si"
w analizie regresji, co jest spowodowane ograniczon$ liczebno!ci$ próby.
The inßuence of mimicry and accessibility
of others perspective on reduction of infra-humanization
Anna Szuster, Agnieszka Wojnarowska, Miriam Wieteska
Faculty of Psychology, University of Warsaw
Abstract
The study focused on the impact that the imitation of facial expressions and the individually differentiated ability to take the perspective of another person, have on the tendency to infra-humanize out-group
members. It was expected that imitating the target shown in the Þlm will limit infra-humanization, that is,
perception of others as less capable of experiencing the exclusively human emotions. It was also expected
that the conditions of imitating versus refraining from imitation will affect the tendency to infra-humanize
or not mostly among participants with low ability to take the perspective of the other.
The study conducted among 80 female students was of experimental and individual character. It was based
on questionnaire method and employed natural conditions of mimicry activation in contact with a person shown in a specially prepared Þlm material. The results conÞrmed the hypotheses. Imitation of facial
expression reduced the tendency to infra-humanize. An interactive inßuence of accessibility of other perspective and imitation was conÞrmed: persons with low accessibility were found to be more susceptible to
manipulation and reacted with decreased infra-humanization in conditions of imitation as compared with
non imitation conditions. Persons with high accessibility showed less effect of the imitation manipulation
on infra-humanization.
Keywords: accessibility of other perspective, infra-humanization, mimicry
Z o#ono: 4.07.2011
Z o#ono poprawiony tekst: 8.06.2012
Zaakceptowano do druku: 10.07.2012
271

Artykuł

Transkrypt

Podobne dokumenty

poziom podstawowy

Koszulki : Fantastyczna 4

System TIVAR ® Linings

Oferta towarowa

BS Jordanów | USŁUGI W SYSTEMIE ECORPONET

Koszulki : 24h

HP Commercial Handheld Datasheet